การสำรวจความเหลื่อมล้ำทางการศึกษา:...

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 1/29

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ1

แบงค งามอรณโชต2 และ ถรภาพ ฟกทอง3

บทน า

บทความนมวตถประสงคทจะรายงานถงสถานการณความเหลอมล าทางการศกษา (Educational

inequality) ซงความเหลอมล านนสามารถวดไดหลายวธการดวยกน ในแตละวธการลวนมขอดขอดอย

แตกตางกนไป และจะน าไปสขอเสนอแนะเชงนโยบายทแตกตางกนดวย รายงานชนนจงแบงเนอหา

ออกเปนสามสวน ไดแก สวนแรก อธบายถงวธการวดความเหลอมล าทางการศกษา สวนทสอง จะแสดง

ขอมลเชงประจกษของดชนความเหลอมล าทางการศกษา (เพยงบางตว) และสวนทสามจะอภปรายตความ

หรอสรางขอเสนแนะเชงนโยบายจากขอมลเชงประจกษของการวดความเหลอมล า

1. การวดความเหลอมล าทางการศกษา บทเรยนจากธนาคารโลก

1.1 ความเหลอมล าทางการศกษาในมตปจจยน าเขาและผลลพธ

Thomas, Wang, และ Fan (2001) อธบายใหทราบถงพฒนาการของการพยายามวดความเหลอม

ล าทางการศกษาวา ในชวงแรกนกเศรษฐศาสตรมหภาคและเศรษฐศาสตรการศกษา อาท Barro, Mankiw

หรอ Levine พยายามจะวดความเหลอมล าทางการศกษาผาน อตราสวนผลงทะเบยนเรยนตอประชากรใน

วยเรยน (Enrollment ratio) อยางไรกตาม ตอมาในภายหลงดชนดงกลาวไดรบความนยมนอยลงดวย

ขอดอยส าคญคอ อตราสวนผลงทะเบยนเรยนฯ เปนการวดกระแสการเขาถงทางการศกษา (Flow of

accessibility) แตไมสามารถบงบอกถงความเหลอมล าแตกตางของ ทนมนษยทสะสมในประชากร (Stock

of human capital) จงเกดขอเสนอใหหนมาวเคราะหตวแปรความเหลอมล าทเปนตวแปรสะสม (Stock

variable) มากขนเชน จ านวนปทเรยนอยในสถานศกษา (Attainment measured by years of schooling)

1 งานศกษาชนนจดท าขนเพยงเพอรวบรวมแนวคดเรองการวดความเหลอมล าทางการศกษา ขอคนพบบางประการและขอเสนอแนะจากขอคนพบ ซงท าในระยะเวลาทจ ากดและมวตถประสงคเพอเปนแนวทางในการจดวงเสวนาจงอาจมความไมสมบรณ หากมขอแนะน าผ เขยนยนดรบฟงและสามารถตดตอไดท bankngam@yahoo.com 2 วาทอาจารยประจ าดานเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลา (ธนบร) 3 ผชวยนกวจย

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 2/29

ทวาตวแปรขางตนไมวาจะเปน อตราผ ลงทะเบยนเรยนฯ หรอ จ านวนปทเรยนอยในสถานศกษา

ลวนเปนตวแปรทสะทอนมตเรองปรมาณของการเขาถงบรการทางการศกษา หากมสวนนอยมากในการ

กลาวถงความเหลอมล าของการเขาถง “คณภาพ” การศกษา แตการจะวดคณภาพทางการศกษาเพอ

เปรยบเทยบหรอแสดงถงสถานะความเหลอมล าทด ารงอยไมใชเรองงายและมกกอเกดขอถกเถยงไดมาก

ปจจบนการวดความเหลอมล าของคณภาพทางการศกษานยมวดในสองแนวทางทางใหญๆ คอ แนวทาง

แรกคอการวดฝงปจจยน าเขา (Input quality) และแนวทางทสองวดจากผลลพธ (Output quality)

ปจจยน าเขาซงมกจะถกน ามาใชวดความเหลอมล าของคณภาพการศกษา ไดแก จ านวนผ เรยนตอ

คร (Pupil-Teacher ratio), รายจายตอหวครหรอตอหวผ เรยน (Expenditure per capita), รายจาย

เงนเดอนคร, รายจายทางการศกษาเพอหนงสอและอปกรณการเรยนร เปนตน จากตวอยางทยกมาจะ

พบวา ตวแปรตางๆ ยงเปนเพยงการวดคณภาพทางการศกษาผาน “ตวแทน (Proxy)” เทานน มใชการวด

คณภาพโดยตรง ทงการวดจากฝงของปจจยน าเขายงตองอาศยขอสมมตฐานส าคญไดแกการมปจจย

น าเขาเหลานมากขนหมายความวาผ เรยนทไดรบทรพยากรทางการศกษาเพมขนและควรจะสงผลใหทน

มนษยหรอคณภาพในแงของผลลพธเพมขนดวย (จงวดเพยงดานเดยวกเพยงพอ)

อยางไรกตามงานศกษาจ านวนมาก อาท งานของ Hanushek หลายชนแสดงถงความไม

สอดคลองหรอไมมความสมพนธกนระหวางทรพยากรทใสเขาไปสการศกษาและผลลพธทางการศกษา จง

เกดแนวคดทจะวดความเหลอมล าทางการศกษา โดยการวดผลลพธทางการศกษาโดยตรง (Test score of

cognitive performance) โดยในทนสวนใหญแลวกหมายถงการวด “คะแนนสอบขอสอบมาตรฐาน”

นนเอง อนทจรงแลวการวดคณภาพทางการศกษาผานคณภาพของผลลพธน กประสบกบการถกเถยงอยาง

กวางขวางเชนเดยวกนตวแปรอนๆ เนองจากมแนวโนมทจะใหความส าคญกบการวดคณภาพผานขอสอบ

แตทกษะหรอเปาหมายในการจดการศกษาบางประการไมสามารถวดไดโดยการสอบขอสอบมาตรฐาน

นอกจากนยงอาจกอใหเกดการเรยนการสอนเพอสอบทมากจนเกนไป (Over-coaching) แตขณะเดยวกน

หากพจารณาในฐานะผด าเนนนโยบายซงตองใชขอมลในการตดสนใจนโยบายการศกษาภาพใหญกยงไม

มวธการวดผลลพธทางการศกษาทดกวานในปจจบน

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 3/29

1.2 ความเหลอมล าทางการศกษาวดโดยสวนเบยงเบนมาตรฐาน

การวดความเหลอมล าทางการศกษาในอกกลมหนงทเรมไดรบความนยมมากขนเรอยๆ ไดแก การ

วดการกระจายตวทางการศกษา (Distribution of education) ซงวธการหนงทวดไดคอ การพจารณาคา

เบยงเบนมาตรฐานของจ านวนปทอยในสถานศกษา (Standard deviation of schooling) หากจะอธบาย

ใหผ ทไมมพนความรดานสถตใหเขาใจไดสามารถอธบายไดดงน

แนวคดทเรยบงายทสดประการหนงในการวดความเหลอมล าไมเทาเทยมกนทางสงคมกคอ การ

เปรยบเทยบตวเราเองกบภาพรวมๆ ของสงคมทเราอาศยอย เชน เวลาเราจะบอกวาตวเราเองนนจนหรอ

รวยแตกตางจากคนอนๆ มากเพยงใด เรากมกจะมองกลบไปทวา ตวเราเมอเปรยบเทยบกบภาพรวมๆ ของ

สงคมทเราอยมความแตกตางมากไหม หากมความแตกตางไมมากเรากมกจะพจารณาวาสงคมทเราอาศย

อยมความเทาเทยมกนในความหมายกวางๆ

คาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation: S.D.) คอการคดค านวณความเหลอมล าไมเทาเทยม

ตามแนวทางทกลาวในยอหนาขางตน ความหมายของคาเบยงเบนมาตรฐานหมายถงการพจารณาวาใน

สงคมๆ หนง (กลมคน, จงหวด หรอ แยกตวกลมเพศ ฯลฯ) เมอคดแลวสมาชกในสงคมนนมลกษณะทเรา

สนใจแตกตางกนจากคาเฉลย (ตวแทนของแนวคดเรองภาพรวมๆ ของสงคม) มากนอยเพยงใด หาก

แตกตางกนมากสงคมดงกลาวกไมเทาเทยมกน

ตาราง 1 แสดงตวอยาง การค านวณสวนเบยงเบนมาตรฐานเปรยบเทยบกนสองกลม

จ านวนปทเรยน

พนท A พนท B

คนท1 10 15 คนท2 6 3 คนท3 8 6 คนท4 9 10 คนท5 7 12

เฉลย 8 9.2 คาเบยงเบนมาตรฐาน 1.6 4.8

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 4/29

กลาวเชนนอาจไมเหนภาพ ผอานอาจท าความเขาใจไดดวยการพจารณาตารางท 1 โดยตารางจะ

แสดงวาหากเปรยบเทยบวาคนสองพนท ไดแก พนท A และพนท B จะพบวาสมาชกคนท 1 – 5 ของสงคม

ในพนท A จะมจ านวนปทเรยนในสถานศกษาคอนขางเกาะกลมกน และมคาเฉลยของการเรยนอยท 8 ป

ในขณะทสมาชกของสงคมในพนท B แมวาจ านวนปเฉลยของการศกษาจะสงกวาพนท A ทวาเมอ

พจารณา (แคดงายๆ ดวยตาเปลาโดยไมตองท าการค านวณ) กจะพบวาพนท B นน คนในสงคมมความไม

เทาเทยมกนมาก คนบางคนมการศกษาสงเชน คนท 1 ไดเรยนถง 15 ปในขณะทคนบางคนมการศกษาต า

มากคอคนท 2 ไดเรยนเพยง 3 ปเทานน จากการค านวณหาคาความเบยงเบนมาตรฐานของจ านวนปท

เรยนในสองพนทเปรยบเทยบกนจะพบวา พนท A มความเบยงเบนของจ านวนปนอยกวา พนท B หรอคอม

ความเหลอมล านอยกวาดงทไดกลาวไปแลว

1.3 ความเปนธรรมและประสทธภาพทางเศรษฐศาสตร

นอกจากเรองความเทาเทยมความไมเหลอมล าแลวยงมแนวคดทส าคญซงมกกลาวถงควบคไป

ดวยกนอกสองแนวคดไดแกแนวคดเรอง ความเปนธรรม (Equity) และประสทธภาพ (Efficiency) หาก

กลาวเพยงแนวคดพนฐานเกยวกบความเปนธรรมทางการศกษา ในเศรษฐศาสตรสามารถแบงออกไดเปน

สองมตคอ ความเปนธรรมแนวนอน (Horizontal equity) และความเปนธรรมแนวตง (Vertical equity)

ความเปนธรรมแนวนอน หมายความวา คนทมลกษณะเหมอนกนควรไดรบการดแลทางการศกษา

เหมอนกน ซงมความหมายถงความเปนธรรมในลกษณะเสมอภาค หรอเทาเทยมกน (Equality) นนเอง ใน

อกกรณหนง คอความเปนธรรมตามแนวตง มความหมายวา คนหรอหนวยงานทมสภาพแตกตางกนกควร

ไดรบการดแลหรอทรพยากรแตกตางกนดวย เพราะหากสภาพตงตนของคนหรอหนวยงานมความแตกตาง

กนแตไดรบทรพยากรเทากนกจะกอใหเกดความเหลอมล าของโอกาส ( Inequality in opportunity) และ

กลายเปนความไมเปนธรรมในทสด ยกตวอยางเชน โรงเรยนทอยหางไกลไปชานเมอง ตนทนการ

ด าเนนงานโรงเรยนแพงกวาโรงเรยนทอยในเมอง ท าใหโรงเรยนทอยหางไกลควรไดรบทรพยากรมากกวา

โรงเรยนทมขนาดเทากนซงอยในเมอง เปนตน

ในขณะทดานประสทธภาพ หมายความวา การจดสรรทรพยากรหรอโอกาสทางการศกษาทเทา

เทยมกน (input equality) ใหแกคนหรอหนวยงานทางการศกษานนไมไดเปนเครองยนยนถงผลสมฤทธทาง

การศกษาทจะปรากฏออกมาเทาเทยมกนเสมอไป เนองจากประสทธภาพในการแปลงปจจยน าเขา(ในทน

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 5/29

คอทรพยากรหรองบประมาณทางการศกษา) ไปเปนผลสมฤทธทางการศกษาของผ เรยนนนแตกตางกนใน

แตละหนวยงานหรอพนทประสทธภาพจงเปนมตทมความส าคญเชนเดยวกน

อยางไรกตาม ประเดนทตองกลาวเปนเบองตนไดแก บทความนในสวนของขอมลเชงประจกษจะ

ยงมไดกลาวถงแนวคดเรองความเปนธรรมและประสทธภาพมากนก เนองจากเปนแนวคดทมความ

สลบซบซอนยงขน อนอาจจะตองกลาวถงในบทความอนๆ ทอาจจะตามมาในอนาคตภายใตชดบทความ

(Series) เรองการปฏรปการศกษา4

โดยจ ากดเพยงประเดนความเหลอมล าทางการศกษา จากทกลาวมาทงหมดนจะพบวา ไมมการ

วดโดยตวแปรใดเพยงตวแปรเดยวทสามารถสะทอนภาพลกษณของความเหลอมล าทางการศกษาไดอยาง

สมบรณ ดงนนการใชดชนวดความเหลอมล าแตละตวอยางเขาใจถงขอจ ากดในการใชงานและตความ จง

เหมาะสมกวาการปฏเสธโดยสนเชง ล าดบถดไปจะกลาวถงการวดดชนความเหลอมล าทางการศกษาในมต

ตางๆ ของประเทศไทย รวมถงการวเคราะหสาเหตของความเหลอมล าดวยวธการทางเศรษฐมต

(Econometrics)

2. ขอมลเชงประจกษ: ความเหลอมล าทางการศกษาในประเทศไทย

ในสวนตนนผวจยจะไดน าขอมลจาก Socio-Economic Survey (SES) ของปพ.ศ.2554 ซงมความ

ครบถวนและเปนลาสดมาใชเปนการค านวณเบองตน เพอพจารณาถงความเหลอมล าทางการศกษาใน

ปจจบนของประเทศไทยโดยจะแบงออกเปนสวน 2.1 การพจารณาภาพรวม และ 2.2 การวเคราะหทาง

เศรษฐมต (Econometrics) เพอพจารณาความสมพนธวาปจจยใดบางทสงผลใหเกดความเหลอมล า

ทางการศกษา (และขณะเดยวกนจะชวยใหแนวทางในการลดความเหลอมล าทางการศกษาไดดวย)

ในขณะทสวนท 2.3 จะเรมพจารณาถงความเหลอมล าของปจจยน าเขาทางการศกษา และ 2.4 จะศกษา

ถงความเหลอมล าของผลลพธทางการศกษา

4

ทงน หากผอานมความสนใจในประเดนประสทธภาพเปนพเศษ งานทนาสนใจของประเทศไทยชนลาสดซงท าการศกษาไดแก งาน ของ สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน และ แบงค งามอรณโชต (2555) ทกลาวถงการยกระดบประสทธภาพและคณภาพ

ทางการศกษาผานการสรางระบบความรบผดรบชอบ (Accountability system)

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 6/29

2.1 ความเหลอมล าในภาพรวม

2.1.1 การวดความเหลอมล าโดยพจารณาคาความเบยงเบนมาตรฐานของจ านวนปทใชในการศกษา

จากภาพท 3 เมอพจารณาเสนทบงชถงจ านวนปโดยเฉลยทใชเพอศกษาในสถานศกษาในแตละ

ชวงอายของประชากร (เสนบน) จะพบวาในป พ.ศ.2554 นนประชากรทมอายสงจะมระยะเวลาทใชในการ

เรยนภายในสถานศกษานอยกวา ประชากรอายนอย (ยกเวนกลมอายทยงไมหมดวยศกษา) หมายความวา

ประชากรวยเดกในปจจบนไดรบโอกาสทางการศกษาและใชโอกาสดงกลาวเรยนในสถานศกษานานขน

กวาคนรนสงอาย ทวาเมอพจารณามตของความเหลอมล าวดโดยคาความเบยงเบนมาตรฐานของคนอาย

ตางๆ (เสนลาง) พบวาคาความเบยงเบนมาตรฐานคอนขางทรงตว และมแนวโนมสงขนเลกนอย

ความหมายคอ แมวาประชากรจะมจ านวนปทใชในการศกษาสงขน (เรยนระดบสงขน) ทวา ความแตกตาง

กนของระดบการศกษาในสงคมยงคงมมาก คนยงมการศกษาทไมเทาเทยมกนในระดบเดม

ภาพท 1 แสดงคาเฉลย และ คาเบยงเบนมาตรฐานของจ านวนปทใชไปเพอการศกษาในแตละกลมอายประชากร

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) ค านวณโดยผวจย

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 7/29

2.1.2 ความเหลอมล าระหวางเพศ

ความเหลอมล าระหวางเพศนนเปนเรองทกลาวถงกนอยางมาก หากหลกฐานในปจจบนชวาใน

กรณของประเทศไทยการกกขงผหญงเอาไวในครวเรอนนนไมปรากฏ ในทางกลบกนเปนฝายชายเองทม

จ านวนปทใชเพอการศกษาต ากวาเพศหญง โดยเฉพาะในชวงประชากรทมอายระหวาง 15-35 ป (ภาพท

4) เนองจากงานในสวนนยงมไดอาศยวธการทางเศรษฐมตเพอวเคราะหถงสาเหตอยางเปนวทยาศาสตรจง

ยงไมอาจยนยนไดวาสาเหตทแทจรงเกดมาจากสาเหตใด ทวา หากใหผ วจยคาดการณ อทธพลจาก

ตลาดแรงงานนาทจะมสวนอยางส าคญทดงเอาแรงงานชายออกจากสถานศกษาเพอเขาสตลาดแรงงาน

กอนเพศหญง อยางไรกตาม ยงคงไมอาจปฏเสธตวแปรอนๆ ทอาจจะมอทธพลเชนเดยวกนอาท การ

ปรบเปลยนไปสสงคมความเสยง-พฤตกรรมเบยงเบน ฯลฯ

ภาพท 2 แสดงความแตกตางของคาเฉลยจ านวนปทใชเพอการศกษาเปรยบเทยบเพศชายและหญง

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) ค านวณโดยผวจย

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 8/29

2.1.3 ความเหลอมล าระหวางพนท

ในมตของพนท นนมอยดวยกนสองมต มตแรกมกวดกนถงความแตกตางระหวางภมภาคเชน ภาค

กลาง เมอเทยบกบภาคเหนอเปนเชนไร เปนตน การเปรยบเทยบแบบแรกนมขอดคอการใหภาพรวมของ

ความเหลอมล าบนพนทขนาดใหญได อยางไรกตามยงมความเลอมล าทสามารถปรากฏไดในพนทเดยวกน

ดวย ในทนเรยกวาความเหลอมล าภายในภมภาค ความเหลอมล าภายในนโดยมากสามารถวดไดดวยการ

พจารณาระดบการศกษาของประชากรในสวนของตวเมอง (เทศบาล) กบสวนทอยนอกเทศบาลในทนจะ

แสดงใหเหนถงความเหลอมล าระหวางภมภาคกอนเปนเบองตนในภาพท 5

ภาพท 3 แสดงความเหลอมล าระหวางภมภาคตางๆ (รวม กรงเทพ)

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) ค านวณโดยผวจย

จากภาพท 5 จะพบวาประชากรอายมากซงพนวยเรยนไปแลว (ตวแทนความเหลอมล าทางการ

ศกษาในอดต) มระยะเวลาทใชในการศกษาแตกตางกนอยางมากระหวางทอาศยในกรงเทพ ในภาคกลาง

และในภาคอนๆ โดยแตเดมนนภาคทมความเหลอมล าแตกตางจากกรงเทพมากทสดคอ ภาคอสาน, ทวา

ในปจจบนสถานการณดานการศกษาพบวาเปนไปในทศทางทดขนมา หากถอยมาดกลมประชากรทมอาย

ปลายวยเรยนมหาวทยาลยหรอราว 21-22 ปจะพบวาแตละภมภาคไมคอยมความแตกตางกนมากเทาเดม

นนหมายความวาความแตกตางระหวางโอกาสทางการศกษาในกลมประชากรทอาศยในภาคตางๆ เรม

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 9/29

นอยลงเรอยๆ จะมเพยงภาคใตทยงมลกษณะต ากวางภาคอนๆ และหากพจารณาเฉพาะกลมเดกวยเรยน

ในปจจบนนบวามจ านวนปทเรยนในสถานศกษาต ากวาภาคอสาน

ภาพท 4 แสดงความเหลอมล าของจ านวนปทใชในการเรยนเทยบระหวาง ในเทศบาล และนอกเทศบาล

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) ค านวณโดยผวจย

นอกจากความเลอมล าระหวางภมภาคจะมลกษณะดงไดอธบายไปขางตน บอยครงความเหลอม

ล าภายในภมภาค (intra-regional inequality) กอใหเกดความตงเครยดทางสงคมมากกวาความเหลอมล า

ทขามภมภาคเสยอก เนองจากการเปรยบเทยบรบรความเลอมล านน จะใกลชดรบรถงความเลอมล าใน

พนทตดกนไดมากกวาพนทหางไกลกน (แมจะมประเดนเรองโลกไรพรมแดน – Globalization หรอเรอง

สารสนเทศเขามาเกยวของแลวกตาม) ดงนน ยงความเหลอมล าใกลตวอาท ในเทศบาลและนอกเทศบาลม

มากกจะกอใหเกดผลกระทบตอจตใจหรอการรบรถงความเหลอมล าไดมาก เมอความเหลอมล าระหวางใน

ตวเมองและนอกตวเมองมความส าคญ ผ วจยจงตรวจวดดวยการพจารณาคาเฉลยของระยะเวลา

การศกษาแยกตามประชากรสวนทอยในเทศบาล (Municipal) และนอกเทศบาล (Non-municipal) จาก

ภาพท 6 จะพบวาความแตกตางระหวางสวนเทศบาลและนอกเทศบาลนนคอนขางสง อยางไรกตามมสอง

ประเดนทมความส าคญอยางมากตองกลาวเสรม

ประการแรกความแตกตางหรอชองวางระหวางสวนของเทศบาลและนอกเทศบาลนนเรมมชองวาง

ลดลง ซงแสดงใหเหนถง “ทศทาง” ความเหลอมล าทลดลงไปในทางทดขน ในขณะท ประการทสอง การ

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 10/29

แสดงขอมลดงภาพนนเกดจากการน าขอมลตามรายงานของ SES (2011) ซงเกบจากฐานของครวเรอน

ดงนน การทผลแสดงวาประชากรในสวนทเปนชายขอบของเมองมระดบการศกษาต ากวาในเมอง อาจไมได

สะทอนโอกาสทางการศกษาทแตกตางเหลอมล ากนระหวางเมองและพนทไมใชตวเมอง หาก อาจจะ

หมายถงวา ประชากรทมการศกษาสงประสงคจะยายเขาไปตงถนฐานในเมองมากกวาสวนทไมใชตวเมอง

แตไมวาจะตความเชนใดกตาม ภาพของความแตกตางระหวางเมองและชนบทดงแสดงในภาพท 6 นนก

เปนของจรงและไมอาจจะปฏเสธได

2.2 การวเคราะหทางเศรษฐมต (Econometrics) เพอพจารณาความเหลอมล าทางการศกษา

2.2.1 สาเหตหรอปจจยทสงผลตอความเหลอมล าทางการศกษา

ตารางท 2 น าเสนอผลการประมาณการผลกระทบ (Marginal effects) ของตวแปรทคาดวานาจะ

มผลตอจ านวนปการศกษาของกลมประชากรในวย 20 ปขนไป ในทนเรยกวาตวแปรตาม โดยใชวธการการ

ประมาณการเชงเศรษฐมตบนขอมลการส ารวจครวเรอนของไทยในป 2554 (SES, 2011) คาประมาณการ

คาสมประสทธของปจจยตาง ๆ ในตารางท 2 สามารถตความไดดงน

1. จากการศกษาดานปจจยเฉพาะทเกดจากตวบคคล พบวา ปจจยทางดานอายนนมผลในเชงลบ

ตอตวแปรตามโดยประชากรทเรมมอายมากขนนนสวนใหญจะมจ านวนปการศกษาทนอยลง อน

เนองมาจากเหตผล 2 ประการคอ จ านวนปการศกษาของประชากรในวย 20 ปตน ๆ มระดบปการศกษาท

สงเมอเทยบกบประชากรในกลมทมอายมาก และประชากรในวยท างานจนสงอายสวนใหญนนไมได

ศกษาตอ ความแตกตางทางดานเพศกเปนปจจยทยงคงมผลอยางมนยส าคญตอจ านวนปการศกษา โดย

เฉลยแลวประชากรเพศชายมกจะมจ านวนปการศกษานอยกวาประชากรเพศหญงราว ๆ 1 ปครง

2. พนฐานทางดานครอบครวเองกมสวนส าคญส าหรบการศกษาของสมาชกในครอบครวโดยเฉพาะ

บตรหลาน จากการประมาณโดยแบบจ าลองพบวา หากครอบครวมหวหนาครวเรอนทสามารถหารายได

ไดมากกจะสงผลใหจ านวนปการศกษาของสมาชกโดยเฉพาะบตรหลานนนสงขนตามไปดวย ทงน หาก

เปรยบเทยบถงความเหลอมล าของจ านวนปการศกษาของครวเรอนทมรายได ณ ระดบตาง ๆ พบวา ความ

แตกตางของจ านวนปการศกษาของสมาชกในครวเรอนระหวางครวเรอนทรวยทสดกบครวเรอน

ทยากจนทสดนนอยทประมาณ 3 ป โดยปจจยทางดานขนาดของครวเรอนและความไมสมบรณของ

ความสมพนธระหวางพอและแมในครอบครวกมผลตอจ านวนปการศกษาของสมาชกในทางลบดวยเชนกน

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 11/29

3. นอกจากลกษณะภายในของครวเรอนแลว ความเหลอมล าทางดานการศกษายงเกดจากความ

แตกตางกนระหวางพนททอยอาศยของครวเรอนดวย โดยพบวาครวเรอนทอาศยอยในเขตเทศบาลนน

มระดบการศกษาของสมาชกมากกวาครวเรอนทอาศยอยนอกเขตเทศบาลอยถง 1 ปครง และหาก

เปรยบเทยบกบครวเรอนทอาศยอยในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลแลว ความเหลอมล านนยงคงม

มากส าหรบครวเรอนทอาศยอยในภาคใตและภาคเหนอตามล าดบ

4. หากพจารณาความเหลอมล าทางการศกษาทเกดจากความแตกตางระหวางชนทางทางเศรษฐกจ

ของครวเรอน พบวาครวเรอนทประกอบอาชพทเกยวของกบเกษตรกรรม บรการทางการเกษตร

และผใชแรงงานในอตสาหกรรมตาง ๆ นนมความเหลอมล าทางการศกษาคอนขางสง โดยระดบ

การศกษาของสมาชกในครวเรอนต ากวากลมผประกอบอาชพในสายงานวชาชพ วชาการ และนก

บรหารอยถง 3 ถง 4 ปครง ซงความเหลอมล านนมมากทสดส าหรบผทประกอบอาชพท า

การเกษตรทไมมทดนท ากนเปนของตนเอง ทงน ผ ทมรายไดทมาจากทรพยสนหรอเงนชวยเหลอจากรฐ

นนมความแตกตางของจ านวนปการศกษาเมอเทยบกบกลมผประกอบอาชพในสายงานวชาชพ วชาการ

และนกบรหารอยท 1 ปครงโดยประมาณ

ตารางท 2 แบบจ าลองเศรษฐมตเชงเสนของปจจยทสงผลตอจ านวนปการศกษาของประชากรอาย 20 ปขนไป ป 2554

ตวแปร ประมาณการคาสมประสทธ

ตวแปรเปรยบเทยบ

ลกษณะเฉพาะรายบคคล อาย -0.105** - หากเปนเพศชาย -0.129** เพศหญง

ลกษณะเฉพาะของครอบครว รายไดตอเดอนของหวหนาครวเรอน 0.717** -

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบลางสด (จนทสด) -2.861** ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบบนสด

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-ลาง -2.384** " ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-บน -1.799** " ขนาดของครวเรอน -0.595** - แมหมาย -1.286** ครวเรอนทแตงงาน หยาราง -0.389** "

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 12/29

แยกกนอย -1.14** " พนททครวเรอนอาศยอย

หากครวเรอนอาศยอยนอกเขตเทศบาล -1.558** ครวเรอนทอาศยในเขตเทศบาล

หากครวเรอนอาศยอยในภาคกลาง -0.29** ครวเรอนทอาศยอยในกรงเทพฯ

และปรมณฑล หากครวเรอนอาศยอยในภาคเหนอ -0.242** " หากครวเรอนอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ -0.071** " หากครวเรอนอาศยอยในภาคใต -0.445** "

ชนทางเศรษฐกจของครวเรอน ผ ถอครองท าการเกษตรทเปนเจาของทดนเปนสวนใหญ (รวมการเพาะเลยงสตวน า)

-4.083** ผปฏบตงานวชาชพ วชาการ และ

นกบรหาร ผ ถอครองท าการเกษตรทเชาทดนเปนสวนใหญ/ใชทสาธารณะ

-4.409** "

ผท าประมง ปาไม ลาสตว เกบของปา บรการทางการเกษตร

-3.696** "

ผประกอบธรกจ การคา อตสาหกรรมและบรการ -4.21** " ผใชแรงงาน -3.483** " ลกจางประเภทอน -2.752** " ผ มรายรบจากบ าเหนจ บ านาญ เงนชวยเหลอจากรฐ หรอบคคลอนนอกครวเรอน

-1.246** "

ผ มรายรบจากทรพยสน -1.38** " จ านวนตวอยาง : อทธพลของตวแปรอสระทงหมดทมตอตวแปรตาม (R2 ): 0.495 หมายเหต: ***,** และ * แสดงถง ความมนยส าคญทระดบ 1, 5, and 10% โดยแบบจ าลองนใชวธการประมาณการแบบ Ordinary Least Square รวมกบการค านวณประมาณการคาความคลาดเคลอนมาตรฐาน (Standard Errors) โดยวธ heteroskedasticity-robust standard errors

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 13/29

2.2.2 ผลกระทบของความเหลอมล าตอภาระคาใชจายทางการแพทย งานศกษาในตางประเทศในกลมทใหความสนใจเรองปจจยดานสงคมทก าหนดสขภาพ (Social

determinant of health) นนชวา ปญหาสขภาพของประชาชนนนไมไดก าหนดมาจากดานสขภาพเพยงประการเดยวทวาเกดจากผลกระทบของปจจยทางสงคมดานอนๆ ดวย ในบทความนผวจยพยายามศกษาเพอทจะแสดงใหเหนถงความสมพนธระหวางปจจยดานสงคมอนไดแก ระดบการศกษา วาสงผลอยางไรตอภาระคาใชจายดานสขภาพของสมาชกในสงคม

ในการนผวจยท าการวเคราะหผลกระทบของระดบการศกษาของปจเจกบคคล ตอตวแปรสามตวไดแก 1) คาใชจายรวมในดานสขภาพตอรายไดเฉลยรายเดอนของครวเรอน โดยหลงจากนจะเรยกเพยงยอวา “คาใชจายสขภาพรวม” 2) คาใชจายในเพอการรกษาสขภาพตอรายไดเฉลยรายเดอนของครวเรอน โดยหลงจากนจะเรยกเพยงยอวา “คาใชจายรกษาโรค หรอ คาใชจายหลงเกดโรค” และ 3) คาใชจายในเพอการดแลสขภาพตอรายไดเฉลยรายเดอนของครวเรอน โดยหลงจากนจะเรยกเพยงยอวา “คาใชจายปองกนโรค หรอคาใชจายกอนเกดโรค”

ทงน สมมตฐานของแบบจ าลองของผวจย คอ ณ ระดบการศกษาทตางกน (ซงในงานวจยชนนใชการจดกลมออกเปน 4 กลม ตามจ านวนปการศกษาของประชากรในแบบส ารวจ) จะสงตอการใชจายในการดแลและรกษาสขภาพทแตกตางกนหรอมความเหลอมล ากน หากครวเรอนทยากจนตองจากจายเงนมากวาครวเรอนทรวยในการซอปจจยปจจยเดยวกน เราจะตความไดวาสนคานนเปนภาระคาใชจาย ซงไมไดแสดงถงความสามารถในการซอทมมากกวาครวเรอนทอยในกลมรวยทสด ผลการศกษาจากแบบจ าลองทางเศรษฐมตดงแสดงในตารางท 3 มดงน

1. อายไมมผลตอคาใชจายในดานสขภาพ หากประชากรมอายไมมาก ในทางกลบกบ คาใชจายโดยรวมเพอสขภาพรวมถงคาใชจายเพอการดแลและรกษาสขภาพนนมแนวโนมเพมขนเมอประชากรมอายมากขน และเมอเปรยบเทยบความแตกตางระหวางเพศจะพบวา ประชากรเพศชายมคาใชจายสขภาพรวม และคาใชจายหลงเกดโรค นอยกวาเพศหญงมาก

2. เมอเปรยบเทยบในแงของระดบการศกษาแลวพบวา ผ ทมจ านวนปการศกษาทจดอยในกลมต าสดนนมคาใชจายสขภาพรวม และ คาใชจายกอนเกดโรค นอยกวากลมทคนทมจ านวนปการศกษาสง ซงหมายความวา คนการศกษายงนอยการใชจายเพอปองกนโรคยงนอยลงตามไปดวย

3. รายไดตอเดอนของหวหนาครวเรอนมผลในทางตรงขามกบคาใชจายสขภาพรวม โดยหากรายไดของหวหนาครวเรอนมมากกจะท าใหสดสวนคาใชจายในดานสขภาพรวมลงลด นยนอาจตความไดวา เมอหวหนาครอบครวมการศกษาสงรายไดครวเรอนกสงขนดวยท าใหคาใชจายสขภาพรวม(คดเปนตอรายไดครบเรอน) มคาลดลง

4. เมอเปรยบเทยบกบครวเรอนทมรายไดจดอยระดบทยากจนทสดกบรวยทสดแลวพบวา ครวเรอนทยากจนทสดมคาใชจายหลงเกดโรคนอยกวาครวเรอนทรวยทสด แตมากกวาครวเรอนทมรายได

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 14/29

ระดบปานกลาง และในขณะเดยวกนหากพจารณาคาใชจายกอนการเกดโรคพบวา ครวเรอนทยากจนทสดตองแบกรบภาระในคาใชจายสงทสดเมอเทยบกบกลมอน ๆ

5. ในแงของความแตกตางกนของพนททครวเรอนอาศยอย ครวเรอนทอาศยอยนอกเขตเทศบาลและทอาศยอย หางจากกรงเทพมหานครและปรมณฑลมากมแนวโนมท มจะตองแบกรบภาระคาใชจายดานสขภาพทสงขน

6. จากการเปรยบเทยบชนเศรษฐกจของครวเรอนทระดบตาง ๆ เทยบกบชนเศรษฐกจทเปนผปฏบตการทางวชาชพ วชาการ และนกบรหารซงเปนกลมทมการศกษาสงและมรายไดมากกวาโดยเปรยบเทยบ พบวาคาใชจายสขภาพรวมของกลมผปฏบตการทางวชาชพ วชาการ และนกบรหารมคามากกวากลมอน ๆ สอดคลองกบผลทไดจากการวเคราะหปจจยทเกดจากทงระดบการศกษาและรายไดขางตน ตารางท 3 แบบจ าลองเศรษฐมตเชงเสนของปจจยทสงผลตอสดสวนคาใชจายดานสขภาพตอรายได ป 2554

ตวแปรตาม

สดสวนคาใชจายเพอสขภาพตอรายไดเฉลยตอเดอนของครวเรอน

สดสวนคาใชจายเพอการรกษาสขภาพตอรายไดเฉลยตอเดอนของครวเรอน

สดสวนคาใชจายเพอการดแลสขภาพตอรายไดเฉลยตอเดอนของครวเรอน

ตวแปรตน ประมาณการคาสมประสทธ ตวแปร

เปรยบเทยบ ลกษณะเฉพาะรายบคคล

อาย 0* 0.0000064 0** อาย 2 0.0000042** 0.0000038** 0.0000062** หากเปนเพศชาย -0.004** -0.003** -0.001** เพศหญง

มระดบการศกษาอยในกลมลางสด -0.008** -0.008** -0.014** ระดบการศกษาอยใน

กลมบนสด มระดบการศกษาอยในกลมกลาง-ลาง

-0.003** -0.002** -0.001** "

มระดบการศกษาอยในกลมกลาง-บน

-0.002** -0.000055 -0.002** "

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 15/29

ลกษณะเฉพาะของครอบครว รายไดตอเดอนของหวหนาครวเรอน -0.024** -0.025** -0.01**

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบลางสด (จนทสด)

-0.03** -0.032** 0.023** ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบบนสด (มง

คงทสด) ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-ลาง

-0.024** -0.025** 0.006** "

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-บน

-0.018** -0.018** 0.002** "

แมหมาย -0.008** -0.008** -0.004** ครวเรอนทแตงงาน หยาราง -0.007** -0.007** -0.011** " แยกกนอย -0.007** -0.007** 0.012** "

พนททครวเรอนอาศยอย หากครวเรอนอาศยอยนอกเขตเทศบาล

-0.003** -0.003** 0.001** ครวเรอนทอาศยใน

เขตเทศบาล

หากครวเรอนอาศยอยในภาคกลาง -0.01** -0.01** -0.002** ครวเรอนทอาศยในกรงเทพฯ และปรมณฑล

หากครวเรอนอาศยอยในภาคเหนอ -0.016** -0.016** -0.013** " หากครวเรอนอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

-0.014** -0.013** -0.012** "

หากครวเรอนอาศยอยในภาคใต -0.007** -0.007** 0.011** " ชนทางเศรษฐกจของครวเรอน

ผ ถอครองท าการเกษตรทเปนเจาของทดนเปนสวนใหญ (รวมการเพาะเลยงสตวน า)

-0.008** -0.007** -0.006** ผปฏบตงานวชาชพ วชาการ และนก

บรหาร

ผ ถอครองท าการเกษตรทเชาทดนเปนสวนใหญ/ใชทสาธารณะ

-0.003** -0.002** -0.009** "

ตวแปรตาม สดสวนคาใชจายเพอ

สดสวนคาใชจายเพอ

สดสวนคาใชจายเพอ

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 16/29

สขภาพตอรายไดเฉลยตอเดอนของครวเรอน

การรกษาสขภาพตอรายไดเฉลยตอเดอนของครวเรอน

การดแลสขภาพตอรายไดเฉลยตอเดอนของครวเรอน

ตวแปรตน ประมาณการคาสมประสทธ ตวแปรเปรยบเทยบ

ผท าประมง ปาไม ลาสตว เกบของปา บรการทางการเกษตร

-0.018** -0.017** -0.04** ผปฏบตงานวชาชพ วชาการ และนก

บรหาร ผประกอบธรกจ การคา อตสาหกรรมและบรการ

-0.009** -0.009** 0 "

ผใชแรงงาน -0.012** -0.011** -0.018** " ลกจางประเภทอน -0.014** -0.013** -0.015** " ผ มรายรบจากบ าเหนจ บ านาญ เงนชวยเหลอจากรฐ หรอบคคลอนนอกครวเรอน

-0.006** -0.005** -0.004** "

ผ มรายรบจากทรพยสน 0.017** 0.014** 0.027** " จ านวนตวอยาง : อทธพลของตวแปรอสระทงหมดทมตอตวแปรตาม (R2 ):

0.310 .301 0.320

หมายเหต: ***,** และ * แสดงถง ความมนยส าคญทระดบ 1, 5, and 10% โดยแบบจ าลองนใชวธการประมาณการแบบ Ordinary Least Square รวมกบการค านวนประมาณการคาความคลาดเคลอนมาตราฐาน (Standard Errors) โดยวธ heteroskedasticity-robust standard error 2.3 ความเหลอมล าของปจจยน าเขาทางการศกษา

ปจจยจ าเขาทางการศกษาทสามารถน าเขามาใชศกษาถงความเหลอมล าไดนนมอยดวยกนหลาย

ประการดวยกนในทนจะหยกเพยงบางประการมาอภปราย

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 17/29

2.3.1 การจดสรรงบประมาณเดกเลก vs มหาวทยาลย

การหยบประเดนงบประมาณมาอภปรายประการแรกไดแก ในแงของการจดสรรงบประมาณ

ระหวางผ เรยนในระดบชนตางๆ ตามอดมคตของการจดการศกษาแลวการจดสรรงบประมาณใหแกผ เรยน

ในระดบชนตางๆ ควรมโครงสรางดงแสดงในภาพท 7 หมายความวา การลงทนในทนมนษยเชนเรองของ

การศกษานนจะมผลตอบแทนสงมากจากการลงทนในผ มอายนอยและผลตอบแทนจากการลงทนจะยง

ลดลงเรอยๆ เมอระยะเวลาผานไป

ภาพท 5 ภาพผลตอบแทนทางการศกษาจากการลงทนในทนมนษย แบงตามระดบชนจากอายนอยไปมาก

ทมา: Ahuja, Chucherd, & Pootrakool (2006)

ในแงผลการลงทน สาเหตทผลตอบแทนจากการลงทนในทนมนษยมลกษณะสงและคอยๆ ลดลง

ดงแสดงในภาพท 7 กเนองจาก การศกษาในระดบกอนกอนประถมเปนการศกษาซงสงผลตอทงการสราง

บคลกภาพ, ทกษะเรองความสมพนธทางสงคม ทกษะดานภาษาและตรรกะพนฐานซงมความส าคญอยาง

ยงในการเรยนรเรองราวตางๆ หรอมโนทศนทมความสลบซบซอนมากขนในการศกษาทสงขนไป หากไมม

พนฐานทดเพยงพอในระดบชนอายนอยการศกษาในระดบสงกยากทจะประสบความส าเรจ ดงนน ในแง

ของการลงทนเพอทนมนษยระดบชนเบองตนเชน ระดบกอนวยเรยน ระดบประถมนนจงมผลตอบแทนทสง

มาก ยกตวอยางเพอใหเหนภาพการปรบเปลยนจากคนอานเขยนไมได ( illiterate) อานออกเขยนไดจะเพม

ความสามารถในการสรางรายไดและการท างานอกมากๆๆๆ ในขณะทเมอเพมความสามารถจากการบวก

อตราดอกเบย

อางอง

ผลตอบแทน

ทนมนษย

อาย หรอชนป

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 18/29

ลบคณหารเลขไดไปเปนการ ถอดรากทสองหรอยกก าลงทกษะสวนทสลบซบ ซอนเหลานนกลบม

ผลตอบแทนสวนทเพมขนนอยลงกวากรณแรก เปนตน

ในแงความเปนธรรมทางสงคม หากอางองจ านวนรอยละของผ ทอยในชวงอายทเหมาะสมจะเรยน

กบจ านวนผ เรยนจรงทอยในระบบการศกษา (ภาพท 8) พบวาผ ทจะมโอกาสศกษาตอถงมหาวทยาลยนน

มเพยงราว รอยละ 54.8 เทานนและทยอยลดลงเปนล าดบ ดงนนในแงนการอดหนนการศกษาส าหรบ

ผ เรยนจงควรใหระดบกอนประถมมากทสดแลวจงคอยๆ ลดหลนลงไปสระดบประถม มธยม มหาวทยาลย

ตามล าดบเพราะการจดสรรงบประมาณทางการศกษาในลกษณะจากเดกเลกไปสเดกโตนนจะมความเปน

ธรรมในความหมายทวาเงนลงทนทางการศกษาดงกลาวจะไปถงคนจ านวนมากมากกวาการจดสรรใหแก

เดกโตมากกวาเดกเลก

ภาพท 6 แสดงอตราการคงอยในสถานศกษา

ทมา: ขอมลกระทรวงศกษา อางถงใน (สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย, 2555)

ทวา ในทางปฏบตสงทรฐบาลด าเนนการกลบผดแปลกไปจากแนวคดทางทฤษฎขางตนโดยรฐบาล

มงจดสรรงบประมาณทางการศกษา ใหแกผ เรยนทมระดบการศกษาสงกวาผ เรยนทระดบการศกษาต าลง

มา ดงปรากฏตวอยางตามขอมลในภาพท 9 ซงท าตวเลขงบประมาณทางการศกษาเฉลยตอหวผ เรยนในป

พ.ศ. 2549 และภาพท 10 ไดแก ตวเลขงบประมาณทางการศกษาเฉลยตอหวผ เรยนในปพ.ศ. 2552 ทงน

จะพบวาความแตกตาง ของงบประมาณทางการศกษาทรฐบาลอดหนนใหแกระดบชนทางการศกษาต านน

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 19/29

มมลคาตอหวผ เรยนนอยกวาระดบสง โดยเฉพาะในระดบมหาวทยาลย มากไปกวานน การอดหนนทาง

การศกษาตอการพฒนาทกษะ-ผลตภาพยงมมลคานอยทสด

ในกรณภาพท 10 ผอานจะพบวา ขอมลของปพ.ศ.2555 ไมครบถวนเทยบเทางานของ Ahuja,

Chucherd, & Pootrakool (2006) ทงนเนองมากจากสถตตามฐานขอมลกระทรวงศกษาไดยบตารางขอมล

นบตงแตพ.ศ. 2548 เปนตนมาเหลอเพยงงบประมาณการศกษารวมของระดบการศกษาขนพนฐานเทานน

ภาพท 7 งบประมาณทางการศกษาตอหวผ เรยนทรฐจดสรรในแตละระดบชนทางการศกษา พ.ศ.2549

ทมา: Ahuja, Chucherd, & Pootrakool (2006)

อางสถตกระทรวงศกษาพ.ศ.2548 และงบประมาณภาครฐปงบประมาณพ.ศ. 2549

ภาพท 8 งบประมาณทางการศกษาตอหวผ เรยนทรฐจดสรรในแตละระดบชนทางการศกษา พ.ศ.2552

ทมา: ขอมลจาก กระทรวงศกษา (2552) และส านกงานสถตแหงชาต (2555)

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 20/29

การจดสรรงบประมาณทางการศกษาท มลกษณะเอนเอยงจะใหน าหนกแกผ เรยนทมการศกษาสง

น นอกจากจะกระทบตอปมปญหาดานความเปนธรรมหรอไมเปนธรรมแลวยงกระทบตอผลสมฤทธทาง

การศกษาดวยอกสวนหนง ซงจะกลาวถงในภายหลง อยางไรกตามแต การสรางขอเสนอในเรองนมใชเรอง

งายเนองจากหลายสาเหตอาท ประการแรก การขยายวงเงนเพอการศกษาในสวนของเดกเลกนนท าไดยาก

เนองจากงบประมาณทางการศกษาในปจจบนคอนขางสงมากเมอคดเปนสดสวนตอ GDP หรอตอ

งบประมาณภาครฐโดยรวม (ด ภาพท 11) ประการสอง การขยายงบประมาณแตเพยงอยางเดยวไมชวย

แกปญหาเพราะ สวนส าคญอกประการหนงทท าใหการสงผานทรพยากร (เชนงบ) ไปแปลงเปนคณภาพ

ทางการศกษาท าไดนอยไดแกการขาดระบบความรบผดรบชอบ (Accountability system) ทดเพยงพอ แต

เนองจากหวขอดงกลาวกวางขวางและลกไปกวาหวขออนเปนวตถประสงคของการศกษาเอกสารชนนจงขอ

ไมกลาวถงในรายละเอยด ประการสาม การลดเงนอดหนนทางการศกษาในระดบมหาวทยาลย อาจท าให

คาท าเนยมการศกษาแพงมากขน กอใหเกดความไมพอใจแกนสตนกศกษาได (ปจจบนเรองคาธรรมเนยม

การศกษาสงเปนประเดนละเอยดออนทถกกเถยงมากในสงคมอยแลว)

ภาพท 9 แสดงงบประมาณทางการศกษาตอ GDP และ ตองบประมาณภาครฐโดยรวม

ทมา: ธนาคารโลก อางถงใน (สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย, 2555)

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 21/29

ทางออกทพอมทางเปนไปไดจงไดแก การปรบทประสทธภาพของการแปลงงบประมาณไปส

คณภาพทางการศกษาแทนการเพมงบประมาณซงเปนอกหวขอหนงทตองพจารณาตางหากออกไป โดย

งานทกลาวถงเรองนกเชน สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน และ แบงค งามอรณโชต (2555)

ขอเสนอทสองไดแก การคอยๆ ปรบเชงโครงสรางดวยการเพมงบประมาณสวนของการศกษาขนพนฐาน

“ในอตราเพม” ทสงกวาอตราการขยายตวของงบมหาวทยาลยโดยทยอยปรบในแตละปงบประมาณไป

เรอยๆ อยางคอยเปนคอยไป เปนตน

2.3.2 การจดสรรงบประมาณฝงอปสงค vs ฝงอปทาน

ขอมล พ.ศ.2554 ชวาการจดสรรงบประมาณทางดานการศกษาในประเทศไทยมลกษณะให

งบประมาณทางฝงดานอปทาน (Supply side) อนหมายถงการใหงบประมาณทค านงถงเรองของ งบ

บคลากร งบลงทน และงบด าเนนงานของโรงเรยนซงไมไดสมพนธกบจ านวนผ เรยนโดยตรงเปนมลคาราว

รอยละ 75 ของมลคางบประมาณรวมทกระทรวงศกษาใชจายเพอการศกษา ในขณะทงบซงผกอยกบ

จ านวนผ เรยนโดยตรง หรอทเรยกการจดสรรงบประมาณดานอปสงค (Demand side) นนมอยราวรอยละ

25 โดยเปรยบเทยบกบขอมลการจดสรร พ.ศ. 2547 พบวางบประมาณอปทาน: อปสงคมเพยง 83: 17

เทานน (ด สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน และ แบงค งามอรณโชต, 2555 ) จงนบวาทศ

ทางการจดสรรงบประมาณมลกษณะองไปทางอปสงคมากยงขนทวากยงคงไมมากพอ

2.4 ความเหลอมล าของผลลพธทางการศกษา

ความเหลอมล าของผลลพธทาการศกษาซงจะกลาวถงในรายงานฉบบนกวางๆ นน บทความนนน

ประกอบไปดวยดานไอคว และดานผลคะแนนสอบมาตรฐานซงสวนของคะแนนสอบมาตรฐาน ซงทงสอง

สวนมผท าการศกษาไวอยางทนสมยแลวไดแก ดานไอควท าการศกษาโดยโครงการวจยส ารวจสถานการณ

ระดบสตปญญาเดกนกเรยนไทย ป 2554 ของกรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข และในดานผลลพธ

ทางการศกษาไดแกงานของ สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555) โดยจะไดกลาวถงความ

เหลอมล าดานไอควกอน และความเหลอมล าดานผลลพธทางการศกษาเปนล าดบทาย

2.4.1 ความเหลอมล าของไอคว

ผลการศกษาของกรมสขภาพจต (2554) แสดงดงภาพท 12 สะทอนใหเหนวามความเหลอมล า

ดานผลลพธในมตของพนทตางๆ ทวประเทศ ซงมลกษณะสอดคลองกบผลการศกษาความเหลอมล าดาน

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 22/29

พนทของโอกาสทางการศกษา (ด ระยะเวลาเฉลยทใชเพอการศกษาของคนชวงอายตางๆ โดยใชขอมล

SES-2011 ดงภาพท 5) กลาวคอ ภาคอสานและภาคใตเปนภาคททงโอกาสไดเรยนนอยทสดและม

ผลสมฤทธทางการศกษาวดโดยองคประกอบดานสตปญญา IQ (Intelligent Quotient) ระดบนอยทสด

โดยกรงเทพและภาคกลางมระดบ IQ สงสดและมโอกาสทางการศกษาสงสดดวย

ภาพท 10 IQ ของเดกไทยชวงชนประถมศกษาปท 1 ถงชนมธยมศกษาปท 3 แขงตามภาค

ทมา: กรมสขภาพจต (2554)

จากภาพท 13 จะพบวาเมอน าขอมลขององคประกอบดานสตปญญา หรอคา IQ มาเรยงพจารณาในรายระดบชนการศกษากจะพบวา เดกทอยในวยการศกษาชนตนกจะมคา IQ ต า ซงการท IQ ต าในการศกษาชนตนจะสงตอความสามารถในการเรยนรตลอดชวตของผ เรยน ขอนาสงเกตประการหนงไดแก รปแบบของ IQ ทนอยวยเดกและสงขนเลกนอยในวยทเรยนระดบสงขนนน สอดคลองกบการจดสรรงบประมาณทลงทนทางดานการศกษาแกกลมวยเดกนอยกวากลมระดบชนทสงขน อยางไรกตาม เปนการยากทจะยนยนถงความสมพนธอยางแนนอนรดกมเนองจากขาดขอมล

ภาพท 11 IQ ของเดกไทยชวงชนประถมศกษาปท 1 ถงชนมธยมศกษาปท 3 แบงตามระดบชน

ทมา: กรมสขภาพจต (2554)

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 23/29

2.4.2 ความเหลอมล าของคะแนนสอบมาตรฐาน

ในสวนของความเหลอมล าดานการศกษาวดจากผลลพธทางการศกษานนสามารถวดไดจาก 3

แหลงส าคญดวยกนซงสามารถจะน ามาใชเปรยบเทยบไดในฐานะขอสอบมาตรฐานไดแก PISA, TIMSS

และ O-NET ทงน สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555) ไดศกษาความเหลอมล าดาน

ผลลพธทางการศกษาจากคพแนนสอบขอสอบมาตรฐานทงสามและไดขอสรปดงหยบยกมาตามภาพท

14- 16 ตอไปนคอ

ภาพท 12 แสดงความเหลอมล าดานผลลพธทางการศกษาระหวางภาค

ทมา: สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555)

จากภาพท 14 แสดงใหเหนถงผลลพธทางการศกษาซงมความสอดคลองกบผลการศกษาในสวน

ของIQ และสวนของโอกาสทางการศกษาไดแก ภาคทมผลการศกษาดไดแกกรงเทพและปรมณฑล ภาค

กลาง สวนภาคใตและอสานมผลสมฤทธทางการศกษานอยกวา นอกจากน ภาษาองกฤษยงคงเปนรายวชา

ทเดกไทยมผลส าฤทธทางการศกษาต าอยางเหนไดชด

ส าหรบภาพท 15 สะทอนถงความเหลอมล าของผลสมฤทธทางการศกษาระหวางสถานศกษา

โดยโรงเรยนทมผลการศกษาสงอยางโดดเดนไดแกโรงเรยนสาธต ในขณะทโรงเรยนทมผลสมฤทธทาง

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 24/29

การศกษาดรองลงมาไดแกโรงเรยนภายใตสงกดส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.2)

และ ส านกงานการศกษาเอกชน (สช.) ซงมมากกวาหรอนอยกวากนในบางรายวชาแตกตางกนไป สวน

โรงเรยนทสงกดการปกครองสวนทองถน (อปท. กทม.) และโรงเรยนในกลมขยายโอกาส (สพฐ.1) ตางเปน

โรงเรยนทมผลสมฤทธทางการศกษาต า

ภาพท 13 แสดงความเหลอมล าดานผลลพธทางการศกษาระหวางตนสงกด

ทมา: สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555)

3. สรป

จากงานศกษาชนนอาจแบงขอสรปไดเปนสามสวนดวยกนไดแก วธการศกษาความเหลอมล า,

การวดความเหลอมล าในแตละมต และสวนทสามไดแกผลกระทบจากความเหลอมล าในฐานะปจจยสงคม

ก าหนดสขภาพ (Social determinant of health)

3.1 วธการวดความเหลอมล า

ในเบองตนงานศกษาชนนพยายามก าหนดกรอบแนวคดในการวดความเหลอมล าทางการศกษา

ขนมากอนวา การวดควาเมหลอมล าสามารถท าไดกวธการและในแตละวธการวดไดอยางไรบางเพอใหกา

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 25/29

รวเพคราะหความเหลอมล าทางการศกษาสามารถท าความเขาใจไดอยางรดกม ผลการศกษาชวาวธการวด

ยงสามารถแบงไดเปนอก 4 ประเภทดงน

การวดความเหลอมล าจากความสามารถในการเขาถงการศกษา ตวอยางเชน อตราสวนผ

ลงทะเบยนเรยนตอประชากรในวยเรยน (Enrollment ratio) หรอ จ านวนปทเรยนอยใน

สถานศกษา (Attainment measured by years of schooling) เปนตน

การวดความเหลอมล าจากคณภาพของปจจยน าเขาทางการศกษา ตวอยางเชน จ านวนผ เรยนตอ

คร (Pupil-Teacher ratio), รายจายตอหวครหรอตอหวผ เรยน (Expenditure per capita),

รายจายเงนเดอนคร, รายจายทางการศกษาเพอหนงสอและอปกรณการเรยนร เปนตน

การวดความเหลอมล าจากคณภาพปจจยสงออกจากการศกษา เชน คณภาพผ เรยน วดจากผล

คะแนนการสอบขอสอบมาตรฐานทงในประเทศไทย (อาท National test, O-NET) หรอ

ตางประเทศ (อาท PISA), และ ศกยภาพทางปญญา (IQ.) ของผ เรยน เปนตน

การวดความเหลอมล าจากหลกสถตอนๆ เชน การวดคาความเปบยงเบนมาตรฐานของจ านวนปท

เรยนอยในสถานศกษา มาใชเปนตวแทนความเหลอมล าไดเชนเดยวกน

3.2 การวเคราะหความเหลอมล าทางการศกษาไทย

เมอทราบกรอบการวดความเหลอมล าแลวจงท าใหสามารถวดความเหลอมล าได ความเหลอมล า

ทวดไดมผลดงตอไปนคอ

ความเหลอมล าจากการวดคาความเบยงเบนมาตรฐาน

การศกษาไทยในภาพรวม แมวาประชาชนจะมการศกษาในระดบทสงข น พจารณาไดจาก

ระยะเวลาทประชากรวยเรยนใชเพอการศกษาเพมขน ทวาในแงของความเหลอมล าทวดผาน “คา

เบยงเบนมาตรฐาน” อนสะทอนความแตงตางกนของระดบการศกษาระหวางคนทไดรบการศกษา

สงและต าเทยบเคยงกบคาเฉลยของสงคม นนยงคอนขางคงท กลาวคอความเหลอมล าไมไดลดลง

มากนก

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 26/29

ความเหลอมล าจากความสามารถในการเขาถงการศกษา: วดจากจ านวนปทเรยนอยในสถานศกษา

ความเหลอมล าดานเพศชายและหญงนน จากอดตซงเพศหญงมโอกาสทางการศกษาต ากวาชาย

(ใชเวลาเรยนในสถานศกษานอยกวาเพศชาย) ในปจจบนคนพบวาชวงเวลาโดยเฉลยทเพศหญงใช

เพอการศกานนสงกวาเพศชายเลกนอย

ในแงของพนทระหวางภาค พบวา กรงเทพ และ ภาคกลาง ประชากรทอาศยอยยงคงม

ความสามารถในการเขาถงการศกษามากกวาประชากรในภาคอนๆ โดยภมภาคทมประชากรไดรบ

โอกาสเขาถงการศกษานอยทสดไดแก อสานและภาคใต โดยเฉพาะภาคใตในชวงหลงมานม

โอกาสนอยลงจนกระทงต าทสด

ความเหลอมล าภายในพนท เปนความเหลอมล าทวดเพอพจารณาวาพนทซงเปนเมอง (ไดแก

เทศบาล) และพนทนอกเทศบาลนนมความเหลอมล าทางการศกษาระหวางกนหรอไม ผลพบวา ม

ความเหลอมล าอยางชดเจนเกดขนระหวางพนทภายในและภายนอกเทศบาล

แมวาทงสามวตทไดกลาวมานจะมความเหลอมล าด ารงอย ทวาหากมองตลอดระยะเวลากวา 50

ปยอนหลงจะพบวาความรนแรงจากความเหลอมล าทางการศกษาทงสามมตม “แนวโนม” ไปใน

ทศทางทลดลง

ความเหลอมล าจากปจจยน าเขาทางการศกษา

ผ เรยนในระดบการศกษาขนตนยงไดรบความสนใจ ใหทรพยากรนอยเมอเทยบกบผ เรยนในชวง

อายทสงขน หรอกลาวใหชดเจนยงขนคอ รายจายงบประมาณทางการศกษาหากเทยบตอหว

ผ เรยนแลว ผ เรยนระดบปฐมวยไดรบคาใชจายทต ากวาระดบอดมศกษา

ความเหลอมล าในสวนของการจดทรพยากรไปลงทนทางการศกษาใหแกเดกเลกนอยกวาเดกโต

อยางมนยยะส าคญจะสงผลตอปญหาความเหลอมล าดานคณภาพในสวนของปจจยสงออกดวย

กลาวคอ เดกทไดรบการลงทนทางการศกษานอยกจะมผลการศกษาทคอนขางดอยและในระยะ

ยาวกระบวนการเรยนรตลอดชวตกจะท าไดดวยศกยภาพทดอยกวาการมพนฐานความรทดใน

ระดบเดกเลก

มากไปกวานน หากพจารณา การออกจากการศกษา (Drop out) จะพบวาการหลดจากภาค

การศกษาของผ เรยนจะเกดขนมากภายหลงมธยมศกษาปท3 และเมอถงชนมธยมศกาปท 6 จะ

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 27/29

เหลอผ เรยนตอประชากรวยเรยนเพยงราวกงหนงเทานน ดงนนการทมเทงบประมาณไปใหแกผ

เรยนในระดบสงมากกวาผ เรยนในระดบการศกษาขนพนฐานนนท าใหเกดความเหลอมล ามาก

ยงขนเพราะเปนการจายงบประมาณสงใหแกประชากรสวนนอย

ความเหลอมล าจากปจจยสงออกทางการศกษา

ความเหลอมล าองคประกอบสตปญญา ผลการศกษาสะทอนใหเหนวามความเหลอมล าดาน

ผลลพธในมตของพนทตางๆ ทวประเทศ กลาวคอ ภาคอสานและภาคใตเปนภาคททงโอกาสได

เรยนนอยทสดและมผลสมฤทธทางการศกษาวดโดยองคประกอบดานสตปญญา IQ (Intelligent

Quotient) ระดบนอยทสด โดยกรงเทพและภาคกลางมระดบ IQ สงสดและมโอกาสทางการศกษา

สงสดดวย

เมอน าขอมลขององคประกอบดานสตปญญา หรอคา IQ มาเรยงพจารณาในรายระดบชน

การศกษากจะพบวา เดกทอยในวยการศกษาชนตนกจะมคา IQ ต า ซงการท IQ ต าในการศกษา

ชนตนจะสงตอความสามารถในการเรยนรตลอดชวตของผ เรยน

การวดผลจากขอสอบมาตรฐานพบวา ทงขอสอบมาตรฐานภายในประเทศและตางประเทศ

การศกษาไทยในรายภาคนนกรงเทพและภาคกลางยงคงมผลลพธทางการศกษาโดดเดนกวาภาค

อนๆ โดยภาคใตและภาคอสานยงคงเปนสองภาคทมผลลพธทางการศกษาคอนขางต า ความ

เหลอมล าดงกลาวมรปแบบคลายคลงกบความเหลอมล าของโอกาสทางการศกษา

3.3 ผลกระทบของความเหลอมล าทางการศกษา ในฐานะปจจยสงคมก าหนดสขภาพ

การศกษานนแนนอนวาความเหลอมล ายอมเปนปญหาทางสงคมในตวมนเอง ทวา ความเหลอม

ล าทางการศกษากยงมผลกลางเปนปจจยทางสงคมทกระทบตอความเหลอมล าในมตอนๆ ดวยเชนความ

เหลอมล าของโอกาสทจะเขาถงการรกษาพยาบาลหรอการดแลสขภาพทด ตวอยางคอ คนการศกษานอย

ไดรบโอกาสท างานไมมาก ตองเขาไปท างานในโรงงานซงมเงอนไขการท างานทแยกวาแรงงานปกขาวท าให

ปวยไดงายกวาเปนตน สวนนจะท าการวเคราะหวาความเหลอมล า ไปสงผลกระทบตอสขภาพอยางไร

อายไมมผลตอคาใชจายในดานสขภาพ และเมอเปรยบเทยบความแตกตางระหวางเพศจะพบวา ประชากรเพศชายมคาใชจายสขภาพรวม และคาใชจายหลงเกดโรค นอยกวาเพศหญงมาก

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 28/29

หากรายไดของหวหนาครวเรอนมมากกจะท าใหสดสวนคาใชจายในดานสขภาพรวมตอรายไดครวเรอนลงลด

เมอเปรยบเทยบกบครวเรอนทมรายไดจดอยนะดบทยากจนทสดกบรวยทสดแลวพบวา ครวเรอนทยากจนทสดมคาใชจายหลงเกดโรคนอยกวาครวเรอนทรวยทสด แตมากกวาครวเรอนทมรายไดระดบปานกลาง นอกจากน คนการศกษายงนอยการใชจายเพอระมดระวงปองกนการเกดโรคยงนอยลงตามไปดวย

ครวเรอนทอาศยอยนอกเขตเทศบาลและทอาศยอยหางจากกรงเทพมหานครและปรมณฑลมากมแนวโนมทมจะตองแบกรบภาระคาใชจายดานสขภาพทสงขน

3.4 ขอเสนอแนะเชงนโยบาย

ควรเนนหนกใหความส าคญกบเพศ พนท และกลมอายทปจจบนยงมโอกาสทางการศกษาไมเทา

เทยม หรอดอยกวากลมอนๆ ยกตวอยางเชน เดกเลกซงไดรบทรพยากรนอยกวาเดกโตควรไดรบ

ทรพยากรการศกษามากยงขน

ในแงของการจดสรรทรพยากรการศกษามากยงขนนนไมเพยงพอจะยกระดบคณภาพการศกษาไป

ได เพราะ ทรพยากรทางการศกษาเปนเพยงปจจยน าเขา (input) ซงจะแปลงไปเปนคณภาพทาง

การศกษาฝงปจจยสงออก (output) เชนคณภาพผ เรยนดานตางๆ ไดนนนนนอกเหนอจากการให

ทรพยากรมากขนแลวยงตอง เพมประสทธภาพทางการศกษาและสรางระบบความรบผดรบชอบท

ดภายในการจดการดวย ซงอยนอกเหนอจากงานศกษาชนนแตผศกษาแนะน าใหผานเพมเตมใน

สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน, และ แบงค งามอรณโชต. (2555)

รฐบาลควรใหความส าคญกบกระทรวงศกษาและอาจจดท ายทธศาสตรรวมกนในการจดการ

การศกษาระหวางกระทรวงทเกยวของ ซงงานชนนไดสะทอนใหเหนถงความสมพนธ (เบองตน)

ระหวางความเหลอมล าทางการศกษาตอความเหลอมล าดานสขภาวะ เพอเปนตวอยางแลว ดงนน

การแกไขปญหาดานสขภาพจะท าเพยงภายในกระทรวงสาะรณะสขเพยงอยางเดยวกอาจจะไม

เพยงพอแตตองปรบขยายยทธศาสตรใหเกดความรวมมอระหวางกระทรวงมากยงขน

การส ารวจความเหลอมล าทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ 29/29

งานทอางถง

Kobsak Pootrakool, Thitima Chucherd, และ Ashvin Ahuja. (2006). Human Capital Policy:

Building a Comparative Workforce for 21th Century Thailand. Bank of Thailand.

Vinod Thomas, Yan Wang, และ Xibo Fan. (2001). Measureing Education Inequality: Gini

Coefficients of Education. World Bank.

กรมสขภาพจต. (2554). สถานการณระดบสตปญญาเดกนกเรยนไทย ป 2554 . กระทรวงสาธารณสข.

กระทรวงศกษา. (2552). ขอมลสถตดานการศกษา ปการศกษา 2552: ตารางสถตการศกษาฉบบยอ.

กรงเทพ, ไทย. เขาถงไดจาก สารสนเทศทางการศกษา: http://203.146.15.234/eis/

สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน, และ แบงค งามอรณโชต. (2555). ระบบบรหารและการเงน

เพอสรางความรบผดชอบในการจดการศกษา. มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

(TDRI).

ส านกงานสถตแหงชาต. (2555). ประมวลสถตส าคญของประเทศไทย พ.ศ.2555. กรงเทพ: ส านกงานสถต

แหงชาต.

อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ สมเกยรต ตงกจวานชย. (2555). การปฏรปการศกษารอบ

ใหม: สการศกษาทมคณภาพอยางทวถง. มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI).