nacional1/ E Diel,19 shtator 2010

faqe 16 faqe 10-11

faqe 2-3

BRENDËSI

faqe20-21

Në

faqe8

faqe6

faqe9

faqe1 4

faqe2 2

faqe5-15

GjakësiTregim nga Anton Papleka

faqe1 2

C M Y K

Marinaj: “Si i kapërcevatelat me gjëmba”

E DITORIAL

faqe2 1

Masakra në Çamëri në dritëne dokumenteve

“Nuk kam dyshuar kurrëtek poezia”

Intervistë me poetin Jak Përpali

Proza e Shahbaze VishajtKritikë nga Prend Buzhala

123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678123456789012345678901234567890121234567890123456781234567890123456789012345678901212345678901234567812345678901234567890123456789012123456789012345678

Si lindi CIA, platforma e sajantikomuniste

Si i analizonte CIA zhvillimet nëShqipëri, në rast të një grushti shteti

Deshmi për masakrat greke në Çamëri

Kur të vegjlit luajnërolin e të mëdhenjëve

nacionalGazetë javore, letrare, kulturore, politike

BOTIM I “NACIONAL GRUP” VITI II BOTIMIT, NR. 63 19 - 26 SHTATOR ÇMIMI 30 LEKË / 0,20 EURO

Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, TiranëE-mail: nacionalalbania@yahoo.com, bucpapaj@yahoo.com

Një varr për qeninTregim nga Bahri Myftari

Faqe 9

Faqe 9

Dossier nga Robert Papa

Kritikë nga Dr. Ledi Shamku - Shkreli

Intervistoi: Mujë Buçpapaj

Toponimia shqiptare nëBallkan

Nga Nazmi Lukaj

Nobelisti Uinston ÇërçillNga Egla Kokalari

Studiuesi Miftar SpahiaDossier nga Dr. Shefqet Hoxha

Intervistë me poetin Gjekë Marinaj, me rastin e 20-vjetorit të largimit nga Shqipëria

Poezi nga: Haviz Shirazi,Hekuran Meçe, Tonin Alimhilli,

Gëzim Llojdia, Myrvete Mehmeti,Sokrat Kotherja

Njerëzit e mëdhenjtë kombit e tëpenës janë bërë tëtillë jo pse Zoti i kakrijuar të mëdhenj,por ata të tillë janëbërë me punën etyre. Ata,

madhështinë e vet, veç me punën e tyre,e kanë arritur edhe për një vyrtyt tjetër:kurrë nuk janë marrë me njerëzit e vegjël,të cilët, duke iu penguar madhështia e tëmëdhenjve, gjithmonë kanë bërë përpjekjeqë madhështisë së tyre t’i dalin në pritëme vogëlsinë e vet njerëzore dheshpirtërore. Duke vuajtur që janë të veg-jël përballë të mëdhenjve...

Ekzekutimi imartirëve të Plavës!

Nga Gani Tërshnjaku

“Aneksimi itokave shqiptarenga Serbia dheMali i Zi u sho-

qërua me vendosjen e një regjimi të egër,me shtypje dhe terror ndaj shqiptarëve.Me masa të ndryshme të represionit, or-ganet ushtarake serbe, shqiptarëve tëkësaj ane ua mbyllën rrugët e tregjeve,sikurse në qytetin e Prizrenit, Tetovës,Dibrës, duke krijuar një situatëkërcënuese të mijërave jetëve nga uria.”

“Nacional” promovonlibrin “Piskamë e heshtur”

të Tahir Bezhanit

Në foto: Gjekë Marinaj

Dossier nga Kastriot Dervishi

2/ E Diel,19 shtator 2010nacional INTERVISTË

Nacional: Zoti Marinaj, njëzet vjet më parë,kapërcyet kufirin e telave me gjemba dhe sh-kuat në tokën e premtuar; në Amerikë. Si ikujtoni ato çaste, si e morët atë vendim?

Marinaj: Vërtet u bënë dy dekada nga origjinakohore e zgjatjes time nga Shqipëria për nëAmerikë. Them “zgjatjes,” sepse duke u nisurnga një pikë simingle referimi, besoj se i kamqëndruar elastik kohës. Edhe kur ka ndodhur tëepem, të tërhiqem apo të përkulem para ndonjëmomenti të vështirë në jetë—gjithmonë kam gje-tur forca në vetvete, të kthehem përsëri në gjend-jen e mëparshme shpirtërore. Ato çaste mbetensektorë informacioni në kujtesën time dhe kur ureferohem më bindin se kushtet social-dinamikenëpër të cilat kam kaluar nuk më kanë shpër-bërë, por ndërtuar si njeri.Ndërsa arsyetimi i marrjes së këtij vendimi mundtë kërkohet tek ai kushtëzim i caktuar psikologjikqë e aktivizon njeriun të harrojë ato që ka dhe tëpushtohet nga një fiksim entimirist i cili të sh-tynë të mendosh se nuk ke asgjë të mirë për tëhumbur. Ndonëse jam protonist nga natyra dhelogjika, ky ka qenë një qëndrim pragmatik ngaana ime, sepse u përqendrova në rezultatet prak-tike dhe jo në praktikën e rezultateve të atyre qëkisha. Po të mos kishin ndodhur ato që ndod-hen, nuk do të isha sot në Amerikë. Larg saj, dotë ishte e pamundur të jetoja këtë jetë që jetojsot.

Nacional: Cilat ishin emocionet e lënies pas tënjë diktature komuniste e cila gjatë periudhësjanar-shtator 1990 kishte pushkatuar në kufijrreth 150 shqiptarë të rinj, ashtu si Ju, nëpërpjekje për të dalë jashtë shtetit?

Marinaj: Emocionet e asaj periudhe i kam pro-jektuar brenda dy vizioneve të ndryshme të ko-hës. Pikëpamja ime e parë u bazua në preçizoninmatematik dhe objektivitetin e realitetit, si njësegment i pandalshëm që fillon tek pika zerodhe nuk ka kthim prapa. Kjo përkufizon përqen-drimin tim intelektual dhe njerëzor tek ideja se eshkuara i përket së kaluarës dhe vetëm e tanish-mja ka ekzistencë me parametra domethënës.Njeriu mund të ndryshojnë vetëm të tanishmendhe të orvatet të projektojë të ardhmen. E kalu-ara është histori dhe duhet trajtuar si e tillë. Potë ecim me kokën të kthyer prapa forca e gravi-tetit dhe ligjet e orientimit do ndikonin në ekui-librin tonë fizik, shpirtëror dhe intelektual. E kalu-ara na ofron privilegjin e mësimit të arsyeve,zhvillimeve dhe rezultateve të aksioneve të më-parshme. Detyra jonë është studimi i këtyre tëdhënave dhe ndërmarrja e veprimeve në akord

Intervistë me poetin Gjekë Marinaj, me rastin e 20-vjetorit të largimit nga Shqipëria

Marinaj: “Ju tregoj si i kapërcevatelat me gjemba”

Marinaj: “Fati më i madh i poezisë “Kuajt” ka qenë fakti se populli shqiptar pat shumë nevojë për një poezi të tillë dhe se ajo vinte nga unë; një malësor ipanjohur dhe i papërlyer në privilegjet e kohës. Ngaqë nuk kishte arsye objektive të dyshonte tek unë, lexuesi gjeti durim ta interpretonte poezinë sipas dhimbjeveshpirtërore e fizike që ndiente. Ajo që gjendej përtej durimit të tyre për ta kuptuar ishte fakti se botimi i poezisë “Kuajt” nuk do të ishte i mundur pa guximin eRudolf Markut, Skënder Buçpapajt, Ndoc Gjetos, Nasi Lerës etj. Unë e kam shkruar atë poezi i shtyrë kryesisht nga rebelimi shpirtëror. Ata e botuan te “Drita” tështyrë edhe nga rebelimi intelektual. Rebelimi intelektual dënohej shumë më rëndë në atë kohë. Kështu, një meritë e madhe u takon atyre që e botuan atë.”

me interesat humane—parandalimi i metodaveqë sjellin negativitet dhe përsëritja dhe avanci-mi i ideve që rezultojnë te vlershme.Kurse vizioni i dytë ka pasë një natyrë më sub-jektive për mua. Koha ecën me hapin e saj, porincidentet nuk qëndrojnë të distancuara nëkujtesë. Përjetimet dhe observimet ekzistojnë të

pashpërfytyruara, të gjalla dhe aktive, duke einjoruar filozofinë kohore dhe ndryshimet qëmund të pësojnë fenomenet jetësore brenda saj.Edhe kur ndodh të ndjehem i montuar tek e tan-ishmja fizikisht, e kaluara luan rolin e saj dinamiknë vetëdijen time, gjë që shpjegon edhe vendi-min tim të vitit 1990 për ta ndryshuar formën,por jo esencën, e lidhjeve të mia me Shqipërinë,

fat të cilin nuk e gëzuan asnjë nga ata që kufirishtetëror u kthye në kufi vendimtar të jetëndër-prerjes së tyre.

Nacional: Poezia “Kuajt” e botuar nga Ju nëgazetën e shkrimtarëve “Drita”, që bërë e fam-shme për frymën disidente dhe nënkuptimet edrejtpërdrejta që përcillte, njëkohësisht dukeju afishuar ju si një kundërshtar të regjimitkomunist, apo jo?

Marinaj: Po. Fati më i madh i poezisë “Kuajt”ka qenë fakti se populli shqiptar pat shumënevojë për një poezi të tillë dhe se ajo vinte ngaunë; një malësor i panjohur dhe i papërlyer nëprivilegjet e kohës. Ngaqë nuk kishte arsye ob-jektive të dyshonte tek unë, lexuesi gjeti durimta interpretonte poezinë sipas dhimbjeveshpirtërore e fizike që ndiente. Ajo që gjendejpërtej durimit të tyre për ta kuptuar ishte fakti sebotimi i poezisë “Kuajt” nuk do të ishte i mun-dur pa guximin e Rudolf Markut, Skënder Buç-papajt, Ndoc Gjetos, Nasi Lerës etj. Unë e kamshkruar atë poezi i shtyrë kryesisht nga rebelimishpirtëror. Ata e botuan te “Drita” të shtyrë edhenga rebelimi intelektual. Rebelimi intelektualdënohej shumë më rëndë në atë kohë. Kështu,një meritë e madhe u takon atyre që e botuanatë.

Nacional: Sidoqoftë, pas botimit të saj, veglat ediktaturës filluan gjuetinë e shtrigave ndajjush. Si e kujtoni atë periudhë, përfshirë edheklimën politike të kohës, dredhat politike tëudhëheqësit komunist të kohës, si dhe pa-durimin e të rinjve si Ju për të prekur sa mëparë lirinë?

Marinaj: Regjimi i asaj kohe u zu i papërgatitur,natyrisht, për ta pranuar forcën shpresëdhënësetë poezisë “Kuajt” tek njerëzit dhe burimin epanjohur të autorësisë së saj. Të ndërgjegjshëmse, zakonisht, çdo ngacmim sjell një reagim, regji-mi e pa poezinë time si një katalizator që mund tashpejtonte revoltën e popullit kundër tyre dhe,që andej, edhe rrjedhën politike. Dënimi im ishtei pashmangshëm.

Nacional: Fiks dy dekada më vonë, Universitetii Dallasit e përkujtoi arratisjen tuaj nga dik-tatura, në një mënyrë domethënëse, me njëvideo të bazuar në poezinë tuaj “Kuajt.” Çfarëishte kjo veprimtari?

Marinaj: Pranë Universitetit të Teksasit në Dal-las jam diplomuar me Bachelor of Arts in Liter-aryStudies (Magna Cum Laude), me Master of

nacional3/ E Diel,19 shtator 2010 INTERVISTË

Arts in Humanities—Studies in Literature, dhejam aktualisht duke përfunduar Doktoraturën,pra ku jam kandidat për Ph.D (Doktor i Filozo-fisë) që së bashku do të thotë mbi dhjetë vjetjetë akademike në këtë institucion. Falë kësajatmosfere, lindi edhe ideja e kthimit të poezisë“Kuajt” në këngë. Kur drejtoresha e departa-mentit të muzikës Prof. Kathryn Evans më tre-goi rreth këtij projekti, iu luta të përdornin muz-ikën e shkruar nga i ndjeri Gjon Kapedani, që makishte dhenë si dhuratë në 2006 kur isha në Sh-qipëri. Aq u desh. Vargjet u adaptuan për këngënnga kandidati për çmimin Nobël në Letërsi Fred-erick Turner. Ato u kënduar nga tenori i njohurProf. Hoyt Neal. Në piano luajti pianisti i fam-shëm Prof. Michael McVay. Kënga, që ka përmision celebrimin e 20 vjetorit të largimit tim ngaShqipëria për në Amerikë, është ilustruar me fo-tografi filmike që deri diku shpjegojnë historinëtime gjatë kësaj kohe dhe arsyeve që më çuanderi në këtë vendim. Këtë pjesë të projektit embuloi mjeshtri i efekteve vizuale Robert L Wil-liams. Producente e gjithë projektit është sopra-noja e mirënjohur amerikane Prof. KathrynEvans. Projekti është inçizuar në sallat e inçiz-imit dhe filmimit pranë Universitetit të Dallasit,në fillim të shtatorit, dhe mund të shikohet dhedëgjohet në www.youtube.com, në faqen time

elektronike të sponsoruar nga universiteti,www.marinaj.info ,si dhe në faqen elektronike tëuniversitetit www.udt.edu .

Nacional: A ju preki fakti që kolegët tuaj ameri-kanë kishin zgjedhur këtë mënyrë simbolikepër të kremtuar rilindjen tuaj të dytë, siç mundtë konsiderohet; 11 shtatori 1990?

Marinaj: Vërtet po. Amerika mund të jetë rilind-ja e dytë e të gjithë njerëzve që i pranojnë mendershmëri oportunitetet që ajo të ofron dhe medëshirën që të punosh, po me ndershmëri, përt’i bërë këto oportunitete të mundshme për tëtjerët kurdo që të jetë e mundur. Kolegët dheprofesorët e mi janë indikativ i këtij realiteti tëshenjtë. Në këtë pikë, fjalët e mia nuk mund tëjenë kurrë të njëtrajtshme me atë që ndjej.

Nacional: Ke bërë studime vërtet intensive.Nëse do të ishe i detyruar t’i përmbledhësh nëmë pak se njëzet fjalë mësimet më të çmueshmeqë ka fituar nga jeta juaj akademike, si do ipërshkruheshe ato?

Marinaj: Kam mësuar se si t’i identifikoj idetë emira nga të këqijat dhe njerëzit e mirë nga ata tëkëqij.

Nacional: Nga Brruti i Malsisë së Madhe, ped-agog në kolegjin elitar të Richland-it në Dal-las, SHBA. Si ka rrjedhur jeta e Gjekë Mari-najt gjatë këtyre 20 vjetëve?

Jetë e lumtur! Padyshim e lumtur, por dhe elodhshme, njëkohësisht. I jam nënshtruar njëjetë tërësisht epistemologjike. Të fitosh njohuridhe t’i vësh në funksion ato është një proçes ipadukshëm që kthehet në adaptim. Gjithmonëjam përpjekur t’i aplikoj njohuritë e fituara nësituata konkrete. Pastaj rezultatet e secilës për-vojë, të dëshirueshme apo jo deri në fund tëtilla, i kam trajtuar si njohuri të reja me imple-mentim të mundshëm gjatë marrëdhënieve mesituatën tjetër apo ambientin e ri në të cilin jamgjetur. Jam munduar seriozisht të mos i hipotekojnjohuritë si fenomene emblematike as në tek-stet që kam lexuar as në ato që kam shkruar.

Nacional: Prej disa vitesh jeni kthyer në njëambasador të kulturës dhe letërsisë shqiptarenë SHBA, me përkthime, botime dhe prezan-time të shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarënë këtë metropol të kulturës botërore. Sa kohëju kushton kjo ndërmarrje pasionate, disi ide-aliste apo patriotike?

Marinaj: Të gjithë shkrimtarët janë ambasadorëtë kulturës. Dashuria për atdheun dhe kulturëntënde është një privilegj që kërkon investime tëmëdha në disa drejtime. Injorimi i vlerave ko-mbëtare është investim i humbur jo vetëm përne shkrimtarët por edhe për vendet në të cilatjetojmë.Nacional: Si një kundërshtar i diktaturës, cilatdo të ishin këshillat tuaja për demokracinë sh-qiptare?

Marinaj: Demokracia është shumë delikate. Ajombetet vetëm një emër nësenuk është e drejtë se se-cilit qytetar për ta jetuaratë. Mungesa e sensivi-tetit ndaj konditave aktu-ale në intervenimet per-sonale dhe sociale tënjerëzve mund të sjellërezultate kolatike për ven-din tonë. Mendoj sedemokracia e re sh-qiptare duhet të më-sojë nga historialuhatëse e saj.

Sepse demokracinë dhe komunizmin i ndanë njëvijë shumë e hollë. Në parim, komunizmi nukishte asgjë tjetër veçse një skemë e dhunshmepiramidale. Vetë komunistët e shihnin ardhjen eshembjes së sistemit të tyre. Ata vunë nëqarkullim një diktaturë të jashtëzakonshme si“shpresë” për të blerë sa më shumë kohë nëpushtet. Duke e bërë këtë shkatërruan, ose tëpaktën shfytyruan, gati gjithçka të rëndësishmenë jetën e popullit shqiptar.Pas rënies së komunizmit erdhi Partia Demokra-tike. Deri në ’97, falë demokracisë, demokracianë Shqipëri u kthye në një skeme “demokratike”piramidale. Edhe demokratët duhet të kenë qenëtë ndërgjegjshëm për shembjen e “fitimeve” tëpiramidave. Ata përdorën jo dhunën, por hesh-tjen, si “shpresë” për të blerë kohë në pushtet.Duke e bërë këtë, edhe ata shkatërruan, ose tëpaktën shfytyruan, gati gjithçka të rëndësishmenë jetën e popullit shqiptar, përfshi këtu edheshtëpitë e tyre, shumicën prej të cilave i kishinndërtuar me gjak dhe djersë gjatë sistemit dikta-torial komunist.Thënë ndryshe, demokracia është fati më i madhpër popullin shqiptar. Por nëse ajo i trajton ishkomunistët apo pasardhësit e tyre socialistëndryshe nga ç’trajtohen demokratët apo mbësh-tetësit e tyre, ai sistem, në opinionin tim, do tëmbetet më afër komunizmit sesa demokracisë.Vuajtjet që kemi kaluar nën atë regjim nuk do jadëshiroja as armikut më të madh e jo mëvëllezërve e motrave shqiptarë. Demokraci dotë thotë ta kuptosh, vlerësosh e nderosh secilinanëtar të shoqërisë për atë që bën sot jo patjetërpër atë që ka bërë, apo mendohet të ketë bërë,para 20 apo 50 vjetësh....

Intervistoi: Mujë Buçpapaj

Karikatura: Prizëren Buçpapaj

4/ E Diel,19 shtator 2010nacional REPORTAZH

Pak kohë më parë në një artikull të shkruar gjatëpëriudhës kur mendja kërkon çlodhjen, relaksindhe largimin nga zhurma e jetës së përditshmenë qytet, jepja edhe disa sugjerime rreth prefer-encave për librat që duhen marrë me vete nëpërvalixhet e rënda të pushimeve. Edhe tash qëjemi rikthyer në punë, në monotoninë e punëssë përditshme, mjerë ai që nuk arrin të gjejëmënyra të tjera për ta mundur monotoninë, si-domos të provincave, i qëndroj edhe më fortidesë për të lexuar Nobelistët dhe gjigandët eletërsisë botërore, pasi një lajm i jashtëzakon-shëm e përforcoi atë ide, një Festival në Itali kuu mblodhën rreth sofrës, pikërisht shkrimtarëtqë janë pararoja e mendimit estetik e letrar dheqë sot në botë ngjallin debate e diskutime tëshumta në qarqet letrare. Mendoni sikur debatetë tilla të gëlojnë edhe tek ne për veprat e shum-ta letrare që dalin çdo ditë tek ne, për natyrën epoezisë shqiptare të kohëve të fundit, me disamiq poetë si Spahiu, Çela, Leka patëm mundësitë këmbenim ndonjë mendim për to, për ndonjëmundësi takimi me gjigandët botërorë në Tiranë,tek ndonjë event si Poeteka apo ndonjë tjetër,për shterpësinë e kritikës së mirëfilltë letrareshqiptare të dy dekadave të fundit etj. Natyr-isht evente më përmasa si të Mantovës nuk or-ganizojmë dot, por nuk do të ishte keq që edheshkrimtarë shqiptarë të merrnin pjesë në të,ndoshta ndonjë ftesë edhe mund të kishin tro-kitur diku tek adresa e ndonjërit prej tyre. Porduke lexuar për fatin tragjik të poetit Marko, qëu nda nga jeta pak ditë më parë, ku pandjesh-mëria e shtetit dhe e shoqërisë treguan një fy-tyrë të shpifur, besoj se edhe sikur ftesa të kish-te mbërritur, do të refuzohej, për vetë kostot elarta të udhëtimit dhe qëndrimit për xhepat etyre. Tjetër trajtim kishin më parë krofejtë e artitshqiptar që në gati 5 dekada na dhuruan perla tëvërteta që edhe sot shkëlqejnë në galaktikën emadhe të kulturës sonë, sepse sot lakmia eshfrenuar për pushtet dhe para, e ka denigruarkëtë kujdes. Më poshtë po sjell disa nga emrate pjesëmarrësve në Mantova dhe më pas gjyko-ni edhe një herë për sugjerimet e mia verore dhemadhështinë e artit të quajtur letërsi, për rolindhe natyrën e kulturës në shoqëri, për njerëzitqë e krijojnë atë dhe për dashurinë e madhe qënjerëzit duhet të tregojnë ndaj tyre. Jeta ështëpeshorja e vërtetë e vlerësimit se kush e mëritonrespektin dhe mirënjohjen.Ishin 300 personalitete mes shkrimtarëve, intele-ktualëve, artistëve që i dhane jetë 270 takimeve,bisedave, dëgjimeve që nga data 8-12 shtatornë Mantova të Italisë, në edicionin e tij të 14-të,që është eventi kuturor ndoshta më i rëndësish-mi i gadishullit. Vitin e kaluar morrën pjesë rreth90 mijë qytetarë që dëgjuan shkrimtarë, poetë,studiues duke treguar se cilësia gjithmonë tëshpërblen. Nëse revista Time i dedikon koper-tinën një shkrimtari jo të lehtë, Jonathan Fran-zen , do të thotë se letërsia nuk është vetëm njëjoshëse e ditur, por një lëndë me aktualitet mbër-thyes.

Amos Oz

Kur flet duket një gjysh që tregon histori. Kyështë haraçi i një shkrimi të një romancieri, mesmë të mëdhenjve të botës në dekadat e funditqë do të jetë ylli i vërtetë i Festivalit. Rithemeloi

Mbahet Festivali Ndërkombëtar i Shkrimtarëve, 8-12 shtator në Mantova të Italisë

Gjigandët në Festivalin letrar të Mantovës“Rreth 300 personalitete, shkrimtarë, intelektualë dhe artistë i dhane jetë 270 takimeve, bisedave, dëgjimeve.,Nga data 8 deri 12 shtator në Mantova të Italisë umblodhën rreth sofrës, pikërisht shkrimtarët që janë pararoja e mendimit estetik e letrar dhe që sot në botë ngjallin debate e diskutime të shumta në qarqetletrare.”

Nga Arjan Th. Kallço

letërsinë izrailiane, por ndikoi mbi dy breza sh-krimtarësh që kur botoi në vitin 1967 MajkëlliIm, një roman ku në dukje ka pak histori, si teklibrat e Çehovit, në realitet përshkruhet mendjeshmëri shkatërruese shpirti i një gruaje të renë Jeruzalem, që duke kërkuar kuptimin e jetësdhe emocioneve, prish martesën, ndërsa burri isaj është i paaftë të kuptojë palumturinë e tij. Jorastësisht Oz e përcakton dashurinë si forma mëradikale e egoizmit. Qysh atëherë tregon vet-minë, ëndrrat dhe kamzhikimin e individit nëqytetet e vogla të shkretëtirës.

Azar Nafisi

Lindi në Iran dhe që prej 13 vjetësh jeton nëAmerikë, shkruan në anglisht. Libri i saj Të lex-osh Lolitën në Teheran, u shit në 1.5 milionëkopje në botë. Libri bazohet tek përvoja si pro-fesore në Iran dhe është një lloj himni ndaj forcëssubversive të letërsisë që e bën të pamundurimagjinatën e një bote ndryshe. Vajzat me perçelexojnë për Lolitën, Madam Bovarinë dhe përheroina të tjera në libra plot me eros, sikur tëishin në Paris apo Londër. Tek libri Gjërat që nukthashë flet për një nënë të bezdisshme dhe to-talitare. E zgjuar, shakaxheshë si pak shkrimtarë,kap lidhjen mes jetës së vërtetë, tregimtarisëimagjinare dhe politikës. Duke folur para pub-likut flet për një Iran kozmopolitan të dominuarnga femrat e forta.

Frederick Forsyth

Për lexuesit e librave me krime është një mit, përtë tjerët është vetëm autori i librit Dita e Çakallitdhe Dosja Odessa ku vihet re një stil gazetareskdhe pasion personal qysh kur një hetim në Bi-afra e detyroi të braktisë Bbc-në e deri tek librimë i fundit Afgani, analizë e pamëshirshme edështimeve në luftën ndaj Al-Qaedas.

V.S.Naipaul

Një prej shkrimtarëve të mëdhenj të gjuhës an-gleze, Nobel 2001, me prindër indianë, jeton nëAngli. Romancier, eseist, njeri antikonformist.Autor i kryeveprave si Një shtëpi për zotin Bis-was dhe Besnikë deri në tepëri, shpesh thotë senuk ka më shkrimtarë të mëdhenj. Edhe për Prus-tin thotë se është i mirë për europianët, por atënuk e tërheq. Debatoi me një nobelist tjetër DerekWalcott, një poet që dikur e admironte. I aku-zuar në një biografi se kishte keqtrajtuar gruan eparë dhe se kishte frekuentuar shtëpi tolerance,në publik thotë shpesh dhe me qejf gjëra çori-entuese, politikisht jokorrekte, që të prishinqetësinë, por kurajoze.Dy vjet më parë e quajti Hay-on-Wye-in, nënëne të gjitha festivaleve të letërsisë një ngjarje tëpadobishme. Por me librin e ri Maska e Afrikësështë në qendër të polemikave, i akuzuar përracizëm dhe se e sheh Afrikën si kosh plehrash.

Zadie Smith

Gjatë jetës si shkrimtare shumë e bukur sesa ezonja. Prej kohës së librit Dhëmbë të bardhë që

autorja lufton rrezikun e getos, e përcaktuar sidive e librarive dhe jo autore e mirëfilltë. Megjith-atë romanet e kësaj angloxhamajkjaneje që sh-koi në Amerikë, epope të përditshme të heron-jve dhe antiheronjve të një shoqërie e lodhurndërraciale, flasin për botën e sotme si pak so-ciologë që ia kanë dalë mbanë. I pëlqejnë lex-uesit, protagonistët e një pune që nëse bëhet siduhet, është po aq e vështirë sa të shkruarit.

Kader Abdolah

Shruan në holandisht, sepse e braktisi Iraninkur revolucioni i ’79 e transformoi në Republikëislamike. Mërgimtar i përhershëm në Vendinlakuriq, siç thotë ai, i rritur në një botë të kamu-fluar, në papastërtinë sensuale të grave tëvendlindjes. Ka shkruar romane të jashtëzakon-shëm : Shtëpia e xhamisë, Udhëtimi i shisheve,Portrete dhe një ëndërr të vjetër, Lajmësi etj. Si-pas tij islamizmi është tridimensional me thellës-inë, sensualitetin, zgjuarsinë dhe bukurinë, qëfondamentalistët e kanë errësuar. Nuk e prefer-on fjalën Iran, por Persi.

John Berger

Romancier dhe eseist, poet dhe polemist, an-glezi Berger filloi si kritik arti. Ka botuar LibrinDhoma e çiftit të Mantenjës, një rast për të takuarnjë autor kulti, fitues i shumë çmimeve që dhu-ron mrekulli në takimet e drejtpërdrejta.Laitmotivi i tij : sa thelbësor është “storytell-ing” që t’i japë një kuptim botës dhe jetës.

Niccolò Ammaniti

Prej 15 vjetësh si shkrimtar i ri, e braktisi llojinletrar, duke sjellë atë noir në nivelet e çmimeve.Është autor i shumë prej tyre, ka mbushur li-braritë dhe kinematë, pasi subjektet e tij janëkonkretizuar nga Rizi, Salvatores me filmat Fes-ta e fundit e fundvitit, Unë nuk kam frikë apoçmimin Strega me librin Siç thotë Zoti.

Donald Sassoon

Anglez dhe italishtfolës i jashtëzakonshëm. Kashkruar Kultura europiane, një ese’ e domos-doshme për faktin se romani ishte bazë e ident-itetit europian, një intuitë që e ndan edhe mesociologun e madh Zygmunt Bauman. Duke folurpër evolucionin dhe bashkëjetesën të forma tëndryshme të shprehjes artistike, shpjegon sesiKontinenti i vjetër është një ndërtim kulturordhe jo etnik dhe fetar.

Seamus Heaney

Imagjinoni një mit të gjallë. I ulur aty, në skenëme të cilin do të mbyllet festivali. Poeti që fitoiNobelin në vitin 1995, njeriun e aftë ta shndër-rojë në poezi çdo ndjenjë, moment të jetës sëpërditshme dhe mbi të gjitha çdo tingull. Sepsepoezia është si lentja e dylbisë që të ndihmon tëfokalizosh botën. Por bota ndryshon, pasi tëdëgjosh një poet të tillë, pasi të kesh dëgjuar

Ne foto: (nga lart poshte)Shejmus Hini, AmosOz, Frederick Forsyth, Azar Nafisi

leximin e tij në heshtje.

nacional5/ E Diel,19 shtator 2010 POEZI

Ne lajmin e vdekjesMos me shenoni vitetAto pelegrin asketMe lodhen shumeGjith jeten i pata ne kurrizTundimi njehere s’me tha-Hidhi n’ lum.

TISI MASHTRUES

Hana ende pa dorzu rruzulliminTe dita e reGjithe naten nje silueteMori n’pyetje fatinTash len mrapa fshatinEpo ndalon hapin ?.te bregu.

Shtjella te bardhaPezull mbi lumVegim biblikJoshje misteresh n’amshimKrejt ja lehtesojne vendiminNdaj vue nje shenje nen gurePa medyshje n’mashtri u leshuRrjellaFantazem me çarçafin e tisit mbuluTinzisht shpejton vrapinLargohet ?.humbetMe vashen shtrenguNe parzmen e vet.

STOICIZEM

Në parajsë,ferr a purgatorDjaj,engjëj a perendiNga e forta xheloziDo më hudhin rreke hidhërimin

Me ty terri as ferriS’do me ndjellin kah pendimi

FSHATI I HARRUM

Në fshatin e harrumMes drizash,afer liqenitFanar ish nje vashePerendeshesë e bukurisë

Djemët të paudhëAt kand e pagëzuenQëndra e gjithësisë

OPTIMIZËM

Shpend të hjedhun, të zgjuatmes lulesh, vallzor.Magjiplotë andrrat e miamë bajnë qiellor.Andrrat e miatë reja,të pastrafëmijë shëndetplotëujë i kulluetnë çdo stinë si sot.I prek, me to flasaskush s’çuditetaskënd s’gergas.Nuk fikens’vyshken, as tretenandrrat e mia

Nga Tonin Alimhilli

JETA

s’qëndrojnë në yjejanë motra me jetën.I mburrem moshëse gazit tim,kryelartë mes andrrashs’nalemderi n’amshim.

PËR PAVDEKËSI

Koha len gjurmë te ne,si akulli mbi shkambijdinakja na bren pa u ndiemblidhemi gëzojmë.Jo pak, ç’ka shkoimarrëzi.Vite nji grushtkjo jetë e jonëtë vjen me plasë,si na skllavërojnë,tallen me nepërsëri i festojmë.

VRASJET NË LUM

Zgjimi i trandunpas andrrave zhurmëla motrat naive.Shpresën, pritjen ngule,N’breg të të mallkimit lumPyesin e pyesinai rend në punë të vet.Ah, predhat në ujëS’bajnë vrimëS’lanë gjurmëKrismat atë natëE gjama u ndi,Gjaku falas peshqvePo shpirtrat përse i fsheh

ZANËS

Fantazi është luginanga rrezet andrrimtareqë i falë hana.Por ma e bukur stina,Kur te na vjen zana.Dhe lisat e vjetërShitue nga rrufeteTinës tundohenNga hapi i saj i lehtë.Ah kjo drenusheFlokët ngjyrë ariI zbresin nën gushëShtati i derdhunNën basmen e hollëNa tërboi krejtNe djemve malsorë.Kur ikën zana n’vjeshtënebulon vetmiaDimni kthetron bjeshkënZemrat tona nostalgjia.Po s’erdh përsëri zanaKëtu nuk kthehet as vera.Kështu mendojmë ne djemt,Psherëtimat tonaNa i firon era.

ZHGËNJIMI

Ne ishim miq,Disa u bënë “zotrinj”Tani presim në paradhomat e tyreMe frikën e mospërfilljesDhe me dyshime.Ata fluturojnë kontinenteve, ne presim këtu.Imazhi i mollës së ndaluarNa përcillet në truU bënë “zotrinj”, pra,Ne anonim mbetëmTani shohim qiellinKu ëndrrat tonaSi flluska shumëngjyrësheU tretën…..

KOKË E RËNDË PËR TË DITURIT

Të papunë, miqtëMë lanë në rrugë të madhe.Me sa duket dituria nuk vlenAta që dje të paditur, të palarë e pa çorape,Sot si “sarahaçanë” shesin mend.Po nesër, nesër më thuaj çdo të ndodhëNë shpresë dhe alarm mendja më rri ngriturShqipëria ime plot me”sarahaçanë”.

ZINXHIR DRITE

Atdhe!Shpell përshënditëse në kraharorin timDëshira marramëndëse….Të kujtoj ty dhe bebëzat më zvogëlohenTëmthat më rrahin deri në dhimbjeMe zinxhirë prej driteLidhur pas tejeAs unë nuk të iki dot,As ti nuk largohesh prej meje……

DITË NATA IME

Në atë kohë dikush më tha:-I burgosur politik keni qënë ju?Të gjithë kemi qënë të burgosurPolitikë-ia prita….!

MARS 1997

Revolucioni askujt nuk i vlen,Kjo paçevurë që vret lirinë.Ai të poshtrit, vetëm shpërblen,Në mi gjirizi e kthen njerinëMë kot ata po na thonëSe liri për të gjithë dotë ketëE ndrydhën, e vranë, shpirtin tonëTë gjithë i lanë pa jetë.

HIJE NË TERR

Poetit Mujë Buçpapaj, të cilit ju bë atentatnga policia e shtetit nekomunist me 20 gusht1997.

Në ç’ferr

Në rrugë të madheNga Hekuran Meçe

Ish mbledhur vrerëQë derdhet udhëve në terr?!Ç’kërkojnë,Këto hije me maska?!Ç’ju ka humbur vallë….Që djegin e vrasin të vdekur e të gjallë?!Natë për natë,Dalin e hyjnë prapëSi terri në natë….

DUKE NDJERË KËTË MARRËZI

Të jetosh, të këndosh, nuk ia vlenNë ndyrësi dhe injorancë jetojmë.Atë që sot e ndërtuam, prapë se gjenNesër vetë e prishim, e shkatërrojmëVetëm herë-herë në këtë kaltërsiDëgjohet një zë i mënçur, por i mekurTek ai ka shkëndia të një zjarri të ri,Në vendin tonë, që gati ka vdekur.Duke ndjerë këtë marrëzi, këtë gjëmëGruaja me trishtim, e lodhur dorën vëMbi barkun e saj, tashmë të rëndë,Për të bota, është mbyllur atje.

Ngaqë gruaja të cilën e duaJeton brenda teje,Unë i ngjitem trupit tënd sa më pranëQë të jetë e mundur -Dhe mendoj për ty gjithë kohën, pelegrine edashur. Ngaqë Ajo të cilën unë e dua është me tyKudo që je ti,Hafizi do të jetë gjthmonë pranë teje. Nëse ti ndalesh ndanë meje, udhëtare,Me nurin tënd të ndritur plotMe hire,Buzët e mia mund t’i ndalja së vërsuluri dhe sënguturiPër t’u miqësuar me faqet e tua të kuqe, Por sytë e mi nuk mund ta fshehin më gjatëFaktin e pabesueshëm se cilaNë të vërtetë je ti. Bukuroshja të cilën unë e dashurojKa ngulë tendën e saj mbretnore brenda teje,Prandaj unë do gjithmonë do ta ngjit zemrëntimeSa më pranë shpirtit tëndQë të jetë e mundur.

Përktheu Skënder Buçpapaj

Gruaja qëunë dua

Nga HAFIZ SHIRAZI (1326-1390)

6/ E Diel,19 shtator 2010nacional PROZË

Nuk ishte dëgjuar dhe nuk qe lexuar kund një kërkesë si ajo eTom Palnikës.Ne shokët e tij që,sipas traditës patëm bërë 35 dhëm-bëzimet në rripin e mezit,ato 35 dhëmbëzimet e famshme që nënk-uptonin 35muaj të kryera deri atëherë të shërbimit ushtarak,prandërsa prisnim tërë ankth e në ethe të dhëmbëzonim të fundit, të36’in, u shfaq Palnika me kërkesën e tmerrshme,se nuk donte tëlirohej,se donte ta shtynte lirimin e tij.!!!Ne u tërbuam,neve naiku mendja!Mendoni , ne ushtarët e vitit të fundit,që ngryseshimdhe gëdhiheshim me ndjenjën përvëluese dhe me gëzimin e pa-krahsueshëm të ditës së lirmit,ishim gati ta shqyenim Palnikën.Posikur, marrëzia i tij të ishte një gjë e përgatitur,e gatuar enkas prejkomandës a më lart e të na srvirej neve si një iniciativë që duhetta përqafonim,se,me gjasë, nuk donoim të liroheshim,se për njëarësye a tjetrën ishim të gatshëm të mbështesnim Palnikën,tëmbështesmin iniciativën e këtij të çmenduri ! ..Ishim mbi njëqinddjem në lule të moshës,në lule të rinisë që po plakeshim mevrap.!Tom Palnika mos e bëfsh pikën e hajrit!Palnika mos e gë-zofsh kurrë ditën e lirimit.Tom Palnika mbetsh për jetë të jëtësushtar!..Mallkimet shkuan drejt tij,si gurët e malit drejt e në thellësitë përroitÇdo kush që ka kryer shërbimin ushtarak në ushtrinë evjetër e di fort mirë ç’të shkakton ora,dita tej përfundimit tëshërbimit.Askush ndër ne,veç atij të marrit që e pati shpallurtashmë marrëzinë,s’po e duronte atë situat!Kërkesë si ajo, nukguxon kush ta bëj sot,ta bëj në ushtinë e sotme që nuk zgjat mëteper se 12 muaj dhe që e gjitha; me armatim e me ushtarë,nëseparakalon, nuk zgjat më tepër si një çerek ore.Kurse,në atë tëdjeshmen dhjetra e qindra mijëshe,ku kompanisë së fundit do t’ivinte radha pas njëzetë e katër orësh,ku dy vjet shërbimushtarak,apo tre ishte një gjë normale,kërkesa u quajt,shkurt,punëe një të rrjedhuri,punë belegu.Megjithatë,edhe pse zjenim ngainati,edhe pse hodhëm mbi Palnikën gurë dhe drurë,kurkush nukguxoi ta prek me dorë.Në qinçen që priste të lirohej,au,pa dyshimishte ndër më të adhuruarit!Kjo u provua më së miri atë diytë qëna erdhi urdhëri i lirimit,i cili,për fatin tonë nuk e mori në konsid-eratë atë palo kërkesë të shokut tonë...Kurrë,për shumë kohë,nuk u mor vesh pse e bëri ai atë kërkesë.Ç’e detyroi,cili e shtyu?!Ishte muaji i fundit dhe askush nga ne;as qejf, as guxim nukkishte t’i vërtitej atij muhabeti.Po thagmat e tij nuk janë një edy…Ishte i vetmi që i hante makaronat me sheqer dhe po i vetmiqë moralin e asaj ushtrie se, je hero,nëse shpëton tankun dhe jojetën tënde,e vuri në zbatim,e materializoi,siç thuhejushtarakisht,në rastin më të parë,madje e vuri jetën nërrezik jo për të shpëtuar tankun,po një copë revole TT.Ishtenjë ditë me shi dhe Palnikës i duhej të kalonte luminnëpërmjet pasarelës,katandisur si gojë pa dhembë,vetëmme dy fijet e çeliku.Poshtë,lumi të tmerronte,ai ishte vertetlumi i pa besë;dy orë më parë mund ta kaloje duke u hedhurgur më gur,ndërsa më pas,ujë që vërshonte dhe poplat egurëve që binte me vete,të rrezikonin në çdo çast.Pikërisht,në një rast të tillë u gjet ai;rrëshqiti nga lart e, ndërsaduhet të bënte llogari kokën,i vajti mendja tek arma,tëcilën,në rënie e sipër e hoqi nga brezi dhe e fluturuar nëbreg,vetë ra u shëmb,u zhyt,u dërmua..fati qe me të!..Kyishte Tom Palnika,…prandaj,në hyrje të fshatit,kur pyetapër të,kishim mbi dhjetë vjet pa u takuar,një fqinjë i tij mupërgjig se Palnika pati shkuar të varroste qenin! Të var-roste qenin!..Në të vërtetë, çudia qe atij tjetrit jo e imja.Përmua Palnika s’kishte për gjë të bënte të pa bërën!Tjetri,pasiu lodh së hetuari,ia pati:Shkoi të varros Feliksin!..Feliksin!Çishte ky?.Zenia me gojë e emrit,më futi frikën.Cili do tëishte?.Mos vallë me këtë emër do të kishte…Tjetri e pa qëmë mbertheu meraku,prandaj shpejtoi:Mos e vritmendjen,më tha,Feliks është emëri i qenit,se ku ia patigjetur atë emër,një zot e di,por kështë tamam kështu,Feliks,e quante..A e njeh mirë Tom Palnikën,vëlla?dhe sakaq mëtregoi rrugën për në varreza..Ika.,Në varreza u takova metë.U puthëm,u përqafuam!Nuk më lëshonte,ja këtë mirësinjerëzore e kishte me thaës ai!..Me sa dukej atypërqak,ishte bërë një varrim me të gjithanderet;lule,kurora,vegla pune,kanoç,gurë .. Palnika u sh-këput prej meje dhe atje në krye të varrit vendosi një pllakë,ku pati gëdhendur emrin Feliks,lyer edhe me bojë tëkuqe…Kur ma bënë dhuratë,kur ma dhuruan ,më dhuruan

edhe emrin emrin.Ma.Këtë mirësi,mirësi të madhe,duatë them,mabëri një gjeolog polak dhe une, për besë të të huaj,dhe në dëshirëtë polakut këshu e thirra deri sa mbylli sytë.U kthye perballë mejee më përqafoi fort-fort.Më pas,pasi u çmallëm,zuri të më cyste:Ëhë,jepi më tha,po budall paske mbetur,o i zi ,do më thuash! Nuk latënofkë,sharje e mallkime ndaj meje,kur bëra atë kërkesën për zg-jatje të shërbimit.Ishit vënë në garë kush e kush të mëbaltoste,njërës nga to, ia zbulova autorin,.ti ishe,..Qeshi meshpirt!Vetëm në qytetin tënd fyerjen,apo sharjen “beleg’e kanënë majë të gjuhës,a po gaboj? Thellë-thellë u dhashë tëdrejtë,vazhdoi,.për ushtarin,sidomos për ne që po i rrumbulla-kosnim tre vjet,edhe një ditë të ishte shtyrja,do të ishte e rëndësa mali!..Nejse,por dhe ju,asnjëri prej jush,nuk mori mundimin tëmë pyeste,ç’më shtyu,ç’më detyroi që bëra atë kërkesë! Japra,mësoje;,në atë kohë pata rrëmbyer këtë zonjën që e kam përgrua sot e gjithë ditën.Mirëpo, zjarri i dashurisë t’i bën llogaritëlëmsh.Im at nuk ma pranonte nusen në shtëpi,pa martuar të ma-dhin ,thoshte,nuk mund të hyje nuse kjo karafilka jote.Vëllai imadh!Ishte hera e dytë që po dilte pengesë,herën e parë më moritë drejtën për të vazhduar shkollën e lartë,nëse e mban mend seçishte një yçkël socialiste që i pengonte ndjekjen e universitetitdy vetë nga e njëjta familje,pra herën e parë shkollën e ja taniedhe martesën.Në të vërtet, bëhej fjalë për ato dreq shenjash qënë paska si traditë,si zakon,se martesën prej të vërteti e pata bërëndër livadhe,korije e pyjet e bekuar të kësaj ane.Atëherë zonjaime iu lut të vetëv.Bujrum ,i thanë atë,eja e ke shtëpin tënde,ejapo pa atë,atë horrin,më fyen me fyen rëndë!Ashtu,iu kthye kjoimja,mësoheni,pra,mësoheni se fëmijën e atij horri e kam në barkuntim!.Shkurt,u vumë mes dy zjarreve!...Ku të përplaseshim?Na ugjendën tezet,hallat por…,deri kur?..Ky qe shkaku i kërkesës,dhe qe me emërin tim dhe qe për veten time!.Mëgjithëat,e lashëhallin mënjanë,dhe si ti,miku im,si dhe të tjerët nuk mund ta mo-honi se edhe unë u gëzova ditën e lirimit Ishte ditë e bukur ajoQënë orët e parë të mbushte me dëshira e me mendime!Pas saj, unëdo të isha vet zot,vetë shkop.Më ngjante sikur të kisha kapërcy-er ylberin,po jo,jo per tu kthyer në grua,por nga djalë nëburrë!.Plaku më tregoi derën,më vuri kufirin tek thana,ndërsa meata të zonjës sim,me njerëzit e saj ,prap akull jam…Të ardhtë ngamos e pandehësh,thotë një fjalë e urtë,nuk dihet ç’të vjen po muamë erdhi një gjë e mire!Më erdhi vetë mbarësia.Ai polaku që

rroftë sa fushat e veta dhe sa mallet tona, më dhuroi Feliksin,pomë dhuroi edhe një çadër, sa një guzhinë fshati..Feliksi mu bëshok, mik dhe vëlla Është qen rrace,rritur me qumësht nga barin-jtë e Tomorrit,pikërisht këtë ia patën dhënë polakut qysh kurishte këlysh,,..Po ne një sitiuat tepër të rëndë,kur nusja më dhuroifemijën e parë,dhe tani nga tre gojë u bëm katër, u detyrova tanxjerr Feliksin në treg.Kush,cili nuk do ta merrte!?,Atë gjë aqfisnike që e pata rritur,siç thotë fjala me bukën e gojës,me frymëntime.Kush do të kursehej,cili nuk do dëshironte ta kishte pronë,takishte mall të tijën.Në treg gjithë sytë hidheshin mbi të:qen sa njëmëz,të shëndetshëm dhe me muskuj të bërë vija-vija si meshpatë..E këmbeva me tre kokë dele..Mos më pyet ç’ndjeva,e si epërjetova,mjafton tu tregoi se ,kur mu kthye pas dy javësh, kurmu kthye e mu hodh në qafë,u ula ne gjunjë e u përlota,më besoqava e vendosa të mos e bëja më atë gabim, qoftë dhe sikurvuajtja e mjerimi të më merrte shpirtin.Mirëpo ,çështë dëshira,parahallit!,Halli të shtje në det!E përsërita atë veprim prap me trekokë.Blerësi ishte nga një zonë e largët.dhe unë e qava përfundi-mish Feliksin! Po nuk kaloi muaj dhe në një mengjes,ende pazbardhur,ai u dha tek dera e çadrës duke na dhurua një gëzim qënuk e përshkruaj!.Fakti që nuk e humbem njëri- tjetrit as këtëradhë,as këtë radhë që,siçthotë fjala e pata shitur tre male kaptu-ar, më shtyu,më nxiti të provoja e të luaja një lojë me të.E nxoradisa herë në treg po me të njëjtat kusht.I bindur tashme, seFeliksi,edhe në fund të botës të shkonte,prap do të kthehej.Kishim një mirëkuptim të plotë me çka po kurdisnim,një mirëkup-tim pa folur,që dy njerëz edhe pse mund të flsin me orë,me ditë eme muaj nuk e arrijnë dot.Ai zbatonte detyrën e vet,e, kur bindejse tre delet e radhës i ishin bashkuar tufës në vathën tonë,u jeptekëmbëve,bëhej erë,duke e braktisur një herë e mirë zotërinefundit!..Fal tij,shoku im i vjetër,tufa me tre dele të krimbura, ukthye shpejt në kope plot shëndet e begati.Është kontibuti i tij,qëti, atje në të hyrë të fshatit nuk u përballe me çadrën e polakut pome një shtëpi të vërtet prej guri dhe prej guri. ..Eja,eja,më thaduke pshehërëtir thellë,eja të të tregoj diçka.Më hapi rrugë e,pasi u kthye në të djathtë, tregoi drejt një varr të vjetër:.ështëPalnikë edhe ai atje,është Palnikë,është varri i tim eti,vertet mënxori nga shtëpia,madje nuk më qasi fare,por ama përsëri mbetetim atë dhe unë mbetem mishi dhe gjaku i tij.Unë iu gjenda kurvdiq.Dha shpirt në krahët e mi!.E varrosa me të gjitha nderet enderimet…Po këtij,këtij që mu gjetë në ditë rreziku,në ditët më tëvështira të jetës sime,a nuk i takon një varr?Varri është fundi,ështëkapaku i një jete,dhe, për mendimin tim,i dashur miku im ivjetër,këtë privilegj nuk duhet ta ketë vetëm njeriu,.madje ka prejrracës sonë që pretendojnë,jo,or io,që kërkojnë, bile që në gjalljepërmendore dhe monomente,filma dhe romane,unë për vete edhenjë lopatë me dhe do t’ua kurseja,..po ç’ta zgjasim, e lëmë përherë tjetër filozofinë,përfundoi, dhe, sakaq,mori një tufë luleshdhe vajti i vuri në varrin e sapo mbyllur.Mirë,shumëmirë,bëlbëzonte gati dhe i përlotur,fol,mu kthye,fol,pse nukflet,ushtar?Ç’të flisja,çfarë mund t’i thosha unë atij njeriu, që patimbetur po aq i befasishëm si dikur,vite të shkuara!.Mora edhevetë një tufë me lule dhe bëra të njëjtën gjë që bëri edhe ai.

Një varr për qeninTregim nga Bahri Myftari

nacional7/ E Diel,19 shtator 2010 PERSONAZH

Prof. Rifat Teqja i pagëzuar me titullin “Artist iPopullit”, është një ikonë e muzikës shqiptare.Vite të tëra ai iu perkushtua muzikës, jetoi me të,duke u bërë pjesë e jetës së tij, aq sa në çdomoment ai nuk mund të jetonte pa muzikën.Tek muzika ky artist i sofistikuar gjente frymëz-imin në gjithë aktivitetin e tij. Mjeshtri Rifat Te-qja me mbarimin e studimeve të larta dhe mepasionin e tij të madh si dhe punën e palodhur,filloi të punonte në T.O.B Tiranë.Puna e tij e përjetshme e bëri atë një dirigjent tëmadh. Në figurën e tij madhështore në drejtimine orkestrës, ai shpalosi virtytet më të mira ngaana profesionale, duke dhënë një kontribut tëmadh në zhvillimin e muzikës shqiptare. Nenxënësit e tij shikonim me admirim punën e pal-

Dirigjenti Rifat Teqja një nga ikonat e muzikës shqiptare

Profesori i përjetshëm i dirigjimit“Jeta profesionale e artistit dhe profesorit të madh Rifat Teqja, simbolizon rrugën mbi të cilën brezat që vijnë të mund të mësojnë artin e drejtimit muzikor, si njëkontribut i çmuar për vendin dhe kombin.”

Nga Lejdina Spathari

odhur të profesor Rifatit.Dhjetra koncerte e aktivitete artistike përbëjnëjetën e artistit të madh, po kështu edhe dhjetramedalje akorduar dirigjentit të famshëm dheprofesorit të palodhur.Rifat Teqja me pasionin e madh për muzikën ubë me të vërtetë një nga ikonat e muzikës

shqiptare.Arti i tij komunikues me studentët sidhe me kolegët e tij, të befasonte e të jeptekurajë për të mësuar me vullnet të madh.Unë si studentja e tij, që isha më afër si edheshumë të tjerë, e shikonim me admirim punën epalodhur të këtij artisti të talentuar.Qetësia me të cilin ai drejtonte dhe siguria pro-

Shkrimtari Arif Demolli lindi me 2 maj 1949 nëfshatin Murrizaj (Gllogovicë), Komuna e Prish-tinës, ku mori mësimet e para. Në Prishtinë mbarojfilloren, normalen dhe fakultetin filozofik (de-gën e gjuhës dhe të letërsisë shqipe). Një vitpunio si arsimtar, pastaj iu përkushtua Gazetar-isë. Punoi në “Botën e re”, Televizionin e Prish-tinës dhe në reviztat “Fjala” dhe “Pionieri”,kurse tash punon në Ministrinë e Arsimit, Sh-kencës dhe Teknologjisë.Shkruan kryesishtprozë, për fëmijë e për të rritur. Merret edhe mepërkthimet letrare. Vepra e fundit e shkrimtariteshte romani “Vdekja e Akanit”, i cili eshte pri-tur mire nga kritika letrare. Per kete veper aka-demiku Sabri Hamiti ka thene: “VDEKJA EAKANIT” ka një njësi stili dhe kuptimi. Nënismën lidhet në temën publike të vrasjes sëAkanit, i cili është konsideruar si mashtrues dhehajnë, prishës i urdhërit të Zotit, dhe kështu kandihmuar për humbjen e Izrealitëve në Aj, nërrugën e tyre pushtuese. Autori me tekstin origji-nar sheh një intrige: Akani nuk vritet se ështëmashtrues, por pse është individualitet që nuke do dhunën, nëse nuk mund ta kundërshtojëhapur, atij i krijohet intriga nëpërmjet shpifjesdhe organizohet ndëshkimi “popular” pikërishtpër të ngjallur zemërimin e masës në pushtime tëreja. Në këtë pikë shtrohet raporti masë-prijës,dhunë-humanitet, indivit-pushtet dhe tekstimerr karakter alegorik e simbolik dhe largohetnga kuptimi i tekstit original. Formula e vjetërshpërndërrohet dhe aktualizohet. Antiheroi bib-lik, Akani, bëhet hero bashkëkohor, proçesi i tiju ngjan proçeseve të kohëve të vona…

Shkrimtari Arif Demolli një zë origjinal i letërsisë shqipe

Vdekja e Akanit“Arif Demollii për romanin “Të gjallët e të vdekurit e një fëmijërie” mori çmimin “Pjetër Bogdani” të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kurse për librin “Psegjirava ka qafë të gjatë” mori çmimin letërar “ Vehebi Kikaj”. Është autor dhe bashkautor dhe i disa librave të leximit. Tregimet e tij janë përfshirë në panoramadhe në antologji të dryshme të prozës shqiptare.”

Ndersa Dr. Rifat Ismajli eshte shprehur :-” Ro-mani “Vdekja e Akanit” është një vepër e mllefittë papërmbajtur për vdekjen e sëmirës, e ide-ales. Është vepër e mllefit krijues, që vjen e sh-tohet sa herë që përsëriten fatkeqësit e jetëskombëtare, të kushtëzuara nga raportet e ndër-likuara historike dhe gjëndja e ulët e ndërgjegjësnjerzore.” Dr. Kujtim Rrahmani shton:”Parë siekspozicion, teksti i këtij romani me shumçka ipërmbush të gjitha parimet Aristetoliane tëtragjedisë. Ndërsa në kuptim, del tragjedi që epërcjell gjithmonë e jetë vetë historinë.”Dr.Kujtim M. Shala:”Teksti i Demollit e kualifikonsituatën e personazhit biblik në situatë të përher-shme të personazhit idealist. Është tekst që kri-

jon situatë të re arketipore/arketip të ri, duke endërtuar të dhënë biblike për Akanin. Teksti ipersonazhit të ides autoriale.” Ndersa Dr. FehmiCakolli tha:- Fiksioni dhe fakcioni askund nukbashkëveprojnë si në këtë roman. Fiksioni kadetyrë të flasë autori, kurse fakcioni ka për qëllimtë metaforizojë dhe të simbolizojë gjithë tekstinbiblik në një tekst letërar të veçantë tekstor dheproçedurial.Arif Demollii për romanin “Të gjallët e të vdeku-rit e një fëmijërie” mori çmimin “Pjetër Bogdani”të Shoqatës së Shkrimtarëve të Kosovës, kursepër librin “Pse gjirava ka qafë të gjatë” mori çmim-in letërar “ Vehebi Kikaj”. Është autor dhe bash-kautor dhe i disa librave të leximit.Tregimet e tij janë përfshirë në panorama dhe nëantologji të dryshme të prozës shqipëtare.

VEPRAT QE KA BOTUAR:Ballkonet e një Qyteze”, tregime “Vdekja e Akanit”, roman“Ante Portas”, tregime“Si mbetën gjallë shqipëtarët”, tregime“Ora e fundit”, drameTë gjallët dhe të vdekurit e një fëmijërije”, ro-man“ Shkulësit e përjetshëm” tregime “Pëllumbat e kujtimeve”, tregime“Lushi si askushi”, tregime“Njeriu i Blertë”, roman“Kur je më i vogëli”, tregime“Dodona dhe balona”, ilustracion“gjëegjëza”“Shkronjat dhe predhat”, tregime

“Princesha fisnike”, pjesë teatrala“Libër larush”, poezi“Lushi në kopshtin e magjepsur”, novela“Pse gjirafa ka qafë të gjatë”, përralla“Fara magjike”, përralla dhe tregime“Lushi në botën shkrimore”, ilustracion Shqip-norvegjisht: “Historia e gjirafës”“ Të rrosh në drurin e përbashkët “Mrika bëhet motër“Lushi kampion” “Fatkeqësia e sajë”

Nga Ibrahim Hajdarmataj

fesionale, ishin dy elementet bazë në të cilën aimanifestonte në çdo aktivitet artistik.Drejtimi i orkestrës me ato lëvizje të prera dhetepër ritmike, me shikimin e thellë dhe dëgjimine mprehtë, si përfshirjen e tij plotësisht në har-monizimin e veglave muzikore, ku dëgjohej njëtingull i vetëm në gjithë ansamblin e veglave kuai drejtonte.Stili i tij komunikues dhe drejtues në dhjetraaktivitete artistike, ku profesori zhvillonte, ishtei qartë dhe i kompletuar. Këto veprimtarindiqeshin nga mijëra njerëz të apasionuar tëmuzikës, por edhe fansa të profesorit të shquar.Për ne studentët, e sidomos për mua, ishte me tëvërtetë një thesar qënja studente e tij.Ai na mësoi artin e muzikës, kapercimin e penge-save, si dhe rrugët që duhet të kërkonim për tëarritur suksesin.Metodat e mësimdhënjes si dhe interpretimi i tij,krijonin në formimin tone profesional një bazëtë rëndësishme për konsolidimin tonë muzikor.Jeta profesionale e artistit dhe profesorit të madhRifat Teqja, simbolizon rrugën mbi të cilën brezatqë vijnë të mund të mësojnë artin e drejtimit muz-ikor, si një kontribut i çmuar për vendin dhekombin.

8/ E Diel,19 shtator 2010nacional KRITIKË

Lirika e Shahbaze Vishajt është këngëe periudhave tona tragjike dhe post/tragjike. Mirëpo poeten, së pari, epërcjell një ëndërr e fshehur e një yll;ajo e vëren yllin e saj të poezisë, njëyll të pashuar, kaq i njënjëshëm - ngauniversi për në zemër, që i ligjëron sëbrendshmi metaforat dhe figurat eparapëlqyera e mandej ai i bëhet njëzë që i ligjëron nga fshehtësitë ethënies poetike. Nuk ka poet që nuk ika misteret e veta, ekzistenciale e kri-juese, ëndrrën e vet të fshehur, me tëcilën shtegton e shtegton me plago-mat e pritjes, kurse shqiptimi i këtij zëriteksa shfaqet i lagur, plagosshëm...Dhe kur e heton misterin e këtij zëri,nuk ke se si të mos e shqiptosh edheforcën e inspirimit dhe shprehjen ek-spresive tronditëse të një përjetimiburimor:të flet zë i lagurnga zemra e fshehurE kur bëhet këngë e hapur, korpusindërtekstor i lirikës së Shahbazes lëviznë mes të raporteve të ndërliqshmekundruall historisë sonë tragjike, qe-nies e qenësisë ekzistenciale të njeri-ut të këtij mjedisi, kundruall fryteve tëkulturës dhe të mitit.

1. Rrjetëzimet asociative-semantike tëkëngës

Së këndejmi, poezia e Shahbazes vënjë dialog ndërtekstor me këto sfera,me rrjedhat fabulative personale ekolektive, me referenca nga sferat emësipërme. Poezia është i tërë univer-si i saj, zemra e saj (“Yllin në zemër/Univers, në kosmos”). Nëse ndodh tëjemi pa poezinë, atëherë nuk do ta kemias historinë, as kulturën e as mitin:krejt të tjerat në rruzull e tek njeriu janënjë bosh, një mosqenie, një greminë.Tashmë poetja Shahbaze Vishaj e kakrijuar profilin e saj krijues dhe lakor-ja e lirikës së saj gjithnjë shkon nëngjitje, në vertikalet e pjekurisë emo-cionale të fjalës, gjithnjë zhytet nëthellësitë e labirintet e jetës, me pemëne saj të pjekur e të shkundur sa e saherë, ëndrrës: “të flasim për dashur-inë/ dhe pemën e ëndrrës/ jeta kashumë labirinte.” Kaq e kaq sinonime,rrjetëzime semantike asociative, merrky përjetim burimor i poezisë; ajoshfaqet në leksemat figurative, si varg,poezi, thënie, zë, lirikë:- si varg (kur vargu ngacmon hesh-tjen, vargjet e mbuluara nga pluhuri ikohës, më rrethuan në arenën e var-gut, Nga thellësi e zemrës të nxjerrvargu im, vargjet pikojnë gjak, për njëvarg vdiset, jetën e lidhe me vargje etjetj);- si poezi (sytë e poezisë sime qanë, teQafë e Prushit qante qielli për poezinëe ndarë, shoqe mike poezia, emblemëe poezisë etj);- si thënie - flet, thotë (mërzia flet, çdo

Për librin “Shtrezë në vetulla” botoi “FAIK KONICA”, Prishtinë, 2010

Lirika, çelës në qafë të gjarpritSë këndejmi, poezia e Shahbazes vë një dialog ndërtekstor me këto sfera, me rrjedhat fabulative personale e kolektive, me referenca nga sferat e mësipërme.Poezia është i tërë universi i saj, zemra e saj (“Yllin në zemër/ Univers, në kosmos”).

Nga Prend BUZHALA

pikë shiu flet për zemrën e ndarë, tëflasim për dashurinë, zemra për-mallshëm flet me ty, e në fjalët pathënëtani pena flet, etj);- si zë (trishtim i zëshëm, më lë zë itrishtë, zë i vargut tënd jeton, zëri itrimërisë, vargjet pa zë, vargjet që kr-ijuam bashkë do t’i lexosh pa zë, tëflet zë i lagur i zemrës së fshehur etj);- si lirikë (Me sytë tu thur vargun lir-ik, lirika ime sonte m’i puthi buzët sh-krumb etj).Poetja e ndien poezinë, në radhë tëparë, si art, e përjeton një situatëshpirtërore, të projektuar sipaspikësynimit estetik. Ajo e ndien, e je-ton dhe e përjeton situatën e tillë. Endien në sferat e epërme, irracionale,në vegime, dhe, së andejmi, e zbret nërrafshin e projektimit emocional e in-telektual:

e në ballë/e pafjetura fjalë/(…)/ fjalëtmë mbeten në fyt/për ty ëndrra ime embyllur/(...) /për çfarë të shkruaj sonte/kur vargungacmon heshtjen/

Vetë qenia njerëzore është një tërësisituatash të tilla, tejet komplekse.Prandaj secila poezi është një situatëe tillë më vete, një proces në lëvizje,një dinamikë e jetës. Poezia i aspironkëto caqe të larta:jetën e lidhe me vargje/ pa varguntënd/ s’ka kuptim poezia

Vargjet e tilla janë shqiptim i këtij buri-mi, i këtij inspirimi, janë fluturimeimagjinatave të artit, janë invenciondhe poetikë e imagjinatës. Thurjet lir-ike jetojnë në “fjalët e thëna”, jetojnë“për lotin e dashurisë/ e fjalët nga zem-ra”. Të kënduarit është vetë “poezia(lule) kurorë”.

2. Semantika e plagës, lulja e hapur elirikës

Secila poezi, fillimisht, përbën njëtekst e mandej kjo lirikë bëhet - atdhe-si, dashuri, ëndërr, liri, tragjikë,përkushtim. Kujtim.

me rrënjët e shtëpisëkujtimi ruan themelet

Kurse shpirti, pra poezia, kujtesa dhepoezia, jetojnë brenda nesh dhegjenden brenda qenies sonë. Tutjelulëkuqet rriten me emrat tanë, me ën-drrat e me atdheun. Lulja është ai sim-boli i lashtë i të bukurës, përsosmërisë,lulëzimit, rritjes. Mbi të gjitha, simboli bukurisë. Mandej një “lule e hesh-tjes/ i jep jetë kujtimit”. Kjo lule ehapur për të gjithë ne, aspak e mbyl-lur brenda qenies së vet, e këndontipin e poezisë së hapur.Në tri ciklet e para “Plagë kohe”,“Plagët e kallura” dhe “”Portë e dhem-bjes”, të librit “Shtrezë në vetulla”, li-

rika shtrihet së jashtmi, kah historia,tragjikja nacionale, miti, kujtesa; poe-zia më nuk ligjëron për botën ebrendshme të folëses lirike, nuk ështëligjërim i një subjekti, po i shumë sub-jekt-objekteve, kur poezia hibridizo-het, si do të shprehej Bahtin. Lirika etillë nuk rri i veçuar a e pashoqëruarme subjekte, ngjarje, bëma... të fton tahedhësh shikimin së jashtmi, kahhapësirat e pamatshme të atdheut, kahkohët e mitit apo kah ato historike, kahbëmat sublime apo kah emblemat eqenies sonë.Dy ciklet e para e kanë të përbashkëtnjësinë kuptimore -figurative plagë.Edhe cikli i tretë “Portë e dhembjes”përafrohet si kapitull tragjik më vete ikësaj tërësie poetike e ku këndohen,me nota paladike, figurat sublime tëidealitetit tonë nacional e krijues ((Dr.Ibrahim Rugova, Ushtari i Atlantikut,Mikut tim poet, (Lasgush Poradeci,poeti Din Mehmeti, Luftëtarët e lir-isë, Gonxhe Bojaxhiu, Agim Deva,Legjendari i Dukagjinit). Posi te Je-zusi, protagonistët lirikë të këtij libripreken nga Shigjeta e Shenjtë, nga ecila shkaktohet plaga e shenjtë, vua-jtja e shenjtë... Shigjeta e Shenjtë, sinjë elipsë arti, e kësaj plage, shtrihetnëpër të gjithë ciklet.Rrjeta asociative zgjerohet me figurattjera, si zemër, dhembje, vuajtje, gjaketj. Zemra dhuron sakrificën e saj pakushte...për lirinë dhe dashurinë.Dhuron etikën sublime të jetës. Kudogjendet fjala zemër (aty ku gjendetqendra simbolike e të gjitha ndjesive,lumturisë dhe hidhërimit, por edhe sivatër simbolike e dashurisë, guximitetj). Zemra bëhet simbolikë e ndjen-jave tona, figurë e moralit jetësor, fig-urë e besimit të thellë e të devot-shëm... Folësja lirike ende numëronpika gjaku nëpër damarët e prerë tëvetëflijimit sublim, kurse nga vargjetende pikon gjak, tutje plagës i ka hijeqëndisma me gjak lirie; mandej poet-ja, shqiptueshëm, na i jep dy vargjeantologjike, që shënjojnë mitin tonëtë kryengritjeve, të kryengritjeve tëshpirtit, të zemrës e të alemit e polemittonë:për çelësin në qafë të gjarpritgjaku më fryhej

Këtë ndjesi, së thelli, mund ta shqip-tojë vetëm gjuha e poezisë. Libri nisme “hartën e zemrës” për të ligjëruarpër këto të vërteta të epërme të qeniessonë, të vetvetes, identitetit:

në hartën e zemrës sateflet loti, malli, dashuria, zjarrinë pentagramin e thyer te jetës sime

Për poeten, poezia ka trupin e saj, prastrukturën e saj, por ka edhe shpirtine saj, siç janë shkronjat: (“Me sytë tu/thur vargun lirik/ çdo shkronjë më

dhemb”). Kujtesa dhe shkrimi janë një,përbëjnë një njësi, një gjë-temë të vet-me, një të qenë të pandashme, njëlidhje të ngushtë ndërmjet figurash-temash-gjërash...

kujtimi, që takohetme kullën, fjalën, lumin, valën

3. Nunosja lirike e erosit, vetmia e vet-misë

E kur është e mbyllur, kjo lirikë bëhetintime, flet për plagët personale, përlëndimet e vetmisë e të pritjes, përëndrrat që nuk u vunë në jetë. Atëherëndodh të këputet mu në mes, aty kugëlojnë mëkati, e keqja, mërzia... kë-putet vetë bukuria, çfarë na sugjerontufëza poetike e ciklit “Ti lumi im”.Është ajo situatë poetike-shpirtërore,kur folësi lirik mbyllet brenda vetes.Prandaj të duket sikur edhe poeziamerr trajtë të mbyllur, nga pak herme-tike, e shqiptuar si puro-lirikë. Te tipi ikëndimit të tillë poetik ka vetëm dysubjekte,Ajo/Ai, gjithnjë në konteks-tin e erosit:

Ti/Orfe/emrin e Artemidës/do ta shi-kosh brenda kllapave

Forma e tillë e mbyllur, intime, e kërkontë orientuarit në vetvete, tek vetja,kurse një Unë në këtë cikël (e folëseslirike) del e dyfishuar - si një qendër euniversit (“Yllin në zemër/ Univers, nëkosmos”). Teksti i tillë, krejt personal,pleks lirizmin, intimen, një nunosjeemotive, të sinqertë: si Gjëmim kënge,Baladë dashurie, Zog i ëndrrës. Situ-atat e tilla shfaqen si dashuri e hesh-tur, lot i dashurisë, mall që gërryenshpirtin, dhomë memece, botëgënjeshtare, çast që kafshon, vargjepa zë, e, mbi të gjitha, si vetmi e vet-misë. Së këndejmi, nuk ka se si tipi ikëndimit të tillë lirik, të mos e struk-turojë realitetin tonë artistik krejtësishttë ndryshëm nga realja, figurat poet-ike na dalin mbireale (surrealiste), fan-tastike (“brenda shpirtit/ rritet loti/ ebëhet lum”; “merrmë në zemër/ të la-hem në Liqenin e jetës”; “e fjalët imbyll/ në dhomën memece”; “Edhekur mungon/ flet hija jote”; “sytë eheshtjes”; “kutia e harresës” etj). Ngaprizmi i tillë, Shahbaze Vishaj na delpoete e sojit të krijueseve kokëfortë,që e konsiderojnë se Veta e Parë, njëUnë, është e domosdoshme për poez-inë. Pa këtë vete personale poezia asqë mund të ekzistojë! Kështu ështëmenduar që në lashtësi, kështu men-don edhe kjo poete, e kësaj lagjeje tëortodoksisë lirike. Lirika, e ruan kësh-tu amshueshmërinë e vet, e projektu-ar nëpërmes fokusit sensual, sensitiv,emotiv; ky është një diskurs erotik –një Unë me Tjetrin ose pa Të; mandejshfaqet diskursi intelektual – folësja

nacional9/ E Diel,19 shtator 2010

ESSE

Do të flas shkurt, pasi punimi që sot kam ëndjen dhe përgjegjës-inë të paraqes. Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan, meri-ton të ketë dëgjues me interes të freskët dhe ky interes duhet tëshkojë tek autori i tij, Begzad Baliu. Meriton përqendrim ky punim,pasi ai ngacmon njëherësh dy vlera njerëzore: dijen dhe vetëdijen.Dija kërkon vëmendje, kurse vetëdija lyp vetëdijesim, dhe pikër-isht këtij vetëdijësimi, jetik sot për gjendjen tonë, dua t’i mëshojnë fjalën time. Male të banuara prej shekujsh dhe ndër shekuj tëpërshkruara; vise (apo vêse – homazh Çabejt për këtë fjalë) v êsepra, që sot, paçka se në heshtje tekanjoze, janë skena të mundi-meve njerëzore, të atyre njerëzve që aty deshën të punonin, tëstrehoheshin ase të mbijetonin. Shpesh thuhet se këta njerëznuk na lanë ne pasardhësve dëshmi të shkruara që të ushqeninkujtesën dhe kulturën dhe qytetërimin e tyre. A thua dëshmi tëtilla priten me u gjet veç të shkruara, veç në libër apo “në berk”?Etnia jonë, në orvatje për t’u orientuar në hapësirë, për të sund-uar e përdorur truallin, u dha emra trojeve. Maja, pllaja, liqêj elumej, shêna, theqafje, forcé e mandej kështjella, zona ndesh-trashash e zona të kultivuara, morën ksisoj nga një cilësi, dhegjithë së bashku përftuan: nomen omen – thonin të lashtit. Mefjalë të thjeshta, skatragjyshët tanë thanë dikur: “Ti ujë vrulltakke me u quejtë Lumbardha (apo Bistricë?!), mballomë e mbrapshtkjo e dyta. Punimi i Begzad Baliut na e ftillon mjaft mirë këtëontogjenezë). E mandej ti tokë që si për habi shfaqesh kaq eshtrirë fill pas një mali e buzë një deti, kë me e quejtë Fushëgjanë (siç e pat ndi ndër malsorë të zbritun Gazulli ynë) (apo quhet

Për librin “Gjendja e toponimisë shqiptare në Ballkan”, të Begzad Baliut

Fjalët janë edhe më të qëndrueshme se gurët“Në këtë vepër studiuesi Begzad Baliu ka trajtuar problemin e standardizimit të toponimisë së Kosovës, duke e parë atë si një dukuri historike. Autori i këtij libriështë onomasticien. Ai sjell disa koncepte të tij mbi standardizimin e toponimisë në Ballkan si rrjedhojë e kërkimeve historike, gjuhësore e kulturore. Autori kasjellë një sintezë, e cila në të ardhmen mund të përdoret si një material shumë i rëndësishëm për të nxjerrë përfundime që kanë të bëjnë me çështje gjuhësore,kulturore, etnolinguistike dhe madje politike.“ Nga Dr.Ledi Shamku-Shkreli

Velikapolje a Velipojë?! Le të pyesim studiuesin Baliu)”. Kështupra i emërtuar një nga një trojet e veta, e fill pas kësaj i emnuan ,i thirrën për emër. Dhe qysh nga ai moment lumi e fusha e mali egjithçka tjetër , u bënë të afërt për ta ; nuk ishin më pjesë enatyrës së huaj e anonime , por u bënë domen i hapësirës vet-anake. U bënë pra truall i kësaj bashkësie. Ja pra që emërvendet për shekuj u shndërruan në rojtarë të kohës së shkuar, të kujtesëssë ngjarjeve vendase, të sakrificës e të mundit të njerëzve qës’do ta shohin kurrë veten të cilësuar në librat e historisë, porseciceronet e tyre të sotëm vijojnë me qenë toponime. Të tjerësoshciceronët domethënë të tjetërsosh historinë. Me të drejtë Çabejthoshte se toponimet janë pasuria më e çmuar që ka sot gjindjashqiptare. Ky studim i Begzadit u kushtohet, madje u përkushto-het këtyre ciceronëve. Dhe mundohet të hedhë dritë si mbi tanës-inë, ashtu edhe mbi grimasat e tyre. Me tanësi kam parasysh atësistem binar diakronik që pranëvë toponimin zyrtar dhe atë pop-ullor, që rreket të gjejë pikëpremjen mes mitit dhe shkencës, dukei lënë natyrisht edhe mitit edhe shkencës vendin e vet. Dhe kypunim e ofron bukur mirë këtë vlerë. Me fjalë të tjera, unë gjykojse autori i tij për këtë çështje i përmbahet metodës së lëvdueshmeqë themeluesi i toponomastikës shqiptare, dom Nikoll Gazulli, eformuloi qartë duke thënë se “dieja mbi emna vendesh e mbi fisetë Shqipënisë sodë mbështetet ndë gojëdhanë (folklore) por meToponomastikës, mund të ket nji perforcim të mjaftueshëm”.Ndërsa me grimasa kam parasysh vëmendjen e veçantë që zënënë këtë studim fjalëformimi i toponimeve, prapashtesat e tyre si

Njerëzit e mëdhenj të kombit e të penës janë bërë të tillë jo pseZoti i ka krijuar të mëdhenj, por ata të tillë janë bërë me punën etyre. Ata, madhështinë e vet, veç me punën e tyre, e kanë arrituredhe për një vyrtyt tjetër: kurrë nuk janë marrë me njerëzit e veg-jël, të cilët, duke iu penguar madhështia e të mëdhenjve, gjith-monë kanë bërë përpjekje që madhështisë së tyre t’i dalin në pritëme vogëlsinë e vet njerëzore dhe shpirtërore. Duke vuajtur qëjanë të vegjël përballë të mëdhenjve, të vegjëlit gjithmonë kanësulmuar të mëdhenjtë për gjërat e vogla. Se të vegjëlit ngjiten sirriqërat pas vogëlsirave të të mëdhjenjve. Ndërsa të metat e mëdhatë vetat kurrë nuk i kanë pasur parasysh. Sikur ato për ta kurrënuk kanë ekzistuar. Edhe pse për të gjithë kanë qenë botërisht tënjohura. Dhe pikërisht për t’i mbulur të metat e veta të mëdha,kanë atakuar të mëdhenjtë. P.sh., në fushën kombëtare kanë pa-sur njëqind të meta. Kjo s’u ka penguar, dhe kanë dashur tënxjerrin të meta të tilla tek ata që s’e kanë pasur asnjë të tillë. Tëvegjëlit në fushën e letërsisë, që kanë krijuar vepra të pavlera, kurkanë folur për letërsinë, kanë trumbetuar më të madhe ndonjë tëmetë fare të vockël në veprat e nivelit të lartë artistik të sh-krimtarëve të mëdhenj. Se të vegjëlit shumë shpejt i hetojnë gjërate vogla. Për arsye se gjërat e vogla ua mundëson t’i vërejë mëshpejt se të mëdhenjtë -vogëlsia e tyre. Në jetën politike, ata qës’ua mban mend kush kurrë ndonjë sukses politik, u vërsulenatyre që kanë shënuar suksese të mëdha në këtë fushë. Të veg-jëlit, edhe kur rastësisht marrin ndonjë post që s’përputhet mevogëlsinë e tyre, sillen si mbretër. Më lehtë është të flasësh mekryetarët e shteteve, se sa me ta. Se vogëlsia i bind se janë shumëtë mëdhenj. Po ashtu, edhe në gazetari ndodh kjo: do hiq gazetarë,duke e parë se u mungon afiniteti për të qenë të nivelit tëgazetarëve të mëdhenj, u turren atyre si qentë. Veç që nuk bëjnë:

Debati

Kur të vegjëlit e luajnë rolin etë mëdhenjve

“Ironike është kur antinjerëzori sulmon njerëzorin për të panjerëzishëm. Kur antikombëtari e akuzon kombëtarin për antikombëtarizëm. Kur kiçletrari gërmazetduke pohuar se posedon vlera të larta artistike. Kur hiq politikani, thotë se është politikan, e ata që janë të dëshmuar, nuk dinë gjë…”

Nga Nazmi LukajHam!Ham! Për t’u bërë të mëdhenj, shpifin gjithçka. E bëjnë këtëedhe për një arsye tjetër: kanë krijuar rrejshëm emër në gazetari,dhe sapo ta shohin se janë larg afinitetit të të mëdhenjve, ia nisinham-hameve të tyre, për t’i eliminuar nga konkurrenca. Ham-hametkurrë s’i ndalin. Se qysh kur ia kanë nisur këtij profesioni, sh-kallëve të tij janë ngjitur me ham-hame. Në të gjitha periudhat, meham-hame, janë mbajtur në gazetari. Ham-hamet s’i ndalin, derinë frymën e fundit të jetës. Siç nuk e ndalin as qentë turrin, kurnjerëzit ikin prej tyre. Kjo ngjet edhe në shkencë. Edhe…Edhe nëvetë jetën e përditshme. Prandaj, ndodh që ai që kurrë s’ia mbanmend kush një bëmë të mirë për kombin(ose kush s’e ka vënëkurrë në shpatull të pulës për këtë çështje)-ta atakojë rëndë ko-mbëtarisht tjetrin, që tërë jetën e ka vënë në shërbim të tij. Ironike është kur antinjerëzori sulmon njerëzorin për të panjerëz-ishëm. Kur antikombëtari e akuzon kombëtarin për antikombëta-rizëm. Kur kiçletrari gërmazet duke pohuar se posedon vlera tëlarta artistike. Kur hiq politikani, thotë se është politikan, e ata qëjanë të dëshmuar, nuk dinë gjë… Kur, me një fjalë, askushat, dukedashur të bëhen faktorë të mëdhenj, ngjiten pas vogëlsirave të tëmëdhenjve, dhe ato duan t’i bëjnë të mëdha, duke u dhënë epitetenegative, sipas qejfit të tyre, sipas mendjes së tyre idioteske, përxhelozi etj. Mirëpo të vegjëlit, sado që duke dashur të bëhen tëmëdhenj në përpjekjet e tyre për t’u marrë me të mëdhenjtë,opinioni i mban mend hiq më shumë se 24 orë. Dhe, për kaq kohë,do ta shprehë ohin e vet për mjerimin njerëzor të tyre. Për mjer-imin shpirtëror të tyre. Dhe qeshin me përpjekjet e tyre si me DonKishotin. Të këtillët, për opinionin mbesin donkishota, ashtu sijanë në të vërtetë. Këtë të vegjëlit nuk e dinë. Prandaj, pasi t’isulmojnë të mëdhenjtë, të vegjëlit sillen si të ishin edhe vetë tëtillë. Se të vegjëlit nuk kanë asnjë fije ndërgjegje. Për shkak të

kësaj mungese që kanë, nuk e masin fjalën fare. Ofendojnë,denigrojnë…gjithçka bëjnë duke pandehur se opinioni do t’uthotë: “Aferim, valla, shkatërruar e keni filanin!”. Por, s’u thotëkush, se opinioni i njeh të mëdhenjtë, ashtu siç i njeh të vegjëlit.Prandaj, të vegjëlve kurrë s’ju jep rëndësi se ç’thonë. Të mëdhenjve, opinioni gjithmonë ua vlerëson me respekt an-gazhimin e madh në fushat ku kanë vepruar e veprojnë. Të veg-jëlit nuk ndalen vetëm me kaq: kur nuk i lavdëron askush përatakimet që ia bëjnë të mëdhenjve, mbledhen e me shpirtin evogël sa të miut, i vazhdojnë ham-hamet për të mëdhenjtë. S’merretvesh kush hamamkos më tepër prej tyre. Në anën tjetër, të mëd-henjtë vazhdojnë punën, pa u marrë për asnjë çast me të vegjëlit.Se ata nuk janë edhe rastësisht të mëdhenj. Por, edhe janë tëvetëdijshëm se “qentë nuk bën bën të gjuhen me gurë kurrë, sehumbin kohë dhe nuk e realizojnë misionin që ia kanë parashtru-ar vetes në të gjitha lëmenjtë”. Se të mëdhenjt prej të vegjëlve idallon, përveç punës, edhe vetëdija dhe shpirti. Të mëdhenjve uka ardhur gjithmonë keq për të vegjëlit. Dhe u vjen gjithmonë psejanë të vegjël. Vogëlsinë e tyre e përjetojnë me dhimbje. E zhur-mën që e bëjnë të vegjëlit, e kanë konsideruar dhe e konsiderojnësi një krrokamë që shfaqet dhe zhduket. Jo se përpiqen ta zh-dukin vetë. Por atë krrokamë e zhduk opinioni, se e di se të mëd-henjtë janë të mëdhenj. Se e di se vetëm të mëdhenjtë mund t’ikontribuojnë kombit në të gjitha fushat. Për të vegjëlit, opinioniështë i vetëdijshëm se ata s’kanë takat, as nuk dinë t’i ndihmojnëkëtij. Madje, nga padija, sado që shpirti mund t’ua dojë kombin,i bëjnë dëm. Se nuk dinë. Zoti i mëshiroftë edhe të vegjëlit! Sëpaku, që t’ua zgjojë vetëdijen që ta kuptojnë se janë të vegjël.Shumë të vegjël përballë të mëdhenjve…

dhe homogjenizimi përfundimtar që u jepet – punë mjaft delikatekjo e fundit, për të cilën Baliu nënvizon me të drejtë se “dukeqenë toponimi i ndërtuar mbi një strukturë shumështresore gju-hësore dhe jogjuhësore, ai nuk përputhet domosdo me gjuhënletrare, as kombëtare”. Dhe në fakt, po të shihet sot me sy kritik erivlerësues homogjenizim i toponimisë në Shqipëri, vërejmë sesanksionime ke qenë kanë disociuar sintagma të përngjitura prejdorës së kohës e mandej i kanë rrafshuar ato si bie fjala Vadêjsi ubë Vau i Dejës, duke rishfaqur nyjën, duke lakuar veç e veç gjym-tyrët e sintagmës e duke asgjësuar hundoren. Pra duke fshirë nëçast kujtesën e shekujve, pasi Deja nuk është më Deja dhe nukruan më asnjë continuum me Danjën e kahmotçme .Patriotizmi i shëndetshëm që përshkon gjithë studimin e BegzadBaliut, përveçse nga kriteret e qëndrueshme shkencore, siguro-het në dorë të parë edhe nga bërthama filozofike e punës së tij.Kjo bërthamë lidhet me konceptimin progresist që ai sjell për rëndësinë e qëmtimit dhe rindërtimit të toponimeve tona. Dhe kjorëndësi nuk i blatohet më vetëm qerthullit tonë të ngushtë ko-mbëtar, por, duke cituar autorin “gjithë këtë pasuri gjuhësore,kulturore dhe historike ne do t’ia falim një ditë Europës së re, pasiajo është simotra etnokulturore e antikitetit evropian”. Kjo do tëthotë të punosh njëmend për të ardhmen. Historia e gjuhëve dhekulturave është historia e integrimit të tyre.

* Qendra e studimeve albanologjike, Tiranë

10/ E Diel,19 shtator 2010nacional DOSSIER

Shtypi amerikan nuk e harron Sh-qipërinë

“Në fund të fundit, Shqipëria mbetet një vendprimitiv, i distancuar nga Rusia nga toka dhedeti. Por, për shkak se jugosllavët dhe grekëtduket të paaftë për të arritur një marrëveshje,qeveria e dobët kukull e këtij vendi me shumëmundësi do të vazhdojë të qëndrojë në fuqi. Ngainformacione konfidenciale, atje po ndodh njëmaskaradë e vjetër ballkanase. Misione sekretetë çdo fuqie thuhet se vijnë vërdallë nëpër fsha-tra, secili i angazhuar me intriga të veçanta. Ndërkëto misione sekrete thuhet se gjenden mes tëtjerash dhe operativë të CIA-s. Kjo ndodhte dhenë të shkuarën në Ballkan, ku mbreti rrëzontediktatorin dhe regjenti pasonte tiranin, megjith-atë sot piketat janë aq të larta sa një gabim do tëishte i pakorrigjueshëm. Për sa i përket ndihmëssë dy vendeve fqinje, mua më duket se Shtetet eBashkuara të Amerikës duhet të këmbëngulinende në një marrëveshje greko-jugosllave, qëdo ta shndërronte secilin nga vendet më të fortapër ti rezistuar Moskës. Që të dyja këto shtetekanë popuj krenarë dhe të ndjeshëm për një sërëarsyesh ndaj një ndërhyrjeje amerikane. Por tëlejosh përplasjet e së shkuarës të qëndrojnë nëmes të rrugës si pengesë për të arritur edhe njëmarrëveshje sado të vogël, është një marrëzi epakonceptueshme që i hap rrugë katastrofës,kur kjo e fundit nuk është e nevojshme. (Athinë,17 tetor 1950, Washington Post, ribotuar teBallkan)Gjatë Luftës së II Botërore, GjeneralMajori Reinhard Gehlen, ishte pjesë e Shtabit tëpërgjithshëm, dhe drejtoi Njësinë Lindore tëUshtrive të Huaja. Gehlen filloi të mendojë tëdorëzohej te amerikanët nga vjeshta e vitit 1944.Nga fillimi i marsit 1945, një grupim i oficerëve tëtij, hodhën në mikrofilma zotërimet e tyre nëBashkimin Sovjetik. I paketuan filmat në vazo tëçelikta dhe i varrosën në Alpet austriake. Uash-ingtoni nuk i kishte djegur urat me Berlinin. (Nëvitin 1991, Departamenti Amerikan i Drejtësisë,deklasifikoi dokumente sekrete që tregonin se300 kompani amerikane, vazhduan biznesin nëGjermani edhe gjatë Luftës së II Botërore.Më 22 maj, 1945, Gehlen dhe oficerët e tij mad-horë, iu dorëzuan CIC (Korpusi Anmerikan iKundërzbulimit). ( Federation of American Sci-entists, 26 nëntor, 1997)U formua Gehlen Organization, në fakt ishteparaardhësi i Shërbimit Sekret të RFGJ-sh,BNDF- e njohur, formalisht, në vitin 1956, dhe edrejtuar nga Gehlen, deri sa doli në pension, nëvitin 1968. Gehlen Organization , filloi në vitin1945, me 350 agjentë, që ishin liruar nga kampete internimit dhe u vendosen në Malet Spessartnë Gjermaninë Qendrore.Kur stafi shkoi 3500 vetë, Gehleni e spostoiqendrën afër Pullach, në jug të Munihut, meemrin e pafajshëm, “ South German IndustrialDevelopment Organization.“ Nga fillimi i viteve50-të, organizata kishte 4000 specialistë spiuni-mi ne Gjermani ( shumica ish- nazistë dhe SS) idhe 4,000 spiunë në kampin socialist të bllokutsovjetik.

Si i analizonte CIA zhvillimet në Shqipëri, në rast të një grushti shteti të suksesshëm

Si lindi CIA, plaforma e saj antikomuniste“...Truman bisedon me këshilltarin e tij, Risemman dhe diskuton, gjatë, krijimin beftë të CIA-s.18 janar. Urdhri ekzekutiv u shndërrua në një letër instruksioni përSekretarin e Luftës dhe atë të Marinës. Letra, teknikisht, nuk themelonte CIA-n, por autorizonte 3 sekretarët: Të Luftës, Shtetit dhe Marinës, të formonin një GrupQendror Spiunazhi, nën mbikëqyrjen e një drejtori të Spiunazhit Qendror dhe të ndihmonte autoritetin e Spiunazhit Kombëtar ( NIA) ( Po aty)Kishte lindur CIA, kjo kështjellë e luftës kundër perandorisë së djallit të kuq, komunizmit, të drejtuar nga Moska, por që kishte kërrusur edhe Tiranën.”

Nga Robert Papa

Në vitin 1949, CIC e kaloi kontrollin e Gehlen teCIA. Agjentët e tij, rekrutuan dhe trajnuanagjentë nga Europa Lindore dhe i dërguan nëoperacione klandestine. Në vitet 50-të, CIA upërpoq për një grusht shteti në Shqipëri dheGehlen rekrutoi emigrantë shqiptarë në Egjipt,Greqi dhe Itali, duke i stërvitur në Qipro dheMaltë, por afro 500 agjentë të tij u kapën dhe uvranë. Me operacionin “ Sunrise“, afro 5000anti- komunistë nga Europa Lindore dhe Rusia,u trajnuan për misione operacionale në kampine Oberammergau në vitin 1946, nën komandën egjeneralit Sikes dhe gjeneralit SS Burckhardt.Amerikanët tmerrohen nga torturat e sigurimitshqiptar, ndaj“sabotatorëve“ të Maliqit. Vezë tëziera, shkulje të thonjve, thyerje kockash. Tëgjitha këto tortura, mizore, diplomati amerikannë Tiranë , Henderson, ia raporton Uashingto-nit. Sipas raportimeve të Hendersonit, që i kamgjetur në vitin 1997 në arkivat e departamentit,regjimi komunist, kërkon të ndyjë emrin e Mis-ionit Amerikan në Tiranë, sikur, gjoja, kishte or-ganizuar dështimin e tharjes së kënetës së Mal-iqit. Ai njofton se :“ Hoxha don të justifikojë dështimin e tharjes sëkënetës.“( Ngrica. R.Papa, fq 123)Hoxha tregohet inatçor, por mbase realist. Meçdo kusht, synohet që Fultz të mos lejohet tëlargohej nga Shqipëria, sepse shpallet ipadëshirueshëm. Ndërkohë, ambasadori ameri-kan në Moskë, i famshmi, Kenan, njofton De-partamentin Amerikan të Shtetit se “ BashkimiSovjetik, po luan prapa skenave në Shqipëri.“(Po aty)Fultz ishte agjent i OSS. Truman, nuk kishtebesim te spiunazhi, ndaj vendosi ta shkrinte OSS,me urdhrin ekzekutiv 9621. Degën e Kërkimevedhe Analizave e kalon te Departamenti i Shtetit,ndërsa Spiunazhin Klandestin, e çon te Depar-tamenti i Luftës. Presidenti Truman, i shkruansekretarit Byrnes: “Ju jeni përgjegjës për ng-ritjen e një grupi ndërdepartamentesh, për tëkrijuar një program të huaj“( R.Papa .Ngrica, fq124)

Në dhjetor të vitit 1944, Drejtori i FBI-së, i për-jetshmi kontradiktor, Hoover, kishte propozuar,pa droje, një Sistem Spiunazhi Ndërkombëtar,nën drejtimin e hekurt të FBI-së. Pas vendimit tëTrumanit, për tí hapur rrugë krijimit të CIA-s,Hoover, kërkoi që në Amerikën Latine të ngarko-hej vetëm FBI-ja dhe jo CIA e ardhme. Trumannuk ishte dakort. ( Po aty)Sekretari, Byrnes, ishte veprues, jo vetëm meMoskën, por dhe me Tiranën. Ai, pati një rol, jotë vogël ,në krijimin e CIA-s. Në janar të vitit1946, kthehet nga një vizitë në Moskë dhe pra-non urdhrin e presidentit për krijimin e CIA-s.6 Janar. Byrnes, takon nënsekretarin e Luftës,Royall, në apartamentin e tij në Hotel Shore-ham.12 janar.Truman bisedon me këshilltarin e tij,Risemman dhe diskuton, gjatë, krijimin beftëtë CIA-s.18 janar. Urdhri ekzekutiv u shndër-rua në një letër instruksioni për Sekretarin eLuftës dhe atë të Marinës. Letra, teknikisht,nuk themelonte CIA-n, por autorizonte 3 sek-retarët: Të Luftës, Shtetit dhe Marinës, të for-monin një Grup Qendror Spiunazhi, nënmbikëqyrjen e një drejtori të Spiunazhit Qen-dror dhe të ndihmonte autoritetin e SpiunazhitKombëtar ( NIA) ( Po aty)Kishte lindur CIA, kjo kështjellë e luftës kundërperandorisë së djallit të kuq, komunizmit, të drej-tuar nga Moska, por që kishte kërrusur edheTiranën.Truman, njihet si themeluesi i CIA-s dhe KëshillitKombëtar të Sigurisë. Aksioni i parë klandestini CIA-s, urdhëruar nga presidenti, ishte Italia.Trumani i trembej një fitoreje të komunistëve nëprill 1948. CIA dhe NSC , përpiluan, kujdesshëm,një plan aktiv propagande kundër komunistëve,pasi presidenti firmos një luftë psikologjike. CIA,mes ligjeve të kongresit, u ngarkua për aksiondhe mori 10 milione dollarë për fushatën elekto-rale në Itali. Disa milionë dollarë, iu dhanë, nëmënyrë sekrete, kryeministrit de Gaspari, për tëfinancuar kristian demokratët. Disa milionë dol-larë shkuan për fushatën e medias, që të hapnin

propagandën e zezë kundër komunistëve ( Ng-rica. R.Papa. fq 48)Truman ishte aktiv. Një mbrëmje i telefonoi sek-retarit të Departamentit të Bujqësisë, për të dër-guar më shumë grurë në Itali. CIA e dërgoi gru-rin në Itali dhe e shpërndau me makina që kishinstampat e partisë kristian demokrate. Kristiandemokratët fituan 307 vende nga 574. Sekretari iShtetit, kërkon një plan kundër komunistëve nëEuropë. Truman urdhëroi CIA-n të ishte aktivenë:“propagandë, luftë ekonomike, sabotazhe,masa evakuimi, mbështetje të rezistencës, guer-iljeve dhe mbështetjen e elementeve anti-komu-nistë.“ ( Po aty)

Si e analizonte CIA gjendjen në vitin 1952 dhezhvillimet e mundshme në Shqipëri, në rast tënjë grushti shteti të suksesshëm !

“1. Në Shqipëri ka pakënaqësi në masë të gjerëndaj regjimit aktual. Edhe brenda vetë qeverisëdhe Partisë Komuniste Shqiptare ekziston njëhumbje besimi në terma afatgjatë të regjimit,sidhe një ndjenjë në rritje e pasigurisë personale.2. Aktiviteti i rezistencës në Shqipëri është sh-tuar gjatë vitit të kaluar,pjesërisht si rezultat iaktivitetit në rritje nga elementët e emigruar,disaprej të cilëve të mbështetur nga qeveritë perën-dimore. Zërat dhe raportet për plane përmbysje-je të regjimit të Hoxhës kanë qarkulluar gjerë-sisht. Pjesa më e madhe e shërbimeve të in-teligjencës europiane, përfshirë ato të BRSS dheShqipërisë, janë të ndërgjegjshëm për lidhjet eemigrantëve me qeveritë përëndimore dhe meshumë mundësi besojnë që është në zhvillim esipër ndonjë lloj plani për përmbysjen e regjimittë Hoxhës.17. Çdo regjim i ri në Shqipëri, pavarësisht ngalidershipi i tij, orientimi apo mbështetja ngajashtë,do të përballej me probleme të brendshmetë konsiderueshme,por jo edhe të pazgjidhshme.Nëse lidershipi i ri do të ishte i fortë dhekompetent,njerëzit në përgjithësi do ta përkrah-nin atë. Regjimi i ri do të kërkonte jo vetëmmbështetje politike dhe ushtarake,por gjithash-tu edhe mbështetje të vazhdueshme ekonomikenga Perëndimi,me shumë mundësi nga Shtetet eBashkuara. Nëse fuqitë kryesore perëndimore,dhe veçanërisht Shtetet e Bashkuara, do tëshpallnin dhe përmbushnin synimin për t’i sig-uruar mbështetje politike dhe ekonomike regjimittë ri, mbështetja popullore në Shqipëri do të ish-te e pritshme gati me siguri.18. Pak kohë pas instalimit të regjimit të grushtittë shtetit, orientimi i tij i saktë politik do të varejnga personalitetet që do ta kontrollonin atë dhenga marrëdhënia e tyre me Perëndimin. Siç upërmend edhe më sipër, Jugosllavia, Greqia dheItalia do të përpiqeshin të gjitha të fitonin ndon-jë lloj pozicioni të veçantë ose dominance. Grekëtme shumë mundësi, do të donin një status spe-cial për Epirin e Veriut. Italianët ndoshta do tëkërkonin rivendosjen e disa prej koncesionevetë tyre ekonomike të paraluftës dhe gjithashtu,një rivendosje graduale të pjesshme të influ-encës së tyre politike të paraluftës. Jugosllavët

nacional11/ E Diel,19 shtator 2010 DOSSIER

do të mundoheshin të infiltronin, dhe mundë-sisht ta dominonin regjimin. Regjimi i ri, si tëgjithë regjimet e mëparshëm të Shqipërisë, do tëkishte nevojën e mbështetjes dhe mbrojtjes ak-tive të një fuqie më të madhe. Sjellja e saktë e trefqinjëve të Shqipërisë do të ndikohej nga gjerë-sia e zotimeve të Shteteve të Bashkuara kun-drejt regjimit të ri.“ (Drejtoria e Përgjithshme eArkivave, Arkivi Shqiptar, nr. 1-2, Viti VII, 2009,Tiranë) Thuajse, 500 prej atyre që desantuan , u vranënga forcat shqiptare të ndjekjes, apo u push-katuan pas gjyqeve. Nga forcat e Sigurimit, uvranë rreth 1700 vetë. Grupi i fundit zbarkoi nëShqiperi në 1 majin e 1953. Në krye ishte, “Robin Hudi“ shqiptar, Hamit Matjani, pa dy-shim me heroiku nga desantët.. Edhe Matjani ranë gracken e radio-lojës së Sigurimit, e realizuarpas tradhëtisë së ish-desantëve të kapur më parëZenel Shehu e Xhaferr Mema.Ka dokumente nga arkivat, ku Qazim Mulleti idrejtohet Hamit Matjanit të mos pranoni të dili-nin në male se kjo ishte “ vetvrasje“.Ish-drejtori enigmatik i CIA-s, William Colby, doshkruante se :“operacioni dështoi, sepse autoritetet shqiptarekishin infiltruar në organizatat kaotike të emi-grantëve dhe lokalizonin vendndodhjen e shu-micës se grupeve, pothuajse, që në kohën kurata zbarkonin nga deti ose hidheshin, meparashutë”.Tradhtia e Filbit nuk ishte e vetmja . Kishterrjedhje informacioni edhe nga mjediset Ko-miteteve të emigracionit shqiptar në Rome. Desh-timin, mbase e pershpejtoi edhe vdekja e metradhëti në 3 tetorin e 1949 e kreut të “qeverisëshqiptare në mergim”, Mid’hat Frasheri. Rrethvdekjes mister ekziston edhe nje variant i vrasjes(shkaktimit te infarktit nëpermjet ilaceve apogazit nga agjentët e KGB-së). Nga të arratisurnë New York, mësova se kafen e fundit, Frashërie ka pirë me Abaz Ermennjin. Ai u gjend i vde-kur nga një atak zemre, kur Kim Filbi udhëtontepër në New York me anijen “Coronia”.Në kampin e emigrantëve politikë në Itali, ameri-kanët i kërkuan Qazim Mulletit, tù fliste disa sh-qiptarëve që do hidheshin si desantë kundërHoxhës. Pas takimit, Mulleti është mbajtur 3 muajnë burgun e kampit. Pse?! Ish-prefekti i Tiranës,familja e të cilit, deri në vitin 1949, ishte mbajturnë Tiranë, falë lidhjeve me Myslym Pezën, pasii kishte pyetur nga ishin, dhe kur kishte mësuarse ishin të gjithë katundarë, shumica injorantë,u ka thënë:“Shkoni e dorëzohuni dhe shkoni te familjettuaja. Po të dojë Anglia dhe Amerika ta heqëHoxhën dërgon forcat e veta e jo ca katunarë siju.“ ( Intervistë me nipin e Mulleti, Tanush Mul-leti, Fokus nga Robert Papa)Kur familja e Qazim Mulletit, u internua në kam-pet e Lushnjës, Mulleti ka dërguar njerëz për tëmarrë djalin dhe gruan, por e shoqja nuk lintedot të jemën, sidoqoftë, Mulleti, gjithmonë u kadërguar ndihma. Si ishte e mundur? Vallë, a idimë të gjitha lidhjet e Hoxhës me Romën?! Enig-mat mbesin të thekshme, të mjegullta, të largëtadhe të ftohta. Varri i Mulletit është në Vatikan. Aduhen kthyer eshtrat e tij në Atdhe?! Djaloshiqë luftoi me armë ndaj serbëve, por edhe qëmbajti rendin në Tiranë, duke mos dorwzuar as-një hebre, e duke shpëtuar shumë komunistë,që i detyronte të dilnin në mal, pasi merrnin njëletër nga ai, i niste te vëllai i Myslym Pezës, miki hershëm i Mulletit. Me letrën e tij, shpëtuannga Ramiz Alia deri te Abdyl Këllezi.CIA punonte, dhe punon e veshur gjoja si zyr-tar politik, në zyrat e USIA apo edhe Qendrat eKulturës Amerikane.me petkun diplomatik. Za-konisht, 25% në çdo ambasadë janë punonjëstë CIA-s.“Sot e gjithë Bota e di, si asnjëherë më parë,siQeveria dhe Korporatat e SHBA-së , kanë ndë-rhyrë në mënyrë sekrete, pas vendimit për tëkorruptuar politikanët dhe të promovojë repre-sion politik.“ ( Punët e Ndyra të CIA në EuropënPerëndimore. Agges and Wolf, f 17)

Sipas, këtyre dy ish-zyrtarëve të CIA-s, Agjen-cia ka mbi 5000 oficerë të specializuar në drejtimine operacioneve klandestine. Nga 5435 punon-jës të Departamentit të Shtetit nëpër botë, 25%e tyre janë agjentë të CIA-s.“Personelit të CIA-s , nëpër botë, gjithmonë, iujepet grada e Zyrtarit të Shërbimit të Huaj nërezervë (FSR) ose staf oficer (FSS).(Po aty, f.31)Ja si e përshkruajnë , me detaje dhe pa sekrete,dy ish- zyrtarët, e “ penduar“ të CIA-s , se sivepronte, fshehtas dhe me ngulmim pasionant,Agjencia, sa e famshme, aq dhe e frikshme:“Figura çelës, së paku në sensin operues neinfrastrukturat e CIA-s; janë të njohura si Shefii Stacionit (COS). Zakonisht, e vendosur bren-da godinave të Ambasadave të SHBA, duke kr-ijuar dhe shpërndarë një infrastrukturë në ven-din e caktuar. Ndikimi i CIA me partitë politike,shoqatat civile, grupet e studentëve, shtypin,ushtrinë dhe agjencitë e tjera qeveritare, mundtë përshkruhen si puna kryesore e shefit të sta-cionit në Qendër... në shumë vende personeli iCIA gjendet ne seksioni “ politik“ të Ambasa-dës. Në Gjermani, veprimtaria e CIA,-s, bashko-het midis bazave ushtarake dhe zyrave diplo-matike. Në disa vende, ku situata politike kamundësi shpërthyese, një zyrtar i CIA, mund tëinstalohet si Ambasador.“ ( Po aty, fq 46-7)CIA, me çdo kusht, donte të fitonte Luftën eFtohtë, qoftë edhe me veprime klandestine, apoedhe vrasje. Qëllimi, justifikon mjetin, ishte thelbii çdo lëvizje, e sakaq, ka përdorur njerëz nga tëgjitha kategoritë.“ Në Azore, ashtu si në Portugali, në KishënKatolike, partitë politike, madje edhe në Forcate Armatosura, CIA dhe satelitët e saj, punojnëtë krijojnë mjaft kaos për të justifikuar një për-pjekje nga të ashtuquajturit, të moderuar, për tëmarrë qeverinë revolucionare... Nga 50 punon-jës civilë në Misionin Amerikan në Portugali,rreth 10 janë të CIA. Jo më pak se 10 të tjerë,punonjës në Lisbonë dhe qytete të tjera... Padyshim, zyrtarët e CIa-s në Ambasadat e tjera tëSHBA, si në Paris, Madrid dhe Londër, kanëpersonel të caktuar për operacionin portugez.“( Po aty, f 66-7)Ish –zyrtarët e CIA-s, përshkruajnë se si ve-pron CIA, se si hyn te sindikatat e deri te falsi-fikimi i lajmeve dhe blerja e gazetarëve: “ Fush-atat e Propagandës janë qendrore për të gjitha

operacionet politike të CIA. Këto fushata, për-gatisin opinionin publik, duke krijuar frikë,paqartësi, dhunë, ndarje dhe dobësim. Gazetat,radio, televizioni, pikturat në mure, posterat,fletët fluturuese, dokumentet e flasifikuara, tëgjitha- CIA përdor shumë teknika të ndryshme.“( Po aty. Fq 71)Në dhjetor, të vitit 1975, vritet në rrugët me kthi-na të Athinës, diplomati enigmatik amerikan,Richard Welch, i cili ishte ndihmësi special iambasadorit të SHBA-së në Greqi. Organizata17 dhjetori e vrau, pasi kishte marrë vesh, seishte zyrtar i CIA-s. Ai ishte sekretar i Parë iAmbasadës, por në fakt, sipas Agge dhe Wolf,ishte shefi i Stacionit të CIA-s në Athinë.

I famshëm, mbetet rasti i Marchettit

Marchetti botoi një artikull më 3 prill 1972, “ TheCIA: The President´s Loyal Tool.“. Ndodhi medetaje, shpjegonin se agjencia kishte drejtuaraksione klandestine dhe se grupet e sindikat-ave dhe të rinjve ishin mbushur me të infiltruartë CIA-s. Marchetti po kërkonte një botues.Drejtori i CIA-s, William Colby i kërkoi GjykatësFederale të detyronte Marchettin të dorëzontedorëshkrimet për një censurë nga agjencia. Sh-tëpia e Bardhë e dërgoi në gjyq Marchettin,duke kërkuar t´i censuronte të drejtat e tij ngaAmandementi i Parë i Kushtetutës. Prokurorët,cituan Aktin e Sigurisë Kombëtare 1974, akt qëmbron burimet e spiunimit nga mos publikimi ipa autorizuar.Gjyqtari Albert Bryan thirri më 18 prill Marchet-tin dhe gjyqi nisi me 15 maj. . Karamessines ish-te dëshmitari kryesor i agjencisë, duke thënë sedorëshkrimet e Marchettit do të kompremento-nin operacionet e kundërzbulimit. Si shembull ,ai solli emrin e agjentit të CIA-s, i cili ishte in-strumental në kapjen dhe ekzekutimin e CheGuevarës në Bolivi, megjithatë, Karamessines ,nuk foli për dy njësitë sekrete MHCHAOS dhe“Plumbers.” Bryan , pranoi se censura ishte njëpjesë e kontratës me agjencinë. Marchetti udetyrua tí dorëzonte gjithë dorëshkrimet përcensurë te CIA. Marchetti apeloi. Ai tregoi seCIA kishte hequr 339 pjesë të librit të tij, dukepranuar që keto të ishin, 168 pjesë të hequra.Në apel, CIA fitoi dhe me votat 6-3, Gjykata Su-preme refuzoi ta pranonte çështjen.

CIA ka vepruar, së tepërmi, dhe justi-fikueshëm, në Itali. Në vitet 50-të, ka shpenzuar30-50 milionë dollarë në vit, por edhe më shumë, të financonte programet e saj klandestine nëItali, për të mos lejuar komunistët të vinin nëpushtet. Sipas një interviste të Viktor Markettit,Ndihmës i Drejtorit të CIA-s, botuar në Panora-ma më 2 maj, 1974, lufta kishte qenë , as e thjesh-të ,por as e lehtë.Sipas Markettit, “ Politika e CIA-s, gjithmonë,ka qenë financimi e të gjitha partive kundërsh-tare të komunizmit dhe së pari,partinë KristianDemokrate“ ( f 169)Pyetjes së gazetarit, se si do të reagojë CIA,sikur Italia të shkojë majtas. Marketti i përgjigjej:“CIA, gjithmonë, ka një plan të gjendjes së jas-htëzakonshme“Pyetje:Një grusht shteti të ngjashëm, se ai qësolli në fuqi kolonelët në Greqi me ndihmën eCIA-s, a është kjo e mundshme edhe në Itali?Përgjigje: Natyrisht!Pyetje: Shumë , në SHBA, besojnë se veprimete CIA-s janë për të përhapur demokracinë.Përgjigje: Me këtë motivim, ne shkuam të sh-tojmë pushtetin e qevrisë së korruptuar në Viet-namin e Jugut dhe Korenë e Jugut. Po, ne kemisynuar të eksportojmë demokracinë, por kemieksportuar fashizmin, në vend të saj. Demokra-cia, është si një besim fetar. Ajo nuk mund tëimponohet. Ajo mund të shpërndahet te ata qëduan ta praktikojnë. Një ditë, unë i kuptova këtogjera, ndaj vendosa të largohesha nga shërbimiSekret.‘( Po aty fq 172-3)Është e njohur, praktika e CIA-s, për të blerëgazetarët dhe gazetat me famë, për të fabrikuarlajme false. Prej kohësh, Rojter, ka qenë nënndikimin e CIA-s. Lajmet false botohen ne njëgazetë dhe pastaj iu jepen gazetave të tjera, dukepasur si burim, gazetën e parë, ose kryesisht,Rojterin, dhe kësisoj, bëhet fakt, diçka e rremë.A nuk nisi më 1997, gjithçka në Vlorë, sipas njëlajmi nga Rojter, se SHIKU do hynte natën medhunë të studentët? A nuk u hap lajmi i rremë seAmbasada e SHBA-së në Tiranë , do hapte dy-ert dhe ambasadorja simpatike, aq kundërshtare,haptas, ndaj Berishës së ngurtë, zonjusha ele-gante Lino doli në TV për ta përgënjeshtruar?

Vijon në numrin e ardhshëm

12/ E Diel,19 shtator 2010nacional NOBELISTË

CMYK

Sir Winston Leonard Spencer Churchill (30 nën-tor 1874-24 Januar 1965) ishte një politikan brit-anik dhe burrë shteti i njohur për rolin e tij nëBritaninë e Madhe gjatë Luftës së DytëBotërore. Ai konsiderohet gjerësisht si një ngaudhëheqësit e mëdhenj në kohëluftrash. Shërbeu si kryeministër dy herë (1940-1945 dhe 1951-1955) . Përveçëse një burrë shtetidhe orator, Churchill ishte edhe një oficer nëushtrinë britanike, historian, shkrimtar, dheartist. Deri më sot, ai është i vetmi kryeministërbritanik që ka marrë Çmimin Nobel në Letërsidhe personi i parë që do të njihet si një qytetarnderi në Shteteve të Bashkuara.Gjatë karrierës së tij të ushtrisë, Churchill ishtedëshmitar i veprimeve ushtarake në Indi, Sudanetj. Ai u bë i famshëm si një korrespondent luftedhe përmes librave bashkëkohorë përshkroibetejat. Gjithashtu shërbeu për pak kohë në ush-trinë britanike në Frontin Perëndimor në Luftëne Parë Botërore, në krye të Batalionit të 6-të, nëforcat mbretërore Fusiliers.Në qëndër të skenëspolitike, për pesëdhjetë vjet me radhë, ai mbajtishumë qëndrime politike dhe posteqeverisëse. Para Luftës së Parë Botërore, ai shër-beu si Kryetar i Bordit të Tregtisë, Sekretari iBrendshëm dhe Komandant i forcave detare, sipjesë e qeverisë Liberale Asquith. Gjatë luftës,ai vazhdoi të shërbente si komandant i forcavedetare deri në betejën e katastrofike Gallipoli, ecila shkaktoj largimin e tij nga qeveria. Ai u kthyesi Ministër i Municioneve, Sekretari i Shtetit përLuftën, dhe sekretari i shtetit për Ajrin. Në vitetndërmjet luftrave, ai shërbeu si Kryetar i The-sarit në qeverinë konservatore.Pas shpërthimittë Luftës së Dytë Botërore, Churchill u emëruapërsëri Komandant i forcave detare. Pasdorëheqjes së Neville Chamberlain më 10 maj1940, ai u bë kryeministri i Mbretërisë së Bash-kuar dhe e udhëhoqi Britaninë drejtfitores. Churchill kishte rënë në sy për fjalimet etij, të cilat u kthen në frymëzim të madh për pop-ullin britanik, si dhe për forcat aleate.Pasi PartiaKonservatore humbi zgjedhjet e vitit 1945, ai ubë kreu i opozitës. Në 1951, ai përsëri u bë Kryem-inistër, para se të dilte në pension në 1955. Pasvdekjes së tij, Mbretëresha e nderoi me një fu-neral të lartë Shtëror.

Familja dhe fëmijëria

Lindur në familjen aristokratike Spencer, Win-ston Leonard Spencer Churchill, ashtu si babaii tij, përdori mbiemrin Churchill në jetën publike.Parardhësi i tij George Spencer kishte ndryshuarmbiemrin në Spencer-Churchill në 1817, kur ubë Duka i Marlborough , për të nënvizuar pre-jardhjen nga John Churchill, Duka i parë i Mar-lborough. Babai Winstonit, Zoti RandolphChurchill, djali i tretë i John Spencer-Churchill,Duka i shatatë Marlborough, ishte një politi-kan, dhe nënën e tij, Zonja Jennie Jerome, ishtee bija e një amerikani milioner LeonardJerome. Lindi më 30 nëntor 1874, dy muaj parakohe, në Pallatin Blenheim në dhomën e gjumit.Churchill kishte një vëlla, John Spencer-Churchill .I pavarur dhe i pabindur nga natyra,Churchill nuk mësonte shumë, gjë për të cilëndënohej. Ai ishte arsimuar në tre shkollat e pa-varura: Shkolla e Shën Gjergjit në Askot, Berk-shire, e ndjekur nga Shkolla Brunsëick në Hove,

Winston Churchill, britaniku më i famshëm i të gjitha kohrave

Winston Churchill(Çmimi Nobel në Letërsi, më 1953)

“Dy nga veprat e tij më të famshëm, të botuara pas qeverisjes së tij si kryeministër, që i dha famë ndërkombëtare, ishin libri i kujtimeve gjashtë-vëllimësh „Lufta eDytë Botërore“ dhe „Historik i popullit anglishtfolës“, një libër historik katër-vëllimësh që mbulon periudhën nga dyndjet e Cezarit në Britani (55 p.e.s) deri nëfillim të Luftës së Parë Botërore(1914).“

pranë Brighton, dhe në fund nga 17 prill 1888shkolla Haroë, ku filloi karrierën e tijushtarake. Brenda pak javëve pas regjistrimit nëshkollë, ai u bashkua me Korpusin e pushkëvetë shkollës. Ai mori vlerësime të larta në anglishtdhe në Histori dhe ishte kampion i shkollësskermë.Vizitohej rrallë nga nëna e tij (Zonja Ran-dolph Churchill) dhe shkruante letra asaj duke ikërkuar ose të vinte në shkollë ose ta lejonte atëqë të shkonte në shtëpi. Marrëdhënia e tij mebabain ishte e largët. Njëherë u shpreh se atamezi flisnin me njëri-tjetrin. Për shkak të mung-esës së kontaktit të prindërve, ai u afrua shumëme kujdestaren e tij, Anne Elizabeth Everest, tëcilin e thërriste “Gua e vjetër”. Babai i tij vdiq më24 janar 1895, vetëm 45 vjeç, duke e lënë Churchillme bindjen se edhe ai do të vdiste i ri. Kështuduhet të lërë shenjën e tij në botë shumë shpejt.

Vështirësia në të folur

Autorë të ndryshëm në vitet 1920-1940 kanë për-mendur vështirsinë në të folur të Churchill dheai e tha se kishte “një pengesë në të folur”, tëcilin ai vazhdimisht ka punuar për të kapërcyer.Protezat e tij ishin projektuar posaçërisht për tëndihmuar të folurin. Pas shumë vitesh, ai më nëfund deklaroi, “Nuk kam më pengesë në të folur”.Qendra Churchill, megjithatë, kategorikisht mo-hon pretendimin se Churchillit i merrej goja, dukekonfirmuar se ai e kishte të vështirë shqiptimshkronjës “S” dhe fliste një “fëshfërimë” ashtusi edhe babai i tij.

Martesa dhe fëmijët

Churchill u takua me gruan e tij të ardhshme,Clementine Hozier, në 1904 në një ballo në CreëeHouse, një shtëpi aristokratësh. Në 1908, ata utakuan përsëri në një darkë të organizuar ngaZonja Shën Helier. Churchill e gjeti veten ulurpranë Clementine, dhe së shpejti ata filluan njëromancë të përjetshme. Ai i propozoi Clementinegjatë një feste në Pallatin Blenheim më 10 gusht1908, në një tempull të vogël të Dianas. Më 12shtator 1908, ata u martuan në St. Margaret’s,Ëestminster.Kisha ishte e mbushur plot. Në mars1909, çifti u shpërngul në një shtëpi në 33 Ec-cleston Square.

Fëmija i tyre i parë, Diana, ka lindur në Londërnë 11 korrik 1909. Pas shtatzënisë, Clementineu zhvendos në Sussex për të rimarrë veten, ndër-sa Diana qëndroi në Londër me dadon e saj.Më 28 maj 1911, fëmija i tyre i dytë, Randolph,lindi në 33 Eccleston Square. Fëmija i tyre i tretë,Sarah, lindi më 7 tetor 1914 në AdmiralyHouse. Lindja u shoqërua me ankth për Clem-entine. Ëinston ishte dërguar në Antëerp ngaQeveria për të “shtypur rezistencë e qytetit be-leaguered” pas lajmit se këto të fundit donin tëdorëzimin e qytetit. Clementine lindi fëmijën esaj të katërt, Marigold Frances Churchill, më 15nëntor 1918, katër ditë pas përfundimit zyrtar tëLuftës së Parë Botërore. Në ditët e para të gush-tit 1921, fëmijët e Churchillit iu besuan në njëkujdestareja frënge në Kent të quajtur MlleRose. Clementine, ndërkohë, udhëtoi për nëEaton Hall për të luajtur tenis me Hugh Grosve-nor, me Dukën e dytë të Ëestminsterit dhe famil-jen e tij. Ndërsa ishte nën kujdesin e Mlle Rose,Marigold kishte një të ftohtë, por u raportua seishte shëruar. Sëmundja progresoi pa thuajseasnjë shenjë, u shndërrua në septicemi. Paskëshillave nga një pronare, Rose dërgoi njoftimpër Clementine. Megjithatë sëmundje u kthyefatale më 23 gusht 1921, dhe Marigold u varrosnë Varrezat e Gjelbëta në Kensal tri ditë më vonë.Më 15 shtator 1922 lindi fëmija i fundit IChurchillit, Maria. Një muaj më pas, Churchillsbleu Chartëell, e cila do të jetë shtëpia e tij derisa vdiq në 1965.

Churchill si artist, historian, dhe shkrimtar

Winston Churchill ishte një artist i kompletuardhe gjente një kënaqësi të madhe në pikturë,veçanërisht pas dorëheqjes së tij si Komandanti forcave detare në 1915. Ai gjeti një strehë nëart për të kapërcyer shenjat e depresionit, osesiç e quante “ Qeni i zi “, nga e cila vuajti gjatëgjithë jetës. Ashtu siç ka thënë Ëilliam Rees-Mogg, “Në jetën e tij, ai vuajti nga ‘qeni i zi” idepresionit. Në peisazhet e tij dhe librat e tijnuk ka asnjë shenjë të depresioni “. Churchill ubind dhe u mësua të pikturonte nga miku i tijartist, Pali Maze, të cilin e takoi gjatë Luftës sëParë Botërore. Maze ishte një ndikim të madhnë pikturën e Churchill dhe u bë një shok i

përjetshëm pikture. Ai ishte i njohur për tablotëe tij impressioniste e peisazhet, shumë nga tëcilat janë pikturuar, gjatë pushimeve në jug tëFrancës, Egjiptit apo Marokut. Ai vazhdoi hobine tij gjatë gjithë jetës dhe pikturoi qindra piktu-ra, shumë prej të cilave janë të demostruara nëstudion e Chartëell si dhe në koleksionet pri-vate. Shumica e pikturave të tij janë me bojravaji dhe karakterizohen nga peisazhet, por gjith-ashtu ka piktuaruar një numër skenash tëbrendshëme dhe portrete.Për shkak të kufizimeve të qarta kohore,Churchill u përpoq të pikturonte vetëm një pik-turë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ai e përfun-doi pikturën nga kulla e Taylor Villa në Mar-rakesh.Pavarësisht nga fama e tij gjatë gjithë jetës dheorigjinën nga klasa e lartë Churchill gjithnjë luf-toi për të mbajtur të ardhurat e tij në një nivel qët’i përshtateshin nivelit të jetesës të tepruar.Deputetët para vitit 1946 kanë marrë vetëm njërrogë nominale (dhe në fakt nuk kanë marrë as-gjë, deri në Aktin e Parlamentit 1911), shumëprej antarve të parlamentit kishin profesione tëdyta nëpërmjet të cilave nxirrnin paratë për tëjetuar.Të ardhurat e Kryeministrit Churchill vin-in pothuajse krejtësisht nga librat dhe nga ar-tikujt e gazetave dhe revistave. Më i famshmëminga artikujt e gazetave është ai që u shfaq tek“Evening Standard“ duke paralajmëruar rritjene pushtetit të Hitlerit dhe rreziku i policëve SS.Churchill ishte gjithashtu një shkrimtar pjel-lor. Shkroi një novelë, dy biografi, tri vëllimeme kujtime, dhe historitë e shumta që bëjnëpjesë në artikujt e gazetave. Ai u nderua meÇmimin Nobel në Letërsi në 1953 “për përshk-rimet historike dhe biografike si dhe për ora-tori të shkëlqyer në mbrojtjen e vlerave të lartatë njeriut”. Dy nga veprat e tij më të famshëm,të botuara pas qeverisjes së tij si kryeministër,që i dha famë ndërkombëtare, ishin libri i kujti-meve gjashtë-vëllimësh „Lufta e Dytë Botërore“dhe „Historik i popullit anglishtfolës“, një libërhistorik katër-vëllimësh që mbulon periudhënnga dyndjet e Cezarit në Britani (55 p.e.s) derinë fillim të Luftës së Parë Botërore(1914).

Nderimet

Përveç nderimit me funeralin e Shtetit, Churchillmori një gamë të gjerë çmimesh dhe dekoratashtë tjera. Për shembull, ai ishte personi i parë qëishte bërë Qytetar Nderi e Shteteve të Bash-kuara.Në 1945, Churchill është përmendur ngaHalvdan Koht si një nga shtatë kandidatët eduhur për çmimin Nobel në Paqe, nominimi sh-koi në Cordell Hull.Churchill ka marrë çmimin Nobel në Letërsi në1953 për veprat e tij të shumta të botuara, sido-mos për librin me gjashtë-vëllime mbi Luftën eDytë Botërore.Në një sondazh të BBC-2002 mbi “100 Britanikëtmë të mëdhenj”, ai u shpall “Më i madhi nga tëgjithë ata” bazuar në rreth një milion vota ngashikuesit BBC. Churchill u vlerësua edhe si njënga udhëheqësit më me ndikim në historinë nga“Time” . Churchill College, Cambridge u theme-lua në vitin 1958 në nder të tij.

Përktheu: Egla Kokalari

nacional13/ E Diel,19 shtator 2010

REKLAMA

CMYK

SHITETRestorant KAMOMIL

Cel: 067 30 78 201 Bledar Barmeta

Restoranti është në gjëndjepune në këto momente, ështëfunksional.

Adresa : Shkëmbi i Kavajës,Plazh, Durrës, në bregun edetit.

1. Restorant + guzhine = 470m22. Verande = 200 m2TOTAL = 700 m2, Çmimi 750000 euro.

a) Restoranti ka të drejtën tëpërdori 30 çadra plazhi nëbregun e detit.b)Parkingun e ka të siguruar.c)Mbi restorant ndodhet hotel

KAMOMIL, katër kate, 24dhoma, kapacitet 85 deri 100shtreter. Gjate muajve teveres hoteli është i prenotuarnga shtetas nga Kosova.

Gjithashtu shitet :

Pishina dimërore, në katin eparë, me pamje nga rruganacionale, e papërfunduaraktualisht, me mundesi për tutransformuar në disko,dyqane, ose supermarket.

Pishina ka avantazhin qëmund të lidhet shumë lehtë merestorantin, pasi ndodhen nëtë njejtin kat.pishina dimerore = 250 m2 cmimi 250 000 euro.

Ju mirëpresim

Tek Gjiri i Lalsit, shitet një tokë me sipërfaqe12.000(dymbëdhjetëmijë) m2.Toka kufizohet me rrugën e asfaltit, si dhe mepishat buzë detit. Ajo shtrihet në një një nga zonatmë të bukura të perlës së Adriatikut, siç konsid-erohet sot Plazhi i ri i Gjirit të Lalsit. Plazhit mëtë preferuar, qysh prej dy vjetësh, të banorëve tëkryeqytetit të Shqipërisë, Tiranë.Toka është me tapi, si dhe e miratuar nga KKRRT-SH-ja.

Shitet tokë tekGjiri i Lalsit

Për më tepër informacion thirrni:068 20 30 617

14/ E Diel,19 shtator 2010nacional INTERVISTË

Poeti Jak Përpali rrëfen rrugën e tij krijuese dhe mbresat nga takimi me Kadarenë në 1985

Nuk kam dyshuar kurrë tek poezia“Ka qenë konferenca e Pestë Kombëtare e Talenteve të Reja në Durrës, në tetor 1985, e cila vazhdoi dy ditë, në sallën e Teatrit “Aleksandër Moisiu”.Diskutimet, mesa di unë, ishin të planifikuara përpara dhe secili e merrte fjalen sipas një rregulli të paracaktuar. Por midis atyre qe e morën fjalën, veçoi IsamilKadarenë. Pasi vlerësoi arritjet në letersi, mbaj mend se kritikoi ashpër redaksitë për burokracinë e tyre, për pengesat që nxirrnin përballë krijuesve, duke thënë sei ka zënë myku. Në sallë ra një heshtje e thellë. Nexhmije Hoxha dhe Foto Çami që i kishim përballë, kishin ulur kokat dhe ndiheshin jo mirë.Ne ishim tëemocionuar dhe, pasi mbaroi Kadareja, filluan pëshpërima dhe krijuesit vështronin njëri - tjetrin si të trullosur. Pa vonuar, u ngritën dhe e kritikuan Kadarenëdrejtperdrejt dhe tërthorazi për fjalën që mbajti .Si dolëm në pushim, ai po ecte i vetmuar dhe në heshtjen e tij e shoqëruam për një fotografi, ishim një grupkrijuesish të rinj, në këtë mënyrë ne deshem t’i jepnim mbeshtetjen tonë.”

Nacional: Zoti Përpali, diçka për ëndrrën tuajpoetike, si lindi së pari në pavetëdijen tuaj kr-ijuese?...

J.Përpali: Nuk ka një çast “big beng” kur tekkrijuesi vjen orakulli dhe i thotë se ti ke lindurpër t’u bërë poet. Është një sistem ndjesishë,përjetimesh dhe vlerash që më shumë se thu-hen e pranohen, nënkuptohen. Ti shkriheshdhe identifikohesh me to dhe kështu lind magjiae të shkruarit. Fillimisht kanë qenë këngët eEposit të Kreshnikeve të treguara nga pleqtëdhe të kënduara nga lahutarët e vendlindjes,që më kanë ushqyer me një pathos tundues,herë të fshehtë e herë të hapur. Vendlindja imeështë edhe djepi i eposit tonë, ndaj nuk mundtë mos ndikonte në formimin tim poetik.Duke u rritur fillova të mbledh botime të ndry-shme që të vjetrit i mbanin në sënduqe, botimetë hershme që me ngjanin misterioze dhe mëngjallnin kureshtje te madhe, duke më emo-cionuar së tepërmi. Ishte një botë fantastike,me norma e kode kalorsiake, që më zgjonin për-fytyrime të gjalla dhe emocionuese. Pa filluar tëmesoja alfabetin, unë kisha ndier në shpirtmagjinë e këtyre këngëve dhe kujtoj se mendojase të shkruarit ishte e thjeshtë, do të më duhejmë së shumti të mesoja t’i shkruaja këto këngëme dorën time. Prej femijërie më mbeti në mendjevaji i Ajkunes dhe sot prap mrekullohem prejmadheshtisë së atyre vargjeve dhe shpesh nërruge duke ecur më ngjallen së brendshmi dhe ipëshperis me vete: “Tu shoftë drita ty moj hënë/pse s’ma çove atë natë një fjale /në Lugje tëVerdha kisha dalë/për me hy në varr me djalë…”Është një vajtim biblik, i denjë për në enciklpo-editë më të përzgjedhura të ritit zakonor botëror.Një nënë që vajton të birin, ndryshe nga vajet ezakonta që vijne pas humbjes së njeriut tëdashur. Një vaj me përmasa kozmike, nëna i drej-tohet një planeti tjetër, duke e mallkuar pasi ajoe ka parë krimin dhe nuk ia dha lajmin e kob-shëm. Kjo botë e thellë që bart eposi kishtefrymëzuar edhe këngëtarët e mëvonshëm dhederi në ditët e sotme në kenget e atyre trevavavjen ajo frymë. Kështu besoj se prej aty të ketëgjetur edhe brenda meje shtratin fryma e krijim-it.

Nacional: Treva juaj është një vend ku kanëlindur dhe janë formuar poetë që si të thuashkanë formuar një shkollë të tyre poetike, mjafttë rëndëshsishme në letrat shqipe…

J.Përpali: Ka qënë fat që kur fillova të shkruajkishin mbirë si lisat tre poetë tropojanë: NdocPapleka, Skender Buçpapaj, Hamit Aliaj, të cilëtishin individualitete të veçanta në poezinë sh-qipe, çka e kuptova më vonë, duke këmbëngu-lur në hulumtimin e çdo poeti të rëndësishëm.Kjo trio poetike më dha zemër dhe lexoja kr-ijimtainë e tyre, duke u kthyer shumë herë nëçdo poezi. Mendoj se ata dhe poetë të tjerë menjë stof të përndritur poetik, jo vetëm të kësajtreve, por dhe më gjërë, kanë ndikuar mjaft nërrugëtimin tim poetik.

Nacional : A mendoni se krijuesi i vërtetë kadiçka të brendshme të lindur dhe ndërkohëndikohet nga faktorë të tjerë siç gjykoni perndikimin tek ju të Eposit?…

J.Përpali: Natyrisht që fara e krijimit mbillet atyku gjen shtrat dhe del në krye kur gjen mundës-inë për të çarë koren e sipërme, por derisa tëngjitet në krye krijimit i duhet të endet nëpërlabirinthin e mistershëm të shpirtit, siç endenujërat nëpër shtresimet e thella të tokës dhe, samë i thellë të jete pusi i nëndheshëm i krijuesit,aq më shumë mbledh ujë dhe aq më lart do tëngjitet krijimi i tij. Per ta thënë më theksuar, poetilindet me një “sëmundje” ndjeshmërie të lartë,të cilën përpiqet ta shërojë. Por, sa më shumëkohë që kalon, ai kupton se kjo ndjeshmëri ësh-të kthyer në sistem jo vetëm poetik, por përsh-kon gjithë qenien e tij dhe raportet që e karak-terizojnë…

Nacional: A ju kujtohen fillimet, krijimet epara?...

J.Përpali: Jo nuk më kujtohen, pasi fillimishtkam shkruar thjeshtë se e kam ndier dhe jo përtë botuar dhe as për t’i ruajtur, ndaj edhe nuk ikam kushtuar vëmendje ndonjë krijimi që e hidh-ja në ndonjë fletore apo edhe në faqet ebrendshme të librave që lexoja. Ndaj edhe i kamhumbur, pa ndonjë dhimbje.

Nacioanl: Kur keni filluar t’i ruani krijimettuaja?

J.Përpali: Të qënurit apo jo poet është një dy-shim që të mundon së tepërmi për një kohë tëgjatë. Dhe siguria vjen ngadalë, ose nuk vjenkurrë. Kështu unë kam filluar t’i ruaj krijimet kurkam menduar se patjetër me duhet të shkruaj.

Pasi kam botuar librin e parë që e kisha gati nëvitet studentore “E dashur nuk të kam harruar”.Megjithëse qe një libër pa kurrfare cilësie boti-mi, i shtypur me plot gabime gjuhësore, u shitshpejt dhe pas disa kohësh nuk kisha asnjë ko-pje. Por për shumë vite nuk kisha dëshirë të sh-kruaja dhe isha i penduar që e kisha nxjerrë edheatë libër, por ngushëllohesha se mendoja tëhumbte dhe të mos mbetej edhe neper duart elexuesve, pasi edhe në biblioteke nuk ishte, përfaktin se botuesi nuk i kishte shënuar të dhenatqë duhen për ta depozituar në bibliotekë. Edhekur ndodhte që ndonje mik të me prezentonte sipoet, nuk ndihesha mire. Edhe sot ky prezentimnuk më pelqen, kur takohem së pari me krijuesapo të njohur të rinj. Për mua poezia bart një llojvetmie dhe njëfarë heshtjeje. Eshtë një kërkimbrenda vetes dhe nuk ka të bëjë aspak ose ka tëbëjë fare pak me të tjerët. Një lëndë e çmuar, kurështë e vërtetë, duhet të vije ngadale dhe pabujë..

Nacional: Cili është krijimi apo botimi që juka dhënë më shumë kurajë?

J.Përpali: Po, kanë kaluar shumë vite kujtoj: Kaqenë konferenca e Pestë Kombëtare e Talentevetë Reja në Durrës, në tetor 1985, e cila vazhdoidy ditë. U zhvillua në sallën e Teatrit “Ale-ksandër Moisiu”. Diskutimet, mesa di unë, ish-in të planifikuara përpara dhe secili e merrte fjalensipas një rregulli të paracaktuar.Thuajse nukkishte asgjë ndër ato mendime që shfaqnin dis-kutantët për të të mbetur në mendje, gjithcka qëthuhej bluante brenda një rrethi të mbyllur dhepër ne të rinjtë nuk ishte se po dëgjonim diçkaqe na ngjallte kureshtje.Midis atyre qe e morënfjalën, veçoi Isamil Kadarenë. Pasi vlerësoi ar-ritjet në letersi, mbaj mend se kritikoi ashpër re-daksitë për burokracinë e tyre, për pengesat qënxirrnin përballë krijuesve, duke thënë se i ka

zënë myku. Në sallë ra një heshtje e thellë. Nex-hmije Hoxha dhe Foto Çami që i kishim përballë,kishin ulur kokat dhe ndiheshin jo mirë.Ne ishimtë emocionuar dhe, pasi mbaroi Kadareja, fillu-an pëshpërima dhe krijuesit vështronin njëri -tjetrin si të trullosur. Pa vonuar, u ngritën dhe ekritikuan Kadarenë drejtperdrejt dhe tërthorazipër fjalën që mbajti .Si dolëm në pushim, ai poecte i vetmuar dhe në heshtjen e tij e shoqëruampër një fotografi, ishim një grup krijuesish tërinj, në këtë mënyrë ne deshem t’i jepnim mb-eshtetjen tonë. Si mbaroi kjo konferencë dhe uktheva në Fakultet shkrova një poezi të titulluar“Koha”, e perfshiva në një cikël me poezi dhe edërgova në redaksine e gazetës “Drita”. Cikli ubotua i pjesshëm disa muaj më vonë, ndersakjo poezi u botua me 23 tetor 1987 në gazeten“Drita”. Nuk e prisja për vetë faktin se mund tëgjykohej e mjegullt, por unë ashtu e kisha ndierdhe as që doja ta ndryshoja. Atë kohë, redaktori poezisë ishte R. Marku, një poet i talentuar dhei guximshëm dhe, me sa e kam njohur, nëgjykimet e tij ishte nje intelektual vizionar dhepoet me shpirt të lirë.Pas botimit të asaj poezie,Rudolfi më tha se dikush i kishte tërhequr vë-mendjen. Ndërsa kur jam kthyer në vendlindje,disa miq te mi më kanë pyetur, pasi ju kishtebërë përshtypje jo vetëm poezia, por dhe faktise si kishte mundësi që ishte botuar.

Nacional: Ju jeni ekonomist dhe punoni në ad-ministratë në këtë profesion, si ndiheni dhe sie harmonizoni krijimtarinë tuaj me profesion-in, a pengojnë njeri – tjetrin?

J.Përpali: Kam mbaruar shkollën e mesme nëqytetin e Shkodrës, këtë e quaj fat, pasi sado qëregjimi komunist e kishte gërryer thelle qytetinepiqendër të veriut në shpirtin e saj, duke i sh-kulur lisa të mëdhenj të kulturës së ketij kombi,prapseprape në atë qytet shpirti i lirisë ndihejmë shumë se kudo tjetër dhe gjurmët e kulturëssë hershme shkodrane jo vetëm që nuk ishinfshirë, por reagonin fort për të shperthyer. Ndër-sa, pasi mbarove shkollen e mesme pyjore nëqytetin e shkodres edhe fakultetin natyrisht qënuk e zgjodha unë. Asokohe pakkush mund tëzgjidhte degen ku kishte prirjet, keshtu që mbe-ta gjithmone në një profesion që nuk ka lidhjeme shpirtin krijues se paku gjykoj per natyrentime. Ndoshta ka krijues që një profesion i tillënuk i merzit, ndërsa për mua eshte e rende tëpunoj aty ku nuk kam asnjë deshirë, ku asgjënuk më ngroh. Por tek e fundit, krijuesit nuk i kakush borxh pse ndihet i detyruar të jetojë me njëpunë që nuk i pershtatet. Ndoshta kjo ka të bëjëedhe me vete natyren time të shkujdesur qe nukshkon në harmoni me kufizimet e administrates.

Nacional: Keni botuar në gazetën “Nacional”poemën “Baladë per vendlindjen”, përshkrimii njeriut dhe bukurive natyrore është me nd-jenja të forta, ndërkohë që atje keni kaluarvetëm fëmijërinë…

Vijon në faqen 17

Në foto: (nga e majta në të djathtë), lart: Spase Thanasi, Ismail Kadare, Jak Përpali, Anastas Kondo,një student. Poshtë: një student, Mujë Buçpapaj, Marash Mirashi

nacional15/ E Diel,19 shtator 2010 POEZI

Shën Mëria është agimi ynë, Gjethe floriri në Kunjovë,kjo vjeshta e fundit më trembhumbet argjendi , pikon loti,dridhem i pashpresë.

Tej në rrëzë të borshe ,dallgëzuar vendi i shenjtë, Shën Mëria është agimi ynë,cullufja e kësaj hëne më step.

Atje zgjimi dhe rrezja e çmendur, e veriut dhe e thëllimit thjeshtër,lutemi te Shën Prokopi në Gjomit,-Zot na e beko të tjera vjeshtë.

Letër për Amanden

Për pak bëhet muzg në Kunjovëthëllimi ka rënë në shtegun e dhirtëas sonte s’vij ,mos pritë .Më mbyti trishtimi.Ku ishe ,çfarë bëre ? Preva ca degë me koçimare.Shkova deri te qisha e vjetër . Qimiteri kishterënë.Xhan-xhin njeri. Ku je o prift të rrëfehemi !Kryq në mes të udhës një breshkë.Çfarë shkrove gjithë javën poet?Vetëm një letër. E postova në E-mailin e vjetër.Mbusha ujë gurre me kotruve .Kujtimi yt mu fanit.Parfumi më mbyti . As sonte s’vij ,mos pritë .Të të citoj një reshtë me pyete :Muzg lugjeshmes nesh .

Në Goronec, në lëpushka flinin kuajt e egër

Faqekuqja ka dalë në pemishte ,i fanitet në ëndër një kopsht me pjeshkë,në Goronec , në lëpushka flinin kuajt e egër ,në ç’fushë të madhe i ka vjelë shegët ?

Ti se di o mik , si flenë vajzat në Goronecë,

-Ti se di o mik , si flenë vajzat në Goronecë,flok-shpupurishurat në vjeshtë,trazimi ma mbulon trupin e brishtë.-Shikoji me sy , hesht dhe mos i prek.

Tek e funditvjeshtë

Nga Gëzim Llojdia

S’ DUHET..?

..a thua s’duhet me shkuederi në palcë t’zemërdiellit,e deri n’shkrumb t’buzëvedashtja me shpërthye?

Dhimbja eme,do shtri n’altar,e krahu i bardhë n’flatrim.

Po ky asht shorti em.Gështenj’ e rreshkun nëpër duer;digj’ e ambël.

..vjen tue mi hukatë duert,e më thue: - Nuk duhet!Po unë s’di ndryshe,(e ti për vete s’di).

AQ SHUMË TË PA THËNA

Ende dit’i mbyll sytëe t’i jap formë hijes së hirtë.

Di t’i pikturojsytë, hundën e buzët,me bulëzat e gishtrinjve.Madje përkryer...

Këmbëkryqesh,po aq i bukur, kundruall meje,dhe më dëgjon gjatëderi në orët e vona.

Aq shumë të pathëna,e të pabërarrëshqasin nëpër ty.Këndellen sytë blu,e njomen buzët e rreshkuna dielli.

Ehuu! Sa herë brenda çastit harroj,se hijet veç me veten flasin.Janë veç fjalët ato që dot s’t’i ribëj,e sa u munguaka frymëdhënia...

Dhe ah!Sa munguaka njeriu për të gjallë...

ERZ’ MALI

..e po që vjen, e lehtassi fërfërimë n’fije bari,aromë livadhi bjen.Merr e le mall, si erzë mali.

M’rrëshqet kah sytëdhe jo që shkon,se këtu aromë behari mbetaq sa t’shprushen edhe retë e majit.

Përcëllim

Nga Myrvete MehmetiE lindur në Mitrovicë në vitin 1970, poetjaMyrvete Mehmeti jeton në Norvegji ku punonsi përkthyese. Ajo është moderatore dhemenaxhere në radion “Zëri i Mitrovicës” nëSuedi. Në Prishtinë ka botuar librin poetik“Aty ku janë të ngujuara lumnitë”.

URREJTJET, NDASITË

Urrejtjet, ndasitëJanë shtatore ligësieJanë merimangaJanë qënie errësire

Urrejtjet, ndasitë-kalorësTë pushtetit egërsirëJanë sfinksa pa formëLarg tyre,s’ka më mirë

AKROPOLI

I madhërishëm,hijerëndëI vrarë nga mijëvjeçarëtPor fron i denjëPër njerëzit e mëdhenjFilozofët,dijetarët

E gjithë bota nga poli në polPërkulet e menduar para tijUnë nga vendi i shqiponjaveThem me plot gojë:-Sikur të ringrihej përsëri......

NGA PIREU PER NE VLORE

M’u duk shumë e bukurRruga me tragetNga Pireu për në VlorëMë gëzuan zogjtë,luletBefas më preku në supSi flutur,një dorë....

Prekja e lehtëNë mendime më vuriKthej kokën,ç’të shoh?!Sikur më shikonte ajo...E madhja artisteMelina Mërkuri

SOKRATIT

Sokratit të madh të GreqisëI flas unë,adashi i tijNga kërthizë e ShqipërisëI dashur,i ngrohtëEshtë zëri i tij dhe sotSikur fryn zefir mbi botë

Mesazhet e tijTë shprehura siç dinte aiKanë ëmbëlsirë dhe tani

Ai na flet përherëLe të hapen krahët e lirisëSiç hapen lulet në pranverë

Në trup e shpirt e ndiejPo,vargojtë e tiranisëDo t’i flakim tej,tej,tej.....

Ah sikur temundja!

Nga Sokrat Kotherja

16/ E Diel,19 shtator 2010nacional DOSSIER

Ndonëse autori ofron informacion të përgjiths-hëm mbi krahinën e Çamërisë, pretendimet grekedhe fillimet e përndjekjeve në këtë krahinë, nëfaqet e këtij libri flitet kryesisht për ngjarjet eviteve 1944 - ’45. Ishin vitet kur kulmoi përnd-jekja ndaj popullsisë çame, me qindra vrasje dheshpërnguljen me dhunë të popullsisë. Autorianashkalon çdo lloj komenti në lidhje me këtomateriale, duke e lënë lexuesin të dalë vetë nëpërfundime.Për të futur lexuesin në një rrjedhë normale tëleximit, libri hapet me disa informacione enciklo-pedike rreth Çamërisë, të marra nga Fondi nr.200( Instituti i Studimeve Shqiptare ) i Arkivit Qen-dror të Shtetit. Në të ofrohet një informacionmbi vendndodhjen gjeografike, etimologjinë eemrit Çamëri dhe ngjarjet më kryesore që lidhenme këtë krahinë, që nga islamizimi, sundimi ngaAli Pashë Tepelena, përfshirja në pretendimet e“Megalo Idesë”, mbetja jashtë kufirit shqiptar,etj. më tej vijojnë pjesë studimesh nga autorë tëndryshëm për Çamërinë, duke përfshirë këtupjesë nga Enciklopedia e Sami Frashërit, apomendime të Lord Bajronit.E më tej vijojnë dokumente nga arkivat shqiptareqë dëshmojnë për masakrat në Çamëri, duke ni-sur me vrasjet e para në qytetin e Paramithisë në27 qershor 1944, për të vijuar me Filatin në mua-jin gusht e për të vijuar me kalvarin e emigrimitdrejt Shqipërisë, ku shumë të mbijetuar vdiqëngjatë rrugës nga uria, të ftohtët e sëmundjet.“Sot populli çam paraqet një numër prej afro 18mijë vetë. Pra një e pesta humbi nga masakrimetdhe vdekjet që u ndoqën në emigrim”, - shkru-het në dokumentet e Ministrisë së Brendshme.Me t’u vendosur në Shqipëri, e cila e sapodalënga Lufta Antifashiste po kalonte një periudhëtë vështirë ekonomike, përfaqësues të popull-sisë çame nisën njëra pas tjetrës memorandumee letra drejtuar organizmave të huaja, si Konfer-encës së Ministrave të Jashtëm Aleatë në Londër,Asamblesë së Kombeve të Bashkuara në NjuJork, Sekretarit të Shtetit në Uashington DC, etj,ku kërkojnë riatdhesimin sa më të shpejtë, shpër-blimin për humbjet, gëzimin e të gjitha të drejtavedemokratike, si dhe gjykimin dhe dënimin e tëgjithë përgjegjësve të kësaj ngjarjeje të dhimb-shme. Por nuk mungojnë edhe raportet e push-tetit popullor shqiptar mbi gjendjen e popull-sisë çame, që me gjithë fatkeqësinë e kësaj tëfundit, nuk e shihnin dot jashtë ngjyrimeve poli-tike. “Përsa i takon gjendjes politike mund tëthemi se ndër ta është bërë fare pak punë poli-tike. Ata kanë kuptuar deri diku vijën e drejtë tëFrontit tonë Popullor, por nuk janë në gjendje tërezistojnë para korrupsionit që mund të bien nganjëri çast në tjetrin. Koshienca revolucionare imungon krejt. Janë shumë të shtypur. Tani në kohët e fundit klika e vjetër tradhtare kalëshuar një shumicë parullash si p.sh: “Kur s’namban dot Shqipëria le të na dërgojë në Turqi…”porsa i takon ngjarjeve të brendshme politikeata thonë, që çdo gjë është në interes të popul-lit, por neve nuk po shikojmë gjë. Simpatizojnëshumë Turqinë dhe e quajnë si një fuqi të mad-he, ndërsa për bashkimin Sovjetik nuk kanëndonjë simpati. Flasin mirë sidomos për ameri-kanët”. Kjo është një pjesë nga raportimet ekohës. Ndërsa në një procesverbal të mbledhjessë Byrosë Politike të PPSH-së në 25 mars të 1949flitet për pastrimin e popullsisë çame nga ele-

Deshmi për masakrat greke në Çamëri

Masakra në çamëri në dritën e dokumenteve“Masakra në Çamëri”, i autorit Kastriot Dervishi, botim i shtëpisë botuese “55”, sjell dëshmi të të mbijetuarve dhe dokumente arkivore mbi masakrën çame nëvitet 1944 -1945. Duke shfrytëzuar arkivat e Ministrisë së Brendshme, të Ministrisë së Punëve të Jashtme dhe të Arkivit Qendror të Shtetit, autori Kastriot Dervishina jep një përmbledhje prej 235 faqesh, të atyre materialeve, që na e japin qartazi se çfarë ka ndodhur në Çamëri.”

menti reaksionar. Në fjalën e vet Mehmet Shehuthotë se nuk e kanë nën kontroll masën çamedhe se është e nevojshme dërgimi mes tyre injerëzve të partisë. “Këtu kuptohet se sa largështë partia jonë nga këto masa. E rëndësishmeështë të veprohet me këta armiq të reaksionit,pastaj të shihet cilët janë ata elementë anëtarëpartie, që i kanë trajtuar kështu të dërguarit tanë.Këta të përjashtohen nga partia dhe të dërgo-hen në kamp”, - thotë Shehu. Më tej, gati gjys-ma e librit ofron dëshmi rrëqethëse të së mbijet-uarve, që kanë parë me sytë e tyre t’u vriten tëafërmit. Dëshmi për vrasje masive nëpër xhami,brenda shtëpive dhe përdhunime të grave dhevajzave. Libri ofron statistika të së vrarëve, gra-bitjeve, dëmeve, si dhe lista e të gjithë fshatravenë krahinën çame, sipas përbërjes etnike.Më poshtë do të japim disa prej dëshmive tëdokumentuara botuar në këtë libër:

Dëshmi të të mbijetuarve

Në shtatorin e 1944 çetat zerviste të komandu-ara nga kolonel Kranja, etj., rrethuan nga tëgjitha anët Spatarin. Të premten pas dreke nëorën 11:00 allaturka zervistët hynë në katund.Në mëngjesin e ditës tjetër grumbulluan të gjithëpopullin tek xhamia e fshatit, nga ana tjetër ush-tarët filluan të grabisin e të çnderojnë gratë, va-jzat e plakat. P.C 50 vjeçe mbasi e çnderuan dhei morën paratë, i prenë flokët, veshët, e vranë nëbahçen e saj, tek guri i Muçes. Në shtëpinë timeqe familja e Sako Banushit nga Skopiana. Mba-si çnderuan gratë, i shpuan me thikë dhe në fundi vranë. Burrat që i kishin mbledhur në xhami, ishpunë në shtëpinë e Kocanit në Filat, ku i vranënë një gropë në fushën e Filatit…

Dervish Sulo nga Spatari

* * * Më 18 shtator 1944 ikëm nga Filati dhe va-jtëm në katundin Spatar, atje erdhën ushtarë zerv-ista dhe më morën burrin pas tre ditë bashkë megra të tjera shkuam në Filat për të parë burrat tëcilët ndodheshin në burg . Në këtë kohë na vënëedhe neve burg ku na lanë një natë. Tjetrën ditëna morën dhe na shpunë në ikotrofie dhe burratna i vranë në fushë të Filatit. Midis të tjerëve

ishte edhe burri i jem Barjam Azemi vjet 48 edhekunati tim Lahe Halil Azem. Në burgun tonë tëgrave zervistat zgjidhnin gratë që u pëlqenindhe i ç’nderonin. Për këtë vrasje dhe ç’nderimekaq ç’njerëzore kërkojmë nga ai komision që tëshkojë në vend dhe të hetojë përsa sipër.

Shabane Azemi - Delvinë më 26 shkurt 1947

* * *Ushtarët zervista hynë në Paramithi më 28 qer-shor 1944 të Martën dhe të mërkurën, ushtarizervist Kiço Koma nga Paramithia mori burrintim Velinë, vjeç 68 dhe ma theri me thikë. Tëenjten ushtarët zervista erdhën të merrnin va-jzën time Shuquranën por e shpëtova se judhashë të gjitha paratë që kisha afro tridhjetëmiliona dhrahmi një unazë floriri dy gjysma li-rash dhe një palë vathë floriri si edhe sende tëtjera të çmuara. Zervisti Dhimo Pasko me djaline tij Sotir Pasko nga Paramithija më morën djalintim Abedinin vjeç 19 dhe ma vranë brenda nështëpi. Një tufë lesh bashkë me lëkurën e kokëssë tij e mbaj akoma në xhep për kujtim. Ushtarëtzervista rrahën për vdekje djalin tim të vogëlPrenjën para syve të mi dhe mbasi unë doja tambroja më rrahën barbarisht dhe mua. Kërkoj qëkomisioni të shkojë në vend për të hetuar rrethkëtyre ngjarjeve të tmerrshme.

Fatime Prenjo - Delvinë më 26 shkurt 1947

* * * Ne çamët e vendosur në Nënprefekturën e Sa-randës të persekutuar nga repartet ushtarake tëNapolon Zervës në qershor e shtator të vitit1944 e shkurt mars të vitit 1945 mbasi lamë nëÇamërinë tonë eshtrat e 100 vëllezërve motrave,baballarëve, nanave dhe çilimiqëve tanë, mbasina u grabit e tërë pasuria tonë mbasi motrat dhevajzat tona pësuan ç’nderimet më ç’njerëzore,emigruam në Shqipëri ku gjetëm përkrahjen mëvëllazërore nga populli shqiptar. Vuajtjet tonanuk përshkruhen. Ne nuk e meritonim këtë tra-jtim, sepse edhe ne u radhitëm krahas popujvepërparimtarë antifashist për zhdukjen e murta-jës naziste. Ne i dhamë kauzës së përbashkët tëkombeve të bashkuara repartet tona partizanedhe dëshmorët tanë. Kërkojmë që komisioni për

shqyrtimin e kaq pësimeve tona të shkojë nëÇamërinë tonë për të konstatuar së afërmitragjedinë e popullatës çame. Atje do të dikto-hen vendet ekzakte të masakrave barbare, atjedo të vihet ekzaktësisht gishti ujkut fashist atjedo të dalin në dritë kockat e viktimave, atje do tëduket begatia e Çamërisë sonë larë me djersëntonë dhe shkatërrimet përfundimtare të vatravetona nga njerëzit e autorizuar të barbarëve zerv-ista.Komisioni: Ismail Halili, Dine Mani, FerikMeço, Idriz Bajram, Mehlika Meti -

Delvinë më 27 shkurt 1947

* * * Unë Melika Met Sali nga Filati i Çamërisë njof-toj se në shtator të 1944 kur hynë ushtarët eZervës në Filat, na mblodhën të gjithë neve sh-qiptarët duke na ndarë gra e çiliminj veç ku për-bëheshin prej 500 vetash dhe burrat veç, naburgosën në ikotrofio të Filatit ku nga uria vdiëqmëse 70 gra e çiliminj sepse racioni bukës që najepesh ishte vetëm 50 gram në ditë. Këtu pashëme sytë e mi të torturoheshin pa mëshirë shumëgra nga zervistat dhe midis të tjerave gruan eSherfi Sulejmanit 50 vjeçare e cila vdiq nga drurisi dhe nanën e Hate Hallunit nga Filati. Mua mërrahën personalisht me kamxhik. E shoqja e Xhe-lo Rexhos nga Dovani u burgos me 7 fëmijë nën12 vjeç dhe këtu i vdiqën 6 fëmijë një e quajturMerushe nga Dovani u burgos me 3 çiliminj dhedoli vetëm. 50 ditë na mbajtën në ikotrofio dhepastaj na përcollën për në Koske pasi na morëntë gjitha plaçkat që kishim me vete. Në Koskë,ushtarë të Zerves ç’nderuan 10 gra, nuse dhevajza nga konaku ku isha vetë. Nga këto e sho-qja e Xhelo Galbaqit së bashku me mbesën dhetë reja të tjera nga Varfanji e Lopësi. Kërkoj qëkomisioni të shkojë në krahinat e Çamërisë dhetë hetojë rreth sa thash më sipër.

Melika Met Sali -Sarandë më 27 shkurt 1947

* * * Unë Idriz Bajrami nga Karbunari Çamërisëvërtetoj se në shtator të 1944 trupat e Zervës tëkomanduara nga kolonel Kamara dhe nënkolo-nel Kranja hynë në fshatin tonë dhe vranë nanëntime Luftie Bajrami vjeç 60 me 5 gra të tjera Me-hani Isufi së bashku me nusen e djalit Saja (Gjyl-sim Vehipin) Kadrije Hamdinë dhe nanën e SimoDodit nga Paramithia. Me këtë rast ushtarët zerv-ista vranë 39 persona në fshatin tonë gra pleqdhe fëmijë, ndër të cilët Osman Pasha, NeimeRexhepi, Kadrie Metushi me 3 vajzat dhe të vje-hrrën Mine Jahja, Zeqir Duli, Hajrije Xhemo dhetë bijën Mate, Fatime Xhaferin me dy të bijat,Dul Mellija, Shaqire Abedini, Sherif Feimi, Ra-madan Jasini, Haxhi Aliago, Isa Omer, HamideHusnija, Hajredin Mane, Haneme Tahire, HasijeAlush, Zubo Shpata e të tjerë të ndjekur ngatrupat e Zervës dhe që strehoheshin në Kar-bunarë. Janë vrarë 6 veta në Kardhiq: XhaferLushi së bashku me gruan dhe me djalin TafilIsai, Hadër Bazi dhe Lako Kasemi. Për këto krimetë shëmtuara të kryera ndër fshatare të pafa-jshëm kërkoj që komisioni të shkojë në vende tëÇamërisë për të hetuar të vërtetën mbi barbariz-mat e pa mëshirshme të kësaj ushtrie.

Idriz Bajrami - Sarandë më 27 shkurt 1947

nacional17/ E Diel,19 shtator 2010 INFO

Në ceremoninë zyrtare të zh-villuar me këtë rast në Presi-dencë, ishin të pranishëmministri i Kulturës, Rinisë dheSporteve, Ferdinand Xhafer-raj, shkrimtarë, përkthyes,studiues e akademikë të njo-hur në fushën e letërsisë sh-

qipe, familjarë, miq e të afërm, si dhe anëtarë tëKabinetit të Presidentit të Republikës.Pasekzekutimit të himnit kombëtar dhe leximit tëdekretit presidencial nga Sekretari i Përgjiths-hëm, Aleksandër Flloko, Topi ia dorëzoi urdhrine lartë Pandeli Paskos, djalit të shkrimtarit tëmadh. Me anë të Urdhrit “Nderi i Kombit”, Pres-

Presidenti Topi, dekoron me Urdhrin “Nderi i Kombit”, shkrimtarin Mitrush Kuteli

Mitrush Kuteli “Nderi i Kombit”Presidenti i Shqipërisë, Bamir Topi, ka dekoruar me Urdhrin “Nderi i Kombit”, Dhimitër Paskon (pas vdekjes), i cili mepseudonimin Mitrush Kuteli u bë një ndër letrarët më të dashur për lexuesin shqiptar anembanë botës.

identi Topi shprehu vlerësimin dhe nderimin mëtë lartë të shtetit shqiptar për “personalitetin eshquar në lëvrimin e artit poetik dhe modernite-tin e prozës shqipe, mjeshtrin e përkthimit tëkryeveprave të letërsisë botërore në gjuhën sh-qipe, kritikun me stil dhe këndvështrim origjinalnë trajtimin e shumë dukurive letrare”,Në emërtë familjarëve dhe të afërmve të Dhimitër Pas-kos, të pranishmit në këtë ceremoni i përshën-deti djali i tij, Pasko, i cili ndër të tjera shprehumirënjohjen e thellë për këtë nderim të lartë që “idha fund odisesë së dekorimit të Kutelit, çfarëështë dëshiruar shumë nga populli dhe sido-mos nga intelektualët e Pogradecit, të Tiranësdhe të gjithë Shqipërisë”.

J.Përpali: Veç fëmijerisë, në vendlindje kamkaluar edhe tre vite pas mbarimit të Fakultetit,por ajo qe një periudhë gati dëshpërimi, sepseisha në moshën që ndieja tashmë rrënimin ejetës, por kjo është një periudhë e shkuar. Fëm-ijeria ishte tjetër gjë, njihnim vetëm atë botëdhe legjendat dhe mbi çdo frymzim mbetenrrënjët, prej aty nis lënda që të endet nëpertrup dhe në shpirt, aty krijohen ndjesitë e para.Dhe fakti që treva ime ishte një pllajë gjigandemidis malesh dhe pyjesh ku rridhnin ujëra tëshumtë dhe ne fëmijët nuk kishim kufizime tëbridhnim gjithandej, pa drojen e kurrfarë push-teti, për faktin se edhe familjet tona nuk kishinlidhje me administratën e kohës, ndaj edhe ngaprindërit nuk kisha kurrfarë ndikimi që të nd-jenim asnjë lloj ngrirje, ishte një fat i madh. Prau rritëm edhe më të lirë, pavarsisht nga ngrirjae kohës, që nuk takohej askund në shpirtindhe psiqikën tonë të mbushur me frymë tjetër.

Nacional: Para nëntëdhjetës, a keni paturvështërsi për të botuar?

J.Përpali: Fakti që kur desha të botoja nëgazeten “Drita” aty gjeta të ndjerin TeodorKeko dhe pas tij erdhi Rudolf Marku më hapënrrugën e botimit të tre cikleve, por edhe atonuk i botuan lehtë, pasi nuk i kishin duart elira.Kujtoj një përpjekje të Skënder Buçpapajt,pasi ishte afirmuar si poet i talentuar për tëndikuar të botoja edhe te “Zëri i rinisë”. Dhe itha S. D, si redaktor i letërsisë te kjo gazetë, tëcilit i dërgova një cikël, por edhe pse i pëlqyendhe më premtoi, ato nuk dolën në shtyp. Njëdite e takoj dhe e pyes dhe mbaj mend që m’upergjigj: “I kam dërguar në kolegjium, por nuke di përse nuk janë botuar”. Më shoqëroi përtek sekretari i kolegjiumit dhe e pyeti për ciklintim; ai nxorri nga një sirtar poezitë e shtypuradhe i vuri përpara. “Dëgjo, - më tha, - këto janëshkruar me mjeshtri dhe frymëzim, por u mun-gon tematika e kohës. Në ato moment, pas njëdebate, i thashë se këtu nuk do të sillja kurrëmë poezi. Por, megjithë largësinë nga ajo kohë,prezentimi i krijuesve edhe sot vjen permesklaneve dhe miqësive. Dhe mendoj: Pse vallëkaq droje për t’i lënë burimet të rrjedhin dhepërpiqen për t’i shmangur, sikur nuk i vënë redhe nuk e mendojnë se burimet e vërtetë egjejne patjetër lumin. Më tepër gjen shkrimevlerësuese që nuk thonë asgjë qe përputhetme vlerat e librit për të cilin flitet dhe lexuesi eka të vështirë të qartësohet për të shijuar vler-at.

Nacional: Si gjykoni për rrethanat e jetës sëpoetit, çfarë ndikimi kanë në ecurinë e tijkrijuese?

J.Përpali: Së pari poeti jeton në një shoqëriku ka detyrimet e tij si çdo qytetar, në çdo kohë,ndërkohë ka edhe një ngarkesë më “teper’, qëi duhet ta bart si një rrasë të rëndë guri, e cila iqëndron mbi krye e për te tjeret nuk duket, poratij i peshon pashmangshëm. Dhe nuk ka kujtt’i kërkojë ndihmë perveç vetes. Përpiqet tazbresë dhe të ulet e të pushojë mbi rrafshin esaj dhe herë e zbret e çlodhet mbi të e herë ebart. Është si pishat që rriten në faqet e larta tëmaleve, që i ngulin rrënjët fort në të çarat eshkëmbinjve për të perballuar stuhitë e shiravedhe dëborerat e rënda. Por edhe midis këtyredrurëve të fuqishëm, ndonjërin e godet rrufejapabesisht dhe ndodh ta ndez flakë deri në rrën-jë. Fati është më i fortë se talenti, qofte edhegjenial. Poetit nuk i premton koha të jetë shumëi kujdesshëm në jetë dhe kjo ndodh t’i kthehetnë ortek e t’ia thyejë krahët.Apo t’ia këput ngatrungu…

Intervistoi: Dukagjin Hata

Vijon nga faqja 14

Proza e Sinës duke kapur situate morale nuk ivendos personazhet në një skemë tëcaktuar,përkundrazi ata ose ndihen të vetëmjaf-tueshëm, ose tentojnë të thyejne këto kuadrate,apo skema morale,duke u ndeshur me sfida tëfatit apo të njerëzve pa moral.Realiteti isotëmshqiptar është në kërkim të vëtvetes,herë herëmbushet me konvulsione të idhta,,sepsehumanizmi,drejtësia janë në një bankoprovëekzistenciale.Në tregimin Gruaja me faqe të pre-rë, jepet një feksje delirante e këtij realiteti,kunjë gruaje në spital nuk i paguhen ilaçet,atëheregjendet dikush që e ndihmon.Me një stil tërrjedhshëm e me pak faqe autorja ka ditur të japëpërmes ballafaqimit artistik evidentimin e human-izmit në shoqërinë tonë, edhe kur mendohet seai është zhdukur.Këto dukuri zbulohen në mjafttregime si Burri me biçikletë,Gjelbërim i

Proza e Enrieta Sinës (II)Për librin”Trëndafila të ftohtë”

Lirizmi është tipar themelor i prozës së saj,një lirizëm i ngrohtë,transparent,që frymon përmes dramavenjerëzore të cilat mbillen aty këtu nga sjelljet e çuditshme të njerëzve.

Nga Qazim D. Shehuthyer,etj.Përvijimi artistik i realitetit përmes dra-mave të vockla,përmes një subjektiviteti që ob-jektivizohet pa shkak ose jo,vihet në tabela jetë-sore të mbushura me tradhti, makutëri,neglizhencë,moskuptim, delirantizëm, kokëfortë-si ,etj.Autorja nuk operon me gjuhën e trashjessë groteskut,ajo përdor kontrastin dheballafaqimin,duke i implikuar ndjesitë e person-azheve përmes situatave domethënëse.Në këtërrjedhë proza e saj operon me mjete të thjeshta,kulinja rrëfimore ecën drejt në një frymëlirike..Lirizmi është tipar themelor i prozës sësaj,një lirizëm i ngrohtë,transparent,që frymonpërmes dramave njerëzore të cilat mbillen atykëtu nga sjelljet e çuditshme të njerëzve. Per-sonazhet vijnë nga ambiente të ndryshme, bren-da e jashtë Shqipërisë.Ata nuk vihen në provaekzistenciale,sepse edhe dramat që mbartin nukjanë të natyrës të tilla,por ata gjatë rrugës zbu-lojnë sjelljen e njëri-tjetrit e për këtë arsye nukkanë mundësi të modifikohen,por mbajnë qën-drim të natyrës etike,morale,ideore.Në këtëmënyrë zhvillimet e tyre nuk ecin në kthesa tëpapriturash të mëdha,që devijohen në konfliktetë thella,por janë kthesa të lehta,ballafaquese.Nëshumë tregime jepet portreti I femrës-nënë,vajzë,grua,në ballafaqim me bashkëshort-in, të fejuarin, etj. Edhe pse femra trajtohet nëmjedise familjare,shoqërore,në kohën e sotmeose në ndonjë retrospective jo të largët,autorjaka ditur të japë me detaje të thjeshta botën e sajshpirtërore,që përshkohet nga përkujdesja,ngrohtësia,dhimbsuria,,brishtësia,kthjelltësiamendore.Zakonisht nëpër tregime apo romanefemra “masakrohet” duke iu përcaktuar një fat ithyeshëm ,duke i mbajtur këto tipare autorja ijep femrës vitalitet,çka e bën atë të gjendetshpesh në ballë të furtunave morale.Poetika etregimeve sjell një joshje leximi duke mos synu-ar metafizikën e shpirtit njerëzor po konkretës-inë e saj e në këtë kuptim pa rënë në një realizëmtë ashpër arrin të krijojë një frymë besimi nëbukurinë dhe universalen e shpirtit njerëzor.Nëfund a nuk është kjo përditshmëria njerëzore nëkohën e sotme kur individi kërkon tu largohet

kokëçarjeve me dilem a për për të shikuar jetëne vet brenda një indiferentizmi modern? Lineari-teti i rrëfimit ndërtohet me një thyerje të lehtë,ndërsa toni rrëfimtar herë i ngjet poezisë,tregimiHarromë vetëm harromë,herë bëhet i shtruar mereflekse malli e brenge,tregimi Nëna ime,bëhetgjykues në tregiminTë jetosh ndryshe,,lirikintim;Belbëzime në shtrat,,etj.Ky ton rrëfimtarrrjedh natyrshëm në varësi të temave dhe sub-jekteve, nuk është i njëtrajtshëm , i sforcuar ,çkatregon se autorja zotëron një përvoje jot ë pakëtnë lëvrimin e prozës pa synuar ta elaborojëprozën në skema dhe ide të sforcuara, po t ashkrifëtojë atë përmes përjetimeve të thithuranga afria me realitetin.Suksesi i një narratorimbetet kur shkruan mbi temat e veta,pa rënë pree modeleve dhe e arketipave letrarë.Origjinalitetinë kapjen e temës,mbajtja e rrjedhës së subjek-tit, ndërtimin e personazhit,aftësia për të ruajturmasën rrëfimore , është padyshim shenjë talentipër kete autore.Densiteti i rrëfimit sjell këshërinëe leximit ,po kështu qërimi i fabulës ngangjashmëritë,vjen nga përjetimi i atyre çka thu-het.Proza e saj duke qenë pranë botës së njeriut sitentativë për afirmim, bëhet bartëse e mesazhevetë shumta,që trokasin pa bujë ezhurmë,transmetuar thjesht,përmes një analitikepsikomotorike të shpirtit njerëzor.Edhe pse nga-njëherë personazhet bien në pozicione të njëbanliteti gri,ku intoksikimi shkallëzohet në varë-si të rrethanave dhe sfidave që sjell përpara jetadhe fati, individi e gjen shpëtimin estetik nëbukurinë që ka jeta, në pafundësinë e zgjedhjeveqë ajo jep.Duke i kompozuar subjektet thjesht,sinjë rrëfim pa distancë kohore,sikur gjithçka kandodhur dje ose po ndodh sot,autorja arrin tëkumtojë me vërtetësi,natyrshmëri, çka tregon sestërvitja e dorës përmes një pune të vazh-dueshme është jetike për një shkrimtar.Me librinme tregime”Trëndafila të ftohtë”Enrieta Sinashënon një ngjitje estetike në krijimtarinë e saj,ponjëkohësisht bën një vend të dallueshëm nëlistën e shkrimtareve femra, gjithnjë duke u pro-filizuar me emrin e vet.

18/ E Diel,19 shtator 2010nacional DOOSIER

Ky roman ka dy shtylla kryesore ideore e përm-bajtësore: dashurinë ndaj Atdheut dhe luftiminapo akuzën ndaj zakoneve tona të egra, siç ësh-të gjakmarrja, ndërsa rreth atyre si një linjë ro-mantike e shumë tërheqëse është dashuria, tritë dashurat e Nevruzit. Ka edhe pjesë të tjera meinteres që e begatojnë përmbajtjen : si përshkri-mi i dokeve e i zakoneve, si të dhëna etnografike,prekja në plagën e kurbetit, zënkat e inatet etj.Romani, edhe pse i ndarë në kaptina me emër-time të veçanta, në aspektin përmbajtësor ruanunitetin e ngjarjes, sado që heroin kryesor e endbukur shumë nëpër botë: Shqipëri, Selanik, Stam-boll, Rusi, Rodos dhe prapë e kthen të vdesë nëAtdhe, pa e lejuar zakoni i kohës që t’i japërrjedhë tjetër. Duke u përqëndruar shumë nëNevruzin, nuk arrin t’i karakterizojë personazhete tjera në shkallë tipizimi. Por në përshkrimin etipareve të Nevruzit mpleks karakterin tipik tëshqiptarit kombëtar dhe moral. Në emër të çësh-tjes kombëtare, të emancipimit kombëtar dhekulturor, heroi i veprës lë anash çdo rast dashu-rie, martese me vajza të pasura jashtë atdheut,sepse shpirtërisht dhe emocionalisht ishte ilidhur me truallin e të parëve, me Shqipërinë.Kur e lexojmë këtë vepër dhe përshkrimet e buku-ra për atdheun, ku vihen në pah vetëm anët emira që të bëjnë për vete, të përshkruara me tonelirike, të bëhet se po i lexon vargjet e NaimFrashërit nga “Bagëti e Bujqësija”: “ Shqipëriaplakë gjithënjë e re si një nuse e bukur është, atëe kanë uruar Perënditë, është në projtjen e jetë-sishme të Dodonës e të Baba Tomorit, ajo sa biji ka dhënë historisë së botës, veç mjerë trath-tarët që i dalin të pa besë kësaj zonje. Helm ihuaj i deh, prandaj trathëtojnë, se s’dinë seç’bëjnë”. (f.166).Nëpërmjet Nevruzit autori shpreh idealin e vetkombëtar, dashurinë, por edhe brengën për fa-tin e Shqipërisë; në rrjedhë të ngjarjes rrokënpjesë të ndieshme e thelbore, të cilat fërkohen,madje shumë ashpër për trojet tona, për ekzis-

Romani “Novruzi” i Mehdi bej Frashërit, pikëpyetjet e një injorimi ideologjik

Nevoja e rishkrimit të historisë së letërsisë (II)“Në roman trupëzohen edhe linja të tjera, shtresime të reja ideore e përmbajtësore, që e begatojnë dhe e ngrisin më lart artistikisht. Autori i rritur dhe i edukuar nënjë familje të njohur intelektuale e mbi të gjitha kombëtare, nuk ka mundur assesi t’u shmangët detyrave atdhetare dhe drojës nga kafshimi i fqinjve përreth,veçmas Greqisë, ku që atëherë paraqitej armike e përbetuar e shqiptarëve, prandaj do të shkruajë.” Dr. Xhavit Aliçkaj

tencën e popullit tonë. Nëpër rrugëtimet e tijjashtë atdheut do të mësojë për kurtha e pabesiqë i janë bërë këtij populli, në mos më herët, sëpaku nga Traktati i Shën Stefanit e këndej, kuBullgaria, Serbia e Mali i Zi, siç thotë autori, “madhëroheshin me dëm të Shqipërisë”. Më tu-tje do të shkruajë: “Traktati i Shënjt Stefanit uprish me ndihmën e Inglizit po kjo nuk e ndaloikongresin e Berlinit më 1878 t’i japë Malit Zi,Gusinjën dhe Plavën, Trepshinë dhe Kuçinë;Greqisë Janinën gjer në Kallama. Këto vendimee pikëlluan Ajazë, se merreshin vënde të Sh-qipërisë e i ipeshin armiqëve pa besë, pa mëshirëe pa drejtësi”. (f.160). Duke ndjekur fatin e atd-heut në rrjedhat politike ndërkombëtare dhemospërfilljen e tyre ndaj Shqipërisë e sh-qiptarëve porosit: “Shqiptarët të hapin sytë,Kuvent’i Berlinit, pjesërisht ( Partiellement) poe ndan Shqipërinë, po s’u bashkuam për të qën-druar kundra Malit Zi dhe Greqisë, disa copa tëShqipërisë do të shkojnë; o t’u rimë kundrë mearmë në dorë, mundt që t’i shpëtojmë”.(f.163).I brengosur për rrezikimin e njëmendtë të trojeveshqiptare, Ajazi vendos të kthehet në atdhe pastrembëdhjetë vjetësh rrugëtimesh, luftërash përtë huajt, ngritjesh e zbritjesh, dhe vinte i ngri-tur, i shkolluar, me gradë koloneli, për ta bash-kuar tërë popullin aq të ndarë, toskë e gegë,myslimanë e të krishterë për të mbrojtur “copate mëmëdheut, nga dor’e armiqvet”.Duke ndjekur fatin e Ajazit na ballafaqon mefatin e mjerë të shumë shqiptarëve, që sikursesot, edhe atëherë e shumë më herët ishin të sh-kapërderdhur botës së gjerë si të varfër e të in-joruar, të ndjekur e të përbuzur, për ta mbajturshpirtin gjallë dhe për t’i bërë një krah ndihmefamijles së vetmuar e të largët. Në mesin e tyrekishte mjaft që kishin ikur nga zënkat dhe vras-jet me njëri-tjetrin, që edhe sot, sado që e qua-jmë veten të përparuar e të ngritur, nuk po mundheqim dorë syresh. Që në Selanik takon sh-qiptarë moshash të ndryshme nga 17-50 -vjeçare

të radhitur si ushtar mercenarë, që vriteshin dheluftonin për interesa të huaja, ose të pranoninçdo punë që u afrohej, e që më parë, me hir epahir, të mësonin gjuhë të huaja “ Na shqiptarëtkemi edhe brengë tjetër, që jemi të shtërnguar tëmësojmë në gjuhë të huaja...”(f.89).Në përsh-krimin fizik të Ajazit, atë e paraqet shumë tëbukur, shtatlart, gjakëmbël e gojëmbël, pra racëne bukur shqiptare, që kjo bukuri do t’i sjellë perip-eci të këndshme e të pakëndshme. Megjithëkëtë,sado që të takohet me vajza shumë të bukura,me gjithë dashuritë e simpatitë e ndërsjella, au-tori e bën heroin ta ruajë moralin kombëtar dhedashurinë e sinqertë ndaj atdheut dhe bukuro-sheve shqiptare. Në takimin romantik në anijene bukur “ ku ...fryente një erëz’ e hollë, i mertefijet e flokve t’Adelinës ja shpinte në faqeAjazit”, sado ajo bijë e një tregtari të pasur qëmund të bënte të lumtur për gjithë jetën, nuk iathen mendjen: “O, vashë! nuk e di ti, se zëmëraështë e ruajtur për një bukuri të maleve të Sh-qipërisë; atje ku rinë Perënditë, atje ku ështënderi dhe sedra, e zëmëra ime sa të jem jashtë dotë jetë e mbyllur”. (f.101).Po këto ndjenja do t’i ruajë e frenojë para vajzëstjetër shumë të bukur, të jashtëzakonshme, përçka e kishte grabitur vetë mbreti, para Lejlasë,për të cilën e rrezikon jetën për ta shpëtuar, e metë cilën ka mundur të largohet dhe të çojë jetë tëlumtur në pasurinë e saj. Me të përcjellur nëanije, ku i ndërrojnë kujtimet, ky asaj dy fotografie ajo një tufë flokësh, ia thotë edhe këto fjalë: “Të dy bashkë në Shqipëri s’ vemi dot, se dor’eSulltanit dhe atje na harin, unë në Kafkasje s’vijdot, trupi im, shpirti im është i Shqipëris, s’ështëimi”|. (f.130). Ose : “Ç’të bëj Zonjushë ! të mosishte atdheu m’i math, m’i lartë na dashuria dot’equaja vehten fatbardhë tuke bashkuar shortett’ona të dy...”(f.134).Kështu autori e përforcon tabanin kombëtar teromani me lidhje shpirtërore e fizike të heroit metë, qoftë edhe me shënjë jetë “...trupi ynë, është

një copë prej këtij atdheu: dhe në vdekshim përtë s’bëjmë gjë të tepërt”. Prandaj, nga përmbajt-ja nuk kemi si të mos e pranojmë këtë si romanpatriotik. Edhe fjalët e fundit të Zehrasë së bukur,e cila e deshi me zemër e shumë sinqertë Ajazin,siç e deshi edhe ky,e që fati nuk i lejoi tëbashkohen,lënë në letrën si testament janë: “ ...do të bëhem theror i dashurisë, se pa dashuris’ka Shqipëri, pa Shqipëri të lirë e të qetë, tamamShqipëri, nuk mund të ketë dashuri e jetë të lum-tur, siç pa një dashuri të vërtetë e të sinqertëndaj saj, nuk mund të bëhet e tillë çfarë e duam ne.Në roman trupëzohen edhe linja të tjera, shtres-ime të reja ideore e përmbajtësore, që e bega-tojnë dhe e ngrisin më lart artistikisht. Autori irritur dhe i edukuar në një familje të njohur in-telektuale e mbi të gjitha kombëtare, nuk ka mun-dur assesi t’u shmangët detyrave atdhetare dhedrojës nga kafshimi i fqinjve përreth, veçmasGreqisë, ku që atëherë paraqitej armike e përbet-uar e shqiptarëve, prandaj do të shkruajë: “ ...ajo është armiku i kombësisë s’onë, erdhi Greku,shkoi nderi, shkoi gjuha, shkuan zakonet fisni-ke të Shqipërisë”. (f.192). Krahas armikut të jas-htëm, Shqipërinë e rrezikonin ngatërresat e pan-dërprera të shqiptarëve ndërmjet vete, që për-fundonin me pasoja të mëdha. Kjo do të jetështylla e dytë në të cilën mbështetet përmbajtjadhe qëllimi i të shkruarit të saj. Që në fillim ihetojmë shenjat e para të zënkave e të cmiravete shqiptarët, të cilat do ta përmbyllin veprënme përfundim tragjik e që lexuesi do të ndahetshumë i nevrikosur. Këto e mundojnë autorin,këndej me gojën e personazheve i paralajmërondhe i dënon. Me të përcjellë të Nevruzit për nëdasmë e ëma e këshillon të ketë kujdes: ,,Biri imShqipërinë, nakari dhe zihjet e gjaku e kanëprishur gjithmonë; në dasmë ka dish farë sojnjerës...”(f.35) Ose edhe Muçja, qehajaj besnik itij, i porosit Rapon e Fejzon të kenë kujdes përNevruzin se “Shqipëria plakë zihjet në thua i ka”(f.36). Fatkeqësisht, në këtë pikëpamje pak kandryshuar jeta jonë e brendshme dhe mbetetedhe më tutje aktual mendimi i autorit se nakari,cmira, gjaku dhe armiqësitë e prishën nderintonë. Në gjirin e këtyre veseve e dobësive tonanë vepër hetohet edhe tradhtia që nuk ka mun-guar në momentet më të ndjeshme. Janë raste tërralla kur i kemi tradhtuar të huajt e bukur tëshpeshta njëri-tjetrin. Mu në oborrin mbretërorku i prin fati Ajazit të punojë e ku ishin edhe dyshqiptarë, për shpëtimin që i bën Lejlasë, njëvajze të njomë e të ndershme të futur si qengjinnë lukuninë e ujqërve, njëri prej këtyre sh-qiptarëve për pak të holla e tradhton!

nacional19/ E Diel,19 shtator 2010 DOSSIER

Ngjarjet lokale të ndritura por dhe vuajtjet, sul-met e shkatërrimet nga pushtuesit e huaj janëvulë historike ndër shekuj e fshatit Plavë tëOpojës. Shikuar në retrospektivë Plava dheOpoja si trevë simbolizon vet jetën shqiptare:me lindje, ngritje, rënie nga pasojat e luftërave1912, 1913 e deri më 1999 ku ushtria serbe nëvazhdimësi ka vrarë shqiptarë të kësaj ane,sikurse në gjithë Kosovën e më gjerë. Më 1913serbët ekzekutuan 46 martirë të Plavës së bash-ku me 6 të tjerë nga Breznja. Bazuar nga dësh-mitë gojore, ky ishte viti më fatligë në historinëe Plavës dhe Opojës.Më 22 mars 1913 konferenca e ambasadorëvenë Londër padrejtësisht vendosi që RrafshiDukagjinit, Kosova dhe pjesa perëndimore eMaqedonisë t’iu bashkëngjiten Serbisë dheMalit të Zi. Jashtë Shqipërisë mbeti edhe Prizre-ni, Opoja, po ashtu dhe fshati Plavë që kufizo-het me kufirin shqiptaro-shqiptar, përkatësishtme Pobregun (Kukës). Aneksimi i tokave sh-qiptare nga Serbia dhe Mali i Zi u shoqërua mevendosjen e një regjimi të egër, me shtypje dheterror ndaj shqiptarëve. Me masa të ndryshmetë represionit, organet ushtarake serbe, sh-qiptarëve të kësaj ane ua mbyllën rrugët etregjeve, sikurse në qytetin e Prizrenit, Tetovës,Dibrës, duke krijuar një situatë kërcënuese tëmijërave jetëve nga uria.

Beteja e “Qafës së LLopushnikut” (Opojë) me“Serbinë e Parë”

Në gusht të vitit 1913 kryengritësit Qazim Lika,Kadri Shahini, etj, merreshin me organizimin ekryengritjes për të sfiduar ushtrinë serbe (që nëpopull njihet si “Serbia e Parë”). Kjo lëvizje earmatosur shqiptare kishte karakter spontan,dhe në muajin shtator mori përmasa të gjëra si-domos në Dibër, zonë me të cilën Opoja kishtemarrëdhënie intensive tregtie, miqësore, etj. Kry-engritja, për pak ditë u përhap në Rrafshin eDukagjinit. Forcat shqiptare sulmuan Gjakovëndhe Prizrenin.Në këtë kryengritje u rekrutuan dhe fshatarëtnga Opoja, sikurse nga Plava, Breznja, dhe fs-hatrat e tjerë, nga krahina e Lumës. Në krye tëkryengritësve ishte Qazim Lika (hero kombëtar)dhe Kadri Shahini (hero kombëtar), varri i të cilitgjendet edhe sot në Bjeshkën e Buçes, i rregul-

Opoja e Prizrenit, mbrojtja e kufijve të Shqipërisë nga pushtimi Serb më 1913

Ekzekutimi martirëve të Plavës“Aneksimi i tokave shqiptare nga Serbia dhe Mali i Zi u shoqërua me vendosjen e një regjimi të egër, me shtypje dhe terror ndaj shqiptarëve. Me masa tëndryshme të represionit, organet ushtarake serbe, shqiptarëve të kësaj ane ua mbyllën rrugët e tregjeve, sikurse në qytetin e Prizrenit, Tetovës, Dibrës, duke krijuarnjë situatë kërcënuese të mijërave jetëve nga uria.”

Nga Gani Tërshnjaku*

luar me një gurë të gdhendur dhe me mbishkrimnë alfabetin turk1. Beteja e këtyre kryengritësveme forcat serbe u zhvillua të “Qafa e Llopushni-kut”, në territorin e Plavës. Kryengritësit kishinrezistuar dhe në fund ishin tërhequr. Në këtoluftime, forcat serbe në fushë betejë lanë të vrarë.Fshatarët e Plavës të organizuar natën në fshe-htësi kishin kryer pastrimin e terrenit nga kufo-mat e ushtarëve serbë, që të mos zbuloheshinnga forcat serbe që ishin në një distancë joshumë të largët. Fshatarët e kishin bërë pastrimine zonës, ngase kishin menduar se ushtria serbetë mos rikthehej në territorin e Plavës, e të mos ishihte kufomat e ushtarëve serb. Ndërsa, ser-bët kishin të dhëna, se mungonin ushtarët e tyredhe e dinin se në fshat kishte kryengritës sh-qiptarë.Kur serbët kishin depërtuar nga bjeshka “Shta-va” e fshatit Blaq dhe nga bjeshka e “Stronës”së fshatit Buçe kishin pushtuar fshatrat e Opojësdhe Gorës, dhe ato lëviznin në këtë zonë2. Sipasdëshmive gojore, mitralozat serb dëgjoheshintek shtinin mbi kryengritësit shqiptarë nga anae “Shtavës” së Blaqit dhe nga ana e “Stronës”së Buqës.Në një rast tre kryengritësit e armatosur nga Pla-va: Dervishali Piraj, Islam Lepraj dhe Abaz Lep-raj, nga vendi i quajtur “Loma e Spahisë” kishinshtirë me pushkë në kryeushtarakun serb“Naqellnik” Bogdanin, i cili ishte komandant dheudhëheqës i administratës ushtarake serbe qëishte vendosur në fshatin Vraniç të Gorës. Kjokishte ndodhur të vendi i quajtur “Larëza”, nëdrejtim të fushës së “Dubravës”, derisa“Naqellniku” ishte duke shkuar me kalë ngaDragashi në drejtim të fshatit Buçe, të cilin plum-bat e qëlluan vetëm në “shinjall” (mantel – uni-formë ushtarake)3.Në këtë sulm “Naqellniku” shpëtoi pa plagë. Pori mllefosur dhe i frustruar shumë nga ky guxim ifshatarëve kryengritës, ai dha urdhër ushtarakpër t’i arrestuar një numër burra të fshatit.Dhe për këtë shkak, një grup fshatarësh ngaPlava duke e ditur se kjo ushtri do të sulmontefshatin, u përpoqën që të bëjnë një marrëveshjenga distanca me ushtrinë serbe. Fshatarët u nis-en drejtë vendit “Të Rrihna” e fshatit Renc, kuushtria serbe ishte e stacionuar në istikame. Ser-bët menjëherë hapën zjarr nga të gjitha armët nëdrejtim të grupit të fshatarëve që përbëhej nga:

Avdurrahmon Piraj (imam i fshatit), Kurt Syla,Mehmet Velia, Batjar Piraj, Tahir Piraj. Megjithësese këta në shenjë kompromisi e armëpushimi kish-in ngritur lartë një peshqir të bardhë (leckë ebardhë) si flamur paqeje, serbet nuk e respektu-an këtë sinjal kompromisi. Ata hapën zjarr.Tahir Piraj e kishte djalin Dërvishaliun që ishtekryengritës “komit” dhe pjesëmarrës në kryeng-ritjen shqiptare në “Qafën e Llopshnikut”. TahirPiraj u rikthye menjëherë mbrapsht, para se ser-bët të hapnin zjarr, ngase kishte drojën se djali itij ishte kryengritës dhe serbët mund ta dinin këtë.Në ato momente derisa ushtarët serb hapnin zjarr,aty kishin rënë dy viktimat e para: Kurt Syla dheBatjar Piraj. Avdurrahmon Piraj (imami i fshatit)plagoset dhe duke u zvarritur që të pijë ujë tëarat e Hulajve (mbi Mullirin e Merxhon Cenajt)qëllohet sërish nga plumbat e serbëve dhe vritet.Po aty vitet edhe Mehmet Velija.4

Burrat e Plavës u kapën rob të “Kroi i Kisës”(Koretnik)

Në anën tjetër burrat kryengritës të Plavës tëorganizuar kishin vendosur që në fshehtësi tabraktisnin fshatin dhe të largoheshin në mal mbiPlavë.5 Nuk ishin edhe aq të armatosur. Gjatërrugës për në Malin e Koretnikut, patrulla usht-arake serbe e armatosur, duke patrulluar në ter-ren, në vendin e quajtur “Kroi i Kisës”, të Lug-ina e Bjeshkës së Rapçës (Koretnik), i zbulon seaty ishin burrat e organizuar dhe të arratisur tëPlavës6. Të cilët burra nën kërcënimin e armëveserbe u kapën rob. Ishin 46 burra nga Plava dheë të tjerë nga fshati Brezne.7 Të gjithëve ju ven-dosen pranga në duar dhe këmbë.Ashtu të lidhur dhe të robëruar, gjatë rrugëtimitpër në fshatin Pobreg (Shqipëri), Deston S. Tër-shnjaku, u thotë burrave të Plavës që t’ikundërvihen patrullës ushtarake serbe, nëmënyrë metaforike, me fjalët:”Hajde ta korrimtërshanën” (hajt të kacafytemi dhe t’i mbysimkëta ushtarët serbë”). Por burrat duke shpre-suar se do të lirohen, nuk e dëgjuan DestonTërshnjakun. Ndër këta burra ishin dhe tre fëm-ijë të moshës 10-12 vjeç: Sallah Cenaj, OsmanTërshnjaku dhe Xhemshit Tërshnjaku.Duke rrugëtuar të robëruar, një oficer serbë ur-dhëron që të lirohen këta fëmijë, të cilët prano-

hen në familjen Ramadan Selmanit në Pobreg.(Kjo familje kishte bashkëpunuar me ushtrinëserbe në atë kohë). Pas një jave Ramadan Sel-mani, e porosit qiraxhiun nga fshati Kërstec iGorës, z. Bilbilin e Kërstecit, që këta fëmijë t’idërgojë në Plavë. Fëmijët e kalojnë një natë tëBilbili në Kërstec dhe të nesërmen dërgohen nështëpitë e tyre në Plavë).Burrat e Plavës të lidhur e të zënë rob, nën tytate armëve dhe nën mbikëqyrjen e ushtrisë serbedërgohen nga Pobregu për në fshatin Zhur, eprej andej për në Prizren. Rrugës për në Prizrenja del të ikë Abaz Lepraj (një kryengritës që qël-loi me armë kryeushtarakun “Naqellnik Bogda-nin”) edhe pse ishte i plagosur. Në përpjekje esipër për të ikur në lumin Bistrica në Prizren vritetedhe Nesim Bojaxhiu.Kur këta burra të robëruar arrijnë në Prizren“Naqellnik” Bogdani urdhëron që ata të dërgo-hen në fshatin Vraniç të Gorës, ku ishte e ven-dosur qendra e organeve administrative serbepër Opojë dhe Gorë. Fshatarët duarlidhur nëntytat e armëve dhe nën kontrollin e serbëve vazh-dojnë rrugën për në Vraniç8.

Ekzekutimi martirëve të Plavës

Atë ditë fshati Plavë kishte mbledhur të gjithëpasurinë e florinjtë. Kishin grumbulluar ë0 liratë kuqe floriri për të paguar ushtarët serb dhekështu për t’i liruar burrat që ishin pengje tërobëruara. Kryeplaku (myftari) i fshatit KasomBojaxhiu së bashku me katër kryepleq (azap) tëlagjeve, lirat e floririt i dërgojnë në Vraniç përt’ia dhënë “Naqellnik” Bogdanit, e që ky t’i lirojburrat e Plavës. “Naqëllnik” Bogdani e kundër-shton këtë ofertë, duke pyetur se kush ishin ataburra që kishin hapur zjarr kundër tij. Por që nuke kishte marrë përgjigjen nga fshatarët.Burrat e arrestuar urdhërohen të hapnin një varrtë madh në zonën e Mullinjve të Vraniçit, pranëlumit poshtë fshatit. Dhe posa e gropojnë, bur-rat radhitën përreth gropës dhe pushkatohenqë të gjithë, përfshirë këtu edhe kryeplakun ePlavës dhe katër kryepleqtë e lagjeve (Tërsh-njaku, Hulaj, Piraj, Bojaxhiu).

*Kandidat për master në gazetari në Univer-sitetin e Prishtinës

Foto: Qafa e Llopushnikit aty ku u zhvillua beteja shqiptaro - serbe 1913

Foto: Varri masiv i Brrutit aty ku u vranë burrat e Brrutit me 1913

20/ E Diel,19 shtator 2010nacional

G J A K Ë S IPROZË

Meqenëse kishte mbetur në shtëpivetëm me një vajzë dhjetë vjeçe dheme një djalë shtatë vjeç, herë pas hereGalan Prruku dilte nga dhoma e zjarritdhe shkonte te frëngjitë që binin ngaana e oborrit. Nga ato të çara të ngush-ta, ai përlante me sy oborrin e rrethuarnga një avlli e lartë, e ndërtuar metrungje drurësh, të çara me sëpatë.Pahisore të tilla që të zinte syri pothuajte të gjitha shtëpitë e asaj krahinemalore, shërbenin për t’u mbrojtur ngalukunitë e ujqve që në dimër zbrisninderi në katund, dhe nga ndonjëkeqbërës.As te majat e hunjve të mprehtë e tënxirë që të kujtonin dhëmbët e njëpërbindëshi, as te ndonjë e çarë engushtë që hapej midis tyre, Galaninuk vuri re ndonjë tytë pushke apondonjë kokë njeriu të mbështjellë metallagan. Mirëpo ai nuk kishte nevojëtë shihte shenja të tilla për t’u bindurse njeriu që kërkonte ta vriste, ndod-hej diku aty rrotull, i platitur pas pa-hisores së lartë, apo i strukur në zgër-bonjën e ndonjë druri të moçëm. Saherë që fërfllaza turrej nëpër frëngji, eshoqëruar nga fishkëllimat e saj tëkobshme dhe nga shtjellat e borës sëimët, Galanit i dukej sikur ajo rribë eacartë ishte fryma e armikut të tij qëpriste rastin ta vinte në shënjestër eta godiste me plumb.Makthi i vdekjes që nuk i ndahej ditënas natën, kishte zënë fill në një dasmëku Galani ishte grindur me një malë-sor nga katundi fqinj. Disa ditë paskësaj degame me fjalë, kundërshtari itij i kishte zënë pritë në një grykë mali.Me të dëgjuar fishkëllimën e plumbitqë i kishte kaluar pranë kokës, Galaniishte rrëzuar pas një guri, kishte drej-tuar armën dhe kishte qëlluar disaherë, derisa e kishte lënë të vdekur nëvend malësorin që kishte dashur tavriste. Megjithëse e kishte marrë veshse ai që kishte zënë pritën dhe kishteqëlluar i pari, kishte qenë vëllai i tij,Mushak Dushkaja i kishte çuar fjalëGalan Prrukut se i kishte borxh gjakune vëllait, se nuk kishin besë me njëri-tjetrin.Po bëheshin tre vjet që Galan Prrukunuk e kishte kapërcyer qoftë edhe njëherë të vetme avllinë e lartë, të ndër-tuar me trungje të çara, që nuk kishteshkuar te ndonjë i afërm apo dashamirpër të marrë pjesë në dasma dhe nëgëzime. Madje gjatë këtyre tre vjetëve,tepër të rralla kishin qenë ato raste kurai kishte dalë jashtë derës së kullës sëgurtë për të hedhur disa çapa në oborr,për të shijuar kënaqësinë e të ecuritnë qiell të hapur. Ai e kishte të qartëse përtej perimetrit të ngushtë tëkullës së tij të gurtë, për të fillontembretëria e vdekjes.Galanit i kishte ardhur keq që fati ekishte futur në armiqësi me MushakDushkajen, i cili ndryshe nga i vëllai,nderohej nga gjithë krahina përtrimërinë dhe për urtësinë e tij. Mendërmjetësimin e miqve të përbash-kët, i ngujuari ishte përpjekur të bëntepajtimin e gjakut, duke pranuar tëpaguante shumën e parave të përcak-

Tregim nga Anton PaplekaGjakësituara nga kanuni. Mushaku ishtepërgjigjur se të vëllanë nuk mund t’iangjallnin as të gjitha paratë e botës,prandaj nuk do të pranonte që gjakutë paguhej me para.Tri vjet rresht, ditën e natën, në motme shi e me borë, me acar që të ngringjakun e me vapë përvëluese, Mush-aku ishte sjellë si ujk i uritur rrethkullës së njeriut që i kishte vrarë tëvëllanë. Megjithëse e dinte se nëç’rrethana kishte ndodhur vrasja, segjakësi i tij nuk ishte as ngatërrestar,as i dhunshëm, prapëseprapë zëri igjakut dhe urdhri i dokes së lashtëkërkonin me ngulm prej tij vetëm njëgjë: të shtrinte përdhé të vdekur njeri-

un që i kishte vrarë të vëllanë.Tre vjet rresht kishte pritur me pa-durim që t’i jepej mundësia për të vënënë jetë atë shestim që ishte bërë syn-imi i vetëm i jetës së tij. Një mundësi etillë do të kishte qenë dalja e armikuttë tij në oborr ose lënia hapur e derëssë avllisë dhe e derës së kullës sëgurtë. Po të kishte ndodhur një gjë etillë qoftë edhe një herë të vetme, nëkohën që ai sillej rreth e rrotull mepushkë në dorë, do të ishte turrur sishakullimë brenda në kullë, do të kishtehyrë kthinë në kthinë, derisa do të ish-te gjendur përballë vrasësit të vëllait,të cilit do t’i kishte drejtuar armën,pastaj do të kishte tërhequrgacëkeqen…Mirëpo ky çast i përfytyruar me dh-jetëra e me qindra herë nuk kishteardhur. Galani nuk kishte dalë në oborrjo vetëm gjatë ditës, por as në netëtme hënë, kurse gruaja dhe fëmijët e tijasnjëherë nuk e kishin harruar hapurderën e kullës së gurtë dhe derën eavllisë…Duke parë gruan e Galanit dhe djalin etij dymbëdhjetëvjeçar se si robto-heshin për të përballuar punët e sh-tëpisë, për të mbjellë e për të korrë arat,për të ruajtur e për të ushqyerbagëtitë, një pjesë e qenies së Mush-akut ndiente një keqardhje të pash-pjegueshme. Në raste të tilla, një zë

që vinte nga thellësitë e qenies së tij,i thoshte se shkaktar i robtimit të aty-re njerëzve që nuk i kishin asnjë faj tëdrejtpërdrejtë, ishte ai, Mushak Dush-kaja, i cili sillej me pushkë në dorë rrethkullës së tyre si një ujk i uritur, me sytë përgjakur.Veç kësaj, fati i rëngë i gruas dhe idjalit të Galanit i kujtonte Mushakutfatin e gruas dhe të fëmijëve të vet, tëcilët kishin pak a shumë të njëjtënmoshë. Qëkurse Mushaku kishte fil-luar të ndiqte armikun e tij për ta vrarë,të gjitha punët e shtëpisë kishin rënëmbi kurrizin e gruas e të fëmijëve.Jo vetëm ditët e javët, por edhe muajte vitet kishin kaluar pa ndodhur ajo

që ishte ravijëzuar kushedi sa herë nëtrurin e Mushakut: ai zgjaste tytën epushkës nëpër një të çarë midis hun-jve të avllisë, tërhiqte gacëkeqen. Kyveprim shoqërohej nga një krismë efortë arme dhe nga klithma e një njeriuqë plandosej në mes të oborrit tëkullës…Edhe sa kohë do të zgjasnin ky përgjimdhe këto shestime që ia kishin sjellëshpirtin në majë të hundës?! Askushnuk mund t’i jepte një përgjigje të sak-të kësaj pyetjeje. Vetëm për një gjë ish-te i bindur Mushak Dushkaja: armikui tij nuk shkelte lehtë në dërrasë tëkalbur…Megjithëse e kishte të qartë këtë gjë,malësori nuk mund të hiqte dorë ngamarrja e gjakut. Nga ana tjetër, sa mëshumë që kalonte koha, ai mendontese kjo armiqësi mund t’i shkatërrontetë dy familjet. Sapo të bëhej për tëmbajtur armë, djali i madh i Galanit dotë ngujohej në kullë bashkë me të atin,kurse djali i madh i Mushakut do tëbashkohej me të atin për të marrëgjakun. Më vonë, këtë fat do të kishinedhe djemtë më të vegjël. Kur merrejme përsiatje të tilla, Mushakut i ng-jethej mishtë, por ai e quante vetenkrejt të pafuqishëm për të ndryshuardoket që i kishin vendosur të parët.IIAty nga mbarimi i pasdites, mendimet

e Mushakut që ishte platitur rrëzë av-llisë, i ndërprenë zërat e gruas dhe tëdjalit të madh të Galanit, të cilët poktheheshin nga mulliri me një kalë tëngarkuar me miell. Gruaja e tërhiqtenga freri kalin që çapitej në borën engrirë, kurse djali e ndiqte nga pas,sikur rrinte gati ta mbante, po të rrësh-qiste.Me t’u afruar tek avllia, gruaja i thirrivajzës që të hapte derën. Edhe kësajhere, sapo hynë në oborr, të sapoard-hurit i vunë derës llozin e trashë.Meqenëse gruaja dhe djali i kishinduart e mardhura, Mushaku mbajtishpresë se Galani do të dilte nga kullapër t’i ndihmuar që të shkarkonin

thasët me miell e t’i futnin brenda. Aipërsëriti me mend thënien e moçme:“Ç’sjell sahati, s’e sjell moti!…Mirëpo, me sa duket për armikun e tijas sot nuk kishte ardhur ai çast që ithonë sahati i lig ose ora ezezë!Galani nuk e nxori kokën jashtëderës së kullës.Me duart e mardhura që mezi ubindeshin, gruaja dhe djali i tij udetyruan të shkarkonin kalin dhe t’ifutnin brenda thasët me miell.Ata shkundën borën e ngrirë që u ish-te ngjitur pas opingave e çorapeve,hoqën gozhupët prej lëkure dashi, gu-nat e leshta dhe u afruan te vatra.Gruaja vuri në zjarr një kusi me ujë.Me të vluar ujët, filloi të zinte brumine bukës. Atë çast, kali që kishte mbe-tur në oborr shkrofëtiu e hingëlliu. Sigjë e gjallë që ishte, edhe ai kishte tëftohtë, prandaj duhej të futej në kat-ua. Për të mos nxjerrë jashtë fëmijët,gruaja iu lut të shoqit ta fuste kalinbrenda.-Nuk mund të dal në oborr, se më vretgjakësi! – tha prerazi Galani.-Çfarë gjakësi në këtë cingërimë?! – uçudit gruaja. – Kot thonë bota se jetrim! Si tutet burri me dalë në oborr eme e shti kalin brenda?!-O, nuk mund ta nxjerr këmbën jashtëdere se asht hasmi kah ruen mbas av-llie e më vret! A do të ta provoj se asht

kështu siç po të them unë?-E si do ta provosh?!-Do ta provoj fare lehtë, - tha Galani, icili u ngrit nga vendi, hapi kanatin enjë dritareje që binte nga oborri, futikokën në dritare dhe thirri:-O Mushak Dushkaja!-O, çka po thue more?!-A po mërdhin?-Qe besa, jam ba akull!-A po vjen mbrendë me u nxehë?Ca se kjo pyetje e zuri në beft, ca sepo i ngrinte gjaku nga të ftohtit emadh, Mushaku u përgjigj:-Në ma çelësh derën, pasha Zotin po!Pa pushkë në krah, Galani shkoi tedera e avllisë, tërhoqi llozin dhe e hapikanatin. Nëpër mugëtirën e muzgut uravijëzua silueta e Mushak Dushka-jës. Opingat, tirqet e leshta dhe talla-gani i tij ishin mbështjellë me borë tëngrirë. Nga mustaqet e gjata, ivareshin heje akulli. Ata u shikuan syndër sy, pastaj ecën njëri pas tjetrit pafolur.Kur mbërritën në dhomën e miqve,Galani i tha bujtësit:-A po ma dorëzon pushkën?-Po… - u përgjigj Mushaku pa u mëdy-shur.Kur e preku atë armë që kishte në folefishekun, me të cilin do ta vrisnin,Galanit iu drodh dora, megjithatë aishkoi në fund të dhomës ku ndod-heshin gozhdët e armëve dhe e varinë afërsi të pushkës së tij.Mushaku hoqi opingat e tallaganin,pastaj u afrua te vatra ku sapo kishinndezur zjarrin gruaja e Galanit. I ulurnë një postajë me lesh një pëllëmbë tëgjatë, përballë flakëve që lodronin nëvatër, ca nga ca bujtësit nisi t’i sh-krinte gjaku, t’i ndiente të tijat gjym-tyrët e kallkanosura. Ai drodhi njëcigare në kutinë e duhanit që i dhaGalani, e ndezi me një gacë që e morime mashë dhe zuri ta thithte me babëzi.-Qysh e do kafen? – e pyeti i zoti ishtëpisë.-Njëherë due me hangër bukë se gjithëditën e lume kam ruejtë mbas avllisësate pa shti gja në gojë! Nuk mundata përtypja bukën që kisha me vete,se ishte ngri e ishte ba akull…Pasi u poq buka e sapogatuar, e zonjae shtëpisë u shtroi në sofër bukë tëngrohtë dhe fasule të ziera me mish tëthatë. Rrallëherë në jetën e tij, Mush-akut i kishte shijuar aq shumë një hajesa ajo që hëngri atë natë dimri.Pas darke, Galani poqi një xhezve mekafe dhe e hodhi në dy filxhanë, njërinnga të cilët ia vuri përpara bujtësit,kurse tjetrin e mbajti për vete.Duke gjerbur kafen, ata folën për dim-rin e rëndë të këtij viti, për borën eshumtë që kishte rënë dhe për acarine madh që vazhdonte qysh prej disaditësh.Kur mbaroi së piri kafenë, Mushakudeshi të ngrihej në këmbë për tëmbathur opingat, por nuk lëvizi ngavendi. Ai heshti një copë herë dukevështruar prushin që mbushte vatrën.I zoti i shtëpisë e kuptoi se ai po blu-ante me mendje diçka, prandaj nuk etrazoi.

nacional21/ E Diel,19 shtator 2010

PROZËDuke e thyer heshtjen që e mbësh-tillte si një koracë akulli, më në fundMushaku tha:-Nuk po më duket punë me mend qësonte të eci disa orë nëpër borë tëngrirë për të vajtur në shtëpi. Ma mirëpo rri këtu.Galani e vështroi në sy, por nuk foli.Ai mori disa copa dru dhe i vuri nëzjarr. Pak më vonë, i tha bujtësit:-Kur të duesh, po biem e flemë.-Pse nuk jam i lodhur, nuk rri asnjëminutë pa u shtri! – tha Mushaku.Galani i tha të shoqes të sillte rrobagjumi për dy veta. Nga turra e druveqë ndodhej në mesore, mori një trungtë madh dhe e vuri mbi urët që podigjeshin.Kur gruaja mbaroi së shtruari, bujtësidhe i zoti i shtëpisë u shtrinë për tëfjetur në të dy anët e vatrës. Pak mëvonë, rënkimit të një krimbi që po digjejnë thellësi të trungut të vënë në zjarr,iu shtuan edhe gërhitjet e dy burraveqë i zuri gjumi.

IIIHeshtja që ra atë natë në dhomën epritjes, nuk u pëlqeu aspak dy push-këve që ishin varur në gozhdë, disapëllëmbë larg njëra-tjetrës. Sikur tëdonin të zëvendësonin fjalët e njerëzveqë po flinin, ato filluan ta cytnin sho-qja-shoqen me fjalë:Pushka e Mushakut: - Kjo që ndodhisonte është vetëm një rastësi, një sh-kelje e rregullt. Çdo njeri ka ndonjëçast dobësie. Shumë-shumë, ky armë-pushim do të zgjatë derisa të zbardhëdrita. Pa kaluar shumë kohë, tim zotido t’i vijë mendja në vend dhe do t’ikujtohet gjaku që ka për të marrë. Dota tërheqë gacëkeqen, baruti do tëndizet flakë dhe ti do të mbetesh pazot. Do të mbetesh vejushë si atogratë, të cilave u vritet burri dhe nukmbarsen më. Edhe ti nuk do tëmbarsesh më me barut e me plumbanga duart e Galan Prrukut!Pashka e Galanit: Hesht, ndjellazezë!Përpiqu ta harrosh të keqen qoftë edhepër një natë!…Pushka e Mushakut: Edhe sikur taharroj unë, nuk do ta harrojë imzot.Sapo të zgjohet nesër, do të pendohetpër zemërbutësinë që ka treguar son-te, do të pranojë se kjo ka qenë njëlajthitje e çastit dhe do të kthehet nëudhën e drejtë!Pushka e Galanit: T’u thaftë goja, t’uthaftë! E di mirë për ç’udhë të drejtë eke fjalën! Ty të rri mendja gjithmonëte vdekja…Pushka e Mushakut: Qoftë unë, qoftëti, për këtë punë jemi bërë: për të vrarë!Për të marrë sa më shumë jetë njerëz-ish… Prandaj na thonë armë. Në njëkëngë që këndohet në këto anë, njëmalësor kuvendon me armën e tij dhei thotë: “Moj mauzere, mori Zanë,/ Tëap mish sa të duesh me ngranë!…”Fara jonë do të zhdukej nga faqja edheut, në qoftë se gjakësit ose njerëz-it në përgjithësi, do të flinin pranë njëri-tjetrit, siç po flenë sonte dy zotërittanë!Pushka e Galanit: Sa e ligë që je!Pushka e Mushakut: Qenkam e ligë,ngaqë them të vërtetën?!… Edhe nëqoftë se armët janë mizore apo të idh-ta, siç i quajnë banorët e këtyre anëvenë këngët e tyre, ato janë të këtilla,sepse kështu i kanë bërë njerëzit. Dhekështu do të jenë gjithmonë. Sa të ketënjerëz dhe armë.Pushka e Galanit: Hesht se më lod-

he! Përpiqu ta mbyllësh gojën e tëflesh një copë herë.Pushka e Mushakut: Sonte nuk kamgjumë. Kam dëshirë të rri zgjuar gjithënatën. Të pres se çfarë do të bëhet.Kam parandjenjën se do të ndodhëdiçka që ty nuk ta pret mendja. Ajo qëna kanë parë sytë deri tashti, duhet tëketë qenë një lojë, një dredhi. Malë-sorët nuk thonë kot se nata e gjatë edimrit është plle. Domethënë është embarsur me shumë të papritura. Njëgjë është e sigurt: nata është e pa-besë. Mjerë ai që i ka besuar natës kurka pasur pranë armikun e tij! Ështëngrysur dhe nuk është gdhirë. Për tëvërtetuar këto që sapo thashë, mundtë përmend me dhjetëra ngjarje. Mandien zemra se kështu do të ndodhëedhe sonte, në këtë kullë guri. Dikujtdo t’i verbohen sytë nga flakët e push-kës dhe nuk do ta shohë me ta agun edritës…Pushka e Galanit: Qepe gojën, sh-trigë! Përpiqu të flesh. Të harrosh disaçaste kobin, vrasjen, vdekjen!…Pushka e Mushakut: Të harroj vrasjendhe vdekjen?!… Po të bëja kështu siçthua ti, unë nuk do të isha më pushkë,por do të isha pushkallë, lodër fëm-ijësh. Më mirë të më përpijë zjarri, sesatë katandisem në një gjendje të tillë!…Atë çast, nga pylli që rrethonte kullëne gurtë, u dëgjua një ulërimë e zgjaturujqish.Pushka e Mushakut: A e dëgjon këtëulërimë?! Gjithkush e di se me një ul-ërimë të tillë, ujqit ndjellin kob. I dety-ron dot ujqit të mos ulërijnë?! Aqmund t’i detyrosh edhe armët të hesh-tin. Sa të ketë ujq në këtë botë, do tëketë edhe ulërima. Po ashtu, sa të ketëarmë, do të ketë krisma dhe vrasje…Pushka e Galanit: Qoftë mallkuar kjonatë që më duhet ta kaloj pranë teje!…Ti vazhdo të llomotitësh sa të duashpor unë nuk do të të kthej më përgjigje.Madje do t’i zë veshët dhe do tëpërpiqem të fle…

IVPas disa minutash, ulërimat e ujqveheshtën. Ato ua lanë vendin zhurmavetë erës së akullt që përplasej pasmureve dhe trungjeve, që turrej mevrull në çdo zgavër a mazgallë që i diltepërpara.Në të zbardhur të dritës, vrulli i erësra. Mbi shtresën e trashë të borës sëngrirë, nata zuri të rrëshqiste ngadalësi një gjarpër i zi, i plagosur që synontë struket në thellësi të shpellave tënëndheshme. Gjelat që nuk pushoninsë nxituri njëri-tjetrin me këngët e tyrenga shtëpia në shtëpi dhe nga lagjjanë lagje, dukej sikur bënin çmos tapërzinin sa më shpejt gjarprin e zi tënatës, duke e çukitur me sqepat e tyretë mprehtë…Kur i hapi sytë në kthinën ku kishtedepërtuar drita e agullimit, Galani vurire se bujtësi flinte ende. Pas rravgi-meve nëpër borë e cingërimë, pasgjumit të pakët që kishte bërë duke umbledhur kruspull nëpër mullarë barie nëpër skuta, nata e mbrëmshme kish-te qenë për të një nga rastet e rrallakur kishte mundur të flinte, i çliruarnga ankthi se duhej të vriste dikë apoduhej të ruhej që të mos e vrisnin.Meqenëse trungu që kishte vënë nëzjarr, ishte djegur i tëri, i zoti i shtëpisëe hapi derën me kujdes, për të mos ezgjuar bujtësin, mori në mesore njëkrah dru të çara dhe i vuri mbi prush.Zjarri u gjallërua përsëri. Galani

mbushi me ujë xhezven e kafes dhe evuri te shpuza e nxehtë.Kur hapi sytë, Mushaku vështroi rrethe rrotull me habi, derisa u kujtua se kundodhej. Ai u ngrit në këmbë, u veshdhe u ul pranë zjarrit. Galani i vuri për-para filxhanin e mbushur me kafe.Pasi mbaruan së piri kafet, e zonja eshtëpisë u solli për të ngrënë.-Bukë nuk do të ha, - tha Mushaku. –Nuk e kam zakon të ha bukë kaqherët…-Pasha të madhin Zot, pa hangër bukë,nuk do të dalësh nga dera e kësaj sh-tëpie. Kur të hash bukë, atëherë shkoku të kesh punën tande.Ca për të mos i rënë ndesh betimit tëtë zotit të shtëpisë, ca ngaqë e dintese duhej të ecte disa orë nëpër borë ecingërimë për të mbërritur në katun-din e tij që ndodhej në shpatin tjetërtë malit, Mushaku lau duart dhe hën-gri. Gjatë të ngrënit, ai përtypej mëngadalë sesa zakonisht. Ishte e qartëse po bluante me mendje diçka.Kur u largua nga tryeza, bujtësi bëriurimin tradicional:-U shtroftë për të mirë dhe t’u rrittëbereqeti!Pasi lau duart, u ul te postaja prejlëkure ogiçi dhe drodhi një cigare, tëcilën e ndezi dhe e thithi disa herë. Aie vështroi në sy të zotin e shtëpisëdhe i tha:-Merr vesh, o burrë i dheut! Që trevjet të ndoqa, të ruajta ditë e natë, pornuk të zuna kurrkund me të vra. I lashëpas dore gruen, fëmijët e punët e sh-tëpisë. Gjatë kësaj kohe, edhe ti mbetei ngujuem brenda. Ashtu si grueja dhefëmijët e mi, edhe grueja e fëmijët e tujanë robtue në punë për të mbajturfrymën gjallë…E di se ti nuk e ke vrame dëshirë tim vëlla, por të ka zanërreziku i zi. E kam pleqnue këtë punëme veten time dhe e kam nda mendjenme u pajtue me ty. Të qoftë falë gjakusot e treqind vjet! Tash e mbrapa dil epuno pa droje, se je në besën time.Edhe unë do të kthehem në shtëpi edo të merrem me punët që i kam lanëpas dore… Kështu, kam shpresë senuk do të na shuhen shtëpitë…Megjithëse nuk kishte asnjë pikë dy-shimi për çiltërinë dhe besnikërinë ebujtësit të tij, Galani i tha:-Paç faqen e bardhë e t’u rrittë ndera,o Mushak Dushkaja! Kur ta hapaderën mbramë, këtë gja nuk e bana qëtë ma falje gjakun, por e dija se je bur-rë i mirë e i besës. Ma trim je ti që poma fal gjakun mue, sesa unë që e patarrezik me u vra me tand vëlla.Meqenëse e gjykove me e mbyllë këtëtë keqe që u ka ndodhë të dy famil-jeve tona, ti dil e merr shokët e tu, kurseunë po mbledh shokët e mi. Kur tëdoni me ardhë, unë ju pres për drekënë shtëpinë time…Mushaku vuri pushkën në krah, veshitallaganin dhe doli nga kulla e gurtë eGalan Prrukut. Bora e ngrirë kërcistenën këmbë. Nga degët e drurëve dhenga strehët e gurëve, vareshin heje tëgjata akulli.Era që kishte zënë të frynte përsëri, engrinte si shtjellë borën e imët dhe iapërplaste fytyrës. Tashti që kishtehequr dorë nga mendimi për të vrarë,Mushakut i dukej sikur kishte sh-karkuar nga supet një barrë të rëndë.Ai i hidhte hapat më me siguri mbishtresën e trashë të borës, e cila nëvendet me lagështirë ishte shndërru-ar në akull…

Shtepia Botuese “Nacional” organi-zoi të shtunën 18 shtator prezentimine librit me poezi “Piskamë e heshturtë poetit nga Gjakova Tahir Bezhani.Veprimtaria u mbajt në sallën e mad-he të konferencave të Muzeut His-torik Kombëtar në Tiranë dhe morënpjesë shkrimtarë, artistë, studjues dhekritikë të njohur të letërsisë, si dhestudentë dhe profesorë të univer-sitetve të Tiranës.Promovimi u ndoq nga shumë mediatë shkruara dhe elektronike të Ti-ranës, të cilat transmetuan lajme përveprimtarinë.Promovimin e hapi poeti, përkthyesidhe studjuesi i letërisë Mujë Buçpa-paj, i cili trajtoi veçori të poezisë sëTahir Bezhanit, parë një një rrafsh mëtë gjërë të letërsisë shqipe. Ai e çmoipoetin nga Gjakova si një zë autentikdhe me vlera të shkollës poetike tëGjakovës, të udhëheur nga Din Me-hmeti, Ali Podrimja etj.Poeti HamitAliaj redaktor dhe shkrues i par-athënjes së librit, u ndal të disa mo-mente të vecanta historike mes Gja-kovës dhe Tropojës, duke veçuarfaktin se në këto dy qytet, pavarë-sisht ndarjes nga njëri tjetri për gati50 vjet, janë zhvilluar dy shkolla po-etike të nivelit europian të cilat tako-hen në vlera, motive dhe në mënyrëne të shprehurit. Siç tha ai edhe TahirBezhani është një zë i spikatur, i kësajtreve poetike të mirënjohur në tëgjithë kombin.Kritiku ddhe poeti Qazim Shehu bërinë trajtim interesant të gjuhës poet-ike te Bezhanit, duke u ndalur tek fig-uracioni, fjalori dhe sendertimi letrar,duke e vlerësuar si një laborator in-teresant krijues dhe plot origjinalitet.Kryetari i Klubit letrar Gjon NikollëKazazi Muharrem Kurti i bëri njëveshtrim të gjërë poezisë së Bezhan-it, duke dalë në konkluzion se ai ësh-të një nga zërat autoritarë të poezisëbashkokore të treves poetike të Rraf-shit të Dukagjinit. Prof. Sejdi Berishai Universitetit të Pjeës, foli për stilinpoetik të Bezhanit, duke marrë nëshyqrtim, figuracionin, ligjerimin ebrendshëm, nëntekstet dhe mesazhete poezisë së Bezhanit, të cilat sipastij janë mjete të fuqishme kur vihennë penën e poetit të sofustikuarBezhani. Prof Skender Hoxha trajtoiveçori artitike të poezisë së TahirBezhanit, duke nxjerrë në pah vlera

“Nacional” promovon librin me poezi,“Piskamë e heshtur” të poetit Tahir Bezhani

Liria si njëpiskamë

“Të gjithë diskutanët vlersuan shtepinë Botuese “Nacional”si dhe drejtuesin e saj Flamur Buçpapaj, si një institucion irëndësishëm komëbtar komunikimi dhe promovimi tëvlerave kombëtare në letërsi dhe arte. Ata falenderuanfamiljen Buçpapaj për shndërimin e mediave të tyre shumëcilësore si: ”Radio Nacional, Shtepia Botuese “Nacional”dhe gazeta e parë eletronike “VOAL-Zeri shqipaterve:www.voal-online.ch ), si një pikë takimi të shqiptarëve ngaKosova, Shqipëria, Çameria dhe Diaspora, me synimforcimin e vlerave kombëtare dhe bashkimin kombëtar.”

të qendrushme të kësaj poezie.Kryetari i Klubit letrar të TropojësLulzim Logu bëri një shqyrtim rigor-oz të nëntekstëve poetike dhe funk-sionalitetit të figuracionit metaforiktë Tahir Bezhanit, duke i vlerësuarato të arrira dhe domethënëse.Shkrimtari çam Bedri Myftari tha seqysh kur kishte qënë vetëm 5 vjeçnë shtepinë e tij të madhe në Filat tëCamerisë, ishe rritur me emrin e Ko-sovës në gojë. Ai tha se “fati tragjikna bashkon me shumë ne çamëvedhe kosovarëve.” Bedriu duke kuj-tuar femijërinë e hershme në Filat, thase nder vargjet e para që kishte më-suar ishin: “ Shqipëria kuq e zi meKosovë e me Cameri.” Myftarilavdëroi punën e Bezhanit si të arrirëdhe plot figuracion të mprehtë dhespontan.Studjuesi i letërsisë dhe përktyesi imirënjohur Periki Jorgoni bëri një tra-jtim të gjatë të shkollës poetike tëqarkut të Gjakovës duke filluar ngaPodrimja deri tek poetja e talentuarGentiana Ramadani. Ai veçoi TahirBezhanin si një poet të tensionev tëbrendshme dhe dhimbjeve të hesh-tuara.Poeti dhe kritiku Demir Gjergji, redak-tor i radio Tiranës, foli për frymën epoezisë së Beazhanit e cila sipas tijështë moderne dhe e kursyer. PoetiAzem Baliaj foli për prurjet e reja tëpoezisë shqipe duke u ndalur në sh-kollën poetike të Gjakovës dhe

Vijon në faqen 22

22/ E Diel,19 shtator 2010nacional IN MEMORIUM

Kisha dëgjuar ndonjëherë gjatë viteve të diktat-urës emrin e Miftar Spahisë, jo për mirë, sepse epatën strupulluar në anxhikun e “armiqve tëpopullit” dhe qe i lëqitur nga regjimi komunistpër të mos vënë kurrë më këmbën në atdheun etij. Në atë listë të zezë qenë edhe lumjanë të tjerë,ndër ta edhe Muharrem Bajraktari, Tahir Kolgji-ni, Lutfi Spahiu…, por proçeset demokratike edogjën këte listë mëkatarësh pa mëkate, shem-bën kapërceret që pengonin bijtë e mallëzuar tënënës Shqipëri të kthenin dalë. Pra, nuk e njihja,nuk e kisha parë ndonjëherë Miftarin dhe asdija se me se ishte marrë gjatë e pas Luftës sëDytë Botërore; emri i “armiqve” n’atë zamaneishte tabú dhe me ta merreshin vetëm dhëmbëte mprehtë të diktaturës së kuqe.Pas asaj here Miftar Spahija nuk prani së ardhu-ri nga Nju Xhersi, ku kishte ngrehur kortroflenqë nga viti 1956; vinte për t’u çmallë me të vetëtedhe me “gurë e druj” në Kolesjan e në Lumë.Miftarit i interesonin zhvillimet politike dhedemokracia që kishte nisur të pipzojë, vinte, psei kopte zemra… Por kurrë nuk erdh duarthatë:na pruri Hasimen, romanin e tij të parë, pastajArbanët e Curranët, Taf Bardhetin e në vazh-dim një tubë letrash e memorandumesh rreth Ko-sovës që ua kishte dërguar të mëdhajve të botës:Bob Dole, Alfons d’Amáto, Bill Klinton, TomLantosh, Xhon Mejxhër, Fransua Miterán, Fe-lipe Gonzales, Boris Jelcin, Al Gor, Suzana Anje-li etj., që i botoi me titullin “About Kosova” e,së fundi, edhe Met Malushin. Vetëm një herëerdh pa libra nën sjetull, sepse kishte marrë përdore një bashkëkatundar të sëmurë, shok ide-alesh, që kthehej për t’u ngujuar përjetësishtpranë varrit të nënës.Por po mbushen plot pesë vjet që s’e kemi Mif-tarin në kolir të odës, na ka lënë të varfër, na ushua ai yll i shqiptarizmit larg atdheut, më 9 nën-tor 2005, në orën një pas mesnate.Ishte kënaqësi kur bisedoje me Miftarin. Në pam-je s’ta mbushte syrin, por, kur uleshe rrafsh mete, të nginte me fjalë e këshilla, të hutonte medijet që zotëronte, të cilat i shpalonte lirshëm në“okol të burrave”.Miftar Spahisë ia pat veshkur zemrën malli, i cili– siç shkruan tek Albanët e Carranët, ia kishteshtrydhë lëngun e gjallnisë, e kishte bërë si tëndërkimë. Ai i kishte dashur prindët, veçanër-isht nënën, ndaj është shprehur për te: “Në terrtë natës u kthehshem prap te ato vjetët e amblatë cullnisë; te ato vjet kur sheh vetëm lule. Teato vjet kur andrrat janë realitete. Veç në këtemënyrë e ndiejshem se jam me nanën… Avulli igojës së saj më ngrohte; flegët e saj më kil-zojshin; duart e saj m’ipshin siguri; e nijshemvedin si ai zogu në puplat e skllukës. Dojshëmme qenë e me metë gjithmonë zogth në gji tësaj…”.Si prind, ai kushedi sa herë e kishte kujtuar Kad-ishen njomzake që iu tret në kampin “MuratÇelebi”; si bashkëshort, ai s’e kish harruar kur-rë gruan e tij të bukur e të besës, që iu shkri siqiriri larg tij… I pat dashur Kolesjanin, Lumën,Shqipërinë; i pat venruar me mend nga vendi itë mirave të botës.Miftar Spahija qe një antiko-munist me prirje monarkike. Për te “Partia ko-muniste qe murtaja e Shqipnisë e vorri i Kos-

Spahia idealisti dhe intelektuali me personalitet të papërkulur

MIFTAR SPAHIJA – THAÇI(1914-2005)

“Ky lumjan i shkolluar e mjaft i ditur, i formuar në Universitetin e Torinos në krahët e profesor Bartolit, me titull “Dottore in Lettere”, nuk u mposht ngavështirësitë e vuajtjet nëpër male dhe nga travajet familjare (djegia e shtëpisë nga komunistët, internimi i familjes dhe vdekja e vajzës kërthinjë në kampin eBeratit), por as nuk u lpê nga joshja e krokodilëve të regjimit për t’u dorëzuar. Ai punoi per çeshtjen kombetare, shkroi letersi dhe punoi si profesor universiteti nëSHBA.” Nga Prof.as.dr. Shefqet Hoxha

ovës”. Me komunizmin qe parë hanëjashtë qënë bankat e shkollës, se pat mësues të ditur eatdhetarë të vlertë: Veniamin Dashin, AntonKrajnin, Karl Gurakuqin, MirashIvanajn…Idetë komuniste i pat pështyrë deri sadha frymën e fundit, por e kish mtuar se komu-nizmi është i gjallë ende në Shqipëri.Miftar Spa-hija pat provuar edhe burgun, edhe kampet epërqendrimit të Italisë fashiste, por, më pas, patnderin të përfshihej në tubën e mësuesve qëpunuan me përkushtim në gjimnazin shqiptar tëPrishtinës së bashku me Imer Berishën e Gjergje-vikut të Pejës, luftëtarin e etur për Shqipërinëetnike që u vra nga sllavokomunistët në malet eKosovës. Gjatë Luftës së Dytë Botërore qenëprefekt në Rahovec e në Gjilan dhe punoi mepërkushtim për sendërtimin e administratës sh-qiptare e të hapjes shkollave shqipe në Kos-ovë. Pikërisht për këte veprimtari të zellshmeatdhetare dhe për pikëpamjet e shprehura anti-komuniste e antisllave, sllavokomunistët, kinseshqiptarë, pasi përgjakën Lumën në shtator 1944,deshën të përgjakin edhe Miftar Spahinë, porky burrë i zgjuar dhe me nuhatje mbathi opingatdhe ngjeshi armët për t’u ndeshur dhëmb përdhëmb me Kulshedrën e Kuqe. Për dy vjet meradhë u ra kryq e tërthuer maleve, tëbanave tëmalësorëve lumjanë e të viseve përreth së bash-ku me nacionalistë e antikomunistë të devot-shëm, ndër ta edhe Muharrem Bajraktari, nd-jekur këmba-këmbës nga njësitet speciale dhehafijet e Sigurimit e të Oznës. Ky lumjan i shkol-luar e mjaft i ditur, i formuar në Universitetin eTorinos në krahët e profesor Bartolit, me titull

“Dottore in Lettere”, nuk u mposht nga vësh-tirësitë e vuajtjet nëpër male dhe nga travajetfamiljare (djegia e shtëpisë nga komunistët, in-ternimi i familjes dhe vdekja e vajzës kërthinjënë kampin e Beratit), por as nuk u lpê nga joshjae krokodilëve të regjimit për t’u dorëzuar. Në atoditë kritike për fatet e atdheut provoi se “nacio-nalizmi shqiptar “s’diti me besue, s’diti me ubesatue, s’diti me u bashkue”, prandaj, më 20gusht 1946 iu bashkua shpurës së 56 nacional-istëve e antikomunistëve dhe i la dhimshurishtlamtumirën familjes, Kolesjanit të dashur, Lumësbesnike dhe Shqipërisë së mjerë dhe u nis përGreqi, duke humbur gjatë rrugës 21 shokë. Prejkëndej kaloi në Itali e më pas në SHBA, ku punoiderrnisht dhe pa prâ për çështjen shqiptare,veçanërisht për çlirimin e Kosovës martire, de-risa dha shpirt në një spital të atjeshëm. Në SHBAshpaloi aftësitë pedagogjike si profesor univer-siteti, dëshmoi dell letrari të spikatur dhe shpirtgjuhëtari, duke vijuar me tezën “Elemente të huajnë gjuhën shqipe”, që e pat mbrojtur në Torino.Aftësitë e profesorit lumjan si gjuhëtar i pat vënënë spikamë Arshi Pipa, kur qe shprehur: “Sh-qipja paraqitet në tri forma – në gjuhën ko-mbëtare, pra të gjitha dialektet në gjendjen qëjanë, në gjuhën e shkërdhyer letrare dhe nëgjuhën e Miftar Spahisë”. Krijesa gjuhësore eMiftar Spahisë mbështetej te purizmi i tejska-jshëm dhe te krijimi i fjalëve të reja në bazë tëgjuhëve klasike, të cilat i zotëronte mirë.”Vepra letrare e Miftar Spahisë përbëhet nga triromane e një novelë, por është stërmadhe nëfaqe e në tematikë dhe formon një të tërë në

përmbajtje e në formë.Po vepra që e shënjon prof. Miftar Spahinë jovetëm si korife i Lumës (Hasan Hasani), po edhesi “Korife të politikës dhe të diplomacisë sënacionalizmit shqiptar” (Abdi Baleta), ështëtabu e letrave dhe e memorandumeve “AboutKosova”, që u botua në vitin 1998. Ky libërdëshmon se autori qe një njohës i shkëlqyer itrevës së Kosovës, i historisë, i pasurisëshpirtërore e materiale të saj dhe i përpjekjeve tëpandalura të kosovarëve për t’u çliruar ngazgjedha e huaj, osmane e sllave. Ai i pat përcjellëngjarjet e Kosovës me shumë vëmendje e meshumë dhimbje, së pakut ato të 20-viteve të fun-dit para shpalljes së pavarësisë (1999), por edhei pat mbështetur fuqishëm, duke ndërhyrë meletra, memorandume, ligjërata, traktate tekudhëheqësit më të fuqishëm të globit. Njohjame këto materiale dëshmon se Miftar Spahija ika dashur me loçkë të zemrës e me shpirt Kos-ovën dhe popullin e saj dhe ka luftuar për ta simë i miri dhe më i përkushtuari bir i shqipes nëmërgim. Dha zoti dhe Miftar Spahija e pau Kos-ovën të lirë, siç e ëndërronte, por dëshirën e tijpër një Shqipëri etnike, Krijuesi do tua plotë-sojë pasardhësve të tij.Për vlerat që bartte, prof. Miftar Spahija, ështëshpërblyer pas vdekjes, ndonëse pak, me Med-aljen e Artë të Shqiponjës, shoqëruar me moti-vacionin “Idealistit dhe intelektualit me per-sonalitet të papërkulur, që gjithë jetën ia kush-toi zgjidhjes së çështjes kombëtare shqiptaredhe fitores së demokracisë.”

posaçërishtt të veçorive të Bezhanit si poet ikësja treve. Nuredin Lusha studjes dhe mbled-hes i foklorit tha se takime të tilla duhet të ketemë shumë, pasi kjo rrit shkembimin e idevedhe krijmtarisë.Momente kenaqesie dhe emocinesh krijuannë sallë edhe intepretimet e poetës VjollcaTytyni, njëkohëisht gazetare e njohur nga Gja-kova si dhe aktorit të mirënjohur të QendresNderkomëbatre të Kulturës Arbnori” Tiranë,Mina Koxhaku. Ata sollen me hijeshi dhe forcëshprehese disa nga poezitë e Tahir Bezhanit,duke fituar duartrokitjet e të parnishmeve.Të gjithë diskutanët vlersuan shtepinëBotuese “Nacional” si dhe drejtuesin e sajFlamur Buçpapaj, si një institucion i rëndë-sishëm komëbtar komunikimi dhe promovimitë vlerave kombëtare në letërsi dhe arte. Atafalenderuan familjen Buçpapaj për shndërimine mediave të tyre shumë cilësore si ”RadioNacional, Shtepia Botuese Nacional dhe gaze-ta e parë eletronike “VOAL-Zeri shqipatrve:ëëë-voal-online.ch ), si një pikë takimi të sh-qiptarëve nga Kosova, Shqipëria, Çameria dheDiaspora, me synim forcimin e vlerave ko-mbëtare dhe bashkimin kombëtar.Tahir Bezhani në mbyllje të veprimtarisë fal-enderoi të gjithë të pranishmit, miqtë dhedashamirësit e tij dhe në mënyrë të veçantështepinë botuese “Nacional” dhe familjenBuçpapaj per mundësinë e promovimit të au-torëve nga Kosova në Tiranë.Në fund për të parshimit u dha një koktej.

Vijon nga faqja 21

nacional23/ E Diel,19 shtator 2010 ZBAVITJE

Parashikime... Shpjegime...

Nga Elisabeta (Mato )Skëndaj

Gjuha e panjohur e fjalëve nëëndrrat

Në Sistemin tonë diellor vetëm në Tokë ka qenie inteligjente

Planeti ynë, Toka, dhe e ardhmja e saj (II)“Toka është djepi i njerezimit, por njeriu gjithmonë nuk mund të jetojë në djep.” Konstantin Ciolkovski(Baba i kosmonautikës)

Mr.Sahudin M. Hysenaj, astronom

Frikë-Vështirësi të pa pritur, si shmangesh dot.-Ke frikë-Kujdes një sekret që ruan dikush mundtë të kërcënojë.-Frikësohesh-Mos u beso të panjohurve.-Ke një parandjenjë frike-Shqetësohesh për njëperson të familjes.

Film -E sheh-Rikujton një periudhë të kënaqshme tëjetës tënde në një grup shoqërie të vjetër.-Filmon-Përgatitu për të mbrojtur veten në njëanalizë pune.

Fustan-E vesh-Grindje e mos marrëveshje me njerëzit efamiljes, për të Mbrojtur marrëdhëniet në çift.-Fustan bojë qielli-Debate dhe sqarime situatashqë përfundojnë në mire kuptim për ti. -E mban në dorë-Tërhiqu nga një debat , mundtë përfundosh në grindje duket si i rastësishëmpor është i provokuar. -Fustan i ngushtë-Të thërrasin si dëshmitar ,mundohu ti rrëshqasësh, përballjesh mund tëimplikohesh keq.-Zhvesh një fustan-Del nga situatat e ndërlikuaratë deri tanishme. Një jetë e re fillon për ti.-Fustan i grisur nusërie-Një martesë që prishet ,s’ka rikthim si çift.-Fustan nusërie-Së shpejti do të të ftojnë në njëceremoni martese.-Fustan i verdhë-Zemërim, sherre. Momente që

rrezikojnë marrëdhëniet në çift, por që janë kal-imtare.

Futesh -Në një dhomë-Bën jetë të kufizuar. -Futesh në një kopsht me pemë frutorë-E ardhmee bollshme. -Kopsht me lule -Lumturia synon.-Futesh në një zyrë-Zgjidh së shpejti një ngatër-resë dokumentesh ligjore.-Në det -Bën një udhëtim të shpejtë jashtë ven-dit ku jeton.

Fytyrë-Njohje e re.-Sheh fytyrën në pasqyrë-Njih më mirë veten. -Dy fytyra -Sjellje e pakontrolluar në një ambi-ent që të ul reputacionin .

Furrë-Furrë pjekje-Punë e lodhshme me shpërblim tëmirë. -Shitje buke -Të ardhura mbi baza pronësie qëshpërdorohen pa rregull.

Gaz-I ndjen erën-Ruaju nga një kurth mbas shpine,e di por e nënvleftëson.-E ke në bombol gazi-Je duke u marrë me punë tëpista prit pasojat . -E hedh-Korrigjon sjelljet e së shkuarës.

-Ngrohesh me gaz-Të krijohen mundësi përfiti-mi në lek.

Gazet-E lexon -Një ndryshim i një ligji , ose riorganiz-imi i një aktiviteti bëjnë të mundur aprovimin enjë varianti pune për ju, në punën ekzistuese.-E gris-Konflikt tifozësh. Përmbaj emocionet etua. -Ta sjellin-Dhuratë e pa pritur nga një personshumë i dashur.-E sheh –Dëgjon një lajm të gëzuar.

Gdhihet-Një fillim i ri , punë , shkollë, diplomim, fejesëapo martesë , lindje etj.-Je jashtë, e sheh si gdhihet-Vlerësohesh merrnjë çmim ,të besohet një një mision politik ngashteti , përfaqëson shtetin në art kulture,dheshpërblehesh. Zë një vend të merituar në sportetë ndryshme etj.

Gishta- Sheh gishtat e dorës-Familje e gëzuar-Sheh gishtin tregues-Je i veçantë. Në familjenku jeton të respektojnë.-Sheh gishtin e mesit-Shpëtoni me shumë zg-juarsi nga një kurth që ju ju përgatit dikush nëpunë.-Sheh dorën tënde të mbledhur grusht-Kenigjithnjë besim në veten tuaj.

Sipas gjendjes agregate, tokën e ndajmë në lito-sferë, shtresën e ngurtë, e cila përmban masënkryesore të planetit, hidrosferë, shtresen elëngët, e cila mbështjellë rreth 70 % të sipër-faqes dhe atmosferë shtresa e gazët që mbësh-tjell tërë planetin. Litosfera menjëherë pasformimit të saj nuk ka qënë e trashë, ka qenëmjaft e paqëndrueshme.Dikund rreth para 3.8 miliardë vjetwve ështëformuar lehtë korja e fortë prej graniti, gjatë kësajkohe planeti ka pasur mbështjellësin ajror dhehidrosferën. Atmofera atëherë ka qënë kryesishte përbërë nga gazi karbonik, azoti dhe avulli iujit. Atëherë oksigjeni ka qënë në masë të vogël.Fillimisht oksigjeni ka filluar të rritet si rezultat ifotodisocijimit të ujit dhe mëpastaj nga aktivi-teti i fotosintezës në organizma të thjeshtë, sialgjet e kaltërta dhe të gjelbra. Sidoqoftë, bren-dia e tokës është e studiuar shumë më pak kra-hasuar me atmosferën, sepse me brendinë nukka kontakt të drejtpërdrejt.Para 600 milionëvjetwve në tokë ka pasur disa lëvizje të pllakavekontinentale, më mirë se në ditët e sotme shumëmë vonë është paraqitur superkontinenti –Pangeja, ky ka ekzistuar para 200-300 miliardëvjetwve. Më pas është shpërbërë në pjesë, nga

të cilat janë formuar kontinentet e ditëve të sot-me. Toka ka fushë magnetike dhe vepron si mag-net në polet magnetike. Fusha magnetike e tokësndikon në grimcat e elektrizuara.Fusha në fjalë i detyron grimcat e elektrizuara tëlëvizin sipas vijave të forcave të saj. Mu përkëtë, grimcat e elektrizuara i afrohen gjithnjësipërfaqes së tokës në zonat polare. Gjatë shpër-thimeve kromosferike, grimcat e ngarkuara lar-gohen nga dielli në hapësirën kozmike. Një pjesëe tyre, arrin edhe në tokë, duke e ndryshuar fush-ën magnetike të saj me. Me një fjalë, shkaktojnëturbullira në fushën magnetike të tokës, dhe iandërrojnë veçoritë e saj. Kanë ndikim tëdrejtëpërdrejt në busull, pengojnë bindshëm nëradiolidhje dhe shkaktojnë shkëlqim polar, të cilinedhe mund ta vrojtojmë dhe fotografojmë.

Çfarë e pret tokën në të ardhmen ? “ Toka rrezikohet nga shumë faktorë.Toka seri-ozisht rrezikohet nga trupat e jashtëm qiellorë,që vlen t’i përmendim asteroidët, si trupat mëme potencial që një ditë edhe të na shlyejnë ngasipërfaqja e dheut. Madje nuk jemi të qetë edhe

nga trupat e tjerë të vegjël qiellorë. Sipasgjeologëve, e keqja më e madhe vjen nga vetëbrendia e tokës. Për një të ardhme jo të largët,toka do të ndahet përgjysmë. Ky është vetëmfillimi se rreziqet që na kanosin ne, janë në seri singrohja globale, fusha e gravitetit të tokës podobësohet etj. etj. Nuk na mbetet gjë tjetër vetëmta presim epilogun përfundimtar “Toka do të ftohet gjer në atë shkallë që konvek-sioni në pelerinë e mëpastaj lëvizja e konti-nenteve, formimi i maleve, shpërthimi i vullkan-eve, dridhja e tokës (termetet) gradualisht do tëdobësohen dhe do të ndalen. Fati i mëtutjeshëmi tokës do të varet nga temperatura mesateregjatë vitit. Nëse temperatura zbret në mënyrë tëkonsiderueshme, oqeanet do të ngrihen dhetokën do ta mbulojë korja prej akulli.Nëse temperatura rritet, uji do të avullohet dhedo të zbulohet rrafshi i sipërfaqes së planetit,kështu që në të dyja rastet do të jetë e pamun-dur të ekzistojë jeta në tokë. Shqetësuese janëedhe të ashtuquajturat vrimat e ozonit. Fjalaështë për zvogëlimin e koncentrimit të moleku-lave të ozonit O3 në atmosferë mbi pole, veçanër-isht mbi polin jugor. Bashkëveprimi i ozonit merrezet ultraviolete me energji të madhe që vjen

nga dielli çon gjer te zvogëlimi i forcës. Kur ësh-të fjala për vrimat e ozonit, unë kësaj radhe dot’u gëzoj juve, lexues të dashur, për faktin seshtresat e ozonit po përmirësohen. Definitivishtkemi shenja të shërimit të ozonit. Më në fundnjë lajm i rrallë, por ekstra i mirë, sa i përket klimësnë planetin tonë.Marrëveshjet ndërkombëtare të vitit 1987, përndalimin e përdorimit të agjentëve kimikë qëdëmtojnë ozonin, po japin efekte pozitive:Rhënëmë mirë: ka shenja që shtresa e ozonit në atmos-ferë po rritet, edhe pse ka pak mundësi që ajo taarrijë nivelin para vitit 1980, ku, për herë të parë, u diktua që vërtet shtresa e ozonit po hollohet.Marrëveshja kryesore që ndalon përdorimin ekëtyre substancave, quhet Marrëveshja e Mon-trealit. Aty u specifikuan rregulla të rrepta për për-dorimin e të ashtuquajturve Cfe – klorofluo-rokarbure, që zakonisht përdoren si gaz ftohësnëpër frigoriferë e kondicionerë dhe në tretës.Megjithatë, proçesi i shërimit të ozonit mund tëjetë vetëm në fazën e tij më fillestare nëse punëtshkojnë mirë dhe nuk ndërpritet në të kundërtënsigurisht se neve do të rrezikohemi shumë ngarrezet radioaktive.