МИ

НИ

СТЕ

РС

ТВО

ЗА

ОБ

РА

ЗОВ

АН

ИЕ

И Н

АУ

КА

Б

ИР

О З

А Р

АЗВ

ОЈ Н

А О

БР

АЗО

ВА

НИ

ЕТО

Скопје, јуни 2013 година

МАКЕДОНСКИ ЈАЗИК И МАКЕДОНСКА ЛИТЕРАТУРА за заедниците

II

ГО

ДИ

НА

СРЕДНО СТРУЧНО ОБРАЗОВАНИЕ СО ТРИГОДИШНО ТРАЕЊЕ

НАСТАВНА ПРОГРАМА

2

I. ВОВЕД

Назив на наставниот предмет: македонски јазик и македонска литература за учениците од другите заедници

Вид на средно образование: стручно тригодишно Година на изучување на наставниот предмет: втора година Број на часови на наставниот предмет

• Број на часови неделно: 2 часа • Број на часови годишно: 72 часа

Статус на наставниот предмет: задолжителен

3

II. ЦЕЛИ НА НАСТАВНИОТ ПРЕДМЕТ (од I до III година)

Ученикот/ученичката: - да ги продлабочува знаењата за македонскиот стандарден јазик како основно средство за комуникација; - да се оспособува за самостојно усно и писмено изразување, за разбирање, доживување и толкување на литературните и

на другите текстови; - да ги развива и да ги мотивира индивидуалните способности за самостојно критичко и творечко комуницирање со

литературен текст; - да ја развива и да ја зацврстува свеста за значењето на македонскиот литературен јазик како службен јазик во

Република Македонија; - да развива и да усвојува способности и вештини во комуникацијата, во правец на меѓусебното почитување и разбирање

на луѓето и народите како и нивните литературни, културни и научни придобивки и вредности; - да се оспособува за негување, развивање и збогатување на македонскиот стандарден јазик со нова лексика и тоа со

функционални зборови и изрази и за нивна примена во сите животни ситуации; - да ги запознава и да ги усвојува основите, системот, јазичните законитости и нормите на македонскиот литературен

јазик, правоговорот и правописот и да стекнува навики за нивна примена во усното и писменото изразување; - да се оспособува за одбирање податоци и факти, нивно спроведување, документирање, аналитичко-синтетички

пристап, генерализација на фактите и интерпретација, како од уметничката литература така и од другите извори; - да ги вербализира своите мисли, чувства, доживувања, желби, барања, стремежи во усна и писмена форма.

4

III. ЦЕЛИ НА НАСТАВАТА ВО II ГОДИНА Ученикот/Ученичката:

- да го објасни предметот на проучување на морфологијата; - да може да ги категоризира зборовите во зборовните групи; - да ја знае функцијата на зборовите од морфолошки аспект; - да ги разликува одделните видови на зборови и да ја знае нивната функција во реченицата; - да ги разликува формите на глаголот по состав, време, начин; - да може да ги примени стекнатите знаења од морфологијата во усното и писменото изразување. - да се здобие со знаења за македонската литература во периодот од крајот на 19 век и почетокот на 20 век и

македонската литература меѓу двете светски војни; - да се оспособува за доживување и за разбирање на литературата како уметност на зборот и да се запознае со нејзините родови и видови; - да ги проширува основните елементи на литературниот израз.

5

IV. КОНКРЕТНИ ЦЕЛИ

Програмско подрачје: ЈАЗИК (36 часа)

Цели Содржини Поими Активности и методи

Морфологија Ученикот/ученичката: - да ја дефинира морфологијата како дел од наука за јазикот; - да препознава морфема; - да ги класифицира зборовите. - да го дефинира поимот именка и неговото значење; - да ги именува именките според видот; - да ги разликува видовите именки и категориите кај именките (род, број, определеност); - да ги препознава различните видови множина кај именките;

Морфологија-поим Зборовни групи Именки Видови именки

Морфема Именка Видови именки Граматички категории Видови множина

Вежби преку кои учениците ќе можат да ги идентификуваат и класифицираат зборовите.

Вежби за определување на именките. Функционални вежби за определување на граматички категории.

6

- да ги дефинира придавките и нивните раматички категории; - да ги препознава и именува различните видови придавки (описни, односни, бројни и заменски); - да ги разликува категориите кај придавките (род, број, определеност и степен); - да ги разликува броевите од другите видови зборови; - да ги разликува категориите на броевите; - да ги класифицира и објаснува бројните форми за определена и приближна бројност; - да ги разликува заменките од другите видови зборови;

Придавки Описни Односни степенување Броеви Граматички категории кај броевите Определена и приближна бројност Заменки Лични заменки

Придавка Описни придавки Односни придавки Броеви Граматички категории Определена и приближна бројност Заменки

Вежби за употреба разликување на видовите придавки. Вежби за степенување на придавките. Вежби за препознавање на граматичките категории.

Текстови преку кои ќе се определува определената и приближната бројност. Текстови во кои ќе ги препознаваат

7

-да ги класифицира заменките според граматичките категории; - да го дефинира поимот глагол; - да ги класифицира глаголите според граматичките категории; -да ги споредува глаголите според видот; - да ја споредува простата и сложената глаголска форма; - да ја препознава простата глаголска форма; - да ги споредува минатото свршено и несвршено време; - да ги применува образувањата на простите глаголски времиња;

Глаголи Граматички категории кај глаголите време, начин, лице, вид, преодност. Глаголски форми Сегашно време Минато време Идно време

Лични заменки Глагол Граматички категории кај глаголите Сегашно време Минато време Идно време

заменките и нивните видови. Текстови за препозна-вање на глаголите. Вежби за определува-ње на граматичките категории. Вежби за трансформа-ција на глаголите во различен вид.

Вежби за образување на сегашно, минато и идно време Текстови во кои ќе го определуваат изучените времиња.

8

- да ги опишува особеностите на неличните глаголски форми (граматичките категории и нивните одлики); -да ги образува и разликува неличните глаголски форми; -да ги употребува неличните глаголски форми; - да ги препознава различните начини кај глаголот; - да ги разликува различните начини кај глаголот; - да образува примери од можен и заповеден начин;

Нелични глаголски форми Глаголска л-форма Глаголска придавка Глаголска именка Глаголски прилог Категорија начин кај глаголот Можен начин Заповеден начин

Глаголска л-форма Глаголска придавка Глаголска именка Глаголски прилог Можен начин Заповеден начин

Вежби за препознавање и образување на неличните глаголски форми.

Вежби за препознава-ње и трансформација на можниот и заповедниот начин. Текстови во кои ќе можат да го определат начинот кај глаголот.

9

- да ги разликува прилозите од другите видови зборови; - да ги класифицира прилозите според видот; -правилно да ги употребува прилозите; - да ја објаснува нивната функција во реченицата; - да ги препознава предлозите; - да ја објаснува нивната функција во реченицата; - правилно да ги употребува предлозите. -да ја објаснува функцијата на сврзниците во реченицата

Прилози Прилози за време Прилози за место Прилози за начин Прилози за количество и степен Предлози Срзници

Прилози Прилози за време Прилози за место Прилози за начин Прилози за количество и степен Предлози Сврзници

Вежби за поделба на прилозите. Текстови во кои ќе се откриваат прилозите. Текстови за препознавање на предлозите. Вежби за правилна употреба на предлозите (текстови со дадено празно место да се вметнат соодветни предлози). Tекстови со препознавање на

10

- да ги одделува сврзниците од сврзувачките зборови; - да ги употребува правилно сврзниците - да ги разликува честичките и извиците - ја објаснува нивната функција; Лексикологија - да ја дефинира лексикологијата; - да го илустрира со пример различното лексичко значење на зборот; - да ги класифицира зборовите според лексичкото значење; - да ги споредува синонимите,

Честички Извици Лексикологија Синоними Хомоними Антоними

Честички Извици Лексикологија Синоними Хомоними Антоними

сврзниците. Вежби со празно место за избор на соодветен сврзник.

Вежби за правилно усвојување и разликување на честичките и извиците. Вежби со посочување на честичките за тврдење, одрекување, изделување, прашување.

Вежби за употреба на изучените лексички значења на зборовите. Вежби за потенцирање на различното значење

11

хомонимите, антонимите; - да ги употребува правилно во секојдневната комуникација. Праткично- професионална комуникација - да ги набројува одликите на писмените текстови; - да ја знае нивната примена во секојдневието; - да ги споредува писмените текстови од практично-професионалната комуникација; - да прави разлика меѓу соопштение и вест; - да ги применува правописните правила и стандардниот македонски јазик.

Практично-професионална комуникација Известување (Соопштение) Вест Покана

Известување Вест Покана

на зборовите (основното и преносното). Текстови во кои ќе ги издвојува и соодветно ќе ги класифицира и употребува изучените зборови. Вежби за самостојно изработување на текстовите (практична примена на знаењата УПФТ-улога, публика, форма, тема).

Писмени работи 2 (1+1)

12

Програмско подрачје: ЛИТЕРАТУРА (30 часа) Цели Содржини Поими Активности и

методи Македонската литература при крајот на XIX век и почетокот на XX век (8 часа) - да ги набројува белезите на македонската литература при крајот на XIX век и почетокот на XX век; - да ги именува основни био-библиографски податоци за Војдан Чернодрински; - да анализира драмски текст.

Македонската литература при крајот на XIX век и почетокот на XX век Појава, одлики, претставници Војдан Чернодрински: живот и творештво „Македонска крвава свадба“

Историски контекст Прва македонска драма Прв македонски театар Драмска структура

Елекронска презентација за македонската литература при крајот на XIX и почеток на XX век од ученици работа во групи. Разговор за услови-те и за состојбата на македонската лите-ратура при крајот на XIX и почетокот на XX век.

13

Дијалошки метод за био-библиограф-ските податоци за Војдан Чернодрински. Разговор за впечатоците од прочитана драма. Дискусија за насилството и патриотизмот низ ликот на Осман и ликот на Цвета.

Македонската литература меѓу двете светски војни (20 часа) - Да ги набројува белезите на македонската литература меѓу двете светски војни; - да ги именува одликите и

Македонската литература меѓу двете светски војни Појава, одлики, претставници

Историски контекст

Елекронска презентација од ученици, работа во групи за општествено-политичките услови. Разговор за појавата, одликите и претставниците на македонската литература меѓу двете светски војни.

14

претставниците на македонската литература меѓу двете светски војни; - да ги набројува основните био-библиографски податоци за Иљоски; - да ги препознава битовите елементи во драмата; - да ги набројува основните био- библиографски податоци за Панов; - да ја интерпретира драмата со потенцирање на жанровските одлики и книжевниот топос- печалбарство;

Васил Иљоски: живот и творештво „Чорбаџи Теодос“ Антон Панов: живот и творештво „Печалбари“

Битова драма

Дијалошки метод за био-библиографските податоци за Васил Иљоски. Дискусија за патријархализмот во македонското семсемејство во минатото и денес. Дијалошки метод за впечатоците од прочитаната драма „Печалбари“. Читање на одбрани фрагменти од драмата со лирски елементи. Дискусија за постапките на ликовите во драмата. Проблемски метод за печалбарството како социјална појава во минатото и денес.

15

- да ги набројува основните био-библиографски податоци за Ристо Крле; - да ја интерпретира драмата врз фонот на „трагичното недоразбирање“; - да ги набројува основните био-библиографски податоци за Рацин; - да ја интерпретира „Бели мугри“ од аспект на структурата и мотивите; - да интерпретира конкретни песни со примена на теоретски знаења од литературата (стилски фигури)- поврзување со мајчиниот јазик - да го коментира значењето на Рацин за македонската литература.

Ристо Крле: живот и творештво „Парите се отепувачка “ Кочо Рацин: живот и творештво Бели мугри („Денови”, „Татунчо”, „Копачите”)

Социјална поезија

Разговор за впечатоците од прочитаната драма „Парите се отепувачка“. Драматизација на лик (ликот на Митре). Дискусија зи чинот на убиство и моќта на парите. Електронска презентација од учениците , работа во групи за животниот пат и литературната дејност на Кочо Рацин Дијалошки метод за био-библиографските податоци за Кочо Рацин Интерпретативно читање на песните „Денови“,„Татунчо“ и „Копачите“. Дијалошки метод за социјалните мотиви во поезија на Рацин и за револуционерните мотиви во песната „Копачите“. Дискусија за состојбата и

16

правата на работниците во минатото и денес.

Лектира (6 часа)

1. Драги Михајловски- „Мојот Скендербеј”

2. Слободан Мицковиќ-„Историја на црната љубов”

V. ДИДАКТИЧКИ ПРЕПОРАКИ

Покрај основните традиционални методи, ќе се применуваат и методите на активно учење преку кои ќе се развива свеста и желбата за континуирано учење. По дадените информации за определена содржина, наставникот со примена на современи наставни техники, од учениците ќе бара истите да ги толкува со примена на формите на усно и писмено изразување и притоа ќе реконструираат, истражуваат, анализираат, синтетизираат и практично ќе ги применуваат здобиените знаења. Прашањата кои ги поставува наставникот треба да бидат насочени и во функција на поттикнување на различни видови мислења и ставови со различна сложеност. Во добиените одговори од ученикот, наставникот нема да бара само препознавање и репродукција на меморираното, туку ќе бара искажување најразлични судови, мислења и откривање на заемните врски меѓу идеите, фактите и нивните вредности. Активностите и улогата на ученикот и на наставникот меѓусебно се кординираат во текот на процесот на учењето. Покрај основните традиционални методи ќе се применуваат и методите за активно учење и критичкото размислување со што ќе се развива свеста и желбата за континуирано учење.Современата настава ја имплементира и икт наставата преку која учениците учат со помош на активности кои произлегувват од овој вид на мeтодички пристап во наставата.

17

VI. СТАНДАРДИ ЗА ОЦЕНУВАЊЕ

Согласно Блумовата таксономија воспоставени се стандарди за оценување според кои се распоредени програмските подрачја и содржините. Во втора година учениците во програмското подрачје јазик ги усвојуваат и обработуваат содржините: Морфологија; Лексикологија; Професионална комуникација.Од програмското подрачје литература ги усвојуваат и го обработуваат содржините: Македонската литература при крајот на XIX век и почетокот на XX век и Македонската литература меѓу двете светски војни

Наставно подрачје/

содржини Ниво на

постигање Стандард

Литература Македонската литература на крајот од XIX и почетокот на XX век Македонската литература меѓу двете светски војни

Помнење Разбирање Применување

Набројува специфики на македонската литература на крајот на XIX и почетокот на XX век знае основни био-библиографски податоци за Чернодрински; репродуцира услови за појава на македонската литература меѓу двете светски војни; ги репродуцира белезите на македонската литература меѓу двете светски војни набројува био-библиографски податоци за Иљоски, Панов,Р. Крле, Рацин. Толкува присуство на фолклорот во македонската литература на крајот на XIX и почеток на XX век; поврзува карактеристики кај претставниците на македонската литература меѓу двете светски војни. Драматизира книжевни целини и ликови од различни дела; илустрира карактеристични ликови од дела на автори од различни периоди и правци во литературата; применува теоретски знаења од литературата на конкретни примери.

18

Анализа Синтеза Вреднување

Анализира дело од Чернодрински; анализира дела од Иљоски, Рацин,Крле и Панов.

Наставно подрачје/

содржини Ниво на

постигање Стандард

Јазик Морфологија Лексикологија

Помнење Разбирање Применување

Именува видови придавки; наведува белези на заменки; препознава различни глаголски форми (лични и нелични); покажува честици, извици и модални зборови во различни јазични писмени и усни искази; набројува различни типови лексички значења на зборовите; поврзува соодветни зборови и изрази во даден контекст. Опишува елементи на морфологијата; толкува служба на именките во реченица; индетификува прости и сложени глаголски форми; разликува прилози и предлози во јазичен исказ; објаснува сврзници и сврзувачки зборови. Применува различни граматички категории на именката, придавката, броевите, заменките;

19

Практично професионална комуникација

Анализа Синтеза Вреднување

категоризира прости и сложени глаголски форми според глаголско време; правилно употребува прилози и предлози во реченица; применува соодветни зборови во согласност со стилот на изразување; прави описи во согласност со поставените барања; применува утврдени форми за професионална комуникација; Разграничува бројни форми за лица и за приближна бројност; смислува нови форми на глаголска именка, глаголски прилог и глаголска придавка.

VII. ОЦЕНУВАЊЕ НА ПОСТИГАЊАТА НА УЧЕНИЦИТЕ

Вреднувањето на резултатите е задолжително и се одвива според законските норми. Напредувањето и оценувањето на учениците постојано се следи и се врши континуирано во текот на наставата, со обид на учениците оценувањето да им ја покаже реалната состојба во нивните знаења со што ќе се стимулираат за нивно перманентно продлабочување. Согласно природата на програмата по предметот македонски јазик и литература оценувањето може да се реализира преку усна и писмена форма, со презентација на соодветни проектни задачи, трудови, и слично. Усниот инструмент се состои од одговори на прашања, поставување (ученички) прашања, презентации, самостојно изложување на доживувања и сфаќања, ставови и судови. Пишуваниот инструмент ќе претпочита писмени работи, писмени вежби, објективни тестови на знаења, тестови на способности. Оценувањето се врши по определена тема, во текот на тромесечјето, полугодието и крајот на годината За учениците кои покажуваат вонреден интерес и успех задолжително се организира додатна настава.

20

За учениците кои не ги усвојуваат во задоволителна мера знаењата, задолжително се организира дополнителна настава. Ученикот се оценува со бројчана оценка.

VIII. ПРОСТОРНИ УСЛОВИ ЗА РЕАЛИЗАЦИЈА НА НАСТАВНАТА ПРОГРАМА

Наставата се организира во училница или во кабинет а по исклучок се проследува со придружни активности кои го менуваат местото на реализацијата (институции на културата, научни институции, библиотеки, кинотеки, медиотеки итн.).

IX. НОРМАТИВ ЗА НАСТАВЕН КАДАР

Студиски групи на Филолошкиот, односно Филозофскиот факултет: -Македонска книжевност и јужнословенски книжевности со македонски јази како втор главен предмет -Македонски јазик и книжевност-наставна насока -Општа и компаративна книжевност

X. ПОЧЕТОК НА ПРИМЕНА НА НАСТАВНАТА ПРОГРАМА Датум на започнување: 1.09.2013 година

21

Потпис и датум на утврдување на наставната програма Наставната програма по предметот македонски јазик и македонска литература за учениците од другите заедници за II година на средното стручно образование со тригодишно траење, на предлог на Бирото за развој на образованието, ја утврди

МИНИСТЕР, ______________________ Спиро Ристовски

Изготвил: работна група со решение бр.02-640/1 од 22.04.2013 год., координатор Мито Стефановски Контролирал: Трајче Георгиевски, раководител на одделение Одобрил: м-р Митко Чешларов, раководител на сектор Директор: м-р Весна Хорватовиќ

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА МИНИСТЕРСТВО ЗА ОБРАЗОВАНИЕ И НАУКА

Бр. 11-5496/1 од 01.10.2013 година Скопје