TCG : The Knowledge Company

تبیین نظری ماهیت اقتصاد مقاومتی

و رابطه آن با توسعه ملی

حهصف

2

فهرست مطالب:

مقدمه

تعریف اقتصاد مقاومتی

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی

تبیین ساختار صادرات و واردات به عنوان یکی از آسیبها و ضعفهای اقتصاد

ملی

تبیین آثار آسیب پذیری ها

تجارب جهانی در زمینه اقتصاد مقاومتی

جمع بندی و نتیجه گیری

حهصف

3

ي!ک تحريم ه!ای ي!افتن ب!ا ش!دت و اخ!ير در چن!د س!ال

اس!المی جمه!وری علي!ه غ!رب غيرانس!انی و جانب!ه

« جدی!د واژه ی مق!اومتیاي!ران، ادبي!ات اقتص!اد ب!ه »

اقتص!ادی كش!ور اض!افه ش!ده اس!ت. این واژه اولین ب!ار

1389از س!وی مق!ام معظم ره!بری در ش!هریور س!ال

مط!رح گردي!د و در مق!اطع زم!انی بع!دی ن!یز ب!ه تب!یین

ابعاد گوناگون آن پرداخته شده است.

:مقدمه

حهصف

4

« دلي!ل دو ب!ه ابت!دا در مفه!وم اقتص!ادی این فش!ار

« ارائ!ه ش!د. آم!ادگی كش!ور ب!راي جهش« و »دش!منان

مولف!ه و ابع!اد تش!ریح ب!ه بع!د در طی س!ال های ام!ا

ه!ای دیگ!ر مفه!وم اقتص!اد مق!اومتی پرداخت!ه ش!د ک!ه

ک!املترین آن را می ت!وان در اواخ!ر اس!فند م!اه س!ال

خص!وص 1392 در اقتص!اد دهگان!ه مولفه ه!ای تب!یین

جستجو نمود. مقاومتی

مق!اومتی، اقتص!اد مفه!وم تح!ول س!یر بررس!ی با

ت!دریج ب!ه مفه!وم، این ک!ه می ش!ود معن!ای مش!اهده

فراگ!یرتری و ج!امع تر و ک!امل تر، گرفت!ه خ!ود ب!ه را

وجوه کاربردی تری پیدا کرده است.

)ادامه(مقدمه

حهصف

5

»استفاده از امکانات و ظرفیت های بالقوه و

بالفعل کشور به نحو شایسته و مناسب و با

برای مقاوم شدن اقتصاد ملی رویکرد جهادی

«.در مقابل آسیب ها

بنابراین اقتصاد مقاومتی مترادف فرآیند

مقاومسازی اقتصاد است که آن نیز منوط به

کاهش همهجانبة آسیبپذیریها میباشد.

تعریف اقتصاد مقاومتی

حهصف

6

ک!اهش آس!یبپذیری های من!وط ب!ه مقاومش!دن اقتص!اد ملی

تهدی!دزای و عوام!ل درونی ناحی!ه ض!عف های دو از ناش!ی

می باشد.بیرونی

اقتصاد مقاومتیکاهش

آسیب پذیری

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی

حهصف

7

برای درک هرچ!ه به!تر از مفه!وم آس!یبها میت!وان از مب!انی

بهره گ!یری (« SWOT» ق!وت، ض!عف، فرص!ت، تهدی!د )م!دل

کرد. بدین معنا که

S+O= امکان نیل به پیشرفت

W+T= آسیب منتج به پسرفت

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

8

علل و به 1392 اسفند 20مقام معظم رهبری در

ابالغ سیاست های اقتصاد مقاومتی انگیزه چهارگانه

از یک سو توانمندیها اشاره نمودند که عالوهبر بیان

تهدیداتو از سوی دیگر گویای ضعفها داللت بر

مبتالبه اقتصاد کشور میباشد و از این بابت حائز

اهمیت فراوان است.

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

9

علل و انگیزه تدوین و ابالغ

های سیاستمقاومت اقتصادی

های فراوان مادی و معنوی ظرفیت. 1کشور

های عالی انسانی ظرفیت. 1

سرمایه های »معدنی، . 2طبیعی و صنعتی«

موقعیت ممتاز جغرافیایی . 3کشور

حل مشکالت مزمن و دیرپای اقتصادی. 2

تورم. 1

بیکاری. 2

وابستگی به نفت. 3

واردات بی رویه. 4

معیوب بودن برخی . 5ساختارها

پایین بودن بهره وری . 6

الگوی ناصحیح مصرف. 7

مقابله با تحریم ها. 3

کاهش کامل تأثیرپذیری اقتصاد کشور از . 4های اقتصاد جهانی بحران

ضعف

تهدید

تهدید

قوت

حهصف

1 0

اقتصاداجزای آسیبرسان نکته بسیار مهم اینست که

ماهیتهای متفاوتی دارند.

از آن جمله:

هستند.قابل پیش بینی و کنترل عمدتاk ضعف ها

غیرقابل پیش بینی و غیر قابل کنترل عمدتاkتهدیدات

هستند.

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

1 1

برای درک هرچه بهتر مرزهای ضعف و تهدید به

تبیین مثال های زیر پرداخته می شود

بافت فرسوده شهرها و پدافند غیرعامل«: 1مثال

اتاق عمل نا مناسب و ژنراتور اضطراری«: 2مثال »

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

1 2

بن!ابراین کش!ورهای در ح!ال توس!عه همچ!ون

ک!ه رف!ع ض!عف ه!اج.ا. ای!ران بای!د از ی!ک س!و ب!ه

kکن!ترل عم!دتا و بی!نی پیش هس!تند، قاب!ل

ک!اهش تهدی!دهابپردازن!د و از س!وی دیگ!ر ب!ه

kبی!نی و غ!یر قاب!ل ک!ه عم!دتا غ!یر قاب!ل پیش

هستند، توجه داشته باشند.کنترل

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

1 3

می!ان تقس!یم بندی کالن از مف!اهیم مزب!ور، می ت!وان ب!رای

کشورهای مختلف جهان بهره گیری نمود.

ض!عف های س!اختاری کش!ورهای در ح!ال توس!عه ک!ه

دارند.فراوان

دارای ک!!ه توس!!عه یافته ض!!عف های کش!!ورهای

می باشند. ساختاری کم

توس!عه، ح!ال در و یافت!ه توس!عه از اعم کش!ورها تم!ام

یکس!ان میباش!ند، ام!ا تهدی!دات محیطی تاح!دی در مع!رض

kنیست. مشابه و مشترک آنها سرنوشتالزاما

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

1 4

توس!عه ح!ال در کش!ورهای اینک!ه ب!ه توج!ه ض!عف های با

توس!عه یافته س!اختاری ب!ه کش!ورهای نس!بت فراوان ت!ری

دارن!د، بای!د تالش مض!اعفی را جهت ک!اهش آس!یب پذیری ها

به عمل آورند.

ب!ه س!و ی!ک از بای!د کش!ورها این دیگ!ر رف!ع به عب!ارت

س!اختاری دیگ!ر ض!عف های س!وی از و مواجه!ه بپردازن!د

را مدنظر قرار دهند.فعاالنه با تهدیدات محیطی

تجزیه و تحلیل کانون اصلی اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

1 5

ک!اهش ب!ه مق!اومتی اقتص!اد اص!لی ک!انون ش!د گفت!ه همانطورک!ه

آس!یب پذیری ها بازگش!ت دارد. ک!اهش آس!یب پذیریها در ج . ا . ای!ران بیش!تر

ب!ه س!اختاری من!وط ض!عف های در رف!ع س!اختاری ض!عف های می باش!د.

اقتص!اد ملی ای!ران مختل!ف و گون!اگون هس!تند ک!ه بهعن!وان نمون!ه می ت!وان

به موارد زیر اشاره کرد:

عدم تعادل در وضعیت صادرات و واردات

)عدم تعادل در بازار نیروی کار )نیروی تحصیل کرده

عدم تعادل در تولید و مصرف منابع طبیعی

عدم تعادل در بودجه عمومی کشور بین بودجه جاری و عمرانی

عدم تعادل در بازار ارز

عدم تعادل در بازار پول

......

ت̀بیین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀نوان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد

ملی

در این نشس!ت علمی تنه!ا ب!ه تحلی!ل و تب!یین

در اقتص!اد ملی ک!ه یکی از نق!اط آس!یب پ!ذیر

ع!دم تع!ادل در وض!عیت ص!ادرات و مرب!وط ب!ه

می گردد، پرداخته می شود.واردات

حهصف

1 6

ضعف های س!اختاری در وض!عیت ص!ادرات و واردات کش!ور

را می توان در محورهای ذیل خالصه نمود:

سهم باالی نفت در صادرات کل؛

عدم ت!وازن م!یزان واردات نس!بت ب!ه درآم!د حاص!ل از

صادرات غیر نفتی.

در ادام!ه مط!الب ب!ه تش!ریح ه!ر ی!ک از ض!عف های م!ذکور و

محیطی تهدی!دات و ه!ا تح!ریم اص!لی جهتگ!یری همچ!نین

نسبت به آنها پرداخته می شود.

وان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد یین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀ن ت̀ب

ملی )ادامه(

حهصف

1 7

هرگ!اه موازن!ه تج!ارت بین المللی کش!ور مثبت باش!د، ت!وان و

مس!ائل ب!ا مواجه!ه در سیاس!ی نخبگ!ان چ!انه زنی ق!درت

مختل!ف بین المللی در عرص!ه های اقتص!ادی، سیاس!ی و ...

مییاب!د. ک!اهش آس!یب پذیری ها و موازن!ه ام!ااف!زایش اگ!ر

مثبت تج!اری عم!دتاk ناش!ی از ص!ادرات ی!ک ک!االی خ!اص باش!د،

ابع!اد آس!یب پذیری ن!ه تنه!ا ک!اهش نمی یاب!د، بلک!ه در ص!ورت

تخاص!می، غ!یر ح!تی و تخاص!می تکانه ه!ای ب!روز و ظه!ور

ناحی!!ه این از و می ش!!ود درآم!!د بح!!ران دچ!!ار کش!!ور

آسیب پذیری در اقتصاد ملی افزایش می یابد.

سهم باالی نفت در صادرات کل

وان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد یین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀ن ت̀ب

ملی )ادامه(

حهصف

1 8

وان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد یین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀ن ت̀ب

ملی )ادامه(

کش!!ور، ص!!ادراتی اقالم ت!!رکیب م!!رور با

مش!اهده میش!ود ک!ه س!هم نفت در ص!ادرات ک!ل

ب!اال اس!ت. ل!ذا، این ام!ر میتوان!د بهعن!وان یکی

و ش!ود محس!وب کش!ور آس!یبپذیر نق!اط از

فش!ارهای تحمی!ل و تش!دید ب!رای را زمین!ه

بیرونی فراهم آورد.

حهصف

1 9

طی غیرنف!تی( و )نف!تی کش!ور ص!ادرات و واردات

1392 الی 1375سال های سال

ارزش صادرات نفت و گاز و

میعانات گازی

ارزش صادرات غیر نفتی بدون

احتساب میعانات

گازی

جمع کل صادرات

ارزش واردات

درصد ارزش صادرات

نفت و گاز به کل صادرات

درصد ارزش صادرات غیر نفتی به کل

صادرات

1375 19,271 3,106 22,377 15,117 86% 14%

1380 19,338 4,224 23,562 17,626 82% 18%

1385 64,665 12,997 77,662 41,723 83% 17%

1390 118,232 33,819 152,051 61,808 78% 22%

1391 68,135 32,567 100,702 53,451 68% 32%

*1392 68,000 31,332 99,332 49,422 68% 32%

میلیون دالر

مأ̀خذ: با̀نک مر̀کزی ج.ا. ا̀یران، ̀سازمان تو̀سعه ت̀جارت ا̀یران. آ̀مار درآ̀مد ̀صادرات نفت مقدماتی است.92و گاز در سال

وان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد یین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀ن ت̀ب

ملی )ادامه(

حهصف

2 0

س!الهای طی ف!وق، ج!دول ارق!ام ب!ا ، 1375-90مط!ابق

% 80می!انگین س!هم ص!ادرات نفت در ص!ادرات ک!ل، بیش از

بوده است.

ض!عفها و کاس!تیهای ف!راوان س!اختار این وض!عیت نمای!انگر

کش!ور تش!دید ص!ادراتی ب!رای زمین!ه ای!نرو از میباش!د.

اص!لی جهتگ!یری و گردی!د ف!راهم تهدی!دها و فش!ارها

شد.نقطه آسیب تحریمها معطوف به این

وان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد یین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀ن ت̀ب

ملی )ادامه(

حهصف

2 1

1375-92هرچن!د س!هم ص!ادرات غیرنف!تی طی س!ال های

درص!د 32 درص!د ب!ه 14در ص!ادرات ک!ل اف!زایش یافت!ه و از

رس!یده اس!ت. ض!من اینک!ه بخش!ی از این اف!زایش ب!ه دلی!ل

ک!اهش ص!ادرات نفت پس از تحریمه!ا میباش!د، بای!د توج!ه

کماک!ان غیرنف!تی ب!ه ص!ادرات واردات نس!بت ک!ه داش!ت

وضعیت نامناسب میباشد.

غیرنف!تی ص!ادرات از حاص!ل درآم!د دیگ!ر، به عب!ارت

واردات کشور نیست. جوابگوی

عدم توازن میزان واردات نسبت به درآمد حاصل از صادرات

غیر نفتی

وان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد یین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀ن ت̀ب

ملی )ادامه(

حهصف

2 2

براب!ر ب!وده و در س!ال 4.8، 1375بدین مع!نی ک!ه این نس!بت در س!ال

علیرغم ک!اهش 1390-92 براب!ر می باش!د. در س!الهای 2.4 ن!یز 1389

براب!ر ن!یز بیش!تر 1.5واردات بهعلت اف!زایش تحریمه!ا این نس!بت از

سالبوده است. جدول ذیل این روند را نشان می دهد:نسبت واردات به صادرات غیر نفتی

سالنسبت واردات به صادرات غیر نفتی

1375 4.87 1384 3.751376 4.94 1385 3.211377 4.75 1386 3.161378 3.77 1387 3.061379 3.81 1388 2.531380 4.17 1389 2.431381 4.83 1390 1.831382 4.45 1391 1.641383 5.17 *1392 1.58

ران. آم`ار س`ال ران، س`ازمان توس`عه تج`ارت ا̀ی زی ج.ا. ا̀ی ک مر̀ک دماتی 92مأخ`ذ: با̀ن م̀قاست.

وان یکی از آ̀سیبها و ̀ضعفهای اقت̀صاد یین ̀ساختار ̀صادرات و واردات به ع̀ن ت̀ب

ملی )ادامه(

از دیگ!ر نوب!ه خ!ود یکی ب!ه ن!یز ام!ر این

اقتص!اد ملی در آس!یب پذیری کانون ه!ای

را موجب شده است.

حهصف

2 3

واردات و ص!ادرات وض!عیت ش!د، گفت!ه ک!ه هم!انطور

می باش!!د. مختلفی آس!!یب پذیری های منش!!اء کش!!ور

« در ریش!ه ک!ه س!اختاریآس!یب پذیری هایی « ض!عف های

دارن!د، زمین!ه الزم را ب!رای مواجه!ه فعاالن!ه ب!ا ش!وک ها و ی!ا

تح!!ریم آث!!ار منتفیتکانه ه!!ای ام!!ر این می س!!ازند.

گون!اگونی در اقتص!اد ملی در طی چن!د س!ال داش!ته اس!ت

که عبارتنداز:

آثار تورمی آسیب پذیری ها

آثار رکودی آسیب پذیری ها

تبیین آثار آسیب پذیری ها

حهصف

2 4

ب!ا توج!ه ب!ه اینک!ه بودج!ه ج!اری دولت وابس!تگی ف!راوانی

ب!ه درآم!دهای نف!تی دارد، ک!اهش در درآم!دهای نف!تی ک!ه

حاص!ل از تحریم ه!ای بین المللی و ض!عف های س!اختاری

اقتص!اد ملی ب!ود، ب!ه ع!دم تعادل ه!ای اساس!ی در بودج!ه

کشور انجامید.

تحریم ه!ای بین المللی نف!تی ب!ه ک!اهش ش!دید درآم!دهای

نف!تی منج!ر گردی!د و از ای!نرو دولت ناچ!ار ب!ه اس!تقراض

از بان!ک مرک!زی ش!د. این اس!تقراض ب!اعث اف!زایش پای!ه

پولی کشور و به تبع آن افزایش تورم گردید.

آثار تورمی آسیب پذیری ها

تبیین آثار آسیب پذیری ها )ادامه(

حهصف

2 5

سالنرخ تورم

سال نرخ تورم

1375 23.2 1384 101376 17.3 1385 121377 18.1 1386 181378 20.1 1387 251379 12.6 1388 111380 11.4 1389 121381 15.8 1390 221382 15.6 1391 311383 15.2 1392 مأخذ: بانک مرکزی ج. ا. ایران35

1375-92نرخ تورم سال های درصد

تبیین آثار آسیب پذیری ها )ادامه(

حهصف

2 6

کاهش درآم!دهای حاص!ل از ص!ادرات نفت و گ!از از ی!ک

دیگ!ر از س!ویی و گردی!د واردات ک!اهش ب!ه منج!ر س!و

اف!زایش ن!رخ ارز را در برداش!ت. اف!زایش ن!رخ ارز ن!یز

منج!ر ب!ه اف!زایش قیمت واردات م!واد اولی!ه و کااله!ای

ب!ا را تولی!د تولی!د گردی!د و هزینه ه!ای ب!رای واس!طه ای

رک!ود زمینه س!از و س!اخت روب!رو چش!مگیری اف!زایش

اقتصادی در کشور شد.

در را داخلی ناخ!الص تولی!د ک!اهش اقتص!ادی، رک!ود

برداشت.

آثار رکودی آسیب پذیری ها

تبیین آثار آسیب پذیری ها )ادامه(

حهصف

2 7

1375-91نرخ رش!د اقتص!ادی در س!ال های

درصدسال نرخ رشد سال نرخ رشد1375 5.40% 1384 6.30%

1376 0.80% 1385 6.10%

1377 2.20% 1386 7.70%

1378 1.70% 1387 0.60%

1379 5.70% 1388 1.30%

1380 2.10% 1389 6.50%

1381 8.10% 1390* 4.30%

1382 8.40% 1391* -6.80%

1383 4.60% 1392* -4.20%

، *آمار نهایی نیست.مأخذ: بانک مرکزی ج. ا. ایران

تبیین آثار آسیب پذیری ها )ادامه(

حهصف

2 8

ارزیابی

و ص!!ادرات وض!!عیت درخص!!وص س!!اختاری ضعف های

از اس!ت. ملی اقتص!اد آس!یبپذیریهای نمای!انگر واردات،

معط!وف ب!ه آنه!ا گردی!ده و جهتگ!یری اص!لی تحریمه!ا ای!نرو

ت!ورم در س!الهای اف!زایش ب!ه ام!ر و 1392 و 1391این

در س!الهای داخلی ناخ!الص تولی!د منفی رش!د همچ!نین

انجامید. 92و 91

ترکیب دو پدی!ده ت!ورم و رک!ود در اقتص!اد ای!ران، منج!ر ب!ه

« در سال های اخیر گردیده است.رکود تورمیوقوع »

تبیین آثار آسیب پذیری ها )ادامه(

حهصف

2 9

شمای ضعفهای ساختاری )صادرات و واردات( و آثار تحریمها

حهصف

3 0

ظه!ور و ب!روز 1391-92پدی!ده رک!ود ت!ورمی در س!ال های

پی!دا ک!رد. در دوره ه!ای گذش!ته گ!اه ش!اهد »اف!زایش ن!رخ

ت!ورم« و گ!اه ش!اهد »ک!اهش ن!رخ رش!د اقتص!ادی« ب!ودیم.

ن!رخ ت!ورم 1387-90 و 1375-78 در دوره ه!ای ب!رای مث!ال،

ی!ا ب!اال ب!ود ام!ا ن!رخ رش!د اقتص!ادی رون!د متوس!طی را داش!ت.

6.1، متوس!!ط ن!!رخ رش!!د براب!!ر 1379-86در دوره اینک!!ه،

در درص!د ب!ود.13.9درص!د و متوس!ط ن!رخ ت!ورم ب!دترین

-92، دوره را ش!اهد هس!تیمب!روز »رک!ود ت!ورمی« ک!ه دوره

درص!د - 5.5 می باش!د ک!ه هم ن!رخ رش!د منفی و براب!ر1391

درص!د ب!وده 32.6ب!وده و هم ن!رخ ت!ورم خیلی ب!اال و براب!ر

کاس!تی های س!اختاری اس!ت. ریش!ه این وض!عیت را بای!د در »

« جهت گ!یری تحریم ه!ای بین المللی« و »ص!ادرات و واردات

بر روی آنها جستجو نمود.

تبیین آثار آسیبپذیری ها )ادامه(

حهصف

3 1

پی!ام اص!لی مب!احث اقتص!اد مق!اومتی معط!وف ب!ه ک!اهش

برط!رف نم!ودن ع!دم تعادله!ای آس!یب پ!ذیری ه!ا از طری!ق

و س!اختاری ص!ادرات وض!عیت همچ!ون ملی اقتص!اد در

واردات است.

از ک!ه اقتص!اد مق!اومتی در مولفهه!ای دهگان!ه ای!نرو از

س!وی مق!ام معظم ره!بری م!ورد تب!یین ق!رار گرفت!ه اس!ت،

به این مهم تأکید فراوانی شده است.

ارزی!!اب

ی

(7تبیین آثار آسیب پذیری ها )

ها و ویژگیهای مؤلفه

دهگانه اقتصاد مقاومتی

ایجاد تحرک و پویایی در اقتصاد .1کشور و بهبود شاخص های کالن

اقتصادی

رشد اقتصادی. 1

تولید ملی. 2

عدالت اجتماعی. 3

اشتغال. 4

تورم . 5

رفاه عمومی . 6

توانایی مقاومت در برابر عوامل .2 تهدیدزا

تکانه های اقتصادی دنیا. 1

بالیای طبیعی . 2

تکانه های تخاصمی همچون تحریم ها . 3

تکیه بر ظرفیت های داخلی .3

ظرفیت های گسترده علمی. 1

انسانی. 2

طبیعی. 3

الی. م4

و اقلیمیجغرافیایی. 5

رویکرد جهادی .4

مردم محوری .5

تأمین امنیت اقالم راهبردی و .6 اساسی

ژه غذا یوهب

دارو

کاهش وابستگی به درآمد فروش .7نفت

اصالح الگوی مصرف .8

فسادستیزی .9

دانش محوری .10

زیرمولفه ها و شاخص هامولفه های اصلی

حهصف

3 2

توان!ایی مق!اومت این نم!ودار گوی!ای این اس!ت ک!ه ب!رای »

تهدی!دزا عوام!ل براب!ر »در تخاص!می « همچ!ون تکانه ه!ای

بای!د از طری!ق »همچ!ون تح!ریم ه!ا ک!اهش وابس!تگی ب!ه «

« اقدام نمود.درآمد فروش نفت

ب!ه درآم!د ف!روش نفت، تالش در نم!اد ک!اهش وابس!تگی

است.رفع ضعفهای ساختاری صادرات و وارداتجهت

تبیین آثار آسیبپذیری ها )ادامه(

حهصف

3 3

ک!ه اش!اره ش!د، ه!ر چن!د ک!ه در قس!مت قبلی هم!انطور

کش!ورهای پیش!رفته دارای ض!عف ه!ای س!اختاری کم!تری

آس!یب دارای محیطی تهدی!دات مقاب!ل در ام!ا هس!تند

پذیری میباشند.

از ای!نرو کش!ورهای توس!عه یافت!ه طی دههه!ای پیش!ین ب!ه

تهدی!!دات مح!!ل از ملی اقتص!!اد آس!!یب پذیری ک!!اهش

محیطی توج!ه پی!دا کرده ان!د. این رون!د در س!ال های اخ!یر

نیز شدت یافته است.

تجارب جهانی در خصوص اقتصاد مقاومتی

حهصف

3 4

مفه!وم از پیش!رفته اقتص!ادی کش!ورهای ی!ا ت!اب آوری

«Economic Resilience» ج!ای ب!ه اقتص!ادی ک!ه مق!اومت

اس!ت، اس!تفاده « Resistive Economy» ترجم!ه آن در مت!ون

کرده اند.

بع!د از مط!رح ش!دن اقتص!اد مق!اومتی از س!وی ای!ران، آنه!ا

« منتش!ر کردن!د Resistive Economyاین مفه!وم را ب!ا واژه »

معن!ایی بیش!تر منفعالن!ه ک!ه و خ!دمت دف!اعی در و دارد

جنگ و دفاع می باشد و صحیح نیست.

تجارب جهانی در خصوص اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

3 5

نمونهای از اقدامات کشورهای توسعهیافته برای تاب آور سازی اقتصاد ملی و کاهش آسیبپذیری ها

نف!تی بهدنبال ش!وک و و 1973بح!ران توس!عهیافته کش!ورهای

ب!االخص کش!ورهای واردکنن!ده نفت خ!ام، ب!رای ک!اهش آس!یب پذیری

و واکنش مناس!ب و فعاالن!ه در خص!وص بح!ران ان!رژی، تص!میم های

کالن ذیل را اتخاذ نمودند:

ایجاد ذخایر استراتژیک؛

ایجاد آژانس بین المللی انرژی؛

سرمایه گذاری در انرژی های جایگزین و نو؛

افزایش بهره وری و کاهش شدت مصرف انرژی؛

اجرای سیاست تنوع بخشی خرید نفت از کشورهای مختلف؛

تجارب جهانی در خصوص اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

3 6

مخ!اطرات و ب!ا پیشبینی احتم!ال اف!زایش 1990 ده!ه در

کنف!رانس زیس!تمحیطی برگ!زاری ب!ه نس!بت جه!انی،

در 1992محیطزیس!ت و توس!عه س!ازمان مل!ل در س!ال

ش!هر ریودوژان!یروى برزی!ل )اجالس ع!الى زمین( اق!دام

شد.

ب!ا 1997س!ال در ن!یز آس!یا ش!رق و بح!ران زیانه!ا و

آم!د، وارد ح!وزه آن کش!ورهای ب!ه ک!ه آس!یب هایی

آغ!از آس!یب های اقتص!اد برون گ!را بازشناس!ی زمینه ه!ای

شد.

تجارب جهانی در خصوص اقتصاد مقاومتی )ادامه(

اقتص!!ادی با و م!!الی آمریک!!ا2008بح!!ران ابع!!اد ،

مخاطرات محیطی در قالبهای جهانی مطرح شد.

حهصف

3 7

زمینه ه!ای ک!اهش ب!رای یافت!ه توس!عه کش!ورهای ای!نرو از

ک!ه مخاطرهآمیز ش!دت ب!ه محیط ه!ای در ع!دم آس!یب پذیری

در قطعیت ه!ای یکم آن و بیس!ت پیچی!دگیهای ق!رن دارای

ت!اب آوری بیش!تری ش!ده اس!ت، نس!بت ب!ه بازتولی!د مفه!وم جدی!د

اقدام کرده اند. و مولفه های آن

هرچ!ه ت!وان پیش بی!نی مخ!اطرات کم!تر باش!د، ل!زوم اتخ!اذ ت!دابیر

تابآورانه و مقاومتی باید افزایش یابد.

تجارب جهانی در خصوص اقتصاد مقاومتی )ادامه(

حهصف

3 8

تعريف تاب آوري ملي:

اس!ت ك!ه ( Resilient) ت!اب آورزم!اني ي!ك سيس!تم اجتم!اعي،

بتوان!د مخ!اطرات م!وقت ي!ا دائم را ج!ذب ك!رده و خ!ود را ب!ا

انطب!اق ده!د. كش!وری تغي!ير ب!ه س!رعت در ح!ال ش!رايط

ت!اب آور اس!ت ك!ه قابليت ه!ایی همچ!ون س!ازگاري )انطب!اق(

و ناگه!اني مخ!اطرات براب!ر در و موقعيت ه!ا تغي!ير ب!ا

همچ!نین خودبازي!ابي ت!ا رس!یدن ب!ه ي!ك تع!ادل مطل!وب را

داشته باشد.

در مجم!ع جه!انی اقتص!اد با توج!ه ب!ه نک!ات ارائ!ه ش!ده،

طی س!الهای اخ!یر نس!بت ب!ه ارائ!ه تعری!ف تابآوری ملی

و مولفههای مربوطه اقدام نموده است.

حهصف

3 9

مولفه هاي تاب آوري

تاب آوری دارای مولفه های پنجگانه ذیل است:

(Robustnessاستحكام )پابرجایی()

اس!تحکام داللت ب!ر ک!اهش احتم!ال نش!ر فراگ!ير و سراس!ري خس!ارت

بالقوه به يك بخش از كشور دارد.

(Redundancyافزونگی )

سيس!تم هاي و اض!افي ظ!رفيت از برخ!ورداری گوی!ای اف!زونگی

حف!ظ امك!ان آش!فتگي ها، ب!روز ص!ورت در ك!ه اس!ت پش!تيباني

كاركردهاي محوري را دارا باشد.

(Resourcefulnessپرتدبيري )

پرت!دبیری، ت!وان¡ س!ازگاري ب!ا بح!ران، انعط!اف در پاس!خ دهي و تب!ديل

پيامدهاي منفي به پيامدهاي مثبت است.

حهصف

4 0

)ادامه(مولفه هاي تاب آوري

(Responseواكنش )

واکنش، م!وجب توان!ايي بس!يج س!ريع در براب!ر بحران ه!ا می ش!ود. اين

م!ؤلفه ب!ه نح!وه توان!ايي تش!خيص س!ريع مش!كالت در ح!ال ظه!ور از

سوی تصمیم گیران می پردازد.

(Recoveryبازيابي )

بازی!ابی، ب!ه توان!ايي كس!ب مج!دد درجه اي از وض!عيت ط!بیعی پس از

س!ازگار ب!راي را تص!ميم گیران توان!ايي و دارد بازگش!ت بح!ران ي!ك

شدن با محيط در حال تغيير، ارزيابي مي كند.

حهصف

4 1

اقتصاد تاب آور

ارائ!ه ب!ه نس!بت پنجگان!ه، ه!ای مولف!ه از گ!یری به!ره با

تعریف از اقتصاد تاب آور اقدام شده است:

ت!اب آور دروني، اقتص!اد ش!وك هاي مقاب!ل در مي توان!د ،

ب!يروني، ح!وادث، بالي!اي ش!ديد ط!بيعي و ك!اهش تولي!دات ب!ه

حي!ات خ!ود ادام!ه ده!د و ب!ه تع!ادل برس!د. بعب!ارت دیگ!ر، ن!ه

ب!ه مس!ير اين در بلك!ه ده!د، پاس!خ بحران ه!ا ب!ه تنه!ا

توانمندي و كاركرد بهتر دست يابد.

« اس!ت و تقاب!ل ب!ا ش!وکاقتص!اد ت!اب آور دارای ق!ابلیت »

« ق!درت دارای ب!االتر مرحل!ه ش!وکدر می باش!د. ج!ذب »

اقتص!ادهایی ک!ه ت!اب آور نیس!تند، دارای اقتص!اد ش!کننده و

یا آسیب پذیر می باشند.

حهصف

4 2

(vulnerable economy) اقتصاد آسیب پذیر

تعریف اقتصاد آسیب پذیر نیز عبارتست از:

اقتص!ادي ك!ه ظ!رفيت مناس!ب را ب!راي اج!راي مس!ئوليت

تعام!ل و توس!عه توان!ايي فاق!د و ن!دارد ح!اكميتي ه!اي

دارای جامع!ه باش!د، ب!ا بیش!تر س!ازنده آس!یب پذیری در

بالي!اي مقاب!ل و بحران ه!ا ب!یروني، دروني، ش!وك هاي

است.طبيعي

درآم!د همچ!ون ش!اخص هایی دارای آس!یب پذیر اقتص!اد

، نس!بت فق!ر GDPس!رانه پ!ایین، س!هم ب!االی کش!اورزی در

ب!اال، ض!ریب جی!نی ب!اال، درص!د جمعیت روس!تایی ب!ه ش!هری

GDPب!اال، س!هم ب!االی ب!دهی ها و دارایی ه!ای خ!ارجی ب!ه

می باشد.

حهصف

4 3

انواع مخاطرات

« ن!یز ادام!ه اقتص!اددر جه!انی ب!ه مجم!ع نس!بت »

و جه!انی مخ!اطرات مختل!ف حوزه ه!ای دس!ته بندی

تاثیرگ!ذاری و وق!وع احتم!ال م!یزان بررس!ی همچ!نین

آنها اقدام نموده است.

میالدی س!ال ه!ر آغ!از در جه!انی مخ!اطرات گزارش

منتشر می شود.

دس!!!ته پنج در جه!!!انی اقتص!!!ادی، مخ!!!اطرات

و اجتم!!اعی سیاس!!ی، جغرافی!!ای زیس!!ت محیطی،

منظ!ر فن آوری دو از ک!ه اس!ت ش!ده تقس!یم بندی

احتم!ال وق!وع» و »م!یزان تاثیرگ!ذاری« م!ورد م!یزان »

تجزيه و تحليل قرار گرفته است.

حهصف

4 4

رتبه بندی مخاطرات جهانی به لحاظ میزان احتمال وقوع

در مجمع جهانی اقتصاد )اجالس داووس( مخاطرات بر

به شرح 2010-2014در سال های احتمال وقوع اساس

جدول ذیل تنظیم شده است:

45

2014 2013 2012 2011 2010 رتبه

نابرابری درآمدهانابرابری شدید

درآمدهانابرابری شدید

درآمدها بالیای وابسته به

شرایط هواسقوط قیمت دارایی ها 1

رخدادهای شدید آب و هوایی

عدم تعادل شدید مالی

عدم تعادل شدید مالی

بالیای وابسته به آبکاهش سرعت رشد

%(6اقتصادی چین )>2

بیکاری و عدم اشتغال کامل

افزایش انتشار گازهای گلخانه ای

افزایش انتشار گازهای گلخانه ای

فساد بیماری های مزمن 3

تغییرات آب و هوایی بحران ذخایر آب حمالت سایبری کاهش تنوع زیستی بحران های مالی 4

حمالت سایبریسوء مدیریت

سالخوردگی جمعیتبحران ذخایر آب تغییرات آب و هوا

شکاف های حکمرانی جهانی

5

É{Zf»YÊ Ìv«d ËÊ ZÌ ÉZ̧Y¤mÊ Z¼fmYÉ ÁM¾§� � � � � � � � �

,{Z f»YÊ¿ZÆm ¼n«� � : À̂«�.

حهصف

4 6

رتبه بندی مخاطرات جهانی به لحاظ میزان تاثیرگذاری

مخ!اطرات ب!ر م!یزان ش!دت تاثیرگ!ذاری همچ!نین از منظ!ر

نت!ایج زی!ر بدس!ت آم!ده 2010-2014جه!ان در س!ال ه!ای

است:

47

2014 2013 2012 2011 2010 رتبه

بحران های مالیشکست

نظام مند مالیشکست نظام مند

مالیبحران های مالی

سقوط قیمت دارایی ها

1

تغییرات آب و هوایی بحران ذخایر آب بحران ذخایر آب تغییرات آب و هواییخروج از جریان جهانی

سازی )توسعه یافته(2

بحران های مربوط به کمبود آب

عدم تعادل شدید مالی

بحران کمبود غذاتعارض های وابسته به

جغرافیای سیاسیتوقف )رشد(قیمت

نفت و گاز3

بیکاری و عدم اشتغال کامل

بحران کمبود غذا

عدم تعادل شدید مالی

سقوط قیمت دارایی ها بیماری های مزمن 4

شکست زیرساخت اطالعات حیاتی

گسترش سالح های کشار

جمعی

بی ثباتی شدید قیمت انرژی و

کشاورزی

بی ثباتی شدید قیمت انرژی

بحران های مالی 5

É{Zf»YÊ Ìv«d ËÊ ZÌ ÉZ̧Y¤mÊ Z¼fmYÉ ÁM¾§� � � � � � � � �

,{Z f»YÊ¿ZÆm ¼n«� � : À̂«�.

حهصف

4 8

جمع بندی و نتیجه

گیری ک!انون اص!لی اقتص!اد مق!اومتی معط!وف ب!ه - 1

آسیبپذیری میباشد.

آس!یب پ!دیری دارای اج!زای مختل!ف همچ!ون - 2

ضعف و تهدید است.

-کش!ور ه!ای در ح!ال توس!عه دارای ض!عف ه!ای 3

س!اختاری بیش!تر نس!بت ب!ه کش!ور ه!ای توس!عه

یافته هستند.

حهصف

4 9

-رویک!رد اص!لی اقتص!اد مق!اومتی در ج.ا.ای!ران 4

از و س!اختاری ه!ای ض!عف رف!ع ب!ه یکس!و از

تهدی!دات ب!ا فعاالن!ه مواجه!ه ب!ه دیگ!ر س!وی

محیطی بازگشت دارد.

اقتص!اد 5 مفه!وم یافت!ه توس!عه ه!ای کش!ور -

مق!اومتی را ب!ا ادبی!ات دیگ!ری تحت عن!وان ت!اب

آوری مد نظر دارند.

حهصف

5 0

ت!اب 6 ی!ا و اقتص!اد مق!اومتی اص!لی رویک!رد -

ب!ه معط!وف یافت!ه توس!عه کش!ورهای در آور

مواجهه فعاالنه با تهدیدات محیطی است.

عن!وان 7 ب!ه ج.ا.ای!ران در مق!اومتی اقتص!اد -

می محس!وب ملی توس!عه اص!لی نی!از پیش

شود.

حهصف

5 1

تب!یین 8 و تعری!ف مش!اهده ش!د ک!ه -هم!انطور

دارای مق!!اومتی، اقتص!!اد از گ!!زارش این

دیگ!ر ب!ه نس!بت متف!اوت و متم!ایز مرزه!ای

تع!اریف ارائ!ه ش!ده از اقتص!اد مق!اومتی همچ!ون

اقتص!اد م!وازی، دف!اعی، ت!رمیمی، منفعالن!ه می

و تع!اریف این از ی!ک هیچ ک!ه چ!را باش!د.

رویکرده!ا همبس!تگی ذاتی ب!ا مب!انی توس!عه ملی

ندارند.

و من الله التوفیق

52