پژوهش سواد اطلاعاتی: با معرفی رویکردی انقلابی برای تبیین، طراحی و اجرای عملی سواد اطلاعاتی

مریم نظریدکترای علوم اطالع رسانی آموزشی[email protected]

پژوهش سواد اطالعاتی:با معرفی رویکردی انقالبی برای تبیین، طراحی و اجرای

عملی سواد اطالعاتی

1389اردیبهشت 22پژوهشگاه علوم و فناوري اطالعات ايران

... در یک نگاه

مفهوم و اصالت سواد اطالعاتیپژوهش کیفی سواد اطالعاتیپژوهش سواد اطالعاتی در بافتپژوهش سواد اطالعاتی در ایران: اولویتها و راهکارها

سواد اطالعاتی چيست؟

بدانیم چه وقت و چرا به اطالعات نیاز داریم

بتوانیم نیاز اطالعاتی خود را تبیین نماییم

بدانیم و بتوانیم چگونه اطالعات موردنیاز خود راجستجو، بازیابی و گزینش و مورد استفاده موثر و

اخالقانه قرار دهیم تا به نیاز اطالعاتی خود پاسخ گوییم

بینش: درک اهمیت اطالعات

درک و تعیین مسئله

دانش درباره سازمان اطالعات

مهارت اطالع یابی، گزینی و استفاده

... داستان سواد اطالعاتی و اصالت آن

فرايند و ابزارهاي كسب 1974پل زوركوفسكي - اطالعات

رشد در کمیت اطالعات و تنوع محملهای اطالعاتی وارتباطی

نیاز به گزینش اطالعات برای تصمیم گیری و حلمسئله

بقا و موفقيت در دنیای متغیر اطالعات و ارتباطاتيادگيري تمام عمرقابل انطباق در هر زمان و بافت

... به شرط درک بافت سواد اطالعاتی

تجربه اطالعاتی افراد، هفت مفهوم سواد اطالعاتی(Bruce, 1997) چهار رشته تحصیلی(Webber et al., 2005) محیط کار آتش نشانی(Lloyd, 2006) جامعه اطالعاتی، هنر آزادیخواهی(Shapiro and

Hughes, 1996)

سواد اطالعاتی نمی تواند!

رد اصالتپرسش و تردید قابلیتهاراهکارهای ناکارآمدعدم مطالعه اجزا سواد اطالعاتی در بافت انگیزه شکل گیری تز دکترای نظری

روش پژوهش سواد اطالعاتی

از سواد اطالعاتی به بافت- مطالعه مستقیم مفهوم سواد اطالعاتی

- مطالعه رفتار اطالعاتی

از بافت به سواد اطالعاتی Case studyمطالعه موردی یا -استفاده سطحی و عام از روش مطالعه موردی-

سواد اطالعاتی برای رشته بازاریابی

1. Accessing information quickly and easily to be aware of what’s going on;

2. Using IT to work with information;3. Possessing a set of information skills and

applying them to the task in hand;4. Using information literacy to solve real-world

problems;5. Becoming a critical thinker;6. Becoming a confident, independent practitioner.

(Webber et al., 2005)

News, marketreports, company

websites

Electronic

resources

Electronic access

Problem solvingConfident practitioners

Information Informatio

n sources Information channels

Information literacy

سواد اطالعاتی برای رشته ادبیات انگلیسی

1. Accessing and retrieving textual information2. Using IT to access and retrieve information3. Possessing basic research skills and knowing

how and when to use them 4. Becoming confident, autonomous learners

and critical thinkers(Webber et al., 2005)

Text Book

s

Library printed

resources

Library skills/ Bibliographic

al skill

Information

Information sources

Information channels

Information literacy

سواد اطالعاتی در بافت

ماهیت و مفهوم اطالعاتماهیت و گستره نیاز اطالعاتیدامنه و نوع اطالعات موردنیازرفتار اطالع یابی

بافت سواد اطالعاتی )ماهیت مسئله، موضوع، فرایند حل مسئله، ...(

سواد اطالعاتی بومی ـ کاربردی

نیاز به پژوهش سواد اطالعاتی در بافتبرای سناریوهای واقعی زندگیبا هدف حل مسئله و یادگیری تمام عمردرک جنس مسئله، نیاز اطالعاتی، اطالعاتکشف فرایند حل مسئله، راهها، کانالها الگوهای غیربومی چارچوبی راهنما نه مواد پایه ریزی

ساختمان سواد اطالعاتی در کشور

سواد اطالعاتی بومی ـ کاربردی

مدلهای عام سواد اطالعاتی ساخت

کتابداران در بافتهای غیربومی

طراحی مدلهای بومی سواد اطالعاتی برای

بافتها و نیازهای مشخص

پژوهش سواد اطالعاتی در بافت

GISسواد اطالعاتی برای رشته تحصیلی

مفهوم سواد اطالعاتی و الزامات آن برای آموزش و یادگیری ماندگار و قابل انتقال

GIS

شناسایی دامنه و گستره نیاز اطالعاتی و مهارتی، و توانمندیهای موردنیاز برای حل

GISمسئله

ماهیت و ویژگیهای اطالعات، موضوع، حل مسئله و آموزش در بافت موردنظر

پژوهش مفهوم و ویژگیهای اطالعات، موضوع و حل مسئله در یک برنامه آموزشی

GISدر محیط یادگیری از راه دور

Case study

“An empirical inquiry that investigates a contemporary phenomenon within its real-life context, especially when the boundaries between phenomenon and context are not clearly evident”.

(Yin 2003, 13)

Maryam Nazari, University of Sheffield

Types of case study

Design PurposeOrientatio

n

Single MultipleHolistic Embedd

ed

IntrinsicInstrument

alCollective

Descriptive

Explanatory

Exploratory

Designs of case study

CONTEXT

Case

CONTEXT

Case

Embedded unit of analysis 1 (EUA1)

Embedded unit of analysis 2 (EUA2)

CONTEXT

Case

CONTEXT

Case

CONTEXT

CONTEXT

Case

Case

CONTEXT

Case

CONTEXT

Case

CONTEXT

Case

CONTEXT

Case

EUA1

EUA2

EUA1

EUA2

EUA1

EUA2

EUA1

EUA2

Embedded

)multiple units of

analysis(

Holistic

)single-unit of

analysis(

Single-case designs Multiple-case designs

Basic types of designs for case studies(Yin 1994, 40 quoting COSMOS Corporation)


Models for doing case study

Yin’s model of case study methodology

Eisenhardt’s process of building theories from case study (1989)


Yin’s model

)Yin 2003, 50(


Eisenhardt’s process

- تبیین مسئله1

نو بودن پژوهش نبود پژوهش کیفی در خصوص مفهوم سواد اطالعاتی در حوزه تحصیلی

GISو محیطهای یادگیری الکترونیکی ویژگی خاص این حوزه تحصیلی

تبیین پرسش پژوهش سواد اطالعاتی در بافتe-learningچیست؟ سواد اطالعاتی در بافت رشته تحصیلیGISچه مفهوم و کاربردی دارد؟

تعیین سازه های اولیهاطالعاتموضوع/رشته تحصیلی ماهیت و فرایند حل مسئله

Originality

The case A partnership GIS Masters degree online

distance learning (ODL) programme in the universities of Leeds, Southampton, and Pennsylvania State University

Suitability Theoretical – diversity and overlaps in

the modules Pragmatic – WUN awardDesign Single case Embedded (teaching and learning

experiences of GI/S) – 23 module


- انتخاب مورد/بافت2

طراحی ابزار و چارچوب پژوهش -3

Questions How has GI and GIS been perceived and

experienced in the ODL GIS programmes? What competencies are needed to a) analyse a

GIS problem; b) to find, evaluate and use GI and c) solve GIS problems?

Key informants and methods Interview (20 educators, 7 students),

questionnaire (12 students), students’ reflection (36 students)

Observation, document study


گردآوری داده -4

Access to the site – ethical issuesSheffield University – UK sitesPenn State – US site

Simultaneous data collection and analysisAdd or revise questions“further questions on the IL competencies e.g.

creating, manipulating, analysing and handling GI”

“what are the challenges and approaches to transferable learning in the ODL GIS programme?”

Add or revise tools“questionnaire, students’ reflection”

Flexible and opportunistic approach

Triangulation

IL in ODL GIS

InterviewQuestionnair

eStudents’ reflectionDocument

study

Students

Programme directors

Educators

Interview transcriptions

Documents and field notesData from

questionnaires and students’ reflections

IL in ODL GIS

IL in ODL GIS

Methodology triangulation

Theory triangulation

Data triangulation


- تحلیل داده ها و ساخت مدل8 تا 5

Within-unit analysis Searching for across-units patterns – 32 reports Shaping hypotheses Conceptions and characteristics of GIConceptions and characteristics of GISProcess of problem-solving geospatiallyNature of GIS education in the ODL GIS programme Enfolding literatureGIS education, curriculum design and approaches to the development

of information literate GIS professionals ODL and requirements for learning in this environmentConcepts of GI and GISIL literature and models (ACRL and SCONUL)IL literature with a focus on the adaptation approaches to IL in e-

environments Reaching closureConstant comparison of the data with the emergent theoryOverlaps in the modules; replication in the findings; Saturation in the

early stages

طراحی و ارائه یافته های نهایی

/ مفهوم و ویژگیهای اطالعاتGeospatial information ماهیت اطالعات در حوزهGIS چگونه است و الزامات آن برای آموزش GIS با هدف

تربیت افراد باسواد اطالعاتی چیست؟

مفهوم و ویژگیهایGIS رشته تحصیلیGIS چه ویژگیهایی دارد و الزامات آن برای آموزش GIS با هدف تربیت

افراد باسواد اطالعاتی چیست؟

ماهیت و فرایند حل مسئلهGIS ماهیت و فرایند حل مسئله در بافت برنامهGIS چگونه است و الزامات آن برای

با هدف تربیت افراد باسواد اطالعاتی چیست؟GISآموزش

ماهیت و ویژگیهای آموزشGIS در محیطهای یادگیری از راه دور آموزش و پرورشGIS در محیطهای یادگیری از راه دور چه ویژگیهایی دارد و الزامات

با هدف تربیت افراد باسواد اطالعاتی چیست؟GISآن برای آموزش

سواد اطالعاتی در بافت این پژوهش چه مفهوم و کاربردی دارد؟

Concluding points

IL is a contextually‐constructed phenomenon New perspectives on IL emerged from the disciplinary,

physical and educational contexts of the case The need for IL in ODL GIS programmes lies in the

challenging nature of GIS education and variation in the ways of viewing and using GIS by different people and in different situations. This requires approaches facilitating independent, connective, transferable and lifelong learning.

The final model of IL was designed to facilitate overcoming these challenges by enabling learners to:

- Develop their way of viewing/using GI/S when interacting with a problem and the GI/S conceptions;

- Identify their information/competency‐needs through questioning their knowledge‐base and value system;

- Adopt appropriate information behaviour to acquire their information/competency‐needs;

- Connect their learning experience with their real‐life experiences and update themselves.


Observation and document study

Contributions


New directions in the contextual research and practice of IL;

The first research‐based model of IL in ODL/e‐environments;

Addition of knowledge to existing disciplinary studies of IL;

Delivery of approaches to answer the dilemma of GIS education; using MG/SIL.

References Bruce, C. (1997). Seven faces of information literacy. Adelaide: Auslib Press. Eisenhardt, K.M. (1989). "Building theories from case study research". The Academy of

Management Review, 14 (4), 532-550. Leckie, G.J. & Fullerton, A. (1999). "Information literacy in Science and Engineering

undergraduate education: faculty attitudes and pedagogical practices". College and Research Libraries, 60 (1), 9-29.

Lloyd, A. (2006). "Information literacy landscapes: an emerging picture". Journal of Documentation, 65 (5), 570–583.

Shapiro, J.J. & Hughes, S.K. (1996). "Information literacy as a liberal art". Educom Review 31 (2), http://www.educause.edu/pub/er/review/reviewarticles/31231.html (Accessed in 25 April 2006).

Stake, R.E. (1978). "The case study method in social inquiry". Educational Researcher, 7 (2), 5-8.

Stake, R.E. (1995). The art of case study research. Thousand Oaks, CA: Sage Publications. Stake, R.E. (1998). "Case studies". In: Denzin, N.K. & Lincoln, Y.S. (eds.), Strategies of

qualitative inquiry, pp. 86-109. London: Sage. Webber, S., Boon, S. & Johnston, B. (2005). "A comparison of UK academics' conceptions

of information literacy in two disciplines: English and Marketing ". Library and Information Research 30 (93), 4-15.

Wu, Y.D. & Kendall, S.L. (2006). "Teaching faculty’s perspectives on business information literacy". Reference Services Review, 34 (1), 86-96.

Yin, R.K. (1994). Case study research: design and methods (2nd ed.). London: Sage.Maryam Nazari, University of Sheffield

سواد اطالعاتی در ایران

انگیزه

2006فراخوان همکاری بین المللی یونسکو ـ نبود سندی جامع در خصوص وضعیت سواد اطالعاتی در کشور

) -»آموزش سواد اطالعاتی: مفاهیم، روشها و 1386- پریرخ (برنامه ها« - بررسی اجمالی »سیر تحول آموزش استفاده

کننده و سواد اطالعاتی در ایران« رشد پدیده کپی برداری با فعالیتهای جاریاولویتهانامشخص بودن همخوانی عدم بهره گیری بهینه از موجودی فعلی در سطح بین المللیتوسعه سواد اطالعاتی زیاد شدن فاصله

هدف

مفهوم کاربست شده سواد اطالعاتی در ایرانبررسی محصوالت (مدلها، استانداردها، برنامه ها) سواد اطالعاتی شناسایی

موجود در کشور برای کاربران وضعیت پژوهش و انتشارات موجود در حوزه سواد اطالعاتیشناسایی سازمانهای بانی یا سهیم در امر ایجاد، توسعه و ترویج سواد شناسایی

اطالعاتی در کشور آموزش سواد اطالعاتی در کشوربررسی منابع و کانالهای ارتباطی مانند کنفرانسها، بالگها، گروههای شناسایی

بحث الکترونیکی و غیره در حوزه سواد اطالعاتی در کشور تحلیل وضعیت موجود سواد اطالعاتی در کشور و تشریح الزامات

علمی و عملی آن تهیه گزارشی گزیده از وضعیت سواد اطالعاتی ایران با هدف آگاه

سازی یونسکو

مزایا در سطح ملی: هدایت پژوهش، آموزش و سایر فعالیتهای

اجرایی مرتبط با سواد اطالعاتی کشور و ایجاد بستری مناسب برای توسعه جامعه ایرانی باسواد اطالعاتی

در سطح منطقه ای: معرفی و بازاریابی دانش سواد اطالعاتیایران در کشورهای منطقه بپردازد. با توجه به وجود برخی

شباهتهای زیرساختی ـ منافع دو جانبه ای برای ایران و کشورهای منطقه را به ارمغان خواهد آورد.

آزمون مدلها و فعالیتهای بومی شده: الف) اعتباریابی مدلها -در سطحی وسیع تر پرداخت؛ ب) بهبود مدلها برای پاسخ به

نیازهای منطقه ای --< رهبری برنامه های سواد اطالعاتی در منطقه.

در سطح بین المللی: معرفی و افزایش گستره و عمق برنامهها و فعالیتهای سواد اطالعاتی ایران در سطح جهانی و

هموارسازی همکاری

مروری اجمالی بر وضعیت فعالیتهای سواد اطالعاتی در ایران

پژوهش

در اهمیت و نقش آموزش سواد اطالعاتی اول- تشخیص و معرفیبهره گیری موثر اطالعات و ارتقای آموزش عالی و تربیت دانش

آموختگانی فرهیخته وضعیت یا میزان سواد اطالعاتی گروههای مختلفبررسی-) 1383؛ بردستاني 1381دانشجویان مقاطع کارشناسی (بختيارزاده -)1384؛ نظری و علیدوستی 1385؛ طبيب نيا 1383تحصیالت تکمیلی (قاسمی -؛ رحيمي، الماسي و آل 1386؛ پورنقي 1385کتابداران و متخصصان اطالع رسانی (وزيري -

)1384مختار )1387؛ پیله رود 1385اعضای هیئت علمی دانشگاهها (مقدس زاده -؛ لطف نژاد افشار، حبيبي 1387؛ رسول آبادي 1386دانشجویان پزشکی (کرمی و همکاران -

) 1386شفيع و قادري پاكدل ) 1385سرپرستاران بیمارستانها (جوالهي -

در بهره گیری از منابع نقش و تاثیر آموزش سواد اطالعاتیبررسی -اطالعات، به ویژه منابع اطالعات کتابخانه ای

) 1387؛ افشار و دانش 1385؛ بیگدلی و بیرانوند 1383(حافظي و بختياري -

پژوهش – ادامه

میزان توجه به سواد اطالعاتی در برنامه های دوم- بررسیدر درسنامه های علوم تجربی دوره ابتدایی(حیدری تحصیلی مدارس

)1385همت آبادی برای آموزش نیازهای آموزشی مربیان دانشگاهها سوم- بررسی

)1383سواد اطالعاتی (مانند فرج پهلو و مرادي مقدم سواد اطالعاتی در عوامل بازدارنده آموزش چهارم - بررسی

آن (اصالني ضرورت نهادینه سازی ) و تبیین 1383کشور (بیگدلی )1383ماليري

و ترویج سواد الگوها و راهکارهایی برای آموزش پنجم -ارائه؛ پریرخ 1387؛ عینی 1378اطالعاتی در کشور (پريرخ و مقدس زاده

)1383؛ صمیعی 1386؛ منتظر، نصيري صالح و فتحيان 1386 مدلهایی برای بومی سازی، آموزش، و ارزیابی ششم - ارائه

؛ 1385؛ قاسمي 1383سواد اطالعاتی در سطح آموزش عالی (پریرخ ).1386؛ سیامک 1385نظری

محصوالت سواد اطالعاتی

امکان سنجی انطباق استانداردهای سواد اطالعاتیACRL برای دوره های تحصیالت تکمیلی - با در نظر

گرفتن چهار سند توسعه ملی کشور و براساس مطالعه نیازهای آموزشی سواد اطالعاتی دانشجویان تحصیالت

) 1385تکمیلی کشور (قاسمی طرح درس سواد اطالعاتی برای دوره های تحصیالت

) 1384تکمیلی کشور (نظری و علیدوستی

ارتباطاتانجمن کتابداری و اطالع رسانی ایرانهمایشها

- همایش آموزش استفاده کنندگان و توسعه سواد اطالعاتی در کتابخانه ها و مشهد،1383مراکز اطالع رسانی و موزه ها، خرداد

- همايش ملي كتابخانه هاي آموزشگاهي: پوياسازي نظام آموزشي و مشهد،1388مشاركت در فرايند ياددهي ـ يادگيري، اردیبهشت

-همایش سواد اطالعاتی و ضرورت های ارتقاء آن در بین اقشار جامعه توسط انجمن علمی کتابداری و اطالع رسانی دانشگاه پیام نور استان

) 4، و 1388قم، اردیبهشت همایش سواد اطالعاتی: کاربردها و چشم اندازها که به عنوان اولین -

1389 فروردین 25همایش علمی دانشجویی دانشگاه سمنان در

وبالگها و سایتهای اینترنتی- وبالگ دکتر علی حسین قاسمی - سواد اطالعاتی در ایران

- سایت کتابدار - وبالگ گروهی کتابداران ایرانی

آموزش طراحی و برگزاری کارگاههای آموزشی سواد اطالعاتی و

اطالع یابی - کارگاههای آموزشی سواد اطالعاتی که توسط پژوهشگاه علوم

و فناوری اطالعات ایران برای سطوح و گروههای موضوعی مختلف

- کارگاههای آموزشی گروه کتابداری و اطالع رسانی دانشگاه تربیت مدرس

آموزش مربیان

- پیشنهاد طرح ملی آموزش سواد اطالعاتی به مربیان و اساتید دانشگاهها و موسسه های آموزشی و پژوهشی کشور (نظری

) – تکفا – تصویب بدون اجرا! 1383و علیدوستی،

سازمانها

گروه کتابداری دانشگاه مشهدپژوهشگاه علوم و فناوری اطالعات ايران

اولویتها

پژوهش کیفی در خصوص مفهوم سواد اطالعاتی درحوزه های مختلف

توسعه مدل سواد اطالعاتی برای بافتهای مختلفآموزش شیوه های پژوهش سواد اطالعاتیتکمیل پروژه وضعیت سواد اطالعاتی در ایران

- تکمیل پرسشنامه - ارسال و روزآوری اطالعات در سایتی که به زودی ایجاد

خواهد شد- ارسال اطالعات از طریق ایمیل

سپاس

[email protected]

برای ارجاع دهی:پژوهش سواد اطالعاتی: با معرفی رویکردی انقالبی . 1389نظری، مریم.

ارائه شده در گردهمایی برای تبیین، طراحی و اجرای عملی سواد اطالعاتی. اردیبهشت، تهران.22، علمی پژوهشگاه علوم و فناوري اطالعات ايران