Małgorzata Pawłowska

Wykładowca, SGH; Doradca ekonomiczny, Instytut Ekonomiczny NBP

Warszawa, 16 października 2014

134. Seminarium mBank – CASE

Jak kształtowała się konkurencja w sektorze bankowym

w Polsce i w Europie przed kryzysem i w okresie kryzysuNiniejszy artykuł przedstawia osobiste poglądy i nie przedstawia stanowiska NBP.

Plan

Pojęcie konkurencji w sektorze bankowym

Metody pomiaru konkurencji

Wpływ konkurencji w sektorze bankowym na jego stabilność przed i po upadku Lehman Brothers

Sytuacja w sektorze bankowym UE

Wyniki badań poziomu konkurencji w sektorach bankowych UE

Rola badań nad konkurencją i nad systemem bankowym po kryzysie finansowym – podsumowanie

| 2

Motywacja

Wzrost poziomu konkurencji oraz niewłaściwe regulacjepozwalające na podejmowanie zbyt wysokiego ryzyka uważa sięza przyczyny Globalnego Kryzysu Finansowego

Po upadku Lehman Brothers wiele banków zostało uratowanychprzez państwo poprzez dokapitalizowanie (m.in. Royal Bank ofScotland (RBS), inne zostały znacjonalizowane (np. ABN AMRO,HypoVereinBank) co z kolei zakłócało konkurencję

Utrzymanie właściwego poziomu konkurencji w sektorzebankowym jest bardzo ważne z punktu widzenia stabilnościfinansowej, ważnym zagadnieniem jest śledzenie zmiankonkurencji i jej determinant

| 3| Seminarium mBanku -

Pojęcie konkurencji w sektorze bankowym

Konkurencja dotyczy struktury całego rynku, na którym działadany podmiot, w odróżnieniu do konkurencyjności, która wiążesię z charakterystyką poszczególnych podmiotów na tym rynku

Teoria badania konkurencji w sektorze bankowym, która wliteraturze angielsko-języcznej nosi nazwę (IndustrialOrganization Approch of Banking, IOAB) wykorzystuje modele zteorii przedsiębiorstw i obejmuje identyfikację kluczowychczynników wpływających na podejmowanie decyzji przez banki,ocenę i pomiar struktury konkurencji na rynkach bankowych,związanych z tym implikacji dla sektora bankowego ispołeczeństwa oraz ocenę skutków regulacji w sektorzebankowym

| 4| Seminarium mBanku -

Metody pomiaru konkurencji

zmiany konkurencji w sektorze bankowym odbywają sięgłównie dwoma kanałami: (1) fuzje i przejęcia (M&A) (2)regulacje stymulujące bariery wejścia i wyjścia, są też innedeterminanty od strony podażowej i popytowej (np.zróżnicowanie produktów, powiązania sieciowe,charakterystyki klientów)

różnica między konkurencją a koncentracją:

miary koncentracji: indeksy HHI, CR5 (Paradygmatstruktura - taktyka - wynik (SCP) opierający się natestowaniu zależności między strukturą rynku, taktykądziałania oraz jego wynikiem zapoczątkowany przez Baina(1951)

miary konkurencji: indeks Lernera mierzy tzw. marżę monopolisty, statystyka H, metoda Boona (Teoria NEIO)

Rola konkurencji w sektorze bankowym

Niektórzy ekonomiści uważają, że to nadmierny wzrostkonkurencji i innowacje finansowe na rynkach orazniewłaściwe regulacje doprowadziły do globalnego kryzysufinansowego ponieważ większa konkurencja prowadzi dopodejmowania większego ryzyka i ma negatywny wpływ nastabilność (Raport Banku Światowego, 2013). Z drugiejstrony, uważa się, że większa konkurencja zwiększafinansową stabilność poprzez wypchnięcie z rynku tzw.niestabilnych banków (Bikker i Leuvenstein, 2014)

Vieves, 2010 stwierdził, że konkurencja może zwiększyćniestabilność finansową zarówno po stronie deponentów, jaki kredytobiorców, przez zwiększanie podejmowanego ryzyka.Dlatego ważne jest określanie optymalnego poziomukonkurencji

Relacja między koncentracją sektora oraz strukturą własnościową, a konkurencją w sektorze bankowym

W większości prac stwierdzono, że nie ma jednoznacznych związkówmiędzy wzrostem koncentracji a poziomem konkurencji m.in. Claessens iLaeven, 2004 oraz Berger i in., 2004

Przed kryzysem: Cetorelli (2004) wskazał na kwestię typu własności,jako istotną determinantę konkurencji; La Porta i in. (2000) wykazali, żeduży udział własności państwowej w sektorze bankowym negatywniewpływa na konkurencję

Po kryzysie: autorzy wielu prac twierdzą, że typ własności nie mawpływu na poziom konkurencji i decyzje podejmowane przez banki (Barryi in., 2010), wyniki badań dotyczące polskiego sektora bankowegowykazały pozytywny wpływ kapitału zagranicznego na poziom konkurencjiw polskim sektorze bankowym i ujemny własności państwowej, po upadkuLehmana wpływ ten był już nieistotny (Pawłowska 2014)

Państwo pełni bardzo ważną rolę, zwłaszcza w zapewnieniu nadzorufinansowego, zapewnianiu zdrowej konkurencji przez właściwą politykęregulacyjną oraz poprzez wzmocnienie infrastruktury finansowej (RaportBanku Światowego, 2013)

| 7| Seminarium mBanku -

Wzrost aktywów sektora bankowego w UE, w mld euro

| 8

18 57420 475

29 160

44 81642 792 42 872

44 81543 511

45 763

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

45000

50000

1998 2000 2004 2008 2009 2010 2011 2012 2013

Źródło: EBC.

Mnożnik kapitałów własnych: dźwignia (%) w sektorach bankowych UE

| 9

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Esto

nia

Sło

wac

ja

Bu

łgar

ia

Węg

ry

Ru

mu

nia

Luks

emb

urg

Po

lska

Sło

wen

ia

Łotw

a

Mal

ta

Gre

cja

Cyp

r

Fin

lan

dia

Irla

dn

ia

Au

stri

a

His

zpan

ia

Wło

chy

Po

rtu

galia

Litw

a

Wie

lka

Bry

tan

ia

Fran

cja

Dan

ia

Bel

gia

Cze

chy

Nie

mcy

Szw

ecja

Ho

lan

dia

2008 2010 2013Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

Współczynnik adekwatności kapitałowej (tier I ratio)

| 10

0

5

10

15

20

25

30

Litw

a

Wło

chy

Cyp

r

Szw

ecja

Po

rtu

galia

His

zpan

ia

Au

stri

a

Łotw

a

Ho

lad

nia

Mal

ta

Sło

we

nia

Gre

cja

Fran

cja

Irla

nd

ia

Wie

lka

Bry

tan

ia

Po

lska

Cze

chy

Bu

łgar

ia

Nie

mcy

Fin

lan

dia

Be

lgia

Węg

ry

Sło

wac

ja

Dan

ia

Esto

nia

Ru

mu

nia

Luks

em

bu

rg

2008 2010 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

Wskaźnik kredytów zagrożonych (NPL) w UE (w %)

| 11

0

5

10

15

20

25

30

Nie

mcy

Luks

emb

urg

Szw

ecja

Au

stri

a

Ho

lan

dia

Be

lgia

Dan

ia

Wie

lka

Bry

tnia

Esto

nia

Fran

cja

Po

lska

Cze

chy

Sło

wac

ja

His

zpan

ia

Mal

ta

Po

rtu

galia

Cyp

r

Wło

chy

Sło

we

nia

Węg

ry

Łotw

a

Ru

mu

nia

Gre

cja

Bu

łgar

ia

Irla

nd

ia

Litw

a

2006 2012

Źródło: opracowanie własne na podstawie IMF.

Wskaźniki rentowności w UE: ROA (w %)

| 12

-8

-6

-4

-2

0

2

4

Gre

cja

Sło

we

nia

Cyp

r

Irla

nd

Wło

chy

Po

rtu

galia

Ru

mu

nia

Nie

mcy

Au

stri

a

Wie

lka

Bry

tan

ia

Litw

a

Cze

chy

Dan

ia

Ho

lan

dia

Fran

cja

Be

lgia

His

zpan

ia

Bu

łgar

ia

Szw

ecja

Fin

lan

dia

Luks

emb

urg

Węg

ry

Mal

ta

Sło

wac

ja

Łotw

a

Po

lska

Esto

nia

2008 2010 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

Wskaźniki rentowności w UE: ROE (w %)

| 13

-200

-150

-100

-50

0

50

Gre

cja

Sło

we

nia

Cyp

r

Wło

chy

Po

rtu

galia

Irla

nd

ia

Ru

mu

nia

Au

stri

a

Nie

mcy

Wie

lka

Bry

tan

ia

Litw

a

Cze

chy

Dan

ia

Bu

łgar

ia

Ho

lad

nia

Fran

cja

Luks

emb

urg

His

zpan

ia

Sło

wac

ja

Be

lgia

Węg

ry

Fin

lan

dia

Po

lska

Mal

ta

Łotw

a

Szw

ecja

Esto

nia

2008 2010 2013Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

Wartość wskaźnika CR5 w krajach Unii Europejskiej w % (2004, 2008 i 2010, 2013)

| 14| Seminarium mBanku -

0

20

40

60

80

100

120

Nie

mcy

Luks

emb

urg

Au

stri

a

Wło

chy

Wie

lka

Bry

tan

ia

Po

lska

Fran

cja

Irla

nd

ia

Bu

łgar

ia

Węg

ry

Ru

mu

nia

His

zpan

ia

Sło

we

nia

Szw

ecja

Cyp

r

Cze

chy

Be

lgia

Łotw

a

Dan

ia

Sło

wac

ja

Po

rtu

galia

Mal

ta

Ho

lan

dia

Fin

lan

dia

Litw

a

Esto

nia

Gre

cja

2004 2008 2010 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

Wartość wskaźnika HHI w krajach Unii Europejskiej % (2004, 2008 i 2010, 2013)

| 15| Seminarium mBanku -

0

20

40

60

80

100

120

Nie

mcy

Luks

emb

urg

Au

stri

a

Wło

chy

Wie

lka

Bry

tan

ia

Po

lska

Fran

cja

Irla

nd

ia

Bu

łgar

ia

Węg

ry

Ru

mu

nia

His

zpan

ia

Sło

we

nia

Szw

ecja

Cyp

r

Cze

chy

Be

lgia

Łotw

a

Dan

ia

Sło

wac

ja

Po

rtu

galia

Mal

ta

Ho

lan

dia

Fin

lan

dia

Litw

a

Esto

nia

Gre

cja

2004 2008 2010 2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

Udział wyniku odsetkowego w aktywach w sektorach bankowych UE (%)

| 16| Seminarium mBanku -

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Szw

ecja

Fin

lan

dia

Po

rtu

galia

Nie

mcy

Dan

ia

Fran

cja

Luks

emb

urg

Be

lgia

Wie

lka

Bry

tan

ia

Irla

nd

ia

Ho

lan

dia

Wło

chy

Au

stri

a

Cze

chy

Bu

łgar

ia

Mal

ta

Łotw

a

Sło

we

nia

His

zpan

ia

Litw

a

Gre

cja

Po

lska

Cyp

r

Ru

mu

nia

Sło

wac

ja

Węg

ry

Esto

nia

2008 2009 2010 2011 2012 2013Źródło: opracowanie własne na podstawie EBC (Statistical Data Warehouse).

Wyniki badań nad konkurencją w sektorach bankowych krajów UE przed kryzysem i w trakcie kryzysu, w tym w polskim sektorze bankowym

przed kryzysem, generalnie wykazano wzrost konkurencji wsektorach bankowych krajów UE-10 (zobacz. m.in. Pawłowska(2014), Clerides (2013), Efthyvoulou i Yildrim (2013), Weill(2013)), wyniki dotyczące krajów UE-15 są jużniejednoznaczne np. Bikker i Spierdijk (2008)

po wybuchu Globalnego Kryzysu Finansowego wynikizmian poziomu konkurencji w sektorach bankowych krajówUE, wykazują wyraźny spadek konkurencji mierzonejindeksem Lernera i statystyką H: Weill (2013), Clerides(2013), Pawłowska (2014)

| 17| Seminarium mBanku -

Wartości oszacowanego indeksu Lernera dla sektorów bankowych krajów UE w latach 2002-2007

| 18

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

Au

stri

a

Be

lgia

Bu

łgar

ia

Cyp

r

Cze

chy

Dan

ia

Esto

nia

Fin

lan

dia

Fran

cja

Nie

mcy

Gre

cja

Węg

ry

Irla

nd

ia

Wło

chy

Łotw

a

Litw

a

Luks

emb

urg

Mal

ta

Ho

lan

dia

Po

lska

Po

rtu

galia

Ru

mu

nia

Sło

wac

ja

Sło

we

nia

His

zpan

ia

Szw

ecja

Wie

lka

Bry

tan

ia

UE1

5

No

we1

2

UE2

7

2002 2004 2005 2006 2007 2007-2002

Uwaga: czerwony słupek oznacza różnice w poziomie konkurencji między 2007 a 2002 rokiem.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Weill (2013).

Indeks Lernera L przybiera wartości z przedziału (0,1). Im większawartość, tym większa siła rynkowa przedsiębiorstwa/banku imniejsza konkurencja na rynku.

Wartości oszacowanego indeksu Lernera dla sektorów bankowych krajów UE w latach 2008-2010

| 19| Seminarium mBanku -

Uwaga: czerwony słupek oznacza różnice w poziomie konkurencji między 2010 a 2008 rokiem.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Weill (2013).

-0,2

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

2008 2009 2010 2010-2008

Wartości oszacowanej statystyki H dla sektorów bankowych krajów UE w latach 2002-2007

| 20

-0,1

0

0,1

0,2

0,3

0,4

0,5

Au

stri

a

Be

lgia

Bu

łgar

ia

Cyp

r

Cze

chy

Dan

ia

Esto

nia

Fin

lan

dia

Fran

cja

Nie

mcy

Gre

cja

Węg

ry

Irla

nd

ia

Wło

chy

Łotw

a

Litw

a

Luks

emb

urg

Mal

ta

Ho

lan

dia

Po

lska

Po

rtu

galia

Ru

mu

nia

Sło

wac

ja

Sło

we

nia

His

zpan

ia

Szw

ecja

Wie

lka

Bry

tan

ia

UE1

5

No

we1

2

UE2

7

2002 2004 2005 2006 2007 2007-2002

Uwaga: czerwony słupek oznacza różnice w poziomie konkurencji między 2007 a 2002 rokiem.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Weill (2013). Rosnąca wartość statystyki H wskazuje na wzrost konkurencji.

Wartości oszacowanej statystyki H dla sektorów bankowych krajów UE w latach 2008-2010

| 21

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Weill (2013).

-1

-0,8

-0,6

-0,4

-0,2

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

Au

stri

a

Bel

gia

Bu

łgar

ia

Cyp

r

Cze

chy

Dan

ia

Esto

nia

Fin

lan

dia

Fran

cja

Nie

mcy

Gre

cja

Węg

ry

Irla

nd

ia

Wło

chy

Łotw

a

Litw

a

Luks

emb

urg

Mal

ta

Ho

lan

dia

Po

lska

Po

rtu

galia

Ru

mu

nia

Sło

wac

ja

Sło

wen

ia

His

zpan

ia

Szw

ecja

Wie

lka

Bry

tan

ia

UE1

5

No

we1

2

UE2

7

2008 2009 2010 2010-2008

Uwaga: czerwony słupek oznacza różnice w poziomie konkurencji między 2010 i 2008 a rokiem.

CR5 oraz NPL w polskim sektorze bankowym dla lat 1997-2012

| 22

1997

19981999

2000 2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

40,00 42,00 44,00 46,00 48,00 50,00 52,00 54,00 56,00

NP

L %

CR5 %

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Pawłowska (2014). Uwaga różnica w poziomie NPL między 2003 i 2004 r. była m.in. spowodowana zmianami regulacyjnymi.

Wartości oszacowanego indeksu Lernera oraz CR5 w polskim sektorze bankowym dla lat 1997-2012

| 23

19971998

1999

2000

2001

2002

2003

2004

20052006

2007

2008

2009

20102011

2012

0

0,05

0,1

0,15

0,2

0,25

0,3

0,35

0,4

0,45

40,00 42,00 44,00 46,00 48,00 50,00 52,00 54,00 56,00

Ind

eks

Le

rne

ra

CR5 %

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Pawłowska (2014).

Podsumowanie

Globalny Kryzys Finansowy zwrócił uwagę na ważnąrolę zarówno polityki regulacyjnej dotyczącejkonkurencji w sektorze bankowym jak równieżbadań ilościowych dotyczących pomiaru konkurencjimiedzy bankami, które przed wybuchem kryzysubyły niedoceniane

Nadal pozostaje bez jednoznacznej odpowiedzipytanie jaki jest wpływ konkurencji w sektorzebankowym na stabilność, trwają prace nadoptymalnym poziomem konkurencji i koncentracji,co daje podstawy do kontynuacji badań orazrozwoju metod pomiaru konkurencji