๑

บทท ๑ ความน า

ผทศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะห ตองทราบความหมายแหงค าวา “วเคราะห” กอน

ค าวา “วเคราะห” ในวชาน คอ การแยกแยะขอธรรมแตละเรองทก าหนดใหศกษาน ามาพจารณาเปนสวนยอยทมความสมพนธกน เพอท าความเขาใจขอธรรมแตละเรองใหแจมแจง รวมทงการสบคนความสมพนธของหลกธรรมตางๆ เพอดวาหลกธรรมนนๆ สมพนธเกยวเนองกนอยางไร ซงจะชวยใหเกดความเขาใจหลกธรรมนนๆ อยางแทจรง การวเคราะหถอเปนทกษะทมนษยฝกได

การวเคราะหนน มใชในหลกภาษาบาล เปนการแยกแยะใหเหนสวนตางๆ และเหนความหมายแหงศพทแตละศพท เชน ค าวา โพธ พระอาจารยผอธบายไดวเคราะหแยกแยะใหเหนความหมาย ๕ ความหมาย ดงขอความวา โพธต ห รกโขป มคโคป สพพญญตญาณมป นพพานมป๑ เอว ปณณตตโก ปคคโลป วจจต.๒ แปลวา โพธ หมายถง ตนไม มรรค พระสพพญญตญาณ พระนพพาน และบคคลทมการตงชอไวอยางนน ซงทานไดวเคราะหแยกแยะอธบายใหเหนความหมาย ดงน

๑. พชฌต จตตาร อรยสจจาน เอตถาต โพธ, โพธรกโข. โพธ หมายถงตนไมทพระพทธเจาประทบนงตรสรอรยสจ คอ ตนโพธ ดงขอความวา พทโธ ภควา วหรต โพธรกขมเล ปฐมาภสมพทโธ.๓ แปลวา ชวงแรกตรสร พระผมพระภาคพทธเจาประทบทควงไมโพธและขอความวา อททสา โข อปโก อาชวโก ภควนต อนตรา จ คย อนตรา จ โพธ อทธาน- มคคปฏปนน ทสวาน ภควนต .๔ แปลวา อาชวกชออปกะไดพบพระผมพระภาคเสดจด าเนนทางไกล ณ ระหวางแมน าคยากบตนโพธ

๒. พชฌต จตตาร สจจานต โพธ, มคโค. โพธ หมายถงสจจะ ๔ ทพระพทธเจาตรสร คอ มรรค ดงขอความทพระสารบตรอธบายปรากฏในคมภรนทเทสวา โพธต วจจต จตส มคเคส ญาณ .๕ แปลวา ญาณในมรรค ๔ ทานเรยกวา โพธ

๑ นม.ฏกา (บาล) ๔๓.

๒ นต.ธาต. (ไทย) ๒/๕๙๘.

๓ ว.ม. (บาล) ๔/๑๑/๑๑.

๔ ว.ม. (บาล) ๔/๑๑/๑๑.

๕ ข.ม. (บาล) ๒๙/๒๗/๗๖, ข.จ. (บาล) ๓๐/๑๒๑๒๔๑.

๒

๓. พชฌต สพพเญยยธมมนต โพธ.๖ โพธ หมายถงธรรมทพงรทงปวงทพระพทธเจา ตรสร ดงขอความวา ปปโปต โพธ วรภรเมธโส.๗ แปลวา บรรลพระโพธญาณ มพระปญญาประเสรฐกวางขวางดงแผนดน

๔. ปตวา โพธ อมต อสงขตนต อาคตฏฐาเน นพพาน โพธต วจจต.๘ โพธ หมายถงพระนพพาน ดงขอความวา ทรงบรรลโพธอนเปนอมตะทปจจยปรงแตงไมได

๕. โพธ ภนเต ราชกมาโร ภควโต ปาเท สรสา วนทต.๙ แปลวา “พระองคผเจรญ โพธราชกมาร ฝากมาถวายบงคมพระบาทพระผมพระภาค” ขอความนทานอางมารองรบโพธทหมายถงนามบญญตอยางนน คอ ทตงเปนชอบคคลอยางนน

ขอความภาษาบาลน เรยกวารปวเคราะห คอแยกแยะใหเหนวา โพธ มกระบวนการทางภาษาทแสดงความหมาย ค าวา โพธ เปนบทส าเรจ ทานแยกแยะใหเหนความหมาย ๕ ความหมาย ๑.๑ ความเปนมาแหงพระไตรปฎก

ในการศกษาวชาพระไตรปฎกวเคราะห มใชจะมงวเคราะหเนอหาแหงพระไตรปฎกเทานน ผศกษาจ าเปนตองทราบความเปนมาแหงพระไตรปฎก เพอเปนการปพนฐานความรดานตางๆ ในพระไตรปฎก เปนการปลกศรทธาและเสรมปญญาในพระไตรปฎก เปนเบองตน เมอมศรทธาพอดกบปญญา การศกษาพระไตรปฎก ซงรวมไปถงอรรถกถาและฎกา จงจะเปนไปในทาง ทเหมาะสม ความเปนมาแหงพระไตรปฎก มรายละเอยดพอสรปได ดงตอไปน

ความเปนมาแหงพระไตรปฎก เมอก าหนดตามทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา กถอวา เรมตนทสเมธดาบสตงความปรารถนาขอตรสรเปนพระพทธเจา โดยนบยอนหลงจากนไป ๔ อสงไขย ๑ แสนกป ครงทพระพทธเจาโคดมเสวยพระชาตเปนสเมธพราหมณ มทรพยสนมหาศาล ทานพจารณาเหนวาการเกดการตายเปนทกข คดทจะแสวงหาความดบทกข จงสละทรพยสนจ านวนมหาศาลออกบวชเปนดาบส ชวงแรกทานใชผาสาฎกทเคยใชมาในสมยทยงเปนผครองเรอน ภายหลงทานสละผาสาฎกซงทานเหนวา มโทษ ๙ ประการ คอ

๑. มราคามาก ๒. ตองเกยวของในการทตองขอรบจากผอน ๓. ใชสอยแลวสกปรกงาย ๔. ตองซกตองยอม ๕. ใชเกาแลวกตองปะหรอชนจะแสวงหาไดยาก

๖ นม.ฏกา (บาล) ๔๓-๔๔. ๗ ท.ปา. (บาล) ๑๑/๒๑๗/๑๓๗.

๘ นม.ฏกา (บาล) ๔๔, นต.ธาต. (ไทย) ๒/๕๙๙.

๙ ม.ม. (บาล) ๑๓/๓๒๔/๓๐๕.

๓

๖. ผาสาฎกไมเหมาะส าหรบผบวชเปนดาบส ๗. ผาสาฎกใชกนทวไปท าใหมผตองการเอาไปใช ๘. จะตองดแลรกษาไมใหพวกทตองการหยบไปได เปนเหตใหผบ าเพญเพยรจดวา

ประดบตกแตง ๙. ดาบสนงหมไปไหนมาไหนถอวามกมาก๑๐ เมอทานเลกใชผานงผาหมของชาวบานแลวทานไดใชผาเปลอกไม ซงมคณประโยชน

๑๒ ประการ คอ ๑. มราคานอย ๒. ไมตองเกยวของกบผอน ๓. สามารถท าเองได ๔. ใชสอยเกาแลวกไมตองเยบ ๕. ไมตองกลววาขโมยจะลกไป ๖. แสวงหามาท าไดงาย ๗. เหมาะส าหรบผบวชเปนดาบส ๘. เมอใชสอยไมถอวาประดบตกแตง ๙. มความมกนอยในผานงผาหม ๑๐. นงหมสะดวก ๑๑. หาเปลอกไมมาท าไดงาย ๑๒. แมเมอผาเปลอกไมหายไปกไมเสยดาย๑๑ เนองจากในระยะแรกทออกบวชทานพกอาศยในบรรณศาลาอยในปาหมพานต ทาน

เหนวาบรรณศาลามโทษ ๘ ประการ คอ ๑. ตองใชอปกรณมากกวาจะสรางเสรจ ๒. ตองใชหญาใบไมดนเหนยวซอมแซมเปนประจ า ๓. จตไมมเอกคคตาเมอถกใหยายออกเนองจากทนงทนอนถงคราวทตองใหคนแกพก

อาศย กตองยายออก ๔. รางกายของผอยในทมงบงบอบบางเมอออกไปกระทบหนาวรอน ๕. ตองปองกนขอครหาวา คนทเขาทมงบงอาจจะท าชว ๖. มกมความหวงแหนสถานทเปนของตน ๗. การมทพกกยอมมเพอน ๘. บรรณศาลาเปนสถานทสาธารณะแกสตวจ านวนมาก เชน ตวเลนตวเลอดและจงจก๑๒ ทานจงละทงบรรณศาลาออกไปอาศยอยบรเวณโคนตนไม ทานบ าเพญเพยรทบรเวณ

โคนตนไมเพยง ๗ วนกส าเรจอภญญา๑๓ ตอมา สเมธดาบสไดพบพระพทธเจาทปงกร ซงถาทานขอ

๑๐ ข.พทธ.อ. (บาล) ๑๑๘, ข.พทธ.อ. (ไทย) ๙/๒/๑๘๒. ๑๑ ข.พทธ.อ. (บาล) ๑๑๙, ข.พทธ.อ. (ไทย) ๙/๒/๑๘๓. ๑๒ ข.พทธ.อ. (บาล) ๑๑๙, ข.พทธ.อ. (ไทย) ๙/๒/๑๘๓-๑๘๔. ๑๓ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑-๓๓/๔๔๗–๔๕๐, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑-๓๓/๕๖๗- ๕๗๑.

๔

บวชเปนสาวกของพระพทธเจาทปงกรบ าเพญเพยร ทานจกไดส าเรจอรหตผล ดบทกขทงมวล ทานมไดบวชเปนสาวก เพราะทานปรารถนาทจะตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต ซงพระพทธเจา ทปงกร กไดทรงพยากรณวาทานจะไดตรสรเปนพระพทธเจาพระนามวาโคดมในอนาคต๑๔

การทบคคลตงความปรารถนาทจะตรสรเปนพระพทธเจา แลวความปรารถนาจะส าเรจไดนน ผปรารถนาตองมธรรมทรวมอยในตน ๘ ประการ ซงสเมธดาบส กมคณธรรมทรวมอยใน ตวทาน ๘ ประการ อนท าใหความปรารถนาส าเรจได คอ

๑. ทานเกดเปนมนษย ๒. เปนบรษ ๓. มอปนสยทสามารถบรรลธรรม ๔. ไดพบพระพทธเจา ๕. เปนนกบวช ๖. ไดสมาบต ๘ และอภญญา ๕ ๗. สละชวตเพอพระพทธเจา ๘. มฉนทะ พอใจจะตรสรเปนพระพทธเจา๑๕ เฉพาะฉนทะทานมอยางแรงกลาทจะบ าเพญบารมเพอตรสรเปนพระพทธเจา ถงขนาด

วา ถาทานตองตกนรกเปนเวลาถง ๔ อสงไขย ๑๐๐,๐๐๐ กป หรอตอใหทานตองเดนลยถานเพลงทมเปลวไฟลกโชตชวงเตมทงจกรวาล หรอตอใหทานเดนลยหอกหลาวทปกไวเตมจกรวาล หรอตอใหทานตองเดนเหยยบหนามไผทขนเตมทงจกรวาล จงจะส าเรจเปนพระพทธเจา ทานกยนดทจะท าอยางนน ขอใหไดตรสรเปนพระพทธเจา๑๖

เมอสเมธดาบส ไดรบการพยากรณวา จะไดตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคตจากพระพทธเจาทปงกร ทานกเปนพระโพธสตว คอ บคคลผทจะไดตรสร๑๗ กอนทจะไดตรสรนน ทานไดเวยนตายเวยนเกดบ าเพญบารมหลายภพชาต หลงจากชาตททานไดพบพระพทธเจาทปงกรแลว ทานยงไดเกดในสมยของพระพทธเจาอก ๒๓ องค ซงไดรบการพยากรณวา จะไดตรสร เปนพระพทธเจา คอ

๑. พระพทธเจาโกณฑญญะ ๒. พระพทธเจามงคละ ๓. พระพทธเจาสมนะ ๔. พระพทธเจาเรวตะ

๑๔ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๓๔-๖๙/๔๕๐–๔๕๔, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๓๔-๖๙/๕๗๑- ๕๗๖. ๑๕ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๕๙/๔๕๔, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๕๙/๕๗๔-๕๗๕. ๑๖ ข.ชา. (บาล) ๑/๒๒-๒๓, ข.อป.อ. (บาล) ๑/๑๙-๒๐, ข.พทธ.อ. (บาล) ๑๓๙-๑๔๐. ๑๗ โพธสตโต ประกอบขนจากค าวา โพธ+สตโต วเคราะหวา พชฌตต โพธ บคคลใดจะตรสร เหตนน

บคคลนน ชอโพธ ผจะตรสร, โพธ สตโต โพธสตโต สตวผจะตรสร ชอวา โพธสตว, ผทปรารถนาจะตรสรเปนพระพทธเจา ถายงไมเคยพบพระพทธเจาและยงไมไดรบการพยากรณวา จะไดตรสรเปนพระพทธเจา เรยกวา อนยตโพธสตว คอ ยงเปนพระโพธสตวทไมแนนอน จตอาจเปลยนไมอยากตรสรกได สวนผทปรารถนาแลวไดรบการพยากรณจากพระพทธเจาวา จะไดตรสรเปนพระพทธเจา ชอวานยตโพธสตว คอเปนพระโพธสตวท จะไดตรสรแนนอน (เขยนจากความจ ารอการอางอง).

๕

๕. พระพทธเจาโสภตะ ๖. พระพทธเจาอโนมทสส ๗. พระพทธเจาปทมะ ๘. พระพทธเจานารทะ ๙. พระพทธเจาปทมตตระ ๑๐. พระพทธเจาสเมธะ ๑๑. พระพทธเจาสชาตะ ๑๒. พระพทธเจาปยทสส ๑๓. พระพทธเจาอตถทสส ๑๔. พระพทธเจาธมมทสส ๑๕. พระพทธเจาสทธตถะ ๑๖. พระพทธเจาตสสะ ๑๗. พระพทธเจาปสสะ ๑๘. พระพทธเจาวปสส ๑๙. พระพทธเจาสข ๒๐. พระพทธเจาเวสสภ ๒๑. พระพทธเจากกสนธะ ๒๒. พระพทธเจาโกนาคมน ๒๓. พระพทธเจากสสปะ๑๘ ผทปรารถนาตรสรเปนพระพทธเจา ตามคณธรรม ๘ ทกลาวขางตน มขอหนง ตองเปน

นกบวช และอกขอหนงตองไดสมาบตและอภญญา ปรากฏวา ในสมยของพระพทธเจา ๒๓ องคนน๑๙ พระโพธสตวออกบวชในพระศาสนาของพระพทธเจา ๑๒ องค คอ

๑. ในสมยของพระพทธเจาโกณฑญญะ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาจกร พรรดวชตาว ไดถวายทานแดพระภกษสงฆ มพระพทธเจาเปนประมข ไดรบการพยากรณจากพระพทธเจาวา จะไดตรสรเปนพระพทธเจา ทานฟงแลวไดสละราชสมบตออกผนวชเปนสาวก เรยนพระไตรปฎก ส าเรจสมาบต ๘ และอภญญา ๕ สนพระชนมแลวไปบงเกดในพรหมโลก๒๐

๒.ในสมยของพระพทธเจามงคละ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนสรจพราหมณใน กรงพาราณสไดสละสมบตออกบวชเปนพระสาวก๒๑

๑๘ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๑-๑๒/๔๗๑, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๑-๑๒/๕๙๗-๕๙๘, ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๖-

๒๑/๕๖๙-๕๗๐, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๖-๒๑/๗๑๓-๗๑๔. ๑๙ ความจรง พระโพธสตวเกดในสมยของพระพทธเจาอก ๓ องค คอ พระพทธเจาตณหงกร

พระพทธเจาเมธงกร พระพทธเจาสรณงกร แตทง ๓ องคมไดทรงพยากรณวาทานจะตรสรเปนพระพทธเจา จงไมมการแสดงรายละเอยดของพระพทธเจาทง ๓ องคนน ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑/๕๗๖, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑/๗๒๑, ข.พทธ.อ. (บาล) ๑๙๒.

๒๐ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๒๒/๔๗๒, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๒๒/๕๙๙, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๑/๔๘, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๑/๕๐.

๒๑ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๕/๔๗๗, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๕/๖๐๕.

๖

๓. ในสมยของพระพทธเจานารทะ พระโพธสตวบวชเปนฤๅษ บ าเพญสมณธรรม จนส าเรจอภญญา ๕ สมาบต ๘ ถวายมหาทานแกภกษสงฆมพระพทธเจาเปนประมขไดกระท าการบชาดวยจนทนแดง๒๒

๔. ในสมยของพระพทธเจาสเมธะ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนอตตรมาณพไดสละสมบต ๘๐ โกฏทฝงเกบไวทงหมด ถวายมหาทานแตพระสงฆมพระพทธเจาเปนประมข ฟงธรรมแลวรบสรณะออกบวชเปนสาวกของพระพทธเจาสเมธะ๒๓

๕. ในสมยของพระพทธเจาสชาตะ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาจกรพรรดทรงทราบวา พระพทธเจาเกดขนแลวจงเสดจเขาไปเฝาฟงธรรมแลวถวายราชสมบตในทวปทง ๔พรอมรตนะ ๗ ประการแกสงฆ มพระพทธเจาเปนประมขแลวทรงผนวชเปนสาวกของพระพทธเจา๒๔

๖. ในสมยของพระพทธเจาอตถทสส พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนสสมพราหมณ สละบานเรอนออกบวชเปนชฎล๒๕

๗. ในสมยของพระพทธเจาสทธตถะ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนมงคลพราหมณ สละบานเรอนออกบวชเปนดาบส๒๖

๘. ในสมยของพระพทธเจาตสสะ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาสชาตะไดสละราชสมบตออกผนวชเปนฤๅษ๒๗

๙. ในสมยของพระพทธเจาปสสะ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาวชตะไดสละราชสมบตออกผนวชเปนพระสาวก๒๘

๑๐. ในสมยของพระพทธเจาเวสสภ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาสทสสนะ ไดสละราชสมบตออกผนวชเปนพระสาวก๒๙

๒๒ ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๑/๕๘, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๑/๖๑-๖๒. ๒๓ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๑-๑๒/๕๑๓, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๑-๑๒/๖๔๖, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๑/๕๙,

ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๑/๖๓. ๒๔ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๑-๑๓/๕๑๗-๕๑๘, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๑-๑๓/๖๕๑, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล)

๑/๖๐, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๑/๖๔. ๒๕ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๙/๕๒๗, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๙/๖๖๑. ๒๖ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๘/๕๓๕, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๘/๖๗๑. ๒๗ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๙/๕๓๙, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๙/๖๗๖. ๒๘ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๘/๕๔๓, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๙/๖๘๑. ๒๙ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๐-๑๒/๕๕๖, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๐-๑๒/๖๙๖-๖๙๗.

๗

๑๑. ในสมยของพระพทธเจาโกนาคมน พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาปพพตะ ไดสละราชสมบตออกผนวชเปนพระสาวก๓๐

๑๒. ในสมยของพระพทธเจากสสปะ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนโชตปาลมาณพ ศกษาจบไตรเพท ไดเขาไปเฝาพระศาสดาฟงธรรมกถาแลวไดสละสมบตบวชเปนสาวก เรยนพระไตรปฎก ถงพรอมดวยวตรปฏบต๓๑

ใน ๑๒ ชาตรวมชาตทเกดเปนสเมธดาบสในสมยพระพทธเจาทปงกรเปน ๑๓ ชาต พระโพธสตวออกบวชเปนสาวกของพระพทธเจา ๙ ชาต ออกบวชเปนฤๅษเปนดาบส ๔ ชาต

จากการศกษาคนควาการบ าเพญบารมของพระโพธสตวในชาดก ไดพบวา พระโพธ สตวสละชวตฆราวาสออกบวชบ าเพญเนกขมมบารมจ านวน ๑๑๑ ชาดก คอ

๑. ในมฆเทวชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจามฆเทพ ครองราชยสมบตใน กรงมถลาวเทหรฐ เมอพระองคมพระเกสาหงอกไดทรงสละราชสมบตเสดจออกผนวช๓๒

๒. ในสขวหารชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณมทรพยมาก ทานเหนโทษในกามและอานสงสในการออกบวช จงละกามเขาปาหมพานตบวชเปนฤๅษ ส าเรจสมาบต ๘ ทานมดาบสบรวารจ านวน ๕๐๐ ทาน มหวหนาศษยดาบส เปนราชาทสละราชสมบตมากออกบวช เจรญกสณไดสมาบต ๘ ชอบเปลงอทานวา “สขหนอ สขหนอ” เนองจากในสมยทเปนคฤหสถ เสวยสรราชสมบต มทหารถออาวธถวายอารกขาอย กไมมความสขเหมอนความสขในการบวช และความสขในฌาน๓๓

๓. ในมาลตชาดก พระโพธสตวบวชเปนฤๅษ อาศยอยทเชงเขา ซงมราชสหกบเสอโครงเปนเพอนกนอยในถ าเดยวกน วนหนงเกดทะเลาะกนเรองอากาศหนาวมในเวลาขางแรมเวลาขางขน ตกลงกนไมได จงถามพระโพธสตว๓๔

๔. ในเวฬกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบตรของผมสมบตมาก พอเจรญวยรเดยงสา ออกบวชเปนฤๅษบ าเพญกสณ ส าเรจอภญญา ๕ และสมาบต ๘ สอนหมดาบสใหเจรญ

๓๐ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๔-๑๕/๕๖๖, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๔-๑๕/๗๐๙. ๓๑ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๑๓-๑๔/๕๖๙, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๑๓-๑๔/๗๑๓, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๑/๖๗,

ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๑/๗๒-๗๓. ๓๒ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๙/๓, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๙/๔, ข.ชา.อ. (บาล) ๑/๑๙๕-๑๙๘, ข.ชา.อ.

(ไทย) ๓/๑/๒๒๐-๒๒๑. ๓๓ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๑๐/๓, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๑๐/๔, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๑/๑๙๙-๒๐๐,

ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๑/๒๒๕-๒๒๖. ๓๔ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๑๗/๕, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๑๗/๗, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๑/๒๓๑-๒๓๒,

ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๑/๒๖๖.

๘

พรหมวหาร ๔ เมอสนอาย กไปเกดในพรหมโลก๓๕ ๕. ในอสาตมนตชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ ศกษาจบไตรเพท เปน

อาจารยทศาปาโมกข ไดสละชวตฆราวาสออกบวชเปนฤๅษ สอนศษยใหรโทษแหงกามคณ๓๖ ๖. ในตกกบณฑตชาดก พระโพธสตวบวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญา ๕ และสมาบต ๘ ในเวลาสนชวต กไดไปเกดในพรหมโลก๓๗

๗. ในมทลกขณชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ ออกบวชเปนฤๅษ บ าเพญกสณจนส าเรจอภญญาสมาบต เจรญพรหมวหาร มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๓๘

๘. ในกททาลชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนคนปลกผกขาย ออกบวชเปนฤๅษ ทานบวชๆ สกๆ ถง ๖ ครง ในครงท ๗ เขาไปยงปาหมพานตบวชบรกรรมกสณเจรญพรหมวหารส าเรจสมาบตมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๓๙

๙. ในสจจงกรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เจรญวยแลว บวชเปนฤๅษ สรางศาลาอาศยอยทคงน าตอนหนง ทานไดชวยเหลอพระราชกมาร ง หน นกแขกเตา ซงเกาะขอนไมลอยน ามาใหพนอนตราย๔๐

๑๐. ในอสงกยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณเจรญวยแลว ออกบวชเปนฤๅษอยในปาหมพานต๔๑

๓๕ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๔๓/๑๑, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๔๓/๑๘, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๑๔-๑๕,

ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๒๓-๒๔. ๓๖ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๖๑/๑๕, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๖๑/๒๖, ข.ชา.อ. (บาล) ๒/๖๕-๗๐,

ข.ชา.อ. (ไทย) ๓/๒/๑๑๑-๑๑๖. ๓๗ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๖๓/๑๖, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๖๓/๒๖-๒๗, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๗๗-

๘๑, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๑๓๑-๑๓๕. ๓๘ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๖๖/๑๖, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๖๖/๒๗-๒๘, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๘๗–

๙๑, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๑๔๘-๑๕๓. ๓๙ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๗๐/๑๗, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๗๐/๒๙, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๙๘-๑๐๒,

ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๑๖๘-๑๗๓. ๔๐ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๗๓/๑๘, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๗๓/๓๐, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๑๑๓-

๑๑๔, ข.ชา. เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๑๙๑-๑๙๒. ๔๑ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๗๖/๑๙, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๗๖/๓๑, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๑๒๖-

๑๒๗, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๒๑๒-๒๑๔.

๙

๑๑. ในมหาสบนชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณตระกลสง เจรญวยแลวบวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๔๒

๑๒. ในสราปานชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณตระกลสง เจรญวยแลวบวชเปนฤๅษ พกอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต มดาบสบรวารประมาณ ๕๐๐ ทาน๔๓

๑๓. ในสลวมงสนชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนปโรหตของพระเจาพรหมทตในกรงพาราณส เปนคนใหทาน ถอศล ๕ ไมขาด ไดรบการยกยองจากพระราชา ภายหลงไดบวชเปนฤๅษ ไปอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญา ๕ สมาบต ๘ มรณภาพแลวไปเกดในพรหมโลก๔๔

๑๔. ในมงคลชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณตระกลสง พอรเดยงสา กบวชเปนฤๅษ พกอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๔๕

๑๕. ในโลมหงสชาดก นบจากนไป ๙๑ กป พระโพธสตวตองการจะทดลองบ าเพญตบะแบบนอกลนอกทาง จงบวชเปนอาชวก ไมนงผา เอาฝ นทาตว อยโดดเดยวคนเดยว เหนพวกมนษยแลวกวงหน มมหาวกตเปนอาหาร๔๖ เชนกนโคมยแหงลกโค อยในไพรสณฑเปลยว เวลากลางคน หมะตก กออกจากไพรสณฑไปอยกลางแจง ตวชมโชกดวยน าหมะ เวลากลางวน กเขาอยในไพรสณฑ ตวชมโชกดวยหยาดน าทไหลจากไพรสณฑ ทนทกขจากความหนาวทงกลางวนกลางคน ทายเดอนฤดรอน เวลากลางวนกอยกลางแจงรมรอนดวยแสงแดด เวลากลางคนกอยในไพรสณฑทปราศจากลม กายรมรอน จนหยาดเหงอไหลจากสรระ เรารอนดวยความแผดเผาจากดวงอาทตย หนาวเหนบชมโชกดวยน าหมะ อยผเดยว ไมมเพอน ในปานากลว ซงผทเขาไปแลวตองขนลก

๔๒ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๗๗/๑๙, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๗๗/๓๒, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๑๔๐-๑๔๓, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๒๓๖-๒๔๑.

๔๓ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๘๑/๒๐, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๘๑/๓๔, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๑๖๔-๑๖๖, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๒๗๖-๒๗๙.

๔๔ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๘๖/๒๑, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๘๖/๓๖, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๑๗๖-๑๗๘, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๐๐-๓๐๒.

๔๕ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๘๗/๒๒, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๘๗/๓๖, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๑๘๐-๑-๘๑, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๐๖-๓๐๘.

๔๖ คอ กน มตร คถ เถา ดน เปนอาหาร ว.ม. (บาล) ๕/๒๖๘/๓๖, ว.ม. (ไทย) ๕/๒๖๘/๖๐.

๑๐

ขนพอง เปนคนเปลอย ทงไมไดผงไฟ แมจะถกลมหนาวเบยดเบยนกไมนงผาหมผา ไมไดผงไฟ เขาใจสงทมใชพรหมจรรยเปนพรหมจรรย ขวนขวายพากเพยร เขาใจวา การปฏบตนเปนพรหมจรรย๔๗

๑๖. ในปโรสหสสชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณตระกลสง เจรญวยเรยนสรรพศลปวทยา ละกามบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญา ๕ สมาบต ๘ มดาบสบรวาร ๕๐๐ ทาน ทานมรณภาพแลวไปเกดบนอาภสสรพรหม๔๘

๑๗. ในตตตรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณตระกลสงเจรญวยเรยนศลปะทกอยาง ละกามออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญา ๕ สมาบต ๘ ทานเปนอาจารยสอนฤๅษ ๕๐๐ ทาน มรณภาพแลวไปเกดในพรหมโลก๔๙

๑๘. ในพนธนโมกขชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนปโรหตของพระเจาพรหมทต แหงกรงพาราณส ถกพระมเหสของพระเจาพรหมทตใสรายวา ขมขนพระนาง พระราชารบสงใหจองจ าทานแตทานไดท าใหพระราชาทรงทราบความจรงแลวกราบทลขออนญาตออกบวช ทานกราบทลวา ทเกดเรองนขน เพราะทานอยครองเรอน ทานไมตองการอยครองเรอน ตองการออกบวช แลวลาญาต สละสมบตจ านวนมาก บวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานสมาบต มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๕๐

๑๙. ในอมพชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณตระกลสงเจรญวยแลวบวชเปนฤๅษ มบรวาร ๕๐๐ ทาน อาศยอยทเชงเขา คราวหนง ปาหมพานตแหงแลงอยางหนก น าดมในทตางๆ เหอดแหง พวกสตวดรจฉานไมไดน ากนตางล าบาก ดาบสบรวารทานหนง เหนพวกดรจฉานอดน า จงตดตนไมตนหนงท ารางโพงน าใสใหพวกดรจฉานกน เมอพวกสตวดรจฉานจ านวนมากพากนมากนน า พระดาบสเลยไมมโอกาสทจะไปหาผลไมฉน ทานยอมอดอาหาร

๔๗ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๙๔/๒๓, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๙๔/๓๙, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๒๐๓-

๒๐๔, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๔๕-๓๔๗. ๔๘ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๙๙/๒๔, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๙๙/๔๑, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๒๒๓-

๒๒๕, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๓๘๐. ๔๙ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๑๑๗/๒๙, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๑๑๗/๔๘, ข.ชา. เอกก.อ. (บาล) ๒/๒๕๖-

๒๕๗, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๔๔๒-๔๔๓. ๕๐ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๑๒๐/๓๐, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๑๒๐/๔๙, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๒๖๔-

๒๖๘, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๔๕๔-๔๖๑.

๑๑

โพงน าใหพวกสตวดรจฉานกน ฝงเนอแตละตวพากนคาบผลไมมาให รวมแลวประมาณ ๒ เลมเกวยนครง พระดาบสทง ๕๐๐ พลอยฉนผลไมทวกน๕๑

๒๐. ในเอกปณณชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณตระกลสง เรยนจบไตรเพทและสรรพศลปวทยา อยครองเรอนระยะเวลาเลกนอย พอมารดาบดาลวงลบไป ทานกบวชเปนฤๅษ พกอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๕๒

๒๑. ในอนทสมานโคตตชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดละการครองเรอนออกบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานต เปนครสอนฤๅษ ๕๐๐ ทาน ทานแนะน าอนทสมานโคตตดาบส ซงเลยงลกชางไว ไมใหเลยง เพราะมนเมอเตบโตมกฆาคนเลยง กไมเชอฟง ตอมาเมอมนโตกไดเอางวงจบอนทสมานโคตตดาบสฟาดลงกบพน เอาเทาเหยยบศรษะขยจนมรณภาพ๕๓

๒๒. ในอปสาฬหกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เรยนจบศลปวทยาแลว ไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต ไดสอน พราหมณกบบตรวา สถานททไมถกเผากด สถานททไมใชปาชากด สถานททศรษะไมทอดลงกด ไมอาจหาไดในแผนดน๕๔

๒๕. ในสมทธชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เจรญวยเรยนจบศลปวทยาทกชนดแลวออกบวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต ทานบ าเพญเพยรตลอดคน เวลาอรณขนทานอาบน าแลวนงผาเปลอกไมผนหนง ถอไวผนหนง ยนผงตวใหแหง ทานบวชบ าเพญสมณธรรมแตยงหนม๕๕

๒๖. ในอรกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เจรญวยแลวละกามสขบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรต ส าเรจพรหมวหาร ๙ ทานมบรวารมาก ทานสอน

๕๑ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๑๒๔/๓๑, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๑๒๔/๕๑, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๒๘๐-๒๘๑, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๔๘๑-๔๘๒.

๕๒ ข.ชา.เอกก. (บาล) ๒๗/๑๔๙/๓๖, ข.ชา.เอกก. (ไทย) ๒๗/๑๔๙/๖๐, ข.ชา.เอกก.อ. (บาล) ๒/๓๕๐-๓๕๓, ข.ชา.เอกก.อ. (ไทย) ๓/๒/๖๐๑-๖๐๖.

๕๓ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๖๑/๔๒, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๖๑/๖๙, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๓๙-๔๑, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๗-๗๘.

๕๔ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๖๖/๔๔, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๖๖/๗๑, ข.ชา. ทก.อ. (บาล) ๓/๕๓-๕๔, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๑๐๕.

๕๕ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๖๗/๔๔, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๖๗/๗๒, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๕๕-๕๖, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๑๐๙-๑๑๒.

๑๒

อานสงสการเจรญเมตตาบรวารเสมอ ทานมรณภาพไปเกดในพรหมโลก ไมมาเกดในโลกนเปนเวลา ๗ สงวฏฏกปและววฏฏกป๕๖

๒๗. ในกลยาณธรรมชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนเศรษฐ มหนาทชวยราชกรณยกจ ไดขอพระราชทานอนญาตบวช เขาไปยงปาหมพานต บวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๕๗

๒๘. ในมกกฏชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เรยนจบศลปวทยา อยครองเรอน มบตรคนหนง พอบตรวงเทยวไปมาได นางพราหมณกถงแกกรรม พระโพธสตว พาบตรเขาปาหมพานต บวชเปนฤๅษทง ๒ คนพอลก ฉนรากไมและผลไมในปาเปนอาหารเจรญพรหมวหาร ๔ มรณภาพแลวไปเกดในพรหมโลก๕๘

๒๙. ในอาทจจปฏฐานชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ ศกษาจบศลปะ ออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาและสมาบต เปนครสอนบรวารจ านวนมาก ทานกบบรวารบ าเพญพรตจนส าเรจฌาน มรณภาพแลวไปเกดในพรหมโลก๕๙

๓๐. ในททททชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เรยนจบศลปวทยา ทกอยาง ออกบวชเปนฤๅษ เปนครสอนดาบส อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๖๐

๓๑. ในอสทสชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนอสทสราชกมาร โอรสพระเจา กรงพาราณส ทรงมพรหมทตกมารเปนพระกนษฐภาดา เมอพระราชบดาเสดจสวรรคต ทรงมอบราชสมบตใหพรหมทตราชกมารแลวเสดจออกผนวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต สนพระชนมไปเกดในพรหมโลก๖๑

๕๖ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๖๙/๔๔, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๖๙/๗๓, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๕๙-๖๑, ข.ชา.

ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๑๑๘-๑๑๙. ๕๗ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๗๑/๔๕, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๗๑/๗๔, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๖๓-๖๔,

ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๑๒๗-๑๒๙. ๕๘ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๗๓/๔๖, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๗๓/๗๕, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๖๗-๖๘,

ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๑๓๕-๑๓๗. ๕๙ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๗๕/๔๗, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๗๕/๗๖, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๗๑-๗๒,

ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๑๔๓-๑๔๕. ๖๐ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๘๐/๔๘, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๘๐/๗๙, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๘๔-๘๕, ข.

ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๑๖๘-๑๗๐. ๖๑ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๘๑/๔๙, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๘๑/๘๐, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๘๖-๙๐, ข.ชา.

ทก.อ (ไทย) ๓/๓/๑๗๒-๑๗๗.

๑๓

๓๒. ในมตตามตตชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดออกบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต เปนครสอนประจ าคณะ ทานไดสอนเหตแหงความเปนมตรและความเปนศตร ทานเจรญพรหมวหาร มรณภาพแลวไปเกดในพรหมโลก๖๒

๓๓. ในพนธนาคารชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนคหบดยากจน ทานทงบตรภรรยา เขาปาหมพานต บวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต มรณภาพแลวไปเกดในพรหมโลก๖๓

๓๔. ในขนธชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ ละการครองเรอน ออกบวชเปนฤๅษสรางอาศรมอยทคงแมน าแหงหนงในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต เปนครประจ าคณะ มฤๅษเปนบรวาร ทานสอนใหดาบสทงหลายเจรญเมตตาในตระกลพญางทง ๔ คอพญางวรปกขะ พญางเอราปถะ พญางฉพยาปตตะ พญางกณหาโคตมกะ ทานเจรญพรหมวหาร มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๖๔

๓๕. ในภรชาดก พระโพธสตวบวชเปนดาบส อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต เปนครสอนดาบสจ านวน ๕๐๐ ทาน๖๕

๓๖. ในอสตาภชาดก พระโพธสตวบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต ไดสอนใหพระนางอสตาภมเหสของพรหมทตกมารโอรสพระเจา กรงพาราณสเจรญกสณจนส าเรจอภญญาสมาบต สามารถลอยขนไปยนในอากาศได๖๖

๓๗. ในวจฉนขชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เจรญวยแลวออกบวชเปนฤๅษอยในปาหมพานต ทานเขาไปในกรงพาราณส ไดสอนเศรษฐใหรโทษของการครองเรอนวา ผครองเรอนถาไมขยนท างานเพาะปลกและเลยงสตว อยางสม าเสมอ การครองเรอนกจะไมมนคง ผ ครองเรอนทจะไมพดเทจเพอใหไดสงของ เชนทนาและเงนทอง ไมถอทอนไมใชอ านาจลงโทษ

๖๒ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๑๙๗/๕๔, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๑๙๗/๘๙, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๑๓๑-๑๓๒, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๒๕๙-๒๖๑.

๖๓ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๐๑/๕๕, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๐๑/๙๑, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๑๓๙-๑๔๑, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๒๗๖-๒๘๐.

๖๔ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๐๓/๕๖, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๐๓/๙๒, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๑๔๕-๑๔๘, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๒๘๘-๒๙๐.

๖๕ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๑๓/๕๙, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๑๓/๙๘, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๑๗๒, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๓๓๔.

๖๖ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๓๔/๖๗, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๓๔/๑๑๐, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๒๓๐-๒๓๒, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๔๔๔-๔๔๖.

๑๔

ผอนไมรงแกผอน กครองเรอนไมได ผลงโทษผอน เชน ฆา จองจ า ตดอวยวะ และเฆยนต จงจะครองเรอนไดมนคง เมอไมท าผดเชนพดเทจ จะอยครองเรอนไมได๖๗

๓๘. ในวคตจฉชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เมอเจรญวยแลวสละทรพยสมบตและครอบครว๖๘ ออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต ตอมาทานลงจากภเขาไป พกอยทบรรณศาลาใกลแมน าวน๖๙ ไดสนทนากบปรพาชกทานหนง ซงหาผทสนทนาโตตอบกบตนไมไดมาสนทนาโตตอบดวยจนปรพาชกสนปฏภาณลกหนไป๗๐

๓๙. ในพาโลวาทชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ ออกบวชเปนฤๅษ บ าเพญสมณธรรมอยในปาหมพานต ทานออกจากปาไปแสวงหารสเคมและรสเปรยวถกกฎมพคนหนงกลนแกลง๗๑

๔๐. ในกปชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เจรญวยมครอบครวมบตรคนหนง พอบตรโตวงเลนได นางพราหมณผเปนภรรยาไดถงแกกรรม ทานอมบตรเขาปาหมพานตบวชเปนดาบส ใหบตรบวชเปนดาบสกมาร บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบตไดสอนดาบสกมารใหบรกรรมกสณจนส าเรจอภญญาสมาบต ดาบสทง ๒ มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๗๒

๔๑. ในสงกปปชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณมทรพยมาก ทานออกบวชเปนฤๅษ อยในปาหมพานต บ าเพญพรตไมนานกไดส าเรจอภญญาสมาบต ทานไดเขาไปพกอาศยในราชอทยาน ๑๒ ป หลงรกพระมเหสของพระเจากรงพาราณสจนฌานเสอม แตในทสดทานกสามารถท าฌานใหเกดขนมาอก แลวกลบไปอยในปาหมพานตจนมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๗๓

๖๗ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๓๕/๖๘, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๓๕/๑๑๐, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๒๓๓-

๒๓๕, ข.ชา. ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๔๔๙-๔๕๓. ๖๘ บาลใชค าวา กาเม ปหาย (ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๒๕๗-๒๕๙) ละกามทงหลาย กาม คอสงทนาใคร

ซงหมายถงทรพยสมบตและครอบครวรวมทงความรสกทใครในสงเหลานน. ๖๙ บาลใชค าวา คงคานวตตเน อาจแปลวา ตรงทแมน าไหลกลบ กได. ๗๐ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๔๔/๗๑, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๔๔/๑๑๖, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๒๕๗-

๒๕๙, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๔๙๙ – ๕๐๑. ๗๑ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๔๖/๗๑, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๔๖/๑๑๗, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๒๖๒-

๒๖๓, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๕๐๘-๕๐๙. ๗๒ ข.ชา.ทก. (บาล) ๒๗/๒๕๐/๗๒, ข.ชา.ทก. (ไทย) ๒๗/๒๕๐/๑๑๙, ข.ชา.ทก.อ. (บาล) ๓/๒๖๙-

๒๗๑, ข.ชา.ทก.อ. (ไทย) ๓/๓/๕๒๓-๕๒๕. ๗๓ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๕๑/๗๔, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๕๑/๑๒๐, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๒-๗, ข.ชา.

ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๓-๑๑.

๑๕

๔๒. ในมณกณฐชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณมทรพยสมบตมากมนองชาย ๑ คน เมอเจรญวยมารดาบดาถงแกกรรม ทานจงพากนบวชเปนฤๅษสรางบรรณศาลาอยทฝงแมน าคงคา พระโพธสตวอยเหนอแมน าคงคา ฤๅษนองชายอยใตแมน าคงคา ดาบสสองพนองบ าเพญพรตจนส าเรจฌานสมาบต มรณภาพไปเกดในพรหมโลก ดาบสนองชายไดมาเสวยพระชาตเปนพระอานนท ดาบสผพชายไดมาเกดเปนพระพทธเจา๗๔

๔๓. ในตรฏวจฉชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทตกศลาจบศลปะแลวกลบมายงภมล าเนามครอบครว เมอมารดาบดาลวงลบไป ไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปา บ าเพญพรตส าเรจอภญญาและสมาบตมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๗๕

๔๔. ในจฬปโลภนชาดก พระโพธสตวจตจากพรหมโลกลงมาเสวยพระชาตเปนโอรสของพระเจาพรหมทต ไมยอมใหสตรถกตอง เมอทรงเจรญพระชนษาพระองคถกสตรสาวนกฟอนร าย วยวนจนลมหลงหงหวง ถงกบทรงใชดาบไลฆาบรษกลวจะมาแยงนางไป จงถกพระบดาทรงขบออกจากเมอง ทรงพาสตรนางนนไปอาศยอยในปา ภายหลงพระองคเหนโทษแหงกามจงออกบวชเปนฤๅษบ าเพญกสณส าเรจอภญญาสมาบต มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๗๖

๔๕. ในอทปานทสกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบตรผมตระกล พอเจรญวยไดบวชเปนฤๅษอยกบฤๅษบรวารทปาอสปตนะ๗๗

๔๖. ในกจฉปชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณในแควนกาส เมอเจรญวยไดไปศกษาศลปวทยาทกรงตกศลา ตอมาไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยรมฝงแมน าคงคา บ าเพญพรต จนส าเรจอภญญาสมาบต๗๘

๔๗. ในอพภนตรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาศลปวทยาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวกลบมามครอบครว เมอมารดาบดาถงแก

๗๔ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๕๓/๗๕, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๕๓/๑๒๑, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๑๔-๑๖, ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๒๓-๒๙.

๗๕ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๕๙/๗๗, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๕๙/๑๒๕, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๔๖-๕๐, ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๘๑-๘๗.

๗๖ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๖๓/๗๙, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๖๓/๑๒๘, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๖๐-๖๓, ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๑๐๙-๑๑๔.

๗๗ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๗๑/๘๓, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๗๑/๑๓๔, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๘๙, ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๑๖๓-๑๖๔.

๗๘ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๗๓/๘๓, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๗๓/๑๓๕, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๙๔, ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๑๗๕.

๑๖

กรรม ทานไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต เปนอาจารยสอนหมฤๅษ๗๙

๔๘. ในสรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาศลปวทยาทกรงตกศลาแลวกลบมามครอบครวเมอมารดาบดาถงแกกรรม ทานเกดความสงเวชจงออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๘๐

๔๙. ในมณสกรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดบวชเปนดาบส บ าเพญพรตจนส าเรจฌาน มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๘๑

๕๐. ในโกมารบตรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ ออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บรกรรมกสณจนส าเรจสมาบต มพวกดาบสอนชอบสนกอาศยอยใกลๆ ดาบสเหลานนไมมการบรกรรมกสณเลย๘๒

๕๑. ในจฬกาลงคชาดก พระโพธสตวบวชเปนฤๅษ อาศยอยระหวางเขตแดนของ พระเจากาลงคะกบพระเจาอสสกะ ซงท าสงครามกน๘๓

๕๒. ในกสสปมนทยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เมอมารดาถงแกกรรม ทานไดพาบดากบนองชายไปบวชเปนดาบสอาศยอยในปาหมพานต๘๔

๕๓. ในขนตวาทชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ เมอมารดาบดาถงแกกรรม ไดออกบวชเปนดาบส เปนผกลาวสอนขนตความอดทน ถกพระเจากลาพเบยดเบยนจนถงมรณภาพ๘๕

๗๙ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๘๑/๘๗, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๘๑/๑๔๑, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๑๓๐,

ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๒๔๒. ๘๐ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๘๔/๘๘, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๘๔/๑๔๓, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๑๔๙, ข.ชา.

ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๒๗๖. ๘๑ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๘๕/๘๙, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๘๕/๑๔๓, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๑๕๗-

๑๕๘, ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๒๘๙-๒๙๑. ๘๒ ข.ชา.ตก. (บาล) ๒๗/๒๙๙/๙๔, ข.ชา.ตก. (ไทย) ๒๗/๒๙๙/๑๕๓, ข.ชา.ตก.อ. (บาล) ๔/๑๙๑-๑๙๓,

ข.ชา.ตก.อ. (ไทย) ๓/๔/๓๖๐-๓๖๒. ๘๓ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๐๑/๙๖, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๐๑/๑๕๖, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๒๐๐, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๓๗๖. ๘๔ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๑๒/๑๐๒, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๑๒/๑๖๖, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๒๓๘, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๔๕๒-๔๕๓. ๘๕ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๑๓/๑๐๒, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๑๓/๑๖๖, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๒๔๑-๒๔๔, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๔๕๘-๔๖๓.

๑๗

๕๔. ในโลหกมภชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยเหนโทษในกามจงละกามออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๘๖

๕๕. ในตตตรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๘๗

๕๖. ในพรหมทตตชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยาง ตอมาออกบวชเปนดาบสอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๘๘

๕๗. ในอนนโสจยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยาง ทานเปนผประพฤตพรหมจรรยตงแตยงเปนเดก มารดาบดาไดจดการใหทานแตงงานกบหญงสาวทถอพรหมจรรยตงแตเปนเดก ทานอยดวยเหมอนภกษ ๒ รป และเหมอนพรหม ๒ ทาน เมอมารดาบดาถงแกกรรม ทานไดพากนออกบวชเปนดาบสและดาบสน ตอมานางดาบสนมรณภาพจากไป ดาบสไดไปอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๘๙

๕๘. ในราโชวาทชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดศกษาจบศลปะทกอยางแลวออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๙๐

๘๖ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๑๔/๑๐๓, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๑๔/๑๖๗, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๒๔๗, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๔๖๙. ๘๗ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๑๙/๑๐๕, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๑๙/๑๗๑, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๒๖๗-๒๖๘, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๕๐๗. ๘๘ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๒๓/๑๐๗, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๒๓/๑๗๕, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๒๘๔-๒๘๗, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๕๓๙-๕๔๔. ๘๙ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๒๘/๑๑๐, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๒๘/๑๗๙, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๓๐๐-๓๐๓, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๕๗๐-๕๗๖. ๙๐ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๓๔/๑๑๓, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๓๔/๑๘๔, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๓๑๗, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๖๐๗.

๑๘

๕๙. ในปฐชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาท กรงตกศลาจนจบศลปะทกอยาง ตอมา ไดออกบวชเปนดาบส อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานและอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๙๑

๖๐. ในเกสวชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยาง ตอมา ทานออกบวชเปนฤๅษ เปนอนเตวาสกของเกสวดาบสซงเปนครสอนดาบสจ านวน ๕๐๐ ทาน คนเคยกบเกสวดาบสอยางยง๙๒

๖๑. ในอรญญชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาจนจบศลปวทยาทกรงตกศลาแลวมครอบครว เมอภรรยาถงแกกรรม ทานพาบตรไปบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต ทง ๒ เจรญกสณจนส าเรจฌานมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๙๓

๖๒. ในสลวมงสชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวไดเปนปโรหตของพระเจากรงพาราณส ตอมา ไดขอพระราชานญาตออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาและสมาบตมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๙๔

๖๓. ในอวารยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวออกบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานตระยะหนงแลวไปอาศยอยในพระราชอทยานของพระเจากรงพาราณส ใหโอวาทพระราชาทกวน พระราชาทรงเลอมใสไดพระราชทานหมบานเรยกเกบภาษต าบลหนงซงเรยกเกบภาษได ๑ แสน ทานไมรบ ทานพกอาศยพระราชอทยานเปนเวลา ๑๒ ปจงออกจารกไปทอน๙๕

๙๑ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๓๗/๑๑๕, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๓๗/๑๘๖, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๓๒๘-๓๓๐, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๖๒๘-๖๓๑. ๙๒ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๔๖/๑๒๐, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๔๖/๑๙๓-๑๙๔, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๓๕๔, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๖๘๒. ๙๓ ข.ชา.จตกก. (บาล) ๒๗/๓๔๘/๑๒๑, ข.ชา.จตกก. (ไทย) ๒๗/๓๔๘/๑๙๕, ข.ชา.จตกก.อ. (บาล)

๔/๓๖๐-๓๖๑, ข.ชา.จตกก.อ. (ไทย) ๓/๔/๖๙๔-๖๙๗. ๙๔ ข.ชา.ปญจก. (บาล) ๒๗/๓๖๒/๑๓๒, ข.ชา.ปญจก. (ไทย) ๒๗/๓๖๒/๒๑๑, ข.ชา.ปญจก.อ. (บาล)

๔/๔๑๑-๔๑๕, ข.ชา.ปญจก.อ. (ไทย) ๓/๔/๘๐๒-๘๐๕. ๙๕ ข.ชา.ฉกก. (บาล) ๒๗/๓๗๖/๑๔๓, ข.ชา.ฉกก. (ไทย) ๒๗/๓๗๖/๒๒๗, ข.ชา.ฉกก.อ. (บาล) ๕/๒-

๓, ข.ชา.ฉกก.อ. (ไทย) ๓/๕/๕-๗.

๑๙

๖๔. ในอาสงกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาศลปะทกรงตกศลา แลวออกบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๙๖

๖๕. ในมยหกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบตรเศรษฐมทรพยมาก พอเจรญวยมารดาบดาถงแกกรรม ทานอยครองเรอนเลยงดนองชาย สรางโรงทานใหทาน ทานมบตรคนหนงพอบตรโตเดนได ทานไดมอบทรพยสมบตบตรภรรยาใหนองชายแลวออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาและสมาบต๙๗

๖๖. ในอปสงฆปปผชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาศลปะทกรงตกศลา ภายหลงไดออกบวชเปนฤๅษ พกอยใกลสระบว ทานลงไปสดดมกลนดอกบวในสระถกนางเทพธดากลาวต าหน ทานบ าเพญพรตส าเรจฌาน มรณภาพไปเกดใน พรหมโลก๙๘

๖๗. ในอฏฐเสนชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนอฏฐเสนกมารบตรของพราหมณ พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยาง ภายหลงไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญาและสมาบต๙๙

๖๘. ในกมภการชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนชางปนหมอขายเลยงครอบครว ตอมาไดฟงธรรมจากพระปจเจกพทธเจา ๔ องคเกดความเลอมใส ออกบวชเปนฤๅษอาศยอยใกลเมอง บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๐๐

๙๖ ข.ชา.ฉกก. (บาล) ๒๗/๓๘๐/๑๔๗, ข.ชา.ฉกก. (ไทย) ๒๗/๓๘๐/๒๓๓, ข.ชา.ฉกก.อ. (บาล) ๕/๒๕,

ข.ชา.ฉกก.อ. (ไทย) ๓/๕/๕๓. ๙๗ ข.ชา.ฉกก. (บาล) ๒๗/๓๙๐/๑๕๗, ข.ชา.ฉกก. (ไทย) ๒๗/๓๙๐/๒๔๗, ข.ชา.ฉกก.อ. (บาล) ๕/๘๔,

ข.ชา.ฉกก.อ. (ไทย) ๓/๕/๑๖๕-๑๖๖. ๙๘ ข.ชา.ฉกก. (บาล) ๒๗/๓๙๒/๑๕๘, ข.ชา.ฉกก. (ไทย) ๒๗/๓๙๒/๒๔๙, ข.ชา.ฉกก.อ. (บาล) ๕/๙๒-

๙๔, ข.ชา.ฉกก.อ. (ไทย) ๓/๕/๑๖๕-๑๖๖. ๙๙ ข.ชา.สตตก. (บาล) ๒๗/๔๐๓/๑๖๙, ข.ชา.สตตก. (ไทย) ๒๗/๔๐๓/๒๖๔, ข.ชา.สตตก.อ. (บาล)

๕/๑๔๒, ข.ชา.สตตก.อ. (ไทย) ๓/๕/๒๘๘. ๑๐๐ ข.ชา.สตตก. (บาล) ๒๗/๔๐๘/๑๗๔, ข.ชา.สตตก. (ไทย) ๒๗/๔๐๘/๒๗๑, ข.ชา.สตตก.อ. (บาล)

๕/๑๗๑-๑๘๐, ข.ชา.สตตก.อ. (ไทย) ๓/๕/๓๔๗-๓๖๐.

๒๐

๖๙. ในสสมชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนสสมกมารบตรของปโรหต พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวกลบมาเปนปโรหตแทนบดา ภายหลงทานไดออกบวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๐๑

๗๐. ในชาครชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณในกรงพาราณส พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวกลบมาอยครองเรอน ภายหลงทานไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา ทานถอการยนเดนเปนวตร๑๐๒

๗๑. ในอฏฐสททชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบตรพราหมณมทรพยมากในกรงพาราณส พอเจรญวยไดไปศกษาศลปะทกรงตกศลาแลวเมอมารดาบดาถงแกกรรม ทานไดสละทรพยเปนทานออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา๑๐๓

๗๒. ในอนทรยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนโชตปาลกมารบตรของปโรหตในกรงพาราณส พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวภายหลงไดออกบวชเปนฤๅษบ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา ทานมฤๅษหลายรอยเปนบรวาร ในครงนน พระสาวกส าคญของพระพทธเจาโคดม คอ พระสารบตร พระมหาโมคคลลานะ พระมหากสสปะ พระอนรทธะ พระมหากจจายนะ พระอานนท ไดบวชเปนฤๅษบรวารของพระโพธสตว๑๐๔

๗๓. ในอฏฐานชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนมหาธนกมารบตรของเศรษฐชาวกรงพาราณส เปนพระสหายของพระโอรสพระเจาพรหมทต ไดศกษาศลปะในส านกอาจารยเดยวกน ทานลมหลงหญงงามเมอง ภายหลง ทานทราบวาหญงงามเมองเหนแกคาตว จงออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปา บ าเพญพรตจนส าเรจฌานและอภญญา๑๐๕

๑๐๑ ข.ชา.สตตก. (บาล) ๒๗/๔๑๑/๑๗๖, ข.ชา.สตตก. (ไทย) ๒๗/๔๑๑/๒๗๖, ข.ชา.สตตก.อ. (บาล)

๕/๑๘๙-๑๙๕, ข.ชา.สตตก.อ. (ไทย) ๓/๕/๓๔๗-๓๖๐. ๑๐๒ ข.ชา.สตตก. (บาล) ๒๗/๔๑๔/๑๗๙, ข.ชา.สตตก. (ไทย) ๒๗/๔๑๔/๒๗๙, ข.ชา.สตตก.อ. (บาล)

๕/๒๐๓-๒๐๔, ข.ชา.สตตก.อ. (ไทย) ๓/๕/๔๑๒. ๑๐๓ ข.ชา.อฏฐก. (บาล) ๒๗/๔๑๘/๑๘๕, ข.ชา.อฏฐก. (ไทย) ๒๗/๔๑๘/๒๘๖, ข.ชา.อฏฐก.อ. (บาล)

๕/๒๓๕, ข.ชา.อฏฐก.อ. (ไทย) ๓/๕/๔๗๒. ๑๐๔ ข.ชา.อฏฐก. (บาล) ๒๗/๔๒๓/๑๙๑, ข.ชา.อฏฐก. (ไทย) ๒๗/๔๒๓/๒๙๔, ข.ชา.อฏฐก.อ. (บาล)

๕/๒๗๔-๒๘๑, ข.ชา.อฏฐก.อ. (ไทย) ๓/๕/๕๕๗-๕๗๐. ๑๐๕ ข.ชา.อฏฐก. (บาล) ๒๗/๔๒๕/๑๙๓, ข.ชา.อฏฐก. (ไทย) ๒๗/๔๒๕/๒๙๗, ข.ชา.อฏฐก.อ. (บาล)

๕/๒๘๘-๒๘๙, ข.ชา.อฏฐก.อ. (ไทย) ๓/๕/๕๘๘-๕๙๐.

๒๑

๗๔. ในทปชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบตรของผมสมบตมาก พอเจรญวยไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา๑๐๖

๗๕. ในหรตจชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนหรตจกมารบตรของพราหมณมสมบตมาก พอเจรญวยไดไปศกษาศลปะทกรงตกศลาแลวกลบมาครอบครองสมบต เมอมารดาบดาถงแกกรรม ทานไดสละสมบตเปนทานแลวออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรต ๗ วนกไดส าเรจอภญญาสมาบต๑๐๗

๗๖. ในโลมกสสปชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนกสสปกมารบตรของปโรหต เปนพระสหายของพระโอรสพระเจาพรหมทต ไดศกษาจบศลปะทกอยางในส านกอาจารยเดยวกน เมอพระสหายไดเปนพระราชา ทานเกรงวาตนจะไดรบอสรยยศจงทลลาพระราชาลามารดาบดาออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรต ๗ วนกไดส าเรจอภญญาสมาบต๑๐๘

๗๗. ในหลททราคชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนดาบสส าเรจอภญญาและสมาบตไดสอนดาบสกมารผเปนบตรทตกอยในอ านาจของหญงสาว ตองการจะตามนางไปอยในถนมนษยใหกลบใจยนดเปนดาบสอยในปาและสอนใหบรกรรมกสณจนส าเรจอภญญาสมาบต เมอทง ๒ มรณภาพไดไปเกดในพรหมโลก๑๐๙

๗๘. ในสมคคชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนชาวกรงพาราณส ละกามออกบวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต ทานเปนดาบสตาทพย๑๑๐

๗๙. ในกณหชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนกณหกมารบตรของพราหมณ ศกษาจบศลปะทกอยาง มครอบครว ภายหลงไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญาสมาบต๑๑๑

๑๐๖ ข.ชา.อฏฐก. (บาล) ๒๗/๔๒๖/๑๙๔, ข.ชา.อฏฐก. (ไทย) ๒๗/๔๒๖/๒๙๗, ข.ชา.อฏฐก.อ. (บาล)

๕/๒๙๓, ข.ชา.อฏฐก.อ. (ไทย) ๓/๕/๕๙๙. ๑๐๗ ข.ชา.นวก. (บาล) ๒๗/๔๓๑/๒๐๐, ข.ชา.นวก. (ไทย) ๒๗/๔๓๑/๓๐๗, ข.ชา.นวก.อ. (บาล)

๕/๓๑๔-๓๑๕, ข.ชา.นวก.อ. (ไทย) ๓/๕/๖๕๐. ๑๐๘ ข.ชา.นวก. (บาล) ๒๗/๔๓๓/๒๐๒, ข.ชา.นวก. (ไทย) ๒๗/๔๓๓/๓๑๐, ข.ชา.นวก.อ. (บาล)

๕/๓๓๓-๓๓๔, ข.ชา.นวก.อ. (ไทย) ๓/๕/๖๘๖-๖๘๗. ๑๐๙ ข.ชา.นวก. (บาล) ๒๗/๔๓๕/๒๐๕, ข.ชา.นวก. (ไทย) ๒๗/๔๓๕/๓๑๓, ข.ชา.นวก.อ. (บาล)

๕/๓๔๕-๓๔๗, ข.ชา.นวก.อ. (ไทย) ๓/๕/๗๑๒-๗๑๗. ๑๑๐ ข.ชา.นวก. (บาล) ๒๗/๔๓๖/๒๐๖, ข.ชา.นวก. (ไทย) ๒๗/๔๓๖/๓๑๕, ข.ชา.นวก.อ. (บาล)

๕/๓๔๘-๓๕๓, ข.ชา.นวก.อ. (ไทย) ๓/๕/๗๒๑-๗๒๙. ๑๑๑ ข.ชา.ทสก. (บาล) ๒๗/๔๔๐/๒๑๒, ข.ชา.ทสก. (ไทย) ๒๗/๔๔๐/๓๒๒, ข.ชา.ทสก.อ. (บาล)

๕/๓๗๔-๓๗๕, ข.ชา.ทสก.อ. (ไทย) ๓/๕/๗๗๕-๗๗๗.

๒๒

๘๐. ในจฬโพธชาดก พระโพธสตวจตจากพรหมโลกลงมาเสวยพระชาตเปนโพธกมารบตรของพราหมณ ศกษาจบศลปะทกอยาง ไดแตงงานกบหญงสาวทจตลงมาจากพรหมโลก ทง ๒ มไดเกยวของกนตางเปนผมศลบรสทธ เมอมารดาบดาถงแกกรรม ทง ๒ ทานพากนออกบวชเปนปรพาชกและปรพาชกาฉนผลไมเปนอาหาร บวชอยดวยกนเปนเวลา ๑๐ ป ฌานกไมเกด มแตความสขทเกดจากการบวชเทานน ตอมา เมอนางปรพาชกามรณภาพ พระโพธสตวปรพาชกไดเขาไปบ าเพญพรตในปาหมพานตจนส าเรจอภญญาและสมบตเจรญพรหมวหาร ๔ มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๑๒

๘๑. ในกณหทปายนชาดก๑๑๓ พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนทปายนพราหมณ มสมบต ๘๐ โกฏ เปนสหายกบมณฑพยพราหมณมสมบต ๘๐ โกฏเชนกน ทง ๒ เหนโทษในกามชกชวนกนสละทรพยใหเปนทานออกบวชเปนดาบส ฉนเผอกมนผลไมเปนอาหารอาศยอยในปา หมพานต ทปายนดาบสบวชเปนเวลา ๕๐ ปดวยความไมยนด จงไมสามารถท าฌานใหเกดได ภายหลง ทานบรรเทาความไมยนดแลวส าเรจฌานและอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๑๔

๘๒. ในมหามงคลชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนรกขตกมารบตรของพราหมณผมทรพยสมบต พอเจรญวยไดไปศกษาศลปวทยาทกรงตกศลาแลวกลบมามครอบครว เมอมารดา บดาถงแกกรรมไดออกบวชเปนดาบสบ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา ทานมดาบส ๕๐๐ ทานเปนบรวาร ทานกบบรวารเจรญพรหมวหาร ๔ มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๑๕

๘๓. ในปานยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจากรงพาราณส ไดพบพระปจเจกพทธเจา ๕ องคแลวเลอมใสถวายขาวน าไดฟงธรรมแลวถวายผาจวรและเภสช ตงแตนนมา พระราชาโพธสตวมไดทรงยนดไมทรงมเยอใยในวตถกาม เสวยกระยาหารแลวไมทกทายไมทอดพระเนตรดพวกนางสนม เสดจเขาหองพระบรรทมบรกรรมกสณทฝาผนงสขาวจนส าเรจฌาน ตอมา พระองคไดตรสลาอ ามาตยขาราชบรพาร เสดจออกผนวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต ทศเหนอ สนพระชนมไปอบตในพรหมโลก๑๑๖

๑๑๒ ข.ชา.ทสก. (บาล) ๒๗/๔๔๓/๒๑๘, ข.ชา.ทสก. (ไทย) ๒๗/๔๔๓/๓๓๐, ข.ชา.ทสก.อ. (บาล) ๕/๓๙๓-๓๙๙, ข.ชา.ทสก.อ. (ไทย) ๓/๕/๘๑๙-๘๓๐.

๑๑๓ ในบาลเปนมณฑพยชาดก ข.ชา.ทสก. (บาล) ๒๗/๔๔๔/๒๑๙, ข.ชา.ทสก. (ไทย) ๒๗/๔๔๔/๓๓๒. ๑๑๔ ข.ชา.ทสก. (บาล) ๒๗/๔๔๔/๒๑๙, ข.ชา.ทสก. (ไทย) ๒๗/๔๔๔/๓๓๒, ข.ชา.ทสก.อ. (บาล)

๕/๔๐๐-๔๑๐, ข.ชา.ทสก.อ. (ไทย) ๓/๕/๘๓๕-๘๕๐. ๑๑๕ ข.ชา.ทสก. (บาล) ๒๗/๔๕๓/๒๓๓, ข.ชา.ทสก. (ไทย) ๒๗/๔๕๓/๓๔๘, ข.ชา.ทสก.อ. (บาล)

๕/๔๕๖-๔๖๒, ข.ชา.ทสก.อ. (ไทย) ๓/๕/๙๔๙-๙๕๙. ๑๑๖ ข.ชา.เอกาทสก. (บาล) ๒๗/๔๕๙/๒๔๖,ข.ชา.เอกาทสก. (ไทย) ๒๗/๔๕๙/๓๖๔,ข.ชา. เอกาทสก.อ.

(บาล) ๖/๓๒-๓๘, ข.ชา.เอกาทสก.อ. (ไทย) ๓/๖/๕๔-๖๑.

๒๓

๘๔. ในยธญชยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนเจาชายยธญชยะโอรสของพระเจาสพพทตตะในกรงรมมนคร๑๑๗ พระองคกบพระขนษฐาคอเจาชายยธฏฐละ ออกผนวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา สนพระชนมไปเกดในพรหมโลก๑๑๘

๘๕. ในกามชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบณฑตมาณพ ศกษากรงตกศลาจนจบศลปะทกอยาง ไดถวายการบ าบดอาการพระประชวรแกพระเจากรงพาราณสแลวไดฌานในโอทาตกสณ ทานไดเหาะไปบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานตเจรญพรหมวหารมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๑๙

๘๖. ในมหาปทมชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนปทมราชกมารโอรสของพระเจาพรหมทตแหงกรงพาราณส ทรงศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปวทยา ตอมา เสดจออกผวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา๑๒๐

๘๗. ในจฬนารทกสสปชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ ศกษาศลปะแลวมครอบครว เมอภรรยาคลอดบตรแลวไดถงแกกรรม ทานพจารณาเหนวา ทานจะตองตายเหมอนภรรยา จงละกามพาบตรออกไปบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา ทง ๒ มรณภาพไดไปเกดในพรหมโลก๑๒๑

๘๘. ในอกตตชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนอกตตกมารบตรของพราหมณ ทานพานองสาวออกบวช มประชาชนออกบวชมาอยกบทานจ านวนมาก เมอมบรวารมาก ลาภสกการะกเกดมาก ทานจงแยกไปอยผเดยวตางหาก บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา ทานเจรญพรหมวหารมรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๒๒

๑๑๗ กรงรมมนคร เปนชอแหงกรงพาราณส ซงบางสมยชอเปลยนไป ในอทยชาดกมชอวาสรนธนนคร

ในจฬสตโสมชาดกชอวาสทสสนะ ในโสนนทชาดกชอวาพรหมวฑฒนะ ในขณฑหาลชาดกชอวาปปผวด ในสงขพราหมณชาดกชอวาโมฬน ข.ชา.เอกาทสก.อ. (บาล) ๖/๓๙, ข.ชา.เอกาทสก.อ. (ไทย) ๓/๖/๖๕.

๑๑๘ ข.ชา.เอกาทสก. (บาล) ๒๗/๔๖๐/๒๔๗, ข.ชา.เอกาทสก. (ไทย) ๒๗/๔๖๐/๓๖๖, ข.ชา.เอกาทสก.อ. (บาล) ๖/๓๙-๔๓, ข.ชา.เอกาทสก.อ. (ไทย) ๓/๖/๖๕-๗๑.

๑๑๙ ข.ชา.เอกาทสก. (บาล) ๒๗/๔๖๗/๒๕๘, ข.ชา.เอกาทสก. (ไทย) ๒๗/๔๖๗/๓๘๐,ข.ชา.เอกาทสก.อ. (บาล) ๖/๑๐๑-๑๐๖, ข.ชา.เอกาทสก.อ. (ไทย) ๓/๖/๑๕๒-๑๕๘.

๑๒๐ ข.ชา.ทวาทสก. (บาล) ๒๗/๔๗๒/๒๖๖, ข.ชา.ทวาทสก. (ไทย) ๒๗/๔๗๒/๓๙๑, ข.ชา.ทวาทสก.อ. (บาล) ๖/๑๒๒-๑๒๘, ข.ชา.ทวาทสก.อ. (ไทย) ๓/๖/๑๙๒-๑๙๙.

๑๒๑ ข.ชา.เตรสก. (บาล) ๒๗/๔๗๗/๒๗๕, ข.ชา.เตรสก. (ไทย) ๒๗/๔๗๗/๔๐๓, ข.ชา.เตรสก.อ. (บาล) ๖/๑๕๙-๑๖๓, ข.ชา.เตรสก.อ. (ไทย) ๓/๖/๒๔๙-๒๕๔.

๑๒๒ ข.ชา.เตรสก. (บาล) ๒๗/๔๘๐/๒๘๐, ข.ชา.เตรสก. (ไทย) ๒๗/๔๘๐/๔๐๙, ข.ชา.เตรสก.อ. (บาล) ๖/๑๗๙-๑๘๖, ข.ชา.เตรสก.อ. (ไทย) ๓/๖/๒๘๔-๒๙๓.

๒๔

๘๙. ในภสชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนมหากญจนกมารบตรของพราหมณมสมบต ๘๐ โกฏ ทานมนองชาย ๖ คนมนองหญง ๑ คน พอเจรญวยไดไปศกษาทกรงตกศลาจนจบศลปะทกอยางแลวกลบมา เมอมารดาบดาถงแกกรรม ทานไดสละทรพย ๘๐ โกฏเปนทานแลวพานองชายนองสาวคนรบใชชาย ๑ คน หญง ๑ คน และสหาย ๑ คนออกไปบวชสรางอาศรมอาศยอยในปาหมพานต ทกทานบ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๒๓

๙๐. ในปญจอโปสถชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณมหาศาล พอเจรญวยไดละกามออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาดง ทานเปนผถอตวจดจงไมสามารถบ าเพญฌานใหบงเกด ทานไดรบค าแนะน าจากพระปจเจกพทธเจาองคหนงซงทราบวา ทานจกไดตรสรเปนพระพทธเจา แตแรกทานใชถอยค าไมสมควรกบพระปจเจกพทธเจา ภายหลงทานสลดใจคลายความถอตวเจรญกสณจนส าเรจอภญญาและสมาบต ทานมรณภาพแลวไปเกดในพรหมโลก๑๒๔

๙๑. ในภกขาปรมปรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนดาบสอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจอภญญา ๕ ทานไดถวายอาหารซงรบตอกนมา แกพระปจเจกพทธเจา๑๒๕

๙๒. ในมาตงคชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนมาตงคบณฑตบตรของคนจณฑาล ออกบวชเปนสมณะบ าเพญพรต ๗ วนกไดส าเรจสมาบต ๘ และอภญญา ๕๑๒๖

๙๓. ในจตตสมภตชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนจตตบณฑตบตรของคนจณฑาลมสหายชอสมภตะ ทง ๒ ถกธดาเศรษฐกบธดาปโรหตดหมน ปลอมตวเปนพราหมณไปศกษาศลปะทกรงตกศลา ถกจบไดวาเปนคนจณฑาล พากนไปบวชเปนฤๅษมรณภาพแลวเกดเปนกวางเพอนกนถกนายพรานฆาตายเกดเปนนกเขาเพอนกนถกฆาตายอก จตตบณฑตไปเกดเปนบตรของปโรหต สมภตบณฑตเปนโอรสของพระเจาอตตรปญจาละ ทง ๒ ระลกชาตได พออายได ๑๖ ปจตตบณฑตออกบวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจฌานและอภญญา๑๒๗

๑๒๓ ข.ชา.ปกณณก. (บาล) ๒๗/๔๘๘/๒๙๙, ข.ชา.ปกณณก. (ไทย) ๒๗/๔๘๘/๔๓๕, ข.ชา.ปกณณก.อ.

(บาล) ๖/๒๖๐-๒๗๒, ข.ชา.ปกณณก.อ. (ไทย) ๓/๖/๔๐๗-๔๒๐. ๑๒๔ ข.ชา.ปกณณก. (บาล) ๒๗/๔๙๐/๓๐๕, ข.ชา.ปกณณก. (ไทย) ๒๗/๔๙๐/๔๔๓, ข.ชา.ปกณณก.อ.

(บาล) ๖/๒๘๖-๒๙๔, ข.ชา.ปกณณก.อ. (ไทย) ๓/๖/๔๔๔-๔๕๒. ๑๒๕ ข.ชา.ปกณณก. (บาล) ๒๗/๔๙๖/๓๒๒, ข.ชา.ปกณณก. (ไทย) ๒๗/๔๙๖/๔๖๕, ข.ชา.ปกณณก.อ.

(บาล) ๖/๓๔๑, ข.ชา.ปกณณก.อ. (ไทย) ๓/๖/๕๓๕. ๑๒๖ ข.ชา.วสต. (บาล) ๒๗/๔๙๗/๓๒๕, ข.ชา.วสต. (ไทย) ๒๗/๔๙๗/๔๖๙,ข.ชา.วสต.อ. (บาล) ๗/๒-๓,

ข.ชา.วสต.อ. (ไทย) ๓/๗/๘-๑๐. ๑๒๗ ข.ชา.วสต. (บาล) ๒๗/๔๙๘/๓๒๙, ข.ชา.วสต. (ไทย) ๒๗/๔๙๘/๔๗๓, ข.ชา.วสต.อ. (บาล) ๗/๑๗-

๒๐, ข.ชา.วสต.อ. (ไทย) ๓/๗/๓๗-๔๐.

๒๕

๙๔. ในโสมนสสชาดก พระโพธสตวจตจากสวรรคชนดาวดงสลงมาเสวยพระชาตเปนโสมนสสกมาร โอรสของพระเจาเรณแหงอตตรปญจาลนคร ในกรรฐ เมอมพระชนษาได ๗ ปทานถกดาบสทพระบดาทรงเลอมใสใสราย จนพระบดาทรงเชอตดสนประหาร ภายหลงทรงทราบความจรง ทานไดลาพระบดาออกบวชเปนฤๅษในขณะมพระชนมาย ๗ ป ไดรบการอภบาลจากเหลาเทพเจา จนพระชนมาย ๑๖ ป ทานบ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๒๘

๙๕. ในมหาปโลภนชาดก๑๒๙ พระโพธสตวจตจากพรหมโลกลงมาเสวยพระชาตเปนอนตถคนธกมารโอรสของพระเจากาส ไมยอมใหสตรถกตองพระองค เมอทรงเจรญพระชนษาพระองคถกสตรสาวนกฟอนร าย วยวนจนลมหลงหงหวง ถงกบทรงใชดาบไลฆาบรษกลวจะมาแยงนางไป จงถกพระบดาทรงขบออกจากเมอง ทรงพาสตรนางนนไปอาศยอยในปา ภายหลงพระองคเหนโทษแหงกามจงน าสตรนนไปสงกลบเขาเมองแลวบวชเปนฤๅษ บ าเพญกสณส าเรจอภญญาสมาบต มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๓๐

๙๖. ในหตถปาลชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนหตถปาลกมารบตรของปโรหตพระเจากรงพาราณส พออายได ๑๖ ปทานไดพาบรวารออกบวชเปนฤๅษบรกรรมกสณไดส าเรจฌาน ม พระเจาสทโธทนะ พระนางสรมหามายา พระมหากสสปะ นางภททกาปลาน พระอนรทธะ พระโมคคลลานะ พระสารบตร ไดเกดรวมชาต ทกทานพรอมประชาชนไดออกบวชตามหตถปาลกมารกนหมดจนพระนครวางเปลา๑๓๑

๙๗. ในอโยฆรชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนอโยฆรกมารโอรสของพระเจาพรหมทตแหงกรงพาราณส พอพระชนมายได ๑๖ ปทรงพจารณาเหนภยคอการเกดแกเจบตายแลวทลลาพระมารดาพระบดาออกบวช พระบดาพระมารดาและชาวเมองไดตดตามพระโพธสตวไปบวชดวย๑๓๒

๙๘. ในกงฉนทชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาพรหมทตแหงกรงพาราณส ทรงสละราชสมบตเสดจออกผนวชเปนฤๅษอยรมแมน าคงคาตอนลาง ทานตดรสผลมะมวงท

๑๒๘ ข.ชา.วสต. (บาล) ๒๗/๕๐๕/๓๕๓, ข.ชา.วสต. (ไทย) ๒๗/๕๐๕/๕๐๖, ข.ชา.วสต.อ. (บาล) ๗/๗๘-๘๘, ข.ชา.วสต.อ. (ไทย) ๓/๗/๑๖๘-๑๘๔.

๑๒๙ เรองคลายกนกบจฬปโลภนชาดก ชาดกท ๔๔. ๑๓๐ ข.ชา.วสต. (บาล) ๒๗/๕๐๗/๓๖๔, ข.ชา.วสต. (ไทย) ๒๗/๕๐๗/๕๒๐, ข.ชา.วสต.อ. (บาล)

๗/๑๐๖-๑๑๑, ข.ชา.วสต.อ. (ไทย) ๓/๗/๒๒๔-๒๓๓. ๑๓๑ ข.ชา.วสต. (บาล) ๒๗/๕๐๙/๓๗๑, ข.ชา.วสต. (ไทย) ๒๗/๕๐๙/๕๒๘, ข.ชา.วสต.อ. (บาล)

๗/๑๑๔-๑๓๐, ข.ชา.วสต.อ. (ไทย) ๓/๗/๒๔๘-๒๗๒. ๑๓๒ ข.ชา.วสต. (บาล) ๒๗/๕๑๐/๓๗๕, ข.ชา.วสต. (ไทย) ๒๗/๕๑๐/๕๓๓, ข.ชา.วสต.อ. (บาล)

๗/๑๓๑-๑๔๐, ข.ชา.วสต.อ. (ไทย) ๓/๗/๒๘๐-๒๙๔.

๒๖

ลอยน ามา ตอมาทานไดไปอาศยอยในสวนมะมวงนน ฉนแตมะมวงตามตองการบรกรรมกสณ จนส าเรจฌานและอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๓๓

๙๙. ในสมพลาชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาพรหมทต ทรงสละราชสมบตใหพระราชโอรสแลวเสดจออกผนวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๓๔

๑๐๐. ในสรภงคชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนโชตปาลกมาร บตรของปโรหตพระเจาพรหมทต ศกษาจบศลปวทยา อาจารยพอใจยกมาณพ ๕๐๐ คนใหเปนศษยมอบใหทาน สงสอน ทานจงพาพวกเขากลบมาบานเมองตน ตอมาทานออกบวชเปนฤๅษ บ าเพญพรตเพยง ๗ วนทานกไดส าเรจสมาบต ๘ และอภญญา ๕ มารดาบดาพรอมพระราชาและประชาชนไดออกบวชเปนบรวารจ านวนมาก ทานมศษยผใหญ ๗ ทานซงในชาตสดทายไดมาเกดบวชเปนสาวก คอ สาลสสรดาบสไดมาเกดเปนพระสารบตร เมณฑสสรดาบสไดมาเกดเปนพระมหากสสปะ ปพพตดาบสไดมาเกดเปนพระอนรทธะ เทวลดาบสไดมาเกดเปนพระมหากจจายนะ อนสสสดาบสไดมาเกดเปนพระอานนท กสวจฉดาบสไดมาเกดเปนพระมหาโมคคลลานะ นารทดาบสไดมาเกดเปนพระปณณมนตานบตร๑๓๕

๑๐๑. ในอลมพสาชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพราหมณ พอเจรญวยไดศกษาจบศลปวทยาทกอยาง ไดออกบวชเปนฤๅษ ไดบตรทเกดจากแมเนอ พอบตรโตขนกใหบวชบ าเพญพรตจนส าเรจฌาน และสอนไมใหไวใจสตวทมเขาทอก ตอมาดาบสโพธสตวไดมรณภาพไปเกดในพรหมโลก ดาบสผเปนบตรลมค าสอนของบดา ถกเทพธดาอลมพสาททาวสกกะสงใหมาประเลาประโลมจนศลวบต แตกกลบใจท าใหเกดขนมาไดอก๑๓๖

๑๐๒. ในจฬสตโสมชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาจฬสตโสมทรงพจารณาเหนความไมเทยงของสงขารและโทษในการครองเรอน จงเสดจออกผนวช พระมารดาพระบดา พระชายาพระโอรส พระธดา นางสนมก านล พากนออกบวชตาม จนพระนครวางเปลา

๑๓๓ ข.ชา.ตส. (บาล) ๒๗/๕๑๑/๓๘๐, ข.ชา.ตส. (ไทย) ๒๗/๕๑๑/๕๓๘, ข.ชา.ตส.อ. (บาล) ๗/๑๔๒-

๑๕๒, ข.ชา.ตส.อ. (ไทย) ๓/๗/๓๐๓-๓๑๘. ๑๓๔ ข.ชา.ตส. (บาล) ๒๗/๕๑๙/๔๑๘, ข.ชา.ตส. (ไทย) ๒๗/๕๑๙/๕๘๓, ข.ชา.ตส.อ. (บาล) ๗/๒๔๐-

๒๕๑, ข.ชา.ตส.อ. (ไทย) ๓/๗/๔๙๕-๕๑๒. ๑๓๕ ข.ชา.จตตาลส. (บาล) ๒๗/๕๒๒/๔๓๑, ข.ชา.จตตาลส. (ไทย) ๒๗/๕๒๒/๖๐๒, ข.ชา.จตตาลส.อ.

(บาล) ๗/๒๘๕-๓๑๓, ข.ชา.จตตาลส.อ. (ไทย) ๓/๗/๕๙๒-๖๓๑. ๑๓๖ ข.ชา.จตตาลส. (บาล) ๒๗/๕๒๓/๔๓๙, ข.ชา.จตตาลส. (ไทย) ๒๗/๕๒๓/๖๑๑, ข.ชา.จตตาลส.อ.

(บาล) ๗/๓๑๔-๓๒๔, ข.ชา.จตตาลส.อ. (ไทย) ๓/๗/๖๓๙-๖๕๕.

๒๗

ประชาชนกตามไปบวช ทานสอนบรวารใหหมนเจรญเมตตาและไมตงอยในความประมาท สนชวตแลวไปเกดในพรหมโลก๑๓๗

๑๐๓. ในนฬนกาชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนบตรพราหมณมหาศาล พอเจรญวยไดศกษาส าเรจศลปศาสตรแลวไดออกบวชเปนฤๅษอาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรตจนส าเรจฌานและอภญญา ไดบตรทเกดจากแมเนอ พอบตรโตขนกใหบวชบ าเพญกสณจนส าเรจฌาน ไดพร าสอนอสสงคดาบสผเปนบตรมใหบนเพอร าพนถงพระนางนฬนกา ทปลอมตวเปนฤๅษมาหลอกท าลายศล จนกลบไดสตตงใจเจรญพรหมวหารจนกลบไดฌานและอภญญาอกครงหนง๑๓๘

๑๐๔. ในมหาโพธชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนโพธกมารบตรของพราหมณมหาศาลมสมบต ๘๐ โกฏ พอเจรญวยไดไปศกษาศลปศาสตรทกรงตกสลาแลวกลบมาอยครองเรอนไดระยะหนงแลว สละทรพยออกบวชเปนปรพาชก บ าเพญพรตจนส าเรจฌานอภญญา ทานเจรญพรหมวหารตลอดชวต มรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๓๙

๑๐๕. ในโสณกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาอรนทมราช ทรงมพระสหายชอวาโสณกะ ซงออกบวชบ าเพญสมณธรรมบรรลธรรมเปนพระปจเจกพทธเจา ไดมาแสดงธรรมโปรดพระองค พระเจาอรนทมะทรงสละราชสมบตออกผนวชบ าเพญพรต จนส าเรจฌานและอภญญามรณภาพไปเกดในพรหมโลก๑๔๐

๑๐๖. ในสงกจจชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนสงกจจกมารบตรของปโรหตและเปนสหายของพรหมทตราชกมารแหงกรงพาราณส เมอทง ๒ เจรญวยแลวไดเดนทางไปศกษาศลปศาสตรทเมองตกกสลาดวยกน ตอมาพรหมทตราชกมารมความด ารทจะปลงพระชนมพระบดา สงกจจกมารจะทลทดทานไว แตพรหมทตราชกมารกไมทรงเชอฟง สงกจจกมารคดวา ไมมประโยชนทจะอยรวมกบบคคลเหลาน จงออกบวชเปนฤๅษ อาศยอยในปาหมพานต บ าเพญพรต มฤๅษ

๑๓๗ ข.ชา.จตตาลส. (บาล) ๒๗/๕๒๕/๔๕๒, ข.ชา.จตตาลส. (ไทย) ๒๗/๕๒๕/๖๒๗, ข.ชา.จตตาลส.อ.

(บาล) ๗/๓๔๔-๓๕๘, ข.ชา.จตตาลส.อ. (ไทย) ๓/๗/๗๐๓-๗๒๔. ๑๓๘ ข.ชา.ปญญาส. (บาล) ๒๘/๕๒๖/๑-๙, ข.ชา.ปญญาส. (ไทย) ๒๘/๕๒๖/๑-๑๐, ข.ชา.ปญญาส.อ.

(บาล) ๘/๑-๒๔, ข.ชา.ปญญาส.อ. (ไทย) ๔/๑/๑๐-๓๔. ๑๓๙ ข.ชา.ปญญาส. (บาล) ๒๘/๕๒๘/๑๙-๒๕, ข.ชา.ปญญาส. (ไทย) ๒๘/๕๒๘/๒๔-๓๔,

ข.ชา.ปญญาส.อ. (บาล) ๘/๕๐-๒๔, ข.ชา.ปญญาส.อ. (ไทย) ๔/๑/๘๕-๑๑๘. ๑๔๐ ข.ชา.สฏฐ. (บาล) ๒๘/๕๒๙/๒๘-๓๒, ข.ชา.สฏฐ. (ไทย) ๒๘/๕๒๙/๓๕-๔๔, ข.ชา.สฏฐ.อ. (บาล)

๘/๕๐-๙๘, ข.ชา.สฏฐ.อ. (ไทย) ๔/๑/๑๒๘-๑๕๕.

๒๘

๕๐๐ เปนบรวาร เมอไดฌานและอภญญาแลว จงกลบมาแสดงเรองนรกและสวรรคทผท ากรรมชวและกรรมดจะพงไดรบในสมปรายภพโปรดพรหมทตราชกมาร๑๔๑

๑๐๗. ในโสณนนทชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนโสณบณฑต เมอเจรญวยและเรยนจบพระเวทไดพาบดามารดาและนองชายออกบวชเปนดาบส อาศยอยในปาหมพานต นนทบณฑตไดเจรญกสณจนไดอภญญา ๕ สมาบต ๘ ๑๔๒

๑๐๘. ในเตมยชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระโอรสของพระเจากาสกราช ในเวลาทยงทรงพระเยาว ทรงแกลงท าเปนคนใบ แมจะถกทดลองดวยวธการตางๆ มาตลอดเวลา แตกไมยอมเจรจา พระราชบดาจงรบสงใหน าตวทานไปฝงในปาชา ท าใหทานไดโอกาสสอนนายสารถแลวเสดจออกบรรพชา ตอมาพระราชบดาและชาวเมองกไดออกบรรพชาตามเปนจ านวนมาก๑๔๓

๑๐๙. มหาชนกชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจามหาชนก ทรงศกษาจบไตรเพทและศลปศาสตร ทรงครองราชสมบตดวยทศพธราชธรรม พระองคเสดจออกบรรพชา ทรงบ าเพญพรตจนส าเรจฌาน เมอสนพระชนม ไดอบตในพรหมโลก๑๔๔

๑๑๐. เนมราชชาดก พระโพธสตวเสวยพระชาตเปนพระเจาเนมราช ทรงบ าเพญทานสมาทานอโบสถศลมไดขาด ทรงสงสอนประชาชนใหตงอยในบญกศล เมอพระเกศาหงอก ไดเสดจออกบรรพชา บ าเพญพรตจนส าเรจฌานสมาบตเมอสวรรคตไดไปอบตในพรหมโลก๑๔๕

๑๑๑. ในเวสสนดรชาดก ชาตทพระโพธสตวบ าเพญบารมชาตสดทาย คอในชาตทพระองคเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดรไดบ าเพญทานอยางยง ไดทรงบรจาคชางมงคลแกพวกชาวแควนกาลงคะ เปนเหตใหทรงถกขบออกจากเมอง๑๔๖ พระองคพรอมกบพระนางมทรและพระโอรส

๑๔๑ ข.ชา.สฏฐ. (บาล) ๒๘/๕๓๐/๓๒-๓๒, ข.ชา.สฏฐ. (ไทย) ๒๘/๕๓๐/๔๕-๕๔, ข.ชา.สฏฐ.อ. (บาล)

๘/๑๐๐-๑๒๒, ข.ชา.สฏฐ.อ. (ไทย) ๔/๑/๑๖๗-๑๙๔. ๑๔๒ ข.ชา.สตตต. (บาล) ๒๘/๕๓๒/๔๘-๕๖, ข.ชา.สตตต. (ไทย) ๒๘/๕๓๐/๔๕-๕๔, ข.ชา.สตตต.อ.

(บาล) ๘/๑๐๐-๑๒๒, ข.ชา.สตตต.อ. (ไทย) ๔/๑/๒๘๕-๓๒๓. ๑๔๓ ข.ชา.ม. (บาล) ๒๘/๕๓๘/๑๒๗-๑๓๘, ข.ชา.ม. (ไทย) ๒๘/๕๓๘/๑๘๓-๒๐๒, ข.ชา.ม. (บาล)

๙/๑-๔๘, ข.ชา.ม.อ. (ไทย) ๔/๒/๑๘-๔๗. ๑๔๔ ข.ชา.ม. (บาล) ๒๘/๕๓๙/๑๓๘-๑๕๔, ข.ชา.ม. (ไทย) ๒๘/๕๓๙/๒๐๒-๒๒๘,๔๙-๑๐๘,

ข.ชา.ม.อ. (ไทย) ๔/๒/๙๓-๑๕๔. ๑๔๕ ข.ชา.ม. (บาล) ๒๘/๕๔๑/๑๖๖-๑๘๗, ข.ชา.ม. (ไทย) ๒๘/๕๔๑/๒๔๖-๒๗๓, ข.ชา.ม.อ. (บาล) ๙/

๑๕๑-๒๐๙, ข.ชา.ม. (ไทย) ๔/๒/๒๓๙-๓๐๒. ๑๔๖ ข.ชา.ม.อ. (บาล) ๑๐/๒๙๙–๓๐๘, ข.ชา.ม.อ. (ไทย) ๔/๓/๖๑๐-๖๕๙.

๒๙

ชาลพระธดากณหาพากนออกเดนทางออกจากเมองไปบวชเปนฤๅษอาศยอยทภเขาวงกต๑๔๗ ภายหลง พระเวสสนดรไดสละเพศฤๅษกลบไปครองราชสมบตบ าเพญทานตลอดพระชนมชพ จตจากอตภาพพระเวสสนดรแลวไปเกดในสวรรคชนดสต๑๔๘

จากเรองทปรากฏในชาดก พระโพธสตวบ าเพญเนกขมมบารมจ านวน ๑๑๑ ชาตนน แสดงใหเหนวา ธรรมสโมธานขอท ๕ คอการออกบวชส าคญ เปนปจจยทสงเสรมพทธการกธรรมใหส าเรจ

พระพทธองค ไดทรงเลาเรองหลงจากพระองคจตจากอตภาพพระเวสสนดรแลวไปอบตเปนเทพบตรสนดสตในสวรรคชนดสตแลวจะเสดจลงมาตรสรใหพระสารบตรฟง พอสรปไดวา พระองคทรงอบตเปนเทพบตรสนดสตอยในสวรรคชนดสต เปนเวลาหลายลานป พวกเทวดาในหมนจกรวาล พากนมาอญเชญใหพระองคเสดจลงมาอบตในมนษยโลกเพอจะไดตรสรเปนพระพทธเจา๑๔๙

พระอรรถกถาจารย ไดแสดงเรองทพวกเทวดาอญเชญพระโพธสตวลงมาอบตในมนษยโลก พอสรปไดวา เมอพวกเทวดาทลเชญแลว เทพบตรสนดสต ยงไมรบทนท ทานไดทรงพจารณาปญจมหาวโลกนะ คอ การพจารณาทส าคญ ๕ ประการ คอ

๑. โดยพจารณากาลเวลากอนวา เปนเวลาทเหมาะสมหรอไม ชวงกาลเวลาทสตวมอายเกน ๑ แสนป เปนชวงเวลาทไมเหมาะสม เพราะชาตชรามรณะจะไมปรากฏแกสตวทงหลาย และธรรมเทศนาของพระพทธเจาทงหลายกไมพนไปจากเรองอนจจง ทกขง อนตตา เมอพระพทธเจาทรงแสดงเรองน สตวทงหลายกจะไมสนใจฟง ชวงกาลเวลาทสตวมอายไมเกน ๑๐๐ ป เปนชวงเวลาทเหมาะสม ทรงทราบวา บดน สตวในมนษยโลกมอายไมเกน ๑๐๐ ป เปนเวลาทพระองคพงเสดจลงไปอบต

๒. พจารณาทวปใหญทง ๔ ทวปและทวปนอย ทรงพจารณาเหนวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมไมเสดจอบตในทวปอน แตยอมเสดจอบตในชมพทวปเทานน

๓. พจารณาประเทศ ทรงทราบวา พระพทธเจา พระปจเจกพทธเจา พระอครสาวก พระอสตมหาสาวก พระเจาจกรพรรด กษตรยมหาศาล พราหมณมหาศาล คหบดมหาศาล ยอมเกดในมชฌมประเทศ กรงกบลพสดต งอยในมชฌมประเทศ ทรงตดสนพระทยเสดจลงไปอบตใน กรงกบลพสดในมชฌมประเทศ

๑๔๗ ข.ชา.ม.อ. (บาล) ๑๐/๓๓๕–๓๔๘, ข.ชา.ม.อ. (ไทย) ๔/๓/๖๕๙-๖๗๒. ๑๔๘ ข.ชา.ม.อ. (บาล) ๑๐/๔๕๐–๔๖๐, ข.ชา.ม.อ. (ไทย) ๔/๓/๘๐๓-๘๑๓. ๑๔๙ ข.พทธ. (บาล) ๓๓/๖๖–๖๗/๔๔๕, ข.พทธ. (ไทย) ๓๓/๖๖–๖๗/๕๖๕, ข.พทธ.อ. (บาล) ๘๘–๙๐.

๓๐

๔. พจารณาตระกล ทรงทราบวา พระพทธเจาทงหลาย ยอมไมเสดจอบตในตระกลแพศย ยอมไมเสดจอบตในตระกลศทร แตยอมเสดจอบตในตระกลกษตรยและในตระกลพราหมณทชาวโลกยกยอง เวลานชาวโลกยกยองตระกลกษตรย พระองคตดสนพระทยเสดจลงไปอบตในตระกลกษตรย ทรงเลอกพระเจาสทโธทนะเปนพระบดา

๕. พจารณามารดา ทรงทราบวา สตรทจะเปนพระมารดาของพระพทธเจา จะตองเปนคนไมโลเล ไมดมสรา ไดบ าเพญบารมมา ๑ แสนกป ตองรกษาศล ๕ ไมขาดตงแตเกด พระนางสรมหามายามเหสของพระเจาสทโธทนะทรงเปนเชนนน พระนางทรงเหมาะสมทจะเปนพระมารดาของพระองค

เมอพระโพธสตวเทพบตรสนดสตทรงพจารณาเลอกสงทควรเลอกอนส าคญ ๕ ประการนแลวจงทรงรบปฏญญาพวกเทวดาเสดจลงไปอบตเพอตรสรเปนพระพทธเจา พระองคทรงถอปฏสนธในพระครรภของพระนางสรมหามายา พอครบ ๑๐ เดอนกประสต ไดรบการขนานพระนามวา สทธตถะ แปลวา ผปรารถนาอะไรกไดสมปรารถนา พระองคทรงครองฆราวาสอย ๒๙ พรรษากเสดจออกผนวช๑๕๐

พระพทธเจาโคดมเสวยพระชาตเปนพระโพธสตว ไดรบการพยากรณวาจะไดตรสรเปนพระพทธเจาจากพระพทธเจาในอดต พระองคบ าเพญเนกขมมบารม ออกบวชหลายชาต จนมาถงชาตสดทาย พระองคเสวยพระชาตเปนเจาชายสทธตถะ กไดเสดจออกผนวช การจะตรสรเปนพระพทธเจานนจะตองออกบวชแสวงหาโมกขธรรม คอ ตองอยในเพศนกบวชจงจะตรสรเปนพระพทธเจาได เปนธรรมขอหนงใน ๘ ขอ แตธรรมทง ๘ ขอนน เปนคณธรรมทตองมในบคคล ผปรารถนาจะตรสรเปนพระพทธเจา ธรรมเหลานมมาตงแตเจาชายสทธตถะเสวยพระชาตเปนสเมธดาบส พบพระพทธเจาทปงกรแลวตงความปรารถนาขอตรสรเปนพระพทธเจา

การออกบวชแสวงหาโมกขธรรม ไมวาแบบไหน ตองสละละเวนออกจากบานเรอนไมประกอบอาชพใดๆ อาศยการเทยวหาอาหารทมผใหเลยงชวต เจาชายสทธตถะแหงราชวงศโคตมะ ทรงสละราชสมบตเสดจออกผนวชแสวงหาความหลดพนจากความทกข ทฝงแมน าอโนมาแลวเสดจไปพกทอนปยอมพวน เปนเวลา ๗ วน แลวเสดจด าเนนพระบาทเปลาระยะทาง ๓๐ โยชนวนเดยวถงกรงราชคฤห ไดเสดจเขาไปแสวงหากอนขาวตามล าดบตรอก๑๕๑ ไดอาหารพอยงอตภาพ พอ

๑๕๐ ดรายละเอยดใน ข.ชา.อ. (บาล) ๑/๗๔-๘๗, ข.ชา.อ. (ไทย) ๓/๑/๘๑-๑๐๗. ๑๕๑ ราชคห ... ปวสตวา สปทาน ปณฑาย จร –ข.ชา.อ. (บาล) ๑/๙๘, ข.ชา.อ. (ไทย) ๓/๑/๑๐๘ ถาเปน

เรองบอกเลากรยาอาการของภกษ แปลวา เขาไปเทยวบณฑบาตยงกรงราชคฤห.

๓๑

เรมจะเสวยล าไสกปนปวน๑๕๒ เพราะพระองคไมเคยเหนอาหารอยางนมากอน ทรงสะอดสะเอยนเพราะอาหารนน ทรงสอนพระองคเองวา “สทธตถะ ทานเกดในตระกลทหาขาวน าไดงาย บรโภคกนแตขาวสาลกลนหอม ซงเกบไว ๓ ป มรสเลศ ตอมา ไดเหนบรรพชตนงหมผาบงสกลรปหนงแลวคดตองการเทยวแสวงหาอาหารกนอยางบรรพชตนน รอคอยเวลานนจนไดออกบวช บดนทานจะท าเรองนนอยางไร” ทรงขมพระทยเสวยอาหารนนโดยไมมอาการรงเกยจ๑๕๓ ชวงกอนตรสร เจาชายสทธตถะไดอาศยการเทยวแสวงหาอาหารจากประชาชนทใสในภาชนะฉนด ารงพระชนมาย

เจาชายสทธตถะ ทรงออกผนวชเพอแสวงหากศลธรรม ทรงเขาพกอาศยในมคธรฐ ทรงใชชวตแบบนกบวช ไดทรงเขาศกษาและปฏบตในส านกของอาฬารดาบส กาลามโคตร ไดส าเรจ อากญจญจญยายตนสมาบต๑๕๔ คอไดส าเรจสมาบต ๗ ซงมอากญจญจญยายตนสมาบตเปนทสด๑๕๕ แตทรงเหนวามใชทางแหงการตรสร จงไดเขาไปศกษาปฏบตในส านกของอทกดาบสไดส าเรจ เนวสญญานาสญญายตนสมาบต๑๕๖ กทรงเหนวามใชทางแหงการตรสรเชนเดยวกนแลว ไดเสดจไปบ าเพญเพยรทอรเวลาเสนานคม๑๕๗ ปญจวคคย คอ โกณฑญญะ วปปะ ภททยะ มหานามะ และอสสช ทถอบวชมาอยดวยคอยเฝาปรนนบตเจาชายสทธตถะดวยหวงวา เมอเจาชายบรรลธรรมแลวจะบอกธรรมนนแกพวกตน๑๕๘

กอนทเจาชายสทธตถะจะตรสรเปนพระพทธเจา พระองคไดทรงปฏบตหลายวธ ปรากฏตามทพระองคทรงเลาไว หลงจากทตรสรแลว พระองคไดทรงปฏบตแบบทรมานตน เรยกวา ทกกรกรยา ตามเรองททราบกนอนปรากฏในหนงสอพทธประวต และยงมนอกจากทกลาวในหนงสอพทธประวตอก ดงทพระองคทรงเลาใหพระสารบตรฟง พอสรปไดวา พระองคเคยถอการประพฤตเปลอยกาย มความเปนอยแสวงหาอาหารเลยงชพแบบพวกนครนถ เมอละการเปลอยกายกนงหมแบบนกบวชประเภทตางๆ๑๕๙ เคยถอประพฤตเศราหมอง ปลอยใหธลหมกหมมในกายเปนป๑๖๐

๑๕๒ ทานใชถอยค าวา อนตาน ปรวตตตวา มเขน นกขมนาการปปตตาน อเหส : ล าไสใหญ ถงกบจะมวนออกมาทางพระโอษฐ –ข.ชา.อ. (บาล) ๑/๙๘, ข.ชา.อ. (ไทย) ๓/๑/๑๐๘.

๑๕๓ ข.ชา.อ. (บาล) ๑/๙๘–๙๙, ข.ชา.อ. (ไทย) ๓/๑/๑๐๘–๑๐๙. ๑๕๔ ม.ม. (บาล) ๑๒/๒๗๗/๒๓๘, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๗๗/๓๐๐-๓๐๒. ๑๕๕ ม.ม.อ. (บาล) ๒/๒๗๗/๗๙. ๑๕๖ ม.ม. (บาล) ๑๒/๒๗๘/๒๓๙-๒๔๐, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๗๘/๓๐๒-๓๐๓. ๑๕๗ ม.ม. (บาล) ๑๒/๒๗๙/๒๔๑,๓๗๓-๓๘๑/๓๓๕-๓๔๓, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๒๗๙/๓๐๓-๓๐๔, ๓๗๓-

๓๘๑/๔๐๙-๔๑๖. ๑๕๘ ม.ม. (บาล) ๑๒/๓๘๒/๓๔๓, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๓๘๒/๔๑๖. ๑๕๙ ม.ม. (บาล) ๑๒/๑๕๕/๑๑๙, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๕๕/๑๕๘-๑๕๙. ๑๖๐ ม.ม. (บาล) ๑๒/๑๕๖/๑๒๐, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๕๖/๑๕๙.

๓๒

เคยถอการประพฤตรงเกยจ คอ เวลากาวไปถอยกลบกกลววาจะเบยดเบยนสตวแบบพวกนครนถ๑๖๑ เคยถอการประพฤตสงด เมอคราวทพกอาศยชายปา พบผคนกหลบหนไปทอน ดจสตวปาทพบมนษยแลวพากนหลบหน พระองคเคยเสวยมลโค เสวยอจจาระปสสาวะของพระองคเอง๑๖๒ เคยถอการอยในปาชาทนากลว สถานทคนยงมกเลสเขาไปแลวขนพองสยองเกลา ทรงอยกลางแจงตลอดทงคนในคนทหนาวเหนบ ทรงอยกลางแจง เวลากลางวนในฤดรอนจด๑๖๓ ทรงทดลองอดอาหาร ตามลทธทถอวา จะบรสทธไดดวยการอดอาหาร๑๖๔ จากขอความทพระองคทรงเลาน แสดงวาพระองคไดผานการปฏบตแบบอตตกลมถานโยคมาทกอยาง จนทรงเหนวา เปนขอปฏบตทสดโตง ไมสามารถท าใหตรสรได

เมอพระสทธตถราชกมาร ตรสรเปนพระพทธเจา จนพระองคตดสนพระทยเสดจออกประกาศพระศาสนา พระองคเสดจไปโปรดพระปญจวคคยกอน พระองคไดทรงแสดงธรรมโปรด นกบวชกลบตรทงหลาย จนไดบรรลธรรมตามล าดบจนขอเขาบวชเปนพระสาวกจ านวนมากทรงประดษฐานพระศาสนามนคง ทรงแสดงธรรมและทรงบญญตพระวนยตามเหตการณทเกดขน๑๖๕

พระธรรมททรงแสดงและพระวนยททรงบญญตนน ไดรบการสบทอดตอกนมา จนกระทงไดรบการจดพมพเปนเลมหนงสอ ในประเทศไทย จดพมพเปนพระไตรปฎกทงภาษาบาลและภาษาไทย จ านวน ๔๕ เลม การสงคายนารวบรวมพระไตรปฎก

พระธรรมวนย คอค าสงสอนของพระพทธเจานน พระสาวกทงหลายทรงจ าสบตอกนมาดวยวธมขปาฐะ คอสงสอนกนจากปากของอาจารยสโสตประสาทของศษยแลวทองบนสาธยายทบทวนสบตอกนนบพนป จงไดจารกเปนลายลกษณอกษรลงบนในลาน

เนองจากพระพทธองครบสงวา พระธรรมวนย คอพระไตรปฎกนนจะอยเปนองคแทนพระศาสดา ดงนน หลงจากทพระพทธองคดบขนธปรนพพานได ๓ เดอน พระสาวกทงหลายจงไดท าการสงคายนา คอรวบรวมจดหมวดหมพระธรรมวนย สงคายนา แปลวาสวดพรอมกน คอรวบรวมจนลงกนแลวสวดสาธยายพรอมกน

๑๖๑ ม.ม. (บาล) ๑๒/๑๕๖/๑๒๐, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๕๖/๑๕๙. ๑๖๒ ม.ม. (บาล) ๑๒/๑๕๖/๑๒๑, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๕๖/๑๖๐. ๑๖๓ ม.ม. (บาล) ๑๒/๑๕๗/๑๒๑, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๕๗/๑๖๐-๑๖๑. ๑๖๔ ม.ม. (บาล) ๑๒/๑๕๙/๑๒๓, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๕๙/๑๖๒. ๑๖๕ ดรายละเอยดใน ว.ม. (บาล) ๔/๑-๒๔๑/๑-๒๗๗, ว.ม. (ไทย) ๔/๑-๒๔๑/๑-๒๗๗.

๓๓

สงคายนาในชมพทวป ๓ ครง การสงคายนานนมมาตามล าดบในเมอมเหตการณทใหตองสงคายนา นบตงแตพระพทธเจา

ปรนพพานไมนาน พระสาวกทงหลายท าสงคายนาในอนเดย ๓ ครง คอ ปฐมสงคายนา สงคายนาครงท ๑ พระสาวก ๕๐๐ รป กระท าทถ าสตตบรรณคหา

กรงราชคฤห แควนมคธ เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานได ๓ เดอน พระเจาอชาตศตร ทรงอปถมภ

ทตยสงคายนา สงคายนาครงท ๒ พระสาวก ๗๐๐ รป กระท าทวดวาลการาม กรงเวสาล แควนวชช เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานได ๑๐๐ ป พระเจากาฬาโศกราช ทรงอปถมภ

ตตยสงคายนา สงคายนาครงท ๓ พระสาวก ๑,๐๐๐ รป กระท าทวดอโศการาม กรงปาฏลบตร แควนมคธ เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานได ๒๑๘ ป (บางแหงวา ๒๓๔ ป บาง ๒๘๗ บาง) พระเจาอโศกมหาราช ทรงอปถมภ

สงคายนาในศรลงกา ๔ ครง เมอท าสงคายนาครงท ๓ เสรจแลว พระโมคคลลบตรตสสเถระประธานสงฆ พจารณาเหน

วา พระพทธศาสนาจะไมด ารงมนในอนเดย จงขอความอปถมภจากพระเจาอโศกมหาราช เพอสงสมณทตไปเผยแผพระพทธศาสนาในนานาประเทศ ๙ สายดวยกน สายทส าคญมผลงานปรากฏมาจนถงปจจบน คอสายของพระมหนทเถระกบคณะ ทานลงมาเผยแผพระพทธศาสนาทเกาะศรลงกา ไดมการสงคายนา ๔ ครง โดยนบตอจากอนเดย คอ

จตตถสงคายนา สงคายนาครงท ๔ พระสาวกทงหลายกระท า เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธ ปรนพพานได ๒๓๘ ป พระมหนทเถระเปนประธานสงฆ พระเจาเทวานมปยตสสะ ทรงอปถมภ

ปญจมสงคายนา สงคายนาครงท ๕ พระสาวกทงหลายกระท า เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานได ๔๓๓ ป พระเจาวฏฏคามณอภยทรงอปถมภ เมอท าสงคายนาครง ๕ เสรจ พระสาวกทงหลาย ตกลงกนจารกพระไตรปฎกและอรรถกถาเปนลายลกษณลงบนใบลาน

ฉฏฐสงคายนา สงคายนาครงท ๖ พระพทธโฆสาจารย ลงมาแปลอรรถกถาภาษาสงหลกลบเปนภาษามคธ เมอพระพทธเจาเสดจดบขนธปรนพพานได ๙๕๖ ป

สตตมสงคายนา สงคายนาครงท ๗ พ.ศ. ๑๕๘๗ พระเจาปรกกมพาห ไดนมนตพระสาวกทงหลาย รจนาค าอธบายพระไตรปฎกและอรรถกถา เรยกวา ฎกา

พระไตรปฎกเขาสแดนสยาม ชวงสมยสโขทย พระสงฆชาวสยาม ไดไปศกษาทลงกาแลวน าพระไตรปฎกอรรถกถาและ

ฎกาเขามาจารจารกสบตอกนมา จากสมยลานนา สมยสโขทย ผานสมยกรงศรอยธยา กรงธนบร ถงกรงรตนโกสนทร คดลอกจารจารกสบตอกนเปนเวลาชานาน

๓๔

เนองจากเมอประมาณชวง พ.ศ. ๑๕๐๐-๑๗๐๐ พระพทธศาสนาในศรลงกา ไดรบการทะนบ ารงทางดานการศกษาจนเจรญรงเรองสบมา มกตตศพทแพรมาถงสยามประเทศ พระสงฆในดนแดนนจงพากนไปศกษาพระพทธศาสนาทศรลงกาแลวน าคมภรพระไตรปฎกอรรถกถาและฎกาเขามา ซงปรากฏตามหลกฐานในหนงสอต านานมลศาสนาวา

“พระมหาสรนทเถระ ใหพระญาณคมภระไปโรหณชนบท(ในศรลงกา) รบพระศาสนา พระพทธรป ตนโพธ พระไตรปฎก พรอมทงอกษรทใชเขยนภาษาบาลกลบมาเมอ พ.ศ. ๑๙๗๓”๑๖๖

สงคายนาในสยามประเทศ เมอมพระไตรปฎกอรรถกถาฎกา ทน าเขามาจากศรลงกาแลว กเกดมการจารจารกลงบน

ใบลาน การจารจารกในแตละฉบบยอมมขอผดพลาดบกพรอง จงเปนเหตใหท าสงคายนาตรวจสอบคมภรพระไตรปฎกฉบบตางๆ คอ

อฏฐมสงคายนา สงคายนาครงท ๘ เมอ พ.ศ. ๒๐๒๐ พระเจาตโลกราช แหงลานนา ไดนมนตพระภกษสงฆชาวลานนา กระท าสงคายนาพระไตรปฎกแลวจารกลงใบลานดวยอกษรธรรมลานนา ทวดโพธาราม เมองเชยงใหม กระท าอย ๑ ป จงเสรจ

นวมสงคายนา สงคายนาครงท ๙ เมอ พ.ศ. ๒๓๓๑ สมยรตนโกสนทร พระบาทสมเดจ พระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช ไดโปรดเกลาอาราธนาพระเถรานเถระเปนพระสงคตกาจารย จ านวน ๒๑๘ รป และเชญศาสนบณฑต ผทรงความร จ านวน ๓๒ ทาน ท าการสงคายนาพระไตรปฎก ช าระตรวจสอบ น าคมภรพระไตรปฎกทมอยท งหมดมาสอบทานกนแลวแกไขค าทบกพรองใหถกตอง ท าทวดพระศรสรรเพชญ (วดมหาธาตฯ ทาพระจนทร) กรงรตนโกสนทร กระท าอย ๕ เดอน จงเสรจ

ทสมสงคายนา สงคายนาครงท ๑๐ เมอ พ.ศ. ๒๔๓๑ ไดมการสงคายนาพระไตรปฎก ท วดพระศรรตนศาสดาราม กรงเทพมหานคร มพระสงฆเขาประชมเปนพระสงคตกาจารย จ านวน ๑๑๐ รป กระท าอย ๖ ป เสรจแลวไดมการจดพมพพระไตรปฎกเปนเลมหนงสอเปนครงแรกในประเทศไทย พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ทรงอปถมภ

เอกาทสมสงคายนา สงคายนาครงท ๑๑ เมอ พ.ศ. ๒๕๓๐ ไดมการสงคายนาพระไตรปฎก ทวดมหาธาตฯ ทาพระจนทร กรงเทพมหานคร กระท าอย ๒ ป จงเสรจ พระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช เปนองคอปถมภ พรอมดวยรฐบาล

๑๖๖ ศ.ดร. ประเสรฐ ณ นคร, ปวงค า ตยเขยว. ต านานมลศาสนา, (กรงเทพมหานคร : ศกดโสภาการพมพ, ๒๕๓๗), หนา ๒,๑๔๐–๑๔๑.

๓๕

การจารกและการพมพพระไตรปฎกในประเทศไทย พ.ศ. ๒๔๓๑ ทท าสงคายนาครงท ๑๐ นน เนองในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระ

จลจอมเกลาเจาอยหวเสวยราชยได ๒๕ ป ไดมพระกรณาโปรดเกลาใหกรมหมนวชรญาณวโรส และพระเถรานเถระทงหลายชวยกนช าระคดลอกตวขอมในคมภรใบลานเปลยนเปนอกษรไทย พมพเปนเลมหนงสอไดจ านวน ๓๙ เลม เรมช าระคดลอกจดพมพตงแต พ.ศ.๒๔๓๑ ส าเรจเมอ พ.ศ.๒๔๓๖ จ านวน ๑,๐๐๐ ชด

พ.ศ. ๒๔๖๘ พระบาทสมเดจพระปกเกลาเจาอยหว รชกาลท ๗ โปรดเกลาฯใหช าระจดพมพพระไตรปฎกเรยกชอวา ฉบบสยามรฐ มตราชางเปนเครองหมาย ครบ ๔๕ เลม ด าเนนการตงแต พ.ศ.๒๔๖๘ เสรจเมอ พ.ศ. ๒๔๗๓

พ.ศ. ๒๔๘๓ สมยพระบาทสมเดจพระเจาอยหวอานนทมหดลกบสมยพระบาทสมเดจ พระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ตอกน ไดมการแปลพระไตรปฎก เปนภาษาไทย แลวจดพมพ เรมด าเนนการ พ.ศ. ๒๔๘๓ เสรจเมอ พ.ศ. ๒๕๐๐ จดพมพจ านวน ๒,๕๐๐ ชด ชดละ ๘๐ เลม

พ.ศ. ๒๕๑๔ เนองในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวภมพลอดลยเดช ไดเสวยราชสมบตมาครบ ๒๕ ป ไดมการจดพมพพระไตรปฎกภาษาไทย เรยกชอวา พระไตรปฎกภาษาไทยฉบบหลวง พมพจ านวน ๒,๐๐๐ ชด ชดละ ๔๕ เลม

พ.ศ. ๒๕๒๑ กรมการศาสนา ไดด าเนนการจดพมพพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบหลวง อกครงหนง พมพจ านวน ๒,๐๐๐ ชด ชดละ ๔๕ เลม

พ.ศ. ๒๕๒๕ กรงรตนโกสนทร ไดด ารงมนคงมาครบ ๒๐๐ ป ทางคณะสงฆไดด าเนนการจดพมพพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบหลวง อกครงหนง พมพจ านวน ๓,๐๐๐ ชด ชดละ ๔๕ เลม

พ.ศ. ๒๕๓๐ เนองในวโรกาสทพระบาทสมเดจพระเจาอยภมพลอดลยเดช มพระชนมายครบ ๕ รอบ ทางคณะสงฆไดด าเนนการจดพมพพระไตรปฎกภาษาไทย เรยกชอวาฉบบสงคต อกครงหนง

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยกบพระไตรปฎก พ.ศ. ๒๕๐๐ พระเถรานเถระผบรหารมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ไดด าเนนการตรวจ

ช าระจดพมพพระไตรปฎกภาษาบาล จ านวน ๔๕ เลม เสรจเมอ พ.ศ.๒๕๓๕ เรยกชอวา ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ไดจดงานสมโภชพระไตรปฎก ฉบบภาษาบาลกบอรรถกถาภาษาบาลทอาจารย พร รตนสวรรณ ด าเนนการตรวจช าระจดพมพ เมอ ๑๒ – ๒๐ กนยายน ๒๕๓๕

พ.ศ. ๒๕๓๕ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ปรารภการทสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ ทรงเจรญพระชนมายครบ ๖๐ พรรษา ไดด าเนนการแปลพระไตรปฎกภาษาบาล

๓๖

ฉบบมหาจฬาเตปฏก เปนภาษาไทย แปลและจดพมพเสรจเรยบรอย ป ๒๕๓๙ จดงานสมโภช เมอวนอาทตยท ๗ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๔๒ จ านวน ๖,๐๐๐ ชด ชดละ ๔๕ เลม

ปจจบน มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย มพระไตรปฎก ฉบบภาษาบาล ๔๕ เลมชด และฉบบภาษาไทย ๔๕ เลมชด มอรรถกถา–ฎกา–ปกรณวเสส จ านวน ๑๐๒ เลม ก าลงด าเนนการแปลคมภรอรรถกถาภาษาบาลเปนภาษาไทย

ระบบสบคนพระไตรปฎกดวยคอมพวเตอร ประเทศไทยของเรา มพระไตรปฎกฉบบทจารลงบนใบลานรอยเชอกเปนฉบบเรยกวา

“ผก” รวมหลายๆ ผกเรยกวา “บน” ฉบบทตพมพเปนเลมหนงสอ จ านวน ๔๕ เลมทงภาษาบาลและภาษาไทย และฉบบทจารกลงบนแผนหนออน จ านวน ๑,๔๑๘ แผน ประดษฐานอยในมหาวหารทบรเวณพทธมณฑล

นอกจากจะมพระไตรปฎกฉบบตางๆ ดงทกลาวยงมพระไตรปฎก ฉบบคอมพวเตอร เปนพระไตรปฎกฉบบ CD–ROM ใชเปดอานและศกษาดวยเครองคอมพวเตอร พระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอร คอ พระไตรปฎกทจดพมพปอนขอมลเขาเครองคอมพวเตอรแลวบนทกลงบนแผน CD–ROM สรางระบบฐานขอมลเปนโปรแกรมสบคนขอความทตองการแลวพมพลงกระดาษปรนสออกมา เหตทเกดพระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอร กเนองมาจากปรมาณทมากมายของพระไตรปฎก ซงท าใหการบนทก การเกบรกษา การน ามาใชศกษาคนควาเปนไปดวยความยากล าบาก จงไดมการจดท าพระไตรปฎกฉบบ CD–ROM เมอป ๒๕๓๑ โดยส านกคอมพวเตอรมหาวทยาลยมหดล พระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอรนนรวมอรรถกถาดวยมปรมาณถง ๔๓๐ ลานตวอกษร เฉพาะแผน CD–ROM ทบนทกขอมลสามารถบนทกขอมลไดสงถง ๗๐๐ ลานตวอกษร

ปจจบนมพระไตรปฎกฉบบคอมพวเตอรหรอฉบบ CD–ROM หลายฉบบ คอ ฉบบฉฏฐสงคายนา (Chattha Sangayana) ของทานโกเอนกา (S.N. Goenka) เปนภาษาบาล ชดท ๓ (version 3) บรรจคมภรภาษาบาล จ านวน ๒๑๗ เลม

พระไตรปฎก VCD ROM ชดพระไตรปฎกอรรถกถาไทยของมหามกฏราชวทยาลย ฉบบกองทนใตรมเงาพระบรมสารรกธาต เนองในโอกาสพทธพธบชาพระบรมสารรกธาตในวนอาสาฬหบชา ณ บรมบรรพต (ภเขาทอง) วดสระเกศ ๒๕๔๘.

ส าหรบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ด าเนนการจดท าพระไตรปฎกภาษาไทยบนทกลงแผน CD–ROM เสรจแลวก าลงจะเปดตวใหใชคนควาในชวงตนป ๒๕๕๐ ใชชอวา MCU.Trai พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบคอมพวเตอร

๓๗

พระไตรปฎก ๔๕ เลม พระไตรปฎกนนเปนคมภรทบนทกค าสงสอนของพระพทธเจา ทเรยกวา “นวงคสตถ

ศาสน” ไดแก ค าสอนของพระศาสดามองค ๙ คอ ๑. สตต สตร ไดแก อภโตวภงค นทเทส ขนธกะ ปรวาร พระสตรในสตตนบาตและพทธ

วจนะอน ๆ ทมชอวา สตตะ หรอ สตตนตะ โดยสรป คอ วนยปฎก คมภรนทเทส และพระสตรทงหลาย

๒. เคยย เคยยะ ไดแก ขอความทมรอยแกว และรอยกรองผสมกน หมายเอาพระสตรทมคาถาทงหมด โดยเฉพาะสคาถวรรคในสงยตตนกาย

๓. เวยยากรณ เวยยากรณะ ไดแก ความรอยแกวลวน หมายเอาพระอภธรรมปฎกทงหมด พระสตรทไมมคาถา และพทธพจนอนทไมจดเขาในองค ๘ ขอทเหลอ

๔. คาถา คาถา ไดแก ความรอยกรองลวนหมายเอาธรรมบท เถรคาถา เถรคาถา และคาถาลวนในสตตนบาตทไมมชอวาเปนสตร

๕. อทาน อทาน ไดแก พระคาถา คอรอยกรองกม รอยแกวกม๑๖๗ ซงทรงเปลงออกมาดวย พระทยอนสหรคตดวยโสมนสสมปยตดวยญาณ รวมเปนพระสตร ๘๒ สตร

๖. อตวตตก อตวตตกะ ไดแก พระสตร ๑๑๐ สตร ทตรสโดยนยวา วตต เหต ภควตา (สมดงทพระผมพระภาคตรสไว)

๗. ชาตก ชาดก ไดแก ชาดก ๕๕๐ เรอง มอปณณกชาดก เปนตน มเวสสนตรชาดกเปนทสด

๘. อพภตธมม อพภตธรรม ไดแก พระสตรทวาดวยเหตอศจรรย หมายเอาพระสตรทวาดวยขออศจรรยไมเคยมทกสตร เชนทตรสวา ภกษทงหลาย ขออศจรรยไมเคยม ๔ อยางนหาไดในอานนท๑๖๘

๙. เวทลล เวทลละ ไดแก พระสตรแบบถามตอบ ซงผถามไดทงความร(เวท) และความพอใจ (ตฏฐ) ถามตอ ๆ ไป เชน จฬเวทลลสตร๑๖๙ มหาเวทลลสตร๑๗๐ สมมาทฏฐสตร๑๗๑ สกกปญหสตร๑๗๒ สงขารสตร๑๗๓ และมหาปณณมสตร๑๗๔

๑๖๗ ดรายละเอยดใน ข.อ. (บาล) ๒๕/๗๑/๒๑๒,๗๓/๒๑๓,๗๔/๒๑๔. ข.อ. (ไทย) ๒๕/๗๑/๓๒๑,๗๓/

๓๒๓,๗๔/๓๒๔. ๑๖๘ อง.จตกก. (บาล) ๒๑/๑๒๙/๑๔๙-๑๕๐, อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๒๙/๑๙๗-๑๙๘. ๑๖๙ ม.ม. (บาล) ๑๒/๔๖๐–๔๖๗/๔๑๐–๔๑๖, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๖๐–๔๖๗/๕๐๐-๕๐๙. ๑๗๐ ม.ม. (บาล) ๑๒/๔๔๙–๔๕๙/๔๐๑–๔๐๙, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๔๔๙–๔๕๙/๔๘๘-๔๙๙. ๑๗๑ ม.ม. (บาล) ๑๒/๘๙-๑๐๔/๖๓-๗๕, ม.ม. (ไทย) ๑๒/๘๙-๑๐๔/๘๑-๑๐๐.

๓๘

ค าสงสอนของพระพทธเจาทแบงเปนสตถศาสนนน เมอรวบรวมจดพมพเปนเลมหนงสอ ในประเทศไทย แบงจดพมพเปน ๔๕ เลม

วนยมทงหมด ๘ เลม ประกอบดวย เลม ๑ มหาวภงค ภาค ๑ วาดวยศลของภกษ ๑๙ ขอ คอ ปาราชก ๔ ขอ สงฆาทเสส ๑๓ ขอ

อนยต ๒ ขอ เลม ๒ มหาวภงค ภาค ๒ วาดวยศลของภกษทเหลออก ๑๐๘ ขอ เลม ๓ ภกขนวภงค วาดวยศลของภกษณ ๓๑๑ ขอ เลม ๔ มหาวรรค ภาค ๑ วาดวยเรองแตแรกตรสร การอปสมบท อโบสถ จ าพรรษา และ

ปวารณา เลม ๕ มหาวรรค ภาค ๒ วาดวยเรองเครองหนง เภสช กฐน จวร นคคหกรรม การทะเลาะ

ววาท และสามคค เลม ๖ จฬวรรค ภาค ๑ วาดวยเรองนคคหกรรม วฏฐานวธ และการระงบอธกรณ เลม ๗ จฬวรรค ภาค ๒ วาดวยขอบญญตปลกยอย เสนาสนะ สงฆเภท ขอวตร การงดสวด

ปาตโมกข ภกษณ สงคายนาครงท ๑ และครงท ๒ เลม ๘ ปรวาร คมอถามตอบซกซอมความรวนย สตตนตะ ๒๕ เลม ประกอบดวยทฆนกาย ๓ เลม เลม ๙ ทฆนกายสลขนธวรรค มพระสตรขนาดยาว ๑๓ สตร เลม ๑๐ ทฆนกายมหาวรรค มพระสตรยาว ๑๐ สตร เลม ๑๑ ทฆนกายปาฏกวรรค มพระสตรยาว ๑๑ สตร มชฌมนกาย ๓ เลม เลม ๑๒ มชฌมนกาย มลปณณาสก มพระสตรขนาดกลาง ๕๐ สตร เลม ๑๓ มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก มพระสตร ๕๐ สตร เลม ๑๔ มชฌมนกาย อปรปณณาสก มพระสตร ๕๒ สตร สงยตตนกาย ๕ เลม เลม ๑๕ สงยตตนกาย สคาถวรรค รวมคาถาภาษต จดเปนสงยต (กลมเรอง) ม ๑๑ สงยต เลม ๑๖ สงยตตนกาย นทานวรรค วาดวยเหตปจจยคอปฏจจสมปบาท ม ๑๐ สงยต เลม ๑๗ สงยตตนกาย ขนธวรรค วาดวยเรองขนธ ม ๑๓ สงยต

๑๗๒ ท.ม. (บาล) ๑๐/๓๔๔–๓๗๑/๒๒๖–๒๔๗, ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๔๔–๓๗๑/๒๗๓-๓๐๐. ๑๗๓ อง.ตก. (บาล) ๒๐/๒๓/๑๑๖-๑๑๗, อง.ตก. (ไทย) ๒๐/๒๓/๑๗๑-๑๗๒. ๑๗๔ ม.อ. (บาล) ๑๔/๘๕-๙๐/๖๗-๗๑, ม.อ. (ไทย) ๑๔/๘๕-๙๐/๙๖-๑๐๔.

๓๙

เลม ๑๘ สงยตตนกาย สฬายตนวรรค วาดวยเรองอายตนะ ๖ ม ๑๐ สงยต เลม ๑๙ สงยตตนกาย มหาวรรค วาดวยโพธปกขยธรรม ๓๗ ม ๑๒ สงยต องคตตรนกาย ๕ เลม ประกอบดวย เลม ๒๐ องคตตรนกาย เอกก–ทก–ตกนบาต วาดวยธรรมหมวด ๑-๒-๓ รวมทงเรอง

เอตทคคะ เลม ๒๑ องคตตรนกาย จตกกนบาต วาดวยธรรมหมวด ๔ เลม ๒๒ องคตตรนกาย ปญจก-ฉกกนบาต วาดวยธรรมหมวด ๕-๖ เลม ๒๓ องคตตรนกาย สตตก–อฏฐก–นวกนบาต วาดวยธรรมหมวด ๗–๘–๙ เลม ๒๔ องคตตรนกาย ทสก–เอกาทสกนบาต วาดวยธรรมหมวด ๑๐-๑๑ ขททกนกาย ๙ เลม เลม ๒๕ รวมคมภรยอย ๕ คมภร คอ ขททกปาฐะ ธรรมบท อทาน อตวตตกะ สตตนบาต เลม ๒๖ รวมคมภรยอยทเปนคาถาลวน ๔ คมภร คอ วมานวตถ เปตวตถ เถรคาถา เถรคาถา เลม ๒๗ ชาดก ภาค ๑ รวมคาถาชาดก ๕๒๕ ชาดก เลม ๒๘ ชาดก ภาค ๒ รวมคาถาชาดก ๒๒ ชาดก เลม ๒๙ ขททกนกาย มหานทเทส ภาษตของพระสารบตร อธบายพระสตร ๑๖ สตรใน

อฏฐกวรรค เลม ๓๐ ขททกนกาย จฬนทเทส ภาษตของพระสารบตร อธบายพระสตร ๑๖ สตร เลม ๓๑ ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค ภาษตของพระสารบตร อธบายขอธรรมทลกซง

เกยวกบหนทางแหงปฏสมภทา เลม ๓๒ ขททกนกาย อปทาน ภาค ๑ รวมคาถาแสดงประวตในอดตของพระพทธเจา พระ

ปจเจกพทธเจา และประวตของพระอรหนต ๔๑๐ รป เลม ๓๓ ขททกนกาย อปทาน ภาค ๒ รวมคาถาแสดงประวตในอดตของพระเถระ(ภกษ)

๔๐ รป และประวตในอดตของพระเถร(ภกษณ) ๔๐ รป แสดงเรองพระพทธเจา ๒๔ พระองค แสดงพทธจรยาในอดต

อภธรรม ๑๒ เลม ประกอบดวย เลม ๓๔ ธมมสงคณ แสดงมาตกา (แมบท) ขอธรรมเปนชด ๑๖๔ ชด แลวขยายความ เลม ๓๕ วภงค ยกหลกธรรมส าคญ ๆ มาอธบาย รวม ๑๘ วภงค เลม ๓๖ ธาตกถา น าขอธรรมมาจดเขาในขนธ ๕ อายตนะ ๑๒ ธาต ๑๘ รวม ๑๒๕ อยาง

ปคคลบญญต วาดวยการบญญต ๖ คอ ขนธบญญต อายตนบญญต ธาตบญญต สจจบญญต อนทรยบญญต ปคคลบญญต

๔๐

เลม ๓๗ กถาวตถ คมภรทพระโมคคลลบตรตสสเถระ เรยบเรยงขน เมอคราวสงคายนาครงท ๓ ประพนธเปนค าปจฉา–วสชนา รวม ๒๑๙ กถา

เลม ๓๘ ยมก ภาค ๑ คมภรอธบายหลกธรรม ตงค าถามเปนค ๆ ม ๗ ยมก เลม ๓๙ ยมก ภาค ๒ ถามตอบเพมเตมจากภาค ๑ ม ๑๐ ยมก เลม ๔๐ ปฏฐาน ภาค ๑ อธบายปจจย ๒๔ เลม ๔๑ ปฏฐาน ภาค ๒ อธบายความทธรรมทงหลายเปนปจจยแกกน ตอจากภาค ๑ เลม ๔๒ ปฏฐาน ภาค ๓ อธบายความเปนปจจยแกกน ตอ เลม ๔๓ ปฏฐาน ภาค ๔ อธบายความเปนปจจยแกกน ตอ เลม ๔๔ ปฏฐาน ภาค ๕ อธบายความเปนปจจยแกกน ตอ เลม ๔๕ ปฏฐาน ภาค ๖ อธบายความเปนปจจยแกกนในแงปฏเสธ พระไตรปฎกทง ๔๕ เลม มคมภรทบนทกค าอธบาย เรยกวา อรรถกถา และอรรถกถา กม

คมภรทบนทกค าอธบายทแตงโดยพระสาวก เรยกวา ฎกา

อกษรยอหวใจพระไตรปฎก โบราณทานไดยอพระไตรปฎกทงหมดเปนตวอกษรใชบรกรรมกน ดงน วนยปฎกยอวา ปา (หรอ อา) ปา ม จ ป สตตนตปฎกยอวา ท ม สง อง ข อภธรรมปฎกยอวา สง ว ธา ป ก ย ป ปจจบนไดมการยอขททกนกาย ๑๕ คมภรวา ข ธ อ อ ส ว เป เถ เถ ชา น ป อ พ จ พระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา ทประกอบการศกษาในหลกสตรปรญญาโทน มการใชอกษรยอนสตพงศกษารายละเอยดในหนงสอคมอท าวทยานพนธ และดตามทปรากฏในโครงสรางแหงพระไตรปฎก ในหนาตอไป