Ho bieu chanh hai tha cuoi vo

Hai Thà c i v 1 www.hobieuchanh.com

Hai Thà c i v Bi u Chánh

(1)

Bà H ng-b o Trì tu i ã g n sáu m i, bà già y u. nên th ng hay có b nh. Còn conbà là Hai Thà, thì tu i m i 35 s c ng sung-túc, c n-m n vi c ru ng r y, không a bài b c,

u s c. Con nhà làm ru ng mà gi tánh-tình nh v y, ví d u không giàu thì c ng không ni nghèo kh .

Thi t nh v y, Hai Thà m -côi cha ã 10 n m r i, m t mình lo t o lo t n, lo nuôi mgià, lo d ng s -nghi p, ã m n l i c a Thôn Sáu mà làm hai dây ru ng ng trên Bình-L c,

i còn m n thêm ba thiên t r y công- n Bình-Thành mà làm n a, làm m y n m trongnhà có d lúa ngàn, ã c t c m t cái nhà ngói nh ba c n xông vách ván, coi v -vang mà

i còn có ba con trâu, m t c p trâu l n v i m t con trâu t m i „gi t dàm1“ mùa n y.Th y Hai Thà tánh-tình ch n-ch t, l i gia-t phú-phong, n m r i làng có mu n c làm

Thôn-Tr ng, Hai Thà t -ch i, vi n l m c nuôi m già và m c lo ru ng r y. Ng i tronglàng ai th y hai Thà làm n xân-x n ng oán anh ta s giàu to.

Nào dè m a gió không ch ng, v n-th i khó li u ng i ng xung-x ng b c t i.ng Tr i xui gãy gánh gi a ng. C y v a r i thì v Hai Thà có b nh. T ng au s -sài r inh, té ra b nh càng ngày càng n ng thêm, au h n m t tháng r i ch t l i cho ch ng m t

u ngao-ngán v i m t a con gái 6 tu i và m t d a con trai m i c 8 tháng.Hai Thà vào ra hôm s m th y hai tr th côi cút càng th ng tình v , càng th ng n i con,

i v y c ngày s c m c bu n-hiu, không mu n nói, không mu n cu i, th m chí ba con trâung mà c ng không thèm ngó-ngàng, phú cho th ngTh o là a nh ch n trâu, mu n c i

i n âu tùy ý.Con Ch ã bi t i bi t nói, lúc m còn nó x n-b n m t bên m mà ch i, nay m m t

i t nhiên nó theo cha mà t i ngày, b i v y Hai Thà ch coi t m r a cho nó. T i thìem vô mùng mà d nó ng . Ch ng có chi c c-nh c. Ng t th ng Ð còn nh quá ch a d ta mà không có m , nên nó c n nh n t i ngày sáng êm. May lúc n y ru ng ã c y r i, Hai

Thà r nh-rang nên nhà v i con. Mà àn-ông không bi t b ng con, không quen d con, b iy bà H ng-b o ph i lãnh nuôi th ng Ð , coi b bà m t-nh c h t s c. Vì không còn r ng

mà nhai c, bà ph i tán c m mà út cho th ng nh n. May v Hai H g n có s a nhi u.Ban ngày bà b ng th ng Ð qua xin bú thép vài ba l n c.Ng t ban êm th ng nh khát s a, bà không bi t làm sao, c n u cháo l ng mà ép nó n, r iôm nó mà n m trên võng hát ra-rít sáng êm ng êm tai cho nó ng .

t êm Hai Thà than v i m : “Không c. Ph i tính th nào ch má c c v i th ng Ðnh v y con s má au. Già c mà ph i th c sáng êm, không ng c thì ch u sao n i.

- Má ph i ráng, ch b nó cho ai bây gi ?- Ch chi ch Hai H ch u lãnh nuôi giùm thì con mang n ch l m. Ch òi ti n bao

nhiêu con c ng ch u h t.- Nó nuôi th ng Ð r i nó b con nó cho ai. L i nó có ph i nghèo kh hay sao nên vú

cho mình.- Khó quá. Con th y má c c, con ch u không c.Bà H ng-b o suy ngh m t h i r i bà th ng-th ng nói: “Gia- o c a con b -b n l m.

Con nh liu-chiu, l i ru ng-n ng bê-b i2. H i tr c má còn m nh-kh e, má giúp cho conc. Bây gi má già y u r i. khi m nh còn ráng c, r i au m r i làm sao. H m nay má

1 dàm: dây u khi n trâu, t ng t nh dây c ng ng a, gi t dàm: th i k chu n b d a trâu t quen v i su khi n

2 b b n, không tr t t

http://www.hobieuchanh.com


tính con ph i ki m m t n i hi n- c mà ch p n i, ng có ng i coi trong coi ngoài m ixong.

Hai Thà châu mày, ng i ngó s ng ng n dèn, r i th dài mà áp:- Không c âu má. Con th ng v con l m. Con không n c i v khác.- Má con Ch thi t là v hi n dâu ngh a. Vì m ng s nó v n-v i, nó b ch ng b con mà

theo ông theo bà, má c ng th ng c ng ti c nó l m ch . Nh ng th ng ti c không làm cho nó s ng l i mà giúp con c. N u con th ng nó, con mu n nó c vuilòng n i chín su i, thì con ki m ng i th mà nuôi giùm con nó là ph i h n ó con.

- Con s c i ng i khác em v h không th ng hai a nh , thì thêm kh n a ch .- Sao l i không th ng? H th ng ch ng thì t nhiên c ng th ng con ch ng ch . Con

nít có làm gi ng gí mà ghét nó c.- Ít có m gh mà bi t th ng con ch ng. V con nó b c-b o, nó b con mà theo ông

theo bà, thôi m t mình con ráng nuôi hai a nh cho xong.Th ng Ð oé khóc, bà Th ng b o ph i hát mà ru nó, làm cho câu chuy n d t n a ch ng.

t êm khác g p ti t l p ông. Bà H ng-b o ch mình, n l nh. Hai Thà không mu ncho m n m võng nên anh ôm l y th ng Ð mà d ng . Th ng nh nh -nh c khóc hoài. HaiThà d h t s c mà nó không nín. Anh a n c m t và nói l m-b m: “Thi t a, ai ch u lãnhnuôi con tôi, d u òi m t tr m ng b c tôi c ng dám m n”.

Bà H ng-b o nói: “Lúa ã tr r i. Ð n mùa g t con m c ngoài ng; nh r i má aui thi t là kh .

Hai-Thà nhìn con, n c m t ch y ròng-ròng.

** *

Tháng 11 tr i trong, gió mát, ngoài ng lúa ng m bông, có ám ã g n chín.m m i, bà T Ph i d i xóm Cái-Nh i có vi c lên xóm M i, nên ghé th m bà H ng-o Trì là ch em quen thu nay. Bà th y bà H ng-b o ng ng i út c m tán cho cháu n i

n thì bà nói: “Con hai m t, b con nó l i cho ch nuôi, thi t c c cho ch lung quá”.Bà H ng-b o áp:- c ph i ch u, ch b cho ai bây gi ch ?- Th ng Hai ph i c i v khác ng có ng i nuôi con nó, ch cho ch nuôi thì c c

ch l m ch .- i! Ð ng có nói chuy n c i v khác. Nó không ch u âu. Nó s m gh không

th ng con nó.- Thôi thì nó m n ng i ta nuôi. Nó có ti n mà s gì. M n m c nu t chút, có l

ng i ta ch u lãnh v nuôi cho.- Không c, nó th ng con nó l m. Nó không ch u giao con nó cho h em v nhà h

nuôi âu.- Ki m ng i trong xóm mà c y h nuôi, ng m i b a mình t i lui coi ch ng cho d .- Trong, xóm ng i khá thì h không ch u nuôi, còn ng i nghèo nh h ch u thì mình

h b tháng nh bò l n bò lóc t i nghi p.- Hai Thà chen vô nói: „Bà có bi t ai ch u nuôi con cho cháu, xin bà làm n ch giùm.

coi c m n c trong nhà s n-sóc hai d a nh v y thôi, ch không làm vi c chi n ng-.

Bà T Ph i ng i suy-ngh .Bà H ng-b o ti p nói: „Ch có bi t ai, xin ch giùm. Th ng n y nó không ti c ti n, x a

rày nó nói hoài, mi n th ng con nó, s n-sóc cho t -t d u n ti n m c m t chút nó c ngch u.

Bà T Ph i nói:



- Tôi có con cháu ngo i, nó m i v v i tôi ch ng m t tháng nay. Ð tôi v tôi h i coinó ch u v i ch hay không.

- Con c a a nào ó?- Con c a con Trong. N m tr c m nó ch t thì nó v i cha nó ngoài R ch B ng. Cách

vài tháng nay cha nó ch t n a, nó b -v nên tr v v i tôi.- Bên n i nó không còn ai hay sao?- Có ai dâu.- m nay nó bao l n?- Nó c 24 tu i.- hôn, có ch ng con gì ch a?- Ch a.- Thu nay tôi không bi t nó. T nh t i gi nó ngoài R ch B ng.- Tr ng tu i3 nh v y có l nó s n-sóc s p nh c. Ng t nó ch a có con, nên không

bi t nó có th ng con nít hay không?- Tôi ng i là ng i ch ó. Tôi s nó không ch u- Ch làm n h i th nó coi. Nh nó ch u , mà nó òi m t n m 30 ho c 36 ng c ng

c. Không h i gì mi n nó bi t th ng hai a nh , nó ân-c n s n-sóc cho t -t thìthôi. Nó rán giùm tôi m t n m, tôi mang n l m. Nó mu n lãnh ti n tr c c ng

c.- tôi v tôi h i nó. N u nó ch u thì tôi bi u nó lên, còn nh nó không ch u thì thôi.

Nó là cháu ngo i, nó m i v v i tôi, không l tôi ép mà nó.- Ph i ch ! Ép làm chi. Nh nó không ch u, mà ch ép nó r i nó tháo-trút, thì càng khó

cho mình. Ch v h i nó, n u nó ch u thì bi u nó lên li n.Bà T Ph i v .

** *

3 l n tu i



(2)

Cách vài ngày sau.Bu i tr a tr i n ng chang-chang, nh ng nh có ng n gió ch ng th i lao-rao, nên

không nóng-n c.Tr c nhà Hai Thà, ba con trâu ng chung-quanh ng r m, ng rút r m mà n,

uôi ngo t hàm nh i, b vô t vô l .Trong cái nhà tr ng g n dó, m t u óng c ng nh t trâu, m t u xay lúa giã g o.

th ng Th o n m ng a trên cái võng rách lý hát nghêu-ngao, i m t tr i tr ch bóng r i s c itrâu i n chi u.

trong nhà, Hai Thà n c m s m m i r i m c i th m ru ng, ch có bà H ng-b oi hai a nh mà thôi. Bà ng i t i u ván vá áo cho Thà, m t lát bà vói tay kéo cái võng

mà a cho th ng Ð ng . Con Ch ng i ch i ngoài hàng ba, g n bên c nh con chó v n n mkhoanh, c p m c lim-dim, cái m dài th t.

Trong cái sân r ng l n tr c c a, sân mùa khô p lúa nên không tr ng-t a thchi h t, thì m t tr i gi i n ng sáng-lòa. Chung quanh g c cây me ng s ng-s ng bên cháinhà d i, thì con v t xiêm xám ng núp bóng n m ngh mát v i m t b y v t con m i cólông cánh.

Gi a lúc an-t nh, thình-lình con chó v n c t ti ng mà s a. Bà H ng-b o nheo m tngó ra, bà th y ngoài nhà tr ng có m t ng i àn bà m c qu n lãnh, áo xuy n en, u ikh n tr ng, ng ng nói chuy n v i th ng Th o. Bà không bi t là ai, nghi ng i y làcháu ngo i c a bà T Ph i, nên buông cây kim ng i ch .

Thi t qu ng i l ó là con Nên, cháu bà T Ph i. Nó ch u nên bà T bi u nó lên.Thu nay nó ch a n Xóm M i l n nào. Vì ây duy có nhà c a bà H ng-b o l p ngói màthôi, nên bà T ch ch ng mà nó vô c ng trúng. Tuy v y mà vô t i nhà tr ng, nó g p th ngTh o, nó h i th m cho ch c ý r i m i x ng-x m b c qua sân, tay có xách m t gói nho-nh .

Con chó v n xông ra ón s a. Nên s nó c n nên ng kh ng l i. Bà H ng-b o ph ic ra mà la, con chó m i ch u x uôi tr vô, cho Nên thong th lên th m.

Nên th y bà, li n ch p tay mà xá và nói:- Th a bà, cháu là cháu ngo i c a bà T d i Cái-Nh i”.- y h ? Vô ây coi.Con chó s a làm cho th ng Ð gi t mình th c d y nên n m lên võng co tay gi i m t. Bàng-b o b c vô n m võng mà a và hát nh nh d Ð ng l i.

Nên l t kh n choàng xu ng vai, tay ôm gói , ng d a c a ngó cùng trong nhà. ConCh th y Nên l thì ng ngay tr c m t, ngó Nên trân-trân. Bà H ng-b o tuy mi ng hát,song m t c ng chong ngó Nên. Ba th y Nên m p-m p, m nh m , en- úa, nh ng nhà g ng

t vui-v , thi t-thà, l i hai hàm r ng khít-khao, c p con m t sáng-s a, làm cho Nên tuykhông ph i là oá hoa th m trong ch n thôn-quê, song c ng không ph i là x u-xa, thô-b .Nên e-l khó ch u.

ng l i r i, bà H ng-b o m i b c l i ván ng i và h i Nên: „Nhà bà n-chi cquá. Cháu coi ó m t mình bà mà ph i lo trong b p, r i còn lo gi hai a nh n a thi t c c

t s c. Hôm kia ch t lên th m. Bà than v i ch . Ch nói v ch h i cháu coi cháu ch u giúp v i bà hay không. Cháu ch u ph i hôn?”

- Th a bà, ngo i cháu v có nói chuy n l i v i cháu. Cháu m côi nên tính v giúp ngo i cháu. Thi t nhà ngo i cháu không có vi c chi cho l m, b i v y ngo i cháu bi ucháu lên giúp bà ít ngày.

- c l m. Ch T có nói giá c cho cháu nghe hay không?- Th a có. Nh ng cháu xin ch ng sáu tháng.- Sao v y? luôn m t n m không c sao?



- Th a bà, không bi t cháu làm công vi c bà có v a lòng hay không, b i v y cháu tính th ít tháng.

- Bà không khó nh ng i ta âu cháu. Th ng Hai nhà ây c ng v y. Cháu ng ng i. cháu ít ngày r i cháu bi t. Công vi c c ng không có gì l m. M i ngày ch lo haia c m và s n-sóc hai a nh . Mà con Ch ã tr ng r i, t i nó ng v i cha nó. Cháu

ch coi t m r a và gi t áo qu n cho nó mà thôi. Cháu có c c là c c v i chú bé Ð ây,vì d t s a s m nên chú r y-rà d l m.

- Th a bà. em nh ã giáp “ ôi-tôi”4 hay ch a?- Ch a. B a nay m i c l0 tháng.- Nh quá, mà bà d t s a s m, ban êm s em ói.- Cho n cháo.- Ph i bà mua s a h p dành ban êm khuya cho em u ng. n cháo s nó ngán.- a h p ra làm sao?- Th a, s a bò h làm c mà ng trong h p. M i l n mình múc vài mu ng nh khu y

i n c sôi cho em u ng. U ng s a bò c ng b nh s a mình.- y h ? Bà có bi t âu. Ð bi u cha nó mua cho nó u ng th coi. Cháu tên gì?- , tên Nên.- Thu nay cháu có ch a l n nào hay ch a?Nghe câu h i n y Nên m c-c , g c m t ngó xu ng t r i áp nh nh :- Th a, cháu có ch ng âu mà ch a.- y h ? Ch a ch a, v y mà cháu a con nít hay không?- Th a, con nít có ai mà không th ng.- c l m. Thôi cháu v i bà, lo cho n, d ng giùm chú bé n y. Bà nói tr c, ban

êm nó hay c n-nh n l m. Nh ng không sao có bà ph v i cháu. Ð bà d t mà chcông vi c trong nhà cho cháu bi t.

Th a d p Ð ng ng mê, bà H ng-b o d t Nên i t nhà trên xu ng t i nhà d i choNên bi t m i ch trong nhà. Bà ch cái gi ng lót g n c a xu ng nhà d i, bi u Nên gói

trên ó, nh ban êm Nên s ng ó v i Ð , ng Ð có khóc thì em xu ng võng mà dcho g n; bà ng trong bu ng, còn Hai Thà v i con Ch s d i ng b ván d a vách xông5 phíabên kia. Bà ch kh p g o, sóng chén, lu n c n u n, ch ch mu i, ch n c m m, chch a c i, ch úp n i trách, ch h t.

Con Ch lóc-cóc ch y theo, c ngó Nên hoài, ngó và c i, coi b nó không th y l màái-ng i.

Coi m i ch trong nhà r i, Nên em gói áo xu ng nhà d i, m l y ra m t cái áot b ng v i tr ng mà thay cái áo xuy n dài r i l y cây ch i l i quét b p cho s ch-s , khôngn i bà H ng-b o bi u. Quét b p r i, nó th y n c l n y, nó b ng h t n i ra trên

sàn n c ng i c o l ngoài, chùi lau trong. Nó úp n i, trên giàn b u mà ph i, r i l ych i lên quét nhà trên, làm li n li n không ngh , mà c ng không ng i ngùng chi h t. Bà H ng-b o ng i ti p vá áo và a em, nh ng bà th y công vi c c a Nên làm

t. Bà m ng và khen th m, oán ch c Nên không ph i là gái h ng-h bi ng-nhác.Th ng Th o lùa râu ra l mà cho n c . Nên ng ngó theo ba con trâu. Con Ch theo

ng m t bên, h i: “Ch ây h ?” Nên c i và ng i ch m-h m ôm em Ch vào lòngmà nói: “ , ch ây, ch i v i em”. Con Ch c i.

Th ng Ð n m trên võng óe khóc. Nên buông con Ch l t- t ch y vô b ng Ð . Bàng-b o nói: “Ðâu cháu em d th chút coi”.

Nên b ng úp sáp Ð vô ng c, i qua i l i, tay v trôn th ng nh . Ð không khóc n a,day m t nhìn Nên mà c i, r i a tay r mi ng, r m i Nên, d ng nh ã quen lâu r i. Nên

m tay th ng nh và hun và l i: “Em tôi gi i l m, em tôi không bao gi khóc âu. Có chng thì em còn òi chi n a âu mà khóc, ph i hôn em?”.

4 thôi nôi5 chái



Bà H ng-b o ngó Nên mà c i.Hai Thà i th m ru ng, chánh lúc y anh v t i. Ch th y cha vô sân thì ch y ra m ng.

Hai Thà cúi xu ng b ng con i vô. Nên m Ð l i ng g n ch bà H ng-b o ng i.Thà th y Nên b ng em thì h i m :

- Ai ây má? Ph i cháu bà T hay không?- , cháu bà T , nó m i lên ó. Nó b ng em coi gi i quá th y hôn. Mà coi th ng Ð

ng ch u nó r i. Có v y m i b t c c cho má m t chút. Lúa tr u hay ch a con?- Tr u h t, t t l m. N m nay trúng h n n m ngoái n a.- Cha ch , g t r p T t ây c c ch t.- Không ch ng mùng 10 tháng ch p thì g t, có âu t i T t l n má. Trong n m mình g t

ng r i ra ngoài giêng mình g t r y, n m nay kh e ru, có m t âu.- u v y thì ít c c. N y t i con gi ng mùng b ván t a xông trên kia mà ng v i con

Ch , cái gi ng g n võng ây cho con Nên nó ng v i th ng Ð , ng em có khócnó d cho ti n.

- c.Thà con Ch xu ng t, c i áo máng d a vách r i i ra sau x i n c mà t m. Nên b ng

em i ra hàng ba, kêu con Ch i theo nói chuy n ch i. Ch ng nó th y tr i mát, nó m i tr vô, em ng i trên ván, d a bên bà H ng b o, mà nói: “Th a bà, cho cháu g i em m t chútng cháu nhúm l a n u c m chi u”.

Bà H ng-h o vui-v áp: “ , nó ng i ch i, i vo g o n u c m th coi. Chi u n uhai vùa6 lùm-lùm7 nghe hôn cháu”.

Nên i xu ng b p, con ch c ng i theo, d ng nh nó ã m n Nên, không ch u r i.Bà H ng-b o nói nh v i Thà: “Con nh n y b gi i l m”.

Thà l ng thinh, b nh không tin l i m oán tr c. Anh b ng th ng Ð em l i võngm n ng-n u. Bà H ng-b o i xu ng b p, th y n i c m ã t lên b p r i, còn Nên thì

ng t m r a cho con Ch . Bà tr vô bu ng l y m t cái áo v i m t cái qu n s ch Nênthay cho con Ch ; bà ch cá m m cho Nên bi u ng ch ng c m c n nó hâm l i, và bà a l nrau mu ng bi u r a r i lu c ng ch m m m. Bà th y Nên làm vi c gì c ng g n-gàng vénkhéo, bà v a ý l m. Bà ch c trong n m m i b a Nên th o h t công-vi c trong nhà r i, thì nóbao soát c nhà d i nhà trên, bà kh i th t công dòm ngó.

m chín, rau lu c, cá m m hâm xong r i h t, Nên m i múc d n m t mâm. Bàng-b o bi u b ng trên bàn th t nhang cúng v Hai Thà m t lát r i s b ng xu ng

cho bà n v i Hai Thà và con Ch . Trong nhà n c m thì Nên b ng nách th ng Ð và b ngchén c m nó ã chan s n n c cá mà i ra sân d út cho em nh n.

Th ng Th o lùa trâu v và i vô chu ng óng c ng l i. Con v t xiêm d t b y con lênsân, l i có m t b y v t t sà l i 15 con c ng i theo sau, v t l n, v t nh kêu om-sòm. Bà

ng-b o kêu th ng Th o bi u xúc ít vùa lúa cho v t n r i lùa h t vô chu ng. Nên ng coiTh o làm và ph v i Th o mà nh t v t.

Bà H ng-b o n c m r i bà b ng em cho Nên n C m V i Th o. Còn Thà thì xáchc t i ám rau và t i hàng t tr ng phía sau nhà.

t tr i l n thì Nên r a chén r a n i, d n d p trong b p ã s ch-s r i h t. M con bàng-b o l y làm vui mà m n c m t a b n gái nh m-l , gi i-gi n.

Ðêm y Nên d Ð ng êm, n khuya em nh có chúng-ch ng m t chút, nh ng Nên emxu ng võng mà a, thì nó nín mà ng l i, kh i nh c lòng Thà v i bà H ng-b o.

** *

6 d ng c xúc và ong g o làm b ng gáo d a7 y h i vun



Thi t qu Nên vào ch a c 10 ngày thì nó bao làm h t các công-vi c trong nhà.Khuya nó d y s m n u n c và n u cháo. N c ch trà cho bà H ng-b o u ng còn cháo

cbo Ð th c d y có s n cho nó n. T ng sáng v t kêu thì nó l t- t m chu ng th v t i n,i xách ch i quét nhà. Nó l i kêu mà thúc th ng Th o h t d n chu ng trâu, quét sân choch-s , r i c i trâu i n.

Hai Thà th y g o g n h t thì xúc lúa ph i ng xay n. Nên ph xay v i Th o,không cho ch làrn. Nên ng i sàng g o, bà H ng-b o không cho; mà nó ng giã g ochày ôi v i Th o, thì h i nó c ng dài h n Th o, m c d u Th o m i 17 tu i. s c trai ng

y- .Bây gi Hai Thà r nh-rang, b a nào c ng i th m ru ng, b a i bu i mai b a i bu i

chi u. Bà H ng-b o c ng i ch i l i xóm c mà t i nhà nào bà c ng khoe Nên gi i-gi n,siêng-n ng.

t b a Nên nghe bà H ng-b o than không ai mua v t ng bà bán b t ít con v t ty ti n mua tr u cau n. Nên bèn xin b cho nó em xu ng ch mà bán có l c giá caon. Bà H ng-b o ch u. Ð n khuya, Thà l a b t 5 con v t t c t c ng ch c-ch n mà giao cho

Nên.Nên t om cháo lên b p, so n thúng gióng ng gánh v t, r i m i g u và thay áo

dài. Thà d n mua thu c gi y; bà H ng-b o d n mua tr u cau, th t cá, d u l a, n c m m.Thà có tánh k -l ng s bán v t không c nên a h 2 ng b c cho Nên.

Tr i r ng ông, Nên nghe có ti ng m y ch hàng gánh i ch , h nói chuy n ngoàing, Nên m i ôm hun th ng Ð r i gánh v t i theo ng i ta cho có b n.

Bu i s m m i y, Nên v ng m t, thì trong nhà công chuy n ã có mòi bê b i; Thàc xách n c vô lu ng r a-ráy thì không ai th v t i, v t kêu c p-c p om sòm. Bà

ng-b o m c coi em thì không ai m c a quét nhà, m t tr i m c mà nhà còn bi-bít.a nay c m s m m i c ng tr , m c d u Thà ph i vo g o và bà H ng-b o ph i b ng

th ng Ð vô b p mà ch m l a.Ch Gò-Công cách xa nhà t i 6 ngàn th c, th mà tr ng ngoài nhà vi c8 làng ch a

ánh tan h c thì Nên ã v t i nhà, tr c m y ch hàng gánh h t th y.Bà H ng-b o ng ng i n c m v i Thà và Ch , có Ð ng i ch i m t bên, bà

th y Nên gánh gánh vô sân thì bà c i và nói: “Con nh i ch v s m d , gi i thi t. Bán v tc hông?”

- Th a, c.- Bán m y c c?- n c c.- Khá quá há! V y mà trên mình h c tr hai c c r i, ba c c hoài. T rày s p lên

em xu ng ch mà bán, ng thèm bán t i nhà n a.Thà nói: “Còn m t ch c v t t ó cho nó ch bán chi n a”. Bà H ng-b o áp:

“Nói chuy n mà nghe, ch bán chi n a. Có bán là i b y v t nh nó l n r i s bán ch ”.Nên b ng hai cái thúng trên ván, l t- t i thay áo, r i x t b ng th ng Ð mà hun,

cho bà H ng-b o n c m thong-th . Nên nói v i con Ch : “Ch có mua bánh bò bánh camcho em Ch ây ern. Em n c m r i n bánh”. Nên và nói và b ng em i l y m t cái d a mà

p 3 bánh cam v i 3 bánh bò r i b ng l i tr c mâm c m.Thà n c m v a r i, li n l y m t cái bánh cam n tráng mi ng.Nên l i em a cho bà H ng-b o m t h p s a bò và nói: “Th a bà cháu làm b ng

mua m t h p s a bò cho em Ð u ng th ”.Bà H ng-b o c m h p s a mà coi r i h i:- Làm sao mà cho u ng?- Th a, khu y v i n c sôi, r i nó c- c c ng nh s a mình v y. Ð tr a r i cháu

khu y cho em u ng.

8 quan hành chánh



- Bao nhiêu m t h p v y?- Th a, t i hai c c t , m c quá.- , rn c d há! G n b ng giá con v t.Thà nói: “Thây k nó, nh Ð ch u u ng thì mua cho nó u ng. U ng n m b y b a ch

ph i u ng m t l n mà h t m t h p hay sao. B d t s a s m nên nó m, u ng th coi.”Thà u ng n c r i b ng Ð cho Nên r nh tay mà s p mua ra. Th t cá, tr u cau, gi y

thu c, d u l a, n c m m. Các món d n u có mua h t. Nên tr 2 ng b c l i cho Thà,i a thêm m t c c hai chiêm, nói ó là ti n bán v t, mua r i còn d . Thà trao h t ti n y

cho m c t mua cá tôm m i b a.n tr a, Nên d Ð ng r i quét d n trong nhà. Ch ng em th c d y, Nên khui h p

a, múc m t mu ng y, ch n c sôi khu y ra n a chén, i m- m r i cho Ð u ng. Ðng s a coi b bi t ngon, nên lai tay b u cái chén, mi ng ch m c ri t. M con bà H ng-o th y v y thì ng lòng. Thà h a s mua s a cho con u ng m i ngày ba l n: s m m i,

tr a và t i.Qua tháng Ch p, lúa ng ã chín. Thà t i ngày m c i coi g t, chi u ph i coi gánh

lúa bó em v sân ng ch t cà-lang9. Ð ng lúc l ng-x ng công-vi c nh v y, bà H ng-o l i au, bà nóng n m mê man, mà Thà không th b ru ng nhà s n-sóc m c.

May có Nên th cho Thà, Nên lo thu c men, c m cháo, luôn luôn m t bên bà H ng-b o,lau m hôi, i tiêu, b ng thu c u ng, thay áo qu n, c c c ng vui, d không g m, h t lòng

n-sóc bà c ng nh m t a con gái c a bà. S t n-t y c a Nên làm cho bà H ng-b o c m-ng h t s c, lòng bà th ng Nên l i càng t ng thêm, bà th ng nh th ng con ru t c a bà,i v y t y v sau bà nói chuy n v i Nên nhi u khi bà kêu “con”, ít khi kêu „cháu”.

Lúa bó em v sân xong r i thì g n t i T t. Lúa r y c ng ã ch y lá gai10, có tr l m làmùng 3 T t ph i b t tay g t. Thà tính g t lúa r y r i s p m t l t, trong nhà có trâu s n,nên không lo gì l i không túng ti n n T t, nên không c n ph i có lúa h t g p.

t êm, lúc n a canh t . Ð th c d y khóc. Nên c trong mùng mà d , vi tr inh, s em em xu ng võng mà a thì s l nh em. Ð càng khóc l n, l i khóc ng t. Bây gi

Nên ph i b ng xu ng võng a hát. Ð l i khóc l n n a. Nên d h t s c mà em không nín.Thà qu t h t qu t t èn b ng l i và nói v i Nên: “Không bi t ch ng, s em au b ng a.

a nó ây coi”Thà èn trên ván r i a tay b ng Ð . N y gi Ð khóc và chòi p làm s t nút áo

a Nên mà Nên không hay.Bây gi Nên ng d y a Ð cho Thà b ng, có èn t rõ, Nên th y sút nút áo thì

c-c , l t t a cánh tay mà che r i i vô bu ng và i và nói: “Tôi có u m n11, tôiy tôi thoa rún cho em. Nh thi t em au b ng, h thoa d u m n ch c h t”.

Nên gài nút áo r i m gói l y ve d u m n em ra ch m thoa rún cho Ð . Em nh c ng khóc. Nên m i m i èn i xu ng b p, nói nhúm l a ng h b ng em. L a ch a cháy

thì Ð ã thôi khóc. Nên tr lên nhà trên. Ð th y Nên thì c i, l i a tay òi Nên b ng. Vìcái nút áo sút h i nãy mà Nên không dám ngó Thà, a tay b ng em, s c m t s ng-sùng h -th n.

Ho c không thong tâm lý h c, ho c không l u ý n s c-d c, Thà v n bình-t nh nhthu ng tr Ð l i cho Nên và nói: “Ch c nó au b ng nh d u m n nên h t ch gì. D u óthi t hay. B a nào có i ch , mua m t ve m i, dành trong nhà”.

Trong xóm ai c ng lo n T t.Nên xin lãnh 10 ng b c, r i b a 25 bà H ng-b o sai nó i ch mua c i, mua giá,

ng làm d a. Nó nh n-d p y m i mua, ng T t em v cho bà Ngo i nó, m t qu n lãnh vàt áo vân, còn ph n nó thì áo qu n còn m i, nó không c n s m s a, ch mua m t cái kh n

9 s p x p thành ng có th t l p lang10 lá gai: lá lúa cu i cùng tr c khi tr bông, vì m c l ng ch ng trên cu ng lúa nh cái gai nên g i là lá gai.Ch y lá gai: thay màu lá gai11 (menthe) d u khuynh di p



a mà thôi, bà H ng-b o trong mình không c kho , nên bà không i ch T t c. N mnay Hai Thà ph i i, i ng mua Cam, quít, d a, chu i, ch cá thì ã mua c a h tát ìa r i.Còn th t thì chia v i bà con h làm hàng heo trong xóm. Khuya 29, Hai Thà i ch , d t Nêntheo ng gánh , vì thu y ít xe nên không th m n xe ch nh bây gi v y c. Thàngh Nên c vài tháng r i, luôn luôn t n-t y v i con mình, v i m mình, v i nhà mình,

n ngày T t mình ph i th ng chút nh cho Nên vui lòng, b i v y xu ng ch Thà a choNên m t ng b c, bi u mu n mua gì dùng riêng thì mua. Nên mua 2 th c v i bông

i m t h p s a thì tiêu ng b c.Ch ng v nhà, Nên em v i ra tính c t may cho con Ch và th ng Ð m i a m t cái

áo. Thà không cho, nói r ng ng b c a ó là cho Nên, ch khòng ph i b c mua chop nh . Bà H ng-b o c ng ng ý v i con mà c n. Túng th Nên ph i c t may m t cái áon cho mình, nh ng v i còn d , Nên c ng n i may c cho Ð m t cái áo.

n T t ba b a, qua mùng 4 thì Thà cho g t t r y. Ð n mùng 10 thì lúa ã ch h t vsân, ch t riêng m t cà-lang không cho l n v i lúa ng. Bây gi Thà lo d n sân ng th a contr ng r m tháng giêng mà p lúa nh ng i ta, p lúa ng tr c r i p lúa r y sau.

p lúa là m t d p vui c a con nhà làm ru ng. N m nay lúa trúng, Thà r t v a lòng,nên kêu ghe v n mua m t bó mía ãi anh em trong xóm n giúp ch t bã b t bó, và ra

m. Bà H ng-b o c ng noi theo l c , bà gói bánh tét bánh ch ng thi t nhi u. Nên u cóph ti p m i vi c, t sân, gói bánh, vi c nào Nên c ng th o h t.

Ngày r m, v a m i x qua, thì sáu b y àn ông, con trai trong xóm, u là ng i cót trong ru ng c a Thà, t u l i nhà Thà, r i hai ng i leo lên cây cà-lang lúa ng n m t bó

lúa mà qu ng xu ng sân. M y ng i ng d i xách em vô gi a sân ch t d ng b h t lêntrên, ch t m t l p, b t trong ch t vòng ra ngoài, ch t thành m t ng tròn. Công vi c n y nhànông kêu là “ch t bã”.

Tr i mát, bã ch t xong, Thà bi u Th o d t c p trâu l n ra sân, anh em l i xóm ng iph b t m m, ng i ph c t ni t, r i b n thân Thà c m roi và n m dây rún cho trâu lên bã lúa,

i c n m sáu vòng m i giao l i cho Th o. Bà con l i xóm r i-rác rút v n c m i t i str l i mà b t bó.

Bây gi c nhà u lo b a c m chi u b Th o m t mình ngoài sân ánh trâu p lúa.Nó hát ra-rít mà gi i bu n, câu hát nhi u khi có chen ti ng “ví” ho c ti ng “thá”.

Nên n c m tr c r i ra thay ánh trâu cho Th o vô n c m. Tr ng m c sáng lòa, gióth i mát m . Thà em hai con ra sân tr i m ng i ch i. Thà th y Nên ánh trâu p lúa c ngrành thì th m khen Nên bi t ngh h t.

Th o n c m r i tr ra sân, Nên m i giao trâu l i cho Th o mà i d n-d p nhà b p, r ing Ð vô d ng .

Tr ng lên n a bu i, bà con l i xóm l n-l t tr l i ng i chung-quanh bã lúa hút thu cnói chuy n ch i.

Con Ch bu n ng nên vô ng tr c. Mà bà H ng-b o bây gi l i ra sân, ra nóichuyên ch i v i bà con trong xóm. Nên d Ð ng r i nên c ng ra ch i. Thà bi u Nên vô l yvài cây mía v i con dao ng anh em ch t chia nhau m i ng i m t khúc n cho vui.

Tr ng trong gió mát ng i th -th i, trí hi p-hòa, s s ng thôn-quê thi t là yên-vuim m. Gi a cu c nói c i vui-v . Thà b c vô bã lúa rút ít c ng lúa mà coi, r i nói v a b t

bó và bi u Th o em trâu ra ngh .Các anh em trong xóm u ng d y l y m i ng i m t cây x i và bao chung

quanh bã lúa mà x c lên. Làm cho rã các bó lúa ra và tr i u l i trên bã lúa, vi c y kêu là“b t bó”.

Thà c ng c m m x i b t bó v i ng i la. Nên th y còn d m t cây m x i, nó c ngxách ra mà làm vi c, vì tánh siêng-n ng không th nó ng i yên mà coi ng i ta làm. Nó

ng g n Hoài, m t ng i trai ch a v d i cu i xóm, còn bên kia là chú Ði n, m t ng in-s n có râu le-the. Hoài th y Nên b t bó lanh-l thì nói: “Chà, m n y b t bó c ng g n-

gàng d h ”. Nên h i: “T i sao anh kêu tôi b ng m ?” Hoài c i ng t r i h i l i: “N u không



mu n kêu b ng m thì kêu b ng thím hai c hôn?” Nên hi u Hoài mu n cáp- ôi mình v ich nhà, thì gi n nên nói:

- Anh ng có nói b y.- Tôi nói trúng ngay, trúng ch nh, ch có b y âu.- Tôi mét v i c u hai cho anh coi.- Thôi mà. Mét làm chi? Tôi bi t m thân mà.Chú Ði n kêu Hoài mà r y: “Hoài, m y ng nói ch i nh v y. Nói b y mích lòng a

y”. Hoài c i, ch không nói n a, nh ng cái c i v i cái nín ó làm cho Nên càng khóch u h n là cãi l ho c gây-g .

t bó r i, Th o em trâu lên p ti p. Bà H ng-b o m i h t anh em vô nhà n bánh tét,bánh ch ng, bà h a êm sau bà s cho n xôi u. n u ng no r i k n m ngh , ng i ng inói chuy n. Quá n a êm Thà coi lúa p ã chín m i kêu anh em xúm l i «ra r m » r i ai

nhà n y mà ng .Sáng b a sau, Thà ki u lúa. Bà H ng-b o v i Nên b t kh n trùm mà quét ki u. Ð n

anh em trong xóm l i ch t bã th nhì mà p n a. Lúa ng p t i 3 bã m i d t. Xúc giê, vô v a r i m i p l i lúa r y, c ng p ba bã m i r i.

Thà ong lúa ru ng r i còn d c l.200 gi , h n l m ngoái g n 200 gi .

** *



(3)

Con nhà làm ru ng làng Bình Th nh c ng nh nhi u ch khác trong x n y, m im c c-nh c có m y tháng: u mùa m a d n t gieo m , r i cày ru ng mà tr t, i m

úng l a m i tr c ho c b a cho chín t ng nh m em qua c y. H c y r i thi r nh-rangluôn m y tháng. Ng i làm t r y, ngh a là ru ng n c m n, thì ph i c t c m t ít b a cholúa n thong-th . Còn ng i làm t ng thì ch coi ch ng n c mà thôi. Ai siêng thì i câuho c t l ki m cá n m i b a. Ch ng lúa chín m i làm vi c l i mà làm vi c c ng có vài batháng: g t, gom v sân, p r i h t chuy n, i t i mùa m a sau m i làm mùa khác.

Hai Thà nh m ch n a ng n a r y, nh ng qua mùa khô h g t và p r i thì t ingày ng i khoanh tay không bi t làm vi c chi. Ðàn-bà h tràn xu ng r y ng n c c n h

t v p mánh, n c l n h b t v p sôi, ho c h b t còng hay v t r m. Ðàn-ông h làm gi pmà d t cá b ng d a, hay làm vó mà câu cua bi n. Thà tuy ch a có ch c-ph n, song ng vào

ng có c m ti n b i v y Thà không thà i b t v p, b t còng, hay câu cua, câu cá nh h v yc.

Mà x n-b n trong nhà. Thà th y bàn th v , Thà ngó hai a con, thì Thà ru t th tt bu n, th ng v ã c c-nh c lúc nhà nghèo, l i không s ng mà h ng lúc có ti n có lúa;

th ng ph n con côi-cút còn th -ngây mà không có m d y-d , n ng-niu. Thà bu n c n mtrên võng gác tay qua trán t i ngày, n n i bà H ng-b o khoe b y v t t ã b t u e u,Thà không m ng, mà con Nên i b t v p sôi nó b ng v c thúng, Thà c ng không ngó.

Con Nên th y b Thà nghiêm-ngh nó ít dám nói chuy n v i Thà, có vi c chi thì nó cth -th v i bà H ng b o. Mà tánh-n t nó dè-d t ph n-s nó vuông tròn, Thà không cóchuy n gì là nói. c ng không có gì mà r y nó c, thành ra ch v i t l t-l t, b -th , m c

u l i xóm ng i ta khen bà H ng-b o có ph c m i m n c Nên, hay là ng i tath m nghi Thà s ánh p v i Nên cho kh i t n ti n c i v .

t êm, bà H ng-b th y Nên em Ð vô mùng d ng ã lâu r i, mà Thà v ncòn t èn ng i l i b ván gi a hút thu c, bà m i ra võng mà n m và nói v i Thà: “B a h mchú Cai-thôn Ðâu ghé th m, chú nói con Lê là con gái ông Chánh-bái, có ch ng trên ChDinh m y n m nay. Bây gi nó ã thôi ch ng tr v ngoài ông Chánh-bái t hôm T t. Chúxúi má ra mà nói c i cho con.

- Gái l n ch ng mà c i làm chi má.- Có h i gì. T i không ph i duyên-n , nên v ch ng m i r i-rã ch . Không bi t ch ng

nó có duyên-n v i con nên Tr i khi n con ch t v , còn nó thôi ch ng ng hai àngp nhau.

- Duyên-n sao h i nh không hi p nhau, k có v , ng i có ch ng, r i m i g p ?- Duyên-n nhi u khi ban u ph i tr c-tr nh v y. Nghe nói n12 không có con. Con

i nó thì nó s n-sóc hai a nh c a con, kh i có cái h a con m y con tao.- Bi t h s n sóc hay là h cú h véo. Có l cô ta h l m, ho c cô d l m, nên ch ng cô

ph i t ng-bôi t ng,-kh cô ó a má.- Con nghe gái ch ng là gái h . Không sao âu con, h có ph c thì có ph n, nhi u

khi v i ng i ta thì h nh t, ch ng v v i mình thì t t . N m nay con ã 35, 36tu i r i, l i có t i 2 a con. Con mu n c i gái còn son-giá, có d gì âu. L i c icon nít em v nó nh ng-nh o ch có bi t làm công chuy n gì.

- Sao má ch c cô Lê không nh ng nh o và bi t làm công-vi c.- Ng i ta tr ng tu i r i, nghe nói n m nay ã c 20 tu i, t -nhiên ph i bi t công n

vi c làm ch .- Không. Con nh t- nh không c i v khác; con không mu n s p nh có m gh .

12 con ó



- Má th y con bu n quá, nên má m i khuyên con ch p n i. Ông Chánh-bái là ng i có th ; nh con mu n làm s gì, ông giúp- cho con c. Má ngh h m nay, má

th y ch ó x ng áng.- Ông Chánh-bái giúp con cách nào? ng già quá, có cày ru ng ho c vác lúa giùm cho

con c âu.- Có ph i giúp nh v y âu con. ng có thân-th , trong làng ai c ng kiêng-n ; ông giúp

là u cho con ng làm ông n y ông kia v i ng i ta ch .- i! Ông n y ông kia làm chi nà! Làm cho có ti n có lúa nhi u là quí h n h t. Con ngh

bây gi ng i la kêu con là “th ng Hai Thà'' ch ng con giàu, h ph i kêu “ông HaiThà” ch . Ông hai Thà rành ngh làm ru ng, ông gieo ph i t, ch c y h p-th i,siêng gi b , bi t l a gi ng, nên ru ng ông trúng luôn luôn, con ch c ông ó s ng

n ông nào h t.- Nói nh con v y sao c. Cha con h i tr c tuy nghèo, song c ng làm ch c H ng-

o. Con bây gi có c m ti n. Có nhà c a t -t , con làm dân hoài hay sao. Ph i ra làmlàng v i ng i ta ch .

- Con mu n làm ru ng.- Làm làng c ng làm ru ng c v y ch .- con làm ru ng ít n m n a r i s hay.- i v cho có ng i coi trông ng con ra làm làng, ó là u má mu n h n h t.- Má mu n l m sao?- Mu n l m.Thà chúm-chím c i r i v n èn lu mà i ng . Cách m t lát Nên nghe bà H ng-b o tr

vô bu ng thì nó d mùng chun ra, r i l i m c a nhà d i mà i ngoài.Qua tháng 3, h i x tr i m a m t ám thi t l n. Trong xóm nhà nào c ng ch n-r n. s a-

so n èn ng t i i soi nhái. Nên th o các công vi c c a ng i ru ng, bi t b t v p, b tcòng, bi t t cua, t cá; duy có soi nhái, soi ch thi t nó ch a bi t. Chi u t i nó th y xómngoài t p 5 t p 3 ng i ta i vô Xóm M i d p-d u, ng i c m èn chai, ng i xách gi l n.Trên Bình-L c ng i ta c ng i theo l me mà xu ng, có àn-ông, có àn-bà. có con gái, cócon trai. T i Xóm M i ai quen nhà nào thì ghé nhà n y. Ai không có quen thì ng i gi m nhaungoài l mà ch i.

i s náo-nhi t phi-th ng y, Nên không kh i r n-r c trong lòng, b i v y n c mchi u, d n-d p xong r i, Nên th -th h i bà H ng-b o: “Th a bà, không bi t làm gi ng gìmà h t u l i xóm mình ông quá?”

- t u ng khuya h soi nhái.- ông quá, nhái âu có cho h b t?- Thi u gì! Có m y nhái phía tr c kia. Ð t i m t lát r i nghe nhái kêu.- Th a bà, t i sao xóm mình l i có nhái nhi u?- t r y n c ng p mãn n m, nhái sao c, theo b theo b i m t ít con mà thôi.

t ng mùa n ng khô-khan, nhái c ng không th , có chút nh theo m y bào m ytr ng v y thôi. xóm mình, nh có m y ám ru ng bi n13 ó, d u mùa n ng n csông c ng r n vô, t-át luôn luôn, b i v y nhái c mà sanh-s n ra nhi u. Ð umùa m a, h có m a l n n c ng p hang, thì t i nhái ph i tr i lên m t t u ng n cmà kêu, ch ng nào m a dào-d n, nhái no n c r i nó m i rút u ng hang, không kêu

a.- Ng d há. Ð t i coi h soi làm sao?- a h m rày có g i cho hàng gánh mua cây èn chai r i ó. Ð khuya m t chút r i

bi u th ng Th o i coi ki m ít con, sáng n.- Cháu th y bà g i mua èn chai, cháu t ng bà mua dành ng nhúm l a ch .

13 ru ng g n sông



- Mua èn soi nhái. Th ng Hai nó a soi, nên mua èn h cho nó, ch th ng Th o cont nó t , nó b cóp thi c làm èn chóa mù soi c ng c không c n èn chai.

Hai Thà i ch i v , v a b c vô c a thì h i m :- Nhà có èn chai hay không má?- Có, má có g i mua m t cây èn dài d ng trong bu ng ó.- c. Lát n a con i soi nhái, các xóm ng i ta t u ông quá. Khuya nay èn

bi n ch c vui l m.Nên vui-v nói: “Th a bà cháu d em ng r i bà cho phép cháu theo coi c u hai v ith ng Th o soi nhái ra làm sao. Thu nay cháu ch a th y.” Thà v i-vã nói: “ , c.Bi u th ng Th o i n a, i cho ông ng b t cho nhi u. Hôm nay tr i n ng, h i x m a

n l i nh m t i tr i, ch c êm nay soi trúng l m. Má nhà coi ch ng hai a nh cmá. Ð bi u th ng Th o s a-so n gi v i èn cho s n.

i t i m t lát thì Nên ã d em ng và em vô mùng r i. Nên ng tr c c a dòm rabi n, nghe nhái kêu rân, l i th y ã có èn r i-rác. Nên nói: “Ý, h i soi r i kia kìa!”.

Thà nói: “M y ng i ó không bi t soi nhái. Ð u hôm nhái kêu rân nh v y, song cóy con mà soi. Ph i i khuya khuya nhái nó d n, nó b t c p r i ta soi m i nhi u ch .

Ng i! Ð n a canh hai r i s i”.Nên không dám cãi, li n tr vô mùng n m v i em. Thà c ng khép c a l i r i l i n m v i

con Ch . Nên n m nghe ti ng nhái kêu thì r n-r c không bu n ng ; l i nó không dám nh mt, s ng quên r i không c i. N m m t h i lâu, nó nghe có ti ng nhi u ng i và i và

nói chuy n ngoài l , nó ngóc u lên mà dòm ra c a song, thì th y có èn sáng tr ng, nótrông Thà d y mà i. Thà c n m êm. Khuya l m, nh ng không bi t canh m y. Thà d y m

a r i v n thu c mà hút. Nên l t- t chun ra và h i: “Ði soi nhái c ch a, c u Hai?”. Thànói: “Bây gi i v a. Ra kêu th ng Th o d y ng i.” Nên li n i ra nhà tr ng kêu Th o. Bà

ng-b o th c d y ra võng nhà n m. Th o c m vô hai khúc èn chai, còn Nên xách ba cáigi . Thà l y m t khúc èn mà t r i a Th o c m, nói ra t i ru ng r i s t khúckia.Thà b t kh n trùm và x n ng qu n, vo tay áo g n-gh r i khép c a ra i. Th o v i Nêntheo sau. Nên ra sân r i c ng b t ch c x n qu n vo áo cho g n.

Ra kh i nhà, Nên th y ngoài ng èn t t gi ng, l i nghe nhái kêu inh- i, quang-nh coi thi t l -lùng. Nên kho n-khoái nói: “Tr i i, èn nhi u quá. Mình i tr , h soi h t

nhái r i, còn âu mình soi”. Thà c i mà áp: “Lo d hôn! Không h t âu mà s . Nên ch abi t soi nhái c m èn thêm b i-r i ch không ích gì, v y Nên xách gi c theo èn c a Th oho c c a tôi, h th y nhái thì ch p b vô gi . Nè mà ph i coi ch ng ng i theo a. Ðènnhi u nên d l n, i b y r i l c không bi t âu mà ki m, ch không ph i ch i. Ban êm, ènchóa, ph i quen l m m i bi t h ng mà v xóm mình. Ng i ta i l c b ma gi u ch t”.

Nên nghe nói i l c ma gi u thi lo s , song không nói ra, th m tính c i theo m t bênThà thì không làm sao l c c.

Ra t i bi n, thi t ng i ta soi ông l m. Thà bi u Th o m i thêm m t khúc èn chaia mà a cho Thà. Thà ng nh m h ng, nh coi v t t nào gò, v t t nào sâu, r i chia

gi m i ng i xách m t cái mà xu ng ru ng.Nên theo Thà, ch p c m t con nhái tr c h t. Nên l y làm c ý, c ki m nhái

ch p b vô gi . Thi t b a nay nhái nhi u l i i khuya nên có nhái b t c p. Thà ch p khôngng ng tay, m c d u Nên dã choán h t m t bên. Mê-m n b t nhái m t h i, Nên ng ngóngth y èn t gi ng, song không bi t Th o ch nào thì nói: “Th o l c m t r i!”. Thà nói: “Nósoi âu ó, không l c âu. Nó bi t m y b ru ng ây cháo-chang14 mà”.

Nên lo, b i v y m c d u th y nhái nhi u thì ham, nh ng Nên không dám r i xa Thà.t m t h i, Nên a gi g n èn mà coi thì nhái ã c n a gi . Nên quy t b t cho

y gi ng v khoe v i bà H ng-b o, Nên càng ch m ch . Nên ng ch p m t con nháin, thình-lình m t con r n n m trong v ng n c, nó nh y v t lên ph t ngang tay Nên. Nên

14 m t cách rành r



t h n h t vía, buông con nhái, nh y ôm c ng cánh tay Thà và la và run. Thà ngó Nên mài và nói: “Không có sao âu, th r n n c c n m gì mà s ”. Nên buông tay Thà, vì s

quá nên quên th n. Thà c soi t i, nhi u khi ch p nhái ph i ng Nên. Bây gi Nên b t h nghái, c i sát bên Thà, th y nhái ph i dòm k r i m i dám ch p. Thà ã y gi , còn Nên ch

i c có hai ph n. Thà a gi c a Thà cho Nên và nói: “Thôi xách cái gi y mà itheo ng a gi l ng ng tôi b t thêm cho y h t hai gi r i s v ”.

Bây gi Nên xách gi nhái y mà i theo Thà, có ch p c con nào thí b qua ging, hai ng i b t m t h i thì gi kia c ng y n a. Thà ch h ng r i khêu èn, r i cho Nên

lên b mà v . Nên nài xin xách luôn hai gi , r i Nên i tr c, Thà i sau r i èn, nhái trongru ng v n kêu chét-chét không d t ti ng.

Thà ã b t y gi , ã v tr c r i. Thà bi u c t mi ng m i gi cho ch t, r i ngoàinhà tr ng, s em vô nhà nhái kêu bà già v i s p nh ng không c.

n sáng, Nên thu t vi c soi nhái cho bà H ng-b o nghe, nó nói thi u chút n a nó bn c n tay. Bà H ng-b o nói: “Ði soi nhái ph i coi ch ng r n. Th n mái-g m15 a theo

èn chai ng n chai r t”.Nhái nhi u không th n cho h t: Trong xóm ai c ng có, nên khôug ai c n-dùng mà

cho. Còn em xu ng ch mà bán thì không m y ng ti n l i b ng i ta chê mình n-x y16

chút. Bà Hu hg-b o bi u Nên xách xu ng Cái-Nh i cho b t bà T m t giõ ng bà n, vì xóm d i không có nhái.

** *

i vào thì Nên ch u th 6 tháng mà thôi, không b ng lòng tr n n m. Qua tháng n m thì 6 tháng. Th là Nên không xin v , l i m con bà H ong-b o c ng không nh c t i chuy n

thôi m n.Trót sáu tháng nay, bà H ng-b o c ng nh Hai Thà, không bao gi nói n ng l i v i

Nên. Ch v i Ð c ng trìu m n Nên. Ðã v y mà Nên b ng m Ð , ng v i Ð m y tháng ãquen h i r i làm sao ành r i Ð mà v Cái-Nh i cho c?

Còn mùa ru ng ã t i, tr n m t tháng nay Thà ngoài ng t i ngày, d n t gieo m ,cày ru ng ng, làm c r y, n u Nên v thì ai lo c m n c, ai làm vi c nhà, ai s n-sóc hai

a nh , m t mình bà H ng-b o bao g m sao xi t mà tính thôi m n Nên? Nên c luôni tháng 6, tháng 7, r i tháng 8, ru ng c a Thà c y xong r i h t, ngày làm tu n giáp n m cho Thà ã g n t i mà Nên c ng ch a v .

t bu i s m m i, tr i thanh-b ch, ng khô ráo. Bà H ng b o ch i v i hai acháu n i, bà b o Ch d t mà t p cho Ð i trong nhà. Nên h t phân r m ng em bón ámrau th m sau hè. Còn Thà thì chi t chu i con em tr ng theo hàng rào.

Cô Lê, con ông Chánh-bái Nhi u, mình m c qu n lãnh en, áo xuy n tím, u choàngu kh n l c-so n , tay c p cây dù máy l p hàng màu da tr i, cô th ng th ng i vô sân, nétt vui-t i t ng i y u- u. Nên ng xúc phân d i g c r m, th y có khách thì b

thúng phân i vô nhà ng lo tr u n c cho ch ãi khách.Cô Lê b c vô c a nhà trên thì Nên c ng t i c a nhà d i. Nên nghe ch khách chào

nhau:- Ph i con ba là con ông Chánh-bá hôn?- Th a, ph i.- Lâu g p quá, nên coi l . Nghe nói x a rày cháu d i n y ph i hôn?

15 lo i r n có khoan en-vàng, a theo ánh sáng, thân có thi t di n tam giác, có th dài n 3-4 m, uôi có kimchích c h n n c mi ng16 mót, l m l t



- Th a, ph i. Cháu v t hôm T t t i nay. Má cháu nghe h nói thím có nuôi v t xiêmnhi u l m. B a nay cháu có d p i vô trong n y, má cháu d y ghé th a v i thím làm

n cho má cháu m t con v t xiêm mái.- Tr i i, tôi âu có nuôi v t xiêm nhi u. Tôi nuôi có m t con xiêm mái nó gi v t ta.

Ai mà n b t-nh n v y?- In17 là chú Cai-thôn Ðâu nói v i má cháu.- , k x a Cai-thôn Ðâu có ghé th m tôi. Ch c chú có chén chú th y b y v t ta c a tôi

i chú t ng v t xiêm ch gì. Em v th a l i v i bà Bái, tôi không có v t xiêm. N ucó thì tôi cho bà Bái, ch dành làm chi.

Nên nghe hai ng i nói chuy n thì hi u khách là cô Lê, ng i bà H ng-b o mu n Thài. Nên r a tay ra lên nhà trên b ng tr u n c ng coi m t cô Lê luôn th . Ch v i Ð th y

Nên li n i theo. Nên b ng Ð và d t Ch l i ng d a c a, xu ng nhà d i nhà ngó Lê.Thà ngoài v n vô chào cô Lê. Cô Lê h i: „Anh hai, nghe nói anh làm ru ng trúng

luôn. Tôi tính n m t i tôi c ng u giá m n công- n mà làm. Ph i làm cách nào cho ru ngtrúng, xin anh làm n ch dùm cho tôi“. Thà c i ng n ngo n mà áp: „Tôi c ng làm nhng i ta, nh Tr i cho trúng, ch tôi có gi i h n ng i ta âu“.

Lê ngó Ch và Ð r i h i bà H ng-b o:- nh c m y a con?- Có hai a ó.- Hai a nh ng quá.Lê a tay ngo t con Ch và nói: „L i ây ch i em“. Con Ch ngo o u vói n m v t áo

Nên ch t c ng, không ch u i.Cô Lê ng i ch i m t chút r i t -giã ra v . Khi cô ra sân thì m con bà Hu ng-b o ng

a c a ngó theo. Nên c ng d t hai a nh l i ng g n ó nhà ngó. Bà H ng-b o nói v iThà: „Con Lê l n r i coi ng quá, l i n nói giòn giã d . May b a nay nó ghé nhà cho mìnhcoi m t, kh i th t công i coi“.

Thà chúm-chím c i ng ngó theo cô Lê cho n khi cô ra kh i nhà tr ng, không cònth y d ng n a, Thà m i tr vô v n thu c mà hút, song không nói chi h t.

n x , Thà i th m ru ng. Th y tr i mát, bà H ng-b o d t con Ch i th m thím Cai-tu n H i, trên u xóm. Th ng Ð c ng bi t i m- m, kh i b ng m n a. Nên th y ã

a chi u r i bèn Ð ng ch i, nó i l y g o n u c m. Ch ng c m c n, Nên vùi l a r ikhông còn công vi c gì n a, bèn d t Ð lên võng n m mà gi n v i nó và d y nó nói. Nên n mtr u ra c a, Ð n m s p trên ng c. Nên d y nó kêu „cha“ r i d y nó kêu „má“. H nókêu „má“ thì Nên ôm nó mà hun tr hun tr t, r i bi u nó kêu n a, c ti ng má mà d y hoài.

Thà i ru ng v bao gi Nên không hay. Mà Ð kêu „má“ Nên hun, r i day l i th y Thàng ch n-ng n trên u võng. Nên bi n s c, l t- t b ng Ð ng d y và nói: “Tôi d y emc nói“. Thà ngó Ð và c i và h i: “D y gi ng gì k v y? Sao l i d y nó kêu má?“ Nênng Ð i ri t xu ng b p không tr l i.Cách vài ngày sau, n c m s m m i r i thì có Cai-thôn Ðâu n th m bà H ng-b o, g p

Thà nhà. Bà H ng-b o v a th y chú Ðâu, b li n trách: „Chú nó t quá. Chú nó th y tôi pt xiêm nhà nuôi h i nào âu sao chú nó thèo-l o v i bà Bái, nói tôi nuôi v t xiêm nhi u?“

- Tôi thèo-l o h i nào? Sao ch hay?- Con Ba Lê nó nói ây nè. Nó nói nh chú m-ch nên nó m i bi t vô nài m t con v t

mái ng nuôi.- Con Ba Lê vô ây hay sao? Vô hôm nào?- Hôm kia.- Có g p th ng Hai nhà hay không?- Có.

17 hình nh



Cai-thôn Ðâu c i r i day l i nói v i Thà: ”Té ra có Ba Lê vô ây... Sao m y Hai?...M yth y Ba Lê rõ ràng r i, con coi c quá ph i hôn? M y ành ch a?”

Thà chúm-chím c i, không tr l i. Cai-thôn nói ti p: ”Bà Bái nói chuy n, tao coi b ba m y l m. Hai à. B nói b th y m y ham lo làm n, nên b th ng, b mu n g Ba Lê cho

y. B g mà b không òi b c vàng chi h t, l i cho g p m t l , kh i ám h i, kh i s l i.i v mà d nh v y thì c u ch , còn làm b gì n a”. Bà H ng-h o nói: ”V ch ng ông

Chánh Bái là ng i hi n- c l i rân-rát. Tôi th y con Ba Lê tôi c ng th ng. Không bi t t isao mà th ng Thà c làm thinh hoài, không m n b c t i”. Cai-thôn nói: ”Hôm qua tôi có nóichuy n v i ông Ch nh-bái. ng nói n u th ng n y c i Ba Lê, thì qua n m t i ng ucho nó làm Thôn tr ng li n. Ch H ng-b o có m t mình m y. Ch ã già r i. M y ph i

i v ng lo ph c-s ch , ch m y c b t ch gi con và lo c m n c cho m y hoài haysao m y? M y ch u i. H ch u thì tao làm mai tay trong xin c i li n. Tháng n y r nh-rang,

i ph t cho r i. Sao m y làm thinh hoài v y?”Thà châu mày áp:- tôi ch t ch a giáp n m, tôi l t- t c i v khác, coi k quá.- Sách l có bu c không ph i th -ti t v i v âu. V còn s ng mình c i thêm v

bé c ng c, t c nhiên v ch t mình ch p n i li n c ng không ai c i chê.Ch ng nào làm tu n giáp n m cho v m y?

- Hai m i tháng 9.- a nay 12 tháng 8, còn m t tháng 8 ngày n a. M y mu n làm tu n cho c n r i

làm ám c i c ng c. Mà bây gi hai àng ph i tính toán tr c mà nhngày c i. Mình c ki m coi, h qua kh i 20 tháng 9 r i, có ngày nào t t thì mìnhch n tr c. Ch chi nhà có l ch thì tôi coi li n bây gi , coi ngày nào làm ám

i c.Bà H ng-b o l t- t nói: “Có mà. Hôm T t nó i ch có mua m t cu n l ch coi

a, coi n ng và coi giá lúa tr i s t. Con âu con? L y cho chú con coi th coi”.Thà c chúm-chím c i hoài, không ch u mà c ng không cãi, song v ng l i m i l i

bàn th l y cu n l ch a cho Cai-thôn Ðâu. Cai-thôn d l ch ra, nheo m t và coi và nói:“Tháng 9.., ây, ngày 20 ây... 21 k giá-thú, không c... 22 sát ch k l m... 23 không k ,nh ng nh m ngày Tam-n ng... 24 ch -s b t nghi, không c... 25 nghi k t hôn, giá-thú,

c l m, c l m; ch n ngày 25 làm ám c i thì ph i r i.”Bà H ng-b o nói: “20 làm tu n r i 25 làm ám c i s p18 quá. Chú coi giùm coi

có ngày nào xa xa m t chút hôn?” Cai Thôn l t l ch coi m t h i n a r i áp:- u ch không ch u 25 tháng 9 thì ph i qua mùng 4 tháng 10 m i có ngày c i.

c xa ngày cúng tu n, mà b c qua tháng 10 ch c c ng h t m a.- Thôi, nh t- nh mùng 4 tháng l0 i. Ð tôi v tôi nói l i v i v ch ng ông Bái. Hai

Thà nh nghe hôn m y.Thà c i và áp:- coi…- Coi cái gì? Ê! C i v làm ông Thôn ch i mà, Ch H ng-b o, ch tôi nói

tr c, r i b a nào ch ra ch i ch nói cho giáp m t v ch ng ông Bái thì xong. Hch ra thì ch cho tôi hay tr c ng tôi i v i ch .

- , b a nào tr i t t tôi ra.- Thôi, i tôi v ... Hai Thà, mai m t ra nhà chú ch i, ra r i chú d t l i nhà ông Bái.

Ðàn bà h dám t i nhà cháu, cháu là àn-ông, cháu s gì. “Mu n n ph i l n vàop, bi t hôn?”.

Thà c i ch không nói.Cai-thôn Ðâu t mà v .

18 g p



Nên ch i v i hai a nh nhà d i, nãy gi Nên lóng tai nghe ch khách nóichuy n, nghe không sót m t ti ng. Ch ng khách v r i Nên nghe bà H ng-b o nói:“V ch ng ông Bái th ng thì d quá. V y mình c b c t i, kh i lo gì h t. Mùng 4tháng 10... còn g n 2 tháng n a mình lo k p”. Nên không nghe Thà tr l i, l i th y Thà

y nón ng a i mà i, không bi t i âu…

** *



(4)

Mùng 4 tháng 10. Ngày ó c u Hai s c i v , c i cô Lê con gái ông Chánh-bái, m tmày tr ng t i, tay ch n bóng l ng, áo qu n t t p, b t ng oai-nghiêm. Mình ph i kêung i y b ng “m hai”. Hai a nh ph i kêu b ng... b ng “dì”. M hai s sai khi n mình, s

y mình mà có l c ng r y..., c ng ánh hai a nh c n a. Mình n ti n công thì bàch nhà sai mình, r y mình t -nhiên mình ph i ch u.

Mà ánh ho c r y Ch v i Ð , cha ch cái ó mình không th ch u n i. M y tháng naymình t m r a cho Ch . mình gi t qu n áo cho Ch n b n s ch-s luôn luôn. M y tháng naymình ho n-d ng Ð , m i b a lo cho nó n no, lo cho nó ng yên, tr i l nh mình p, tr i

c mình qu t, mình h t lòng s n-sóc, nên Ð không b nh l i mau l n.Công c a mình nhi u quá bây gi mình cho ng i khác ánh hay r y hai a nh ,

cái ó không th nào c. Thà là mình tr hai a nh l i cho bà v i c u, mình v r i ai ánhkh o làm sao thì làm, khu t con m t mình m i kh i au lòng, ch ây mà coi ng i kháchân-h i, húng-hi p hai a nh thì ch c mình t c mình ph i ch t.

Ðêm y Nên không ng , c n m suy ngh nh v y hoài. Nên nh t- nh h c u hai Thài v thì Nên không n a, xin thôi tr c ngày r c dâu. Mà Nên nh l i ông Cai-thôn v i

bà H ong-b o nói chuy n c i cô Lê, thì c u Hai Thà không có nói gì h t, ch c là c u khôngch u, không ch u là t i s cô Lê không th ng con c u ho c t i c u th ng nh ng i vtr c nên không ành c i v khác.

Tuy coi ngày mùng 4 tháng 10 thì c i, song ch a i nói, ch a b tr u cau, thì có ch cgì âu mà mình lo d v y? Ngh t i ó thì Nên yên lòng. M y ngày sau m con bà H ng-b okhông nói t i cô Lê; Nên càng thêm v ng ý.

i. 25 tháng 8, bà H ng-b o i ra xóm ngoài m t ngày. Chi u bà v bà nói v iThà: “V ch ng ông Chánh-bái thi t là t -t . Má ra ch i, hai ông bà m ng l m theo c m n

m, không cho v . Chú Cai-thôn nói chuy n thì ông bà ch u h t, d l m. Nói mùng 4 tháng10 c i, làm g p m t l c ng ch u n a”.

Thà nói:- i sao mà d v y?- i ng i ta th ng con, ch t i sao, khéo h i d ?- i sao mà th ng? Con nghi quá. Con mu n th ng-th ng mình d l i. Làm l p

ch p quá s sau n-n n.- Má ã nói l l i v i ng i ta r i, d c-d c sao c.- y chú Cai-thôn nói l i, có khó gì âu.Nghe nh ng l i c a bà Hu ng-b o thì Nên não n , trong lòng l nh ng t mà c nghe

y l i c a hai Thà thì lòng Nên m l i, song c ng còn lo-ng i ít nhi u.Cách vài b a sau, Thà n m trên võng, Ch v i Ð ch y l i eo lai bên. Thà a hai tay

ôm hai con. Ch xây m t Thà mà hun. Thà bi u Ð c ng hun nh Ch v y. Ð hun Thà. Thàôm nó mà n ng và nói: ”Ð ng có chúng-ch ng nghe hôn con. Ít ngày n a con có dì gh , n ucon chúng-ch ng, dì gh ánh au l m”. Nên nghe nói m y l i y thì bi n s c. Thôi r i! C uHai Thà ã nh t nh c i v r i!l C i cô Lê! Mình ph i xin thôi. n a làm chi.

Trót m y ngày Nên bu n hiu, h ngó Ch ho c ngó Ð thì a n c m t. M i b a c m,Nên ng i l -l ng, không mu n và, không mu n nu t. Ban êm Nên n m tr n-tr hoài, ngkhông c, khi ôm Ð mà hun, khi ngó Ð r i khóc. Ban ngày hai a nh hay gi n ch i

i Nên, mà lúc n y th y Nên bu n, chúng nó c ng b t vui.c qua tháng 9, m t bu i tr a, bà H ng-b o ng ng i n tr u, còn Hai Thà n m

ch i trên b ván gi a. Nên b c l i ng m t bên bà H ng-b o và th -th nói: ”Th a bà,cháu lên v i bà ngày mùng 9 tháng 11; n mùng 9 t i ây là l0 tháng. H i m i , thì cháu

a giúp bà v i c u hai trong 6 tháng mà thôi. Vì th y nhà n-chi c, l i cháu m n hai emnh , nên mãn 6 tháng cháu không n xin thôi, cháu rán t i ngày nay. Cháu nghe nói bàngo i cháu lúc n y trong mình không c gi i. V y cháu xin bà cho phép cháu thôi ng v



nuôi bà ngo i cháu. Cháu xin thôi tr c, song n u bà mu n thì cháu t i làm tu n cho mHai xong r i cháu s v c ng c”.

Hai Thà ng i d y ngó Nên mà h i:- i sao xin thôi? Có phi n v chuy n gì hay sao?- Th a không. Bà v i c u t -t quá, có r y-rà gì âu mà tôi phi n.- Không phi n sao l i xin thôi?- Tôi thôi ng v nuôi bà ngo i tôi.- Bà T có dâu, có cháu n i, thi u gì ng i nuôi bà. Thôi r i s p nh làm sao?Nên ng c y móng tay, không tr l i n a.Bà H ng-b o ti p l i:- Bà m n thì bà tính m n n m. Hôm con m i lên, bà có nói. Có l t i con ch a

bi t tánh bà khó hay d ho c ch a hi u công vi c trong nhà n ng hay nh , lên conkhông ch u n m, con h i th 6 tháng coi r i s hay. Con 6 tháng hômtháng 5. Bà không th y con nói gì h t, bà ch c con ch u n m, nên bà c ng làmthinh. Nay con l i xin thôi, thi t con làm bà b i-r i h t s c. Con thôi r i hai anh làm sao?

- Th a bà, em Ch l n r i, em ch i m t mình c. Còn em Ð bây gi ã bi t i,bi t nói nên c ng không khó gì l m. Hai em ch i v i nhau c, không c n ph icó ng i gi .

- Sao c? Tuy th ng Ð nó tr ng, song c ng ph i có ng i coi ch ng nó ch .- Th a, ít ngày n a s có m Hai.- u có m Hai, s p nh ch a quen, nên s hai a nó bu n. Nh t là th ng Ð nó

ng v i con m y tháng nay, nó quen h i r i, con v s nó nh . Bà tính cho con giúp bà luôn luôn, không dè n a ch ng mà con xin thôi nh v y. N u con khôngmu n lâu, thôi thì c ng rán giùm cho t i mãn n m r i s v , ch thôi n ach ng nh v y ti n b c khó tính quá.

- Th a, bà cho bao nhiêu c ng c, không h gì.- Hay là con chê ti n công ít nên con không ch u n a. Con mu n m t n m 36 ng

ng c. N m ngoái bà có nói h v i ch T .- Th a, không. Bà v i c u Hai th ng cháu thì r i. Cháu có chê ti n công ít

nhi u gì âu.- y ch con mu n cái gì bây gi ?- Cháu xin v ng nuôi bà ngo i cháu.- li n b t ti n cho bà l m.- Cháu cho t i làm tu n xong r i cháu m i v .- Ðám tu n r i bà còn ph i lo dám c i.- Ðám c i còn lâu quá. ch c cháu không th t i ó c.- Thôi, con nói v y, bà nh n ch T lên bà nói chuy n v i ch coi.Nên i xu ng nhà d i, c p m t t-r t.

Hai Thà nói v i m : ”Ch c có cái gì dây. Má d ý nó l i coi”. B a sau bà T Ph i lên. Bà v nnh nh th ng. Bà H ug-b o thu t chuy n Nên xin thôi. Bà T kêu Nên mà h i, thì Nên

ng quy t thôi, song h a t i ám tu n r i s v . C ng nh h i n m ngoái, bà T nói bàkhông n ép cháu bà , nó l n r i, nó mu n hay v t ý nó. Bà H ng-b o không cònpb ng-th nào c m Nên c n a, ành ph i ch u, ch không bi t làm sao.

mình xin v , ch không ph i t i ch thôi m n, th mà h m rày Nên xin thôi r i,tuy c ng làm công vi c trong thà, c ng s n-sóc s p nh nh th ng, song Nên bu n-b c lunglàm, ch không ph i vui-v , h nói thì c i nh h i tr c n a. Bà H ng-b o c ng bu n, m c

u trí bà b n lo ám tu n và àm c i. Bà bu n vì bà nh trong ít ngày n a trong thì khôngcòn Nên. Tuy nó là a bà m n bà tr ti n công, nh ng bà ã m n tánh n ng tình, bà ãcoi Nên Nh ng i trong thân, nh m nuôi c a hai cháu n i bà. Còn Thà thì c làm thinhtheo tánh quen thu nay, d ng nh không ý n chuy n Nên xin v , nên c ng không ý



n chuy n c i v . Cai-Thôn Ðâu vô thôi thúc bi u ph i ra th m bên v m t l n, c ng nhi làm r thì Thà nói m c lo cúng giáp n m cho v , ám tu n xong r i s hay.

Ðám tu n xong r i. Chi u l i Nên th a v i bà H ng-b o ng sáng b a sau Nên vCái-Nh i. Bà Hu ng-b o tính ti n công, bà nói Nên có l0 tháng r i, ch ch a y n m,

y bà tr cho 33 ng c ng nh 11 tháng. Hôm T t Nên có lãnh l0 ng, bây gi còn 23ng n a. Bà bi u Thà l y b c tr cho Nên. Thà m t l y 23 ng b c u hình còn m i tinh

em x a trên ván, bi u Nên m l i. Nên b c l i h t b c n c m t ch y ròng ròng; bàng-b o không hi u t i sao Nên xin thôi mà l i khóc. Thà b i ra sau v n, d ng nh

không mu n th y m t Nên n a. Ðêm y Nên l -m th c hoài, so n áo qu n c a hai a nhmà riêng, còn c a Nên thì Nên x p r i gói làm m t gói, l y cái kh n c gói 23 ng b cmà út vô gi a. Hôm i ch ng cúng tu n, Nên có mua m t ve d u m n m i, ch a khui.Nên l y ve d u mà theo qu n áo c a s p nh , tính l i ng em có nh c u au b ng thìcó s n cho ch thoa cho em. Nên c m áo qu n c a s p nh mà h i t cái, không hi u h i coicó hôi hay không hay là h i ng l y h i .

So n áo qu n thì Nên khóc, mà ch ng vô mùng ng êm chót v i Ð , n c m t Nênng c tuôn d m-d , ch m t c hai tay áo. Nên nói sáng b a sau Nên v . Nh ng mà sáng

Nên c ng quét nhà, r i c ng r a m t thay áo cho hai a nh , r i c ng xách n i l y g o n um nh m i b a.

n c m r i Nên c ng ch a v . Bà H ng-b o bi t Nên b n-r n hai d a nh , bà khôngdám nh c t i l i th m vái cho Nên ng lòng mà l i ng s n-sóc s p nh . Ð n tr a, bà

ng-b o n m ch i, nh gió ph t mát bà ng quên. Thà i ra u tr n, không nói i âu.Nên d t Ch v i Ð ra sau v n. Nên ng i d i b i chu i h t r m-r p, mát-m , hai

a nh ng hai bên. Nên g p ôm hai a nh vào lòng r i khóc và nói: ”Th nào lát n a chcung xa hai em. Ch th ng hai em c ng nh con c a ch v y. Nh ng ch không nuôi haiem n a c. Ch ph i v , có l t n y v sau hai em không còn th y m t ch ... Ít b a n a haiem s có ng i khác s n-sóc hai em... Hai em kêu ng i ó là m , ho c dì ch không ph ikêu b ng ch nh kêu ch ây v y. Mà m ó là m gh , dì ó là dì gh , ch s h khôngth ng hai em nh ch v y âu. Em Ch l n r i, em ph i d n d d y, ng h n-hào ngang-ng nh, ng i ta gi n ng i ta ánh. Em c ng t p d th ng Ð , ng nó chúng-ch ng,ng i ta ghét ng i ta cú, ng i ta d i nghe hôn”.

Nên nói t i ó r i khóc mùi-m n, không nói c n a, không bi t con Ch có hi u h ty l i Nên nói ó hay không, mà nó c ng khóc t m-t c t m-t i. Còn Ð không khóc, nh ng

nó ngó trân Nên, m t nó bu n hiu.Nên khóc r i nói n a: “M gh i nào mà th ng con ch ng. L i hai a nh còn

kh -d i quá có bi t chi u-lòn âu mà ng i ta th ng c. T i nghi p l m.”Thà ng núp hàng rào phía sau l ng Nên t h i nào không bi t. Nên và hai a nh

c líu-nhiu v i nhau nên không ý, ch ng Nên nói t i dây thì Thà b c t i, m t ngó Nên,t nghiêm-ngh và h i l n: “Làm gì ây? Nói gi ng gì v y?“

Nên gi t mình, l t t ng d y, n c m t n c m i chàm-ngoàm, cúi m t không ngóThà, mà c ng không tr l i, song hai tay níu hai a nh ch t c ng.

Con Ch nói: „Ch Nên nói ch v , ch không còn n a, m gh nuôi con v i th ng. Con không ch u ch Nên v âu cha. Ch v r i ai ng v i th ng Ð , ai t m cho con. Con

không thèm m gh âu. Con ch u ch Nên hè, con không cho ch v . Cha bi u ch l i icha”.

Th y cái c nh Nên v i hai a nh b n-r n nhau, r i l i nghe l i con th th yêu-c ua, Thà r t c m- ng, c m- ng n a n c m t. Thà làm thinh, ng ngó Nên v i hai cont h i, r i m nh d n nói: “ l i, không có v ”. Nên l y v t áo lau n c m t và áp:

- l i sao c. D u có thì c ng thêm n m ba b a mà thôi, ch thi t tôi khôngth cho t i ngày c u r c dâu c.

- Không có r c dâu gì h t.- Sao v y? Ðám c i sao l i không r c dâu?



- ng c i ai h t. N u tôi c i v thì tôi c i ng i nào bi t th ng con tôi kia.Thà quày-qu tr vô nhà. Nên ng ngó theo Thà trân-trân, r i lau n c m t, tay b ng

, tay d t Ch , th ng-th ng i vô c a nhà d i.Nên c i áo hai a nh ng t m cho chúng nó. Nên nghe nhà trên có ti ng bà

ng-b o h i Thà: ”Ai nói gì om-sòm ngoài sau v n v y?- Con không cho Nên v .- Nó ch u n a hôn?- Th a ch u. Con không c i v thì nó .- ! Không c i v sao c?- Sao không c má? Ð con nói v i bà T con c i Nên.- Ý! Sao v y?- Vì con bi t rõ duy có m t mình Nên th ng hai a nh c a con mà thôi. Mà hai

a nó c ng th ng Nên n a. T i nó nh m con ru t.Bà H ng-b o ng i l ng thinh, ng -ng n m t h i r i bà than:- Ph i. C i con Nên thì ch c nó th ng s p nh r i. Ng t ã nói l v i v ch ng

ông Chánh-bái bây gi bi t làm sao ây?- Mình h i. Ð sáng mai con ra con c t ngh a cho chú Cai-thôn nghe, r i con c y

chú trao l i l i v i v ch ng ông Chánh-bái. Má ng lo.- Con làm sao ó thì làm, ch thi t má khó m mi ng l m.

** *

Ngày mùng 4 tháng 10, Thà làm ám c i mà c i cô Nên, là cháu ngo i bà T Ph i,ch không ph i c i cô Lê là con ông Chánh-bái Nhi u.

Vì th ng con lo cho ph n con, nên Thà c i cô Nên, th mà lúc y t trong Xóm M ira t i c làng Bình Thành nhi u ng i d -ngh cho Thà làm chuy n trái i.

Vi c Thà làm là trái i, hay là l i d -ngh trái i? Tôi cho bà con thong-th dochánh- o và do công-tâm mà phán- oán.

nh-H i, 8 Septembre l944


Documents

Ho bieu chanh hai tha cuoi vo