หนวยท 9 ฮอรโมน (hormone)

เนอหาสาระ

1. ประวตการคนพบ 2. ฮอรโมนจากตอมใตสมอง 3. ฮอรโมนจากไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส 4. ฮอรโมนจากตอมหมวกไต 5. ฮอรโมนจากตอมไทรอยด, พาราไทรอยด 6. ฮอรโมนจากอวยวะเพศ 7. ฮอรโมนจากตอมไพเนยล ตอมไทมสและเนอเยออนๆ 8. การควบคมการท างานของฮอรโมน

แนวคด

1. ในรางกายของคนและสตวทมกระดกสนหลง และสตวไมมกระดกสนหลงชนสงบางชนด มเนอเยอหรอตอมไรทอ ท าหนาทผลตสารเคมทเรยกวาฮอรโมน ฮอรโมนจะควบคมการเปลยนแปลง ของรางกายในลกษณะคอยเปนคอยไป สงเขาสกระแสเลอดกระจายทวรางกายเพอควบคมการท างานของอวยวะเปาหมาย โดยการกระตนหรอยบยงการท างานและไมมผลตออวยวะอนๆ ของรางกาย 2. ฮอรโมนเปนสารประเภทโปรตน เอมนและสเตรอยด 3. ฮอรโมนทส าคญมดงน ฮอรโมนจากตอมใตสมอง ฮอรโมนจากไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส ฮอรโมนจากตอมหมวกไต ฮอรโมนจากตอมไทรอยดฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด ฮอรโมนจากอวยวะเพศฮอรโมนจากตอมไพเนยล ฮอรโมนจากตอมไทมส และเนอเยออนๆ 4. การควบคมการท างานของฮอรโมน จะสมพนธกบระบบประสาท การท างานของฮอรโมนจะมกระบวนการควบคมตาง ๆ ของรางกาย โดยมกระบวนการควบคมยอนกลบ การควบคมโดยระบบประสาท และการควบคมโดยระดบของสารบางชนดในเลอดทไมใชฮอรโมน

จดประสงคการเรยนร

1. บอกความหมายของฮอรโมน และสมบตของฮอรโมนได 2. ระบต าแหนงของตอมไรทอทส าคญในรางกายของคนได 3. บอกชนดของฮอรโมนทส าคญๆ ทสรางมาจากตอมใตสมองสวนหนา สวนกลางสวนหลงและฮอรโมน

2

จากตอมหมวกไต ตอมไทรอยด ตอมพาราไทรอยด ตอมไทมส ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส ตอมไพเนยล อวยวะเพศ และเนอเยออนๆ และผลทเกดขนกบ รางกายถามฮอรโมนมากหรอนอยเกนไป 4. อธบายการควบคมการท างานและกลไกการควบคมการหลงฮอรโมนทส าคญๆ ของคนได

3

หนวยท 9 ฮอรโมน (hormone)

ความน า

ฮอรโมน คอ สารเคมทสรางมาจากตอมไรทอ( endocrine gland ) หรอเนอเยอ (endocrine tissue) แลวเขาสระบบหมนเวยนเลอด ล าเลยงไปยงสวนตางๆ ของรางกายเพอควบคมการท างานของอวยวะเปาหมาย ( target organ ) ฮอรโมนสวนใหญเปนสารประเภทโปรตน อามนและสเตยรอยด

1. ประวตการคนพบ

ในปค.ศ. 1848 นกสรรวทยาชาวเยอรมนชออารโนลด เอ เบอรโทลด (Arnold A. Berthold) จดชดทดลองเพอแสดงถงการเปลยนแปลงทางสรรวทยาของลกไกเพศผไปเปนไกตวผทโตเตมวยโดยจดการทดลองออกเปน 2 ชด การทดลองชดแรก เบอรโทลดตดอณฑะของลกไกออกแลวเฝาสงเกตลกษณะของลกไกจนเจรญเปนไกทโตเตมวย เขาพบวาเมอโตเตมวย ไกตวนจะมลกษณะคลายไกตวเมย คอ หงอนและเหนยงคอสน ขนหางสน และมนสยไมคอยตอสกบไกตวอน ชดทดลองทสอง เบอรโทลด ตดอณฑะของลกไกทดลองออก จากนนน าอณฑะของลกไกอกตวหนงมาปลกลงดานในผนงล าตวบรเวณชองทองตรงต าแหนงทต ากวาต าแหนงอณฑะเดม ตรวจสอบจนพบวาอณฑะใหมมเสนเลอดมาหลอเลยงและสามารถท างานได เมอตดตามสงเกตลกษณะของลกไกทดลองจนเปนไกทโตเตมท ผลปรากฏวาไกทดลองตวนจะมลกษณะของไกหนมปกตทวไปคอมหงอน และเหนยงคอยาว ขนหางยาว และมนสยรกการตอส ปราดเปรยว ดงภาพท 9.1

ภาพท 9.1 แผนภาพแสดงผลการทดลองศกษาการเจรญของหงอนและเหนยงของไกตวผ ก. ไกตวผปกต ข. ลกษณะไกตวผทถกตดอณฑะออกตงแตเลก

4

ค. ลกษณะไกตวผทมการปลกอณฑะใหใหม ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. หนงสอเรยนชววทยา เลม 5 ว 044 หนา 56

การทดลองของเบอรโทลด ชใหเหนวาการเปลยนแปลงของหงอนและเหนยงคอซงเปนลกษณะเฉพาะของไกเพศผนนเกยวของกบอณฑะอยางแนนอน แตสงทนาสงเกตคอ ต าแหนงของอณฑะทปลกใหมอยหางจากต าแหนงเดม หางจากหงอนและเหนยงคอ อาจเปนไปไดหรอไมวามการล าเลยงสารบางอยางจากอณฑะไปยงหงอนและเหนยงคอและการล าเลยงสารนไมไดสงไปตามทอใดๆ ของรางกาย

การศกษาตอๆ มาจงทราบวาอณฑะของไกผลตสารเคมซงล าเลยงไปตามระบบหมนเวยนเลอดและสารเคมนเองทเชอกนวามบทบาทควบคมการเจรญของหงอน เหนยงคอ และลกษณะอนๆ ของไกเพศผทเจรญเตมวย และยงพบวาในรางกายของคนและสตวมกระดกสนหลงตลอดจนสตวไมมกระดกสนหลงชนสงหลายชนด มอวยวะทสรางสารเคมแลวล าเลยงสารเคมเหลานนไปตามกระแสเลอดไปสอวยวะเปาหมายเพอท าหนาทควบคมการท างานของ ระบบตางๆ ในรางกาย เชน การท างานของระบบสบพนธ ระบบขบถาย ตลอดจนกระบวนการเมตาบอลซมของรางกาย สารเคมกลมนเรยกวา ฮอรโมน (Hormone) ซงผลตจากเนอเยอหรอตอมไรทอ (Endocrine Tissue or Endocrine Gland)

ภาพท 9.2 แผนภาพเปรยบเทยบโครงสรางของตอมมทอและตอมไรทอ

ก. ตอมมทอ ข. ตอมไรทอ ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. เลมเดม หนา 57

หนาทของฮอรโมน แบงออกเปน 3 ประเภท

1. ควบคมกระบวนการ Metabolism ภายในรางกายใหมการใชพลงงานของเซลลของอวยวะตางๆ เชน ควบคมกระบวนการ Metabolism ของคารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน โดยมฮอรโมนทเกยวของ คอ อนซลน เอพเนฟรน คอตซอล ควบคมเกลอแร และน า เพอรกษาสภาพแวดลอมภายในรางกายใหสมดล ไดแก แอลโดสเตอโรน ควบคมโซเดยม ADH (Antidiuretic hormone) ควบคมปรมาณน า เปนตน

5

2. เรงการเจรญเตบโต (Growth) และเปลยนแปลงรปราง (Metamorphosis) การเจรญเปนตวเตมวยหรอเปนผใหญ (Maturation) และการแกชรา การเปลยนแปลงของอวยวะเพศ ฮอรโมนทเกยวของ คอ Growth hormone, Thyroxin hormone และฮอรโมนเพศทงชายและหญง

3. ควบคมการท างานโดยอตโนมต การท างานของระบบประสาทสวนกลาง ความไวของอวยวะตางๆ ทจะรบการกระตนจาก เอพเนฟรน และนอรเอพเนฟรน นอกจากนยงขนอยกบฮอรโมนอนๆ อกหลายชนด

ประเภทของฮอรโมน

1. ฮอรโมนทสงเคราะหมาจากกรดอะมโน ไดแก ฮอรโมนทสรางจากตอมไทรอยด เชน ไทรอกซน (Thyroxin) หรอฮอรโมนจากตอมหมวกไต เชน อะดรนาลน (Adrenaline) หรอเอพเนฟรน (Epinephrine) เปนฮอรโมนทจะเกบสะสมไวในตอมทผลตในรปของเหลว เรยกวา คอลลอยด (Colloid) หรอเปนเมดเลกๆ เรยกวา แกรนล (Granule) แลวสงเขาสกระแสเลอด 2. ฮอรโมนทเปนโพลเปปไทด หรอโปรตน ไดแก วาโซเปรสซน หรอ DHA มกรดอะมโน 8 ชนดตอกน อนซลน พาราฮอรโมนและฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา เปนพวกทมโมเลกลประกอบดวยกรดอะมโนจ านวนมากมาย 3. กลมสเตรอยด (Steroid) ไดแก ฮอรโมนจากตอมหมวกไตชนนอก (Adrenal cortex) ฮอรโมนอวยวะเพศทงชายและเพศหญงฮอรโมนกลมนจะละลายในไขมนและจะไมเกบสะสมไวในตอมทผลตออกมา แตจะหลงออกมาสกระแสเลอด และจบกบโปรตนทจ าเพาะในพลาสมา (Specific protein)จากความส าคญของฮอรโมนทตอมแตละชนดผลตขนมา ท าใหสามารถจ าแนกตอมไรทอไดเปน 2 ประเภท ตามความส าคญของฮอรโมนทสรางขน คอ

1. ตอมไรทอจ าเปน (Essential endocrine gland) คอรางกายไมสามารถขาดตอมชนดนได มเชนนนจะไมอาจมชวตอยได ตอมพวกน ไดแก ตอมพาราไทรอยด ผวชนนอกของตอมหมวกไต และไอสเลตในตบออน

2. ตอมไรทอไมจ าเปน (Non-essential endocrine gland) คอ ตอมไรทอทสรางฮอรโมนทมความส าคญตอรางกายนอย รางกายเมอขาดฮอรโมนนนจะไมถงตาย แตอาจแสดงความผดปกตบางอยางเทานน ตวอยางเชน ตอมใตสมอง ตอมไทรอยด ผวชนในของตอมหมวกไต เปนตน

ประเภทของฮอรโมน จ าแนกตามคณสมบตทางเคมได 3 กลม คอ

1. ฮอรโมนกลมเอมนเลกๆ ไดแก ฮอรโมนจากตอมไทรอยด มสมบต ดงน - ละลายไดในน า - สรางและเกบไวในรปของของเหลวหรอเปนเมดเลกๆ

6

- ออกฤทธทผวเยอหมเซลลของอวยวะเปาหมายหรอจบกบหนวยรบเฉพาะ (Specific receptor) ทบรเวณเยอหมเซลลแลวเขาไปมฤทธภายในนวเคลยส

2. ฮอรโมนกลมโปรตน ไดแก กลมฮอรโมนทมโมเลกลขนาดใหญ เชน ฮอรโมนจากตอมใตสมองมสมบต ดงน

- ละลายไดในน า - สรางและเกบไวในเซลลในรปของเมดเลกๆ - ออกฤทธทผวเยอเซลล

3. ฮอรโมนกลมสเตรอยด ไดแก ฮอรโมนจากตอมหมวกไตและฮอรโมนเพศ มสมบตดงน

- ไมละลายในน า - ไมถกไวในเซลลทสราง สรางแลวหลงออกทนท - ออกฤทธทอวยวะเปาหมายโดยเขาไปในเซลล

ภาพท 9.3 แผนภาพแสดงโครงสรางของตอมมทอและตอมไรทอ

ก. ตอมมทอ ข. ตอมไรทอ ทมา : สมาน แกวไวยทธ Analytical biology คมอชววทยา ม.6 เลม 5 ว 044 หนา 156

2. ฮอรโมนจากตอมใตสมอง

ตอมใตสมอง (Pituitary Gland or Hypophysis) มลกษณะเปนกอนสเทาแกมแดง ขนาดเทาเมดถวเขยวโดยประมาณ คอ ยาว 10 มลลเมตร กวาง 13 มลลเมตร และหนา 5-6 มลลเมตร มน าหนกประมาณ 0.6 กรม ตอมนนบไดวาเปนตอมไรทอทส าคญทสดเพราะฮอรโมนทสรางขนสวนใหญท าหนาทเปนผควบคมการสรางฮอรโมนของตอมไรทออนอกทหนง ค.ศ. 1543 นกกายวภาคศาสตรชาวเบลเยยมชอ Andrea Vesalins (ค.ศ. 1514-1564) ไดบญญตชอของตอมนนวา Pituitary (L.pituita = เมอก)

7

ตอมใตสมองเกดขนจาก 2 สวนมารวมกนในขณะทเปนตวออน คอ สวนหนงเกดจากเยอบผวของปากยนไปเปนโพรงสมองของ Rathke’s pouch กบอกสวนหนงเกดจากพนของ third ventricle ในสมองยนลงมาเปน Infundibulum ดงนนจงแบงตอมใตสมองออกไดเปน 2 สวนใหญๆ คอ Adenohypophysis (Gr.adren = ตอม + Hypophysis = เตบโตนอย) เปนสวนทเจรญมาจากเยอบผวของปากและ Neuruhypophysys (Gr.Neuron = ประสาท + Hypophysis = เตบโตนอย) ซงเปนสวนทเจรญมาจากพนของสมอง แลวทง 2 สวนนกแบงออกเปนสวนยอยๆ แตเดมแบงตอมใตสมองออกเปน 3 สวนดวยกนตามต าแหนงทอย ดงตอไปน

ภาพท 9.4 แผนภาพแสดงสวนตางๆ ของตอมใตสมอง ทมา : Kimball, J.W. Biology. หนา 1,203

ADENOHYPOPHYSIS Adenohypophysis ประกอบดวย ตอมใตสมองสวนหนากบสวนกลาง สรางฮอรโมนชนดตางๆ ซงมบทบาทส าคญทสดของรางกาย กลาวคอ สรางฮอรโมนซงท าหนาทควบคมและกระตนการท างานของตอมไรทออนๆ เกอบทงหมด ฮอรโมนทไดจาก Adenohypophysis นมอยางนอยทสด 7 ชนดดวยกน คอ Growth hormone (GH), Adrenocorticotrophic hormone (ACTH), Thyroid-stimulating hormone (TSH), Follicle-stimulating hormone (FSH), Luteinizing hormone (LH) หรอ Interstitial cell-stimulating hormone (ICSH), Lactogenic hormone (LTH) หรอ Prolactin, Melanocyte – stimulating hormone (MSH) ชนด สดทายนสรางมาจากตอมใตสมองสวนกลาง สวน 6 ชนดแรกสรางมาจากตอมใตสมองสวนหนา ส าหรบ FSH, LH, และ LTH นน เปนฮอรโมนทเกยวกบเพศ จงเรยกรวมกนวา Gonadotrophin (Gonadotrophic hormone) ซงการสรางและการออกมากอาศย Neurohormone จาก Neurosecretory cell ใน Hypothalamus มาตามเสนเลอดฝอย มาควบคมอกทหนง

Growth hormone (GH) หรอ Somatotrophic hormone (STH) หรอ Somatotrophin

เปนฮอรโมนทสรางจากเซลลชนด Acidophil (alpha) cell สกดออกจากตอมไดตงแต ป ค.ศ. 1921 และแยกออกมาเปนฮอรโมนทบรสทธไดในป ค.ศ. 1944 โดย H.M. Evans และ J.A. Long เปน

8

สารประกอบเคมพวกโปรตนหรอ Polypeptide สายเดยว (Single chain) และมธาตก ามะถน (เปน Disulphide) อยดวย หนาทของ Growth hormone

ควบคมและกระตนการเจรญเตบโตของกลามเนอกระดกและอวยวะตางๆ ของรางกาย

เพมอตราการผานของกรดอะมโนเขาสเซลล ท าใหการสงเคราะหโปรตนในรางกาย เพมขน ซงสงผลตอการเจรญเตบโตของเนอเยอและอวยวะของรางกาย

สงผลตอกระบวนการเมตาบอลซมของคารโบไฮเดรต

เพมอตราการเปลยนไกลโคเจนในตบและกลามเนอไปเปนกลโคส และขบออกมาในกระแสเลอด ท าใหระดบน าตาลในเลอดสงขน (ท างานตรงขามกบอนซลน)

ขดขวางการท างานของไกลโคเจน โดยไปยบยงเอนไซมทเกยวของกบ การสงเคราะหโดยไกลโคเจน คอ เอนไซมเฮกโซไคเนส (Hexokinase)

ลดการใชคารโบไฮเดรตเปลยนไปใชไขมนเปนแหลงสรางพลงงานแทน ส าหรบการควบคมเมตาบอลซมของคารโบไฮเดรตนน GH ท าหนาทรวมกบ ACTH เพอไปกระตน Adrenal cortex ใหสรางฮอรโมนไดดขนอกทหนง

สงผลตอกระบวนการเมตาบอลซมของไขมน โดนจะไปกระตนการสลายตวของ เนอเยอไขมน (Adipose tissue) ทเกบสะสมไวใตผวหนงใหกลายเปนกรดไขมนอสระในกระแสเลอด ท าใหปรมาณของกรดไขมนอสระในพลาสมาสงขนและสงเสรมการเผาผลาญกรดไขมนทเซลลใหเปนพลงงาน

สงผลตอกระบวนการเมตาบอลซมของเกลอแรตางๆ คอท าใหฟอสเฟตและโพแทสเซยมสะสมมากขน แตการสะสมของโซเดยมและแคลเซยมนอย โดยแคลเซยมจะถกขบออกมาทางปสสาวะ

มฤทธตอไต ท าใหการกรองของเสยท Glomerular filtration และการไหลของพลาสมาทไต (Renal plasma flow) มากขน

มฤทธตอการหลงน านม คอ กระตนการสรางและหลงน านมเหมอนฮอรโมน Prolactin แตนอยกวา

นอกจากนแลว GH ยงท าหนาทรวมกบฮอรโมนอนอกบางอยางดวย เชน ฮอรโมนจากตอมไทรอยด และฮอรโมนเพศ เปนตน ถารางกายม GH นอยเกนไป จะท าใหการเจรญเตบโตของกลามเนอและกระดกลดลงจากปกต และยงท าให Metabolic rate และการท างานของตอมอนๆ ท GH เกยวของดวยลดลงไปสภาพหรออาการเชนนเกดขน ในขณะทยงเปนเดกอย จะท าใหผนนมรปรางแคระเกรน แมวา

9

ตอมาจะอายมากเทาไหรกตามเรยกวา Dwarfism แตถาเกดในขณะทโตมอายมากแลว กท าใหเปนโรคผอมแหงและตายไป เรยกวา Simmond’s desease สวนการทม GH มากเกนไป ถาเกดขนในขณะทยงเดกอย ท าใหกระดกแขน ขา งอกยาวกวาปกต มรางกายใหญโตมากมายเมอเทยบกบคนปกตและอาจสงเกนกวา 6 ฟต เรยกสภาพหรออาการ เชนนนวา Gigantism แตกรณทม GH มากเกนไปนน เกดขนในขณะทเปนผใหญแลว กท าใหผนนมมอเทาโต เกงกาง ฟนหาง คางใหญ ขากรรไกรยนออกมามากกวาปกต จมกใหญ รมฝปากหนา ผวหนงหยาบ ผมและขนดก ซงเมอเทยบกบผหญงจะท าใหผหญงนนมหนวดเคราเกดขนดวย อาการเชนนเรยกวา Acromegaly

ตารางท 9.1 แสดงการขาดฮอรโมน GH และ มฮอรโมน GH มากเกนไป

เดก ผใหญ

การขาดฮอรโมน GH Dwarfism ขา-แขน สน แคระ เกรน

น าตาลในเลอดนอยกวาคนปกต รางกายทนความเครยดไดไมเทากบคนปกต อาจท าใหเกด Simmond’s disease เนอเยอเหยวแหง รางกายผอม แกเรว

การมฮอรโมน GH มากเกนไป

Giantism กระดกแขน ขา ยาวมาก รางกายสงใหญ มกมอายสนเนองจากการรกษาสภาวะสมดลในรางกายมประสทธภาพต า

Acromegaly พบกระดกบางสวนของรางกายเจรญเตบโต เชน กระดกแผขยายกวางขน มอ เทา ใบหนาใหญกวาปกต

อนง GH นจะท างานไมไดเลยถาไมมฮอรโมนอนมาชวยเหลอดวย ฮอรโมนทกลาวถงนคอ Thyroxin จากตอมไทรอยด และ Insulin จาก Islet of Langerhans ในตบออน ซงท าหนาทคลายกบเปนตว Catalyst ใหมการสลายน าตาลในเลอด เปนตน

Adrenocorticotrophic hormone (ACTH) หรอ Adrenocorticotrophin

เปนฮอรโมนทสรางขนจาก Basophil cell เนองจาก ACTH มความจ าเปนตอการเจรญเตบโตของรางกายและควบคมหนาทของ Adrenal cortex ใหเปนปกต ฉะนนถาม ACTH มากหรอนอยเกนไป จะไปท าให Adrenal cortex เจรญเตบโตมากหรอนอยเกนไป มผศกษาเกยวกบ ACTH กนมาก เพราะเปนฮอรโมนทมประโยชนในการรกษาโรคหลายอยาง เชน โรคขอบวม อาการแพและอนๆ Robert Schwyzer นกชวเคมสวสเปนคนแรกทสามารถสกดฮอรโมนชนดนออกจากตอมใตสมองและท าการวเคราะหกน ปรากฏวาเปนสารประกอบพวก Polypeptide สายเดยว หนาทของ Adrenocorticotrophin hormone (ACTH) 1. กระตน Adrenal cortex ของตอมหมวกไตใหสรางฮอรโมน (Cortical hormone) ตามปกต 2. สงผลตอกระบวนการเมตาบอลซมของคารโบไฮเดรต 3. เพมการสลายเนอเยอไขมน และท าใหเกดกรดไขมนอสระในเลอดสงขน

10

4. ท าใหผวสเขมขน คลายกบฮอรโมนกระตน Melanocyte 5. มผลตอการหลง GH และ Insulin

Thyroid-stimulating hormone (TSH) หรอ Thyrotrophin

เปนฮอรโมนทสรางจาก Basophil cell เปนสารประกอบพวก Glycoprotien ซงมธาตก ามะถนเปนองคประกอบอยดวย หนาทของ Thyroid-stimulating hormone (TSH) 1. กระตนการเจรญการสรางและการหลงฮอรโมนของตอมไทรอยด ท าให Metabolic rate เพมขน หวใจเตนเรว และไกลโคเจนในตบลดลง 2. กระตนใหตอมไทรอยดหลงฮอรโมนไทรอกซน (Thyroxin) ออกมามากหรอนอย และเปนสาเหตท าใหเกดคอพอกหลายชนดและอนๆ

Follicle-stimulating hormone (FSH) สรางมาจาก Basophil cell เปนสารประกอบพวก Glycoprotien

หนาทของ Follicle-stimulating hormone (FSH)

ในหญง 1. ท าหนาทกระตนการเจรญเตบโตของ Graafian follicle (ซงเปนกลมเซลลทเปนโครงสรางของไขขณะทอยในรงไข) 2. กระตนการเจรญเตบโตของผนงมดลกชนใน 3. หลงจากตกไข จะกระตนใหเซลลทเหลอเปลยนไปเปน Corpus luteum ซงจะเปนตวหลง Estrogen และ Progesterone โดยท างานรวมกบ LH (หรอ ICSH)

ในชาย 1. กระตนการเจรญเตบโตของอณฑะและหลอดสรางอสจ (Seminiferous tubule) ในลกอณฑะ 2. กระตนการสรางตวอสจ

Luteinizing hormone (LH) หรอ Interstitial cell-stimulating hormone (ICSH) สรางมาจาก Basophil cell เปนสารประกอบพวก Glycoprotien สามารถแยกออกมาเปนฮอรโมนบรสทธได

แลวหนาทของ Luteinizing hormone (LH) ในหญง 1. ท าหนาทกระตนการเจรญเตบโตของ Follicle และท าให Follicle สรางฮอรโมนเพศเมย 2. กระตนการเจรญเตบโตของเยอบผนงมดลก 3. ท าหนาทรวมกบ FSH ในการตกไข 4. กระตนให Corpus luteum สราง EstrogenและProgesteroneโดยท างานรวมกบ FSH

11

ในชาย 1. ท าหนาทกระตน Interstitial cell หรอ Leydig’s cell ทแทรกระหวางหลอดอสจในลกอณฑะใหสรางฮอรโมนเพศชาย Testosterone 2. กระตนการสรางตวอสจรวมกบ FSH

Prolactin หรอ Lactogenic hormone หรอ Luteotrophic hormone หรอ Luteotrophin (LTH) เปนฮอรโมนทสรางจาก Acidophil cell เปนสารพวก Polypeptide สายเดยวคลายๆ GH สามารถแยกออกมาไดฮอรโมนบรสทธ หนาทของ Prolactin ในสตวปก กระตนใหเกดพฤตกรรมเลยงดลกออน ในหญง 1. ท าหนาทรวมกบ GH กระตนการเจรญเตบโตของตอมน านมใหสรางและขบน านม หลงจากตอมน านมไดเจรญเตบโตเตมทแลว ซงการกระตนใหตอมน านมสรางและขบน านมออกมาไดนน จะมผลเฉพาะหลงจากทเตานมไดรบการกระตนจาก Estrogen และ Progesterone แลวเทานน 2. ในสตวเลยงลกดวยนม LTH ยงท าหนาทรวมกบ FSH และ LH ชวยกระตนการเจรญเตบโตของ Corpus luteum รกษา Corpus luteum ไมใหสลายไป และสราง Progesterone จาก Corpus luteum อกดวย 3. ยบยงการหลงสารทจะมากระตนการสรางฮอรโมน Gonadotrophin (FSH และ LH) ทสรางมาจาก Hypothalamus จงท าใหผหญงทยงใหนมบตรไมมการตกไข ในชาย 1. กระตนการหลงน าอสจ 2. กระตนการท างานของตอมลกหมาก 3. กระตนการบบตวของทอน าอสจ

Melanocyte-stimulating hormone หรอ Melanotrophin หรอ Intermedin (MSH) เปนฮอรโมนทสรางมาจากตอมใตสมองสวนกลาง เปนพวก Polypeptide มอย 2 ชนด คอ a-MSH และ b-MSH โดยท b-MSH นจะแตกตางกนไปในสตวแตละชนด นอกจากนนแลวอณ MSH ของสตวตางๆ ยงมบางสวนเหมอนกนและเหมอนกบ ACTH บางสวนอกดวย

หนาทของ Melanocyte-stimulating hormone 1. ท าหนาทรวมกบ ACTH กระตนการสงเคราะหและควบคมการกระจายของเมดรงควตถ (Pigment granule) ใน Melaphore cell หรอ Melanocyte ทผวหนงของสตวเลอดเยนเพอเปลยนสตวใหเขากบสงแวดลอม 2. ในสตวเลอดอน MSH จะท าให Melanocyte ทผวหนงเขมขน แตเปนไปอยางชาๆ ดวยวธการทแตกตางจากสตวกลมอนๆ

12

การควบคมการท างานของตอมใตสมองสวนหนา นกวทยาศาสตรไดพบวา การสรางและหลงฮอรโมนตางๆ จากตอมใตสมองสวนหนาดงกลาวแลวนน ตองมฮอรโมน (Neurohormone) ทสรางจาก Neurosecretory cell ในนวเคลยสของสมองสวน Hypothalamus มาควบคมอกทหนง คอ

Corticotrophin-releasing factor (CRF) กระตนการสรางและหลง ACTH

Thyrotrophin-releasing factor (TRF) กระตนการสรางและหลง TSH

Growth hormone-releasing factor (GHRF) หรอ Somatotrophin-releasing factor (SRF)

Luteinizing hormone-releasing factor (LRF) กระตนการสรางและหลง LH

Follicle-stimulating hormone-releasing factor (FRF or FSRF) กระตนการสรางและ หลง FSH

Prolactin-releasing factor (PRF) or Luteotrophic hormone-releasing factor (LTRF) กระตนการสรางและหลง LTH

Prolactin inhibiting factor (PIF) ยบยงการสรางและหลง LTH

Growth hormone inhibiting factor (GIF) ยบยงการสรางและหลง GH

ฮอรโมนตางๆ เหลานมเพยง 2-3 ชนดทสามารถสกดออกมาไดจากสตว และทราบโครงสรางทางเคมแลววาเปนพวก Peptide คอ TRF เปน tripeptide (มกรดอะมโน 3 อณ) LRF เปน decapeptide (มกรดอะมโน 10 อณ) และ GIF เปน tetradecapeptide (มกรดอะมโน 14 อณ)

Neurohypophysis

ฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหลง (Posterior Lobe)

ตอมใตสมองสวนหลง เปนสวนเนอเยอประสาททมกลมปลายแอกซอนของเซลล นวโรซครตอร(Neurosecretory) ภายใน Hypothalamus มาตดตอดวยกลมเซลล Neurosecretory โดยจะปลอยฮอรโมน ทปลายแอกซอนในตอมใตสมองสวนหลงกอน แลวจะถกน าออกสอวยวะเปาหมาย โดยทางกระแสเลอด ดงนนตอมใตสมองสวนหลงนไมไดเปนตวสรางฮอรโมนเอง แตจะไดรบฮอรโมนทสรางจากไฮโปทาลามส และจะไดรบการคมครองโดยตรงจากไฮโปทาลามส และยงท าหนาทเปน Neurohaemal organ สะสม Neurohormone ทมาจาก Neurosecretory cell ในนวเคลยสของ Hypothalamus ดงภาพ

13

ภาพท 9.5 แผนภาพแสดงโครงสรางของ Neurosecretory cell

Neurosecretory cell อยใน Hypothalamic nucleus แลวม axon บางอนผานมาตาม infundibular stalk และไปสนสดใกลๆ กบเสนเลอดฝอยในตอมใตสมองสวนทายซงเปน Neurohaemal organ สะสมฮอรโมน (Oxytocin และ Vasopressin) จาก Neurosecretory cell เหลานนเอาไว สวน axon บางอนไปสนสดทเสนเลอดฝอย แลวปลอย Neurohormone เขาสกระแสเลอดไปยงตอมใตสมองสวนหนาเพอไปกระตนตอมใตสมองสวนนใหสรางและหลงฮอรโมนออกมา ทมา: เชาว ชโนรกษ, พรรณ ชโนรกษ ชววทยา 1 หนา 701

ฮอรโมนทกลาวถงม 2 ชนด คอ Oxytocin และ Vasopressin เปนพวก peptide ซงมกรดอะมโน 8 ชนดตอกนถง 9 อณ (เปน Octapeptide) แลวมธาตก ามะถน 2 อณเชอมระหวาง cystein ทงสองเอาไว Oxytocin กบ Vasopressin ตางกนตรงทมกรดอะมโนตางกน 2 ชนด โครงสรางทางเคมของฮอรโมนทง 2 ดงกลาวนน Vincent Du Vigneaud เปนคนแรกทแยกและตรวจพบจากตอมใตสมองสวนทาย และสามารถสงเคราะหขนไดในป ค.ศ. 1953

ฮอรโมนประสาท (Neurohormone) ม 2 ชนดทส าคญคอ

Vasopressin หรอ Antidiuretic hormone (ADH) หรอ b-Hypophamine

มอยหลายชนดในสตวมกระดกสนหลงชนดตางๆ แตในสตวเลยงลกดวยนมมอย 2 ชนด คอ Arginine vasopressin และLysine vasopressinในคนม Vasopressin ชนด Arginine vasopressin เพยงชนดเดยวเทานน หนาทของ Vasopressin

o ควบคมสมดลของน าและเกลอแรในรางกาย ควบคมการดดน ากลบของทอหนวยไต ซงจากหนาทนท าใหปจจบนมการเรยก vasopressin อกชอหนงวา Antidiuretic hormone (ADH)

o กระตนการหดตวของกลามเนอเรยบในผนงเสนเลอด ท าใหเสนเลอดบบตว สงผลใหความดนเลอดสงขน

14

o ADH ออกฤทธตอตานกลามเนอเรยบ ของอวยวะตางๆ

o เพมการหลง ACTH จากตอมใตสมองสวนหนาได

o ADH สามารถน ามารกษาโรคเบาจดได ซงจะใหผลดเฉพาะโรคเบาจดทขาดฮอรโมน ADH อนเนองมาจากตอมใตสมองสวนหลงหรอ ไฮโปทาลามสพการ แตไมสามารถรกษาใหหายขาดได ในกรณเกยวกบโรคทางไต

o มกใชฉดหลงผาตดเพอปองกนการชอคเนองจากความดนโลหตต าลงเพราะเสยเลอดมากอาการผดปกตเนองมาจาก ADH

ต าเกนไป เบาจด (รางกายขบน ามากเกนไป)

สงเกนไป ซมไมสบายเบออาหาร

o Oxytocin หรอ Pitocin หรอ a-Hypophamine

หนาทของ Oxytocin ท าหนาทกระตนกลามเนอเรยบของอวยวะภายในหลายชนด เชน

o กระตนการหดตวของกลามเนอเรยบของมดลก ในขณะทมการคลอด โดยฮอรโมนน จะท าใหกลามเนอเรยบของมดลกหดตวบบเอาลกออกมาได (ในกรณทคลอดลกยากกฉดฮอรโมนน เขาไปจะชวยใหคลอดลกไดงายขน) และกระตนการหดตวของกลามเนอเรยบของมดลกในขณะ หลงคลอดเพอท าใหมดลกเขาอได ถามการหลงออกมามากในขณะทยงไมถงก าหนดคลอดจะท าให แทงลกได

o กระตนเซลลกลามเนอรอบๆ ตอมน านมใหขบน านมออกมาเลยงลกออน ฮอรโมนนจะชวยใหเกดการไหลของน านมไดงายขน แตไมมผลตอการสรางน านมเหมอน Prolactin

o ในเพศชาย ฮอรโมนนจะชวยในการหลงน าอสจ (Semen) และชวยกระตนการเคลอนทของอสจ (Sperm transport) ในมดลกดวย เปนการชวยใหเกดการปฏสนธวธหนง

15

ภาพท 9.6 แผนภาพแสดงการควบคมการหลง Oxytocin

ทมา: สมาน แกวไวยทธ เลมเดม หนา 184

สรปความผดปกตของรางกาย ระดบฮอรโมน อาการทแสดง

ต าเกนไป - วยเดก Dwarfism (เตยแคระ, แขนขาสน) GH - วยผใหญ Simmond's disease (เนอเยอเหยวแหง, แกเรว) สงเกนไป - วยเดก Gigantism (แขนขายาวผดปกต, อายสน) - วยผใหญ Acromegaly (มอ เทา หนา ใหญผดปกต)

ต าเกนไป เบาจด (Diabetes insipidus) รางกายขบน ามากเกนไป ADH

สงเกนไป ซมไมสบาย เบออาหาร

16

ตารางท 9.2 แสดงต าแหนงฮอรโมนตอมใตสมอง (Pituitary gland)

ต าแหนง ฮอรโมน อวยวะเปาหมาย ผลตออวยวะเปาหมาย

พหนา

(Anterior lobe)

GH กระดกและรางกาย กระตนการเจรญของกระดกและรางกาย

ควบคมกระบวนการเมตาบอลซม ของโปรตน ไขมนและคารโบไฮเดรต

เพมระดบน าตาลในเลอด

TSH ตอมไทรอยด กระตนการสรางและหลงฮอรโมนไทรอกซน

ACTH อะดรนลคอรเทกซ กระตนการสรางและหลงกลโคคอรตคอยด

LTH ตอมน านม รงไข กระตนการเจญของหลอดสรางอสจ

หญง กระตนใหมการสรางน านม

FSH รงไข อณฑะ ชายกระตนการเจรญของอณฑะ กระตนหลอดสรางอสจใหสรางตวอสจ

หญงกระตนการเจรญของฟอลลเคล ในรงไข ท างานรวมกบ LH กระตนฟอลลเคลสราง Estrogen

LH รงไข อณฑะ ชาย กระตน Interstitial cell of Leydig ในอณฑะ สราง Androgens หรอเรยก LH วา ICSH

หญง รวมกบ FSH กระตนการตกไขรวมกบ FSH กระตนการสรางคอรปสลเตยม และใหหลง Progesterone

Endorphine สมอง ลดความเจบปวด มฤทธคลายฝน,มอรฟน

พกลาง

(Intermediate lobe)

MSH เซลลเมลานน ทผวหนง

สตวเลอดเยน กระตนรงควตถ Melanin ใน Melanophore ใหกระจายตว ท าใหผวหนง สเขมขน

สตวเลอดอนยงไมทราบแนชด

พหลง

(Posterior lobe)

ADH ทอหนวยไต ควบคมการดดน ากลบจากทอหนวยไต กระตนการบบตวของหลอดเลอด อาจเรยกฮอรโมนชนดนวา Vasopressin

Oxytocin กลามเนอเรยบรอบตอมน านม

กลามเนอเรยบผนงมดลก

กระตนการบบตวของกลามเนอเรยบรอบตอมน านมเพอหลงน านม

กระตนการบบตวของมดลกขณะคลอด

17

ตารางท 9.3 ฮอรโมนทสรางจากตอมใตสมองสวนหนา

ชอฮอรโมน บทบาทของฮอรโมน

Growth Hormone (GH) กระตนการเจรญเตบโตของรางกายทกสวนตงแตวยเดก

Gonadotrophin FSH LH

ในหญง กระตนการเจรญของรงไขและการหลงออรโมน อสโทรเจน ในชาย กระตนการเจรญของอณฑะและการสรางตวอสจ

ในหญง ท างานรวมกบ FSH ในการควบคมการหลงฮอรโมนอสโทรเจน และโพรเจสเทอโรน และกระตนใหเกดการตกไข ในชาย ควบคมการสรางและหลงฮอรโมนเพศชาย (Testosterone) และท างานรวมกบ FSH ในการสรางตวอสจ

Prolactin กระตนและควบคมการสรางน านมของตอมน านม

ACTH กระตนและควบคมการสรางฮอรโมนของอะดรนลคอรเทกซ

TSH กระตนและควบคมการสรางฮอรโมนของตอมไทรอยด

ตารางท 9.4 ฮอรโมนทสรางจากตอมใตสมองสวนหลง

ชอฮอรโมน บทบาทของฮอรโมน

Antidiuretic Hormone ADH - ควบคมการดดน ากลบของทอหนวยไต

Oxytocin - ควบคมการหดตวของกลามเนอรอบตอมน านม - ควบคมการหดตวกลบของกลามเนอมดลก

3. ฮอรโมนจากไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส

ตบออน (Pancreas) เปนอวยวะทท าหนาทเปนทงตอมมทอ คอ สรางน ายอยสงไปทล าไสเลก และเปนตอมไรทอคอสรางฮอรโมน เนอเยอของตบออนแบงออกเปน 2 ชนด คอ

1. เซลลแอซนาร (Acinar cell) เปนกลมเซลลทท าหนาทสรางและหลงน ายอยอาหารเขาส ล าไสเลก (สวนดโอดนม) โดยมทอส าหรบล าเลยงน ายอย สวนนจงท าหนาทเปนสวนของตอมมทอ 2. เซลลไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส (Islets of Langerhans cell) เปนกลมเซลลเลก ๆ จ านวนหลายแสนกลมกระจดกระจายอยเปนหยอม ๆ ในตบออน เปนเซลลทท าหนาทสรางและหลงฮอรโมนของตบออน สวนนจงท าหนาทเปนสวนของตอมไรทอ กลมเซลลไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสของคน ประกอบดวยกลมเซลลส าคญ ๆ 2 ชนด คอ 2.1 เบตาเซลล (b-Cell) เปนเซลลทมขนาดเลกมจ านวนมากประมาณ 60-80% และอยดานในของ

18

กลมเซลลไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส มหนาทสรางฮอรโมนอนซลน 2.2 อลฟาเซลล (a-cell ) เปนเซลลทมขนาดใหญกวาแตมจ านวนนอยกวา b-cell มกจะอยบรเวณรอบ ๆ กลมไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส มหนาทสรางฮอรโมนกลคากอน ฮอรโมนทส าคญทสรางขนม 2 ชนด

o อนซลน (insulin)

อนซลนเปนฮอรโมนทสรางมาจากกลมเบาตาเซลล (b - cell) ซงอยบรเวณสวนกลางของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานศ หนาทส าคญ รกษาระดบน าตาลในเลอดใหเปนปกต อนซลนจะหลงออกมามากเมอระดบน าตาลในเลอดสงหรอหลงจากรบประทานอาหารทมคารโบไฮเดรต อนซลนจะกระตนอาหารจ าพวกคารโบไฮเดรตหรอกลโคสใหสลายตวเกดพลงงานออกมา และอนซลนยงกระตนเซลลในตบออนใหเปลยนกลโคสทมมากเกนพอใหกลายเปนไกลโคเจน เพอเกบสะสมไวทตบและกลามเนอ จงท าใหระดบน าตาลในเลอดลดลงสระดบปกต ท าหนาทรวมกบฮอรโมนตวอน ๆ ในการรกษาระดบน าตาลในเลอดใหเปนปกต เชน กลคากอน กลโคคอรตคอยด โกรทฮอรโมนควบคมกระบวนการเมตาบอลซมของโปรตนและไขมนอวยวะเปาหมาย ตบออน กลามเนอ กอนไขมน

ความผดปกตของรางกายเนองจากอนซลน - เบตาเซลลของกลมไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสมความไวตอระดบน าตาลในเลอดมาก และในระดบน าตาลสงเกนไปสามารถท าลายเบตาเซลลได ท าใหมปรมาณฮอรโมนอนซลนนอย รางกายไมสามารถใชน าตาลในเลอดได จงเกดโรคเบาหวาน - ถาอนซลนมมากเกนไปจะท าใหเกดอาการชอต เพราะมการใชน าตาลในเลอดไปมาก ท าใหระดบน าตาลในเลอดลดลงมาก ระดบน าตาลในเลอดทอยในสภาวะสมดล คอ 0.1% (100 มลลกรมตอเลอด 100 ลกบาศกเซนตเมตร) - โรคเบาหวาน (Diabetes mellitus) โรคนเปนไดกบทกเพศทกวย อาจมสาเหตมาจากกรรมพนธ อายมากขน ความเครยด ความอวน การตงครรภ การอกเสบทตบออนจากเชอไวรส หรอยาบางชนด เปนตน ไมสามารถรกษาใหหายขาดได ในระยะแรกอาการอาจไมรนแรงแตถาเปนมากมอนตรายถงชวตได อาการของคนเปนโรคเบาหวานจะแสดงอาการส าคญ ดงน

o ปรมาณน าตาลในเลอดสง (มอนซลนนอย)

ท าใหรางกายมความตานทางโรคต า เปนแผลหายยาก มอาการคนบรเวณอวยวะ สบพนธและผวหนง เพราะน าตาลกลโคสในเลอดสงเปนอาหารของแบคทเรยอยางด ท าใหแบคทเรยเจรญเตบโตดและรวดเรว

19

o ปสสาวะบอยและมาก

ปสสาวะบอยทงกลางวนและกลางคน เนองจากมน าตาลในเลอดมาก เมอผานไตจะไมสามารถดดกลบคนสรางกายไดหมด น าตาลจงถกขบออกมาพรอมปสสาวะ โดยโมเลกลของน าตาลจะดงโมเลกลของน าออกมาดวย ท าใหปสสาวะมากกวาปกต และในบางครงอาจพบวาปสสาวะ มมดขน

o กระหายน ามากและบอยผดปกต

กระหายน าบอยกวาปกต ทงนเปนผลมาจากมการถายปสสาวะบอยและมาก

o กนจแตหวตลอดเวลา

เกดจากรางกายไมสามารถใชน าตาล หรอเผาผลาญกลโคสใหเกดพลงงาน

o น าหนกตวลด ออนเพลย เซองซม เมอยลา

เนองจากรางกายไมสามารถใชพลงงานจากกลโคสได จงไปสลายไขมนทเกบสะสมไวและโปรตนจากเนอเยอของรางกายแทน เปนเหตใหรางกายซบผอม น าหนกตวลด

o เลอดและปสสาวะมฤทธเปนกรดมากกวาปกต

เนองจากมสารคโตน (Ketone body) จากการสลายไขมน

o ท าใหสมอง หวใจ ตบ ไต ตา (ตามวพรา) และกลามเนอเสอมหรอท างานไมไดเตมท ถาเปนโรคเบาหวานนาน ๆ อาจจะท าใหตาบอดและไตจะคอย ๆ หมดสมรรถภาพในการท างาน

โรคเบาหวานทพบในปจจบนม 2 แบบ คอ

1. โรคเบาหวานทเกดจากตบออนไมสามารถสรางฮอรโมนอนซลนไดเลยในการรกษาผปวย จงตองรบการฉดอนซลนทกวนเพอควบคมปรมาณน าตาล และทส าคญปรมาณของฮอรโมนทฉดตองอยในการดแลควบคมของแพทยอยางใกลชด เพอไมใหระดบน าตาลในเลอดต าจนเกดสภาพชอต เนองจากการขาดน าตาล

2. โรคเบาหวานทเกดจากเซลลรางกายไมสงเคราะหตวรบอนซลน (หนวยรบเฉพาะ) ท าใหอนซลนท างานไมได โรคเบาหวานแบบนตบออนของผปวยสามารถสรางอนซลนไดเปนปกต แตอนซลนไมสามารถท างานไดท าใหปรมาณน าตาลในเลอดสง และแสดงอาการของโรคเบาหวานออกมา ผปวยพวกนมกจะมอาการอน รวมดวย ไดแก ตามว ระบบการท างานของไตบกพรอง ระบบหมนเวยนเลอดผดปกต เปนตน โรคเบาหวานแบบนพบมากถง 90% ของผปวยทเปนโรคเบาหวาน

20

การรกษาโรคเบาหวาน โรคเบาหวานเปนโรคทรกษาใหหายขาดไดยาก แตถาเพงเรมมอาการหากรกษาใหถกวธกอาจจะท าใหเซลลของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสฟนตวเปนปกตได ถาหากเปนนาน ๆ และไดรบการรกษาไมถกตองเซลลของไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสสญเสยประสทธภาพการท างานโดยสนเชงหรอตายไป กยอมไมมทางรกษาใหหายขาดไดแตสามารถชวยผปวยใหด ารงชวตอยเปนปกตได โดยการฉดอนซลน และการระมดระวงในการรบประทานอาหาร การฉดฮอรโมนเขาไปจะท าใหรางกายสามารถด ารงสภาพปกตอยไดหรออาการผดปกตทเลาลง แตสวนใหญมกจะท าใหหายขาดไมได ทงนเนองจากเซลลในไอสเลตออฟแลงเกอรฮานสทสรางฮอรโมนมประสทธภาพในการสรางฮอรโมนลดลงไป จงจ าเปนตองฉดฮอรโมนอยเสมอ

o กลคากอน (Glucagons) กลคากอนเปนฮอรโมนทสรางมาจาก a-cell ของกลมไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส ซงเปนเซลลขนาดใหญมจ านวนนอยกวา b-cell และอยรอบๆ ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส หนาทส าคญ (กลคากอนจะท าหนาทตรงขามกบอนซลน) - จะไปกระตนการสลายตวของไกลโคเจนจากตบและกลามเนอใหเปนน าตาลกลโคสปลอยออกมาในกระแสเลอด ท าใหระดบน าตาลในเลอดสงขน - กระตน b-cell ใหหลงอนซลนออกมาท าใหระดบน าตาลในเลอดเปนปกต - กระตนการสลายโปรตน และเปลยนกรดอะมโนเปนกลโคส อวยวะเปาหมาย ตบ

ความผดปกตของรางกายเนองจากกลคากอน การขาดกลคากอนไมมผลส าคญตอรางกาย เพราะมฮอรโมนหลายชนดทคลายกลคากอน เชน กลโคคอรตคอยด อะดรนาลนฮอรโมน เปนตน

ภาพท 9.7 แผนภาพแสดงวงจรการกระตนและยบยงฮอรโมนจากตบออน ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย เลมเดม หนา 69

21

4. ฮอรโมนจากตอมหมวกไต

โครงสรางของตอมหมวกไต (Adrenal gland) ในสตวเลยงลกดวยนมจะมตอมหมวกไต 2 ตอม แตละตอมอยเหนอไตทง 2 ขาง ประกอบดวยเนอเยอ 2 ชน คอ เนอเยอชนนอก เรยกวา อะดรนลคอรเทกซ (adrenal cortex) เนอเยอชนใน เรยกวา อะดรนลเมดลลา (adrenal medulla)

เนอเยอทง 2 ชน นจะผลตฮอรโมนแตกตางกน

ภาพท 9.8 แผนภาพแสดงต าแหนงและโครงสรางของตอมหมวกไต ทมา : สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย เลมเดม หนา 71

อะดรนลคอรเทกซ (Adrenal cortex) อะดรนลคอรเทกซเปนเนอเยอชนนอกของตอมหมวกไต ถกควบคมดวยอะดรโนคอรตโคโทรฟน (ACTH) จากตอมใตสมองสวนหนาตอมนถอไดวาเปนตอมทสามารถผลตฮอรโมนมากชนดทสดทเทาทรจกกนอยในปจจบน (มากกวา 50 ชนด) ฮอรโมนทผลตขนมสมบตเปนสเตรอยด ซงรางกายสงเคราะหไดจากสารคลอเลสเตอรอลทงสน จงรวมเรยกฮอรโมนเหลานวาคอรตคอยด (corticoid) ฮอรโมนกลมคอรตคอยดทส าคญ ไดแก 1. ฮอรโมนกลโคคอรตคอยด (Glucocorticoid) ท าหนาทควบคมเมตาบอลซมของคารโบไฮเดรต ฮอรโมนทส าคญในกลมน คอ คอรตซอล (Cortisol)

หนาทส าคญ

1. ควบคมเมตาบอลซมของคารโบไฮเดรตภายในรางกาย

2. โดยกระตนการเปลยนคารโบไฮเดรตและไกลโคเจน (Glycogen) ในตบและกลามเนอใหเปนกลโคส เพอเพมปรมาณน าตาลในเลอด

22

3. กระตนการสรางน าตาลจากสารชนดอน โดยกระตนเซลลตบใหเปลยน กรดอะมโน และกรดไขมนเปนคารโบไฮเดรต

4. กระตนการสงเคราะหไกลโคเจน โดยการเปลยนคารโบไฮเดรตเปนไกลโคเจนเกบสะสมไวในตบ

5. ควบคมเมตาบอลซมของโปรตนและไขมน โดยเพมอตราการสลายตวของโปรตนและไขมนในรางกาย

6. ควบคมสมดลของแรธาตภายในรางกายไดเลกนอย

7. มฤทธในการตอตานการอกเสบ โดยจะยบยงการสรางแอนตบอด การสรางเมดเลอด และขดขวางการท าลายสงแปลกปลอมของเมดเลอดขาว เปนตน จงมการน ามาใชในการรกษาโรคหลายอยาง เชน ไขขออกเสบ แตการใชกลโคคอรตคอยดจ าเปนตองค านงถงผลขางเคยงของยาเหลานดวย เชน จ านวนเมดเลอดขาวลมโฟไซดลดลง ผลตอการหลงกรดในกระเพาะอาหาร ท าใหลดการตานทานเชอโรคของรางกาย เปนตน

2. ฮอรโมนมเนราโลคอรตคอยด (Mineralocorticoid) มหนาทควบคมสมดลของน าและแรธาตในรางกาย ฮอรโมนส าคญชนดหนงในกลมน คอ แอลโดสเตอโรน (Aldosterone) หนาทส าคญ

1. ควบคมการท างานของไตในการดดน าและโซเดยมเขาสเสนเลอดและขบโพแทสเซยมออกจากทอของหนวยไตใหสมดลกบความตองการของรางกาย

2. ควบคมสมดลของความเขมขนของฟอสเฟต

อวยวะเปาหมาย ตบ

ความผดปกตของรางกายเนองจากฮอรโมนจากอะดรนลคอรเทกซ

1. ถามฮอรโมนกลโคคอรตคอยดมากเกนไป ท าใหเกดโรคคชซง (Cushing’s syndrome) สภาวะเชนนอาจเกดจากตวตอมหมวกไตมการเจรญและท างานมากกวาปกต หรอจากการท ACTH มากระตนใหตอมหมวกไตท างานมาก ท าใหมความผดปกตเกยวกบเมตาบอลซมของคารโบไฮเดรต ไขมนและโปรตน ระดบน าตาลในเลอดสงขน กลามเนอออนแรง เนองจากมการสลายโปรตน และไขมนตามบรเวณแขนขา แตมการสะสมไขมนทบรเวณแกนกลางล าตว เชน ใบหนา ท าใหใบหนากลมคลายพระจนทร (Moon face) บรเวณตนคอมหนอกยนออกมา (Buffalo hump) ผมรวง ผวบางและเลอดออกงาย ความดนโลหตสง ฃ

2. การขาดแอลโดสเตอโรน จะมผลท าใหรางกายสญเสยน าและโซเดยมไปพรอมปสสาวะเปนจ านวนมากและสงผลท าใหปรมาณเลอดในรางกายลดลงจนอาจท าใหตายไดเพราะความดนเลอดต า

23

3. ถาขาดฮอรโมนจากอะดรนลคอรเทกซ ท าใหเกดโรคแอดดสน (Addison’s disease) เกดจากอะดรนลคอรเทกซถกท าลายจนไมสามารถสรางฮอรโมนได ความผดปกตนเกดจากตวตอมหมวกไตเอง ท าใหมอาการซบผอม ผวหนงตกกระ ออนเพลย กลามเนอออนแรง ความดนเลอดและน าตาล ในเลอดต า ล าไสท างานไมปกต รางกายไมสามารถรกษาสมดลของแรธาตได และตายในทสด

4. ฮอรโมนเพศ (Sex hormone หรอ Cortisol sex hormone) ในภาวะปกตฮอรโมนทอะดรนลคอรเทกซจะสรางไดเพยงเลกนอยเทานน เมอเทยบกบฮอรโมนเพศทสรางมาจากอณฑะและ รงไข และสวนใหญจะเปนฮอรโมนเพศชายมากกวาจะมฮอรโมนเพศหญงนอยมาก

แตถาตอมนสรางฮอรโมนเพศมากเกนปกต จะท าใหเกดความผดปกตทางเพศได โดยเดกจะแสดงอาการเปนหนมเปนสาวเรวขน มขนตามรางกายมากกวาปกต เสยงหาว สวนในผหญงทโตเปนสาวแลวถามฮอรโมนเพศจากตอมนมาก จะมหนวดเคราเกดขนได

อะดรนลเมดลลา (Adrenal medulla) อะดรนลเมดลลาเปนเนอเยอชนในของตอมหมวกไต เนอเยอนจะท าหนาทสรางฮอรโมน 2 ชนด คอ อะดรนาลนฮอรโมน และฮอรโมนนอรอะดรนาลน

1. อะดรนาลนฮอรโมน (Adrenaline hormone) หรอฮอรโมนเอพเนฟรน (Epinephrine) อะดรนาลนฮอรโมนเมอหลงออกมาแลวจะมผลอยางรวดเรวตอการท างานของรางกาย แมวาการท างานของระบบประสาทกตาม ท าหนาทเปนหลกในการปรบสภาพของรางกายใหเหมาะสมตอภาวะตงเครยด หรอเมอรางกายเกดการเปลยนแปลงทางอารมณ เชน โกรธ ตกใจ เสยใจ โดยฮอรโมนนจะไปกระตนระบบประสาทซมพาเทตก

หนาทส าคญ

1. เพมระดบน าตาลในเลอดใหสงขน โดยเพมการสลายไกลโคเจนทตวและกลามเนอลาย

2. กระตนใหหวใจเตนเรวและแรง มการสบฉดโลหตเพมขน

3. กระตนใหหลอดลมขยายตวเพอใหอากาศผานเขาปอดไดมาก ท าใหอตราการหายใจเพมขน เพอการใช O2

4. ท าใหความดนเลอดสง

5. ท าใหเสนเลอดอารเตอรขนาดเลกทบรเวณอวยวะตางๆ ขยายตว สวนเสนเลอดอารเตอรขนาดเลกทบรเวณผวหนง และชองทองหดตว

24

2. นอรอะดรนาลนฮอรโมน (Noradrenalin hormone) หรอฮอรโมนนอรเอพเนฟรน (Norepinephrine) นอรอะดรนาลนฮอรโมน นอกจากจะหลงมาจากอะดรนลเมดลลาแลวยงหลงออกมาจากปลายเสนประสาทซมพาเทตก ดวย

หนาทส าคญ

1. มหนาทคลายอะดรนาลนฮอรโมน แตมผลตอการเตนของหวใจ การขยายหลอดลม การเพมน าตาลในเลอด การเพมอตราการหายใจของรางกายแตนอยกวาอะดรนาลนฮอรโมน

2. ท าใหความดนเลอดสง

3. ท าใหเสนเลอดอารเตอรทไปเลยงอวยวะภายในตางๆ บบตว

อวยวะเปาหมาย ตบ กลามเนอ และอวยวะทวไป

ความผดปกตของรางกายเนองจากฮอรโมนจากอะดรนลเมดลลา

การหลงฮอรโมนจากอะดรนลเมดลลานจะอยภายใตการควบคมของไฮโพทาลามส ในภาวะปกตจะหลงฮอรโมนทง 2 ชนดในปรมาณทเหมาะสมกบรางกาย (มการหลงนอรอะดรนาลนฮอรโมนมากกวา อะดรนาลนฮอรโมน) แตในภาวะทมการเปลยนแปลงทางอารมณ มความตงเครยดทางจตใจ เชน โกรธ ตกใจ กลว ตนเตน เปนตน ภาวะเชนนท าใหอะดรนลเมดลลาถกกระตน รางกายจะหลงอะดรนาลนฮอรโมนออกมากกวาระดบปกต ท าใหมระดบน าตาลในเลอดสงขน เมตาบอลซมเพมมากขน รางกายจงมพลงงานมากกวาปกต อนมผลท าใหมการแสดงพฤตกรรมทยามภาวะปกตไมกระท า หรอกระท าไมได

5. ฮอรโมนจากตอมไทรอยด, พาราไทรอยด

โครงสรางของตอมไทรอยด (thyroid gland) ตอมไทรอยด (thyroid gland) เปนตอมไรทอขนาดใหญของรางกายอยทสวนหนาของคอ ลกษณะเปนพ อยสองขางของคอหอยโดยมเนอเยอบางๆ เชอมตอกน ปกตมองดภายนอกไมสามารถเหนได นอกจากมนจะโตผดปกตเปนคอพอก ตอมไทรอยดเปนกลมเซลลกลมๆ ทมความหนาชนเดยวแลละมชองกลวงตรงกลาง เรยกวา ไทรอยดฟอลลเคล (thyroid follicle) ดงนนตอมไทรอยดจงประกอบดวยไทรอยดฟอลลเคลหลายหมนอน ฮอรโมนส าคญทสรางจากตอมนคอ ไทรอกซน (thyroxin) และแคลซโทนน (calcitonon)

25

ภาพท 9.9 แผนภาพแสดงตอมไทรอยดและไทรอยดฟอลลเคล ทมา : พชร พพฒนวรรณกล ชววทยา ชน ม.6 เลม 1 ว 044 หนา 130

ไทรอกซน (thyroxin) ไทรอกซนเปนฮอรโมนทมไอโอดนเปนองคประกอบส าคญ สรางมาจากกลมเซลลไทรอยด ฟอลลเคล (Thyroid follicle) โดยทกลมเซลลนสามารถจบไอโอดนในกระแสเลอด เพอน ามาสรางฮอรโมนไดอยางรวดเรว ไทรอกซนมบทบาทส าคญในการควบคมเมตาบอลซมของรางกาย จ าเปนตอการเจรญและพฒนาการของรางกายโดยเฉพาะพฒนาการของสมอง หนาทส าคญ

1. ควบคมเมตาบอลซมของรางกาย โดยท าใหรางกายไดใชอาหารและออกซเจนในการสรางพลงงานไดอยางเตมท

2. ท างานรวมกบ GH ในการควบคมการเจรญเตบโตและพฒนาการของรางกายและสมอง

3. ควบคมเมตามอรโฟซล (metamorphosis) ในสตวครงน าครงบก เชน ในกบ พบวาไทรอกซนจะกระตนการเปลยจากลกออดเปนตวกบเตมวย พบวา ลกออดทขาดฮอรโมนนจะไมสามารถเปลยนเปนตวเตมวยได แตถาลกออดไดรบฮอรโมนชนดนมากเกนไป จะมผลไปเรงใหเกด เมตามอรโฟซสเรวขน ท าใหขนาดของกบเลกกวาปกต

อวยวะเปาหมาย กลามเนอ ตบ ไต หวใจ

ความผดปกตของรางกายเนองจากไทรอกซน

1. ครทนซม (Cretinism) เปนความผดปกตของรางกายทเกดจากตอมไทรอยดฝอหรอพการตงแตก าเนด ท าใหเกดภาวะขาดไทรอกซนในวยเดก จะมผลใหพฒนาการทางรางกายและสมองดอยลง การ

26

เจรญของกระดกลดลง รางกายจงเตยแคระ แขนขาสน ผวหยาบแหง ผมบาง การเจรญเตบโตชากวาปกต และมภาวะปญญาออน พดชา

2. มกซดมา (Myxedema) เปนความผดปกตของรางกายเนองจากการขาด ไทรอกซนในวยผใหญ เพราะตอมไทรอยดหลงฮอรโมนออกมานอยกวาปกต จะท าใหมอาการเหนอยงาย น าหนกเพม ทนความหนาวไมได กลามเนอออนแรง มอาการชก ผมและผวหนงหยาบเหลอง หนาและมอบวม หวใจโต อตราเมตาบอลซมต า รางกายออนแอ ตดเชองาย มอาการซม เฉอยชา และความจ าเสอม โรคนมกพบใน ผหญงมากกวาผชาย

3. โรคคอพอก ความผดปกตนแบงออกเปน 2 ลกษณะ คอ โรคคอพอกชนดธรรมดา (Simple goiter) หรอโรคคอพอกชนดไมเปนพษสาเหตเนองจากกนอาหารทขาดธาตไอโอดนเปนประจ า ซงธาตไอโอดนเปนองคประกอบส าคญของฮอรโมนไทรอกซน ดวยเหตนการขาดธาตไอโอดนจะมผลใหตอมไทรอยดไมสามารถสรางฮอรโมนไทรอกซนไดเลย และท าใหคนนนเปนโรคคอพอก

ผปวยโรคคอพอกลกษณะนมอาการเหมอนมกซดมาแตจะมคอโตรวมดวยทงนเพราะเมอรางกายขาดไทรอกซนจะสงผลไปกระตนไฮโพทาลามส ใหหลงสารเคมมากระตนใตสมองสวนหนาใหหลงฮอรโมน TSH สงมาทตอมไทรอยดกระตนตอมไทรอยดสรางและหลงฮอรโมน ตอมไทรอยดถกกระตนมากเกนกวาระดบปกตจงขยายขนาดโตขน แตกไมสามารถสรางฮอรโมนไทรอกซนกลบไปยบยงการหลง TSH ได ในประเทศไทยโรคนมกพบในเดกผหญงวยรน ซงมภมล าเนาอยหางไกลจากทะเล ไมมโอกาสรบประทานอาหารทะเล และเกลอในทองถนนนเปนเกลอทขาดธาตไอโอดน การรกษา ถารกษาในระยะแรกๆ ใหรางกายไดรบอาหารทมธาตไอโอดนเพยงพอจะสามารถชวยฟนฟใหตอมท างานเปนปกต อาการผดปกตตางๆ จะหายไป รวมทงคอจะยบลงไดดวย (ในแตละวนคนปกตตองการไอโอดนประมาณ 0.2 มลลกรม) ถารกษาในระยะทเปนมากๆ แลว จะพบวามอาการหายใจหอบ หรอรบประทานอาหารล าบาก จะตองรกษาดวยวธผาตดและใหยาพวกไอโอดนดวย

4. โรคคอพอกเปนพษ (Toxic goiter หรอ Exophthalmic goiter) เปนภาวะผดปกตทตอมไทรอยดสรางฮอรโมนไทรอกซนออกมามากกวาปกต ซงสวนมากมสาเหตจากการมตอมไทรอยดผดปกต

ผปวยพวกนคอไมคอยโตนก มอาการเหนอยงาย มอสน ใจสน ออนเพลย กนจ น าหนกลด อตราเมตาบอลซมสง ประสาทเครยด นอนไมหลบ หงดหงดฉนเฉยวงายในรายทเปนรนแรงจะมอาการตาโปนดวย การรกษา แพทยมกรกษาโดยใหคนไขกนยาทไปขดขวางการสรางฮอรโมนซงตองใชเวลานานประมาณ 12-18 เดอน และตองอยในความดแลของแพทยเพราะผลจากยาจะท าใหเมดเลอดขาวลดลง ใชวธการผาตดบางสวนของตอมออก เพอลดสวนของตอมไทรอยดทสรางฮอรโมนไทรอกซน ใหกนสารไอโอดนกมมนตรงส เพอท าลายเนอเยอบางสวนของตอมท าใหการสรางฮอรโมนไทรอกซนลดลง

27

แคลซโทนน (Calcitonin) แคลซโทนนเปนฮอรโมนทสรางจากเซลลทอยนอกไทรอยดฟอลลเคล การหลงฮอรโมนนไมไดถกควบคมโดยตอมใตสมองสวนหนา แตถกควบคมโดยระดบแคลเซยมในเลอด หนาทส าคญ

ลดระดบแคลเซยมในเลอดทสงเกนปกตใหเขาสระดบปกต เพมการขบแคลเซยมออกจากปสสาวะ และการดงแคลเซยมสวนเกนไปเกบไวในกระดกท าใหกระดกหนาขน (วธนเปนการชวยปองกนท าลายกระดกในระยะตงครรภ และระยะใหนมบตร)

Ca ในเลอดสงขน แคลซโทนนสงขน

แคลซโทนนนอยลง Ca ในเลอดลดลง

แคลซโทนนจะท างานรวมกบฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด (พาราเทอรโมน) และวตามนด

อวยวะเปาหมาย กระดก และไต

ฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยด

ภาพท 9.10 แผนภาพแสดงต าแหนงตอมพาราไทรอยด ทมา : Kimball, J.W. เลมเดม หนา 1,230

ตอมพาราไทรอยด (Parathyroid gland) เปนตอมขนาดเลกจ านวน 4 ตอมขนาดเลก ฝงอย ดานหลงของเนอตอมไทรอยดขางละ 2 ตอม มความส าคญมากในสตวเลยงลกดวนน านม ดงนนในคนทเปนโรคคอพอกทมอาการคอโต ตอมพาราไทรอยดจงอาจถกบดบงดวยเนอของตอมไทรอยด การตดสวนของตอมไทรอยดออกเพอรกษาอาการคอพอก จะตองไมตดตอมพาราไทรอยดตดไปโดยเดดขาด เพราะจะท าใหเกดอนตรายถงชวต อนเนองมาจากการขาดพาราฮอรโมนได ฮอรโมนส าคญทสรางจากตอมน คอ พาราทอรโมน (Parathormone) ท าหนาทรกษาระดบสมดล

28

ของแคลเซยมในรางกายใหคงท โดยท างานรวมกบ แคลซโทนนจากตอมไทรอยด หนาทส าคญ พาราทอรโมนท าหนาทควบคมระดบสมดลของแคลเซยมและฟอสฟอรสในรางกาย ดงน

1. กระตนเซลลในกระดกท าใหแคลเซยม และฟอสฟอรสละลายจากกระดกเขาสเสนเลอดเปนผลท าใหแคลเซยมและฟอสฟอรสในเลอดสงขน

2. กระตนไตใหขบฟอสฟอรสออกนอกรางกาย และดดแคลเซยมกลบคนมา เปนผลใหความเปนกรดดางในเลอดใหอยในสภาพสมดล

3. เพมอตราการดดซมแคลเซยมจากอาหารทล าไสเลกลบเขาสกระแสเลอด โดยท างานรวมกบวตามน D และวตามน C

4. ท างานรวมกบแคลซโทนนจากตอมไทรอยด สรปไดดงน

อวยวะเปาหมาย กระดก ไต ล าไส

ความผดปกตของรางกายเนองจากพาราฮอรโมน

1. เนองจากแคลเซยมจ าเปนส าหรบกระดก การท างานของประสาทและกลามเนอ ฟอสฟอรสเปนตวประกอบส าคญทท าหนาทควบคมสมดลของกรดและเบสในเลอด ทงยงเปนสวนประกอบส าคญของโคเอนไซมหลายชนด ดงนนพาราทอรโมนจงท าหนาทควบคมรางกายใหอยในสภาพปกต

2. ถาตอมพาราไทรอยดบกพรองไมสามารถสรางพาราทอรโมนไดจะมผลท าใหการดดแคลเซยมกลบททอของหนวยไตลดนอยลง ท าใหสญเสยแคลเซยมไปในปสสาวะและเปนผลใหระดบแคลเซยมในเลอดลดต าลงมาก กลามเนอจะเกดอาการเกรงและชกกระตก ปอดไมสามารถท างานได และตายในทสด

อาการผดปกตเนองจากการขาดพาราทอรโมน หรอพาราทอรโมนมนอย อาการผดปกตอาจจะหายไปเมอฉดดวยพาราทอรโมนพรอมกบวตามนด เพราะวตามนดจะชวยท าใหพาราทอรโมนท างานหนาทไดดยงขน

ถาตอมพาราไทรอยดสรางฮอรโมนมากเกนไป จะไปกระตนแคลเซยมและฟอสฟอรสออกจากกระดกและฟน ท าใหเลอดมแคลเซยมสงกวาปกตเกดอาการกระดกบาง ฟนหก และผงาย

29

ความผดปกตของรางกายเนองจากฮอรโมนตอมพาราไทรอยด

1. ภาวะการขาดพาราทอรโมน (Hypoparathyroidism) ถาตอมเกดบกพรองไมสามารถสรางฮอรโมนหรอตอมถกตดออกไปพรอมกบการตดตอมไทรอยดออก จะท าใหการดดกลบคนของแคลเซยมททอของหนวยไตลดนอยลง ท าใหสญเสยแคลเซยมไปในปสสาวะและเปนผลใหระดบแคลเซยมลดต าลง ท าใหกลามเนอเกดอาการเกรงและชกกระตก ปอดไมสามารถท างานได ตายในทสด ตองใหการรกษาโดยการฉดแคลเซยมเพอเพมระดบแคลเซยมในเลอดโดยเรว พรอมกบใหวตามนดดวย เพอเพมการ ดดซมแคลเซยมจากล าไสหรออาจรกษาโดยการฉดพาราทอรโมนรวมกบการใหแคลเซยมและวตามนดเพอใหการรกษาไดผลเรว แตการรกษาโดยการฉดพาราทอรโมนอาจท าใหเกดพษ โดยท าใหเกด Hypercalcemia ซงมผลท าใหแคลเซยมไปสะสมอวยวะสวนตางๆ เชน หวใจ ไตและมาม ท าใหเกดนวทไตไดและท าใหเกดเปนแผลในกระเพาะอาหาร เนองจากแคลเซยมมผลไปกระตนการหลงกรดไฮโดรคลอรก (HC) ทกระเพาะอาหาร อยางไรกด การรกษาโดยใชพาราทอรโมนสงเคราะหยงไมคอยมผลตขายกนแพรหลายนก การขาดพาราทอรโมนในวยเดกจะท าใหเดกโตชากวาปกต ฟนขนชา และปญญาออน

2. ภาวะมพาราทอรโมนมากเกนไป (Hyperparathyroidism) ถาพาราทอรโมนถกสรางมากเกนไปจะท าใหเกดการดงแคลเซยมจากระดกและฟนออกมาในเลอดท าใหระดบแคลเซยมในเลอดสงขน เกดอาการกระดกบาง ฟนหกและผงาย นอกจากนแคลเซยมจะไปสะสมทอวยวะตางๆ ไดแก หวใจ ไต มาม โดยเฉพาะทไตจะท าใหเกดเปนนวขนได การรกษา Hypercalcemia (ระดบแคลเซยมในเลอดสง) อาจท าโดยการใหแคลซโตนน เพราะเปนฮอรโมนทมผลท าใหแคลเซยมในเลอดลดต าลงอยางรวดเรว ซงออกฤทธตรงขามกบพาราทอรโมน จงมกเรยนแคลซโตนนวาเปน Hypocalcemic hormone (hypo = ต า)

6. ฮอรโมนจากอวยวะเพศ ฮอรโมนจากตอมอวยวะเพศ (Gonad)

ภาพท 9.12 แผนภาพแสดงต าแหนงและอวยวะเพศชาย

ก. แสดงอวยวะเพศชาย ข. – ค. แสดงหลอดสรางตวอสจและอนเตอรสตเชยลเซลล ทมา : พชร พพฒวรรณกล เลมเดม หนา 136

30

ฮอรโมนจากอวยวะเพศชาย

1. ฮอรโมนจากอวยวะเพศชาย แหลงทสรางฮอรโมนเพศชาย คอ กลมเซลลอนเตอรสตเชยล (Interstitial cells) ซงอยระหวางหลอดสรางตวอสจ (Seminiferous tubule)

ฮอรโมนเพศชาย (Androgens) ทส าคญทสด คอ เทสโทสเตอโรน (Testosterone) ซงจะสรางขนเมอเรมวยหนม โดยกลมเซลลอนเตอรสตเชยลจะไดรบการกระตนจากฮอรโมนจากตอมใตสมอง สวนหนา คอ LH หรอ ICSH นอกจากสรางเทสโทสเตอโรนแลวยงพบวาเซลลอนเตอรสตเชยลเซลลยงสามารถสรางฮอรโมนเพศหญง คอ เอสโตรเจน (Estrogen) ไดอกดวย

บทบาทของเทสโทสเตอโรน

ฮอรโมนนท าหนาทควบคมลกษณะทสองของเพศชาย (Secondary sexcharacteristic) ซงมลกษณะส าคญ คอ เสยงแตก นมแตกพาน ลกกระเดอกแหลม มหนวดขนบรเวณรอบฝปาก มขนขนบรเวณขนหนาแขง รกแร และอวยวะเพศ กระดกหวไหลกวาง กลามเนอตามแขน ขา เตบโตแขงแรงมากกวาเพศหญง

ความผดปกตเกยวกบฮอรโมน

1. ถาตดอณฑะออก นอกจากจะเปนหมนแลวยงมผลใหลกษณะตางๆ ทไมเกยวกบเพศไมเจรญเหมอนปกต

2. ถาระดบฮอรโมนสงหรอสรางฮอรโมนกอนถงวยหนมมาก เนองจากมเนองอกทอณฑะ จะท าใหเกดการเตบโตทางเพศกอนเวลาอนควร (Precocious puberty) ไมวาจะเปนลกษณะทางเพศและอวยวะเพศสบพนธ

2. ฮอรโมนจากอวยวะเพศหญง อวยวะเพศหญงจะสรางฮอรโมนส าคญ คอ เอสโตรเจน (Estrogens) และโปรเจสเตอโรน (Progesterone)

2.1 ฮอรโมนเอสโตรเจน ฮอรโมนเอสโตรเจน สรางมาจากรงไข และตอมไรทอบางอน ไดแก 1. จากกราเฟยน ฟอลลเคลของรงไข เปนสวนทสรางฮอรโมนไดมากทสด 2. จากคอรปสลเทยม สรางเพยง 7-8 วนหลงตกไข 3. จากรก 4. จากอะดรนลคอรเทกซ

ขอควรทราบ

ระดบของฮอรโมนเอสโตรเจนพบวา ฮอรโมนจะมระดบตาสดในวนท 1-7 ของรอบเดอน และสงสดในวนท 12-13 ของรอบเดอน

31

บทบาทของฮอรโมนเอสโตรเจน

1. ผลตอระบบสบพนธ ออกฤทธท าใหรางกายเกดการเปลยนแปลง ดงน

ผลตอลกษณะทสองของเพศหญงท าใหเกดการขยายใหญของเตานม มการเจรญของตอมน านม มเสยงแหลมเลก สะโพกผาย อวยวะเพศขนาดใหญ มขนขนตามอวยวะเพศและรกแร มการเปลยนแปลงทรงไขและเยอบของมดลก

ท าใหมการเจรญของกลามเนอและเยอบทอไข มการเคลอนไหวและโบกพดของซเลยเพอน าไขเขาสโพรงมดลก

ในเพศหญงอาย 45-50 ป เมอยางเขาสวยหมดประจ าเดอนจะมการสรางเอสโตรเจนนอยลง ท าใหขนาดอวยวะสบพนธฝอเลกลง

กระตนการหลง LH จากตอมใตสมอง เพอให LH มากระตนการตกไข

2. ผลตออวยวะอนๆ

ท าใหมไขมนสะสมตามทตางๆ ท าใหเกดลกษณะของหญงสาว เชน บรเวณสะโพก ตนขาแลใตผวหนงทวไป

ท าใหมการเจรญของกระดก โดยเอสโตรเจนลดการละลายของกระดก

มฤทธขดขวางการท างานของแอนโดรเจน ท าใหผวหนงไมมนมากเกดสวนอยลง

ชวยรกษาน าในรางกาย โดยปรมาณน านอกเซลล

2.2 ฮอรโมนโปรเจสเตอโรน ฮอรโมนโปรเจสเตอโรนเปนฮอรโมนทสรางมาจากสวนของอวยวะเพศ คอ คอรปสลเทยมและบางสวนสรางมาจากรกมครรภ นอกจากนยงอาจสรางมาจากอะดรนลคอรเทกซไดอกดวย

บทบาทของฮอรโมนโปรเจสเตอโรน เปนฮอรโมนทส าคญทสดในการเตรยมการมครรภและตลอดระยะเวลาของการมครรภ มบทบาทโดยเฉพาะตอเยอบมดลกและบทบาททงทเกยวกบเพศและไมเกยวกบเพศ ดงน

1. ผลตอระบบสบพนธ

ท าใหเกดการเปลยนแปลงของเยอบมดลกชนใน (endometrium) โดยในตอนแรกจะไดรบการกระตนจากเอสโตรเจน ในชวงแรกของระบบรอบประจ าเดอนและเมอไดรบการกระตนจากโป

32

รเจสเตอโรนจะท าใหกลามเนอมดลก (myometrium) มการหดตวและความตงตวนอยลง แตทงนการออกฤทธของโปรเจสเตอโรนมกจะอาศยผลรวมกบเอสโตรเจนเสมอ

ผลททอน าไขหดแรงขน ท าใหไขเคลอนทไดสะดวก

ผลทรงไข ท าหนาทรวมกบเอสโตรเจนสอกลบไปยบยงการหลง FSH และ LH จากตอมใตสมองสวนหนา ท าใหไมมการตกไขซอน

2. ผลตออวยวะและฮอรโมนอนๆ เชน

ท าใหมการเจรญของตอมน านมและกระตนการสรางน านม

ยบยงการหลงโกนาโดโทรฟน คอ FSH และ LH

มผลดานอลโดสเตอโรน ท าใหเกดการขบ NaCl และน าออกจากรางกาย

ท าใหกลามเนอเรยบของเสนเลอด หลอดไต และทางเดนอาหารมการคลายตว ท าใหเกด “เสนเลอดขอด (Varicose vein)” และรดสดวงทวารไดงายในคนมครรภ

ขอควรทราบ

ระดบของฮอรโมนโปรเจสเตอโรนในรอบเดอน พบวาโปรเจสเตอโรนจะมระดบตาสด ในวนท 1-9 ของรอบเดอน และมระดบสงสดในวนท 21 - 23 ของรอบเดอน

บทบาทของเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนในรอบเดอน (Menstruation cycle)

1. การมประจ าเดอนของผหญงเกดจากการเปลยนแปลงของระดบฮอรโมนในรางกายซงจะเรมเมอยางเขาวยสาว อายประมาณ 13-14 ป กจะมประจ าเดอนเปนครงแรก (menarche) ซงปกตจะมทกๆ 25-35 วน จนอาย 49-50 ป จงจะหมด (menopause)

2. ในรอบประจ าเดอนทเกดขน เกดจาการท างานรวมกนของไฮโพทาลามส ตอมใตสมองและการตอบสนองของอวยวะเพศภายในเมอไดรบ FSH และ LH โดยจะสรางฮอรโมนเอสโตรเจนกบโปรเจสเตอโรน ซงจะไปกระตนการเปลยนแปลงของเยอบมดลก ซงล าดบการเปลยนแปลง ดงน

มการหลงฮอรโมนจากไฮโพทาลามส คอ FSH-RH และ LH-RH ซงจะไปกระตนตอมใตสมองสวนหนา

FHS และ LH จะท าใหเกดการเจรญเตบโตของฟอลลเคลทรงไขและกระตนใหฟอลลเคลทก าลงเจรญเตบโตหลงเอสโตรเจน ซงมฤทธไปท าใหเยอบมดลกเรมหนาขน ขณะเดยวกนเอสโตรเจนทหลง

33

ออกมาถามจ านวนมากกจะสอกลบไปยงไฮโพทาลามสควบคมการหลง FSH และ LH จากตอมใตสมองสวนหนา

เมอฟอลลเคลเจรญเตมท (Graafian follicle) เอสโตรเจนจะสงสดกอนการตกไข และจะลดลงชวขณะ LH จะมระดบสงสด และกระตนใหมการตกไข กระตนเซลลฟอลลเคลทตกไขแลวใหเจรญเปนคอปสลเทยม พรอมกระตนใหหลงเอสโตรเจนและโปรเจสเตอโรนจากคอปสลเทยมดวย ซงฮอรโมนทงสองนจะไปควบคมไฮโปทาลามสและตอมใตสมองสวนหนาเกยวกบการหลง FSH และ LH

ภาพท 9.13 แผนภาพแสดงการเปลยนแปลงระดบฮอรโมนในรอบประจ าเดอน ทมา : สมาน แกวไวยทธ เลมเดม หนา 220

ภาพท 9.14 แผนภาพแสดงการเปลยนแปลงทเกดขนในชวงตางๆ ของรอบประจ าเดอน ทมา : สมาน แกวไวยทธ เลมเดม หนา 220

34

7. ฮอรโมนจากตอมไพเนยล ตอมไทมสและเนอเยออนๆ

ฮอรโมนจากตอมไพเนยล (Pineal gland)

ต าแหนงทอยและรปราง ต าแหนงทอยและรปรางลกษณะตอมไพเนยล (Pineal gland) เปนตอมเลกๆ รปกรวยหนกประมาณ 120 มลลกรม พบอยบรเวณกงกลางสมอง สวนซรบรมพซายและขวาตดตอกน

ภาพท 9.11 แผนภาพแสดงต าแหนงทอยของตอมไพเนยล ทมา : สมาน แกวไวยทธ เลมเดม หนา 213

บทบาทหนาทของฮอรโมนจากตอมไพเนยล

1. ในสตวเลยงลกดวยนมจะสรางฮอรโมนทส าคญ ชอ เมลาโทนน เมลาโทนนในคนและสตวชนสงมความส าคญในชวงกอนวยหนมสาว โดยจะไปยบยงความเจรญของอวยวะสบพนธ ถาตอมผดปกต เชน ตอมเปนเนองอกและผลตฮอรโมนมากเกนไป จะท าใหเปนหนมเปนสาวชากวาปกต แตถาตดตอมไพเนยลออกไปจะท าใหอวยวะสบพนธโตขนและมภาวะเปนหนมสาวเรว

2. ในสตวครงบกครงน า เมลาโทนนจะท าใหสตวบรเวณผวหนงจางลง โดยเมลาโทนนจะกระตนรงควตถทกระจายเขามารวมกนเปนกลม ดงนนจงมฤทธดาน MSH จากตอมใตสมองสวนกลางของสตวมกระดกสนหลงชนต า แตเมลาโทนนในคนไมมผลตอการรวมตวของรงควตถ

3. มความสมพนธกบแสงสวางและความมดและฮอรโมนของระบบสบพนธโดยเมออยในทๆ มแสงท าใหการสรางฮอรโมนเมลาโทนนมผลท าใหโกนาโดโทรฟนถกยบยงและรางกายท างานลดลงแตเมออยในทๆ มแสงจะไมสามารถสรางเมลาโทนน เพราะวาจะไมมการสรางการหลงโกนาโดโทรฟนมาก ท าใหรงไขเตบโต แตในคนบทบาทของเมลาโทนน ไมทราบแนชดเพราะแสงสวางไมมผลตอการตกไขของคน แตอยางไรกดเมลาโทนน กยงใหการท างานของรงไขในคนลดนอยลง

35

ฮอรโมนจากตอมไทมส

ตอมไทมส (Thymus gland) มลกษณะเปนพ 2 พ มต าแหนงอยตรงทรวงอกรอบเสนเลอดใหญของหวใจ ในคนพบวาเจรญเตบโตเตมททารกยงอยในครรภมารดา แลวจะคอยๆ เสอมมขนาดเลกลงเมอเรมเขาสวยรน จะเสอมสภาพและฝอไปในทสดเมอเปนผใหญ ตอมไทมสเปนเนอเยอน าเหลองทท าหนาทสรางลมโฟไซตชนดท (T-lymphocyte) หรอ เซลลท (T-cell) การทเนอเยอของตอมไทมสจะสรางลมโฟไซตชนดทไดนน จะตองไดรบการกระตนจากฮอรโมน (Thymosin)

ภาพท 9.15 แผนภาพแสดงต าแหนงของตอมไทมส

ทมา : สมาน แกวไวยทธ เลมเดม หนา 215

ฮอรโมนไทโมซน สรางจากเนอเยอบางสวนของตอมไทมส ท าหนาทกระตนการสรางลมโฟไซตชนดทท าใหรางกายมภมคมกนและตอตานการตดเชอโรคไดด ตอมไทมสจงมความจ าเปนอยางยงในวยเดกในการสรางระบบภมคมกนในชวงแรกของทารก แตเมอเปนผใหญความจ าเปนจะลดลง เพราะจะมแหลงเสรมภมคมกนจากอวยวะอน เชน มาม ตอมไทมสจงไมพบในผใหญ

ฮอรโมนจากเนอเยอชนในกระเพาะอาหารและล าไสเลก เนอเยอชนในของกระเพาะอาหารและล าไสเลก มเซลลส าหรบสรางฮอรโมนซงเปนสารประเภทโปรตน เพอไปกระตนและควบคมการท างานของอวยวะทเกยวกบการยอยอาหารทส าคญ ไดแก

1. แกสตรน (gastrin) สรางจากเนอเยอชนในของกระเพาะอาหาร จะหลงออกมาภายหลงรบประทานอาหาร มหนาทกระตนใหเกดการหลงน ายอยและกรดไฮโดรคลอลกจากเนอเยอชนในของกระเพาะอาหาร และการหลงน ายอยจากตบออน รวมทงยงควบคมการเคลอนไหวของกระเพาะอาหารและล าไสเลก

2. ซครตน (secretin) สรางจากเนอเยอชนในของล าไสเลกบรเวณดโอดนม โดยซครตนจะกระตนใหตบออนหลงน ายอยออกมา และกระตนการบบตวของทอน าดใหหลงน าด ในขณะทอาหารจากกระเพาะอาหารผานเขาไปยงล าไสเลก

36

ตารางท 9. 5 สรปตอมไรทอและหนาททส าคญของฮอรโมน

แหลงสราง ฮอรโมน อวยวะเปาหมาย หนาทส าคญ

1. ตอมใตสมอง ก. สวนหนา

ข. สวนกลาง

ค. สวนหลง

GH

TSH

ACTH

FSH

LH

ICSH

MSH

Vasopressin (ADH)

Oxytocin

กระดกและรางกาย

ตอมไทรอยด

อะดรนลคอรเทกซ

รงไขและอณฑะ

รงไข

อณฑะ

เซลลเมลานนทผวหนง

ทอหนวยไต

กลามเนอเรยบผนงมดลก

กลามเนอผนงมดลก

เรงการเจรญเตบโตของกระดกและรางกาย ควบคมเมตาบอลซมของโปรตน ไขมน และคารโบไฮเดรต เพมระดบน าตาลในเลอด กระตนการสรางและหลงฮอรโมนไทรอกซน

กระตนการสรางและหลงกลโคคอรตคอยด

เพศหญง – กระตนการเจรญเตบโตและการหลงเอสโทรเจน เพศชาย – กระตนการเจรญเตบโตและการสรางตวอสจ กระตนการหลงโพรเจสเทอโรน เตรยมผนงมดลกส าหรบการฝงตวของไขทไดรบการผสม

กระตนอนเตอรสตเชยลเซลลใหหลงเทสโทสเทอโรน

กระตนการสงเคราะหและการแพรกระจายของรงควตถสน าตาลไปทวเซลล

ควบคมการดดน ากลบจากทอหนวยไต กระตนการบบตวของหลอดเลอด

กระตนการบบตวของกลามเนอเรยบรอบตอมน านมเพอหลงน านม กระตนการบบตวของมดลกขณะคลอด

2. ไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส

3. ตอมหมวกไต

ก. อะครนลคอรเทกซ

อนซลน

กลคากอน

กลโค คอรตคอยด

เซลลตบ กลามเนอ และเซลลทวไป

เซลลตบ กลามเนอ และเซลลทวไป

เซลลตบและเซลลทวไป

ทอหนวยไต

อวยวะแสดงเพศ เซลลทวไป

เกบกลโคสในกระแสเลอดในรปของไกลโคเจน กระตนเซลลใหใชกลโคสในเลอดมากขน ลดระดบน าตาลในเลอด กระตนการสลายตวของไกลโคเจนจากตบและกลามเนอ เพมระดบน าตาลในเลอด

กระตนใหเซลลตบเปลยนกรด อะมโนและกรดไขมนเปนคารโบไฮเดรต และสลายตอไปไดเปนน าตาลในเลอด ควบคมการท างานของทอหนวยไตในการดดน าและโซเดยมเขาสหลอดเลอด และขบโพแทสเซยมออกจากรางกาย

ดหวขอฮอรโมนจากอวยวะเพศ กระตนการสลายตวของไกลโคเจนจากเซลลตบและกลามเนอ

37

ข. อะดรนล เมดลลา มเนอราโลคอรตคอยด

ฮอรโมนเพศ อะดรนาลน

นอรอะดรนาลน

หลอดเลอดแดง เสรมการท างานของระบบประสาทซมพาเทตก เพมระดบน าตาลในเลอด หลอดเลอดบบตว ความดนโลหตสง

4. ตอมไทรอยด ไทรอกซน

แคลซโทนน

เซลลทวไป

กระดก

ควบคมและเพมอตราเมตาบอลซมของรางกาย ดงแคลเซยมเขาไปสะสมในกระดก ลดระดบแคลเซยมในเลอด

5. ตอมพาราไทรอยด

พาราทอรโมน กระดก ล าไส ไต เพมระดบแคลเซยมในเลอด ลดระดบฟอสเฟตในเลอด

6. อวยวะเพศ ก. รงไข

ข. อณฑะ

เอสโทรเจน

โพรเจสเทอโรน

เทสโทสเทอโรน

ตอมน านม และ

อวยวะสบพนธ มดลก ตอมน านม

รางกายและอวยวะเพศ

ท าใหอวยวะสบพนธของเพศหญงเจรญสมบรณท าใหเกดลกษณะเฉพาะของเพศหญง เตรยมมดลกส าหรบการฝงตวของตวออน กระตนการเจรญของตอมน านมและเตานม ท าใหอวยวะเพศชายเจรญสมบรณ ท าใหเกดลกษณะของเพศชาย

7. ตอมไพเนยล เมลาโทนน ยบยงการเจรญเตบโตของอวยวะเพศกอนวยเจรญพนธ ท าใหผวหนงของสตวมสจางลง

8. ตอมไทมส ไทโมซน กระตน T cell

9. ฮอรโมนจากเนอเยอชนในของกระเพาะอาหาร

แกสตรน กระเพาะ กระตนใหตบออนหลงน ายอยและกรดไฮโดรคลอรก

10. ฮอรโมนจากเนอเยอชนในของล าไสเลก

ซครตน ล าไสเลกสวนดโอดนม กระตนใหเกดการหลงน ายอยออกมา กระตนการบบตวของทอน าดใหหลงน าด

38

ตารางท 9.6 แสดงความผดปกตของรางกายเนองจากระดบฮอรโมนผดปกต

ฮอรโมน ลกษณะความผดปกต อาการ

GH ขาดตงแตเดก ขาดเมอโตเตมวย

มมากเกนเมอโตเตมวย

มมากเกนเมอโตเตมวย

คนเตยแคระ (dwarfism) กระดกแขนขาถกยบยง ไมปรากฏอาการเดนชด ระดบน าตาลในเลอด ต ากวาปกต คนยกษ (gigantism) รางกายโตผดปกตแตได สดสวน ระดบน าตาลในเลอดสง อะโครเมกาล (Acromegaly) กระดกใบหนา นวมอ และนวเทา เตบโตผดปกต

อนซลน ขาดฮอรโมน โรคเบาหวาน (diabetes mellitus) ปสสาวะมากมน าตาลปนออกมามาก น าหนกลด ออนเพลย

กลโคคอรตคอยด มมากเกนไป โรคคชง (Cushing’s syndrome) เมตาบอลซมของคารโบไฮเดรด ไขมน และโปรตน ผดปกต หนากลมคลายพระจนทร (moon face) ตนคอมหนอกยนออกมา (buffalo hump)

แอลโดสเทอโรน ขาดฮอรโมน รางกายสญเสยน าและโซเดยมไปพรอมปสสาวะเปนจ านวนมาก

ฮอรโมนเพศ มมากเกนไป เปนหนมสาวเรวขน เพศหญงมหนวดเคราเกดขน

ไทรอกซน ขาดฮอรโมนในวยเดก

ขาดฮอรโมนในวยผใหญ

มรฮอรโมนมากเกนไป

ขาดฮอรโมน แตตอมไทรอยดเจรญด

ครตนซม (cretinism) พฒนาการทางสมองลดลง รางกายเตยแคระ แขนขาสน ผวหยาบแหง ผมบาง และปญญาออน มกซดมา (Myxedema) เหนอยงาย น าหนกเพม กลามเนอออนแรง หวใจโต ความจ าเสอม คอพอกเปนพษ (toxic goiter)คอไมโต ตาโปน เหนอยงาย กนจ น าหนกลด อตราเมตาบอลซมสง คอพอกโต อาการอนเหมอนมกซดมา

พาราทอรโมน ขาดฮอรโมน

มฮอรโมนมากเกนไป

ระดบแคลเซยมในเลอดต า กลามเนอเกรงชก ปอดไมท างาน กระดกเปราะบาง ฟนหกและผงาย

เมลาโทนน ขาดฮอรโมน เดกเปนหนมสาวเรวกวาปกต

39

8. การควบคมการท างานของฮอรโมน

8.1 สมบตของฮอรโมน ฮอรโมนเปนสารเคมทตอมไรทอในรางกายสรางและหลงออกมาเพอการกระตนหรอควบคมการท างานของระบบตางๆ ภายในรางกายใหด าเนนไปตามปกต ฮอรโมนมผลตอรางกายทงการกระตนและการยบยง ฮอรโมนเปนสารเคมทสมบตพอสรปไดดงน

1. เปนสารทหลงออกมาแลวไมมผลตออวยวะทผลต แตมผลทอวยวะอนในรางกาย

2. ฮอรโมนจะผลตออกมาในปรมาณนอย แตมผลตอการเปลยนแปลงของรางกายมากและนาน เมอเทยบกบการท างานของระบบประสาท

3. ฮอรโมนจะท างานทอวยวะเปาหมายทเฉพาะเจาะจง แตการท างานบางอยางของรางกายอาจควบคมดวยฮอรโมนหลายชนด

4. ฮอรโมนแตละชนดจะออกฤทธไดนานแตกตางกน

5. ความบกพรองของฮอรโมนไมวาจะผลตมากหรอนอยเกนไปจะมผลตอการท างานของอวยวะเปาหมาย ซงมผลใหเกดความผดปกตทางรางกาย

8.2 การท างานของฮอรโมน การท างานทส าคญของฮอรโมน พอสรปไดดงน

ควบคมการเจรญเตบโตของอวยวะตางๆ เชน ฮอรโมนไทรอกซน GH เปนตน

ควบคมกระบวนการเมตาบอลซมในรางกาย เปนการปรบดลยภาพของสภาวะแวดลอมภายในรางกาย ไดแก ฮอรโมนทควบคมระดบน าตาล เชน อนซลน อะดรนาลน กลคากอน เปนตน

ควบคมเกยวกบการเจรญของเพศ เชน LH FSH อสโทรเจน โพรเจสเทอโรน เทสโทสเตอโรน เปนตน

8.3 การท างานของฮอรโมนและประสาท การสรางและการหลงฮอรโมนไมไดเกดตลอดเวลา การสรางฮอรโมนของตอมไรทอแตละตอมจะตองมสงเราเฉพาะมากระตนใหหลงฮอรโมน และฮอรโมนแตละชนดจะควบคมการท างานของอวยวะเปาหมายทเฉพาะเจาะจงดวย เชน ฮอรโมน ADH มหนาทเกยวกบดดน ากลบททอของหนวยไตเทานน ไมเกยวกบการควบคมการเปลยนแปลงเซลลฟอลเคลในรงไข เปนตน และทอวยวะเปาหมาย แตละแหลงจะมหนวยรบเฉพาะ (specific receptor) ทสมพนธกบฮอรโมนแตละชนด หนวยรบเฉพาะของเซลลทอวยวะเปาหมายนเปนสารพวกโปรตน ถาหากรางกายไมสามารถสรางหนวยรบเฉพาะขนมา ฮอรโมนกจะไมสามารถออกฤทธทอวยวะเปาหมายได แมวารางกายจะสามารถสราง

40

ฮอรโมนนนออกมากตาม เชน ในกรณโรคเบาหวานทเกดจากเซลลรางกายไมสงเคราะหตวรบอนซลนท างานไมได แตรางกายของคนปวยเปนโรคเบาหวานสามารถสรางอนซลนไดเปนปกต การท างานของฮอรโมนไมวาจะเปนการควบคมการหลงฮอรโมน หรอการยบยงการหลงฮอรโมน จะมกระบวนการควบคมตางๆ ของรางกายควบคมไว ดงน

8.4 กระบวนการควบคมยอนกลบ

กระบวนการควบคมการยอนกลบ เปนควบคมโดยใชปรมาณฮอรโมนหรอผลการท างานของฮอรโมนควบคมกนเอง ซงสวนใหญจะเปนสญญาณยอนกลบไปยบยงการหลงฮอรโมนมากกวาไปกระตนใหหลงฮอรโมนเพมขน เชน ปรมาณอสโทรเจนสงๆ จะไปยบยงการหลง FSH จากตอมใตสมองสวนหนา ดงแผนภาพ

ภาพท 9.16 แผนภาพแสดงกระบวนการควบคมยอนกลบ

ทมา : พชร พพฒนวรรณกล. เลมเดม. หนา 143.

41

8.5 การควบคมโดยระบบประสาท

การควบคมกลไกตางๆ ของรางกายใหเปนปกต ตองอาศยทงระบบประสาทและระบบตอมไรทอ การท างานของตอมไรทอนนจะสมพนธกบสมองสวนไฮโพทาลามส โดยไฮโพทาลามสเปนตวเชอมระหวางระบบประสาทกบระบบตอมไรทอ เชน การสรางและการหลงฮอรโมนจากตอมใตสมองสวนหนา จะถกควบคมโดยฮอรโมนประสาท (releasing hormone) ทสรางจาก เซลลประสาทของเซลลซมพาเทตกทอะดรนลเมดลลา เมอถกกระตนโดยระบบประสาทกหลงฮอรโมนทนท ตวอยางเชน ฮอรโมนไทรอกซนไปมผลตอเซลลบางกลมในไฮโพทาลามส ตอมใตสมองสวนหนาจะหลงฮอรโมน TSH ไปกระตนใหตอมไทรอยดซงเปนอวยวะ เปาหมายสรางไทรอกซน เมอตอมใตสมองสวนหนาหลง TSH ในปรมาณระดบหนงกจะไปยบยง นวโรซครทอรเซลลในการสรางฮอรโมนประสาท (thyroid releasing hormone : TRH) และเมอปรมาณไทรอกซนทตอมไทรอยดมประมาณสงกจะไปยบยงการหลง TSH ของตอมใตสมองสวนหนา และยบยงการสรางฮอรโมนของนวโรซครทอรเซลลในไฮโพทาลามส ท าใหการสราง TSH ลดลงพอเหมาะแกระดบความตองการของรางกาย ดงแผนภาพ

ภาพท 9.17 แผนภาพแสดงการควบคมการหลงฮอรโมนไทรอกซน ทมา : พชร พพฒนวรรณกล. เลมเดม. หนา 143.

1. การควบคมโดยระดบของสารบางชนดในเลอดทไมใชฮอรโมน

วธนจดเปนการควบคมโดยผลการท างานของฮอรโมน

ตวอยางเชน - ระดบน าตาลในเลอด ควบคมการหลงอนซลนและกลคากอนจากไอสเลตออฟแลงเกอรฮานส

- ระดบแคลเซยมในเลอด ควบคมการหลงฮอรโมนจากตอมพาราไทรอยดและตอมไทรอยด

- ปรมาณความเขมขนของเกลอแรในเลอด ควบคมการหลงฮอรโมน ADH จากตอมใตสมองสวนหลง

การท างานของทงระบบประสาทและระบบตอมไรทอตางกมผลใหรางกายสามารถแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอสงเราได แตการท างานของทงสองระบบนตางกน ถาเปนการท างานของระบบประสาทอยางเดยวจะควบคมพฤตกรรมทตองมการตอบสนองอยางรวดเรว เชน การเคลอนไหว การทรงตว ฯลฯ

42

สวนการท างานของฮอรโมนมกจะเปนไปอยางชาๆ ทงนเพราะวาฮอรโมนตองหลงออกมาจากตอม แลวจงถกล าเอยงโดยกระแสเลอดไปยงแหลงทจะท างาน (อวยวะเปาหมาย) ฮอรโมนจะตองซมเขาไปในเซลลแลวจงจะท างานได ฮอรโมนมกจะไมถกท าลายอยางรวดเรว จงสามารถควบคมการท างานของรางกาย ไดยาวนานกวาการท างานของระบบประสาท หรอสามารถควบคมการท างานของรางกายอยางสม าเสมอ เชน การควบคมกระบวนการเมตาบอลซมของเซลล หรอการเจรญเตบโตของเซลล ฯลฯ เปนตน แตกมอยเสมอททงฮอรโมนและระบบประสาทตองท างานรวมกน จงอาจจะเรยกรวมกนเปนระบบประสานงาน

ภาพท 9.18 แผนภาพแสดงการควบคมกลไกตางๆ ของการท างานของระบบประสาทและระบบตอมไรทอในรางกาย 3 วธ ก. โดยฮอรโมน ข. โดยระบบประสาท ค. โดยฮอรโมนและระบบประสาท ทมา : พชร พพฒนวรรณกล. เลมเดม. หนา 143.

43

ตารางท 9.13 แผนผงแสดงฮอรโมนชนดตาง ๆ

แบบฝกหด 1. ฮอรโมนคออะไร

2. ตอมไรทอทส าคญในรางกายไดแกตอมอะไรบาง

3. โครงสรางของตอมใตสมองแบงเปน กสวน คออะไรบาง

4. โกรทฮอรโมนท าหนาทอะไร ในเดกถามฮอรโมนนมากจะมลกษณะอยางไร

5. อะโครเมกาลคออะไร มสาเหตมาจากอะไร 6. FSH มหนาทอยางไร ทงในเพศชายและเพศหญง

44

7. มารดาทใหนมทารก จะมฮอรโมนกระตนการสรางน านมคออะไร 8. ADH มหนาทอะไร ถารางกายขาดฮอรโมนนจะเปนอยางไร 9. จงบอกชอกลมเซลลและฮอรโมนทตบออนสราง 10. อนซลนควบคมระดบน าตาลในเลอดอยางไร 11. กลคากอนมหนาทคลายฮอรโมนอะไร 12. อะดรนลคอรเทกซ สรางฮอรโมนอะไร และถาถกท าลายรางกายเปนอยางไร 13. อะดรนลเมดลลา สรางฮอรโมนอะไร 14. ตอมไทรอยดอยทไหน ถาเดกถกตดตอมไทรอยดจะมลกษณะอยางไร 15. โรคคอหอยพอกเกดจาก

16. โรคคอหอยพอกเปนพษเกดจาก

17. มกซดมาเกดขนอยางไร

18. ตอมพาราไทรอยดอยทไหน ถาตดตอมพาราไทรอยดออกจะเกดอะไรขนกบรางกาย

19. ไกตวผมหางและหงอนยาวกวาไกตวเมยเนองจากการท างานของฮอรโมนอะไร 20. อณฑะสรางฮอรโมนเพศชายทส าคญคอ 21. รงไขมแหลงสรางฮอรโมนทส าคญ 2 แหง คอ 22. ฮฮรโมนทสรางมาจากรกและออกมากบปสสาวะ ท าใหทดสอบไดวามการตงครรภคอ 23. ตอมในรางกายทเปนตอมไรทอและตอมมทอไดแกอะไรบาง 24. ฮอรโมนทสรางจากอวยวะอน ๆ ในรางกายไดแกอะไรบาง 25. การมประจ าเดอนในเพศหญงเกยวของกบฮอรโมนใดบาง 26. การตงครรภในหญงจะท าใหมการหยดสรางฮอรโมนอะไรบาง และสรางฮอรโมนอะไรบาง ท าไมจงเปนเชนนน

45

ใบงานท 9.1 เรอง ฮอรโมน

จงจบคขอความทมความสมพนธกนมากทสด

..................... 1.ไทรอกซน A ควบคมสมดลของน า

..................... 2.อนซลน B กระตนตอมไทรอยดใหหลงไทรอกซนและไตรไอโอโดไทโรนน

..................... 3.PTH C กระตนใหมการพฒนาลกษณะทางเพศชาย

..................... 4.เอพเนฟรน D เพมระดบน าตาลในเลอด

..................... 5.เมลาโทนน E ควบคมการตงครรภ กระตนใหเยอบผนงมดลกหนาตว

..................... 6.ADH F กระตนรงไขใหสรางไข

..................... 7.Androgens G ลดระดบน าตาลในเลอด

..................... 8.FSH H ควบคมเมตาบอลซม

..................... 9.Progesterone I เพมระดบแคลเซยมในเลอด

..................... 10.TSH J ลดระดบแคลเซยมในเลอด

K ท าใหผวหนงของสตวมสจางลง

46

ใบงานท 9.2 เรอง ศกษาต าแหนงและตอมไรทอ

จงศกษาแผนภาพแสดงต าแหนงตอมไรทอและอวยวะทสรางฮอรโมนของคนในรางกาย