Upload
altanzul-bayarsaikhan
View
4.979
Download
5
Embed Size (px)
Citation preview
Хорт хавдар.Шалтаан, эмгэг жам
ЭМШУИС, А-421, Б.Алтанзул
Шалтгаан
Үндсэн 3 төрлийн карциноген байна
1. Химийн
2. Физикийн
3. Биологийн
Хорт хавдар үүсэхэд туяаны нөлөөАль туяа нь надад муу юм болоо?
Элекрон соронзон долгион
Ионжуулагч Үл ионжуулагч
Туяаны үл ионжуулагч спектрийн хэсэг: шууд
молекулыг задлах, химийн холбоог өөрчлөх
хэмжээний энергиггүй
Ионжуулагч туяа (e.g Рентген) –ны нөлөөн
дор атом, молекул элетроноо алдаж энэ
нь эдийн гэмтэл үүсгэн хавдар үүсэх хүчин
зүйл болно.
ҮЛ-ИОНЖУУЛАГЧ Тогмол электрик болон
соронзон орон Цахилгаан хэрэгсэлүүд: үс
хатаагч, ТВ, утас гэх мэт Радио Богино долгионы зуух Инфрарэд Нүдэнд үзэгдэх гэрэл
ИОНЖУУЛАГЧ
o Хэт ягаан туяа o Рентген туяаo Цөмийн цацраг
Ради
о ид
эвхи
т ту
яаα хэсэг: хэмжээ томтой, эерэг цэнэгтэй, арьсаар нэврэхгүй
β хэсэг: сөрөг цэнэгтэй. 5 см гүн орвол эд эсийг задлана. Хор бага
γ хэсэг: Эс хордуулах нь бага
Нейтрон: эсэд гүн нэвтрэнэ. Удмын аппаратыг гэмтээнэ.
Хэт ягаан туяа
UV-A = 320 - 400 nm урт долгион, арьсны эдэд гүн нэвтэрч холбог эдийн бүтцийг гэмтээнэ.
UV-B = 280 - 320 nm дунд долгион, А-с илүү гэмтээх чадвартай
UV-C = 200 - 280 nm
арьсны өнгөц давхаргад үйлчилж меланом үүсэх эрсдэлийг ихэсгэнэ
UV-C Озоноор шүүгдэнэ
UV-B
Эсийн хуваагдлыг саатуулна
Ферментийг идэвхгүйжүүлнэ
Мутаци үүсгэнэ
Өндөр тунгаар эсийг үхүүлнэ
Хавтгай эст өмөн
Суурь эсийн өмөн
Меланокарцинома
Хорт хавдар үүсгэгч химийн бодисын 1000-5000 нь хүний үйл ажиллагаатай холбоотой.
Органик нэгдлүүд
• Формальдегид• Ацеталдегид• 1,4-Диоксан• Этилкарбамат• 2 нитропропан• Стерин• Тиоацитамид• Тиоуреа
Органик бус нэгдлүүд
• мыщъяк• Хром• Берилли• Кадми• Хар тугалга• Никель• Селениум
• Хавдар үүсгэх шууд нөлөөтэй
Олон цагирагт үнэрт нүүрстөрөгч
үнэрт аминууд
афлатоксин B1
Нитрозамид болон амидууд асбестоз
Венилхлорид
Хром, никель болон бусад металууд
Арсеник
циклофосфамид
хлорамбуцил
бусулфан
мелфалан
Хавдар үүсгэх магадлалтай
Сахарин болон цикламат Эстроген
Прокарциноген
Ямар бүлгийн химийн бодисууд хавдар үүсгэх нөлөөтэй вэ?
Эпоксидууд:Этилен оксид
Пропилин оксид Органогалогент нэгдлүүд:
Венилхлорид
КарбонтетрахлоридХлороформГексахлорбензенТрихлорэтилен Гидразинууд:
Гидразин1,2-Диметилгидразин
Нитроз нэгдлүүд
Нитрозметиламин Үнэрт аминууд:
БензидинАнилин
Үнэрт нүүрстөрөгч:Бензен
БензпиренБензантрацен
Эдгээр канцироген бодисууд биед хэрхэн нэвтрэх вэ?
Арьсаар. Олон төрлийн уусгагчид болон бусад химийн нэгдлүүд арьсаар шууд нэвчих боломжтой.
ХБЗ. Карциноген бодис агуулсан хоол тэжээлээр
Амьсгэлын зам. • Хавдар үүсгэгч»»БС »»идэвхжих=жинхэнэ
хавдар үүсгэгч• Хавдар үүсгэгч=шууд хавдар үүсгэгч
Химийн карциноген нэгдлүүд
Үе шат:
Инициаци (эхлэл) – анхдагч нөлөө
промоци- трансформаци
Прогресс – Хавдрын ургалт
Frank Cancer
• Etiology
АрсеникасбестозBenzeneBenzedineChromium cpdsRadiation (mining)Mustard gasОлон цагирагт нүүрстөрөгч
Венилхолрид
• Site of Malignancy
Уушиг, арьс, элэгМезотелиум, уушигЛейкемиЦөсний хүүдийУушигОлон төрлийн УушигУушиг, арьсЭлэгний ангиосаркома
Тамхи+ Архи Амны хөндийн өмөнУлаан хоолойн өмөн
тамхи+ асбестозтамхи + уул уурхайтамхи + уран+ радиум
Амьсгалын замын өмөн
Уушигны өмөн
Болсон махан дахь канцероген
ГГетероцикл үнэрт аминууд • Багадаа нэг гетероцагираг
цикл, нэг амин бүлэг агуулсан нэгдлүүд байна.
• Тэдгээрийн зарим нь өндөр мутаген чанартай бодис юм.
• Эдгээр мутаген нь махыг болгох явцад үүсч болдог.
• Ходоодны өмөн• Улаан хоолойн
өмөн
Нитрат ДавсA, C, E витамины
дутагдалШар ногоон өнгөтэй
хүнсний ногооны бага хэрэглээ
Өөхны өндөр хэрэглээЭслэг бага хэрэглэхКальци бага авах Шарсан хоол их
хэрэглэх
• Гэдэсний өмөн• Нойр булчирхайн
өмөн• Түрүү булчирхайн
өмөн• Хөхний өмөн• Умайн өмөн
Элэгний өмөнмикотоксин
Сексийн зан үйлийн эрсдэлт хүчин зүйл
Умайн хүзүүний хорт хавдар
Сексийн замбраагүй амьдралSexual promiscuity
Бэлгийн олон хавьтагчХамгаалалтгүй хавьталХүний папилома вирус
Таргалалт
• Умай, бөөр, ходоодны хавдар өвчлөх эрсдэл их
• Шулуун гэдэс, хөхний хорт хавдраар илүү өвчлөнө.
Биологийн хорт хавдар үүсгэгчид
VIRUSES NEOPLASMSDNA VIRUSES
Human papilloma virus Cervical Ca, warts, ano- genital carcinoma
Herpes simplex virus II Cervical carcinomaEpstein-Barr virus NPCa, African Burkitt’sHuman Herpes virus 8 Kaposi’s sarcomaHepatitis B virus Hepatocellular CaHerpes simplex virus 6 Certain B cell (HBLV) lymphomas
VIRUSES NEOPLASMS
RNA VIRUSES
Human T-cell leukemia virus I Some T-cell leukemia,
lymphoma
Human T-cell leukemia virus II Some cases of hairy
cell leukemia
Human immunodeficiency virus I Lymphoma; Kaposi’s
sarcoma
VIRAL AGENTS: RNA viruses
Human T-cell Leukemia Virus [HTLV]
a retrovirus
tropism: CD4+ cells
mechanism: Tax protein
transcription c-fos, c-sis, IL-1 and IL-2
Viral replication T cell proliferation
Эсийн хуваагдлыг хариуцсан генд мутаци үүссэнээр хавдар үүснэ
Хавдрын үүсэл нь энэ 2 гений төрөлд гарсан мутацитай холбоотой байдаг.
1.Онкоген
Прото-онкоген эсийн хэвийн хуваагдлыг идэвхжүүлнэ.
Онкогенд мутаци үүсэх нь хуваагдлын идэвхийг ихэсгэнэ.
2.Хавдар дарагуйлагч ген
Эсийн хуваагдлыг дарангуйлна.
Мутацийн улмаас ген идэвхгүй болоход эсийн хяналтгүй хуваагдал үүснэ.
• Дараах тохиолдлуудад прото-онкогеноос онкоген үүснэ.
– Мутацийн улмаас уургын идэвхи нэмэгдэнэ. – Гений олшрол явагдах тусам уургын
нийлэгжил ихсэнэ.– Вирусын ген эзэн эсийн хромсомд орж нэгдсэнээр – Прото-онкогений мутациар үүсч болно.
ONCOGENE FAMILY
Classification of Oncogenes
A. Secreted Growth Factors
B. Cell Surface Receptors
C. Intracellular Transducers
D. DNA-binding Nuclear Proteins
E. Regulators of the Cell Cycle
Components of signal transduction pathways
c-sis, hst
erb B, fms, ret, trk, fes, fms
c-src, c-abl, mst, ras
myc, jun, fos
bcl, bax, bad
Classification of TS genes
A. Cell Adhesion Molecules
B. Regulators of the Cell Cycle
APC, DCC
RB1, Tp53
Proto-oncogene DNA
Mutation withinthe gene
Multiple copiesof the gene
Gene moved tonew DNA locus,
under new controls
OncogeneNew promoter
Hyperactivegrowth-stimulatingprotein in normalamount
Normal growth-stimulatingprotein in excess
Normal growth-stimulatingprotein in excess
ONCOGENE FAMILY
Mechanisms of Oncogene Activation
4. Viral Gene Integration
promoter
Viral promoter
Хавдар дарангуйлагч ген Мутаци болсон хавдар дарангуйлагч ген
Хэвийн өсөлт саатуулагч уураг
Дефекттэй үйл ажиллагаагүй уураг
Хяналттай эсийн хуваагдал
Хяналтгүй эсийн хуваагдал
– 4 болон түүнээс дээш соматик мутаци үүсэхэд хавдрын эс үүснэ.
– Онкогений иджвхжил нь эсийн хуваагдалыг ихэсгэнэ.
– Хавдар дарангуйлагч ген идэвхгүйжих нь хоргүй хавдар үүсэх шалтгаан болно.
– Нэмэлт олон мутаци үүсэх нь хорт хавдарт хүргэнэ.
Хромосомууд 1 Мутаци 2 Мутаци
Хэвийн эс Хорт хавдрын
эс
3 Мутаци 4 Мутаци
Өмөн үүсэх замууд
1. Пролифераци
2. Эсийн мөчлөгийн дараалал
3. ДНХ-н репераци
4. Үхэшгүй байдал
5. апоптоз
6. ангиогенез
7. Метастаз болон нэвчилт
Үе шат
Инициаци Промоци Прогресс
1.Пролифераци
2.Эсийн мөчлөгийн дараалал
Хэвийн дохио дамжуулах замд согогтой уураг саатуулах нөлөө үзүүлнэ.
– Эсийн хуваагдлыг идэвхжүүлэх дохио дамжина.
• Өсөлтийн даавар рецептортой холбогдох дохиог ras прото-онкогены бүтээгдэхүүн дамжуулдаг.
• ras онкогены бүтээгдэхүүн даавар холбогдоогүй байхад эсийг хяналтгүй өсгөх дохиог дамжуулдаг
– Эсийн хуваагдлыг саатуулах дохио дамжина.– p53 хавдар дарангуйлагч гений бүтээгдэхүүн
нь транскрипцийн фактор юм. – P53 транскрипцийн фактор нь эсийн
хуваагдлыг зогсоодог факторуудын генийг хэвийн үед идэвхжүүлдэг.
– P53-н үйл ажиллагаа доголдсоноор саатуулагч уургууд нийлэгжихгүй болж эсийн хуваагдал тасралтгүй явагдана.
Эсийн мөчлөгийн хяналтын системд өсөлтийн фактор дохио дамжуулна
– G1 хяналтын цэгт байгаа эсд өсөлтийн факторын үзүүлэх нөлөө
– Өсөлтийн фактор плазмын мембрантай холбогдсоноор эсийн доторх дохиолол дамжих систем идэвхжиж эсийг S шатруу орохыг өдөөнө.
Өсөлтийн хяналтаас гарсанаар хавдрын эс нь хорт хавдар болтлоо үржинэ
– Хорт хавдрын эс эсийн мөчлөгийн зохицуулгагүй болдог.
– Ихэвчлэн өсөлтийн хүчин зүйлүүдтэй хамааралгүйгээр хавдрын эс нь хурдацтай өсдөг.
(Growth Factor Signaling Pathway)
• Зохицуулалтгүй, хяналтгүй пролифераци• Хяналтгүй өсөлт үүсэх нь дараах зүйлстэй
холбоотой. Өсөлтийн факторын ялгарал ихсэх
1. Өсөлтийн рецепторын тоо ихсэх2. Тодохой ферментүүд ыолон уургын
бүтээгдэхүүны зохилдолгллгүй идэвхжил
Immortilization-үхэшгүй
Most normal adult tissues have NO telomerase activityTelomerase activity is present in 90% of tumors
Telomeres- specialized structures at chromosome ends generated and maintained by telomerase
Telomerase- ribonucleoprotein enzyme which preserves the integrity of telomeres
* key component in immortalization of cancer cells
Telomere length- represents a molecular clock that determines the life span of the cell
Angiogenesis
• Process of new blood vessel formation.• Clinical importance:
– Tumor vessel number correlates positively with risk and degree of dissemination.
– Several cytokines that stimulate endothelial cell proliferation also stimulate proliferation of malignant cells.
• Formation of new blood vessels from existing vascular bed
• Carried out by endothelial cells (EC) and extra cellular matrix (ECM)
• Regulated by angiogenic factors (inducers and inhibitors)
* A tumor is unable to grow larger than 1 mm3 w/o developing a new blood supply
INVASION AND METASTASIS