บทท�� 9 ณั�ฐพงษ์� บุญปอง

ระบุบุต่�อมไร�ท่�อ

9.1 ต่�อมไร้�ท�อและฮอร้�โมนร�างกายของคนเราม�ต่�อมท่��หลั่��งสารเคม�แลั่ะของเหลั่วอย$�หลั่ายต่�อม ซึ่&�ง

แบุ�งออกเป'น 2 ชน)ด ค+อ1. ต่�อมม�ท�อ (exocrine gland) เป'นต่�อมท่��สร�างสารเคม�แลั่�วม�ท่�อ

ลั่,าเลั่�ยงส)�งท่��ผลั่)ต่ข&.นออกมาภายนอกได� เช�น ต่�อมน,.าลั่าย ต่�อมน,.าต่า ต่�อมเหง+�อ ต่�บุ ต่�อมน,.าเม+อกในโพรงจม$ก ฯลั่ฯ

2. ต่�อมไร้�ท�อ (endocrine gland) เป็นต่�อมท่��ม�หน�าท่��สร�างสารเคม�ท่��เร�ยกว�า ฮอร�โมน (hormone) แลั่�วถู$กลั่,าเลั่�ยงไปออกฤท่ธิ์)9จ,าเพาะท่��อว�ยวะเป:าหมาย (target organ) โดยอาศั�ยระบุบุหมนเว�ยนโลั่ห)ต่ เช�น ต่�อมใต่�สมอง ต่�อมไธิ์รอยด� ต่�อมพาราไธิ์รอยด� ต่�อมหมวกไต่ ฯลั่ฯ

** หมายเหต่ ต่�บอ�อน (pancreas) เป'นได�ท่�.งต่�อมม�ท่�อแลั่ะต่�อมไร�ท่�อ เพราะสามารถูสร�างได�ท่�.งเอนไซึ่ม� (ม�ท่�อน,าออก) แลั่ะฮอร�โมน (ไม�ม�ท่�อน,าออก)

อ�ณฑะ (Testis) แลั่ะร้�งไข่� (Ovary) ถู+อได�ว�าเป'นท่�.งต่�อมม�ท่�อ (สร�างเซึ่ลั่ลั่�ส+บุพ�นธิ์�ม�ท่�อ น,าออก) แลั่ะต่�อมไร�ท่�อสร�างฮอร�โมน (อาศั�ยระบุบุหมนเว�ยนโลั่ห)ต่)

แหล�งสร้�างฮอร้�โมน ม�ด�งน�.1. ฮอร�โมนจากต่�อม (glandular hormone หร+อ True

hormone) เป'นฮอร�โมนแท่�จร)งท่��ผลั่)ต่ข&.นโดยต่�อมไร�ท่�อต่�าง ๆ เช�น ไธิ์รอกซึ่)น (thyroxin) โพรเจสเท่อโรน (progesterone) โพรแลั่กท่)น (prolactin)

ฯลั่ฯ2. ฮอร�โมนจากเน+.อเย+�อ (tissue hormone) เป'นฮอร�โมนท่��

สร�างจากเน+.อเย+�อกลั่�มใดกลั่�มหน&�งของอว�ยวะบุางอย�าง เช�น ฮอร�โมนท่��ผน�งลั่,าไส� (pancreozymin) ฮอร�โมนจากผน�งกระเพาะอาหาร (gastrin) แลั่ะฮอร�โมนจากไต่ (erythropoietin)

3. ฮอร�โมนประสาท่ (neurohormone) เป'นฮอร�โมนท่��สร�างมาจากบุร)เวณัของระบุบุประสาท่ส�วนกลั่าง(CNS) เช�น บุร)เวณัสมองส�วนไฮโพธิ์าลั่าม�ส (hypothalamus) จะม�เซึ่ลั่ลั่�ประสาท่ท่��สร�างฮอร�โมนได� เร�ยกว�า เซึ่ลั่ลั่�น)วโร ซึ่�คร�ท่อร� (neurosecretory cell) สร�างฮอร�โมนออกซึ่)โท่ซึ่)น (oxytocin) วาโซึ่เพรสซึ่)น (vasopressin) ส�วนนอร�อะดร�นาลั่�น (noradrenaline) สร�างจากปลั่ายประสาท่ sympathetic ของ ANS ซึ่&�งท่�.งหมดเป'นฮอร�โมนประสาท่

ปร้ะเภทข่องฮอร้�โมน แบุ�งออกเป'น 4 ประเภท่ ค+อ1. ฮอร�โมนประเภท่เพปไท่ด� (Peptide hormone) เป'น

สารประกอบุประเภท่โปรต่�นหร+อโพลั่�เพปไท่ด�สายส�.น ๆ เช�น GH TSH แลั่ะ insulin ฮอร�โมนพวกน�.จะม�ผลั่ออกฤท่ธิ์)9ท่��เยื่ �อห!�มเซลล�ของอว�ยวะเป:าหมาย (target organ)

2. ฮอร�โมนประเภท่เอม�น (Amine hormone) เป'นสารประเภท่อนพ�นธิ์�ของกรดอะม)โน จะออกฤท่ธิ์)9 ท่��เยื่ �อห!�มเซลล�ของอว�ยวะเป:าหมาย เช�น adrenaline แลั่ะ noradrenaline

3. ฮอร�โมนประเภท่สเท่อรอยด� (Steroid hormone) เป'นฮอร�โมนท่��ม�โครงสร�างท่างเคม�เป'นวง (ring) สามารถูเข�าไปจ�บุก�บุ receptor

ท่�� cytoplasm ในเซึ่ลั่ลั่�ของอว�ยวะเป:าหมาย แลั่ะไปออกฤท่ธิ์)9ในน#วเคล�ยื่สท่��โครโมโซึ่ม เช�น ฮอร�โมนจากต่�อมหมวกไต่ช�.นนอก (adrenal cortex)

อ�ณัฑะ แลั่ะร�งไข�4. ฮอร�โมนประเภท่กรดไขม�น (Fatty acid hormone) เป'น

สารประกอบุของกรดไขม�น ได�แก�prostaglandin (พบุใน semen แลั่ะสร�างจากเน+.อเย+�อต่�าง ๆ) ม�ผลั่ท่,าให�กลั่�ามเน+.อหดต่�ว หลั่อดเลั่+อดหดต่�ว (สาเหต่ของ การปวดศั�รษ์ะ) แลั่ะ JH ของแมลั่งการ้ควบค!มการ้ท'างานข่องอว�ยื่วะเป(าหมายื่ 3 ชน#ด

1. ฮอร�โมนจากต่�อมหร+อเน+.อเย+�อ แพร�เข�าส$�กระแสเลั่+อด ไปควบุคมอว�ยวะเป:าหมายท่��อย$�ไกลั่

2. ใช�ฮอร�โมนประสาท่จากเซึ่ลั่ลั่�ประสาท่ แพร�เข�าส$�กระแสเลั่+อด ไปควบุคมอว�ยวะเป:าหมายซึ่&�งอย$�ไกลั่

3. ใช�สารส+�อประสาท่ จากปลั่ายแอกซึ่อนกระต่�นอว�ยวะเป:าหมาย

2

** หมายเหต่อว�ยื่วะเป(าหมายื่ (target organ) จะม�หน�วยร�บุ (receptor) ท่��เจาะจงก�บุฮอร�โมนแต่�ลั่ะชน)ด จ&งเป'นสาเหต่ให�ฮอร�โมนแต่�ลั่ะชน)ดไปออกฤท่ธิ์)9ท่��อว�ยวะเป:าหมายน�.น ๆ ได�อย�างเจาะจง

ผลข่องฮอร้�โมนต่�อ Target organ

1. การซึ่&มของสารผ�านเซึ่ลั่ลั่�2. อ�ต่รา metabolism ของเซึ่ลั่ลั่�3. เพ)�ม cAMP เพ+�อควบุคมเอนไซึ่ม�ซึ่&�งม�ผลั่ต่�อ metabolism

4. การสร�าง RNA แลั่ะโปรต่�นของเซึ่ลั่ลั่�ค!ณสมบ�ต่#ข่องฮอร้�โมน ม�ด�งน�.

1. เป'นสารเคม�พวกโปรต่�น เอม�น สเท่อรอยด� หร+อกรดไขม�น ซึ่&�งสร�างจากต่�อมไร�ท่�อหร+อเน+.อเย+�อกลั่�มใดกลั่�มหน&�ง

2. ม�อว�ยวะเป:าหมายท่��แน�นอน (ใช�กลั่ไกแบุบุย�อนกลั่�บุ)

3. ม�ผลั่ท่างสร�รว)ท่ยาในปร)มาณัต่,�า (พบุในเลั่+อดในปร)มาณัต่,�า) ยาวนาน แลั่ะกลั่ว�างขวาง

4. อายส�.น น�อยกว�า 1 ช��วโมง (ถู$กท่,าลั่ายท่��ต่�บุเม+�อหมดอาย)บทบาทหร้ อหน�าท��ข่องฮอร้�โมน ม�ด�งน�.

1. ควบุคมกระบุวนการ metabolism ต่�าง ๆ ภายในร�างกาย เช�น ควบุคม metabolism ของคาร�โบุไฮเดรต่ โปรต่�น ไขม�น แลั่ะเกลั่+อแร�ต่�าง ๆ

2. ควบุคมความสมดลั่ของสภาวะต่�าง ๆ ในร�างกาย เช�น ควบุคมสมดลั่ของอณัหภ$ม)ร�างกาย น,.าต่าลั่ น,.า เกลั่+อแร�ต่�าง ๆ แลั่ะแรงด�นเลั่+อด

3. ควบุคมการเจร)ญเต่)บุโต่ของส)�งม�ช�ว)ต่4. ควบุคมเก��ยวก�บุระบุบุส+บุพ�นธิ์� การคลั่อดบุต่ร แลั่ะการหลั่��งน,.านม5. ควบุคมเก��ยวก�บุการปร�บุต่�วของส)�งม�ช�ว)ต่ให�เข�าก�บุสภาพแวดลั่�อม

ต่�อมไร้�ท�อท��ส'าค�ญข่องคนเร้า 1. ต่�อมไพเน�ยลั่ (Pineal gland)

2. ต่�อมใต่�สมอง (Pituitary gland)

3. ต่�อมไธิ์รอยด� (Thyroid gland)

4. ต่�อมพาราไธิ์รอยด� (Parathyroid gland)

5. ต่�อมไธิ์ม�ส (Thymus gland)

6. ต่�อมไอส�เลั่ต่ออฟแลั่งเกอร�ฮานส� (Islets of Langerhans)

3

7. ต่�อมหมวกไต่ (Adrenal gland)

8. ร�งไข� (Ovary)

9. อ�ณัฑะ (Testis)

* ต่�อมไร�ท่�อท่��จ,าเป'นมาก ถู�าขาดแลั่�วต่าย ค+อ 4, 6, แลั่ะ 7

(ต่�อมหมวกไต่ช�.นนอก (adrenal cortex))

ในป? พ.ศั. 2391 (ค.ศั. 1848) น�กสร�รว)ท่ยาชาวเยอรม�นช+�อ อาร�โนลั่ เอ เบุอร�โธิ์ลั่ด� (Arnold A. Berthold) ได�ท่ดลั่องต่�ดอ�ณัฑะของไก�ต่�วผ$�ออก ปรากฏว�าไก�ย�งเจร)ญเต่)บุโต่ไปต่ามปกต่) แต่�ม�ลั่�กษ์ณัะคลั่�ายไก�ต่�วเม�ยมากกว�า ค+อ หงอนแลั่ะเหน�ยงคอม�ขนาดเล็ั่กลั่ง เม+�อท่,าการท่ดสอบุใหม�โดยน,าเอาอ�ณัฑะจากไก�อ�กต่�วใส�เข�าไปใหม� ปรากฏว�าระยะต่�อมา จะม�หลั่อดเลั่+อดมาหลั่�อเลั่�.ยงบุร)เวณัอ�ณัฑะ พบุว�าหงอนแลั่ะเหน�ยงไก�เจร)ญขยายข&.นคลั่�ายลั่�กษ์ณัะของไก�ต่�วผ$�ต่ามเด)ม ปAจจบุ�นเราท่ราบุว�าอ�ณัฑะจะหลั่��งฮอร�โมนออกมาแลั่ะผ�านท่างระบุบุเลั่+อดไปม�ผลั่ต่�อการพ�ฒนาลั่�กษ์ณัะท่��เก��ยวก�บุเพศัต่�าง ๆ ของส)�งม�ช�ว)ต่

ศึ.กษาภาพท�� 9-1 ผลการ้ทดลองศึ.กษาเจร้#ญข่องหงอนและเหน�ยื่งคอข่องไก�เพศึผ2� (ช�วว)ท่ยา เลั่�ม 3 หน�า 68 สสวท่.)

1. หลั่�งจากไก�ถู$กต่�ดอ�ณัฑะออก ผลั่จะเป'นอย�างไร?

ต่อบุ...................................................................................................................................................................................2. เม+�อน,าอ�ณัฑะใหม�มาปลั่$กให�เหม+อนเด)ม จะม�ผลั่อย�างไร?

ต่อบุ...................................................................................................................................................................................3. ผลั่ของข�อ 1 แลั่ะ 2 น�าจะมาจากการท่,างานของสารใดต่อบุ...................................................................................................................................................................................4. สารจากอ�ณัฑะถู$กส�งไปย�งหงอนแลั่ะเหน�ยงคอโดยท่างใดต่อบุ...................................................................................................................................................................................

จ!ดก'าเน#ดข่องต่�อมไร้�ท�อต่�อมไร�ท่�อ (endocrine gland) เป'นต่�อมท่��ท่,าหน�าท่��ในการสร�าง

ฮอร�โมน แลั่ะปลั่�อยส$�กระแสเลั่+อด เส�นเลั่+อดท่��น,าเลั่+อดออกจากต่�อมไร�ท่�อจ&งม�

4

อว�ยวะส+บุพ�นธิ์�

ความส,าค�ญมาก เพราะเป'นต่�วน,าฮอร�โมนออกจากต่�อม ต่�อมไร�ท่�อม�การเปลั่��ยนแปลั่งมาจากเน+.อเย+�อท่�.ง 3 ช�.น ค+อ ectoderm mesoderm แลั่ะ endoderm ด�งต่ารางช �อต่�อมไร้�ท�อ เจร้#ญมาจากเน 3อเยื่ �อช�3น

ใดข่องเอ5มบร้#โออายื่!ท��ต่�อมเร้#�มเก#ด (ส�ปดาห�)

อายื่!ท��ต่�อมเจร้#ญสมบ2ร้ณ� (ส�ปดาห�)

PituitaryAdrenal medullaPinealAdrenal cortexGonadsThyroidParathyroidIslets of Langerhans

EctodermEctodermEctodermMesodermMesodermEndodermEndodermEndoderm

45756

3.5712

167117812914

ล�กษณะกล!�มเซลล�ท��ร้วมอยื่2�ในต่�อมปร้ะเภทสร้�างสาร้เสทอร้อยื่ด�และสาร้โปร้ต่�น

ต่�อมประเภท่สร�างสารสเท่อรอยด� (steroid) แลั่ะสารโปรต่�น จะม�ลั่�กษ์ณัะกลั่�มเซึ่ลั่ลั่� ด�งต่าราง

ออร้�แกเนลล� (organell)

สาร้สเทอร้อยื่ด� สาร้โปร้ต่�น

Endoplasmic reticulumMitochondriaLysosomeMembraneLipid droplet

SERเป'นท่�อน (tubular)

ม�รงคว�ต่ถูไม�ม�เย+�อห�มรอบุแกรน$ลั่

ม�ไขม�นสะสมในไซึ่โท่พลั่าสซึ่&ม

RERแบุบุเร�ยว (lamella)

ไม�ม�รงคว�ต่ถูม�เย+�อห�มรอบุแกรน$ลั่

ไม�ม�ไขม�นสะสมในไซึ่โท่พลั่าสซึ่&ม

** หมายเหต่ต่�อมไร�ท่�อท่��เจร)ญจากเน+.อเย+�อช�3นนอก จะสร�างฮอร�โมนพวกเอม�น โปรต่�น หร+อพอลั่)เพปไท่ด�

ต่�อมไร�ท่�อท่��เจร)ญจากเน+.อเย+�อช�3นกลาง จะสร�างฮอร�โมนพวกสเท่อรอยด�

ต่�อมไร�ท่�อท่��เจร)ญจากเน+.อเย+�อช�3นใน จะสร�างฮอร�โมนพวกเอม�น โปรต่�น หร+อพอลั่)เพปไท่ด�

9.2 ต่�อมใต่�สมอง (Hypophysis หร้ อ Pituitary gland)

5

ต่�อมใต่�สมองเป'นต่�อมท่��ม�ลั่�กษ์ณัะเป'นก�อนส�เท่าแกมแดง ขนาดเท่�าเมล็ั่ดถู��ว อย$�ใต่�สมองส�วนไฮโพธิ์าลั่าม�ส ถู+อเป'นห�วใจของต่�อมไร�ท่�อ (Master

gland) เพราะควบุคมการสร�างฮอร�โมนของต่�อมไร�ท่�ออ+�น ๆ อ�กหลั่ายต่�อม แบุ�งเป'น 3 ส�วน ค+อ

1. ต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า (anterior lobe หร+อ pars distalis)

เป'นส�วนท่��ไม�ได�เก)ดมาจากเน+.อเย+�อประสาท่ เป'นส�วนท่��ม�ขนาดใหญ� ประกอบุด�วยเซึ่ลั่ลั่�หลั่ายประเภท่ สร�างฮอร�โมนหลั่ายชน)ด

2. ต่�อมใต่�สมองส�วนกลาง (intermediate lobe หร+อ pars

intermedia) เป'นส�วนท่��ม�ขนาดเล็ั่กมาก (ในคน) แต่�ในส�ต่ว�ม�กระด$กส�นหลั่�งช�.นต่,�าจะม�ขนาดใหญ�กว�าแลั่ะท่,างานเด�นช�ดมากกว�า

3. ต่�อมใต่�สมองส�วนหล�ง (posterior lobe หร+อ pars nervosa

หร+อ neurohypophysis) เป'นส�วนท่��เจร)ญมาจากเน+.อเย+�อประสาท่ท่��ย+�นลั่งมาจากสมองส�วนไฮโพธิ์าลั่าม�ส ไม�ม�ส�วนในการสร�างฮอร�โมน แต่�จะท่,าหน�าท่��เก็บุฮอร�โมนท่��สร�างจาก neurosecretory cell ของ hypothalamus

ความส�มพ�นธ์�ร้ะหว�างสมองไฮโพธ์าลาม�สและต่�อมใต่�สมอง- ต่�อมใต่�สมองส�วนหน�าถู$กควบุคมโดยฮอร�โมนประสาท่จาก

hypothalamus- ต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�งถู$กควบุคมโดยกระแสประสาท่จาก

hypothalamus (เป'นท่��เก็บุฮอร�โมนประสาท่ เร�ยกว�า Neurohumal

organ ได�แก� oxytocin แลั่ะ vasopressin)

ต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า

6

เป'นส�วนท่��ส,าค�ญท่��สด ประกอบุด�วยเซึ่ลั่ลั่�หลั่ายประเภท่ โดยเซึ่ลั่ลั่�แต่�ลั่ะประเภท่จะสร�างฮอร�โมนเฉพาะชน)ด ซึ่&�งท่กชน)ดเป'นสารประกอบุประเภท่โปรต่�น ได�แก�A. Growth hormone (GH) หร้ อ Somatotrophic hormone (STH)

Target organ: เซึ่ลั่ลั่�ร�างกายท่��ว ๆ ไป กลั่�ามเน+.อ แลั่ะกระด$กFunction: - ควบุคมการเจร)ญเต่)บุโต่ของร�างกายให�เป'นไปต่ามปกต่)

- ควบุคม metabolism ของคาร�โบุไฮเดรต่ แลั่ะไขม�น- เพ)�มอ�ต่ราการสร�างโปรต่�นภายในเซึ่ลั่ลั่� (ลั่,าเลั่�ยงกรดอะม)

โนเข�าส$�เซึ่ลั่ลั่�)- เพ)�มระด�บุน,.าต่าลั่ภายในเลั่+อด (ลั่ดการใช�กลั่$โคสของ

เซึ่ลั่ลั่�)ความผ)ดปกต่):

ว�ยื่ น�อยื่เก#นไป มากเก#นไป

เด5กเต่�3ยื่แคร้ะ สมส�วน สต่)ปAญญาปกต่) (Dwarfism)

ร้�างกายื่ส2งใหญ�ผ#ดปกต่# (Gigantism) ร�กษ์าสมดลั่ต่�าง ๆ ในร�างกายไม�ให�อายส�.น

ผ2�ใหญ�

โร้คผอมแห�ง ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดต่,�า ท่นความเคร�ยดท่างอารมณั�ได�น�อยกว�าคนปกต่) (Simmond’s disease)

กระด$กแขน-ขา ขากรรไกร แลั่ะคาง จะยื่ ดยื่าว ใหญ�กว�าปกต่# ม อเท�าโต่ (Acromegaly)

* ถู�าร�างกายม� GH มากเก)นไป (ในว�ยผ$�ใหญ�) จะท่,าให�ส�วนกระด$กแขน-

ขา ขากรรไกร แลั่ะคาง จะย+ดยาวใหญ�กว�าปกต่) ม+อเท่�าโต่ เก�งก�าง จม$กใหญ� ฟAนแต่�ลั่ะซึ่��จะใหญ�แลั่ะห�าง ร)มฝี?ปากหนา ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดส$ง ท่นต่�อความ

7

Dwarfism & Gigantism

Acromegaly

ต่&งเคร�ยดได�น�อย (เช�นเด�ยวก�บุคนท่��เป'นโรค Gigantism) เร�ยกว�า Acromegaly

** หมายเหต่ ความเคร้�ยื่ด ขณัะอดอาหารแลั่ะการออกก,าลั่�งกาย กระต่�นการหลั่��งฮอร�โมน GH

B. Gonadotrophic hormone หร้ อ Gonadotrophin (Gn)

1. Luteinizing hormone (LH) หร้ อ Interstitial cell stimulating hormone (ICSH)

Target organ: อว�ยวะส+บุพ�นธิ์�ของเพศัชาย (อ�ณัฑะ) แลั่ะเพศัหญ)ง (ร�งไข�)

Function:

2. Follicle Stimulating hormone (FSH)Target organ: อว�ยวะส+บุพ�นธิ์�ของเพศัชาย (อ�ณัฑะ) แลั่ะ

เพศัหญ)ง (ร�งไข�)Function:

8

ในเพศัชาย LH Interstitial cell

Testosterone

ลั่�กษ์ณัะเพศัชาย

กระต่�นควบุ

คม หลั่��ง

การเจร)ญของ sperm

ระยะหลั่�ง

ในเพศัหญ)ง LH

ท่,าให�ม�การต่กไข�จาก follicle

Progesterone

กระต่�นควบุ

คม หลั่��ง

การเจร)ญของ Endometrium layer

กระต่�นการเก)ด Corpus luteum

Estrogen

ควบุคม

ในเพศัชาย FSH

การเจร)ญของ seminiferous tubules

Sperm

กระต่�น

สร�าง

ในเพศัหญ)ง FSH

กระต่�น

หลั่��ง

ลั่�กษ์ณัะเพศัหญ)ง

การเจร)ญของ Graafian follicle

Estrogen

ควบุคม

C. Prolactin หร้ อ Lactogenic hormone (LTH)

Target organ: ต่�อมน,.านมFunction: ในเพศึหญ#ง กระต่�นการเจร)ญของต่�อมน,.านม แลั่ะการ

สร�างน,.านม ท่,าให�มารดาร�กลั่$ก อยากด$แลั่แลั่ะปกป:องลั่$กอ�อน เร�ยกได�ว�าฮอร�โมนส�ญชาต่ญาณัของการเป'นแม� (maternal instinct) จะหลั่��งออกมามากในมารดาท่��ให�นมท่ารก

ในเพศึชายื่ ย�งไม�ท่ราบุหน�าท่��แน�ช�ด แต่�ม�รายงานว�า โพรแลั่กท่)นอาจท่,าหน�าท่��ร �วมก�น endrogen ม�ผลั่ไปกระต่�นอว�ยวะท่��เก��ยวข�องก�บุการส+บุพ�นธิ์� เช�น กระต่�นต่�อมลั่$กหมาก ต่�อมสร�างน,.าเลั่�.ยงอสจ) แลั่ะท่�อน,าอสจ)

D. Adrenocorticotrophin หร้ อ Adrenocoritcotrophic hormone (ACTH)

Target organ: ต่�อมหมวกไต่ช�.นนอก (adrenal cortex)

Function: - กระต่�นต่�อมหมวกไต่ส�วนนอกให�เจร)ญเต่)บุโต่ แลั่ะสร�างฮอร�โมนหลั่��งออกมา

- ม�ผลั่ต่�อการเปลั่��ยนแปลั่งส�ต่�วของส�ต่ว�เลั่+อดเยน็ โดยท่,าให�ส�เข�มข&.น (คลั่�ายฮอร�โมน MSH จากต่�อมใต่�สมองส�วนกลั่าง)

- ฮอร�โมน ACTH ส�มพ�นธิ์�ก�บุ Endorphins มาก (สร�างจากต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า) จะหลั่��งมากขณัะเคร�ยดหร+อออกก,าลั่�ง

** หมายเหต่การหลั่��งฮอร�โมน ACTH น�.น อย$�ภายใต่�การควบุคมของฮอร�โมน Glucocorticoid ในเลั่+อด ถู�าม�มากจะไปย�บุย�.ง แต่�ถู�าม�น�อยจะม�ผลั่ไปกระต่�นการหลั่��งฮอร�โมน ความเคร�ยดต่�าง ๆ ม�ผลั่ไปกระต่�นการหลั่��ง ACTH

ด�วย โดยผ�านท่างสมองส�วน hypothalamus

E. Thyroid stimulating hormone (TSH)Target organ: ต่�อมไธิ์รอยด�Function: กระต่�นการสร�างแลั่ะหลั่��งฮอร�โมนจากต่�อมไธิ์รอยด�ให�เป'น

ไปต่ามปกต่)

** หมายเหต่การเจร)ญของต่�อมไธิ์รอยด�ท่��ผ)ดปกต่) ท่��เร�ยกว�า คอพอก (Goiter) น�าจะเก)ดจากฮอร�โมน TSH กระต่�นมากเก)นไป

9

ต่�อมใต่�สมองส�วนกลางเป'นส�วนท่��ม�ขนาดเล็ั่ก ท่,าหน�าท่��สร�างฮอร�โมน Melanocyte

stimulating hormone (MSH) ซึ่&�งท่,าหน�าท่��ท่,าให�รงคว�ต่ถูภายในเซึ่ลั่ลั่�ผ)วหน�งของส�ต่ว�เลั่+อดเยน็ เช�น ปลั่า กบุ แลั่ะส�ต่ว�เลั่+.อยคลั่าน กระจายออกไปท่��วเซึ่ลั่ลั่�ท่,าให�ส�ผ)วเข�มข&.น

** หมายเหต่ ในส�ต่ว�เลั่+อดอ�น ย�งไม�ท่ราบุหน�าท่��ของฮอร�โมน MSH

แน�ช�ด แต่�เน+�องจากม�โครงสร�างท่างเคม�เหม+อนส�วนหน&�งของโมเลั่กลั่ของฮอร�โมน ACTH จ&งเช+�อก�นว�าอาจม�หน�าท่��บุางอย�างคลั่�ายก�น

ต่�อมใต่�สมองส�วนหล�งเป'นส�วนของเน+.อเย+�อประสาท่ท่��ม�กลั่�มปลั่ายแอกซึ่อนของเซึ่ลั่ลั่�ประสาท่

จากสมองส�วน hypothalamus ซึ่&�งเป'นเซึ่ลั่ลั่�ประสาท่ชน)ดพ)เศัษ์ท่��ท่,าหน�าท่��สร�างฮอร�โมนท่��เร�ยกว�า เซึ่ลั่ลั่�น)วโรซึ่)คร�ท่อร� (neurosecretory cell) โดยจะปลั่�อยฮอร�โมนท่��ปลั่ายแอกซึ่อน (axon terminal) ในต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�ง จากน�.นจะถู$กน,าไปส$�ส�วนต่�าง ๆ ของร�างกายโดยกระแสเลั่+อด ด�งน�.นต่�อมใต่�สมองส�วนหลั่�งจ&งท่,าหน�าท่�� เก็บุฮอร�โมนประสาท่ท่��สร�างจากสมองส�วน hypothalamus (ไม�ม�ส�วนในการสร�างฮอร�โมน) ได�แก� oxytocin แลั่ะ vasopressinA. Oxytocin

Target organ: กลั่�ามเน+.อเร�ยบุของอว�ยวะภายในFunction: - ท่,าให�กลั่�ามเน+.อมดลั่$กบุ�บุต่�ว ข�บุท่ารกออกมาขณัะคลั่อด

บุต่ร

10

- กระต่�นกลั่�ามเน+.อรอบุ ๆ ต่�อมน,.านมให�บุ�บุต่�ว ข�บุน,.านมออกมา

- ช�วยในการหลั่��งอสจ)แลั่ะการเคลั่+�อนท่��ของต่�วอสจ)ในป?กมดลั่$ก

** หมายเหต่หญ)งท่��คลั่อดบุต่รยาก แพท่ย�จะฉ�ดฮอร�โมน oxytocin

กระต่�นให�มดลั่$กบุ�บุต่�วอย�างแรง เพ+�อข�บุท่ารกออกมาได�ฮอร�โมน oxytocin จะหลั่��งออกมามากในขณัะใกลั่�คลั่อด

ถู�าหลั่��งออกมาน�อยจะท่,าให�การคลั่อดบุต่รยาก แลั่ะขณัะต่�.งครรภ� ควรม�ระด�บุฮอร�โมนต่,�า ถู�าม�มากจะท่,าให�เก)ดการแท่�งบุต่รได�

B. Vasopressin หร้ อ Antidiuretic hormone (ADH)

Target organ: ท่�อหน�วยไต่แลั่ะหลั่อดเลั่+อดFunction: จะควบุคมการด$ดน,.ากลั่�บุท่��ท�อหน�วยื่ไต่ด�านไกล (Distal

convoluted tubules) แลั่ะท�อร้วม (Collecting duct) ท่,าให�หลั่อดเลั่+อดแดงเล็ั่ก ๆ (arteriole) บุ�บุต่�ว ความด�นเลั่+อดส$งข&.น ถู�าขาดฮอร�โมนน�.ร�างกายจะไม�สามารถูสงวนน,.าไว� ท่,าให�ปAสสาวะบุ�อยแลั่ะม�น,.ามากกว�าปกต่) เร�ยกอาการน�.ว�า เบาจ ด (diabetes insipidus)

** หมายเหต่ ฮอร�โมน Vasopressin หร+อ ADH หร+อเป'นฮอร�โมนท่��ป:องก�นการข�บุปAสสาวะออกมามากเก)นไป

ฮอร�โมน ADH ใช�ฉ�ดให�ก�บุคนไข�หลั่�งผ�าต่�ด เพ+�อเพ#�มแร้งด�นเล อดให�ส2งข่.3น

การหลั่��งฮอร�โมน ADH ถู$กควบุคมโดยร้ะด�บความด�นเล อด ค+อจะหลั่��งออกมามากเม+�อม�ม�ความด�นเลั่+อดส$ง (เลั่+อดม�ความเข�มข�นมาก) ท่�อหน�วยไต่ด$ดน,.ากลั่�บุมากข&.น ปAสสาวะน�อยลั่ง เช�น ขณัะเด)นท่างไกลั่ ให�เอาเกลั่+อผสมน,.า ปAสสาวะจะน�อยลั่ง

สภาพอารมณั�ท่��ต่.งเคร้�ยื่ดแลั่ะสาร้น#โคท#น ม�ผลั่ท่,าให�การหลั่��ง ADH เพ#�มข่.3น ท่,าให�ปAสสาวะน�อยลั่ง แต่�แอลกอฮอล�จะม�ผลั่ต่รงข�าม ค+อ ย�บุย�.งการหลั่��ง ADH ท่,าให�ม�การสร�างปAสสาวะเพ)�มมากข&.น

*** ข่�อควร้ทร้าบเพ#�มเต่#ม

11

- ต่�อมใต่�สมองส�วนหน�าได�ช+�อว�า Master gland เพราะควบุคมการหลั่��งฮอร�โมนของต่�อมไร�ท่�ออ�กหลั่ายชน)ด เช�น ควบุคมต่�อมไธิ์รอยด� ต่�อมหมวกไต่ช�.นนอก อ�ณัฑะ แลั่ะร�งไข�

- ต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า เป'นต่�อมท่��ม�ชน)ดของเซึ่ลั่ลั่�สร�างฮอร�โมนหลั่ายชน)ดท่��สดแลั่ะม�ขนาดใหญ�กว�าต่�อมใต่�สมองส�วนกลั่างแลั่ะส�วนหลั่�ง

- GH ม�ผลั่ท่,าให�ร�างกายเจร)ญเต่)บุโต่ เน+�องจากไปเพ)�มอ�ต่ราการขนส�งกรดอะม)โนเข�าส$�เซึ่ลั่ลั่� เพ+�อการส�งเคราะห�โปรต่�น คลั่�ายก�บุผลั่ของฮอร�โมนอ)นซึ่$ลั่)น GH จะหลั่��งออกมามากขณัะหลั่�บุมากกว�าขณัะต่+�น แลั่ะย�งมากในยามท่��ร�างกายต่�องการพลั่�งงาน เช�น ขณัะอดอาหาร ขณัะน,.าต่าลั่ในเลั่+อดน�อย แลั่ะขณัะร�างกายได�ร�บุการกระต่�นท่างประสาท่ เพ+�อเพ)�มระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อด ซึ่&�งม�ผลั่ต่ร้งข่�ามก�บฮอร้�โมน insulin

- Oxytocin และ Vasopressin ได�ช+�อว�าเป'นฮอร�โมนประสาท่ (Neurohormone) สร�างมาจากสมองส�วน hypothalamus

สร้!ปสาร้ะส'าค�ญ1. ต่�อมใต่�สมองเปลั่��ยนแปลั่งมาจากเน+.อเย+�อช�.น........................................................................

2. ต่�อมใต่�สมองส�วน........................เป'นส�วนท่��ใหญ�ท่��สดของต่�อมใต่�สมอง3. ฮอร�โมน..............................ควบุคมการเจร)ญของกระด$ก โดยกระต่�นการท่,างานของเซึ่ลั่ลั่�สร�างกระด$ก ท่,าให�กระด$กยาวข&.น4. ม�น,.าต่าลั่ในเลั่+อดน�อยกว�าคนปกต่) ร�างกายต่�านท่านต่�อความเคร�ยดต่�าง ๆ อารมณั�ไม�ด�เท่�าก�น ปกต่)ผ)วหน�งเห��ยวย�น ร�างกายผอมมาก แลั่ะแก�เรว็กว�าปกต่) เป'นอาการของโรค..................................................เน+�องจากขาดฮอร�โมน....................

5. ....................................................เป'นฮอร�โมนท่��ม�ฤท่ธิ์)9กระต่�นอว�ยวะส+บุพ�นธิ์�6. MSH ม�ผลั่ต่�อปลั่า ส�ต่ว�สะเท่)นน,.าสะเท่)นบุก แลั่ะส�ต่ว�เลั่+.อยคลั่าน ค+อ.........................................................................................................................................................................................................................................................................7. ฮอร�โมน...................................................ท่,าให�ส�ผ)วเข�มข&.นม�โครงสร�างคลั่�ายก�บุฮอร�โมนท่��กระต่�นเมลั่าโนไซึ่ต่� (MSH)

12

8. การกระต่�นการเจร)ญของต่�อมน,.านมให�สร�างน,.านม เพ+�อเลั่�.ยงด$ต่�วอ�อนหลั่�งคลั่อดเป'นผลั่มาจากการควบุคมของฮอร�โมน ......................................................................................9. สมชายม�อาการของโรคเบุาจ+ด เป'นผลั่มาจากการขาดฮอร�โมน.........................................................

10. ออกซึ่)โท่ซึ่)น ถู�าหลั่��งออกมามากในขณัะท่��ย�งไม�ครบุก,าหนดคลั่อด จะม�ผลั่ ค+อ................................................

9.3 ต่�อมไอส�เลต่ออฟแลงเกอร้�ฮานส� (Islets of Langerhans)

ป? พ.ศั. 2411 พอล แลงเกอร้�ฮานส� (Paul Langerhans) แห�งมหาลั่�ยไฟเบุ)ร�ก ประเท่ศัเยอรม�น พบุว�าในต่�บุอ�อนม�กลั่�มเซึ่ลั่ลั่�ท่��แต่กต่�างจากเน+.อเย+�อส�วนใหญ�ของต่�บุอ�อน ซึ่&�งกระจายอย$�เป'นหย�อม ๆ ในกลั่�มเซึ่ลั่ลั่�น�.ม�เส�นเลั่+อดมาหลั่�อเลั่�.ยงมาก ภายหลั่�งจ&งได�เร�ยกกลั่�มเซึ่ลั่ลั่�น�.เพ+�อเป'นการให�เก�ยรต่)แก�ผ$�ค�นพบุว�า ไอส�เลต่ออฟแลงเกอร้�ฮานส� (Islets of Langerhans)

ในป? พ.ศั. 2432 โยื่ฮ�นน� วอน เมอร้#ง (Johann von Mering) แลั่ะ ออสการ้� ม#นคอฟสก# (Oscar Minkovski) ได�พบุว�าการต่�ดต่�บุอ�อนของสน�ขม�ผลั่ต่�อการย�อยไขม�น เป'นเบุาหวาน แลั่ะต่ายใน 2 ส�ปดาห� แลั่ะพบุฮอร�โมนกลั่$คากอน (glucagon) จากต่�บุอ�อน

ต่�อมาในป? พ.ศั. 2463 เอฟ จ� แบนต่#ง (F. G. Banting)

ศั�ลั่ยแพท่ย�ชาวแคนาดาแลั่ะ ซ� เอช เบสต่� (C. H. Best) น)ส)ต่แพท่ย�แหง�มหาลั่�ยโต่รอนโต่ พบุว�า Islets of Langerhans ผลั่)ต่สารควบุคมระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อด แลั่ะจากการม�ดท่�อต่�บุอ�อน พบุว�าต่�บุอ�อนไม�สามารถูหลั่��งเอนไซึ่ม�ออกมาได� แต่�ต่�อม Islets ย�งคงท่,างานปกต่) ต่�อมาสามารถูสก�ดฮอร�โมนอ#นซ2ล#น (insulin) ออกมาได� สามารถูช�วยร�กษ์าอาการเบุาหวานของสน�ขได�

ต่�อม Islets of Langerhans เป'นกลั่�มเซึ่ลั่ลั่�เล็ั่ก ๆ จ,านวนมากกระจายอย$�เป'นหย�อม ๆ ในต่�บุอ�อน เป'นต่�อมไร�ท่�อท่��ม�ขนาดเล็ั่กท่��สด แลั่ะจ,านวนมากท่��สด (ประมาณั 2 ลั่�านต่�อม) เส�นผ�านศั$นย�กลั่างประมาณั 200-300

ไมครอน

ต่�อม Islets of Langerhans ประกอบุด�วยเซึ่ลั่ลั่� 2 ชน)ด ค+อ

13

1. แอลฟาเซลล� (-cell) เป'นเซึ่ลั่ลั่�ขนาดใหญ� ม�จ,านวนน�อยมาก แลั่ะอย$�ด�านนอก

Target organ: ต่�บุFunction: - สร�างฮอร�โมนกล2คากอน (glucagon)

- กระต่�นให� glycogen จากต่�บุแลั่ะกลั่�ามเน+.อ เปลั่��ยนไปเป'น glucose แลั่�วปลั่�อยออกส$�กระแสเลั่+อด

2. เบต่าเซลล� (-cell) เป'นเซึ่ลั่ลั่�ขนาดเล็ั่ก ม�จ,านวนมาก แลั่ะอย$�ด�านใน

Target organ: เซึ่ลั่ลั่�ต่�บุแลั่ะกลั่�ามเน+.อFunction: - สร�างฮอร�โมนอ#นซ2ล#น (insulijn)

- ปร�บุระด�บุน,.าต่าลั่กลั่$โคสในเลั่+อดให�เป'นปกต่)- ท่,าให�ม�การใช�กลั่$โคสในเน+.อเย+�อมากข&.น- ช�วยให�น,.าต่าลั่ในเลั่+อกกลั่�บุเข�าไปในเซึ่ลั่ลั่�แลั่ะ

ส�งเคราะห�เป'น glycogen สะสมไว�ท่��ต่�บุแลั่ะกลั่�ามเน+.อ

ความผ#ดปกต่#เน �องจากฮอร้�โมนอ#นซ2ล#น- ถ้�าร้�างกายื่ข่าดอ#นซ2ล#น จะท่,าให�ร�างกายไม�สามารถูน,าน,.าต่าลั่มาใช�

ประโยชน�ได� น,.าต่าลั่ในเลั่+อดเพ)�มส$งข&.นเก)ดโร้คเบาหวาน (diabetes mellitus)

- ถ้�าร้�างกายื่สร้�างอ#นซ2ล#นมากเก#นไป จะม�ผลั่ท่,าให�ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดต่,�าลั่ง สมองขาดอาหาร เก)ดการชEอคได�

14

*** เสร้#มสาร้ะ ***โร้คเบาหวาน (diabetes mellitus) เป'นโรคท่��ร$ �จ�กก�นมานานแลั่�ว

สาเหต่ของการเก)ดโรคน�.ย�งไม�ท่ราบุแน�ช�ด แต่�น�าจะม�ส�วนเก��ยวข�องก�บุโครงสร�างบุางส�วนของต่�บุอ�อน

ต่�บอ�อน (pancreas) จ�ดเป'นอว�ยวะท่��ม�ท่�.งต่�อมท่��ม�ท่�อแลั่ะไม�ม�ท่�อ เพราะต่�อมม�ท่�อท่,าหน�าท่��สร�างน,.าย�อย ส�วนต่�อมไร�ท่�อท่,าหน�าท่��สร�างฮอร�โมน คนไข�ท่��เป'นโรคเบุาหวานจะม�ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดส$งกว�าคนปกต่) ปAจจบุ�นพบุว�าโรคเบุาหวานม� 2 แบุบุ ค+อ แบบแร้ก ร�างกายสร�างอ)นซึ่$ลั่)นไม�ได�เลั่ย ต่�องได�ร�บุการฉ�ดอ)นซึ่$ลั่)นเพ+�อควบุคมระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อด แบบท��สอง ร�างกายสร�างอ)นซึ่$ลั่)นได�แต่�ไม�ส�งเคราะห�ต่�วร�บุอ)นซึ่$ลั่)น อ)นซึ่$ลั่)นจ&งท่,างานไม�ได� คนปFวยม�กเป'นแบุบุท่��สองน�.มากถู&ง 90% ของผ$�ปFวยท่��เป'นโรคเบุาหวาน

สาเหต่! เก)ดจากความอ�วน เน+�องจากเน+.อเย+�อม�การต่อบุสนองต่�อฮอร�โมน ผ$�ส$งอาย ต่�บุอ�อนจะส�งเคราะห�แลั่ะหลั่��งฮอร�โมนอ)นซึ่$ลั่)นไม�ได� ต่�บุอ�อนได�ร�บุการกระท่บุกระเท่+อน เช�น ต่�บุอ�อนอ�กเสบุเน+�องจากการด+�มสรา เก)ดการต่)ดเช+.อไวร�ส เช�น คางท่$ม ห�ดเยอรม�น ยางบุางชน)ด ม�ผลั่ เช�น ยาข�บุปAสสาวะ ยาคมก,าเน)ด การต่�.งครรภ� เน+�องจากฮอร�โมนท่��รกม�ผลั่ย�บุย�.งการท่,างานของฮอร�โมนอ)นซึ่$ลั่)น

อาการ้ของคนท่��เป'นโรคเบุาหวาน น,.าหน�กจะลั่ด ภ$ม)ค�มก�นต่,�า สมองแลั่ะห�วใจโต่ ท่,างานได�ไม�เต็่มท่�� แลั่ะถู�าเป'นแผลั่จะร�กษ์ายากแลั่ะหายช�า ท่�.งน�.เน+�องมาจากร�างกายใช�คาร�โบุไฮเดรต่ไม�ได� ท่,าให�ต่�องด&งไขม�นแลั่ะโปรต่�นมาใช�ส�นดาปแท่น จ&งม�ผลั่ให�ร�างกายเก)ดภาวะกรดมาก (acidosis) ท่,าให�เก)ดอาการต่�าง ๆ ต่ามมาภายหลั่�ง ปAสสาวะบุ�อย เน+�องจากกระบุวนการกรองน,.าต่าลั่ในเลั่+อดส$ง คอแห�ง เป'นผลั่จากภาวะขาดอ)นซึ่$ลั่)น ร�างกายไม�สามารถูน,าพลั่�งงานไปใช� ห)วบุ�อย ท่านจ เน+�องจากร�างกายขาดพลั่�งงาน

การ้แปลผลร้ะด�บน'3าต่าล ในผ$�ใหญ� ค�าปกต่)น�อยกว�า 110 mg/dl

ในเด็ก ค�าปกต่)น�อยกว�า 130 mg/dl

ในหญ)งม�ครรภ� ค�าปกต่)โฟลั่)น 105 mg/dl

ถู�าการต่รวจเลั่+อดหลั่�งอดอาหาร 6 ช��วโมง ระด�บุน,.าต่าลั่เก)น 110

mg./เลั่+อด 100 cc ก็บุอกได�ว�าผ$�ปFวยเป'นโรคเบุาหวานถู�าผลั่การต่รวจเลั่+อดไม�เด�นช�ด เช�น ต่รวจน,.าต่าลั่ได�เก)น 110 mg พอ

ต่รวจซึ่,.าไม�เก)น หร+อต่รวจพบุน,.าต่าลั่ในปAสสาวะแต่�น,.าต่าลั่ในเลั่+อดน�อยกว�า 110

15

mg. เราก็จะท่,าการต่รวจด$ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดหลั่�งร�บุประท่านกลั่$โคส 75-

100 g. ว)ธิ์�ท่ดสอบุน�.เราเร�ยกว�า Glucose Tolerance Test (GTT) ถู�า

เก)น 2 ช��วโมงหลั่�งร�บุประท่านน,.าต่าลั่กลั่$โคสระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดเก)น 140

mg./เลั่+อด 100 cc. ก็หมายความว�าผ$�ปFวยน�.นเป'นเบุาหวาน แต่�ย�งเป'นน�อย

อย$� ท่��เราเร�ยก เบุาหวานแอบุแฝีง (Latent DM)

การ้ร้�กษา ผ$�ปFวยท่��เป'นโรคน�.จะต่�องไปต่รวจปร)มาณัน,.าต่าลั่ในเลั่+อดเป'นประจ,า การต่รวจเลั่+อดน�.ต่�องต่รวจก�อนร�บุประท่านอาหาร เพราะน,.าต่าลั่ในเลั่+อดจะส$งสดเม+�อภายหลั่�งก)นอาหารไปแลั่�ว 2-4 ช��วโมง

ในปAจจบุ�น แพท่ย�จะใช�อ)นซึ่$ลั่)นในการร�กษ์าผ$�ปFวย ซึ่&�งสามารถูสก�ดได�จากการท่,าพ�นธิ์ว)ศัวกรรม โดยกานถู�ายย�น ท่��สามารถูผลั่)ต่ฮอร�โมนอ)นซึ่$ลั่)นเข�าก�บุย�นของแบุคท่�เร�ยพวก E. coli จ&งท่,าให�สามารถูผลั่)ต่ฮอร�โมนอ)นซึ่$ลั่)นเพ+�อต่อบุสนองความต่�องการได�มากข&.น

ความผ#ดปกต่#เน �องจากข่าดฮอร้�โมนกล2คากอนการขาดฮอร�โมนกลั่$คากอน ไม�ม�ผลั่ท่,าให�เก)ดโรคท่��ส,าค�ญเหม+อนขาด

อ)นซึ่$ลั่)น เพราะม�ฮอร�โมนจากแหลั่�งอ+�นท่,าหน�าท่��ท่ดแท่นได�หลั่ายแหลั่�ง

*** ข่�อควร้ทร้าบเพ#�มเต่#ม- ก�อนต่รวจเลั่+อด แพท่ย�จะห�ามผ$�ปFวยหร+อผ$�ท่��ต่�องการต่รวจเลั่+อดต่�อง

งดอาหาร้เส�ยื่ก�อน เพราะว�าปร)มาณัน,.าต่าลั่ในเลั่+อดจะส$งกว�าปกต่) ในระยะ 2-4

ช��วโมง หลั่�งจากก)นอาหาร (ท่,าให�ผลั่ต่รวจผ)ดพลั่าด)

- ต่�บุอ�อน (pancreas) ถู+อได�ว�าเป:นท่�.งต่�อมท่��ม�ท่�อแลั่ะต่�อมไร�ท่�อ- ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดของคนปกต่)จะไม�เก)น 100 mg./เลั่+อด 100

cm3

- เซึ่ลั่ลั่�ท่��สร�างน,.าย�อยของต่�บุอ�อน เร�ยกว�า Acinaus cell (F-cell)

- เซึ่ลั่ลั่�ท่��อย$�รอบุ ๆ ไอส�เลั่ต่ออฟแลั่งเกอร�ฮานส� เร�ยกว�า -cell ซึ่&�งเป'นเซึ่ลั่ลั่�ของต่�อมม�ท่�อ ท่,าหน�าท่��สร�างเอนไซึ่ม�

สร้!ปสาร้ะส'าค�ญ1. อว�ยวะท่��เป'นท่�.งต่�อมม�ท่�อแลั่ะต่�อมไร�ท่�อ เช�น

16

1.1.............................................1.2..................................... 1.3..........................................

2. พ)จารณัาปฏ)ก)ร)ยาต่�อไปน�.หมายเลั่ข 1

ค+อ........................

........หมายเลั่ข 2

ค+อ................................

3. ฮ อ ร� โ ม น ...................................... เ ป' น catabolic hormone

เ พ ร า ะ ................................................................................

4. เม+� อฉ�ดอ) นซึ่$ ลั่) น เข� า ไป ใน เลั่+ อดคน จะท่,า ให� เก)ดการ เปลั่�� ยนแปลั่ง ค+ อ ....................................................................................

5. ถู� า ร� า ง ก า ย ส ร� า ง อ) น ซึ่$ ลั่) น ม า ก เ ก) น ไ ป จ ะ ม� ผ ลั่ท่,าให�................................................................................................................6. แพท่ย�จะไม�เพ)�มความเข�มข�นของฮอร�โมนอ)นซึ่$ลั่)นด�วยการให�ร�บุประท่าน เพราะ................................................................. 7.

ฮอร�โมน........................................................................ช�วยในการเจร)ญเต่)บุโต่เหม+อนก�บุ GH จากต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า8. ก�อนต่รวจเลั่+อดแพท่ย�จะห�ามผ$�ปFวยหร+อผ$�ท่��ต่�องการต่รวจเลั่+อดต่�องอดอาหารหลั่�งเท่��ยงค+น เพราะ.................................................................................................................................................................................................................................9. การท่ดสอบุฮอร�โมนกลั่$คากอนไม�ม�ผลั่ท่,าให�เก)ดโรคท่��ส,าค�ญเหม+อนจาดอ)นซึ่$ลั่)น เพราะ.................................................................................................................................................................................................................................................10. การหลั่��งอ)นซึ่$ลั่)นแลั่ะกลั่$คากอนข&.นอย$�ก�บุ........................................................................................................................11. ศั&กษ์ากราฟแสดงระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อด

17

น,.าต่าลั่ในเลั่+อด

ไกลั่โคเจนในต่�บุ

1

2

คนท่��เป'นเบุาหวาน..............คนท่��ก)นอาหาร (ปกต่))..............คนท่��ก,าลั่�งออกก,าลั่�งกาย..............คนท่��เป'นลั่ม ..............

9.4 ต่�อมหมวกไต่ (Adrenal gland)ต่�อมหมวกไต่ม�ลั่�กษ์ณัะเป'นต่�อมขนาดเล็ั่กร$ป

สามเหลั่��ยมครอบุอย$�ด�านบุนของไต่ท่�.ง 2 ข�าง ประกอบุด�วยเน+.อเย+�อ 2 ช�.นท่��แต่กต่�างก�นแลั่ะแยกออกจากก�นอย�างช�ดเจน ค+อ

1. เน 3อเยื่ �อช�3นนอก เร�ยกว�า อะดร�น�ลั่คอร�เท่กซึ่� (adrenal cortex)

2. เน 3อเยื่ �อช�3นใน เร�ยกว�า อะดร�น�สเมดลั่ลั่า (adrenal medulla)

ก. Adrenal cortex เป'นต่�อมท่��จ,าเป'นต่�อการคงอย$�ของช�ว)ต่ อย$�ภายใต่�การควบุคมของฮอร�โมน ACTH จากต่�อมใต่�สมองส�วนหน�า สร�างฮอร�โมนประเภท่สเต่อรอยด� มากกว�า 50 ชน)ด แบุ�งออกเป'น 3 กลั่�ม ค+อ

1. กลั่$โคคอร�ต่)คอยด� (glucocorticoid) ม�หน�าท่��ส,าค�ญ ค+อ- ควบุคม metabolism ของคาร�โบุไฮเดรต่ โดยการ

เปลั่��ยน glycogen ในต่�บุแลั่ะกลั่�ามเน+.อเป'น glucose (ท่,าให�ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดเพ)�มส$งข&.น)

- เพ)�มอ�ต่ราการสลั่ายต่�วของโปรต่�นแลั่ะไขม�น- ต่�อต่�านอาการแพ�ของเน+.อเย+�อ ค+อ ป:องก�นการท่,าหน�าท่��

ของ lysosome ไม�ให�เก)ดการ ย�อยสลั่ายต่�วเอง (ในวงการแพท่ย�ใช�เป'นยาลั่ดการอ�กเสบุ แลั่ะร�กษ์าโรคภ$ม)แพ�ต่�าง ๆ)

- Ex. Cortisol แลั่ะ Cortisone

2. ม)เนอราโลั่คอร�ต่)คอยด� (mineralocorticoid) ม�หน�าท่��ส,าค�ญ ค+อ

- ควบุคมสมดลั่ของน,.าแลั่ะเกลั่+อแร�ต่�าง ๆ

18

- บุางต่�วก็สามารถูควบุคม metabolism ของคาร�โบุไฮเดรต่

- Ex. Aldosterone โดยท่,าหน�าท่��ด$ดกลั่�บุ Na+ แลั่ะ Cl- ภายในท่�อไต่ (ควบุคมสมดลั่ของ โซึ่เด�ยมในเลั่+อด)

*** ถ้�าข่าด aldosterone โซึ่เด�ยมจะถู$กข�บุออกท่างไต่เข�าไปในปAสสาวะมาก ม�ผลั่ท่,าให�ร�างกายขาดน,.า เร�ยกว�า เบาเค5ม

3. คอร�ต่)คอลั่ เซึ่ก็ส� ฮอร�โมน (cortical sex hormone)

- กระต่�นให�ม�ลั่�กษ์ณัะท่างเพศัท่��สมบุ$รณั� (secondary

sexual characteristics) เช�นชายื่ ม�หนวดเครา เส�ยงห�าว Etc.

หญ#ง ม�สะโพกผาย เส�ยงเล็ั่กแหลั่ม ท่รวงออกขยายความผ#ดปกต่#ท��เก#ดจากฮอร้�โมนท��สร้�างจาก Adrenal cortex

ถู�าขาดฮอร�โมนจากต่�อมหมวกไต่ส�วนนอก จะท่,าให�เก)ดโร้คแอดด#ส�น (Addison’s disease) ม�อาการซึ่$บุผอม อ�อนเพลั่�ย กลั่�ามเน+.ออ�อนเปลั่�.ย (เพราะ metabolism ของคาร�โบุไฮเดรต่ผ)ดปกต่)) ความด�นเลั่+อดแลั่ะน,.าต่าลั่ในเลั่+อดม�กต่,�า กระเพาะแลั่ะลั่,าไส�ท่,างานไม�ปกต่)

ถู�าฮอร�โมนจากต่�อมหมวกไต่ส�วนนอกมากเก)นไป จะท่,าให�เก)ดโร้คค2ช#ง (Cushing’s syndrome) ม�อาการอ�อนเพลั่�ย ผ)วหน�งต่กกระ อ�วน ก)นจ หน�ากลั่มเหม+อนพระจ�นท่ร� (moon face) หน�าแดง ผมร�ง ม�ไขม�นสะสมต่ามต่�วแลั่ะ หน�าท่�อง ความด�นโลั่ห)ต่ส$ง น,.าต่าลั่ในเลั่+อดส$งเหม+อนคนเป'นเบาหวาน

** หมายเหต่ความเคร้�ยื่ดทางอาร้มณ� ม�ผลั่ต่�อศั$นย�ประสาท่ในสมองส�วนไฮโพธ์าลาม�ส ท่,าให�หลั่��งฮอร�โมนประสาท่แกระต่�นต่�อมใต่�สมองให�หลั่��งฮอร�โมน ACTH ออกมากระต่�นการสร�างแลั่ะหลั่��งฮอร�โมนจากต่�อมหมวกไต่ช�.นนอก (Adrenal cortex) ให�หลั่��งฮอร�โมนคอร�ต่)ซึ่อลั่ออกมา เพ+�อเพ)�มระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อด สมองไม�เป'นอ�นต่ราย

19

Cushing’s syndrome

Addison’s disease

ผลั่ของความเคร�ยดแลั่ะความเจบ็ุปวดต่�อการหลั่��งฮอร�โมนคอร�ต่)ซึ่อลั่จากต่�อมหมวกไต่ช�.นนอก จากการศั&กษ์าพบุว�า หลั่�งจากขาห�ก 2-3 ช��วโมง ต่�อมหมวกไต่ช�.นนอกจะหลั่��งฮฮร�โมนคอร�ต่)ซึ่อลั่เพ+�อเพ)�มเข�าส$�กระแสเลั่+อดอย�างรวดเรว็

ข. Adrenal medulla เป'นต่�อมท่��อย$�ภายใต่�การควบุคมของระบุบุประสาท่ซึ่)มพาเธิ์ท่)ก สร�างฮอร�โมน 2 ชน)ด ค+อ

1. Adrenalin หร+อ Epinephrine

Target organ: ต่�บุ กลั่�ามเน+.อห�วใจ แลั่ะกลั่�ามเน+.อเร�ยบุ

Function: - กระต่�นต่�บุแลั่ะกลั่�ามเน+.อให�เปลั่��ยน glycogen เป'น glucose เข�าส$�กระแสเลั่+อด ท่,าให�ระด�บุน,.าต่าลั่ในเลั่+อดส$งข&.น

- ท่,าให�ร�างกายพร�อมต่�อการหน�ภ�ยหร+อต่�อส$�ก�ยออ�นต่รายต่�าง ๆ อย�างกระท่�นห�นหร+อเม+�อเผช)ญก�บุสถูานการณั�ยามฉกเฉ)น (Emergency hormone)

- ท่,าให�ม�แรงมากขณัะต่กใจ- เพ+�อเพ)�มอ�ต่ราการเต่�นของห�วใจ- ท่,าให�ความด�นโลั่ห)ต่ส$งข&.น- แต่�ท่,าให�เส�นเลั่+อด arteriole ท่��อว�ยวะต่�าง

ๆ ขยายต่�ว

** หมายเหต่Adrenalin - สามารถูน,ามาใช�ในการห�ามเลั่+ด เน+�องจากสามารถูท่,าให�เลั่+ออดเป'นลั่)�ม ๆ

- น,ามาใช�ในการร�กษ์าโร้คห ด ค+อฉ�ดให�คนไข�เพ+�อขยายหลั่อดลั่มให�หายใจคลั่�องแลั่ะสะดวกข&.น ร�กษ์าโรคห�วใจ (กรณั�ห�วใจเต่�นช�า)

2. Noradrenalin หร+อ Norepinephrine

Target organ: ต่�บุ กลั่�ามเน+.อเร�ยบุ แลั่ะกลั่�ามเน+.อห�วใจ

Function:

20