ระบบต่อมไร้ท่อ (ฮอร์โมน) - Hormone system

1

บทท 9 ระบบตอมไรทอ

(ENDOCRINE SYSTEM)

2

ระบบตอมไรทอ (ENDOCRINE SYSTEM)

3

ตอมไรทอ (endocrine gland) ตอมท หลงสารและไปมผลตอเซลลเปาหมาย โดยผาน extracellular fluid เชนกระแส เลอด โดยม 9 ชนดในคน ตอมมทอ(exocrine gland) ตอมทหลง สารและไปมผลตอเซลลเปาหมายโดย ผานทอ

ระบบตอมไรทอ (ENDOCRINE SYSTEM)

4

ฮอรโมน หมายถงสารเคมทสรางมาจากเซลลของตอมไรทอ(endocrine cell) และไปมผลควบคมการท างานของเซลลเปาหมายทอยหางออกไป โดยขนสงไปตามกระเสเลอด

การท างานของรางกายทควบคมโดยฮอรโมนหรอสารเคม เรยก chemical control และเรยกกลมสารเคมดงกลาววา chemical messenger หรอ molecular messenger

5

ระบบ

ประส

านงาน(

co

-ord

ina

tin

g s

ys

tem

)

6

หนาทของฮอรโมนแบงออกไดเปน 3 กลมใหญ

1. ควบคมการเจรญเตบโต (growth)

2. ควบคมและรกษาสภาพแวดลอมภายในรางกายใหเปนปกต

3. ควบคมการท างานของรางกายอยางอตโนมต

7

Chemical messengerหรอmolecular messenger แบงเปน 5 ชนดดงน

1. Paracrine (local regulator) 2. Neurotransmitter 3. Neurohormone 4. Hormone 5. Pheromone

8

ฮอรโมนแบงตามโครงสรางทางเคมไดเปน 4 ชนด คอ

1. ฮอรโมนเปปไทดหรอโปรตน (Polypeptide hormone) 2. ฮอรโมนสเตยรอยด (Steroid hormone) 3. ฮอรโมนเอมน (Amine hormone) 4.ฮอรโมนกรดไขมน (Fatty acid hormone)

9

กลไกการออกฤทธของchemical messenger และฮอรโมน

-ออกฤทธไดโดยการจบกบตวรบสญญาณ(receptor)

สารเคมตวเดยวกนสามารถมผลตอ เซลลชนดตางๆ ไดตางกนโดยขนกบ 1.ตวรบตางกน (a กบb&c) 2.ตวถายทอดสญญาณในเซลล ตางกน (bกบc)

10

การออกฤทธของฮอรโมน แบงตามโครงสรางไดเปน 2 แบบ

1.พวกทมตวรบอยทผนงเซลล(cell membrane receptor)ไดแกฮอรโมนทมขนาดใหญ ผานเขาเซลลไมได ไมละลายในไขมน เชน ฮอรโมนโปรตน

11

2.พวกทมตวรบอยภายในเซลล ไดแกฮอรโมนทมขนาดเลกและละลายในไขมนได เชน ฮอรโมนสเตยรอยด, ฮอรโมนไทรอยด, Vitamin D3, NO

-ตวรบเมอจบกบฮอรโมน (hormone-receptor complex) จะท าหนาทเปน transcription factor

-ตวรบอาจอยในไซโตพลาสม หรอนวเคลยส

12

ฮอรโมนจากตอมไรทอทส าคญของรางกาย ตอมไรทอมการเปลยนแปลงมาจากเนอเยอทง 3 ชน คอ

1. พวกทเปลยนแปลงมาจากเนอเยอชนกลาง * สรางสารพวกสเตอรอยด - ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)

- รงไข (ovary)

- อณฑะ (testis)

2. พวกทเปลยนแปลงมาจากเนอเยอชนนอก และเนอเยอชนใน * สรางสารพวกเปปไทด โปรตน - ตอมไทรอยด(thyroid gland)

- ตอมใตสมอง(hypophysis หรอ pituitary)

- ตอมหมวกไตสวนใน(adrenal medulla)

13

ความส าคญของตอมไรทอตอรางกาย 1. พวกทรางกายขาดไมได(essential endocrine gland)

- ตอมไทรอยด (thyroid gland)

- ตอมพาราไทรอยด(parathyriod gland)

- ตอมหมวกไตสวนนอก (adrenal cortex)

- ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส 2. พวกทรางกายขาดได(non-essential endocrine gland)

- ตอมใตสมองสวนหนา (pituitary)

- ตอมไพเนยล(pineal gland)

- ตอมหมวกไตสวนใน (adrenal medulla)

- รงไข (ovary)

- อณฑะ(testis)

14

กลไกการควบคมการหลงฮอรโมน

การควบคมการหลงฮอรโมน สวนใหญ เปนกลไกการควบคมยอนกลบแบบ negative feedback

15

การควบคม homeostasis ของแคลเซยมโดย PTH และ Calcitonin

การท างานแบบตรงขามกน(antagonistic) ของฮอรโมน 2 ชนด

16

ระบบตอมไรทอในสตวไมมกระดกสนหลง 1.Brain hormone(BH) หลงจาก neurosecretory cells มาเกบไวทcorpus cardiacum

2.BHกระตนprothoracic gl. ใหหลงฮอรโมน ecdysone

3.ecdysone กระตนการลอกคราบ

4.Juvenile hormone(JH) หลงจากcorpus allatum ยบยงการเกด metamorphosis เมอ JH ลดลงแมลงสามารถพฒนาไปสระยะตอไปได

17

ระบบตอมไรทอในสตวมกระดกสนหลง(คน)

-ในรางกายคนเรามตอมไรทอ ทงหมด 9 ตอม

-Tropic hormones: ฮอรโมนทไปมบทบาท ควบคมการหลงฮอรโมน ของตอมไรทออน ๆ

18

การท างานรวมกนระหวางระบบประสาทและระบบตอมไรทอ (ไฮโปทาลามสและตอมใตสมอง)

-ไฮโปทาลามสท าหนาทเชอมโยง ระหวางระบบตอมไรทอและ ระบบประสาท

-เซลลประสาท(neurosecretory cell) จากไฮโปทาลามสไปควบคมการ หลงฮอรโมนจากตอมใตสมองสวน หนา ทงแบบกระตน(releasing homrone) และยบยง(inhibiting hormone)

19

ฮอรโมนจากตอมใตสมอง pituitary

1. ตอมใตสมองสวนหนา

(Anterior pituitary)

2. ตอมใตสมองสวนกลาง (intermidiate )

3. ตอมใตสมองสวนหลง (Posterior pituitary)

ตอมใตสมองเปนตอมไรทอ อยบรเวณตรงกลางสมองแบงได เปน 3 สวน คอ

20

ตอมใตสมองสวนหนา(anterior pituitary gland or adenohypophysis) -ควบคมการหลงฮอรโมนโดยไฮโปทาลามส โดยหลง releasing/inhibiting ผานทางเสนเลอด portal vessel

21

- ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH) เปนสารพวกโปรตน ควบคมการเจรญเตบโต ของรางกาย

นอยไป มากไป

เดก dwarfism giantism

ผใหญ acromegaly simmon’s disease

ฮอรโมนโกรท (Growth hormone,GH)

22

giantism • เนองจากในวยเดกมการสราง GH มาก

เกนไปจะมผลกระตนการเจรญเตบโตมากกวาปกต เรยกวา สภาวะยกษ(giantism)

23

13 years old

18 years old

18 years old High School Graduation

21 years old

Entering his car, front seat had to be removed

http://www.altonweb.com/history/wadlow/

24

dwarfism

• เนองจากในวยเดกมการขาดฮอรโมน GH นอยท าใหเกดอาการรางกายมขนาดเลก แคระแกรน เนองจากการเจรญเตบโตของกระดกถกยบยง ระบบสบพนธไมเจรญ

25

acromegaly • เนองจากในวยผใหญมฮอรโมน GH มากเกนไปจะมผลตอการกระตนการเจรญของกระดกในดานกวาง เนองจากกระดกทางดานยาวบดไปแลว ยาวอกไมได และยบยงเนอเยอเกยวพนดวย ท าใหกระดกทคางขยายขนาดกวางขนฟนหางใบหนาเปนรปสเหลยมคางหม นวมอ นวเทามขนาดใหญขน ผวหนงหนาและหยาบ

26

simmon’s disease

• เนองจากในผใหญทมฮอรโมนโกรธนอยมกไมแสดงลกษณะอาการใหเหนแตพบวาน าตาลในเลอดต าจงทนตอความเครยดทางอารมณไดนอยกวาคนปกต และมกจะเปนลมหนามดงาย อาจเปนโรคผอมแหง

27

1. ฮอรโมนกระตนฟอลลเคล หรอ ฟอลลเคลสตมวเลตงฮอรโมน(follicle

stimulating hormone,FSH)

เปนฮอรโมนพวกโปรตนทรวมอยกบคารโบไฮเดรต(glycoprotein) ท าหนาท - กระตนฟอลลเคลของรงไขใหเจรญเตบโต

- ออกฤทธรวมกบฮอรโมนลทไนท(LH)ในการกระตนใหมการสรางและหลงฮอรโมนอสโทรเจน

- FSH ในเพศชายจะกระตนเนอเยอสบพนธ(germinal epithelium) ภายในหลอดสรางอสจในอณฑะ ใหสรางอสจ(spermatogenesis)

ฮอรโมนโกนาโดโทรฟน (gonadotrophin หรอ gonadotrophic hormone,Gn )

28

- ฮอรโมน LH กระตนกลมเซลล

อนเตอรสตเชยลใหหลง

- ฮอรโมนเทสโทสเตอโรน (testosterone)

29

• เปนฮอรโมนประเภทโปรตน กระตนการเจรญของทอของการผลตน านมกระตนการสรางและผลตน านม

• ในขณะตงครรภและตอนคลอดจะมโพรแลกตนสง

• โพรแลกตนในเพศชายไมทราบหนาทแนชด แตมผรายงานวาโพรแลกตนจะท าหนาทรวมกบฮอรโมนเพศชายในการกระตนอวยวะทเกยวของกบการสบพนธ เชน ตอมลกหมาก ทอน าอสจ และตอมสรางน าเลยงอสจ

ฮอรโมนโพรแลกตน (prolactin) หรอ (lactogenic hormone)

30

• เปนฮอรโมนประเภทโปรตน กระตนการเจรญของทอของการผลตน านมกระตนการสรางและผลตน านม

• ในขณะตงครรภและตอนคลอดจะมโพรแลกตนสง

• โพรแลกตนในเพศชายไมทราบหนาทแนชด แตมผรายงานวาโพรแลกตนจะท าหนาทรวมกบฮอรโมนเพศชายในการกระตนอวยวะทเกยวของกบการสบพนธ เชน ตอมลกหมาก ทอน าอสจ และตอมสรางน าเลยงอสจ

31

ท าหนาทกระตนอะดรนลคอรเทก ของตอมหมวกไตใหสรางฮอรโมนตามปกต

ฮอรโมนอะดรโนคอรตโคโทรฟน (adrenocorticotrophin hormone) หรอ ACTH

32

ACTH • กระตนการเตบโตและการสรางฮอรโมนของตอมหมวกไตสวนนอก

• กระตนการปลดปลอยกรดไขมนออกจากเนอเยอ

• กระตนการหลงอนซลนจากตบออน

• กระตนการหลง GH จากตอมใตสมองสวนหนา

• ACTH ยงมลกษณะบางอยางเหมอนฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนกลาง(MSH)จงกระตนเมลานนภายในสตวเลอดเยน เชน กบ ท าใหมสเขมขน

33

หรอ TSH ท าหนาทกระตนตอมไทรอยดใหหลงฮอรโมนตาม ปกต ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนาจะควบคมโดยฮอรโมน

ประสาททสรางมาจากไฮโพทาลามส

ฮอรโมนกระตนไทรอยด

(thyroid stimulating hormone)

34

ไฮโพทาลามสกบการสรางและหลงฮอรโมนของตอมใตสมองสวนหนา

35

• ฮอรโมนกระตนการหลง GH (GH releasing hormone,GHRH)

• ฮอรโมนยบยงการหลง GH (GH inhibiting hormone,GHIH)

• ฮอรโมนกระตนการหลงโพรแลกตน(prolactin releasing

hormone,PRH)

• ฮอรโมนกระตนการหลงของตอมไทรอยด (thyroid releasing

hormone,TRH)กระตนการหลง TSH

• ฮอรโมนกระตนการหลง Gn (gonadotrophin releasing

hormone,GnRH)กระตนการหลง FSH

และ LH

36

- ฮอรโมนเมลาโนไซต (Melanocyte

stimulating hormone) หรอ MSH ท าหนาทท าใหรงควตถภายในเซลล ผวหนงกระจายไปทว เซลล

ตอมใตสมองสวนกลาง ท าหนาทผลตฮอรโมน ดงน

37

ตอมใตสมองสวนหลง(Posterior pituitary gland or neurohypophysis)

-ฮอรโมนทหลงจากตอมใต สมองสวนหลงสรางมาจาก เซลลประสาทของไฮโปทา ลามส -โดยเซลลประสาทจะยน สวน axon เขามาในตอม ใตสมองสวนหลง

38

• ตอมใตสมองสวนหลงหรอนวโรไฮโพไฟซส ไมไดสรางฮอรโมนเอง แตฮอรโมนถกสรางมาจาก นวโรซครทอรเซลลของไฮโพทาลามสโดยกลมเซลลเหลานจะมแอกซอนมาสนสดอยภายในตอมใตสมองสวนหลง และเขาสกระแสเลอด

Axons to primary capillaries

Primary capillaries

Pituitary stalk

Posterior pituitary

Anterior pituitary

Secondary capillaries

Portal venules

39

- ยเรตก ADH มหนาทดดน ากลบของหลอดไต และกระตนใหหลอด เลอดบบตว ถาขาดฮอรโมนนจะเกดการเบาจดท าใหปสสาวะ บอย

วาโซเพรสซน(Vasopressin)

หรอ ฮอรโมนแอนตได

40

ADH

• มผลใหมการดดน ากลบททอหนวยไต • ฮอรโมนนจะมการหลงออกมาเมอ กระหายน า และขาดน า

ความเครยดสง ความดนเลอดสง • ยาทมผลตอการกระตนประสาทสวนกลาง ฝน เฮโรอนจะมผลในการ

กระตนการหลงฮอรโมนดวย

• ถาม ADH นอยมากๆจะท าใหเกดโรคเบาจด(diabetes insipidus) มปสสาวะออกมามากถงวนละ 20 ลตรตอวน

41

ท าหนาทกระตนกลามเนอเรยบ

และ อวยวะภายใน กระตนกลามเนอรอบ ๆ ตอมน านมใหขบน านม ฮอรโมนนจะหลงออกมามากตอนคลอด เพอชวยใหกลามเนอ มดลกบบตวขณะคลอด

ออกซโทซน (Oxytocin)

42

ตบออน (pancreas)

-ตบออนประกอบดวยendocrine gland (islets of Langerhans) และ exocrine gland(หลงเอนไซม) -Islet of Langerhans ประกอบดวย alpha cells(หลง glucagon) และ beta cells (หลง insulin)

43

-insulin และ glucagon จะท าหนาทตรงขามกน(antagonistic) :insulin ลดระดบน าตาลในเลอด โดยไปกระตนใหมการน ากลโคสเขาสเซลล (ยกเวนเซลลสมอง), ลดการสลายไกลโคเจนทตบ, และลดการเปลยนกรดอะมโนและกลเซอรอลไปเปนน าตาล :glucagon เพมระดบน าตาลในเลอด โดยกระตนเซลลตบใหสลายไกลโคเจนมาเปนกลโคส เปลยนกรดอะมโนและกลเซอรอลมาเปนกลโคส Diabetes mellitus (โรคเบาหวาน) สภาวะทระดบน าตาลในเลอดสงกวาปกต (คนปกต = 90mg/100ml) อาจเกดเนองจากรางกายขาด insulin หรอเซลลเปาหมายไมตอบสนองตอinsulin

44

ตอมหมวกไต (adrenal gland)

-ตอมหมวกไตแบงเปน 2 สวนคอ adrenal cortex(ดานนอก)และadrenal medulla(ตรงกลาง)

-กระตนการสลายไกลโคเจนไดเปนกลโคสจากตบและกลามเนอและกระตนการปลอย fatty acidจากเซลลไขมน -กระตนcardiovascularและ respiratory system

-หลงเมอรางกายอยในสภาวะเครยด

autonomic nervous system (sympathetic)

-glucocorticoid กระตนการสงเคราะหกลโคสจาก noncarbohydrate source เชนจากโปรตน

-mineralocorticoid ควบคมสมดลของเกลอและน า เชน aldosterone กระตนใหมการดดกลบของNa+และน าททอไต

45

ฮอรโมนจากตอมหมวกไต ตอมหมวกไต (adrenal gland) ประกอบดวยเนอเยอ 2 ชนดคอ

1. อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex) เปนเนอเยอชนนอก

2. อะดรนลเมดลลา (adrenal medulla) เปนเนอเยอชนใน อะดรนลคอรเทกซ

ผลตฮอรโมนไดมาก สามารถแบงออกเปน 2 กลมใหญ คอ

46

1. ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (Glucocorticoid hormone) ท าหนาทควบคมเมตาโบลซมของคารโบไฮเดรต กระตนการ

เปลยนคารโบไฮเดรตและไกลโคเจนเปนกลโคส และยงควบ

คมสมดลของเกลอแร

2. ฮอรโมนมเนราโลคอทคอยด (mineralocorticoid) ท าหนาท ควบคมสมดลของน าและเกลอแรในรางกาย เชน อลโดสเตอโรน

(aldosterone) ท าหนาทดดโซเดยมกลบทอหนวยไต

อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex)

47

อะดรนลเมดลลา (adrenal medulla)

อะดรนลเมดลลา ผลตฮอรโมนดงน

1. อะดรนาลน (adrenalin) ท าใหน าตาลในเลอดเพมขน และ กระตนการเตนของหวใจ

2. นอรอะดรนาลน (noradrenalin) ท าหนาทหลงจากเสนประสาทซมพาเทตก ท าใหความดนเลอดสง

48

ตอมไทรอยด (Thyroid gland)

-ตอมไทรอยดในสตวเลยง ลกดวยนมม 2 พ วางตวอยบนหลอดลม -สรางฮอรโมน triiodothyronine (T3) และ thyroxine (T4) -ท าหนาทควบคม กระบวนการเมตาบอลสม -ควบคมการสรางโดย TSH

49

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด - พาราทอรโมน (parathormone,PTH) ท าหนาทรกษาสมดลและ ฟอสฟอรสในรางกายใหคงท

- มผลกระตนใหมการเพมแคลเซยมและฟอสฟอรส

- ถามระดบแคลเซยมต าในเลอดจะกระตนใหมการหลงฮอรโมนมากขน

- ถาหลงฮอรโมนมากเกนไปจะท าใหมการสะสมแคลเซยมทไตทเสนเลอด กระดกเสยแคลเซยมมากเกนไป หกงายเปนโรคกระดกพรน

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด(Parathyriod gland)

50

51

ฮอรโมนจากอวยวะเพศ

เพศชาย

ฮอรโมนแอนโดรเจน (androgens)ประกอบไปดวย

เทสโทสเตอโรน (testosteron)

มหนาทควบคมลกษณะเกยวกบ

การเปลยนแปลงของเพศชายใน

ชวงวยรน

52

เพศหญง - เอสโทรเจน (estrogens) สรางจากเซลลฟอลลเคลในรงไข ฮอรโมนนจะต าในขณะม

ประจ าเดอน - ฮอรโมนโปรเจสเทอโรน (progesterone) สรางจาก คอรปสลเทยม ควบคมลกษณะ

เกยวกบการเปลยนแปลงของราง กายในชวงวยรน

53

ฮอรโมนจากตอมไพเนยล ตอมไพเนยลอยบรเวณกงกลางของ

สมองสวนเซรบรมพซายและพขวา ตอมนไมไดท าหนาทสราง

ฮอรโมน ตอมนจะสรางเมลาโทนน (melatonin) ในคนและสตว

ชนสงในชวงวยรนและยบยงการเจรญเตบของอวยวะสบพนธ

ถาขาดจะท าใหเดกเปนหนมสาวเรวกวาปกต

ตอมไพเนยล(pineal gland)

54

ตอมไรทอทเกยวกบการปรบตวของสตว

- ตอมใตสมองสวนกลาง MSH

- ตอมไพเนยล melatonin

ตอมไรทอทเกยวของกบภมคมกน

- Thymus gland

ตอมไรทอทท าหนาทควบคมพฤตกรรม Biological clock

- pineal gland

55

56

57

58

ต าแหนงของตอมทผลตฟโรโมนในสนข 1. Labial glands. 2. Auricular glands. 3. Perianal glands. 4. Vulva หรอ Preputial glands. 5. Interdigitous glands.