Уур амьсгалын үйлчилгээ таны сайн сайхны төлөө

Уур амьсгалын өөрчлөлт ба гамшигт үзэгдэл

УЦУХ-ийн эрдэмтэн нарийн бичгийн дарга П.Гомболүүдэв

Улаанбаатар хот, 3 дугаар сарын 30-ны өдөр

• Байгалийн хувьсал:• Байгалийн хүчин зүйл

• Нар ба дэлхийн энергийн баланс• Нарны цацраг• Хүлэмжийн хийн нөлөөлөл

• Байгалийн хувьсагч• Гадааад болон дотоод хувьсагч• Урвуу/буцах холбоо • Дэлхий болон хагас бөмбөрцгийн

хувьсагч• Бүсийн хувьсагч

• Хүний үйл ажиллагаатай холбоотой хувьсал:

• Хүлэмжийн хийн нэмэлт нөлөөлөл

Уур амьсгалын хувьсал, хүчин зүйлсУур амьсгалын хувьсал, хүчин зүйлс

Уур амьсгалын өөрчлөлт, энергийн балансУур амьсгалын өөрчлөлт, энергийн баланс

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдал

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдал

Уур амьсгал гэж цаг агаарын дундаж буюу агаар мандлын элементүүдийн статистик юм.

Уур амьсгалын систем (агаар мандал, далай, ургамал, мөнх цэвдэг гэх мэт) тэнцвэртэй байж биднийг хүрээлж буй байгаль орчин хамгаалагдаж амьдрал хэвийн үргэжилдэг.

Гэхдээ нөгөө талаар уг систем нь тогтмол биш байнга хувьсан өөрчлөгдөж байдаг.

Энэхүү системийн тухай олон жил хуримтлагдсан мэдлэг, мэдээлэл биднийг уур амьсгалын нөөц, эрсдлийн менежмент хийх бололцоог олгодог.

Эцэст нь уур амьсгалын системүүдийн харилцан үйчлэлийг ойлгож танин мэдэх нь эх дэлхийгээ ирээдүй хойч үедээ хэвээр үлдээх, мөн өөрчлөгдөж байгаа орчинд дасан зохицоход онцгой чухал юм.

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдлын алдагдал

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдлын алдагдал

Уур амьсгалын систем нь хүний бие махбодь шиг олон янзийн нөлөөллийн тухай ой санамжийг өөртөө агуулж байдаг.

Өнгөрсөн зуунд үйлдвэрлэл өргөжин дотоодын нийт бүтээгдхүүн нэмэгдэж, эдийн засаг өссөн сайн талтай ч уур амьсгалын системд урт хугацаанд хуримтлагдсан хүлэмжийн хийг бий болгосон.

Байгалийн нөөц болох ой, далай, газрын доройтлыг ч мөн хүн бий болгосон.

Ялангуяа сүүлийн 30 жилд дээрх үлдээсэн ул мөрний улмаас температур, гамшигт үзэгдлийн давтамж нэмэгдэж, гол мөрөн шингэх, мөнх цас хайлах, биологын олон янз байдлийн хомсдол бий болох зэргийг дурдаж болно.

Хүний үйл ажиллагааны улмаас агаарт ялгарах хүлэмжийн хий, аэрозол байгаль орчны төвөгтэй асуудлыг (агаарын бохирдол, озоны цоорхой гэх мэт) бий болгоод байгаа билээ.

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдлын алдагдал

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдлын алдагдал

Уур амьсгалын системүүдХүлэмжийн хийн агууламжийн дэлхий болоод

Монгол орны дундаж (NOAA, 2010)

Дэлхийн газар орчмын агаарын температурын жилийн дундаж, 0С (CRU, 2010)

Монгол орны зуны температурын дундаж, 0С

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдлын алдагдал

Байгаль дахь уур амьсгалын системийн тэнцвэрт байдлын алдагдал

Монгол орны агаар мандлын гаралтай гамшигт үзэгдлийн давтамж, 0С

ОХУ-д 2010 зун болсон дулааны долгион

Уур амьсгалын өөрчлөлт, системүүдийн харилцан үйлчлэлийг ойлгож танин мэдэх

Уур амьсгалын өөрчлөлт, системүүдийн харилцан үйлчлэлийг ойлгож танин мэдэх

Хэрэв бид уур амьсгалын өөрчлөлт, түүний элементүүдийн өөрчлөлтийг мэдвэл түүний хүний үйл ажиллагаанд нөлөөллөх нөлөөллийн үнэлгээг хийх бололцоотой болох

Нөгөө талаас хүний үйл ажиллгааны нөлөөлөл уур амьсгалд үзүүлэх нөлөөг ч бас мэдэж болно.

Энэ нь биднийг үндэслэлтэй шийдвэр гаргахад дөхөм болно.

Уур амьсгалын өөрчлөлт, системүүдийн харилцан үйлчлэлийг ойлгож танин мэдэх

Уур амьсгалын өөрчлөлт, системүүдийн харилцан үйлчлэлийг ойлгож танин мэдэх

Цаг агаар, уур амьсгалын прогнозЦаг агаар, уур амьсгалын прогноз

Ажиглалтын сүлжээ, судалгаа шинжилгээний үр дүн, тоон прогнозын загвар, өндөр хүчин чадалтай комьпютер, өндөр хурдтай холбооны суваг, цаг уурын онолын тусламжтайгаар маргаашийн прогнозыг хийдэг.

Дэлхий нийтээр 1-14 хоног, сар, улирлын прогнозыг гаргадаг. Жишээ нь уур амьсгалд Номхон далайд агаар мандал-далайн харилцан үйлчлэлээр уур амьсгалын экстрмаль үзэгдлийг тропикын бүсэд урьдчилан мэдээлдэг.

Сүүлийн жилүүдэд цаг агаарын прогнозоос уур амьсгалын өөрчлөлтийн прогноз хийдэг болов.

GCM (global scale) and RCM (regional scale) are main tools for future climate change projection.

Climate Projection

Global Scale, 200km

Regional scale, 30km

Climate model has atmosphere, Land/Vegetation and Ocean components, and their interaction based on physics law such as conservation of momentum, energy and moisture.

High performance computer and mass storage device

Цаг агаар, уур амьсгалын прогнозЦаг агаар, уур амьсгалын прогноз

Бид уур амьсгал, түүний өөрчлөлттэй хамт амьдарна.

Бид уур амьсгал, түүний өөрчлөлттэй хамт амьдарна.

Уур амьсгалын өөрчлөлтийн хандлагыг маш сайн тодорхойлж, ойлгох нь асуудалд зөв хандах болоцоог олгоно.

Та бизнес, засгийн газар, төрийн бус байгууллага, боловсрол, соёл урлаг зэрэг нийгмийн аль ч салбарт ажилладаг нь хамаагүй бид бүгд үүрэг хариуцлагатай.

Уур амьсгалын өөрчлөлт цаашид үргэжлэх тул түүнийг бууруулж сааруулахын зэрэгцээ дасан зохицох шаардалагатай.

Дасан зохицох арга хэмжээг хэдий нь авч эхэлсэн. Үүнд байгалийн гамшиг- эрсдлийн даатгал(Эпиоф), далайн түвшин ихсэхтэй холбогдож даланг шинэчлэх (Голланд), далайн эрэг орчим мангров модыг тариалах (Ветьнам), Борооны усыг ашиглах (Солонгос) гэх мэт

340

345

350

355

360

365

370

375

380

385

390

19…

19…

19…

19…

19…

19…

19…

19…

20…

20…

20…

20…

CO

2, ppm

Ýðäýíý ñóì, Äîðíîãîâü àéìàã

375 ppm 360 ppm

Õ¿ëýìæèéí õèéí àãóóëàìæ Õ¿ëýìæèéí õèéí àãóóëàìæ

Òåìïåðàòóð

Æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð –9.0 0C -

+8.5 0C õýëáýëçýíý.

Õàìãèéí õ¿éòýí 1-ð ñàðä òåìïåðàòóð

-15 0C .. -340C.

Õàìãèéí äóëààí 7-ð ñàðä òåìïåðàòóð

+150C .. 300C

90 95 100 105 110 115 120

45

50

-12

-9

-6

-3

0

3

6

90 95 100 105 110 115 120

45

50

25

50

75

100

150

200

250

300

350

400

450

Õóð òóíàäàñ

Óóëàðõàã íóòãààð æèëä 300-

450 ìì

Îéò õýýð áîëîí õýýðò 150-300 ìì

Ãîâü öºëèéí íóòãààð 50-150 ìì

Æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóðûí òàðõàëò, 0C.

Æèëèéí íèéëáýð õóð òóíàäàñíû òàðõàëò, ìì.

Åðºíõèé人 ýõ ãàçðûí ýðñ òýñ óóð àìüñãàëòàé. Òåìïåðàòóðûí õýëáýëçýë èõòýé, óëèðëûí ÿëãàà òîä èëýðäýã, öýëìýã ºäºð îëîí.

Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàë

Æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð 1940 îíîîñ õîéø 2.10C-ýýð íýìýãäñýí.

ßëàíãóÿà 1990-ýýä îíîîñ õîéø õàëóóí æèë¿¿ä òîõèîëäñîí ó÷èð äóëààðëûí ýð÷èì ýíý ¿åä ìàø ºíäºð áàéíà.

Æèëèéí äóíäàæ íèéëáýð õóð òóíàäàñ 1940 îíîîñ õîéø 7% -èàð áàãàññàí.

2000 îíîîñ õîéø , äàðààëàí õóóðàé æèë¿¿ä ¿ðãýëæèëñýí

Óóð àìüñãàëûí ºíººãèéí ººð÷ëºëò

Зураг 3.1 Монгол орны зуны улирлын а) температур 0С, б) хур тунадасны өөрчлөлт

Óóð àìüñãàëûí ºíººãèéí ººð÷ëºëò: Ãàçàðç¿éí òàðõàëò

ÒåìïåðàòóðÄóëààðàëò á¿õ íóòãààð àæèãëàãäñàí, ãîâèéí íóòãààð ñóë ýð÷èìòýé, õàðèí Áàðóóí áîëîí Òºâèéí á¿ñèéí ºíäºð óóëàðõàã áîëîí îéò õýýðò èë¿¿ ýð÷èìòýé àæèãëàãäàæ áàéíà.

Õóð òóíàäàñÍóòãèéí áàðóóí ºìíº, ç¿¿í ºìíº õýñýãò áàãàõàí õýìæýýíèé ºñºëò, õàðèí áóóðàëò òºâèéí íóòãààð àæèãëàãäàæ áàéíà

Зураг 3.2 Монгол орны зуны улирлын а) температур 0С, б) хур тунадасны өөрчлөлт газар зүйн тархалт, 1940-2008 он

Àãààð ìàíäëûí ãàðàëòàé ãàìøèãò ¿çýãäýë

Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººãººð ãàìøèãò ¿çýãäëèéí äàâòàìæ èõñýæ ò¿¿íèé íèéãýì ýäèéí çàñàãò ó÷ðóóëàõ õîð õîõèðîë æèëýýñ æèëä èõñýæ áàéíà.

Àãààð ìàíäëûí ãàðàëòàé ãàìøèãò ¿çýãäýë

Ãàìøèãò ¿çýãäëèéí õóâü õýìæýý

Óóð àìüñãàëûí óäààí ¿ðãýëæëýõ ãàìøèã (Ãàí áà çóä)

Drought indices time series

Dzud (harsh winter) indices time series

Óóð àìüñãàëûí ãàìøèãò ¿çýãäëèéí ýð÷èì, äàâòàìæ èõñýæ, õàìðàõ ãàçàð íóòãèéí õýìæýý èõñýæ áàéãàà áîëíî (L.Natsagdorj et all, 2004).

Ãàçàð á¿ðõýâ÷èéí ººð÷ëºëò (öºëæèëò), 1992-2002Ýíýõ¿¿ ñóäàëãààíû ¿ð ä¿íãýýð öºëæèëò ýð÷èìòýé ÿâàãäàæ áóéã

áàòàëæ áàéíà.

(Source: S.Khudulmur, M.Erdenetyua et all. Land cover is the observed (bio) physical cover on the earth’s surface, 2003)

Á¿ñ íóòàã äàõü äóëààíû äîëãèîí áóþó õàëóóí ºäðèéí òîî

Western Central

Eastern Gobi

Ìîíãîë îðíû õýìæýýãýýð õàëóóí ºäðèéí òîî íýìýãäýæ áàéãàà áºãººä ÿëàíãóÿà ñ¿¿ëèéí 10 æèë îð÷èì ò¿¿íèé ýð÷èì ºíäºð áàéíà.

Äóëààíû äîëãèîí áà õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíä

Äóëààíû äîëãèîíû äàâòàìæ èõñýæ õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä ó÷ðóóëàõ íºëººëºë øóóä áà øóóä áóñààð íºëººëæ, ýðñäýë íü íýìýãäýæ áàéíà.

Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí èðýýä¿éí ººð÷ëºëò

90 95 100 105 110 115 120

45

50

90 95 100 105 110 115 120

45

50

Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ïðîãíîçîîð èðýýä¿éä ýíýõ¿¿ äóëààðàëò ýð÷èìæèí ¿ðãýëæèëíý. Æèøýý íü æèëèéí äóíäàæ òåìïåðàòóð 6 0Ñ-ààñ äýýø áàéõ ãàçàð íóòãèéí õýìæýý ìàíàé îðíûã áàðàã á¿õýëä õàìðàõààð áàéíà.

-12

-9

-6

-3

0

3

6

1961-1990

2071-2100

Annual temperature projection by HadCM3 model under the GHG scenarios, 0C

Patterns of annual temperature projection, 0C

Seasons

Temperature change , 0C Precipitation change, %

2011-2030

2046-2065

2080-2099

2011-2030

2046-2065

2080-2099

Annual A2 1.0 2.7 5.0 2 9 15

A1B 0.9 3 4.6 0 7 16

B1 0.8 2.1 3.1 3 6 11

Winter A2 0.7 2.3 4.2 14 19 55

A1B 0.2 2.5 3.8 0 23 41

B1 0.2 1.6 3.0 7 14 32

Summer

A2 1.1 3.1 6.3 -2 4 7

A1B 1.4 3.6 5.6 -4 3 11

B1 1.2 2.7 3.7 2 0 8

Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ïðîãíîçîîð ìàíàé îðîí ºâºë 纺ëºí öàñ èõòýé, õàðèí çóí õóóðàéøèæ õàëóóí áîëîõ òºëºâòýé

Ìîíãîë îðíû óóð àìüñãàëûí èðýýä¿éí ººð÷ëºëò

Ñóäàëãààíä ¿íäýñëýñýí ýìçýã áàéäëûí ¿íýëãýý

Øóóä íºëºº Õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë; Ãàìøèãò ¿çýãäëýýñ ó÷ðàõ õîõèðîë èõñýõ, íàñ áàðàëò, ºâ÷ëºëò, ãýìòýãñýä (¿åð, õ¿÷òýé øóóðãà, ãàí, äóëààíû äîëãèîí); Ãýäýñíèé ºâ÷èí èõñýõ;  Ç¿ðõ ñóäàñ, àìüñãàëûí çàìûí ºâ÷èí èõñýõ;  Óðãàìëûí òàðõàëò ººð÷ëºãäºæ, ò¿¿ãýýð áîëîí øàâüæààð äàìæèõ ºâ÷ëºë èõñýõ;   

Øóóä áóñ íºëºº ÕÀÀ á¿òýýãäýõ¿¿íýýð äàìæèí õîîë òýæýýëèéí äóòàãäàë Äàìïóóðàë Õ¿í àìûí í¿¿äýë Óðãàö áóóðàõ, áýë÷ýýð õîñäîõ

Ýìçýã õ¿ì¿¿ñ Õºãøèä Õ¿¿õýä Ýìýãòýé÷¿¿ä ßäóó÷óóä ªâ÷òºí

Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí íºëººãººð äàðààõü áàéäàë ¿¿ñýõ áîëîìæòîé :

Äàñàí çîõèöîõ ñòðàòåãè

Ãàìøèã áîëîí ýðñäëèéí ìåíåæìåíò: Ýðòíýýñ ñýðýìæë¿¿ëýõ ñèñòåì (øîðîîí øóóðãà, àãààðûí áîõèðäîë, õ¿÷òýé ñàëõè ãýõ ìýò) Õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä øóóä íºëºº ¿ç¿¿ëýõ äóëààíû äîëãèîíû ýðòíýýñ ñýðýìæë¿¿ëýõ ñèñòåì

Îëîí íèéò áà áîëîâñðîë: Ñóðòàë÷èëãàà, ñóðãàëò Äóíä ñóðãóóëèéí ñóðãàëòèéí ñèñòåìä ººð÷ëºëò îðóóëàõ Àìüäðàõ õýâ ìàÿãàà ººð÷ëºõ Ìîä òàðèõ

Áîäëîãî áîëîâñðóóëàã÷: Ñ¿ðãèéí á¿òýö äýõ ÿìààíû çîõèñòîé òîîã õàäãàëàõ Óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòèéí ñóäàëãààã òîãòìîë õèéõ á¿òöèéã áàéãóóëàõ Ýìçýã áîëîí äàñàí çîõèîöîõ ¿íýëãýýíýýñ ãàðñàí ¿ð ä¿íã ¿íäýñíèé õºãæëèéí áîäëîãîä òóñãàõ

Анхаарал тавьсан явдалд баярлаллаа.Анхаарал тавьсан явдалд баярлаллаа.