ا

M.Aپایان نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرمشناسی واحد رشت

عنوان : بررسی تأثیر مصرف مواد مخدر بر عدم

تحقق رکن معنوی جرم

استاد راهنما :دکتر عباس تقوائی

نگارش :یوسف تنهای سویری

1394تابستان

آوریمعاونت پژوهش و فنبه نام خدا

منشور اخالق پژوهش

ب

که عالم محضر خداست و همواره ن88اظر ب88ربا یاری از خداوند سبحان و اعتقاد به این داش88ت مق88ام بلن88د دانش و پ88ژوهش و نظ88ر ب88ه اهمیتاعمال انسان و به منظ88ور پ88اس

جایگاه دانشگاه در اعتالی فرهنگ و تمدن بشری، ما دانشجویان و اعض88اء هی88ات علمی ه88ایگ88ردیم اص88ول زی88ر را در انج88ام فع88الیتواح88دهای دانش88گاه آزاد اس88المی متعه88د می

پژوهشی مدنظر قرار داده و از آن تخطی نکنیم: جویی حقیقت و وفاداری ب88ه آن و دوری ازجویی: تالش در راستای پی- اصل حقیقت1

سازی حقیقت .هرگونه پنهان - اصل رعایت حقوق: التزام ب88ه رع88ایت کام88ل حق88وق پژوهش88گران و پژوهی88دگان2

)انسان، حیوان و نبات( و سایر صاحبان حق . - اصل م88الکیت م88ادی و معن88وی: تعه88د ب88ه رع88ایت کام88ل حق88وق م88ادی و معن88وی3

دانشگاه و کلیه همکاران پژوهش . - اصل منافع ملی: تعهد به رعایت مصالح ملی و در نظر داشتن پیشبرد و توس88عه4

کشور در کلیه مراحل پژوهش . داری غ88یر علمی و- اصل رعایت انصاف و امانت: تعهد به اجتناب از هرگونه ج88انب5

حفاظت از اموال، تجهیزات و منابع در اختیار . ه88ا و- اصل رازداری: تعهد به صیانت از اسرار و اطالعات محرمانه افراد، س88ازمان6

کشور و کلیه افراد و نهادهای مرتبط با تحقیق . ها در انجام تحقیقات و رعایت جانبها و حرمت- اصل احترام: تعهد به رعایت حریم7

نقد و خودداری از هرگونه حرمت شکنی . - اصل ترویج: تعهد به رواج دانش و اشاعه نتایج تحقیقات و انتقال آن به همکاران8

علمی و دانشجویان به غیر از مواردی که منع قانونی دارد . ای و اعالم موض88عج88ویی از هرگون88ه رفت88ار غیرحرف88ه- اصل برائت: التزام به برائت9

آالیند .های غیرعلمی مینسبت به کسانی که حوزه علم و پژوهش را به شائبه

ج

تقدیر و تشکر سپاس خدای را که س88خنوران، در س88تودن او بمانن88د و ش88مارندگان، شمردن نعمت های او ندانند و کوشندگان، حق او را گزاردن نتوانن88د. و سالم و درود بر محمد و خاندان پاك او، طاهران معصوم، هم آن88ان ک88ه وجودمان وامدار وجودشان است؛ و نفرين پيوسته بر دش88منان ايش88ان

تا روز رستاخيز... ب88دون ش88ک جایگ88اه و م88نزلت معلم، اج88ل از آن اس88ت ک88ه در مق88ام قدردانی از زحم88ات بی ش88ائبه ی او، ب88ا زب88ان قاص88ر و دس88ت ن88اتوان، چیزی بنگارم.لذا از همه اساتید گرامی به وی88ژه اس88تاد راهنم88ای عزی88ز جناب دکتر تقوائی به پاس راهنمایی های بی دریغشان تق88دیر و تش88کر

می نمایم.

د

تقدیم به :مقدسترین واژه ها در لغت نامه دلم؛

مادر مهربانم که زندگیم را مدیون مهر و عطوفت او می دانم...پدر عزیزم که مشفق، بردبار و حامی من است...

ه

چکیده اعتیاد نوعی وابستگی است که به لحاظ دفعات و طول دوران استعمال م88واد مخدر حاصل می گردد که این وابستگی توأم با فشارهای جسمی و روانی است. این عنوان مجرمانه به لحاظ تکرار مصرف مواد مخدر محقق می گردد ب88رخالف بزه استعمال مواد مخ88در ک88ه ب88ا ی88ک ب88ار مص88رف م88واد مخ88در حاص88ل و محق88ق گردیده. که همین نکته وجه تمایز و شاخصه جرم اس88تعمال از اعتی88اد می باش88د. بی شک عنصر معنوی، مشتمل بر بررسی وضعیت روحی-روانی متهم در هنگ88ام ارتکاب رفتار مجرمانه، مهمترین عنصر جرم و جنای88ات علی88ه تم88امیت جس88مانی، اعم از نفس و مادون نفس، بدلیل جایگاه بی بدیل جسم و جان، شدیدترین جرم

عنصر معنوی حسب م88ورد ش88امل: اراده، علم و آگ88اهی، قص88دمحسوب میگردد. عام و خاص می باشد که اصوال تفاوتی در جن88ایت ب8ر نفس و م8ادون آن نخواه88د

داشت. قانونگذار در هر برهه از قانونگ88ذاری و ی88ا اص88الح ی88ا تغی88یر ق88انون موج88ود، ب88ا عنایت به هدف بازدارندگی جسم و ج8ان اش8خاص از ه8ر گون8ه آس8یب و گزن8د و پیش بینی واکنشهای الزم در این خصوص، نگاهی خ88اص و نگرش88ی ن88و داش88ته و ضمن پاسخگوئی به نیازهای روز، ابهام88ات، ای88رادات و ن88واقص ق88انون پیش88ین را مرتفع سازد؛ بدون آنکه چیزی به این امور بیفزاید. الزمۀ| این امر، بهره گ88یری از دک88ترین حق88وقی و روی88ۀ| قض88ایی موج88ود، ب88ا لح88اظ ش88رایط روز جامع88ه می باشد.برای تحقق یک جرم صرف نقض اوام8رو ن8واهی قانونگ8ذار ک8افی نیس8ت , بلکه فعل مجرمانه باید نتیجه خواست واراده فاع88ل باش88د و این خواس88ت واراده در کنار سایر عناصر جرم }عنصر ق88انونی ,عنص88ر م88ادی{بعن88وان عنص88ر معن88وی شناسایی ش88ده اس88ت.عنص88ر روانی ی88ا هم88ان عنص88ر معن88وی بعن88وان رکن رکین تحقق هر جرمی مبین توجیه اخالقی مسئولیت کیفری مرتکب است ,به گون8ه ای

که فقدان آن موجبات مواخذه مرتکب را از میان می برد. عنصر معنوی، اراده، جرم، مواد مخدر، اعتیاد، مجرمانه.کلید واژه ها:

و

فهرست مطالب1......................................................................فصل اول:کلیات تحقیق

2.....................................................................................-مقدمه1-14...............................................................................-بیان مسأله1-26.............................................................- اهمیت و ضرورت تحقیق1-37...........................................................................- اهداف تحقیق1-47..........................................................................-سواالت تحقیق1-5

7..............................................................- سواالت اصلی تحقیق1-5-17.............................................................- سواالت فرعی تحقیق1-5-2

8.....................................................................-فرضیه های تحقیق1-68...............................................................- فرضیه اصلی تحقیق1-6-18........................................................- فرضیه های فرعی تحقیق1-6-2

8............................................................................- روش تحقیق1-78.............................................................- روش گردآوری اطالعات1-89..........................................................................- نوآوری تحقیق1-9

9...................................................................-سازماندهی تحقیق1-109................................................................-محدودیت های تحقیق1-11

10......................................................فصل دوم:تعاریف و پیشینه تحقیق11...................................................................................- اعتیاد2-112....................................................................................- معتاد2-214.........................................-آسیب شناسی اعتیاد در تحقیقات جهانی2-316..............................................................چارچوب نظری تحقیق-2-420.........................................-عنصر معنوی ) یا روانی یا اخالقی( جرم2-520...............................-شرایط عنصر معنوی) یا روانی یا اخالقی( جرم2-6

20.................................................................-اراده ارتکاب فعل2-6-121..........................................................................-قصد مجرمانه2-723................................................................-درجات قصد مجرمانه2-8

ز

23............................-قصد یا سوء نیت عام و قصد یا سوء نیت خاص2-8-123.......................-سوء نیت ساده و سوء نیت مشدد) با سبق تصمیم(2-8-223-سوء نیت جازم)مستقیم( و سوء نیت اتفاقی) احتمالی یا غیرمستقیم(2-8-324..........................................-سوء نیت معین و سوء نیت غیرمعین2-8-424.................................................تقصیر جزائی یا خطای جزائی -2-8-524.........................................................................-بی احتیاطی2-8-625..........................................................................- بی مباالتی3-8-725.........................................................................-عدم مهارت2-8-825......................................................-عدم رعایت نظامات دولتی2-8-9

-تحلیلی از عوام88ل ع88دم م88وفقیت در مب88ارزه ب88ا سوءمص88رف موادمخ88در در2-926...........................................................................................ایران29...........................................- حمل، نگهداری و اختفاء مواد مخدر2-1031...................................................- واردات و صادرات مواد مخدر2-1132.......................................- تولید، توزیع، خرید و فروش مواد مخدر2-1234........................................... رابطه مصرف مخدر و ارتکاب جرم-2-1336.......................................................................- پیشینه تحقیق2-14

38...........تأثیر مصرف مواد مخدر بر عدم تحقق رکن معنوی جرمفصل سوم:39..................................................- کلیاتی در خصوص عنصر معنوی3-141..................................................................- اجزاء عنصر معنوی3-2

41.................................................................................- اراده3-2-143.......................................................................- علم و آگاهی3-2-245........................................................................- قصد و عمد3-2-346............................................................................... -تقصیر3-2-4

47..............................- تبیین و نقد عناوین مجرمانه مصرف مواد مخدر3-348...................- نقد و بررسی قوانین کیفری حاکم بر مصرف مواد مخدر3-4

ح

-بررسي تغی8یرات عم8ده ی اص8الحیه ی ق8انون اص8الح ق8انون مب8ارزه ب8ا م8واد3-549........................... مجمع تشخیص مصلحت نظام9/5/1389مخدر مصوب

50.................................- تغيير بنيادين مجازات هاي مواد روان گردان:3-5-156.............- تغيير نگرش در خصوص اعتياد به مواد مخدر و روان گردان3-5-2 - تغيير مجازات مصادره اموال به مصادره اموال ناشي از هم88ان ج88رم در3-5-3

59..........................................................................جرايم مواد مخدر:61..........................-دیدگاه شرع و قانون در مبارزه با جرایم مواد مخدر3-6

62...........................................-استعمال مواد مخدر از دیدگاه شرع3-6-168............................................................-مبارزه با اعتیاد در ایران3-780...........................- نگاهی به قانون اصالح قانون مبارزه با مواد مخدر3-886.- تأثیر زوال عقل )عدم تحقق رکن معنوی جرم ( بر جرایم و مجازات ها3-9

88........................- قتل های ناشی از مصرف مواد مخدر و روانگردان3-9-188.........- مستی ناشی از مصرف مواد مخدر و رفع مسئولیت کیفری3-9-1-191...............................-مستي و رفع يا عدم رفع مسئوليت کيفري3-9-1-2

98.....................-تفاوت جنایات ناشی از موادمخدر با مشروبات الكلی3-9-2100.........................................................................-نتيجه گیری3-10102.............................................................های کاربردی-پیشنهاد3-11

105..............................................................................منابع و مآخذ:Abstract:....................................................................................110

ط

کلیات تحقیقفصل اول:

1

-مقدمه1-1 مسأله اعتی88اد در جه88ان ام88روز یکی از مس88ائل مهم و ح88اد اجتم88اعی اس88ت و

رود. شاید نتوان به درس88تی ت88اریخی ب88رای ش88روعپدیده ای با سابقه به شمار می توان نام این م88واد رامصرف مواد مخدر تعیین کرد، ولی در آثار برخی بزرگان می

دی88های بقراط، رازی و ابن سینا از مصرف و فواتوان به گفتهیافت. برای مثال می تریاک اشاره کرد. اما »اعتیاد« به م88واد مخ88در ب88ه مثاب88ه وض88عیتی خ88اص، پدی88ده نس88بتا جدی88دی اس88ت ک88ه از اواخ88ر ق88رن هج88دهم و اوای88ل ق88رن ن88وزدهم میالدی

(.46 :1379شناخته شده است )آقابخشی، پیش از آن، در ادبیات مسیحی مصرف الکل ی8ا م8واد مخ8در گن8اه ی8ا ج8رم ب8ه

(.در ایران به اس88تثنای ب88رخی مق88اطع88:63 1353حساب می آمد )اردوبادی کیم، تاریخی و نیز دوره اخ88یر هیچگ88اه مص88رف م88واد مخ88در ج88رم ی88ا پدی88ده ای خالف

رفت88ه اس88ت، بلک88ه مص88رف م88واد مخ88در فع88الیتاعتقادات مذهبی ب88ه ش88مار نمی آم88ده و در ب88رخی من88اطق کش8ور ب88هفراغتی طبقات باالی جامع8ه ب88ه حس88اب می

رفت88ه اس88ت. در ح88المنزله نیاز اقلیمی ی88ا ج88زئی از فرهن88گ محلی ب88ه ش88مار می حاضر، بنابر آماره88ای رس88می، ح88دود دو میلی88ون مص88رف کنن88ده م88واد مخ88در در کشور وجود دارد. این در حالی است که طی دهه هفتاد حدود دو میلیون نف88ر ب88ه جرم قاچاق، توزی88ع ی88ا مص88رف م88واد مخ88در دس88تگیر و زن88دانی ش88ده ان88د. بن88ابر آمارهای رسمی، بیش از نیمی از زندانیان کشور به علت جرائم مربوط به م88واد مخدر زندانی اند. نسبت مصرف مواد مخدر در سطح جهان رو به تزای88د اس88ت و در اکثر کشورهای جه88ان ب88ه ص88ورت مش88کل عم88ده ای مط88رح ش88ده اس88ت. این وض88عیت در ای88ران ن88یز ک88امال مش88هود ب88وده و بخش قاب88ل ت88وجهی از اف88راد ، ب88ه استعمال مواد مخدر اعتیاد داشته و هر روزه در گوشه و کنار این مملکت ش88اهد گرفتار شدن افراد زیادی در دام مواد مخدر هس88تیم ک88ه مش88اهده این وض88ع ه88ر انسان دوراندیش را به تأمل وا می دارد که چگونه می توان از قربانی ش88دن بیش

(130: 1374از پیش افراد جامعه جلوگیری نمود) سخاوت ،

2

از این رو هر ماده ای که موجب ب8روز اختالل در ارگ8انیزم ب8دن انس8ان گ8ردد توان88د ج88دای ازم88اده مخ88در قلم88داد می ش88ود. ب88ر همین اس88اس م88ادۀ| مخ88در می

مصرف پزشکی، مصرف غیر پزشکی نیز داشته باشد. حتی م88وادی مانن88د الک88ل-دهن88د، م88واد مخ88در محس88وب مینیز که رفتارهای فیزیکی را تحت ت88أثیر ق88رار می

آیند، داروه88ایگردند.این مواد که بعضا از گیاهان و ترکیبات شیمیایی به دست می شوند. بدین معنا که مصرف آنها م88وجب ب88روز اختالالتی درروان گردان نامیده می

شود. م88ادۀ|های ذهنی، احساسی و رفتاری میسیستم عصبی و تغییراتی در فعالیت-آورد و ارادۀ| وی را از او س88لب میمخدر وابستگی شدیدی را در فرد به وجود می

تواند در نه88ایت م88وجب ب88روز بی حس88ی و ن88وعی ح88التکند.این مواد همچنین می-عصبی و روانی در شخص معتاد شده، تکرار مداوم مصرف آن، باعث وخیم ت88ر

گردد. از آنجا ک88ه از دیرب88از، آث88ار مخ88رب و زی88ان آور م88وادشدن حاالت روانی وی مخدر همانند: مرفین و هروئین بر افرادی که دچار آنه88ا ش88ده ان88د، نمای88ان ش88ده است. در این رساله تالش می گردد به بررسی تأثیر مصرف مواد مخدر بر ع88دم

تحقق رکن معنوی جرم پرداخته شود.

3

-بیان مسأله1-2

حفظ سالمت جسمی و عقلی جوانان در رش88د و ش88کوفایی جامع88ه انس88انی و بالطبع سالمتی آن بس88یار اهمیت دارد. جوان88ان ام88روز، م88ادران و پ88دران ف88ردا و گنجینه های تجربه آینده هستند. لکن اعتیاد و مصرف مواد مخدر بالیی اس88ت ک88ه همچون جذام، سالمت جس88می و عقلی این گ88روه و در نتیج88ه ک88ل جامع88ه را ب88ه خط88ر می ان88دازد. ب88ه م88وازات پیش88رفت جوام88ع، نیازه88ا، نگ88رش ه88ا و الگوه88ای

ایرفتاری انسان ها نیز دچار تغییر و دگرگونی می گردد. این دگرگ88ونی ازجامع88ه به جامعه دیگر و از منطق88ه ای ب88ه منطق88ه دیگ88ر براس88اس م88وقعیت جغرافی88ایی میزان دست یابی به فن آوری های نوین، پراکندگی و تنوع جمعیتی، میزان عالیق و وابستگی به باورهای دیرینه و اعتقادی، سطح رشد آگاهی، زمینه های فرهنگی و همچنین وضعیت معیشتی و اقتصادی متف88اوت می باش88د.مص88رف م88واد مخ88در عالوه بر اثرات روحی، جسم را نیز تباه و نابود می سازد و شاید در نگاه اول آن چیزی که به فراموشی سپرده می شود اثرات دو جانبه آن اس88ت ک88ه ه88ر دو ب88ه طور مشترک مرگ را برای نسل جوان به ارمغان می آورد.با توجه به اینک88ه آث88ار حقوقی و کیفری مهم به مواد مخدر م8ترتب می باش8د ل8ذا دقت در اطالق کلم8ه مواد مخدر بر ه88ر چ88یزی از اهمیت زی88ادی برخ88وردار اس88ت در فرهن88گ معین در

معنای مواد مخدر آمده است: »داروهایی که استعمال آنها س88بب بی حس88ی، بی ح88الی و تخ88دیر عم88ومی ی88ا

موضعی می گردد مانند کوکائین، این داروها معموال موجب اعتیاد می شوند« در فرهنگ فارسی عمید در معنای م88واد مخ88در آم88ده اس88ت:» سس88ت کنن88ده،

آنچه اعصاب را سست و بی حس کند« استفاده می کنند ولی بای88دDrugمعادل ماده مخدر در متون انگلیسی از لفظ

توجه داشت که این یک لفظ مطلق است و اطالق نیز اقتضای شمول هر چ88یزی را دارد که داخل در این مفهوم قرار گیرد و این لفظ می تواند کلی88ه چیزه88ایی را که عنوان دارو مورد استفاده ق88رار می گیرن88د در برگ88یرد اعم ازآنک88ه ق88انونی و

مجاز باشد یا غیرمجاز.

4

تعریفی که سازمان بهداشت جهانی در مورد مواد مخدر عرض88ه داش88ته اس88ت کامال فراگیرمی باشد: » هر ماده ای که موجب ب88روز اختالالت در ارگ88انیزم ب88دن

:1374انسان شود مواد مخدر محسوب می شود« ) دبیرخانه ستاد مواد مخدر، 54)

از منظ88ر حق88وق بین المل88ل م88واد مخ88در ب88ه م88وادی تلقی می ش88ود ک88ه تحت پوشش کنوانسیون های بین المللی مواد مخدر سازمان ملل متح88د ق88رار گرفت88ه

(49: 1382است )وزیریان، از منظر حقوق داخلی م88واد مخ88در ب88ه م88وادی گفت88ه می ش88ود ک88ه در ق88وانین مربوط برشمرده و احص88اء ش88ده باش88د ک88ه ب88ه عقی88ده ب88رخی از نویس88ندگان در

دی88ده ش88ده اس88ت )حج88تی،1338قانونگذاری ایران عنوان مواد مخ88در از س88ال 1382 : 53.)

از آنجا که مسأله اعتیاد در جهان ام88روز یکی از مس88ائل مهم و ح88اد اجتم88اعی است، نسبت مصرف مواد مخدر در س88طح جه88ان رو ب88ه تزای88د اس88ت و در اک88ثر کشورهای جهان به صورت مشکل عمده ای مطرح ش88ده اس88ت.این وض88عیت در ایران نیز کامال مشهود اس8ت و بخش قاب8ل ت8وجهی از اف8راد ب8ه اس8تعمال م8واد مخدر اعتیاد داشته و هر روز در گوش88ه و کن88ار این مملکت ش88اهد گرفت88ار ش88دن افراد زیادی در دام م88واد مخ88در هس88تیم ک88ه مش88اهده این وض88ع ه88ر انس88ان دور اندیش را به تأمل وا می دارد که چگونه می توان از قرب88انی ش88دن بیش از پیش افراد جلوگیری نمود.بنابراین از آنجایی که این تحقیق به دنبال اثر گذاری مصرف مواد مخدر بر عدم تحقق رکن معنوی جرم اس88ت و تع88ریفی ک88ه از رکن معن88وی جرم گفته شده این است که نيت و انديش88ه ارتک88اب ج88رم هم88ان عنص88ر معن88وي جرم است. بدين معنا که هر فردي که قصد ارتکاب ج88رمي را دارد ب88دوا قص88د و اراده خود را براي ارتکاب جرم در ذهن خ88ود مي پروران88د و ب88ا انديش88ه و نقش88ه هاي قبلي و از پيش تعيين شده زمينه را براي احياء ديگر عناصر مهي88ا مي س88ازد که از آن به رکن معنوي جرم تعبير مي شود. باید توجه داشت که مص88رف م88واد مخدر موجب زوال اراده نمی گردد بنابراین در این تحقیق سعی بر آن است که

5

با شناخت مواد مخدر درجات مختلف آن بر زوال اراده و عدم تحقق رکن معنویجرم بررسی گردد.

- اهمیت و ضرورت تحقیق1-3 سوء مصرف مواد مخدر که دامنگیر اجتماع جهانی و از جمله کشور عزیزم88ان است در کنار صدها آسیب ف8ردی و اجتم8اعی، تخ8ریب نیروه8ای فع8ال و کارآم8د اجتماع و اضمحالل قوای مغ88زی و توان88ائی ه88ای فک88ری جوانانم88ان را ب88ه هم88راه دارد. شناخت ابعاد گوناگون و خصوصا نکات س88وء مص88رف م88واد روانگ88ردان ب88ه شناسایی نقاط کور آن کمک نموده و کارگزاران سیاست های سالمت اجتماع را در برنام88ه ری88زی ه88ای اجتم88اعی و پیش88گیری کنن88ده ی88اری می نمای88د. در واق88ع

ضرورت و اهمیت پژوهش را می توان در موارد زیر خالصه نمود :(وجود پدیده مواد مخدر در کشورها به عنوان یک بلیه اجتماعی؛1( شناسایی ارتباط بین مواد مخدر و فاکتورهای روحی- روانی؛2 ( بررسی موازین و دیدگاه های حقوقی در کشورمان در زمینه ارتکاب ج88رم3

بر اثر مواد روان گردان و مواد مسکر.

- اهداف تحقیق1-4 با توجه به روند رو به رشد مصرف مواد مخدر در بین جوانان و ع88دم مطالع88ه بنیادین خصوصا در ارتباط با مواد مخدر در کشورمان موضوع مذکور جهت انجام مطالعه و تحقیق انتخاب شد. در این پژوهش سعی خواهد ش88د م88یزان از دس88ت رفتن اراده بر اثر مصرف مواد مخدر ک88امال تع88یین و موض88وع از جنب88ه حق88وقی و

نتایج این تحقیق می تواند مورد استفاده کلینی88کاجتماعی مورد بحث قرار گیرد. ه88ای عل88وم قض88ایی، دادگ88اه ه88ای انقالب، ادارات،ه88ای ت88رک اعتی88اد، دانش88کده

دانشگاه ها و ... قرار گرفته تا بتوان س88المت جامع8ه خصوص88ا جوان88ان را ارتق8اءبخشد.

6

-سواالت تحقیق1-5

- سواالت اصلی تحقیق1-5-1تحقق رکن معنوی جرم با مصرف انواع مواد مخدر چه ارتباطی دارد؟

- سواالت فرعی تحقیق1-5-2 -استفاده از مصرف مواد مخدر در جوان88ان ب88ر س88المت اجتم88اعی جامع88ه چ88ه1

تأثیری می گذارد؟ -قانونگذار برای پیشگیری، حفظ امنیت جامع88ه در رابط88ه ب88ا م88واد مخ88در چ88ه2

تمهیداتی را در نظر گرفته است؟ -آیا فقدان ضمانت اجرایی قوی و موثر می تواند سبب گرایش مجدد به انواع3

مواد مخدر گردد؟- شرع و قانون در ارتباط با مواد مخدر چه نظراتی بیان داشته اند؟4

-فرضیه های تحقیق1-6

- فرضیه اصلی تحقیق1-6-1-مصرف مواد مخدر موجب عدم تحقق رکن معنوی جرم می شود.1

- فرضیه های فرعی تحقیق1-6-2 -فقدان ضمانت اجرایی قوی و موثر می تواند س88بب گ88رایش ب88ه م88واد مخ88در1

شود.-مصرف مواد مخدر فرد را به سوی ارتکاب جرم می کشاند.2-جرائم مربوط به مصرف مواد مخدر جزء جرائم به عادت تلقی می گردد.3

- روش تحقیق1-7 پژوهش حاضر از روش تحقیق کتابخانه ای و به صورت تحلیلی است و س88عی خواهد شد با مراجعه به منابع اطالعاتی، مطالعه جامعی در خصوص مواد مخ88در

و آثار تخریبی آن صورت گیرد.

7

- روش گردآوری اطالعات1-8 جهت گردآوری اطالعات مرتب8ط ب8ا مراجع8ه ب8ه کتابخان8ه ه8ا ب8ه ص8ورت فیش

برداری و سپس تدوین و تنظیم آن اقدام خواهد گردید.

- نوآوری تحقیق1-9 از آنجا که این پژوهش به بررسی مواد مخدر در عدم تحقق رکن معنوی ج88رم می پردازد پژوهشی نو به شمار می رود که در این واحد دانشگاهی انجام خواهد

گرفت.

-سازماندهی تحقیق1-10 پایان نامه حاضر شامل یک مقدمه و سه فصل می باشد، که در فصل اول ب88ه کلیات تحقیق پرداخته شده است و در فصل دوم تعاریف و مفاهیم و فصل سوم به بررسی عنصر معنونی مواد مخدر بر عدم تحقق رکن معنوی ج88رم و ب88ا نتیج88ه

گیری به پایان می رسد.

-محدودیت های تحقیق1-11محدودیتهایی که در انجام این تحقیق بود؛ عبارتند از:

- دوری کتابخانه های معتبر برای مطالعه و تفحص بیشتر در این باب1 - عدم دسترسی به منابع جدید به علت غنی نبودن کتابخانه های سطح شهر2

و دانشگاه- هزینه های مراجعات مستمر به اینترنت3- عدم وجود منابع جدید در کتابخانه های استان و ...4

8

تعاریف وفصل دوم:پیشینه تحقیق

9

- اعتیاد2-1 اصطالحا م88واد مخ88در ب88ه کلیه ی م88واد ط88بیعی و ش88یمیایی گفت88ه می ش88ود ک88ه اعتیادآور باشد و مصرف آن ها در انسان حاالتی غیرعادی ایج88اد کن88د. این ح88االت که عموما لذت بخش هستند، به صورت موقت و کاذب ایج88اد می ش88وند. ) قرب8ان

(29: 1368حسینی ، اعتیاد حالتی است که آدمی از نظر جسمی یا روانی خود را نیازمند ب88ه انج88ام رفتار یا مصرف ماده ای بدان88د و این وابس88تگی می توان88د ش88دت و ض88عف داش88ته

، وابس8تگی ب8ه دارو و ع8ادت ک8ردن ب8ه مص88رف1باشد. منظ8ور از این وابس8تگی داروها و مواد مخدر است. مفهوم کلمه این است ک8ه انس88ان ب8ر اث8ر اس88تفاده ی نوعی ماده ی شیمیایی از نظر جسمی و روانی نیز به آن وابس8تگی پی88دا می کن8د، به طوری که بر اثر مص88رف دارو احس88اس آرامش و ل88ذت ب88ه او دس88ت بده88د و

مشکالت و ناراحتی هایی را برای او به وج88ود آورد.از نظ88ر،عدم دستیابی به دارو فیزیولوژیست ها اعتیاد عبارت است از ح88التی ک88ه اس88تعمال مت88والی ی88ا متن88اوب م88اده مخ88در در ف88رد ایج88اد می کن88د. ب88ا اس88تعمال م88واد مخ88در ، تحریک پ88ذیری سلول های عصبی و دستگاه عصبی افزوده شده و در نتیجه داروی بیش88تری الزم

(4 : 1367است که آن را به حالت تعادل برگرداند. ) اورنگ، از اعتیاد آمده است:2در تعریف سازمان بهداشت جهانی

اعتیاد به مواد مخدر، مس88مومیت ح8اد ی88ا مزم88نی اس88ت ک88ه مض88ر ب88ه ح88ال» ش88خص و اجتم88اع ب88وده و زایی88ده مص88رف دارویی ط88بیعی ی88ا ص88نعتی ب88ه ش88مار

می رود«. خصوصیات این حالت عبارتند از: - وجود یک تمنا و احتیاج به ادامه استعمال دارو و به دست آوردن آن ب88ه ه88ر1

 طری888888888888888888888888888ق ک888888888888888888888888888ه ممکن باش888888888888888888888888888د.

- وجود یک عالقه شدید یا یک گرایش به ازدیاد میزان مص88رف دارو ک88ه ب88ه ن88ام2 ف8888888888888888888زون طل8888888888888888888بی مش8888888888888888888هور اس8888888888888888888ت.

- وابستگی روانی یا جسمی به آثار داروهای اعتیادآور، بدین نحو که وق88تی دارو31. Dependency2. WHO

10

به معتاد نرسد اثرات روانی و جسمی که به آثار قطع دارو موسوم است، در ویظاهر می گردد.

- معتاد2-2 عبارت است از شخص88ی ک88ه در ن88تیجه ی اس88تعمال متم88ادی دارو، در ب88دن وی حالت مقاومت اکتسابی ایجاد شده ، به قس88می ک88ه اس88تعمال مک88رر آن م88وجب

  (5: 1367کاسته شدن تدریجی اثرات آن می گردد. ) اورنگ ،

برژره در تعریف معتاد می نویسد:»معتاد کسی است که در اثر مص88رف مک88رر و مداوم، متکی به مواد مخدر یا دارو شده باشد. به عبارت دیگر قربانی هر ن88وع وابس88تگی دارویی ی88ا روانی ب88ه م88واد مخ88در معت88اد ش88ناخته می ش88ود« )ب88رژره ،

1368 :5)سازمان بهداشت جهانی در تعریف معتاد می نویسد:

»معتاد فردی است که در اثر استعمال مکرر و مداوم، متکی به مواد مخ88در ویا دارو و یا سایر مواد گردیده و دارای مشخصات زیر است:

اول : در اثر مصرف مکرر مواد و یا دارو ، عادت روانی برای او ایجاد ش88ده و این عادت فرد را به علت نیاز و تمایل روانی به سوی مص88رف م88واد مخ88در و ی88ادارو، ب88888888ه ح88888888د وس88888888واس تش88888888ویق و ت88888888رغیب می نمای88888888د. دوم: برای نگهداری که منظور و مطلوب معتاد است مقدار مواد مص88رفی رفت88هرفت8888888888888888888888888888ه اف8888888888888888888888888888زایش می یاب8888888888888888888888888888د. سوم: در اثر قطع مواد مخدر و یا دارو ، عالیم خاص88ی در معت88اد ظ88اهر می گ88ردد که آن عالیم بستگی به نوع مواد مخدر و یا داروهای مصرفی دارد.چهارم: اعتی88اد

:1374به مواد مخدر و ی88ا دارو ب88رای ف88رد و جامع88ه زی88ان آور اس88ت« ) دانش ، 213.)

با رشد فزاینده ای که اعتیاد به مص88رف م8واد مخ8در در جه8ان و ای8ران داش8ته است، ابعاد آسیب شناسی )پاتولوژیکی ( و عوارض آن بسیار مشهود اس88ت، ب88ه طوری که زیان های جبران ناپذیری بر جامعه و افراد به جای می گ88ذارد. زیان ه88ای اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی از مهم ترین عوارض و زیان ه8ای ناش88ی

11

از مصرف مواد مخ88در اس88ت ک88ه س88اختار جامع88ه را ب88ه ش88دت تحت ت88أثیر ق88رار می دهد . به چند نمونه از اث88رات زیان ب88ار و جنبه ه88ای آس88یب ش88ناختی اعتی88اد ب88ه

مصرف مواد مخدر اشاره می نماییم: استعمال مواد مخدر ، نیروی کار مملکت را کاهش داده و ک88اهش ن88یروی ک88ار م88وجب ک88اهش تولی88دات داخلی و ک88اهش تولی88دات داخلی م88وجب وابس88تگی اقتصادی می گردد و در نتیجه فقر اقتصادی در سطح جامعه گس88ترده می ش88ود و با گسترده شدن فقر بر تعداد افرادی که ب88ه م88واد مخ88در روی می آورن88د اف8زوده می شود.م8یزان خس8ارات وارده از نظ8ر اقتص8ادی بس8یار زی8اد اس8ت ک8ه ض8من اش88اره ب88ه ت88أثیر آن در درآم88د س88رانه کش88ور و مقایس88ه آن ب88ا هزینه ه88ای س88ایر بخش ه88ای اقتص88ادی ب88ا ارائه ی نم88ونه ای از ه88زینه ی م88واد مص88رفی ب88ه مراح88ل مختلف زیان های اقتصادی مواد مخدر در جامعه اشاره می شود. تع88داد معت88ادین

نفر معت88اد250000 نفر است فرض کنیم که 500000در سطح کشور در سال نفر معتاد به ه88روئین و س88ایر م88واد مخ88در باش88ند. چنانچ88ه250000به تریاک و

حداقل مصرف روزانه تریاک ب88رای ه88ر ف88رد معت88اد ی88ک گ88رم و ح88داقل مص88رف کیل88وگرم باش88د، این نتیج88ه250روزانه تری88اک ب88رای معت88ادین در س88طح کش88ور

ری88ال در س88ال در کش88ور ص88رف000/000/000/450حاصل می شود که مبل88غ هزینه های مصرف مواد مخدر افیونی می شود، بدون اینکه این رقم به هیچ عنوان در الیحه بودجه دولت نشان داده شود. زیرا تا به حال این هزین88ه توس88ط برنام88ه

-88:35 1383ریزان دولت به این شکل محسوس مشخص نشده اس88ت. )ب88رفی، 34)

-آسیب شناسی اعتیاد در تحقیقات جهانی2-3 در آمریک88ا م88ورد توج88ه1930ارتکاب جرم در معتادین برای اولین بار در دهه

معتاد به مواد مخدر نشان داد ک8ه1000بر روی 1قرار گرفت. بررسی بن هام دای

1. Bengham Dai

12

درصد از آن ها قبل از اعتیاد هیچ نوع بزه کاری اجتماعی نداش88ته اند. در ح88الی80 در تحقیق8ات1 درص8د پس از اعتی8اد م8رتکب ج8رم ش8ده بودن8د.لین هوسر67ک8ه

89 معتاد بزه کار انجام شد، ب88ه این نتیج88ه رس88ید ک88ه 200پلیس آمریکا که روی درصد از بزه کاران قبل از اعتی88اد س88ابقه ی محک88ومیت داش88ته اند . ام88ا تحقیق88ات

درص88د قب88ل از اعتی88اد س88ابقه ی75 معت88اد ، 1036نشان داد که از می88ان 2پسکور درص88د آن ه88ا بع88د از اعتی88اد، محک88ومیت را تجرب88ه86محک88ومیت نداش88ته اند و

 .(75: 1379کرده اند ) گرجیان ، 70 روی معتادین تحت بازپروری انجام شد 3در تحقیق دیگری که توسط دنول

س88ال دوران اعتی88اد ب88ه اعم88ال بزه کاران88ه و غیرق88انونی5درص88د آن ه88ا در م88دت معت88اد در نیوی88ورک توس88ط100مب88ادرت نم88وده بودن88د.تحقی88ق دیگ88ری ک88ه روی

درص88د آن ه88ا قب88ل از52 سال انجام گرفت، نشان داد ک88ه 12 در طول 4وایالنت در تحقیق88اتی ک88ه روی  درصد بع88د از اعتی88اد، م88رتکب ج88رم ش88ده اند.96اعتیاد و

س88ال توس88ط جانس88ون و8دانش آموزان یکی از دبیرستان های آمریک88ا در م88دت ( صورت گرفت، مشخص شد که میزان استفاده از مواد مخ88در1978همکاران )

و ارتکاب به جرایم با یکدیگر رابطه دارند.جانس88ون و همک88اران اذع88ان داش88ته اند که همبستگی بین مواد مخدر و بزه کاری مس88أله مش88ترکی ب88ه ن88ام »انح88راف ی88ا اخالق ضد اجتماعی« به وجود می آورد که اعتیاد در آن به عنوان ی88ک انح88راف ی88ا

(76ناهنجاری اجتماعی در بین افراد جامعه، تلقی می گردد. )همان منبع ، با پژوهشی که در استرالیا روی بزه کاران معتاد انجام داد به این نتیجه5کراس

رسید که اعتیاد نشان دهندة ایجاد کنن88ده ن88وعی ناهنج88اری رفت88اری در شخص88یت معت88اد354اجتماعی ف88رد اس88ت.ش88یفر و همک88اران در ب88التیمور تحقیق88اتی روی

انجام دادند و نوعی طبقه بندی از اعمال بزه کارانه آن ه88ا را ارائ88ه نمودن88د ک88ه ب88ر طبقه به شرح زیر دسته بندی شده اند:8اساس آن، معتادین در

1. Leinhauser2. Pescor3. Dnvell4. Vaillant 5. Kraus

13

درصد از معتادین اق88دام ب88ه اعم88ال بزه کاران88ه ج88انبی7/33- جرایم جانبی : 1 همراه با مصرف مواد مخدر می نمایند که شامل سرقت و خری8د و ف8روش م8واد

مخدر است. درص88د از معت88ادین فق88ط ب88ه خری88د و6/20- خری88د و ف88روش م88واد مخ88در : 2

فروش مواد مخدر می پردازند و کمتر به سرقت روی می آورند. درصد از معتادین منحصرا دست به سرقت می زنند.6/20- سرقت: 3 درصد از معتادین به قماربازی و اعمال خالف دیگ88ر نظ88یر8/13- قماربازی: 4

ب88888888888888888888888اج گیری و م88888888888888888888888ال خری می پردازن88888888888888888888888د. درص88د از معت88ادین اق88دام ب88ه جع88ل اس88ناد ی88ا خی88انت در ام88انت4/5- جع88ل: 5

می نمایند. درص88د از معت88ادین در نظم و ام88نیت جامع88ه4/3- اخالل در نظم عم88ومی: 6

اخالل می نمایند که در بعضی از موارد غیرمحسوس و مخفیانه است. درصد از معتادین اقدام به جعل اسناد و خیانت در ام88انت2- جعل حرفه ای: 7

ب888888888888888888ه ص888888888888888888ورت ح888888888888888888رفه ای می نماین888888888888888888د.(78- اخالل در نظم عمومی به صورت حرفه ای ) همان منبع ، ص 8

که روی زنان در فیالدلفیا انجام گرفت نشان داد که تفاوت ه88ای1تحقیقات میلر زیادی بین اعمال بزه کارانه در زنان معت88اد و غیرمعت88اد وج88ود دارد و زن88ان معت88اد آم8888ادگی بیش8888تری جهت اق8888دام ب8888ه ارتک8888اب ج8888رم از خ8888ود نش8888ان

درصد معتادین افرادی بودند که به ج88رم س88رقت61دریافت که 2می دهند.بارتون محکوم شده بودند.تحقیقات انجام شده توس88ط »داویدس88ن« و »ش88وکه« نش88ان داده است که تنها کمتر از نیمی از جوانان معتاد، پدر و مادری دارند که همچن88ان با هم به سر می برند . پدر و مادر یک سوم آن ها به دالیل مختلف از یکدیگر ج88دا زندگی می کنند و حدود یک چهارم آن ها یکی از والدین خود را از دس88ت داده ان88د.

% از جوان88ان گروه ه88ای منتخب ، ک88ه ب88رای85همین تحقی88ق نش8ان می ده88د ک88ه مقایسه با گروه معتادان آمارگیری شده اند دوران جوانی خ88ود را ب88ا پ88در و م88ادر

 (71 : 1368زیر یک سقف گذرانده اند. )برژره ،

1. Miller2. Barton

14

دریافت88ه اس88ت ک88ه ن88ه تنه88ا خانواده ه88ای از هم گس88یخته ، بزه ک88ار1گل88وکس پرورترندبلکه هر چ88ه گس88یختگی خ88انواده زودت88ر و در آغ88از ک88ودکی فرزن88دان رخ

(73دهد، احتمال بزهکارپروری نزد آنان افزایش می یابد )همان منبع:

چارچوب نظری تحقیق-2-4 انحراف اجتم8اعی را برخاس8ته از2ساترلند در تئوری معاشرت یا پیوند افتراقی

سازمان اجتماعی یعنی زمینه و محیطی می داند که افراد در آن جای گرفته ان88د.

هر سازمانی به طرفداری یا مخالفت با یک رفتار بزه کارانه ش88کل گرفت88ه اس88ت. فرد هنگامی گرفتار اعتیاد می شود ک88ه ب88ا الگوه88ای مواف88ق این عم88ل در تم88اس

دور باشد. بخش اعظم این جریان در داخ88ل باشد و از طرفی از الگوهای ضد آنگروه ه8888888888888888ای ص8888888888888888میمی و دوس8888888888888888تانه اتف8888888888888888اق

می افتد. بنابراین انحراف اجتماعی از جمله اعتیاد ، وقتی که تماس با محیط و الگوهای به هنجار ضعیف و دسترس88ی ب8ه محی8ط و الگوه8ای انح8رافی ) دوس8تان معتاد و دسترسی به مواد مخدر ( قوی است ، افزایش می یابد.به نظ88ر س88اترلند رفتارهای انحرافی ) از جمله اعتیاد ( دارای فرآیند و ویژگی هایی است که عم88ده

آن عبارتند از :- عمل انحراف و جرم آموختنی است نه موروثی؛1 - آموزش از طریق ارتباط فرد ب88ا س88ایر اف88راد انج88ام می گ88یرد و عموم88ا ب88ه2

صورت شفاهی و به کمک کلمات است؛ - بخش اعظم آموزش رفتار بزه کارانه در گروه های نزدیک که با ف88رد رواب88ط3

ص888888888888888888میمانه دارن888888888888888888د، انج888888888888888888ام می گ888888888888888888یرد؛ - زمانی فرد ب8ه عم8ل بزه کاران8ه دس8ت می زن8د ک8ه آم8یزش او ب8ا کس8انی ک8ه4

موافق شکستن قاعده اند بیشتر از کسانی است که ب88ا شکس88تن قاع88ده مخ88الف اند؛

1. Gluecks2. Differential Association

15

- ارتباط گوناگونی که فرد با دیگران دارد از لح88اظ ف88راوانی ، ت88داوم ، تق88دم5 . (55-56: 1374سن و شدت یکسان نیستند ) سخاوت ،

به نظر مرتون ساخت های اجتماعی، فش88ارهای خاص88ی ب88ر ب88رخی اف88راد وارد می کند و آن ها را وا می دارد که به کارهایی که از نظر جامعه نیز مجرمانه اند،ام88ا س88بب بق88ای ف88رد می ش88ود ، دس88ت یازن88د.مرت88ون دو عنص88ر را در این بحث مهم

اس88ت ک88ه فرهن88گ1می شمارد: یک عنصر از ساخت اجتماع، هدف ها یا مقاص88دی جامعه تعیین می کند و به صورت آرمان های اجتماعی در می آی88د. احس88اس م88ردم نسبت به آن ها و م88یزانی ک88ه ب88رای این ه88دف ها ارزش قای88ل می ش88وند، یکس88ان نیس88ت. ب88رخی از این اه88داف ف88رهنگی ب88ه س88ائقه های اولیه ی وج88ود انس88ان

برمی گردد ، اما توسط آن ها تعیین نمی شود است ک8ه جامع8ه ب8رای رس8یدن2عنصر دیگر ساخت اجتماعی، راه ها و وسایلی

به هدف و آرمان های فرهنگی توصیه می کند . هر گروه هدف هایش را با راه ه88ای مجاز و نهادی شده، منطبق می سازد. در عین حال راه های دیگری نیز وجود دارد که با هنجارها و دستورات اخالقی جامعه تضاد دارد، اما بازدهی آن ها سریع است . بسیاری از این راه ها که رسیدن ب88ه ه88دف را آس88ان می س88ازد، از نظ88ر جامع88ه غیراخالقی است ، قاچاق مواد مخدر ، احتکار ، دزدی از جمل88ه راه ه88ای س88ریع وف888888وری اس888888ت ک888888ه جامع888888ه آن ه888888ا را من888888ع ک888888رده اس888888ت.

افزایش می یاب88د. بی هنج88اری3به نظر مرتون انحراف و جرم در حالت بی هنجاری و شرایط بی هنجارحالتی است ک8ه بین اه8داف م88ورد نظ88ر و راه ه88ا ی8ا ابزاره88ای

قانونی رسیدن به آن اهداف، تناسبی وجود نداشته باشدو به نظر وی بی هنجاری به شرایطی اطالق می ش88ود ک88ه هنجاره88ای پذیرفت88ه ب88ا واقعیت در ستیزند. در حالت بی هنجاری ، بخشی از مردم قادر ب88ه درک و ج88ذب هدف های جامعه نیستند و ی88ا نمی توانن88د از راه ه88ای نهادین88ه ش88ده، ب88ه ه88دف های مطلوب اجتماعی برسند. لذا احساس عدم رضایت و عدم کفایت می کنند. این88ان به الکل یا سایر مواد مخدر روی می آورن88د ت88ا رض88ایتی را ک88ه نتوانس88ته اند از راه وصول به هدف های اجتماعی جامعه کسب کنند، از طریق دیگر به دس88ت آورن88د.1.Goals2. means3. Anomie

16

البته این در صورتی است که فرصت یا ابزارهای غیرقانونی دسترس88ی ب88ه م88وادداشته باشند. مخدر را

افرادی که از نظر اقتصادی وض88عیت نابس88امانی دارن88د1بر پایه نظریه فورستبیشتر به انحراف و جرم گرایش پیدا می کنند .

تاکی88د می ورزد ک88ه رفت88ار انح88رافی و بزه کاران88ه می توان88د مس88تقیما از2میلرفرهنگ طبقاتی پایین افراد نشأت گیرد .

به نظر کلووارد و اوهلین نوع بزهکاری و میزان دسترسی ساکنان ب88ه راه ه88ای غیرمجاز را ساخت اجتماعی تعیین می کند. وقتی جوان88ان در کس88ب پایگ88اه دچ88ار مشکل می شوند، در محیط خود نوعی راه حل پیدا می کنند، نوع جرم ارتب88اط ب88ا

رفتاره88ای3راه حل هایی دارد که در دسترس آن هاست.نظ88ریه ی فش88ار س88اختاری انحرافی را نتیجه فشارهای اجتماعی می داند که بعضی مردم را وادار به کج روی می کند. تعبیر ساده این نظریه این است که »فقر باعث جرم می ش88ود« )لی88تری

(46: 1984ون و همکاران، پایه ی نظریه ی ناهماهنگی در سازمان اجتماعی است. جامعه دارای س88ازمانی هماهنگ و به هم پیوسته اس88ت و چنانچ88ه ب88ه دالیلی این ب88ه هم پیوس88تگی در هم ریزد، ممکن است کارکردهای نامناسب پدید آید و به دنبال آن مس88ایل اجتم88اعی بروز خواه88د ک88رد. این دی88دگاه ب88ه جامع88ه ب88ه ص88ورت ی88ک نظ88ام س88ازمان یافت88ه می نگرد که اجزای آن به صورتی منظم و هماهنگ به هم پیوند خورده اند . اگر در نظام اجتم88اعی بخش88ی ی88ا بخش ه88ایی از آن ب88ا دیگ88ر بخش ه88ا ناهماهن88گ عم88ل

در تئوری برچسب اجتم88اعی، ب88رخی از اف88راد نمایند، کارایی نظام تقلیل می یابد. برچسب غیرمج88از و ب88رخی مج88از دری88افت می کنن88د. در این نظری88ه اطالق کلم88ه منحرف عامل نیرومندی است که فرد منحرف را تعیین می کند؛ مثال ممکن است دانش آموزی ماده ی مخدری را مصرف کند و این عم8ل او توس88ط اف88راد جامع8ه رؤیت شود و بر چسب منحرف به اوتعلق گ88یرد. دانش آم88وز عن88وان منح88رف را می پذیرد و از این پس از این زاوی88ه ب88ه خ88ود می نگ88رد.بن88ابراین در آین88ده ب88ر این

(12: 2002اساس رفتار خواهد کرد )کالنتز و هارتل،1. Forst2. Miller3. Structural strain theory

17

-عنصر معنوی ) یا روانی یا اخالقی( جرم2-5 عالوه بر عنصر قانونی مبنی بر پیشبینی رفتار مجرمانه در قانون جزا و عنصر مادی جرم شامل وقوع عمل در خارج باید عم88ل مزب88ور از اراده م88رتکب ناش88ی شده باشد در واق88ع می88ان عم88ل و ش88خص عام88ل رابط88ه روانی ی88ا رابط88ه ارادیموجود باشد که آن را عنص88ر اخالقی ی88ا روانی ی88ا معن88وی می نامن88د )گل88دوزیان،

1379 :178) ارتکاب عمل هم به خودی خود دلیل وجود عنصر معنوی ی88ا روانی نیس8ت و در مواردی با وجود اینکه عملی صورت میگیرد قانون مرتکب آن را در جرائم عمدی به خاطر فقدان قصد مجرمانه یا فقدان مسئولیت جزائی قابل مجازات نمیدان88د. در تحقق عنصر معنوی یا روانی وجود دو عامل ضرورت دارد. اراده ارتکاب فعل

(179و قصد مجرمانه )همان،

-شرایط عنصر معنوی) یا روانی یا اخالقی( جرم2-6

-اراده ارتکاب فعل2-6-1 در کلیه ج88رائم اعم از عم88دی ی88ا غیرعم88دی اراده ارتک88اب فع88ل وج88ود دارد و قانونگذار فقط انجام عمل ارادی را مج88ازات میکن88د. بن88ابراین ح88تی در ص88دمات بدنی ناشی از حوادث رانندگی و مستی رانن88ده ن88یز ش88خص م88رتکب واج88د اراده بوده و با وجود همین ارائه است که راننده، اتومبیل، را ب88ه راه انداخت88ه اس88ت در واقع راندن اتومبیل م88ورد اراده و خواس88ت رانن88ده هس88ت و فق88ط نتیج88ه آن ک88ه

:1388صدمات ب88دنی ب88وده م88ورد نظ88ر و مقص88ود رانن88ده نب88وده اس88ت )زراعت،182.)

درصورت فقدان اراده ارتکاب فعل، تحقق جرم منفی است پس اگر شخص88ی دیگری را به شدت به جلو براند و در نتیجه این عمل دست شخص اخیر به چشم ثالثی اصابت و او را مصدوم نماید. وقتی بدون ارائه ارتکاب فع88ل ص88ورت گ88یرد جرم شناخته نشده و مسئولیتی برای شخص دوم به وجود نمیآورد از طرف دیگر اراده ارتکاب فعل نیز باید با قصد مجرمانه ی88ا خط88ای ج88زائی) بی احتی88اطی، بی

18

مباالتی، عدم مه8ارت و ع8دم رع8ایت نظ8ام دول8تی( ت8وام باش88د وگرن8ه ب8ه علتفقدان عنصر روانی، عمل ارتکابی جرم تلقی نمیشود.

تقصیر جزائی در قتل یا ضرب یا جرح ناشی از بی احتیاطی ی88ا بی مب88االتی ی88ا عدم مهارت و عدم رعایت مقررات مربوط به ام8ری مس8تند در حکم ش8به عم8د

(145میباشد )قانون مجازات اسالمی، تبصر ماده در جرائم خالفی، وجود عنصر معنوی همیشه مفروض است و لذا در این قبیل جرائم اثرات وجود عنصر روانی ضروری نیست، البت88ه این ف88رض ب88رخالف اص88ل برائت است و اگر کسی در اثر قوه قاهره، خالفی را مرتکب شده باشد، باید بار اثبات آن و فقدان عنصر روانی را عهده دار شود تا مسئولیت کیف88ری وی بتوان88د منتفی گردد بدین ترتیب جرائمی چون پارک اتومبی88ل، در ج88ای توق88ف ممن88وع ی88ا ایستادن ممنوع و یا عبور از چراغ قرمز و همچنین صدور چک پرداخت نشدنی از جمله جرائمی هستند که نیازی ب88ه اثب88ات عم88د ی88ا خط88ای ج88زائی ندارن88د.ب88ه این جرائم که عنصر روانی در آنها مفروض است ج88رائم م88ادی ص88رف ی88ا مس88ئولیت

(233: 1384مطلق میگویند )اردبیلی،

-قصد مجرمانه2-7 سوء نیت، سوء قصد، عمد و علم در مواد مختلف قانون جزا به این معنی ک88ه شامل قصد مجرمانه بوده به کار رفته است عمد عب88ارت اس88ت از ه88دایت اراده انسان به سوی منظوری که انجام یا عدم انجام آن را قانونگذار منع یا امر نموده است. بنابراین در جرائم عمدی، فعل و نتیج88ه آن ه88ر دو م88ورد اراده و خواس88ت عامل است به عبارت دیگر هرگاه مج88رم نتیج88ه عملی را ک88ه ب88ه او نس88بت داده شده قبال در نظر گرفته و با توجه به نتیجه مجرمانه عمل را انجام داده باش88د در واقع مرتکب جرم عمدی شده است.برای صدق عنوان مجرمانه بر فعل ی88ا ت88رک فعل عالوه بر عنصر قانونی و مادی نیازمند به عنصر معن88وی ن88یز می باش88د. چ88را که هر عملی بدون اراده و قصد مجرمان88ه؛ ب88ودنش منتفی خواه88د ش88د. ب88ه علت فقدان عنصر معنوی عمل ارتکابی ح88تی درج88رائم م88ادی ص88رف ن88یز قانون گ88ذار

(183: 1379عنصر معنوی را لحاظ کرده است. )گلدوزیان،

19

هر جرم علی االصول تا اراده نباشد واقع نمی ش88ود ل88ذا اراده در تم88ام ج88رائم اعم از عمدی و غیر عمدی حتی در جرائم اخالقی نیز وجود دارد. اما آن چه مهم است این می باشد که میزان و سیطره مجرم ب88ر عنص88ر م88ادی در عنص88ر روانی چقدر بوده است اگر اراده و قص88د م88رتکب ب88ه فع8ل و نتیج8ه تعل88ق بگ8یرد قص88د مجرمانه و سوء نیت خواهد شد و اما اگر اراده مرتکب تنها به فعل تعلق بگ88یرد و

(184: 1387نتیجه مقصوداش نباشد: خطای کیفری خواهد شد )زراعت، در بخش عنصر معنوی جرائم و س88وء نیت و قص88د مجرمان8ه، ه8دف از ارتک88اب جرم و غایت و اراده و انگیزه و... مباحثی هس88تند ک88ه مط88رح می ش88وند. ام88ا آی88ا اراده همان سوء نیت است و آیا تفاوتی بین اراده و سوء نیت و انگیزه وج88ود دارد یا نه؟ و اینکه آیا رابطه بین سوء نیت و عمد تساوی است یا تفاوت هایی است که باید روشن شود.سوء نیت و سوء قص88د و عم88د و اراده و در م88واد مختل88ف ق88انون جزا به یک معنی که شامل قصد مجرمانه ب88وده بک88ار رفت88ه اس88ت.قانون گ88ذار در مواد قانونی تعریفی از سوء نیت بیان نکرده اس88ت ه8ر چن8د در م8واد متع8ددی ب8ا تعابیری گوناگونی همچون عمد، قصد، سوء نیت ع88ام، خ88اص و اراده و خواس88تن، از آن یاد کرده اس88ت. ام88ا می ت88وان اراده و عم88د و س88وء نیت را اینگون88ه تعری88ف نمود: خواستن فعل یا ترک فع88ل اس88ت ک88ه مخ88الف اوام88ر و ن88واهی قانون گ88ذار باشد. لذا اگر فاعل بداند مثال مالی را که تحصیل کرده یا به او داده ش88ده از راه سرقت تحصیل شده و با وجود علم قبول کند، یعنی میل و خواست او دقیق88ا ب88ر

662فعل قرار گرفته که قانونا جایز نیس88ت ؛ عام88د محس88وب می ش88ود.» م88اده قانون مجازات« پس اراده و سوء نیت غیر از علم و آگاهی در عنصر روانی ج88رم

(223: 1384است )اردبیلی،

-درجات قصد مجرمانه2-8 سوء نیت یا قصد مجرمانه که در معنی عام آن عمد در ارتک88اب ج88رم میباش88د

دارای درجاتی است:

20

-قصد یا سوء نیت عام و قصد یا سوء نیت خاص2-8-1 سوء نیت عام عبارت از اراده آگاه عامل در ارتکاب جرم است، قصد ی88ا س88وء نیت خاص اراده آگاه نسبت به مال موضوع جرم یا شخص متضرر از جرم اس88ت در ایراد ضرب عمد در زدن، سوء نیت عام است ولی در قتل عالوه بر عمد عام در فعل یا ت88رک فع88ل بای88د قات88ل قص88د کش88تن مج88نی علی88ه را ن88یز داش88ته باش88د ربودن)متقلبان8ه( م8ال غ8یر ب8ه قص8د تص8احب س8رقت اس8ت. متقلبان8ه ب8ودن درسرقت در پنهانی بودن عمل ارتکابی حاکی از س88وء نیت خ88اص اس88ت )اردبیلی،

1384 :242)

-سوء نیت ساده و سوء نیت مشدد) با سبق تصمیم(2-8-2 سوءنیت ساده در مواردی است ک88ه ارتک88اب ج88رم مس88بوق ب88ه تفک88ر و ط88رح نقشه قبلی نباش88د. چ88نین س88وءنیتی م88وجب مج88ازات معم88ولی اس88ت در مقاب88ل ممکن است ارتکاب جرم مسبوق به تفکر و طرح نقشه قبلی باش88د )گل88دوزیان،

1386 :182)

-س\\وء نیت ج\\ازم)مس\\تقیم( و س\\وء نیت اتف\\اقی) احتم\\الی ی\\ا2-8-3غیرمستقیم(

سوءنیت جازم م88رتکب عم88ل مجرمان88ه ب88ه ط88ور قط88ع خواس88تار نتیج88ه عم88ل مجرمانه است مانند کسی که به قص88د قت88ل ب88ه دیگ88ری تیران88دازی ک88رده و او را می کشد. در صورتی که مجرم قصد ارتکاب عم88ل را داش88ته باش88د، نتیج88ة عم88ل خ88ویش را ن88یز پیش بی88نی کن88د ولی خواس88تار حص88ول نتیج88ه نباش88د، می گ88وییم سوءنیت او احتمالی است مانند مالک قایق موت88وری ک88ه ب88ا اطالع از عیب ق88ایق خ8ود و احتم8ال اینک88ه ممکن اس8ت در آب از ک8ار بیافت8د اق8دام ب8ه س8وار ک8ردن

(320: 1372مسافر کرده و منجر به غرق شدن ایشان می گردد )صانعی،

-سوء نیت معین و سوء نیت غیرمعین2-8-4 چنانچه مرتکب جرم عمدی قبال عواقب و نتیجه خاص و معین حاص88ل از عم88ل خ8ود را پیش بی88نی و م8ورد توج8ه ق8رار داده باش8د و ب8ا اراده و اختی8ار و در نظ8ر گرفتن آن نتیجة خاص، عملیات اجرایی جرم را به انجام برساند، قص88د مجرمان88ة

21

او را س88وءنیت معین می نامن88د. مث88ل ه88دف ق88راردادن ش88خص ال88ف و کش88تن او توسط تفنگ. اما گاهی با اینکه مرتکب ج8رم عم88دی قص88د ارتک88اب ج8رم را دارد ولی نتیجه خاص و معین حاصل از جرم، برای او قابل پیش بینی نیست و از نظ88ر او مجهول است مثل سارقین مسلحی که برای ف88رار از دس88ت پلیس ب88ه ط88رف هرکسی تیراندازی می کنند، قصد مجرمانه او را س88وء نیت غ88یر معین می نامن88د.

(256: 1388)ولیدی،

تقصیر جزائی یا خطای جزائی -2-8-5 هرگاه عامل فقط ارتکاب فعل را اراده کرده و نتایج حاصل از آن م88ورد نظ88ر وی نباشد، خطای جزایی مطرح است. در این گونه جرایم چون مرتکب نتیج88ه را پیش بینی نکرده است از این جهت خطاک88ار محس88وب و مس88توجب کیف88ر اس88ت

(180: 1)گلدوزیان،

-بی احتیاطی2-8-6 بی احتیاطی خطائی است که ی88ک ش88خص محت88اط م88رتکب آن نمیش88ود مانن88د ورود موتور س88وار از ج8اده ف88رعی ب8ه ج8اده اص88لی، ب8دون کم ک8ردن س88رعت و

(184 )همان،تصادف با دیگری

- بی مباالتی3-8-7 بی مباالتی و غفلت نوعی بی احتی88اطی ب88ه ص88ورت ت88رک فع88ل و خ88ودداری از انجام عملی اس8ت ک8ه انج88ام آن ش8رط احتی8اط اس8ت مثال م8امورین ش8هرداری چ88اهی در خیاب88ان حف88ر میکنن88د و در کن88ار آن عالمت خط88ر ق88رار نمیدهن88د و

افتد. موتورسواری در هنگام عبور به داخل چاه می

-عدم مهارت2-8-8 یکی از مصادیق خطای جزائی، عدم مهارت اس88ت ک88ه گ88اهی ب88ا بی احتی88اطی قاب88ل انطب88اق اس88ت نداش88تن مه88ارت ب88ه دو ص88ورت م88ادی ی88ا معن88وی مط88رح است.عدم مهارت مادی یا ب88دنی، نداش88تن ورزی88دگی و تم88رین ک88افی در ام88وری است مثل رانندگی که انجام آن مستلزم یادگیری و تم88رین اس88ت. ع88دم مه88ارت معنوی شامل عدم آگاهی مطلق یا نسبی در شغل و حرفه مربوط88ه اس88ت مث88ل

22

پزشک عمومی که به جای هدایت بیمار به ن8زد ج8راح، خ8ود مب8ادرت ب8ه ج8راحی(294: 1384 )اردبیلی،نماید

-عدم رعایت نظامات دولتی2-8-9 ها،آیین نامه ها و بخشنامهمقصود از نظامات دولتی انواع قوانین، تصویب نامه

های دولتی است صرف این خطا موجب مسئولیت صدمات بدنی وارده نیس8ت و باید میان عدم رعایت نظامات دولتی و تصادفات و ص88دمات وارده رابط88ه علیت وجود داشته باشد.در عین حال، عدم رعایت نظامات دولتی ن88یز ب88ه تنه88ایی خ88ود ممکن است جرم تعزیری باشد ک88ه ب88ه تنه88ایی ک88افی از ب88رای تحق88ق مس88ئولیت است و نیازی به اثبات بی احتیاطی و بی مباالتی نیست.از مصادیق عدم رع88ایت نظامات دولتی، مفاد قانون تعزیرات حکومتی است که رسیدگی به موارد تخلف

(185: 1386الزاما در صالحیت دادگاههای عمومی نیست )گلدوزیان،

-تحلیلی از عوام\\\ل ع\\\دم م\\\وفقیت در مب\\\ارزه ب\\\ا2-9سوءمصرف موادمخدر در ایران

مهمترین عوامل عدم موفقیت در مبارزه با سوء مصرف عبارتند از:.فقدان آمار قابل استناد از سوءمصرف کنندگان موادمخدر1

واضح است برنامه ریزی برای مقابله با هر مش88کلی، داش88تن اطالع8ات ک88افی دربارۀ| کم و کیف آن مشکل را می طلبد، در حالیکه آمار قابل اس88تناد مبت88نی ب88ر تحقیقات میدانی در مورد ش88مار متقاض88یان سوءمص88رف موادمخ88در در ای88ران-و

(.60: 1353حتی در جهان- وجود ندارد )علی آبادی، .ت\\ک بع\\دی نگریس\\تن ب\\ه معض\\ل چن\\دوجهی عرض\\ه و مص\\رف2

موادمخدر در مقررات و برنامه ریزی کاربردی اگرتم88ام تحقیق88اتی ک88ه ت88اکنون عوام88ل روی آوری ب88ه مص88رف موادمخ88در را

احصاء کرده اند مطالعه کنیم به یک گروه بندی به این شرح می رسیم: الف-عوامل مخ88اطره آم88یز ف88ردی)انگ88یزه ه88ای وی88ژۀ| اف88رادی ک88ه آنه88ا را ب88ه

مصرف موادمخدر سوق می دهند(ب-عوامل مخاطره آمیز بین فردی و محیطی

23

ج-عوامل مخاطره آمیز اجتماعی با اندکی تامل در مییابیم ک88ه عوام88ل ب88ه ص88ورت ترکی88بی و چندبع88دی مش88کل عرضه و مص88رف موادمخ88در را پدی88د می آورن88د ولی متاس88فانه مقام88ات مت88ولی مبارزه با مواد مخدر، بارویکرد تخصصی خود و بدون تلفیق با تخصص های دیگ88ر راهبرد ارائه داده و برنامه ریزی اجرایی کرده اند. برای مثال در سیاست جن88ایی کشور فقط ب8ه ج8رم ب8ودن عرض8ه و مص8رف و ب8دون توج8ه ب8ه س8ایر جنب88ه ه8ا

(.304: 1376)افراسیابی،مقرراتی وضع شده است.مقابله با معلول به جای ریشه یابی و از بین بردن عوامل3

ب88ه ج88ای ریش88ه ی88ابی و از بین ب88ردن عوام88ل سوءمص88رف م88واد مخ88در، ب88ا برای معتادان، با معلول مبارزه ش88ده000برقرارکردن مجازات حبس ، شالق و

و نحوۀ| برخورد و عملکرد مسوالن در پیش88گیری و درم88ان اعتی88اد ب88ه موادمخ88در،(.305 )همان،مانند تریاک اثر تسکینی داشته است

.عدم توجه به ارتباط معنادار آسیب های اجتماعی با یکدیگر4 آسیب های اجتماعی مبتالب88ه جامع8ه آنچن88ان زنج88یروار ب88ه هم پیوس88ته ان88د ک88ه اغلب آنه88ا هم معلولن88د و هم عام88ل، و مب88ارزه ب88ا آس88یب موادمخ88در وابس88ته ب88ه مبارزه با بیکاری، فقر، فحشا و دیگر آسیب هاست.مسلم اس88ت ک88ه اگ88ر فق88ر و بیکاری در جامعه نباشد، بدون تردید دو عامل مهم پدیدآورندۀ| عرض88ه و مص88رف مواد مخدر در جامعه وجود نخواهد داشت و اگ88ر موادمخ88در در دس88ترس نباش88د، اعتیاد بوجود نخواهد آمد، اگر خانواده ها باثبات و متع88ادل باش88ند فرزن88دان طالق در خیابان پرسه نمی زنن88د و پدی88ده ولگ88ردی و س88رگردانی و ب88ه دام افت88ادن این

)همان(قشر به وجود نمی آید .اهمیت دادن به درمان فیزیکی و بی توجهی به انقطاع روانی و5

پیشگیری در برخی از کشورها از جمل88ه ای88ران ب88ه م88داخالت درم88انی بیش از پیش88گیری اولیه اهمیت داده شده و حتی در توزی88ع اعتب88ار، همیش88ه برنام88ه ه88ای درم88ان در اولویت قرار داده شده و به اعتب8ارات الزم ب8رای اج8رای برنام8ه ه8ای پیش8گیری اولیه توجه نشده است، درحالیکه باید این توجه معکوس باشد، زیرا برنام88ه ه88ای

24

کاربردی پیشگیری اولیه تمام افراد در معرض خط88ر جامع88ه را در ب88رمی گ88یرد و اقدامی کنشی محسوب می گ88ردد ولی برنام88ه ه88ای درم88انی، واکنش88ی اس88ت و فقط افرادی را که موادمخدر مصرف می کنند و در دام اعتی88اد اس88یر می باش88ند

(61: 1353)علی آبادی،راشامل می شود هركس مبادرت به كشت خشخاش يا كوكا كند و يا براي توليد م88واد مخ88در ي88ا روان گردان هاي ص88نعتي غ88يرداروئي ب88ه كش88ت ش88اهدانه ب88پرازد عالوه ب88ر امح88اء

كشت برحسب ميزان كشت به شرح زير مجازات خواهد شد:. بار اول، ده تا صد ميليون ريال جريمه نقدي.1 ميليون ريال جريمه نقدي و سي تا هفتاد ضربه شالق.500 تا 50. بار دوم، 2 - بار سوم، صد ميليون تا يك ميليارد ريال جريمه نقدي و يك تا هفت88اد ض88ربه3

شالق و دو تا پنج سال حبس.(2: ماده 1389- بار چهارم، اعدام.)قانون اصالح مواد مخدر مصوب 4

تبصره 8 هرگاه ثابت شود كشت خشخاش يا كوكا يا شاهدانه به دس88تور مال88ك و يا مستاجر ملك و يا قائم مقام قانوني آنها صورت گرفته اس88ت، شخص دس88تور دهنده كه سبب بوده است به شرط آن كه اقوي از مباشر باش88د، ب88ه مجازاته88اي

10مقرر در اين ماده محكوم مي شود و مباشر كه متصدي كشت بوده است، ب88ه ميليون ريال جريمه نقدي و پانزده تا چهل ضربه شالق محكوم خواهد ش88د30تا

(1389)قانون اصالحی مواد مخدر،مصوب در باب عنصر معنوي كشت خش8خاش و كش8ت كوك8ا، قص88د تولي8د موادمخ8در شرط نيست، بلكه علم و اطالع مرتكب از غيرقانوني ب8ودن عم8ل ب8راي حص88ول عمد كافي است. همين كه شخص با علم و اطالع، ب88ه كش88ت مب88ادرت مي ورزد قصد مجرمانه او محرز است.تفاوت بين حشيش و ترياك در اين است كه تري88اك وابستگي فيزيكي و جسماني اش بيشتر اس88ت ولي در حش88يش، ف88رد وابس88تگي رواني پيدا مي كند.در كشت خشخاش، قصدكش88ت ك88ه ب88ا علم و اطالع از عم88ل ارتكابي صورت مي گيرد براي تحقق عنصرمعنوي و احراز عمد، كف88ايت مي كن88د ولي در كشت شاهدانه عالوه بر آن، قصدتوليد مواد مخ88در هم باي88د مح88رز باش88د

(19: 1382)وزیریان،

25

» هركس ب88ذر ی88ا گ88رز خش88خاش ی88ا ب88ذر ی88ا ب88رگ كوك88ا و ی88ا ب88ذر ش88اهدانه را میلیون ری88ال جریم88ه نق88دی و30نگهداری، مخفی و یا حمل كند به یك میلیون تا

یك تا هفتاد ضربه شالق محكوم خواهد ش88د. در م8ورد ب8ذر ش8اهدانه قص8د تولی8د موادمخدر یا روان گردان های صنعتی غیرداروئی از آنها باید احراز ش88ود« )ق88انون

(3: ماده 1389اصالح مواد مخدر مصوب

- حمل، نگهداری و اختفاء مواد مخدر2-10 حمل موادمخدر عبارتست از فعل مادي ايجابي كه موجب نقل و انتق88ال م88واد مخدر از نقطه اي به نقطه ديگر مي شود كه گاهي بامباشرت و گاهي باواس88طه

(49: 1382است )حجتی، نگهداري به معناي در اختيار داشتن است خواه نزد خود شخص باشد يا در ج88ا و مكان معيني قرار داشته باشد. همينكه شخص تصرف و استيال بر بذرهاي فوق ال88ذكر دارد، عنص88رمادي ب88زه نگه88داري محق88ق مي ش88ود و الزم نيس88ت حتم88ا

(50موادمخدر توسط خود شخص درجايي قرار داده شود )همان: اختفاء نيز به معناي پنهان كردن و از نظرها دور كردن است. عنص88رمادي ب88زه اختفا عبارتست از هرگونه فعل مادي ايجابي براي مخفي كردن و دور نگهداشتن آن از انظ88ار، اعم از اينك88ه بوس88يله پوش88ش خاص88ي پوش88يده ش88ود ي88ا آنك88ه در

:1382جاسازي قرار گيرد يا هرمكان ديگري كه از انظار مخفي باشد )وزیری88ان،22.)

هرس88ه ج8رم حم88ل، نگه8داري و اختف8اء از ج8رايم عم88د محس88وب مي ش88ود و ارتكاب آنها با سوء نيت جزايي توام است. شخص مرتكب بايد ب88ا علم واطالع از وجود مواد مخدر)بذر( داشته باشد و عمدا آن را حمل ونگهداري و اختفا نمايد.در يك مورد حمل، نگهداري و اختفاء بايد توام با قصد توليد مواد مخدر باشد تا جرم تحقق يابد و آن هم محل نگهداري و مخفي كردن بذر شاهدانه است.نكته اي ك88ه اينجا الزم به ذكراست تفاوت حمل با ترانزيت كاال دراين هست ك88ه ك88االي م88ورد

ترانزيت مصرف داخلي ندارد.

26

»هر كس بنگ، چرس، گراس، تریاك، شیره، س8وخته، تفال8ه تری8اك و ی8ا دیگ8ر مواد مخدر یا روان گردان های ص88نعتی غ88یرداروئی ك88ه فهرس88ت آنه88ا ب88ه تص88ویب مجلس ش88ورای اس8المی می رس8د را ب8ه ه8ر نح88وی ب8ه كش8ور وارد و ی8ا ب8ه ه8ر طریقی صادر یا ارسال نمایدیا مبادرت به تولید، ساخت، توزیع یا ف88روش كن88د ی88ا در معرض فروش قرار دهد با رعایت تناسب و با توجه به مقدار مواد م88ذكور ب88ه

مجازاتهای زیر محكوم می شود:.تا پنجاه گرم، تا چهار میلیون ریال جریمه نقدی و تا پنجاه ضربه شالق.1 .بیش از پنجاه گرم تا پانصدگرم، از چهار میلیون تا پنجاه میلیون ریال جریمه2

نقدی و بیست تا هفتاد و چهار ضربه شالق و در صورتی كه دادگاه الزم بدانند ت88اسه سال حبس.

.بیش از پانصد گرم تا پنج كیلوگرم، از پنجاه میلیون ریال تا دویس88ت میلی88ون3 ریال جریمه نقدی و پنجاه تا هفت88اد و چه88ار ض88ربه ش88الق و س88ه ت88ا پ88انزده س88ال

حبس. .بیش از پنج كیلوگرم، اعدام و مصادره اموال ناشی از همان جرم« » هرگاه4

این ماده برای بار اول مرتكب این جرم4محرز شود مرتكبین جرائم موضوع بند شده و موفق به توزیع یا فروش آنها هم نشده و مواد، بیست كیلویا كم88تر باش88د دادگاه با جمع شروط مذكور آنها را به حبس ابد و هفت8اد و چه8ار ض88ربه ش8الق و مصادره ام8وال ناش8ی از هم8ان ج8رم محك88وم می نمای8د. در اوزان ب8االی بیس8ت

)ق88انون اص88الحی م88واد كیلوگرم مرتكبین تحت هر ش88رایطی اع88دام می ش88وند.«(4: ماده 1389مخدر مصوب

- واردات و صادرات مواد مخدر2-11 واركردن موادمخدر؛ اين جرم مادر ساير جرايم موادمخ88در در كش88ور ماس88ت، زيرا با نبودن مواد مخدر و فقدان آن ديگر بخش88ي از اس88تعمال، اعتي88اد، حم88ل و

نگهداري و خريد و فروش و غيره مطرح نخواهد بود. الف-عنصر مادي جرم وارد كردن؛ همينكه مواد مخدر با هر وسيله اي از خارج به داخل كشور منتقل شود گرچه در ابتدا كشف و ضبط شود، عنصر م88ادي وارد

27

كردن تحقق مي يابد. معيار اص88لي در انتق88ال موادمخ88در، انتق88ال آن از خ88ارج از(44: 1386 )اسعدی،مرزهاي زميني، هوايي و دريايي به داخل كشور است

ب-عنصرمعنوي جرم وارد كردن؛ اين جرم از جرايم عم88د ب88وده واح88راز قص88د مجرمانه مرتكب براي تحقق جرم ضروري است. همينكه شخصي ب88ا قص88د ورود موادمخدر آن را به همراه خود ويا به هروسيله اي به داخل كشور منتق88ل نماي88د،

سوء نيت وي محرز و عمد وي در وارد كردن موادمخدر مشخص مي شود. ارس88ال؛ عنص88رمادي اين ج8رم عب8ارت اس88ت از فع8ل م88ادي مثبت، فرس88تادن موادمخدر از نقطه اي به نقطه ديگ88ر مانن88د پس88ت ك88ردن م88واد مخ88در)در داخ88ل كشور(در باب عنص88رمعنوي ارس88ال، عموم88ا ش88خص م88رتكب در جابج88ايي م88واد مخدر، مباشرت ندارد و اين جابجايي با علم و اطالع يا بدون علم و اطالع توسط

(45ديگري صورت مي گيرد. )همان، صادر كردن؛ عبارتست از فعل مادي مثبت ك88ه ب88ه خ88ارج ك88ردن موادمخ88در از مرزهاي زميني، دريايي و ه88وايي منتهي گ88ردد.عنص88ر م88ادي ص88ادر ك88ردن دقيق88ا عكس جرم وارد كردن است. در اين جرم گاهي مباشرت در انتقال م88واد مخ88در به خارج از كشور با خود شخص صادر كننده است و گاهي هم بدس88تور و توس88ط ديگري مواد مخدر از كشور خارج مي شود. معيار و مالك براي تحقق اين ج88رم، خروج موادمخ88در از كش88ور اس88ت ولي اگ88ر موادمخ88در قب88ل از ص88دور در داخ88ل كشور، كشف شود و از خروج آن جلوگيري ب88ه عم88ل آي88د ممكن اس88ت از م88وارد شروع به جرم صادر كردن باشد كه اين ش88روع ب88ه ج88رم، عن88اوين ديگ88ري مانن88د

(.72: 1386حمل و نگهداري يا ارسال بررسي مي شود )باختر،

- تولید، توزیع، خرید و فروش مواد مخدر2-12 توليد تنها كاشت محصوالت براي بدست آوردن ماده مخ88دركافي نيس88ت بلك88ه يك رشته عمليات واقدامات الزم است تامحصول عن88وان م88اده مخ88در خاص88ي را پيدا كند و آماده مصرف شود. اين مراحل عملياتي را كه منتج ب8ه موادمخ88در مي شود، توليد و س88اخت م8واد مخ88در مي گوين88د.هرگون8ه فع8ل م88ادي و مثبت ب8راي بوجود آوردن انواع مواد مخدر تحت عنوان عنصر مادي ج88رم)س88اختن( ق88رار مي

28

گيرد. بزه ساختن و توليد موادمخدر از جرايم عمدي است و براي تحقق آن سوء نيت مرتكب ضروري است.جرايم توليد و ساختن از ج88رايم عم88دي مقي88د اس88ت، يعني مجرم هم عمد درفعل دارد و هم عمد در حصول نتيج88ه. پس اگ8ر اق88دامات او به نتيجه نرسد و مواد مخدر توليد نشود ب8ه لح8اظ فق8دان اين بخش از عنص8ر معنوي، جرم تام ساختن و توليد محقق نشده و اقدام او شروع به ج88رم اس88ت و چنانچه تحت عناوين ديگري قابل مجازات باش88د، مي ت8وان موض8وع را ب8ه هم8ان

عنوان بررسي كرد )همان منبع( خريد؛ يعني بدست آوردن موادمخدر در قبال پرداخت وجه يا ه88ر م88ال ديگ88ري كه بر اساس عرف، عنوان مال بر آن صدق مي كند. همينكه شخص مي داند كه چيزي مي خرد و در مقابل آن وجه يا مالي پ88رداخت مي كن88د، ب88زه خري88د تحق88ق يافته است.در بزه خريد مالكيت ثمن مباشر در خريد هم شرط نيست. پس اگ88ر كس88ي ب88ا پ88ول متعل88ق ب88ه ديگ88ري ، مق88داري موادمخ88در بخ88رد كماك88ان عن88وان موادمخدر را خواهد داشت. اگر كس88ي م88واد مخ88در را رايگ88ان بدس88ت آورد نمي توان اقدام او را خريد ناميد.در چنين مواردي، چاره اي نيست جز اين ك88ه پس از تملك به عنوان ديگري جزايي مانند حم88ل و نگه88داري، ف88رد را تحت تعقيب ق88رار

(73داد )همان، فروش؛ عنصر مادي فروش دقيقا عكس عنصر مادي خريد است و عبارتس88ت از انتقال مواد مخدر به ديگري در قبال دريافت وجه يا م88الي ديگ8ر. ب8راي تحق8ق فروش، به طور مستقيم فرد بايد موادمخدر را تصرف كند و از م88الكيت ش88خص فروش88نده خ88ارج ش88ود و در ي88د ديگ88ري ق88رار داده ش88ود. بن88ابراين اگ88ر كس88ي موادمخدر را به قصد فروش و براي پيدا كردن مش8تري نگه8داري كن8د، اق8دام او مادام ك88ه م88واد مخ88در را ب88ه ديگ88ري منتف88ل نك88رده اس88ت، ف88روش نخواه88د ب88ود

(56: 1389)علیزاده، درمعرض فروش قرار دادن؛ اين جرم ب88زهي مس88تقل اس88ت و زم88اني محق88ق مي شود كه متهم موادمخدر را براي فروش به ديگران عرضه مي كند. بن88ابراين يك مرحله فراتر از نگهداري و يك مرحله پايين تر از فروش قرار مي گ88يرد و آن زماني است كه افراد در حين معامله دستگير مي شوند و قبل از اينكه فروشنده

29

موادمخدر را به خريدار تحويل دهد، توس88ط م88اموران دس88تگير مي ش88ود. در اين مرحل88ه ف88روش محق88ق نمي ش88ود و عم88ل وي در مع88رض ف88روش ق88رار دادن

(57موادمخدر است. )همان، توزيع؛ اگر شخص موادمخدر را ب88ه ديگ88ران منتق88ل كن88د و در مقاب88ل آن وجهي دريافت كند،عمل وي فروش خواهد بود و در غير اين صورت توزيع ب88ر آن ص88دق مي كند. عنصرمادي توزيع عبارتست از هرگونه فعل مادي ايجابي كه به انتقال و پخش موادمخدر به سايرين منجر شود، بدون دري88افت هرگون88ه وج88ه ي88ا م88الي از آن. توزيع از نظر عرفي با يك مرتبه تحقق نمي يابد.عده اي از عوام88ل خ8رده پ88ا كه براي ديگران كار مي كنند، تنها مامور به توزيع موادمخدر هستند، يع88ني طب88ق قراري كه صاحب اصلي جنس با آنها دارد، وظيفه شان درمقابل اج88رتي ك88ه مي گيرن8د، رس88اندن موادمخ88در ب8ه دس88ت مش8تريان اس8ت. اين اف8راد توزي88ع كنن8ده موادمخدر هستند نه فروشنده. ولي اگر صاحب جنس، مواد را به اين افراد بدهد و بگويد كه برويد و آنها را بفروشيد و خود اشخاص اقدام به فروش نمايند، فع88ل

آنها فروش است نه توزيع )همان منبع(.

رابطه مصرف مخدر و ارتکاب جرم-2-13 ارتكاب جرم به عنوان یك رفتار غیرمتع8ارف معم88وال تحت ت88اثیر عوام88ل مختلفی انجام می شود. البته نوع جرم و انگیزه های آن خود اثرپذیری از عوامل متعدد ومختل888888ف را ب888888ه ص888888ورت متف888888اوتی دچ888888ار اس888888تحاله می كن888888د. در واقع انسان برای ارتكاب جرم بای88د زمین88ه ه88ا و بس88ترهای شخص88یتی، روحی، روانی، ف88ردی، خ88انوادگی و اجتم88اعی را داش88ته باش88د و مراح88ل گ88ذر از ی88ك شخص88یت س88ازگار ب88ه شخص88یت نامتع88ادل در او ف88راهم ش88ده باش88د ك88ه در این صورت وقوع برخی حوادث یا وجود برخی عوام88ل ارتك88اب ج88رم توس88ط ف88رد را

آسان تر و سریع تر خواهد كرد. بنابر اینكه تصور كنیم صرف اس88تفاده از م88واد مخ88در ی88ا مح88رك ب88اعث ارتك88اب ج8رایمی مانن88د قت88ل و ض8رب و ج8رح و... می ش88ود چن88دان علمی و قاب88ل دف8اع نیست. باید ف88رد چنانك88ه گفت88ه ش88ده از جه88ات ف88رهنگی، اقتص88ادی، اجتم88اعی و

30

تربیتی آمادگی این كار را داشته باشد كه در این صورت مصرف م88واد مخ88در ب88ه ویژه مواد محرك نظیر كوكایین، كراك، شیشه و هرویین می تواند م88وجب ایج88ادس88888رعت در ه88888دایت ف88888رد ب88888ه ط88888رف ارتك88888اب ج88888رم ش88888ود. درباره جرایم مختل88ف مص88رف م88واد نقش عم88ده یی در تحری88ك اف88راد در قت88ل، ضرب و جرح و تجاوز به عنف دارد ك8ه این م8یزان بیش88تر از ج8رایم م8الی مانن88د

كالهبرداری یا سرقت است. شرایط فعلی جامعه ما با بروز پارادوكس و گسست بین فرهنگ سنتی و فرهنگ پسامدرن ناشی از داده های فضای مجازی باعث تفریق بین نسل گذشته و نسلام8888روز ش8888ده ك8888ه ن8888وعی بیگ8888انگی را در بین جوان8888ان رقم زده اس8888ت. این فاصله ای است كه به نظر می رسید خانواده ها و جوانان نتوانسته اند آن را میان خود كم كنند در نتیجه احساس دایمی كمبود بین جوان88ان آنه88ا را ب88ه س88مت مصرف مواد مخدر سوق می دهد. مصرف مواد بدوا به عن88وان ن88وعی مس88كن و تعدیل كننده فشارها تلقی می شود اما به محض مصرف و تكرار آن غ88یر از نی88از روحی نیاز جسمی نیز به آن در فرد ایجاد شده و به تدریج شخصیت فرد و كنش ها و واكنش هایش به جای آنك88ه ت88وان ب88ا عقالنیت و خ88رد جمعی باش88د ت88ابعی ازت8888888888اثیرات مص8888888888رف م8888888888واد مخ8888888888در خواه8888888888د ش8888888888د. در این حالت كوچك ترین محرك خارجی یا عدم اج88ابت خواس88ته ه88ای ایش88ان از سوی اطرافیان ممكن است آنها را به سمتی ه88دایت كن88د ك88ه دس88ت ب88ه اعم88ال

مجرمانه از قبیل قتل بزنند. ف88رد در این وض88عیت دچ88ار ازهم گس88یختگی روانی و اختالل شخص88یت و ن88وعی نافرمانی روانی شده و جنون آنی به وی دست می دهد به ط88وری ك88ه وی دیگ88ر متوجه رفتار و اعمال خود نیست و ممكن است در این شرایط دست به هركاری بزند. كارهایی كه به محض رفع حالت نئشگی متوجه می شود ك8ه ت88ا چ88ه ان88دازه اشتباه و نادرست بوده است. البته این فرد در آن حالت اصوالمتوجه رفت88ار خ88ود نیس88ت چ88ون این ض88میر ناخودآگ88اهش اس88ت ك88ه وی را ب88ه س88مت خش88ونت دراعم88888الی ك88888ه او ب88888دون چ88888ون و چ88888را پذیرفت88888ه س88888وق می ده88888د. در جمع بندی نهایی باید گفت: مصرف مواد محرك یا مخدر زمین88ه س88از ارتك88اب

31

جرم نیست بلكه وقوع جرم ریشه در زمینه و بس88تر شخص88یتی ف8رد دارد و م88واد محرك تنها عامل تسریع بخش و تسهیل كننده این فرآیند است.در واق8ع می8ل ب8ه انجام اعمال مجرمانه ریشه در عوامل مختلف دارد كه به سبك زن88دگی، فرهن88گ خانوادگی، سطح اقتصادی ، نوع آموزش، سن، سواد و فرهنگ ح88اكم ب88ر زن88دگی

(1391فرد بستگی دارد. )روزنامه اعتماد،

- پیشینه تحقیق2-14 ( در تحقیق خود با موضوع» تحلی88ل اجتم88اعی نس88بت ب88ه1390آزاده جعفری )

مواد مخدر« با بیان اینکه اعتیاد به مواد مخدر در جهان امروز سالمت میلیون ه88ا انسان را به شدت تهدید می کند به این نتیجه رسیده است که با پژوهش، گفتگو و برنامه ریزی های منسجم نسبت به شناخت ابعاد این مسأله و ریشه کن کردن

این معضل می توان اقدام کرد. ( در پ88ژوهش حاض88ر تحت عن88وان »تع88دد و تک88رار ج88رم1389علی ماروسی )

مرتبط با مواد مخدر« با مطرح کردن سواالتی راجع به این موضوع به این نتیجه دست یافته است که درتعدد و تکرار ج8رایم، قی88د زم8ان و درج8ه ت8أثیری ن8دارد و جرایم از نوع تعزیری یا بازدارنده حاکم می باشند و گاه مج88ازات را بای88د تش88دید

نمود. گاه آن را تخفیف داد و گاه به جرم زدایی متوسل شد. ( در پای88ان نام88ه کارشناس88ی ارش88د خ88ود ب88ا موض88وع1388مس88عود ص88الحی )

»امتیازات و ایرادات آیین دادرسی جرایم مواد مخدر به هم88راه الگ88وی دادرس88ی مناسب با توجه به وضعیت مبتالیان به مواد مخدر« با بحث در م88ورد اینک88ه م88واد مخدر به عنوان یک بالی اجتماعی و خانمان سوز است به بررسی در باره جرایم

مواد مخدر پرداخته و راهکارهایی جهت رفع آن بیان کرده است. ( در پژوهشی با عنوان » نگرش مردم به سوء1388علی حاجلی و همکاران )

مصرف مواد مخ88در در کش88ور« ب88ه این نتیج88ه دس88ت یافتن88د ک88ه اگ88ر کنش ه88ای جایگزین، مانن88د ح88وزه ه88ای م88دون، فض88اهای تف88ریحی متن88وع، رض88ایت از وض88ع موجود و امکانات زندگی مناسب، ساماندهی اقتصادی و معیشت مردم و مصون

32

سازی اقشار مختلف جامعه ممکن باشد مسئله مصرف مواد مخدر تا حد زی88ادیکاهش خواهد یافت.

( در پژوهشی با عنوان » طراحی، ارزی88ابی و1386حامد برماس و همکاران ) اجرای دوره آموزشی پیشگیری از سو مصرف م88واد مخ88در« ک88ه ب88ر روی دانش آموزان مورد تحلیل قرار دادند به این نتیجه دست یافتن88د ک88ه دانش آم88وزانی ک88ه دوره آم88وزش پیش88گیری از س88وء مص88رف م88واد مخ88در گذران88ده ان88د )گ88روه آزمایشی(، نگرش منفی تری به سوء مص88رف م88واد مخ88در را از گ88روه آم88وزش

ندیده )گروه گواه( دارند. ( در پ88ژوهش حاض88ر تحت عن88وان م88واد مخ88در از1382سید حسین اس88عدی )

دیدگاه حقوق جزا و فقه اسالمی و عرف ب88ا س88والی ب88ه این مض88مون ک88ه اعتی88اد جرم است یا بیماری؟ به بررسی این پدیده پرداخته و به این نتیج88ه دس88تی یافت88ه که در تعیین نوع مجازات باید عدالت اجتم88اعی و رأفت اس88المی رع88ایت ش88ود و هدف از مجازات که اصالح مجرم و بازدارن88دگی او از تک88رار در جامع88ه اس88ت از

ارتکاب چنین جرمی تحقق یابد.

33

تأثیر مصرففصل سوم:مواد مخدر

بر عدم تحقق رکن معنویجرم

34

- کلیاتی در خصوص عنصر معنوی3-1 عالوه بر عنصر معنوی، نامهای دیگری چون عنص88ر روانی و اخالقی ن88یز ب88رای آن استعمال گردیده است. همان طور که رکن را نیز بجای عنصر بکار برده ان88د. ه88ر چن88د واژگ88ان »رکن« و »عنص88ر« در ب88ه ک88ارگیری چن88دان حساس88یتی را در برنداشته اما در خصوص واژگان معادل »معنوی« چنین نیست.اغلب حقوق88دانان

-دنبال عنصر یا رکن را صحیح ندانس88ته و آن را مفه88وم نمیاستعمال »اخالقی«به(. 476 :1377جعفری لنگرودی، دانند )

چنین استدالل می کنند ک88ه مح88دودۀ| حق88وق، از جمل88ه حق88وق ج88زا، ج88دای از اخالق بوده و مفاهیم جرم و عمل ضد اخالقی ممکن اس88ت غ88یر منطب88ق ب88وده و

(.304: 1376حتی در مقابل هم قرار گیرند )صانعی، اما واژگان »معنوی« و »روانی« مصطلح تر بوده و هر یک طرفدارانی دارن88د. عده ای واژۀ| عنصر معنوی را مقابل واژگان عنصر مادی و قانونی دانسته و آن88را موهم ورود عنصر قانونی در معنوی و قرارگیری در مقابل عنصر م88ادی توص88یف کرده؛ عنصر روانی را مشتمل بر قصد و ارادۀ| ارتکاب ج88رم و ح88ایز جنب88ۀ| روانی

در مقابل برخی دیگ88ر آن88را زیبن88ده.عنوان داشته؛ واژۀ| اخیر را مناسبتر می دانند ندانسته و مجمل پنداشته؛ استفاده از عنصر معنوی را ج88امع و م88انعتر می دانن88د

(304)همان، علی ایحال رکن روانی یا عنصر معنوی که ما برای یکسان سازی من بعد تنه88ا آن را »عنصر معن88وی« عن88وان می ک88نیم؛ از چن88ان اهمی88تی برخ88وردار اس88ت ک88ه مبنای تقسیم و تفکیک جنایات در اکثر سیستم های حقوقی از جمله ای88ران ق88رار

(72: 1388گرفته است )پوربافرانی، در هر حال ارتکاب عمل مجرمانه، به خودی خود، دلیلی بر وجود عنص88رمعنوی محسوب نمی گردد. در واقع در هر ارتکاب جرم نیاز به وج88ود واس88طه و رابطی میان ارتکاب عمل و مرتکب، تحت عنوان عامل روانی هستیم که این عامل خود

(.304: 1376نیز محتاج اثبات و احراز می باشد)صانعی،تحت عنوان قاعدۀ| تفکیک جرم از مجرم موارد زیر قابل بررسی است:

35

صغر، جنون، اجبار، اکراه، دفاع مشروع، آمریت، معاونت، رضای مجنی علی88ه، علیت و سلسلۀ| اسباب، قصد جنایت، سبق تص88میم، تقص88یر در جن88ایت و ... )پی

(. 139: 1384فلچر، همچنین براساس تئوری روانی و در راستای اثبات نقش عنصر معنوی در جرم

و مرتکب ، موارد زیر بایستیبرای قابلیت انتساب، مورد بررسی قرار گیرد:

منشأ جرم بودن متهم، انتخاب ارتکاب عمل مجرمانه یا آگاهی از منج88ر ش88دن(159آن به نتیجۀ| مجرمانه، پیش بینی عمل و ...)همان،

بی شک مهمترین عامل در رفتار مرتکب عنصر معنوی است نه نتیجۀ| حاص88له. اهمیت عنصر معنوی در ارتکاب جرم و مشخصا جنای88ات ت88ا آن ان88دازه اس88ت ک88ه نظریه ای تحت عنوان »گرایش حقوق جزا به جنبه های روانی« را ایجاد ک88رده و

(.27: 1386شیوۀ| قانون نویسی را نیز ملهم از خود کرده است )پردال، نقش عنصر روانی یا معنوی در ارتکاب ج88رم، س88ابقه ای ت88اریخی داش88ته و در ادیان الهی: زرتش88ت، یه8ود، مس8یحیت و اس88الم و ن88یز در ای88ران باس88تان، مبن88ای تقس8یم ان8واع جن88ایت علی88ه تم8امیت جس8مانی از جمل88ه قت8ل، م88یزان مس88ئولیت مرتکب و نوع و م8یزان مج8ازات ب8وده اس8ت. از جمل88ه در م8ذهب زرتش8ت و در ایران باستان، مفاهیمی چ88ون: س88هل انگ88اری ف88احش، قص88د، س88وء نیت، عم88د،

(. 43: 1388خطا، اجبار و سن مرتکب مورد اشاره قرار گرفته بود. )خداکرمی، در واقع عنصر معن88وی جن88ایت عبارتس88ت از: بررس88ی وض88عیت ذه88نی و روانی

(.44: 1389جانی در زمان ارتکاب جنایت )سپهوند، در این ح88الت ذه88نی- روانی، م88رتکب، خواه88ان ارتک88اب عم88ل، نتیج88ۀ| عم88ل ارتکابی یا هر دو می باشد و یا نسبت به آن مقصر محسوب می گ88ردد؛ اگ88ر چ88ه

(.19: 1390مستقیما آنرا نخواسته باشد )وهابی، در نتیجه عنصر معنوی را بر یکی از دو پایه عمد یا خطا بنا می کنند. بطوریک88ه بعضا عنصر معنوی را چنین تعریف کرده اند ک88ه: م88رتکب، عم88ل مجرمان88ه را ب88ا قصد مجرمانه انجام دهد یا در ارتکاب عم88ل م88رتکب تقص88یر ش88ود و در بررس88ی ارکان عنصر معنوی، عمد در فعل را مشترک تم88امی ج88رائم اعم از عم88د و غ88یر

36

عمد دانسته و تفاوت آندو را در قصد مجرمانه و خطای ج88زایی بی88ان داش88ته ان88د(. 21: 1383)کاویار،

تنها حالت و در واقع استثناء در قص88د در فع88ل، ب88دون نی88از ب88ه قص88د نتیج88ه ی88ا(.205: 1380ارتکاب خطا نیز جنایات خطایی محض می باشند )گلدوزیان،

- اجزاء عنصر معنوی3-2 در بحث از جرائم و در بررسی اجزاء عنصر معن88وی، این اج88زاء ش88امل اراده،

(.164: 1377علم و آگاهی، عمد و قصد می باشد )شامبیاتی، با افزودن تقصیر که عنصر معن88وی ب88رخی از ج8رائم غ88یر عم88د را تش88کیل می ده88د؛ می ت88وان این اج88زاء را کام88ل ک88رد. در ادام88ه ب88ه بررس88ی این اج88زاء می

پردازیم:

- اراده3-2-1 اراده در لغت به معنای خواستن، خواست، میل، قص88د و آهن88گ اس88ت )معین،

( و در اصطالح حقوقی آنرا به جمع قصد و رض88ا و ن88یز ح88رکت نفس88:52 1385 برای انجام کاری خاص پس از سنجش من88افع و مض88ار آن معن88ا ک88رده ان88د. البت88ه

:1377قرار گرفتن قصد در شمول اراده بس88یار بعی88د اس88ت )جعف88ری لنگ88رودی،24.)

انجام حرکت و کنش، در هر حال و بویژه در فرضی که منجر ب88ه ب88روز جن88ایت گردد؛ ب8ه تنه8ایی و ب8ه خ8ودی خ8ود نمی توان8د بمعن8ای ارادی ب8ودن آن در درج8ۀ|

(.91: 1384نخست و عمدی بودن جنایت در نهایت باشد )پی فلچر، در نتیجه الزمۀ| ارادی بودن ح88رکت و عم88دی ب88ودن جن88ایت این اس88ت ک88ه ب88ر

(.92خواسته از خواست و ارادۀ| مرتکب باشد )همان، منش88أ و خواس88تگاه اراده، وض88عیت خ88اص ذه88نی و روانی م88رتکب در زم88ان

:1390ارتکاب جرم است که باید مشتمل بر ادراک و اختیار باش88د )میرس88عیدی،77.)

37

نباید تصور نمود که شرط ارادی بودن منحصر به جرائم عمد اس88ت؛ بلک88ه ب88ر عکس جرائم غیر عمد هم نیازمند اراده می باشند و تنها در این صورت است که

(.92: 1384فعل را می توان به مرتکب آن منتسب کرد )پی فلچر، در انجام هر کار فرض بر این است که م88رتکب ب88ا علم، اراده و اختی88ار ب88ه آن

(.101دست می زند؛ مگر خالفش ثابت گردد )همان: براساس نظریه ولزل، معیار انجام عمل عالمانه، ارادی و با اختیار، خواست و

(.106اراده هدف آن می باشد )همان، در واق88ع بای88د گفت ک88ه اراده اولین ش88اخص عنص88ر معن88وی می باش88د. در بی ارادگی، عنصر مادی ارتکابی قابل انتساب به م88رتکب نب88وده و در نتیج88ه ج88رم و جنایت نیز قابل انتساب به او نخواهد بود. از جمله مصادیق بی ارادگی می ت88وان به خواب، بیهوش88ی، هیپنوت88یزم و اجب88ار اش88اره ک88رد. در حالیک88ه در اک88راه، اراده موجود ولی آزاد نیست و در حقیقت رض88ا مخ88دوش اس88ت. در عین ح88ال فع88ل و انفعاالت ذهنی-روانی ناشی از اراده را حتی در خصوص مجانین محقق می دانند

(.22: 1390)وهابی، ارادۀ| فعل یا ترک فعل، حالتی روانی می باشد که از اعصاب نش88أت گرفت88ه و

( این ام88ر ب88ر پای88ۀ|88:145 1385فرماندهی آن را مغ88ز عه88ده دار می باش88د )پ88اد،(.21: 1390تصمیم، خواست و تمایل به رفتار متبلور می شود )وهابی،

در نتیجه باید گفت که اراده پلی است بین ذهن مرتکب و ارتکاب عمل که ب88ا فقد آن، عمل ارتکابی که همان عنص88ر م88ادی ج88رم می باش88د قاب88ل انتس88اب ب88ه مرتکب نخواهد بود چرا که مسئولیت منوط به ارتک8اب ج8رم بط8ور ارادی اس88ت

(.23)همان، همانطور که گفته شد اراده در تمامی ج88رائم اعم از عم88د و غ88یر عم88د وج88ود داشته که در خصوص جرائم عمد الزم اس88ت ک88ه ب88ا قص88د مجرمان88ه همزم88انی و

(.237: 1384هماهنگی نیز داشته باشد )اردبیلی، ارادۀ| رفتاری خاص همراه با ارادۀ| نتیجه آن در نهایت منتج به اح88راز س88وءنیت و عمد بودن می گردد. در حالیکه با فقد اراده نتیجه، رفت88ار در ردی88ف ش88به عم88د

38

قرار خواهد گرفت. فرض سوم فقد ه88ر دو اراده )رفت88ار و نتیج88ه( اس88ت ک88ه در(.404: 1377اینصورت رفتار، خطایی محسوب می گردد )شامبیاتی،

در نتیجه نخستین عنصر رکن معنوی، ارادی بودن رفتار ارتکابی می باش88د ودر صورت غیر ارادی ب8ودن رفت8ار ارتک8ابی منج88ر ب8ه جن8ایت، عنص8ر معن8وی منتفی است. البته این اراده باید از یکسو اراده ای آزاد و مختار و از دیگر س88وی ناش88ی

(.22: 1390از ذهن و روانی معقول و متعارف باشد )وهابی،

- علم و آگاهی3-2-2 علم در لغت به معنای دانش، مع88رفت، یقین و دانس88تن آم88ده و نقط88ه مقاب88ل

(756: 1385جهل و ظن است )معین، آگاهی نیز در لغت در معنای اطالع، خبر، استحضار، وقوف و ... اس88تعمال می

(21شود )همان، دراین بخش ما قصد نداریم به تفصیل در خصوص نقاط مقابل علم و آگاهی و مواردی نظیر جهل و اشتباه صحبت کنیم. بلکه بحث تفص88یلی این مط88الب را ب88ه بخش عوامل رافع مسئولیت و اشتباه موکول می نمائیم. در اینجا م88ا ب88رآنیم ک88ه ص88رفا و ب88ه اجم88ال در خص88وص نقش علم و آگ88اهی در جن88ایت نک88اتی را مت88ذکر

گردیم. علم و آگهی در ارتکاب رفتار عم88دی مجرمان88ه عبارتس88ت از: اطالع فاع88ل ب88ه

(.234: 1384چگونگی، کیفیت و ماهیت عمل مجرمانه ارتکابی )اردبیلی، در نتیجه منظور از آن به هیچ وج88ه نمی توان88د ع88دم جه88ل موض88وعی و حکمی الاقل به طور مس88تقیم باش88د. در واق8ع نمی ت88وان علم و آگ8اهی از غیرق88انونی و نامشروع بودن عمل را از عناصر الزم برای احراز رکن معنوی تلقی نمود.)جه88ل حکمی( اگرچه در خصوص جهل موض88وعی نمی ت88وان ب88ا این اطالق س88خن ران88د

(.234)همان، تمایز علم و آگاهی با قصد مجرمانه در خص88وص موض88وع آن دو اس88ت. علم و آگاهی در ارتباط با شرایط و اوضاع و احوال رفتار ارتکابی نظیر انس88ان ب88ودن و زنده بودن مجنی علی88ه، کش88نده ب88ودن فع88ل ارتک88ابی و ... مص88داق می یاب88د. در حالیکه قصد مجرمانه مربوط به نتیجۀ| عمل نظیر قتل و ضرب ی88ا ج88رح و ... می

39

(.اما شباهت آندو در این است ک88ه هم علم و آگ88اهی و88:26 1390باشد )وهابی، هم قصد مجرمانه را باید برای تحقق و اثبات جنایات عم88دی، اح88راز نم88ود. ح88ال آنکه علم و آگاهی در جنایات غیر عمد فاقد اثر بوده و قصد مجرمانه نبای8د وج8ود داشته باشد.در نتیجه نقش علم و آگاهی در عنصر معن8وی جن88ایت، علم و آگ88اهی به انسان بودن و زنده ب88ودن مج88نی علی88ه اس88ت. ب88دیگر س88خن موض88وع جن88ایت انسان زنده است که در قتل، حیات و در جنایت م88ادون قت88ل، جس88م و روان وی

(54: 1388مورد تعرض واقع می شود )پوربافرانی، علم به موضوع در جرائم عم88د، در کت88اب کلی88ات ق88انون مج88ازات فعلی، تحت

آن تصریح گردیده است.144عنوان شرایط مسئولیت کیفری و در مادۀ|

- قصد و عمد3-2-3 ( و نیز خواس88تن،88:864 1385قصد را در لغت به آهنگ، نیت و مقصود )معین،

در نظر داشتن، منظور کردن و در اندیشه کاری بودن معنا ک88رده ان88د )آذرن88وش، (. همچنین قصد را مصمم شدن به انجام عمل و نیز حص88ول نتیج88ۀ|88:853 1391

(.547: 1377مجرمانه عمل تعریف کرده اند )جعفری لنگرودی، بی شک مهمترین عامل در عنصر معنوی قصد می باشد که مقسم جرائم و از جمله جنایات به عمد و غیر عمد است. این امر را می توان از تع88اریف عم88د ن88یز

استنتاج نمود. ( و در88:758 1385عم88د در لغت ب88ه انج88ام ک88اری ب88ه قص88د و اختی88ار )معین،

اصطالح به قصد نتیجۀ| عمل مجرمانه متضمن علم و اختی88ار معن88ا گردی88ده اس88ت (. اصوال فعل نمی تواند ج88دای از قص88د بررس88ی88:756 1377)جعفری لنگرودی،

گردد. با تدقیق در رابطۀ| بین فعل و قصد می توان بین دو حالت قصد جن88ایت درجنایات عمد و حادثه و خطا در جنایات غیر عمد تفکی88ک قائ88ل گردی88د )پی فلچ88ر،

1384:108.) قصد به عنوان مقدمۀ| جنایت عمد، هماره ق88ابلیت تأثیرگ88ذاری، انج88ام و ع88دم انجام و نیز تغییر را دارد؛ چرا که در ذهن مجرم و جانی وجود داشته و از طری88ق و با انجام رفتار جنایت بار، به منصۀ| ظهور و بروز می رسد. حال آنکه تقص88یر در

(.209خارج وجود داشته و به ناگاه رخ می نماید )همان،

40

در بسیاری از موارد، حقوقدانان مفاهیم عمد و قصد را مرادف یک88دیگر آورده اند. حال آنکه تدقیق در معانی آندو، جدایی آنها را از یکدیگر نشان می ده88د. این امر از مطالب فوق بخوبی قابل برداشت است.در واق88ع این قص88د در نتیج88ه می باشد که جرم را در ردیف عمد قرار می دهد. در صورت فقد چنین قصدی، قصد فعل که مشترک جرائم عمد و غیر عمد است؛ به تنه88ایی ک88اری از پیش ن88برده و در نتیجه جرم در شمول غیر عمد قرار خواه88د گ88رفت.ب88رخی عم88د را من88وط ب88ه برنامه ریزی قبلی، برای رسیدن به اهداف از پیش تع88یین ش88ده، وس88یله ارتک88اب

(.191جرم می دانند )همان، این تعریف چیزی فراتر از عمد و در واقع نه عمد، بلکه قصد با س88بق تقس88یم می باشد. در حالیکه این امر می تواند مقارن با ارتکاب جرم و بص88ورت آنی ن88یز محقق گردد. بعض88ا ن88یز از آن تحت عن88وان آگ88اهی از م88اهیت غ88یر ق88انونی عم88ل

(.23: 1390ارتکابی یاد کرده اند )وهابی، این مضمون نیز چیزی جز علم بر حکم نب8وده و ن8ه تنه8ا تعری8ف عم8د نیس8ت؛ بلکه در اکثر مواقع نمی توان88د م88وثر باش88د. البت88ه ش88اید بت88وان این تعری88ف را در قالب قصد مجرمانه و نه مطلق قصد توجیه نم88ود: ارتک8اب رفت88ار ب88ا قص88د نقض

(281: 1384قانون )اردبیلی، با این حال این تعریف جامع و مانع نیست، چرا که از یکسو ناش88ی از انش88قاق قصد به قصد فعل و نتیجه می باشد که در اینج88ا متمای88ل ب88ه وج88ه ثانیس88ت. و از دیگر سوی قصد نتیجه نمی تواند وابسته به قصد نقض ق88انون و علم ب88ه م88اهیت غیر قانونی عمل ارتکابی باشد. زیرا اصل بر علم ب88ه ق88انون ب88وده و طب88ق م88اده

جهل به حکم م88انع از مج88ازات م88رتکب92 قانون مجازات اسالمی مصوب 154 نیست مگر اینکه تحصیل علم عادتا برای وی ممکن نباشد یا جهل به حکم ش88رعا عذر محسوب شود.در نتیجه در تعریف مطلق قص88د میت88وان گفت ک88ه عبارتس88ت

(.196: 1378از: ارادۀ| متمایل و هدایت شده به هدفی مشخص و معین )نوربها، قصد و عمد مفاهیمی شخصی است و نه عینی و مالک و معیار، فاعل و هدف

(.52: 1390او می باشد )وهابی،

41

-تقصیر3-2-4 تقص88یر در لغت ب88ه معن8ای: کوت88اه ک88ردن، کوت8اهی ک8ردن، سس88تی ورزی8دن و

( و معانی دیگر چون: عدم توان88ایی، بی88:334 1385خطای عمدی آمده )معین، لیاقتی، بی کفایتی، عدم شایستگی و عدم ص88الحیت ن88یز ب88رای آن ذکرک88رده ان88د

(. تقص88یر را در اص88طالح ب88ه خ88ودداری از انج88ام ام88ری،88:856 1391)آذرن88وش، علیرغم توانایی بر آن، ترک الزام قانونی با ضمانت اجرای جزایی، بی احتی88اطی،

(.142: 1377غفلت و خطای جزایی معنا کرده اند )جعفری لنگرودی، اش88عار داش88ته ک88ه تحق88ق1392 ق88انون مج88ازات اس88المی مص88وب 145ماده

جرایم غیر عمد منوط به احراز تقصیر مرتکب است. و تبصره ذی8ل آن تقص88یر رااعم از بی احتیاطی و بی مباالتی دانسته است.

- تبیین و نقد عناوین مجرمانه مصرف مواد مخدر3-3 آیا اعتیاد جرم است یا بیماری و به تبع آن معتاد مجرم اس88ت ی88ا بیم88ار؟ ب88رای پاسخ از منظر جرم شناسی به این مقوله نگاه می کنیم. از دیدگاه جرم شناسی به منظور بررسی »وضعیت« و »شخصیت« ب88زه دی88ده می ت88وان ب88ا نگ88اه دقی88ق

تری به جرم توجه نمود. از این دیدگاه بزه دارای دو شاخصه است:- نقش بزه دیده در شکل گیری عمل جنایی1- بررسی شخصیت بزه دیده مستقل از شکل گیری عمل جنایی. 2

از این منظر شخص معت88اد م88ورد بررس88ی ق88رار گرفت88ه و او ب88ه عن88وان »ب88زه دیده« مورد توجه قرار می گیرد. در این دیدگاه معتاد شخصی است ک88ه قرب88انی جرم است نه بزهک88ار. او معل88ول اس88ت و علت ج88رم س88وداگران م88رگ و توزی88ع کنندگان مواد مخدر می باش8ند بن8ابراین مجرم8ان اص8لی قاچاقچی8ان می باش8ند، فلذا اعتیاد را باید معلول قاچاق مواد مخدر دانسته و گفت که معت88ادان اش88خاص بزه دی88ده هس88تند و ن88ه بزهک88ار و ب88ه رغم تقص88یر ف88رد معت88اد در تحق88ق این ب88زه شخصیت او را بایستی مستقل از عمل مجرمانه ارتکابی مورد توجه قرار داده و همانند یک بیمار نیازمند مساعدت به او نگاه و رفت88اری منطقی و معقوالن88ه ب88ا او

داشته باشیم بنابراین دو راهکار ضروری به نظر می رسد:

42

اول: اتخاذ یک سیاست راهبردی به منظور حذف عن88وان مجرمان88ه از مص88رفمواد مخدر.

ثانیا: به صو رت علمی به ایجاد مراکز مجه88ز تخصص88ی جهت درم88ان معت88ادانهمت گماریم.

- نقد و بررسی قوانین کیفری حاکم بر مص\\رف م\\واد3-4مخدر

اعتیاد76 قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال 15با توجه به تصریح ماده جرم است ولی به کلیه معتادان اجازه داده میشود به مراکز مجازی که از طرف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مشخص می گ88ردد مراجع88ه و نس88بت

به درمان و بازپروری خود اقدام نمایند، مطابق تبصره های ماده مذکور: اوال: معتادان در طول دوران بازپروری از تعقیب کیفری معاف می باشند.

ثانیا: چنانچه معتادان از پرداخت هزینه ها ن88اتوان باش88ند؛ توس88ط دولت ت88أمینخواهند شد.

ثالثا: دولت مکلف به احیاء و ایجاد اردوگاه های بازپروری معتادان می باشد. ب88ه8 و 4 اشاره می نماید که معتادان به مواد مخدر در دو ماده 16و در ماده

یک میلیون تا پنج میلیون ريال جزای نقدی و تا سی ضربه شالق محکوم گردی88ده ض88ربه74و مرتکبین تکرار اعتیاد مواد مخدر در صورت تک88رار ب88رای ه88ر ب88ار ت88ا

شالق محکوم می شوند. با توجه به نوع نگاه مجرمانه به معتادان در این ق88انون و ت88أثیر این دی88دگاه ذیالب88888888888888ه آث88888888888888ار و تبع88888888888888ات ام88888888888888ر می پ88888888888888ردازیم:

این قانون و ذکر کلی این نکته که )استعمال مواد1 ماده 5اول: با عنایت به بند مخدر جرم است مگر در موارد استثناء(، به راستی موارد اس88تثناء کجاس88ت: آی88ا ارجاع امر ب88ه ق88وانین گذش88ته اس88ت و ی88ا آیین نام88ه اج88رایی این ق88انون ی88ا نظ88ر

اشخاص؟! می بینیم هیچ کدام را شامل نمی شود و چنانچه بخواهیم تفس88یر شایس88ته ای

س88ال60داشته باشیم آیا می توانیم بگوییم اشاره قانون گذار به معتادان ب88االی

43

است یا بیمارانی که حسب تجویز پزشک متخصص و متعهد ت88رک م88واد مخ88در را برای آنان مضر و عوارض غیر قابل جبرانی را ب88ه دنب88ال دارد. اگ88ر چ88ه ب88ه نظ88ر ممکن است این تفسیر به نفع طبقه خاص88ی از متهم88ان باش88د ولی ب88ا س88کوت و ابهام موجود در این قانون نمی توان هیچ حاشیه امنی را پیدا نمود که چنانچ88ه در مورد مستثنی شده اگر کسی مبادرت به مصرف مواد نمود بتوان او را از تعقیب

(.32: 1388کیفری معاف دانست )ولیدی،

-بررس\\ي تغی\\یرات عم\\ده ی اص\\الحیه ی ق\\انون اص\\الح3-5 مجم\\ع9/5/1389ق\\انون مب\\ارزه ب\\ا م\\واد مخ\\در مص\\وب

تشخیص مصلحت نظام ق88وانين مرتب88ط ب88ا م88واد مخ88در از زم88ان ق88انون من88ع کش88ت خش88خاش و

ت88ا کن88ون دس88ت خوش تغي88يرات ف88راواني گردي88ده1334استعمال ترياک مصوب است که از جمله مي توان به الیح88ه ق88انونی راج88ع ب88ه اص88الح ق88انون من88ع کش88ت

و الیح88ه ق88انونی تش88دید مج88ازات1338خش88خاش و اس88تعمال تری88اک مص88وب مرتکبین جرایم مواد مخدر و اقدامات ت88امینی در قب88ل از انقالب اس88المي اش88اره کرد. بعد از پيروزي انقالب نيز، اين تغييرات با شدت و حدت بيشتري ادامه يافت

و اصالحات1367که از جمله مهم ترين آنها، قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب مي باش88د. ام88ا آنچ88ه س88بب76عمده ي مجمع تشخيص مص88لحت نظ88ام در س88ال

نگارش پژوهش حاضر گرديده است، اصالحات جديدي اس88ت ک88ه توس88ط مجم88ع در قانون سابق انجام پذيرفت88ه و در9/5/1389تشخيص مصلحت نظام در تاريخ

انتش88ار یافت88ه23/9/89 در ت88اریخ 89167/9491ش88ماره ی روزن88امه ی رس88می است. نظر به اینکه، زمان چندانی از تصویب قانون مذکور نمی گذرد، در پژوهش حاضر تالش می شود، اقدام به مع8رفی تغی88یرات عم88ده ی این مص88وبه نم88ایم ک88ه

ممکن است بسیاری از چند و چون آن آگاهی نداشته باشند. بديهي اس88ت، بررس88ي تحليلي ه88ر ي88ک از اين تغي88يرات، نيازمن88د تحقيق88ات جامع و مفصلی اس8ت ک8ه فعال در مق8ام انج8ام آن نیس8تیم و حتم8ا ض8رورت این تحقیق نیز با توجه به اهمیت جرایم مواد مخدر در نظام قض88ایی ای88ران احس88اس

44

می گردد. اما در عين حال، براي آشنايي با تغييرات عمده ي صورت گرفته م88ذکور در ضمن سه مبحث آتي، بنا به درجه ي اهميت، صرفا سه م88ورد بس88يار عم88ده از

موارد اصالحي جديد شامل: -تغي88ير نگ88رش در خص88وص2- تغيير بنيادين مجازات هاي مواد روان گ88ردان، 1

- تغيير مجازات مصادره اموال به مصادره اموال ناشي از هم88ان ج88رم3اعتياد و در جرايم مواد مخدر، به نحو اجمالي، مورد بررسي قرار مي گيرد:

- تغيير بنيادين مجازات هاي مواد روان گردان:3-5-1الف- تغییر بنیادین مجازات

به جرات مي توان گفت، مهم ت88رين و عم88ده ترين اص88الح در این مص88وبه، تغي88ير فاحش و جدي مجازات هاي مربوط به مواد روان گردان مي باش88د. ب88ا اين توض88يح

ق88انون مرب88وط ب88ه م88واد روان گ88ردان ) پس88يكوتروپ(مص88وب1ک88ه، م88اده ي که ت88ا قب88ل از اص88الحات حاض88ر ح88اکم ب88ر ج88رايم م88ذکور ب88ود، مق88رر1354.2.8

مي داش88ت »م88واد روان گ88ردان ب88ه م88وادي گفت88ه مي ش88ود ك88ه در فهرس88ت هاي چهارگانه ضميمه اين قانون مندرج است...« و اين مواد نيز به م88وجب فهرس88تي چهارگانه تعيين شده بود ک8ه بررس8ي تخصص88ي اين م8وارد خ8ارج از بحث حاض8ر است. صرفا قاب88ل ذک88ر اس88ت ک88ه م88واد ج88دول ي88ک از نظ88ر قانون گ88ذار، بس88يار خطرناک تر از مواد مندرج در سه جدول بعدي بود و به همين جهت مجازات مواد

(.88:3 1391مندرج در جدول يک بسيار متفاوت از ساير جداول بود )مقصود پ88ور، 8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888.

ق88انون م88ذکور مرق88وم می داش88ت: »ه88ر كس3با اين توضيح که، م88اده ي مواد مندرج در فهرست شماره يك را بسازد يا بفروشد ي88ا ب88راي ف88روش عرض88ه كند و يا بدون اجازه وزارت بهداري عالما وارد يا نگه8داري ي8ا حم8ل نماي8د حس8ب

مورد به مجازات هاي زير محكوم خواهد شد: الف - براي ساختن حبس دایم.

ب - براي فروختن يا به معرض فروش گذاردن حبس جنايي درجه ي88ك از س88ه سال15تا

45

( گرم ي88ا10( گرم حبس دایم و براي ده )10ج - براي وارد كردن بيش از ده ) كمتر حبس جنايي درجه دو از دو تا ده سال.

( گ88رم حبس10 د - براي نگاهداري و ي88ا حم88ل غ88ير مج88از بيش از مق88دار ده ) ( گ88رم ي88ا كم88تر حبس جن88ايي10 س88ال و ب88راي ده )15جنايي درجه يك از سه ت88ا

درج8888888888888888888ه دو از دو ت8888888888888888888ا ده س8888888888888888888ال .. تبصره - مواد مذكور ولو اينكه با مواد ديگ88ري مخل88وط ي88ا محل88ول باش88د از نظ88ر مجازات خالص محسوب مي شود مشروط به اينكه به همان صورت قابل مصرف باش8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888د. .

اين ق88انون ن88يز در ب88اب تع88يين مج88ازات ب88راي س88اير م88واد4م88اده ي 3 و 2روان گردان، بيان مي داشت: »هر كس مواد مندرج در فهرس88تهاي ش88ماره

ضميمه اين قانون را بدون اجازه وزارت بهداري بسازد يا وارد يا صادر نمايد4و روز ت88ا س88ه س88ال محك88وم61عالوه بر ض88بط م88واد مزب88ور ب88ه حبس جنحه اي از

خواه88888888888888888888888888888888888888888888888د ش88888888888888888888888888888888888888888888888د.« اين قانون نيز، در مقام تع88يين مج88ازات ب88راي نگه88داري م88واد8 و نهايتا ماده ي

اين قانون به وسيله افراد غ88ير مج88از، عالوه ب88ر ض88بط م88واد4مذكور در ماده ي مذكور حبس جنحه اي تا شش ماه پيش بيني نموده بود....

بديهي است ک88ه مجازات ه88اي پيش بي88ني ش88ده در اين ق88انون، خصوص88ا ب88ا گسترش و فراگيري مواد فوق در طي سال هاي اخير هماهنگي نداشت. به وي88ژه آنکه مواد روان گردان موجود در ايران )شيشه ي88ا مت آم فت88امين( از جمله ي م88واد مندرج در جدول دوم بود که مجازات سبک تري داشت. همين موضوع قانون گ88ذار را به تکاپو واداشت تا با انجام تغييراتي اقدام ب88ه س88نگين تر نم88ودن مجازات ه88اي فوق نمايد که نهايتا بعد از مدت ها بحث و اظهارنظر، نهايت88ا اص88الحات حاض88ر ب88ه عمل آمد که قطعا بايد آن را انقالبي بسيار بزرگ و دور از ذهن در مجازات مواد

(.5: 1391روان گردان دانست )همان، ت88ا4به موجب اين اصالحات، جرايم مربوط به مواد روان گردان تابع م88واد

قانون مبارزه با مواد مخدر قرار گرفت. با اين توض88يح ک88ه ب88رخي از اين م88واد8

46

قانون مذکور )يعني مجازات هاي ق88انوني بن88گ، چ88رس،7 تا 4شيميايي تابع مواد گراس، ترياک، شيره، س88وخته، تفال88ه تري88اک ک88ه داراي مجازات ه88اي خفيف ت88ري

قانون مبارزه با مواد مخدر در8مي باشند( قرار گرفته و برخي ديگر تابع ماده ي ، مرفين، کوکايين و ديگر مشتقات شيميايي مرفين و کوک88ايين )ک88ه1کنار هرویين

(.82: 1389مجازات هاي بسيار شديدي دارند( قرار گرفته است! )زراعت، از هم88ه مهم ت88ر اينک88ه، مت آمفت88امين ي88ا شيش88ه ک88ه در ق88انون س88ابق زي88ر مجموعه جدول دوم بود که از مجازات هاي بسيار خفيفي برخوردار ب88ود ب88ه ط88رز

قرار گرفت. يعني در حال حاضر، هر کسي که شيش88ه8عجيبي مشمول ماده ي را وارد كشور كند يا مبادرت به س88اخت، تولي88د، توزي88ع، ص88دور، ارس88ال، خري88د و فروش آن نمايد و يا در معرض فروش قرار دهد و ي88ا نگه88داري، مخفي ي88ا حم88ل

كند با رعايت تناسب و با توجه به ميزان مواد به شرح زير مجازات خواهد شد: . تا پنج سانتي گرم، از پانصدهزار ريال تا يك ميلي88ون ري88ال جريم88ه نق88دي و1

بيس888888888888888ت ت888888888888888ا پنج888888888888888اه ض888888888888888ربه ش888888888888888الق. . بيش از پنج سانتي گرم تا يك گرم، از دو ميليون تا شش ميليون ري88ال جريم88ه2

نق88888888888دي و س88888888888ي ت88888888888ا هفت88888888888اد ض88888888888ربه ش88888888888الق. . بيش از يك گرم تا چهار گرم، از هشت ميليون تا بيست ميليون ري88ال جريم88ه3

نقدي و دو تا پنج سال حبس وسي تا هفتاد ضربه شالق. . بيش از چهار گرم تا پانزده گرم، از بيست ميلي88ون ت88ا چه88ل ميلي88ون ري88ال4.

جريمه نقدي و پنج تا هشت سال حبس و سي تا هفتاد و چهار ضربه شالق. . بيش از پانزده گرم تا سي گرم، از چه88ل ميلي88ون ت88ا شص88ت ميلي88ون ري88ال5

جريمه نقدي و ده تا پانزده سال حبس و سي تا هفتاد و چهار ضربه شالق. . بيش از سي گرم، اعدام و مصادره اموال ناشی از همان جرم.6

يعني در حال حاضر حمل، نگه88داري ي88ا ه88ر ص88ورت ارتب88اطي ديگ88ر ب88ا م88اده ي گرم باش88د، داراي مج88ازات30روان گردان شيشه )مت آمفتامين(، وقتي بيش از

اعدام است. در حالي که در قانون سابق مجازات حم88ل و نگه88داري شيش88ه ه88ر88ه ب88ديهي اس88ت چند اگر چند تن مي بود، از شش ماه حبس فرات88ر نمي رفت! البت

8کریستال که متاسفانه هم اکنون شیوع فراوانی پیدا کرده است، همان هرویین فشرده اس88ت ک88ه ت88ابع م88اده ی 1قرار می گیرد.

47

که اين روش قانونگذار عقالنی نيست و منطقا درس88ت نب88وده ک88ه م88وادي ک88ه ت88ا چندي قبل، مجازات هاي اين چني88ني داش88ته ب88ه يک ب88اره چ88نين تغي88ير دور از ذه88ني نمايد و بديهي است که اين اقدام در تع88ارض ب88ا اص88ول ح88اکم ب88ر حق88وق ج88زا و

(.10: 1391تعيين مجازات براي جرم است )مقصود پور، درست اس88ت ک88ه مجازات ه88اي س88ابق شيش88ه، منط88ق چن88داني نداش88ت و ض88عيف ب88ود ولي تش88ديد يک ب88اره ي اين مج88ازات ت88ا اين ح88د، از ح88الت قبلي هم غيرمنطقي تر بوده و در تعارض با عدالت است. به نظ88ر مي رس88د قانون گ88ذار

4که در مقام تشديد مجازات بوده حداکثر بايد مواد روان گردان را مشمول مواد قانون مبارزه با مواد مخدر )مجازات هاي پيش بيني شده براي ترياک، ش88يره،5و

توضیح که اگ88ر چ88نین می ش88د. ف88روض هفت گ88انه یبا این بنگ و...( مي دانست. س88اخت، توزي88ع، ف88روش ی88ا ق88رار دادن درورود به کشور، صدور، ارسال، تولی88د،

ق88انون4مع88رض ف88روش این م88واد، مش88مول مجازات ه88ای چهارگ88انه ی م88اده ی مذکور می گردید که بدین شرح می باشد:

- تا پنجاه گرم، تا چهار ميليون ريال جريمه نقدي و تا پنجاه ضربه شالق،1 - بيش از پنجاه گرم ت88ا پانص88دگرم، از چه88ار ميلي88ون ت88ا پنج88اه ميلي88ون ري88ال2

جريمه نقدي و بيست تا هفتاد و چهار ضربه شالق و در ص88ورتي ك88ه دادگ88اه الزم - بيش از پانصد گرم ت88ا پنج كيل88وگرم، از پنج88اه ميلي88ون3بداند تا سه سال حبس.

ريال تا دويست ميليون ريال جريمه نقدي و پنجاه تا هفتاد و چهار ضربه ش88الق و - بيش از پنج كيلوگرم، اعدام و مصادره اموال ناش88ی4سه تا پانزده سال حبس.

یع88نی8از همان جرم و در صورتی که اقدام به ارتکاب موارد چهارگانه ی ماده ی خريد، حمل، نگهداری و مخفي نمودن مواد مذکور می گردید با رع88ايت تناس88ب و با توجه به مقدار مواد و تبصره ذيل همين م88اده ب88ه مجازاته88اي ش88ش گانه ی زي88ر

. تا پنجاه گرم، ت88ا س88ه ميلي88ون ري88ال جريم88ه نق88دي و ت88ا پنج88اه1محكوم مي شد: - بيش از پنج88اه گ8رم ت88ا پانص8د گ88رم، پنج ت88ا پ8انزده ميلي88ون ري88ال2ضربه شالق.

. بيش از پانص88دگرم ت88ا پنج3جريم88ه نق88دي و ده ت88ا هفت88اد و چه88ار ض88ربه ش88الق. كيلوگرم، پانزده ميليون تا شصت ميليون ريال جريم88ه نق88دي و چه88ل ت88ا هفت88اد و

. بيش از پنج كيل88وگرم ت88ا بيس88ت4چه88ار ض88ربه ش88الق و دو ت88ا پنج س88ال حبس.

48

كيلوگرم، شصت تا دويست ميليون ريال جريمه نق88دي و پنج88اه ت88ا هفت88اد و چه88ار ضربه شالق و پنج تا ده سال حبس و در ص88ورت تك88رار ب88راي ب88ار دوم عالوه ب88ر مجازاتهاي مذكور، به جاي جريمه مصادره اموال ناشی از همان جرم و براي ب88ار

. بيش از بيست كيل88وگرم ت88ا5سوم اعدام و مصادره اموال ناشی از همان جرم. به ازاء ه88ر كيل88وگرم دو ميلي88ون4يكصدكيلوگرم، عالوه بر مجازات مقرر در بند

ريال به مجازات جزاي نقدي مرتكب اضافه مي گردد و در صورت تكرار اع88دام و . بيش از يكصد كيلوگرم، عالوه بر مجازات6مصادره اموال ناشی از همان جرم.

حبس ابد و در صورت تكرار اع88دام5 و 4جريمه نقدي و شالق مقرر در بندهاي و مص888888888888ادره ام888888888888وال ناش888888888888ی از هم888888888888ان ج888888888888رم. ولی متاس8فانه اص8الحات جدی8د ب8ا ب8رهم ریختن ف8روض مختل8ف م8وارد ب8اال، ب8ه 8یک باره تمامی صور ارتکابی جرایم مربوط به مواد روان گردان را ت88ابع م88اده ی

قانون مذکور قرار داده است که قطعا با هیچ منطق حق8وقی و هم چ8نین ع8دالتسازگاری ندارد.

ب- آثار شمول قانون مبارزه با مواد مخدر بر جرایم فوق: عالوه بر اين، شمول قانون مبارزه با مواد مخدر موجب تفاوت هاي ديگري نيز

شده است. از جمله اينکه: 5اوال: رسيدگي به جرايم مواد مذکور، از اين ب88ه بع88د مس88تندا ب88ه م88اده ي

، از ص888الحيت1379ق888انون تش888کيل دادگاه ه888اي عم888ومي و انقالب اص888الحي دادگاه هاي عمومي خارج و در صالحيت ذاتي دادگاه انقالب قرار گرفته است.

ثانيا: برخالف ق88انون س88ابق ک88ه آراي ص88ادره از دادگ88اه نخس88تين، ق88ابليت تجديدنظرخواهي در دادگاه تجديدنظر استان را داشت، با شمول قانون مبارزه با مواد مخدر اين موضوع منتفي اس88ت و از اين ب88ه بع88د، در غ88ير مج88ازات اع88دام، آرای صادره در زمینه مواد روان گردان، قطعي و در مورد اعدام نيز، صرفا ب88راي

32 ب88راي اعم88ال م88اده ي 1تاييد به دادستاني ک88ل کش88ور و ي88ا ديوان ع88الي کش88ور قانون مذکور ارسال مي گردد. يعني از اين حيث نيز، حق88وق متهم ت88ا ح88د زي88ادي

در عمل در حال حاضر، برخالف نص صريح قانون، پرونده ها به ديوان ع8الی کش88ور ک8ه در مق8ام مقایس88ه دارای1 فرستاده می شود.32دقت بیشتری بود، ارسال نمي شود و همگی به دادستانی کل کشور جهت اعمال ماده ی

49

نادي88ده گرفت88ه خواه88د ش88د و ب88ا زيرپ88ا گذاش88تن اص88ول حق88وق دف88اع، ح88ق(.19: 1385تجديدنظرخواهي از اين محکومين نيز سلب مي گردد! )نوبهاری،

در عمل، جرایم مربوط به مواد روان گردان نیز به جهت ش88مول این مق88رره ی قابل انتقاد در اکثر موارد قطعی اس88ت ک88ه این موض88وع از ای88ردات اساس88ی ب88ه قانون مذکور و همچنین جرایم فوق است. با این توضیح که در نظام قض88ایی م88ا

ق88انون آیین دادرس88ی331که در دعاوی مدنی خواسته های م88دنی براب88ر م88اده ی مدنی در کلیه ی دعاوی غیرمالی قابل تجدیدنظر است )ب88ه ه88ر م88یزان ک88ه ن88اچیز باشد( و در دع88اوی م88الی ن88یز در ص88ورتی ک88ه بیش از سیص88دهزار توم88ان باش88د قابلیت تجدیدنظرخواهی دارد و یا در قانون آیین دادرسی کیفری به موجب م88اده

قانون مذکور از جمله مواردی چون ضبط اموال بیش از یک میلی88ون ری88ال232 و جرایمی که مجازات قانونی آن بیش از سه ماه حبس یا شالق )به ه88ر م88یزان، حتی یک ضربه( و جزای نقدی بیش از پنجاه هزار تومان قاب88ل تجدی88دنظر اس88ت، مجازات حبس ابد در این جرایم خاص قطعی و در مورد مجازات بس88یار س88نگین اعدام هم صرفا نیاز به تنفیذ در دادستانی کل کشور یا دی88وان ع88الی کش88ور دارد یعنی بازهم تجدیدنظرخواهی در مفهوم دقیق آن مصداق ندارد. بدیهی اس88ت ک88ه این مس8اله هیچ س88ازگاری و تناس88بی ب88ا م88یزان مج88ازات و ع8دالت نداش88ته و در تع88ارض مس88تقیم ب88ا اص88ول ش88ریف فقهی و ق88انونی ب88رائت و احتی88اط در دم88اء مسلمین است چر ا که کوچکترین اش88تباه ممکن اس88ت م88وجب آس88یب غیرقاب88ل جبرانی بر متهم و خ88انواده وی و تبع88ا جامع88ه گ88ردد و ب88دیهی اس88ت هیچ کس هم نمی تواند ادعا کند ک8ه ف8رض اش8تباه، حتی در دقیق ت8رین رس8یدگی ها راه ن8دارد. امید است قانون گذار اسالمی ما در مفه88وم اعم آن )مجلس ش88ورای اس88المی و در عمل مجمع تشخیص مصلحت نظام( با توجه به این ضروریات اقدام به اصالح جدی مقررات م8ذکور نمای8د ت8ا ب8ا پیش بی8نی ط8رق منطقی اع8تراض ب8ه آراء ب8ه تناسب میزان اهمیت منازعه و ی88ا اته88ام، اص88ول حق88وق دف8اع را ب88ه نح88و به8تری

(.19: 1378تضمین نماید )نوربها،

50

- تغيير نگرش در خصوص اعتياد به مواد مخدر و روان گردان3-5-2 در خصوص بيمار يا مجرم بودن معتاد مباحث ف88راواني بين روان شناس88ان، پزشکان و حقوق دانان تا کنون جريان داشته است. نگرش قانو ن گذار ن88يز در اين8ر ب8وده اس8ت. ب8ا اين توض8يح ک8ه در ق8انون من8ع باب، در برهه هاي مختل8ف متغي

اس88تعمال م88واد، قانون گ88ذار 1334کشت خش88خاش و اس88تعمال تری88اک مص88وب الیحه قانونی راجع ب88ه9تلقي می کرد . ماده ي مخدر بدون مجوز پزشکي را جرم

ن88یز، همين1338اصالح قانون منع کشت خش8خاش و اس88تعمال تری88اک مص88وب وضع را داشت البته در این قانون، اخراج کارمندان معتاد به م88واد مخ88در ن88یز ب88ه عنوان مجازات پیش بینی شده بود تا اينک88ه در تح88ولي ب88زرگ، آیین نام88ه اج88رایی

بین معتادان قای88ل ب88ه تفص88یل1348راجع به قانون کشت محدود تریاک مصوب س88ال را بیم88ار و ب88رای آنه88ا60 سال را مج88رم و ب88االی 60شد و افراد معتاد زیر

(.178: 1379کارت سهمیه پیش بینی کرد )گلدوزیان، الیحه ق88انونی تش88دید مج88ازات مرتک88بین ج88رایم م88واد مخ88در و20م88اده ي

اقدامات تامینی و درمانی به منظ88ور م88داوا و اش88تغال ب88ه ک88ار معت88ادین مص88وب اين اليح8ه ق8انوني، اس88تعمال8 ماه مهلت ترک داد. ماده ي 6، به معتادان 1359

مواد را بدون مجوز پزش88کی ج88رم دانس88ت. در همین ق88انون، کارت ه88ای س88هميهمواد مخدر نيز باطل شد.

76 و همچ88نين اص88الحات س88ال 67در قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب کماکان اعتي88اد ج88رم تلقي ش88ده ب88ود و ب88راي آن مج88ازات ش88الق و ج8زاي نق8دي پيش بيني شده بود. ماده ي پانزدهم اين قانون و تبصره هاي ذيل آن ص88راحتا بي88ان مي داشت؛ اعتياد جرم است ولي به كليه معتادان اجازه داده مي شود، به مراك88ز مج88ازي ك88ه از ط88رف وزارت بهداش88ت، درم88ان و آم88وزش پزش88كي مش88خص مي گردد مراجع88ه و نس88بت ب88ه درم88ان و ب88ازپروري خ88ود اق88دام نماين88د. معت88ادان مذكور در طول م88دت درم88ان و ب88ازپروري از تعقيب كيف88ري ج88رم اعتي88اد مع88افبودن8888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888888د.

و4برابر ماده ي شانزدهم اين قانون، معتادان به موادمخدر مذكور در دو ماده ي به يك ميليون تا پنج ميليون ريال جزاي نقدي و تا س88ي ض88ربه ش88الق، محک88وم8

51

ض88ربه ش88الق74مي شدند و در صورت تكرار، براي هر مرتبه،مجازات هر بار ت88ا تشديد مي گرديد و اگ88ر م88رتكب از كاركن88ان دولت ي88ا مؤسس88ات و ي88ا ارگان ه88اي دولتي يا وابسته به دولت مي بود، عالوه ب88ر مج88ازات جريم88ه نق88دي و ش88الق، ب88ه انفصال دايم از خدمات دولتي محكوم مي شد ولي چنانچه در آينده ث8ابت مي ش8د كه محكوم، ترك اعتياد كرده است مجددا مي توانس88ت مراح88ل اس88تخدام را طي

كرده و مشغول خدمت در دستگاههاي دولتي شود . در اصالحات اخیر، اين مواد نيز با تغييير نگرش قانونگ88ذار ب88ه ط88ور عم88ده

اصالحي، معت88ادان مكلفن88د ب88ا مراجع88ه ب88ه مراك88ز15متحول شد. به موجب ماده مجاز دولتي، غيردولتي يا خصوصي و يا سازمان هاي مردم نه88اد درم88ان و ك88اهش آسيب، اقدام به ترك اعتياد نمايند. معتادي كه با مراجعه به مراكز مذكور نس88بت به درمان خود اقدام و گواهي تحت درمان و كاهش آسيب دريافت نمايد، چنانچه تجاهر به اعتياد ننمايد از تعقيب كيفري معاف مي باشد. معتاداني كه مب88ادرت ب88ه

اصالحي نيز، معت88ادان16درمان يا ترك اعتياد ننمايند، مجرمند و به موجب ماده ( فاقد گواهي موض88وع8( و )4به مواد مخدر و روان گردان مذكور در دو ماده ي )

( و متجاهر به اعتياد، با دستور مقام قضايي براي مدت يك تا سه ماه15ماده ي ) در مراكز دولتي و مجاز درمان و كاهش آسيب نگهداري مي ش88وند. تمدي88د مهلت براي يك دوره سه ماهه ديگر با درخواست مراكز مذكور بالمانع است. با گ88زارش مراكز مذكور و بنابر نظر مقام قضايي، چنانچه معتاد آم88اده ت88داوم درم88ان طب88ق

( اين قانون باشد، تداوم درمان وفق ماده ي مزب88ور بالم88انع مي باش88د15ماده ي )(.178: 1379)گلدوزیان،

اصالحی، با درخواست مراكز مذكور و طبق دستور16 ماده ي 1 برابر تبصره مقام قضايي، معتادان موضوع اين ماده مكلف به اجراي تكاليف مراقبت بع88د از خروج مي باشند كه بنابر پيشنهاد دبيرخانه ي ستاد با همكاري دستگاه هاي ذيرب88ط،

همين2و مط88ابق تبص88ره ي تهي88ه و ب88ه تص88ويب رئيس ق88وة قض88اييه مي رسد ماده،مقام قضايي مي تواند براي يك بار با اخ88ذ ت88أمين مناس88ب و تعه88د ب88ه اراي88ه

( اين قانون، نسبت به تلعي88ق تعقيب ب88ه م88دت ش88ش15گواهي موضوع ماده ي ) ماه اقدام و معتاد را ب88ه يكي از مراك88ز موض88وع م88اده ي مزب88ور مع88رفي نماي88د.

52

مراكز مذكور موظفند ماهيانه گزارش روند درمان معتاد را ب88ه مق88ام قض88ايي ي88ا نماينده وي ارايه نماين88د. در ص88ورت تأيي88د درم88ان و ت88رك اعتي88اد ب88ا ص88دور ق88رار موقوفي تعقيب توسط دادستان، پرونده بايگاني و در غيراين ص88ورت طب88ق مف88اد اين ماده اقدام مي شود.تمدي88د مهلت موض88وع اين تبص88ره ب88ا درخواس88ت مراك88ز

3ذيربط براي يك دوره سه ماهه ديگر بالمانع است و نهايتا اينکه به موجب تبصره ب88ه16( ماده ي 2همين ماده، متخلف بدون عذر موجه از تكاليف موضوع تبصره)

حبس از نود و يك روز تا شش ماه محكوم مي شود. همانطور که مالحظه مي شود در خصوص معتاد سياست تقنيني کامال تغيير نموده است و صرف نظر از اي88رادات ف88راواني ک88ه ب88ه نح88وه قانون گ88ذاري وج88ود دارد، سياست جديد، گرايش به بيمار تلقي نمودن معتاد دارد مگ88ر اينک88ه ش88خص بيمار از انجام تک88الیف پیش بی88نی ش88ده در این ق88انون خ88ودداري ورزد ک88ه در اين

م88اه محک88وم6 روز ت88ا 91 ب88ه حبس از 16 م88اده ي 3صورت ب88ه م88وجب تبص88ره مي شود. در واقع می توان گفت بر اس88اس مق88رره ی جدی88د، اعتی88اد بال8ذات ج88رم نیست ولی اگر شخصی معتاد باشد و تکالیف مندرج در قانون را انجام ندهد، ب88ه

جهت این ترک فعل مجازات می گردد. در همین جا الزم ب88ه ذک88ر اس88ت ک88ه ب88رخالف اعتی88اد، اس88تعمال م88واد مخ88در و همچنین مواد روان گردان برای افرادی که اعتیاد به این مواد ندارند، جرم اس88ت

)تریاک، شیره، حشیش و ...( و ماده ی4و قانون گذار با تفصیل بین مواد ماده ی )هرویین، مرفین، شیشه و...( مجازات های جداگانه ای تعیین نم88وده اس88ت. ب88ه8

قانون مذکور مواد دسته ی اول دارای بیس88ت ت88ا هفت88اد و چهارض88ریبه19موجب شالق و یک میلیون ت88ا پنج میلی88ون ری88ال ج88زای نق88دی اس88ت در ح88الی ک88ه م88واد دسته ی دوم دارای مجازات پنجاه تا هفتاد و چهار ضربه شالق و دو تا ده میلی88ون ریال جزای نقدی است. یعنی هرچند در مورد اعتیاد گرایش به بیمار تلقی ش88دن وی در اصالحات جدید وجود دارد ولی استعمال مواد مخدر کماکان ج88رم و قاب88ل

(. 13: 1391مجازات است )مقصود پور،

53

- تغيير مجازات مص\\ادره ام\\وال ب\\ه مص\\ادره ام\\وال ناش\\ي از3-5-3همان جرم در جرايم مواد مخدر:

، تغيير منطقي مج88ازات مص88ادره ی1389تغيير عمده ي سوم در اصالحات اموال )که در جرايم مواد مخدر در بسياري م88وارد ش88ايع مي باش88د( ب88ه مص88ادره

در بن88د )اموال ناشي از همان جرم است. به موجب بند چهارم از اين اص88الحيه، )4( و بن88دهاي )4( و تبص88ره م88اده ي )4( م88اده ي )4 ( و5( م88اده ي )6( و )5(،8

( ب8ه ج8اي عب88ارت »8( م8اده ي )1( و تبص88ره )8( ماده ي )6( و بند )6ماده ي ) مصادره اموال به استثناء هزينه زندگي متعارف براي خانواده محكوم« عبارت »

مصادره اموال ناشي از همان جرم« جايگزين مي گردد. بنابراين بعد از اصالحات اخير، صرفا امکان مصادره اموال ناشي از هم88ان جرم وجود دارد و دادگاه نمي تواند به صرف ارتکاب جرايم ق88انون حاض88ر، اق88دام به مصادره ي تمامي اموال مکش88وفه از متهم نماي88د. در حقيقت، بع88د از تص88ويب اين قانون، دادگاه حق مداخله در مورد ساير ام8وال متهم را نخواه8د داش8ت. ب8ه عنوان نمونه در قبل از اصالحات ب88ه ص88رف ارتک88اب يکي از ج88رايم موض88وع اين قانون، ممکن بود حتي س88هم االرث پ8دري متهم ن8يز مص88ادره گ8ردد، ب8دون اينک8ه کوچک ترين ارتباطي به ج88رم داش88ته باش88د ک88ه اين مس88اله ب88ا منط88ق حق88وقی و عدالت س88ازگاري نداش88ت. ب88ديهي اس88ت، اين مق88رره ن88يز منطقي ت88ر از گذش88ته

مي باشد. ریشه این موضوع برگشت به قواعد بسیار بنی88ادین فقهی و ق88انونی نظ88یر

مض88مون کلی ایندارد کهقاعده تسلط، قاعده الضرر، قاعده يد و قاع88ده حليت قواعد این است که هركسی بر مال خود مسلط است به نحوي كه حق همهگونه تصرف و انتفاع در آن را دارد، مگر در مواردي كه قانون استثناء كردهباش88د. این قواعد، تثبیتکننده مالکیت اس88ت و نه تنه88ا در مک88اتب الهی ک88ه حتی در نظام ه88ای عرفی، یک اصل اساسی و مسلم برای تنظیم روابط اجتماعی و اقتصادی اف88راد

(.15جامعه است )همان، شارع مقدس نیز، توجه ویژه ای به این اصول داشته و آیات و روایات ف88راوانی در این خصوص یافت می شود که از جمله می توان به احادیث نبوی » حرمه مال

54

و همچ88نین2، » المؤمن حرام كله، عرضه و ماله و دمه.«1المسلم کحرمه دمه« حدیث »ال یحل المری مال أخیه اال عن طیب نفسه«، که به موجب آن تصرف در

مال غیر جز از طریق جلب رضایت مالک ممنوع شده است، اشاره نمود. در ه88ر ح88ال چ88ون در مق88ام بررس88ی مب88انی فقهی و ق88انونی مس88اله ی حاض88ر نیس88تیم ب88ه ط88ور خالص88ه می ت88وان گفت ک88ه ب88ه جهت ح88رمت ف88راوان م88الکیت نمی توان بدون دالیل بسیار قوی از احترام به مالکیت مالک دست کشید و اق8دام به مصادره کل اموال متهم نمود بدون توجه به اینکه این ام88وال، از راه مش88روع حاصل شده باشد و یا از طریق نامشروع. در حالی که متاسفانه قانون سابق ب88ا زیرپاگذاشتن تم88امی این اص88ول ش88رعی، ق88انونی و انس88انی ک88ل ام88وال متهم را قابل مصادره می دانست که غیرقابل دفاع بود ولی خوشبختانه در قانون جدید از این رویه ی باطل دست کشیده شده و صرفا اموال ناشی از جرم قاب8ل مص88ادره

:1388است منوط به اینکه دالیل کافی ب88ر این ام88ر ن88یز موج88ود باش88د )زراعت،32)

در این خصوص نیز نکته ی قابل توجه اینکه ض8بط وس88یله ی نقلیه ای ک88ه حام88ل مواد مخدر شناخته شود منصرف از موضوع حاضر است و این وسیله به م88وجب

قانون مبارزه با مواد مخ88در ب88ه نف88ع دولت ض88بط و ب88ا تص88ویب س88تاد30ماده ی مبارزه با مواد مخدر در اختیار سازمان کاش88ف ق88رار می گ88یرد مگ88ر اینک88ه حم88ل مواد مخدر و یا روان گردان بدون اذن و اطالع مالک وسیله ی نقلیه صورت گرفته

باشد که در این صورت به مالک آن مسترد می گردد.

-دیدگاه شرع و قانون در مبارزه با جرایم مواد مخدر3-6 1997در گزارشی از اینترپول، مقدار تریاک تولید شده در افغانستان در سال

(.203: 1378 تن برآورد شده است )نوری،3800حدود

» حرمت مال مؤمن همچون حرمت خون او است.« .1» همه چيز مؤمن محترم است، عرض او مال او و خون او.«.2

55

بر اساس گزارش برنامه مبارزه با مواد مخ88در س88ازمان مل88ل، افغانس88تان ب88ه % هروئین در اروپا را ت88أمین می کن88د80% هروئین موجود در جهان و 50تنهایی (.213)همان،

% از زن88دانیان ای88ران54وجود چنین وضعیت جغرافی88ایی م88وجب ش88ده اس88ت رابطه مستقیم با مواد مخدر داشته باشند و درصد باالیی از جرایم دیگر از جمل88ه

(.28 :1372سرقت به دلیل اعتیاد به مواد مخدر ارتکاب یافته باشد )اسعدی، افزایش تعداد معتادان، کاهش سن اعتیاد و فراگیر شدن اعتی88اد و تس88ری آن حتی به خانم های خانه دارو دست به دست هم دادن عوامل فردی، خ88انوادگی و اجتماعی مختلف برای عمق بخشیدن به بحران اعتیاد، شرایط و وض88عیت بس88یار نابه سامانی را برای کشور ما فراهم آورده اس88ت. از این رو ض88روری می نمای88د از ابعاد مختلف این مس8أله بررس8ی و راه ح8ل ه8ایی ب8رای ریش8ه کن ک8ردن آن

(170:ص 1365گزارشی از اولین سمینار بررسی مسائل اعتیاد، اندیشه شود ) :1998از آنجا که اعتقادات دینی در کاهش جرایم ت88أثیر ب88ه س88زایی دارد )ب88ار،

(. وهمچنین به موجب اصل چهارم قانون اساسی انطباق با شرع از شرایط322 تصویب قوانین ایران به شمار می رود، ابتدا ب88ه بررس88ی موض88ع ش88رع در براب88ر مواد مخدر پرداخته سپس قوانین مرتبط با آن و سیاس88تهای کیف88ری را در ط88ول

قانون گذاری در ایران بررسی می کنیم.

-استعمال مواد مخدر از دیدگاه شرع3-6-1 امروزه درصد باالیی از مسلمانان استعمال مواد مخدر را مباح ی88ا مک88روه می پندارند از این رو در استعمال آن تسامح می ورزند، در حالی ک88ه اگ88ر اعتق88اد ب88ه حرمت همچون اعتقاد به سایر مسکرات در بین مسلمانان رواج می ی88افت م88واد

مخدر به سادگی نمی توانست جوامع اسالمی را فرا گیرد. اغلب علما و ص88احب نظ88ران اس88المی هم از آن ب88ه عن88وان ی88ک پدی88ده زش88ت اجتماعی و دارای اثر زیانبار یاد کرده اند و مباحث مبنایی دال بر حرمت ش88رعی

قطعنام88ه اولین5آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است بر همین اس88اس در بن88د

56

( ب88ر شناس88اندن ح88رمت1364 اردیبهشت 27-25سمینار بررسی مسائل اعتیاد)1شرعی مواد اعتیاد آور تأکید شده است.

گفتنی است در شبهات تحریمی مادامی که دلیل بر حرمت اقامه نشده باشد، عموم فقها قائل به حلیت اند و ب88رای آن »س88یگار کش88یدن« را مث88ال می آورن88د. بنابراین حرام ب88ودن مص88رف م88واد مخ88در نی88از ب88ه دلی88ل خ88اص دارد. ب88ه اعتق88اد بسیاری از فقه88ا مالک ح88رمت در این م88وارد، تحق88ق ض88رر اس88ت و چ88ه بس88ا در مواردی که ضرر نداشته یا ض88رر آن ان88دک و قاب88ل تس88امح عقالیی باش88د، نت88وان

قائل به حرمت شد. ادله ای که از نظر فقهی می تواند مستند حرمت مواد مخدر باشد بدین ش88رح

است: آیات قرآن که از آن جمله است:

©ث« )اعراف، م علیه©م الخبائ بات© و یحر (157الف( »و یح©ل لهم الطی »ب88راى آن88ان چيزه88اى پ88اكيزه را حالل و چيزه88اى ناپ88اك را ب88ر ايش88ان ح88رام

مىگرداند« با این استدالل که چون مواد مخدر جزء خبائث و اشیایی اس88ت ک88ه انس88ان از آن نفرت دارد، به صراحت این آیه حرام است. چنان که پیداست این استدالل در صورتی درست است که جزء خبائث بودن مواد مخدر از مسلمات باشد، حال آن که اشخاص معتاد بی آن که نفرت از آن داشته باشند، آن را ام88ری مطل88وب می پندارند و حتی در نظر ع8رف اعتق8اداتی از این قبی88ل وج8ود دارد ک8ه: »تری8اک از سن پنجاه به باال نه تنها ضرر ندارد، بلکه مفید هم هست«، »در عالج مرض قن88د سودمند است«، »تنها درمان بیمارانی است که از ناراحتی قلبی رنج می برن88د«، »به88ترین داروی خ88واب آور ب88رای ن88وزادان اس88ت« )گزارش88ی از اولین س88مینار

( بنابراین، از مصادیق خب88ائث ب88ه ش88مار آم88دن م88واد343بررسی مسائل اعتیاد، مخدر روشن نیست و نمی ت88وان ب88ه اس88تناد این آی88ه آن را ح88رام ب88ه ش88مار آورد

(.360)همان،هلکة©«)بقره، ©لی الت ©أید©یکم إ (195ب( »و ال تلقوا ب

. البته صرف بیان حکم شرعی آن مبنی بر حرمت هم، چنان که ب88رخی تص88ریح ک88رده ان88د، مش88کل را ح88ل نمی1.13/11/1377کند. ر.ک.: ایران،

57

خود را با دستخود به هالكت ميفكنيد« » استدالل به این آیه بر این مبنا استوار است که اس88تعمال م88واد مخ88در م88وجب می شود انسان خود را به هالکت افکن88د. ب88ا وج88ود این در اس88تعمال ان88دک چ88ون

هالکت صدق ندارد، نمی توان آن را مشمول آیه و در نتیجه حرام دانست. ©ثمهم88ا ©لناس© و إ ©یر و مناف©ع ل ©ثم کب ر© قل ف©یه©ما إ ج( »یسئلونک عن© الخمر© و المیس©

(219أکبر م©ن نفع©ه©ما«)بقره: درباره شراب و قمار از تو مىپرسند بگو در آن دوگناهى ب88زرك و س88ودهايى »

براى مردم است « طریق استدالل چنین است که هر چند در استعمال م88واد مخ88در نفعی هم می توان لحاظ کرد ولی به دلیل آن که ض88رر آن بیش از نف88ع آن اس88ت، محک88وم ب88ه حرمت است. بدیهی است این استدالل در صورتی کافی خواهد بود که هر چیزی ضررش بیش از نفعش بود حرام باشد، در حالی که آیه به خصوص خمر و میسر نظر دارد و تسری آن به سایر موارد تنها می تواند شبهه حرمت ایجاد کند ن88ه آن که دلیل قطعی بر حرمت به حساب آید. همچنین آیاتی از قرآن کریمنظیر: نح88ل

.به اس8تفاده از رزق حالل و طیب دس8تور168 و بقره آیه 69؛ انفال آیه 114آیه می دهند و بر این اساس چنین استدالل شده است که چ88ون ب88ه ک88ارگیری م88واد مخدر خارج از رزق حالل است، از نظر شرع ممن88وع می باش88د ب88ه این بی88ان ک88ه

:1378»در حالل و طیب نبودن مواد مخدر کم ترین تردیدی وجود ندارد« )نوری،ب88ات « » ام88روز چيزه8اى110 8وم أح©88ل لکم الطی (. و نیز گفته اند طب88ق آی88ه »الی

فقط طیبات حالل اس88ت و طیب آن چ88یزی اس88ت پاكيزه براى شما حالل شده «(.5که برای بدن مفید باشد)مائده،

( تح88ریم خب88ائث و اجتن88اب از81نهی انسان از ساختن حرام از حالل ه88ا)ط88ه، ( که در آیات قرآن بر آنها26( و حرمت تبذیر و اسراف)اسراء،157آنها)اعراف،

تأکید شده است نیز از نظر برخی ب8ر ح8رمت به8ره گ8یری از م88واد مخ88در داللت(312: 1380دارند)ساکی،

با این همه هیچ یک از آیات فوق بر حرمت استعمال مواد مخدر در حد اندک و به صورت تفننی داللتی ندارد و تا چنین حرمتی طبق دلیل محکم ث88ابت نش88ود،در

58

موارد تردید حکم حلیت جاری استبله، استعمال مواد مخدر در حد باالتر ب88ه گون88ه ای که آثار زیانبار آن محسوس باشد چنان که غالبا در اشخاص معتاد چنین است-بی تردید مش8مول ب8رخی از آی8ات ف8وق و محک8وم ب8ه ح8رمت خواه8د ب8ود)پ8ور

(8: 1381پرشکوهی، عالوه بر آیات، از آنجا که کاشت و استعمال مواد مخ88در س88ابقه ای ط88والنی و حتی قبل از اسالم دارد، روایاتی نیز در مذمت مصرف این گونه مواد وج88ود دارد

که به برخی از آنها اشاره کنیم: از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است:1

(86: 1408»من احتقر ذنب البنج فقد کفر«)نوری،هر کس گناه استعمال بنگ را سبک بشمارد، کافر شده است.

در نقل دیگری آمده است:2(85»سلموا علی الیهود و النصاری و ال تسلموا آکل البنج«)همان،

بر یهود و نصاری سالم کنید ولی بر کس88ی ک88ه بن88گ اس88تعمال می کن88د، س88المنکنید. در روایتی دیگر از آن حضرت می خوانیم:3

»من اکل البنج فکانما هدم الکعبه سبعین مره و کانما قتل سبعین ملکا مقرب88ا و کانما قتل سبعین نبیا مرسال و کانم88ا اح88رق س88بعین مص88حفا و کانم88ا رمی الی الله سبعین حجرا و هو ابعد من رحمة الله من شارب الخمر و آکل الربا و الزانی

(86والنمام«)همان، هر کس بنگ استعمال کند همانند کسی است که خانه کعبه را هفتاد بار خراب کرده هفتاد ملک مقرب را کشته و هفتاد پیامبر مرسل را به قتل رسانده باشد و همچون کسی است که هفتاد قرآن را سوزانده و... . چنین کسی از رحمت خ88دا

:1378از شراب خ88وار، رب88ا خ88وار، زانی و س88خن چین هم دورت88ر اس88ت.)ن88وری،138. )

برخی از فقها از روایات یاد ش88ده اس88تفاده ح8رمت ک8رده ان88د و ب88دیهی اس8ت وقتی استعمال بنگ و حشیش ح88رام باش88د، اس88تعمال دیگ88ر م88واد مخ88در هم ب88ه طریق اولی حرام خواهد بود. با وجود این، این احتمال نیز بعید نیست که روایات

59

فوق به مضرات مواد مخ88در توج88ه ک88رده و ب88رای دوری از آن ب88ه توص88یه اخالقی پرداخت88ه ان88د چن88ان ک88ه گ88اه حاض88ر نش88دن در نم88از جم88اعت هم ب88ا همین تعب88یر »التسلموا علی الیهود والنص88اری« از زب88ان پی88امبر م88ورد س88رزنش ق88رار گرفت88ه است و بر همین اساس نمی توان صرفا به استناد این قبی88ل روای88ات ب88ه ح88رمت مطلق استعمال مواد مخدر ملتزم بود. با وجود این روی آوردن به مواد مخدر در صورتی که مشمول ادله ضرر و زیان بر نفس باشد، ب88ه دلی88ل ک88افی ب88ودن ادل88ه حرمت ضرر، بی تردید حرام خواهد بود و فتاوای فقه8ا مب88نی ب88ر ح8رمت ن8یز ب88ر همین اساس است.بنابراین، اگر چه در گذش8ته فقه8ا ب8ه تح8ریم مطل8ق مص8رف

:1140مواد مخدر فتوا نداده و آن را منوط به تحقق ضرر کرده اند،)شیخ مفی88د، ( ولی اکنون که ضرر داشتن آن بر همه آش88کار ش88ده اس88ت، در ح88رمت آن705

تردیدی باقی نمی ماند. تا جایی که آیت الله فاضل لنکرانی تصریح کرده اند ک88ه: »کشیدن تریاک و لو اینکه اطمینان به عدم اعتیاد هم در آن باشد ج88ایز نیس88ت« یا آیت الله گلپایگانی ضمن فتوای صریح به ح88رمت اس88تعمال تری88اک، حش88یش و مواد مخدر، استعمال تفریحی آن را در صورتی که شخص در معرض اعتیاد قرار

(.65گیرد، حرام می دانند.)گلپایگانی، بی تا: فتاوای دیگر فقها در این خصوص به این شرح است:

( همیش88ه نوش88ته ام مقتض88ی اس88ت1377 ربی88ع االول 14آیت الله بروجردی )مس88لمین بلک88ه تم88ام عقال از این س88موم مهلک88ه خ88ود را نج88ات دهن88د«.)س88اکی،

1380 :313) امام خمینی: »جلوگیری از خرید و فروش و پخش این طور مواد، بی اش88کال،

( و در8:269 1378الزم است از نظر شرع هم باید این کار بشود«)امام خمینی، جواب از سوءال فروش هروئین و فروش آن به معتاد یا غیر معتاد نوشتند »جایز

(37نیست و فرق نمی کند«.)همان، شهید مرتضی مطهری هم از باب مفس88ده داش88تن و ضررداش88تن تری88اک حکم

(.40: 1365شرعی آن را حرام می دانند)مطهری، در میان فقهای اهل سنت نیز فتوای به تحریم استعمال حشیش و بنگ س88ابقه

(.143: 1378ای طوالنی دارد.)نوری،

60

در این که مصرف کننده مواد اعتیاد آور بر چه اساس88ی قاب88ل مج88ازات اس88تسه نظر در میان آنان به چشم می خورد:

الف( عده ای با استناد به »کل مسکر خمر و کل خم88ر ح88رام« و »نهی الن88بی عن کل مسکر و نقر«، مواد مخدر را در زم88ره مس88کرات ق88رار داده و ب88ه نجس

ی88ا40بودن، حرمت و مشمول حد شدن مرتکب آن فتوا داده اند و مقدار حد را ( و ب88ر همین اس88اس گفت88ه ان88د هم88:47 1998 ضربه شالق دانس88ته ان88د)ب88ار،80

قاع88ده درء )ک88ه مختص ح88دود اس88ت( در آن ج88اری اس88ت و هم توب88ه از عوام88ل(378: 1378مخففه به شمار می آید.)نوری،

در عربستان سعودی، نظر ش88ریعت اس88الم در م88ورد م88واد مخ88در چ88نین اعالمشده است:

»حکم م88واد مخ88در، حکم خم88ر اس88ت از نظ88ر خری88د و ف88روش، وج88وب ح88د، نجاست و عدم جواز به کارگیری آن برای معالجه. و از جمل88ه م8واد مخ88در اس88ت توتون و تنباکو و هرگونه بهره وری از آن ها مث88ل دود ک88ردن و بویی88دن، تزری88ق وبلعیدن موجب اقامه حد است که هشتاد یا چهل ضربه تازیانه خواهد بود«)همان،

153.) ب( گ88روهی دیگ88ر، خری88دار، فروش88نده و ح88تی کس88ی را ک88ه م88واد مخ88در را استعمال می کند، مستحق مجازات محارب دانسته اند که عبارت اس88ت از قت88ل، به دار آویختن و...، ولی مجلس هیئت کب8ار علم8ا در عربس8تان س8عودی در ق8رار

فقط قاچاقچی مواد مخدر را در حکم محارب دانسته است)هم88ان،238شماره 53.)

ج گروه سوم، ضمن فتوای به حرمت مواد مخدر و ح8رمت معالج88ه ب88ا آن ج8ز در موارد ضروری، نسبت به کسی که آن را استعمال کند، قائ88ل ب88ه تعزی88ر ش88ده

(.52اند)همان، برای نمونه، شربینی هر آنچه را که موجب زوال عقل شود از موجبات تعزی88رمی داند )نه حد( و برای آن استعمال حشیش و بن88گ را مث88ال می آورد.)ش88ربین،

( یا، حصنکی ب8ه ح8رمت مص88رف بن88گ وحش8یش حکم ک8رده و می8:187 1958

61

:1415گوید حرمت آن کم88تر از ح88رمت خم88ر و م88وجب تعزی88ر اس88ت.)حص88نکی،208)

مسأله وجوب جلوگیری از ضرر در فقه ش88یعه و اه88ل س88نت ب88ه ح88دی اهمیت دارد که فقها در مواردی مثل روزه با احتمال ضرر وجوب آن را منتفی دانس88ته و حتی به حرمت آن فتوا داده اند. از این رو در مورد مواد مخدر در جایی که ضرر آن قطعی است به یقین استعمال آن حرام خواهد بوددر مورد حکم وضعی خرید و فروش هم حضرت امام در جواب استفتایی مرقوم فرمودن88د: »تخل88ف از من88ع دولت نباید بشود ولی حکم وضعی ن88دارد« و در م88ورد مج88ازات قاچاقچی88ان و در نظ88ر گ88رفتن حکم اع88دام، آن را من88وط ب88ه ص88دق افس88اد فی االرض دانس88ته و فرموده اند: »فساد در صورتی است که مواد مخ88در پخش ش88ود ب88ه ط88وری ک88هموجب ابتالی بسیاری ش88ود ی88ا ب88ه قص88د این عم88ل ی88ا ب88ا علم این اث88ر« )س88اکی،

1380 :184.) این در حالی است که فقهای اهل سنت نه تنها به تح88ریم مطل88ق م88واد مخ88در ملتزم شده بلکه آن را به استعمال دخانیات هم سرایت داده اند و به دلیل الحاق این مواد به مسأله خمر، خرید و فروش آنها را هم باطل دانسته و تص88ریح ک88رده

(.49: 1998اند که صدقه و زکات و حج با این اموال، مردود است)بار،

-مبارزه با اعتیاد در ایران3-7 939در ایران مبارزه برای مصرف غیر طبی تریاک، ب88رای اولین ب88ار در س88ال

ق. به فرمان شاه طهماسب اول صورت گرفت و به قول اسکندر بی88ک ترکم88ان، پانصد تومان تریاک فاروق را که در انبار شاهی ب88ود ب88ه »ش88بهه ح88رمت« در آب

(.22: 1314روان حل کردند)ترکمان، در این گ88زارش دو نکت88ه قاب88ل توج88ه اس88ت: یکی این ک88ه بحث ش88بهه ح88رمت مطرح است نه قطع به حرمت و دیگر آن که با دید حرمت شرعی به مب88ارزه ب88ا آن بر می خیزند و جالب تر آنکه به جای برخورد با معتادان سعی در از بین بردن زمینه اعتیاد دارند.این دید مذهبی در قرن یازدهم هجری تغی88یر یافت88ه و در زم88ان

م فرم88انی ب88رای من88ع اس88تعمال آن و مج88ازات1621شاه عباس کب88یر در س88ال

62

شدید برای متخلفین صادر می شود که فقط مدت کوتاهی اجرا می شود)همان،23.)

مصرف مواد در بین ایرانیان افزایش یافته و اعتیاد رواج می یابد تا جایی ک88ه م از عادات ایرانیان در م88ورد اس88تعمال تری88اک اظه88ار ش88گفتی1629قارونیه در

( ق88دم بع88دی در مب88ارزه را می ت88وان دوران ص88در88:123 1334می کن88د)ن88وری، مشروطیت دانست که در این زمان فتاوای علما، گفتار شاعران و روزنامه ه88ا و مجالت برای مبارزه با مواد مخدر بسیج شد و کسی چون ح88اج مال علی گناب88ادی با نوشتن کتاب »ذوالفقار« با استفاده از آیات کوشش زیادی در زمینه بیان جنبه

(.99: 1388حرمت مواد مخدر نمود )ساکی، در این موقع، هم معتاد از این نظر که امری خالف شرع را مرتکب شده ب88ود، مجرم و قاب88ل مج88ازات تلقی می گردی88د و هم ب88ا جنب88ه ش88رعی دادن ب8ه مس8أله قدمی در فرهنگ سازی جامعه برای مبارزه با مواد مخ88در برداش88ته ش88د. پس از این، دوران قانون گذاری و مسأله سیاست جنایی در بر خورد با معت88ادان مط88رح

می شود که بر سه محور دور می زند: . معتاد بیمار است و کسی است که قربانی جرم است نه مجرم. 1 . معتاد مجرمی است که مستحق مجازات نیست، زیرا در شکل گ8یری ج8رم2

نقش داشته، ولی پس از اعتیاد باید به جای مجازات ب88ه اق88دامات ت88امینی دس88تزد. (.100. معتاد مجرم وقابل مجازات است)همان،3

قانون گذاری در زمینه مواد مخدر را در قالب قوانین قبل و پس از انقالب می توان بررسی کرد. از آنجا ک88ه بس88یاری از این ق88وانین منس88وخ اس88ت تنه88ا از این لحاظ ک88ه سیاس88ت کن88ونی ای88ران را در زمین88ه م88واد مخ88در آش88کار س88اخته و ب88ه کاستیها و پی آمدهای هر دوره قانون گذاری پرداخته شود، قوانین قبل از انقالب را به اجمال بررسی کرده و عمده مب88احث را ب88ر ق88انون فعلی و بی88ان کاس88تیها و احیانا امتیازات آن متمرکز می کنیم.روشن است توجه به سیاس88ت ه88ا و برنام88ه ها از این نظر مفید است که در ش88رایط فعلی هم از تجرب88ه ه88ای آن دوران می

توان استفاده کرد و هم از کاستیها و نواقص جلوگیری می شود.

63

الف دوران قبل از انقالب )سیاست کنترل(1334 از ابتدا تا سال 1

نخستین قانون مصوب در زمینه م88واد مخ88در »ق88انون تحدی88د تری88اک« مص88وب ماده ای بدین شرح است: 6 است که نکات عمده در این قانون 23/12/1289

(. 1. وضع مالیات برای تریاک )ماده1(. 2. خرید سوخته تریاک و تهیه شیره از آن )ماده2. پیش بینی مدت هفت سال برای از بین بردن زمین8ه مص8رف تری8اک )م8اده3

4 .) . در نظر گرفتن تسهیالت معافیت از مالیات برای تریاکی که از کشور خ88ارج4

(. 5می شود )ماده . در این قانون سه نقص عمده وجود داشت که با هدف تحدید تریاک )عنوان5

قانون( در تضاد بود: الف خرید سوخته تریاک خود نوعی تشویق برای مصرف آن بود.

ب معافیت از مالیات هم صادرات آن را تشویق می کرد که الزمه آن تولید ی88اوارد ساختن مواد مخدر و در نتیجه رواج مواد مخدر در کشور بود.

ج ب88ا پیش بی88نی م88دت هفت س88ال، عمال در این م88دت رواج م88واد مخ88در ب88هرسمیت شناخته شد.

این وضعیت، یعنی رسمیت دادن به ترویج مواد مخدر ادامه داش88ت ت88ا این ک88ه ، اس88تعمال1304 ق8انون مج8ازات عم8ومی در س8ال 275ب8رای اولین ب8ار م8اده

علنی تریاک و الکل و سایر مواد مخدر را جرم دانست. به تصویب ش88ورای1307 تیر 26پس از آن »قانون انحصار دولتی تریاک« در

ملی رسید این قانون نیز با آن که در صدد بود تولید و توزیع تریاک را زیر نظارت و در انحصار دولت قرار داده و در مدت ده سال با کم کردن یک دهم از مصرف داخلی در هر سال، استعمال تریاک در موارد غیر طبی در کشور ممنوع گردد، به

دالیل زیر در برآورده ساختن اهداف خود ناکام ماند: ( خود نوعی تشویق به اعتیاد بود. 10. تحویل سوخته تریاک به دولت )ماده 1

64

این قانون مسافران حامل تریاک که به سر ح88دات وارد می12. طبق ماده 2 شدند اگر بیش از یک مثقال را گزارش نمی دادند، حکم قاچاق ب88ه آن تعل88ق می گرفت و به نظر می رسد ه88دف از این مق88رره چ88یزی ج88ز دری88افت ح88ق گم88رک

نبوده است. دولت مکلف شد با کسر ی88ک دهم از مص88رف داخلی در ه88ر15. طبق ماده 3

س88ال اس88تعمال تری88اک را در تم88ام مملکت م88تروک کن88د ولی10سال، در مدت ساله خود حرکتی بود به سوی مسأله اعتیاد. 10همین تجویز استعمال

مق88رر می ک88رد »موءسس88ه انحص88ار ب88رای ورود تری88اک از15. تبصره ماده 4 خارجه هیچ اجازه نخواهد داد مگر آن که اطمین88ان حاص88ل نمای88د ک88ه ب88ه مص88رف

داخلی نخواهد رسید« و این نوعی تشویق به ترانزیت مواد مخدر بود. می توان گفت »در این دوران. . . چون تریاک یک منب88ع درآم88د ملی محس88وب می شد و صادرات ق88انونی و غ88یر ق88انون آن س88هیم در ت88أمین ارز خ88ارجی ب88رای کشور بوده، هیچ یک از قوانین مصوب کوچک88ترین اث88ر در اج88رای ه88دف ننم88ود و

(.135: 1408دولت وظیفه ای در درمان معتادان به عهده نگرفت«.)نوری، قدم بعدی در قانون گذاری، تصویب »قانون مجازات مرتکبین قاچاق تری88اک«

بود که با هدف مبارزه با صادرات و واردات تریاک ب88دون اذن1307 مرداد16در دولت، به تصویب کمیسیون عدلیه مجلس شورا رسید. این قانون نیز گر چ88ه ب88ه ظاهر قدمی به جلو برای مبارزه ب8ا اعتی88اد ب88ود، ام8ا ب8ه دالی8ل زی88ر توانس8ت این

هدف را برآورده سازد: مثق88ال مج88از ب88ود و16، حمل و نگ88ه داری س88وخته تری88اک ت88ا 6. طبق ماده 1

برای بیش از این مقدار جریمه مالی در نظر گرفته ش88ده ب88ود. عالوه ب88ر این ک8ه مثقال تریاک، خود نادیده گ88رفتن اس88تعمال تری88اک ب88رای تهی88ه16تجویز کمتر از

سوخته بود و می توانست یک سهل انگاری قانونی و دولتی ، برای ت88رویج اعتی88ادبه شمار آید.

مثق88ال تری88اک، در ه88ر مثق88ال ی88ک ق88ران16 داش88تن بیش از 6. طبق م88اده 2 جزای نقدی در نظر گرفته شده بود ولی در خود تریاک این جریمه عبارت ب88ود از

( این در ح88الی اس88ت ک88ه س88وخته تری88اک خط88ری2دو قران و پانصد دینار )ماده

65

بیش از خود تریاک به همراه دارد و همین سیاس88ت م88وجب ش88د قاچ88اق س88وختهتریاک رواج یابد.

. ب88ه دلی88ل پیش بی88نی مج88ازات نق88دی و ض88بط ش88یره و آالت و ادوات، و ن88ه3 مجازات دیگر، دامنه شیره کشی وس88عت ی88افت و ش88یره خان88ه ه88ای متع88ددی در

سطح کشور تأسیس شد. از قوانین و مصوبات دیگر در این دوران می ت88وان از ق88انون تخفی88ف بان88درول

(، ق88انون ط88رز جلوگ88یری از قاچ88اق تری88اک )مص88وب14/2/1302تریاک )مصوب (،4/5/1311(، قانون اص88الح ق88انون انحص88ار دول88تی تری88اک )مص88وب3/9/1308

(، نظامنامه ه88یئت وزی88ران29/12/1312قانون مجازات مرتکبین قاچاق )مصوب (، ق88انون اص88الح بعض88ی از م88واد ق88انون مرتک88بین قاچ88اق25/4/1313)مص88وب 18/6/1325( و تصویب نامه های هیئت وزی88ران )مص88وب 14/3/1319)مصوب

( در رابطه با مواد مخدر نام برد ک88ه ه88ر ی88ک س88عی در س88اماندهی2/9/1326و تولید و توزیع تریاک داش8تند و چنانک88ه اش88اره ش8ده ب8ه دلی8ل س8ود دهی ف8راوان تجارت مواد مخدر و داشتن درآمد مالی، هدفی جز سود ف88راوان دولت در می88ان

نبود و تمام این حرکت های ظاهری می توانست بر میزان معتادان بیفزاید. تا انقالب )سیاست تولید و توزیع دولتی(1334ب( از سال

به دلیل قانونی بودن تولید، توزی88ع و1334چنان که اشاره شد تا قبل از سال ترانزیت م88واد مخ88در ه88ر چن88د ب88ه ص88ورت مح88دود و تحت نظ88ارت دولت، ش88مار معتادان به دلیل دسترسی به مواد اعتیاد آور رو به فزونی بود و در واقع مص88وبه

آب88ان7های آن دوران حرکتی بود ب88رای ت88أمین من88ابع درآم88د ملی، ت88ا این ک88ه در با تصویب قانون منع کشت خشخاش و استعمال تریاک قدمی اساسی در1334

.1مبارزه با اعتیاد بر داشته شد این حرکت در نخستین گامها به قدری حرکت جدی به شمار می آمد که ای8ران در تبصره واحده »قانون الح88اق دولت ای88ران ب88ه پروتک88ل تحدی88د و تنظیم کش88ت خشخاش و تولید و تجارت بین المللی و تجارت عمده مصرف تری88اک« )مص88وب

( بر این امر تأکید کرد که: »الحاق ایران به این پروتکل به هیچ وجه14/8/1336

. تأسیس سازمان مبارزه با تریاک، از پیامدهای مهم این قانون بود.1

66

نخواه88د1334تأثیری در ق88انون من88ع کش88ت خش88خاش مص88وب هفتم آب88ان م88اه داشت«.

ب88ه تص88ویب رس88ید و در س88ال19/10/1334متعاقب88ا آیین نام8ه این ق8انون در قانون اصالح قانون منع کشت خش88خاش ب88رای رف88ع کاس88تی ه88ای ق88انون1338

مورد تصویب قرار گرفت که تعری88ف و تع8یین م8واد مخ88در را می ت88وان از جمل8ه اقدامت قانون گذار در این مقطع دانست. در این مدت »اصل عدم دسترسی به مواد مخدر و توسعه در درمان« م88ورد توج88ه ب88ود ولی متأس88فانه در این ح88رکت، تجارت غیر قانونی و قاچاق تریاک از خارج به ایران ب88ه منظ88ور ارض88ای تقاض88ای شدید معتادین به تریاک افزایش ی8افت. ت88ا ج8ایی ک8ه ق8انون گ88ذار ناچ8ار ش8د در

ق88انون اج88ازه کش88ت مح88دود خش88خاش و ص88دور تری88اک« را ب88ه13/12/1347.1تصویب برساند

این قانون مقرر می کرد: »از تاریخ تص88ویب این ق88انون ت88ا زم88انی ک88ه1ماده کشت خشخاش در کشورهای همسایه ایران ادامه داشته باشد، وزارت اصالحات ارضی و تعاون روستایی مجاز خواهد بود در مناطق و به مساحتی که هر ساله با تصویب هیئت وزیران تع8یین می ش8ود ب8ه کش8ت خش8خاش مب88ادرت کن8د. دولت مکلف است در صورت اطمینان از اینکه کشت خشخاش در کشورهای همس88ایه

موقوف شده، کشت آن را در ایران متوقف کند«. در مواد بعدی قانون هم مکرر به ترک تریاک و در نظر گرفتن ضمانت اج88رای اخراج در مشاغل مهم در نظر گرفته شده و بر آن تأکید شده بود و به نظ88ر می رسد در آن زمان چنین تصمیمی شایسته بود با این حال، می توان این حرکت را یک قدم به عقب و برگشت به اعتیاد و معتاد پروری دانست. خصوصا با توجه ب88ه عنوان قانون )اجازه کشت محدود خشخاش و صدور تریاک( ک8ه هم م88واد مخ8در را برای معت88ادان داخلی ف88راهم می ک88رد و هم ص88دور آن می توانس88ت س88المتی کشورهای دیگر را هم ب88ه خط88ر ان88دازد. همچ88نین من88وط ک88ردن دس88ت برداش88تن

.عوامل خارجی تصویب این قانون عبارت بودند از: 1الف( عدم آمادگی ممالک همجوار برای محدود کردن کشت خشخاش و اکراه آنها در اجرای قوانین قاچاق؛

ب( عدم توانایی مراجع مسؤول بین المللی برای کنترل قاچاق.و از علل داخلی می توان به موارد زیر اشاره کرد: الف( تقلیل قاچاق تریاک در نواحی مختلف مملکت؛

ب( جلوگیری از گسترش اعتیاد به هروئین؛.152ج( جلوگیری از خروج ارزی که صرف خرید قاچاق از خارج می شد. ر.ک.: ایرج سیاسی، پیشین، ص

67

دولت از این اقدام نا به جا به موقوف شدن منع کشت خش88خاش در کش88ورهای همسایه، خود حرکتی بود در ترویج اعتیاد و به هر ح88ال تولی88د حجیم م88واد مخ88در چه در داخل و چه در خارج و همچنین مجاز دانس88تن تولی88د آن ب88رای ص88دور، می توانست قدم بزرگی در افزایش حجم م88واد باش88د و از آن ج88ا ک88ه در نه88ایت این مواد ب8ه مص88رف می رس8ید، معت8ادان بیش8تری را هم در دام8ان جامع8ه ی8ا ح8تی کشورهای دیگر بر جای گذاشت. در عمل با قانونی ش88دن کش88ت تری88اک و تأکی88د صوری بر محدود سازی آن، مسابقه تولید تریاک میان کشورهای منطق88ه ش88روع

(125: 1408و به ازدیاد معتادان منجر شد)نوری، قانون تشدید مجازات مرتکبین اصلی جرایم مندرج در ق88انون31/3/1348در

کشت خشخاش به تصویب رسید که ضمن تأیید مج88دد ق88انون کش88ت خش88خاش، برای اولین بار در بند »ه« مجازات اعدام را در جرایم م88واد مخ88در مق88رر ک88رد و

در بند »و« رسیدگی به این جرایم را به دادگاه نظامی واگذار نمود. ق88انون کش88ت خش88خاش و3 آیین نامه اج88رایی م88اده 20/6/1348متعاقبا در

صدور تریاک به تصویب کمیسیون های دادگستری و اص88الحات ارض88ی و به88داری مجلسین رسید و ضمن تأکید بر تجویز تریاک آن هم حداکثر به م88دت ش88ش روز،

برای معتادان باالی شصت س88ال و4اعتیاد را نوعی بیماری تلقی کرد و در ماده همچنین کسانی که ترک اعتیاد آنان برای مدتی مقدور نباشد، مق88رراتی را راج88ع

به صدور کارت سهمیه در نظر گرفت. تجویز استعمال مواد مخدر در سنین شصت سال به باال این توهم را قوت می بخشید که استعمال مواد در این ایام مفی88د اس88ت و ح88تی کس88انی هم ک88ه معت88اد

نبودند، سعی می کردند بعد از شصت سال به اعتیاد روی آورند. این مقرره ناظر به استفاده معتاد از سهمیه دولتی بود که مزای88ای زی88ر را می

توان برای آن در نظر گرفت: . معتادان قاب8ل کن8ترل می ش8وند و ض8من ادام8ه اعتی8اد، تخلفی ق8انونی هم1

آیین نامه یاد شده(.3صورت نمی گیرد )تبصره ماده

68

. در همین راستا معتادان فقط به میزان مورد نیاز می توانند مواد تهی8ه کنن8د2 حال آن که در سیستم بازار آزاد تأمین مواد بیشتر و ذخیره آن ممکن است )بن88د

(.4ب ماده . معتاد به عنوان یک بیمار با پزشک رو به روست و پزشک صالح هم تنه88ا ب88ه3

(. 2مقدار نیاز آن را تجویز می کند )ماده. از نظر روانشناسی معتاد احساس نمی کند که از جامعه طرد شده است.4. امکان ناخالصی مواد و زیان آوری در تریاک دولتی کمتر است.5 . نیازی به تشدید قوانین و در نتیجه وارد شدن قاچاقچیان مجهزتر به می88دان6

(.192: 1378نیست)مظفری، متأس88فانه این ق88انون هم ب88ه دلی88ل نب88ود فرهن88گ مص88رف در جامع88ه و ص88رفا برخورد قانونی، با وجود مزایای یاد شده نتوانست در امر مبارزه با اعتیاد ک88ارگر باشد و این توهم را در بین مردم به وجود آورد که در سنین شصت سال ب88ه ب88اال نه تنها استعمال تریاک مجاز بلکه الزم است و موجب ش88د اف88راد دیگ88ری هم ب88ه

سوی اعتیاد روی آورند. ب- دوران پس از انقالب )سیاست تحریم و مبارزه(

چنان که گذشت در قبل از انقالب حاکمان وقت ض88من آنک88ه س88عی داش88تند از طریق تولید و صدور مواد مخدر درآمد ملی کشور را ب88اال ببرن88د و ب88ه س88ادگی از این سود سرشار نمی توانستند چشم پوشی کنن88د، قوانی88نی را هم در این راس88تا به تصویب رساندند، هر چند توجه به معت88ادان و درم88ان آن88ان ن88یز هیچگ88اه دور از نظر قانون گ88ذار نب88ود و هم88واره راه ه88ای مختلفی را در نی88ل ب88ه این ه88دف می آزمودند. با وجود این، کشت مواد در داخل ی88ا امک88ان تران88زیت آن و ح88تی خری88د سوخته تریاک و عواملی از این قبیل، روز به روز به میزان معتادان اف88زود ت88ا آن که در نهایت تصمیم بر این شد که مواد مخدر ب88ا توج8ه ب8ه مزای88ایی ک88ه سیس8تم توزیع دولتی دارد، به تقلید از دیگر کشورها در ایران نیز اجرا گ88ردد ک88ه این ام88ر هم به دلیل نبود فرهنگ سازی با موفقیت چن8دانی روب8ه رو نش8د و هم چن8ان ب8ه افزایش دامنه اعتیاد در کشور دامن زد. با آغاز انقالب اسالمی، به دلیل تازه کار

69

بودن دولت جدید و مشغولیت های فراوانی که در تثبیت حک88ومت وج88ود داش88ت،از توجه به امر اعتیاد غفلت شد و دو مسأله اعتیاد را در کشور تشدید نمود:

. به دلیل آن که از نظر شرع فتوایی بر حرمت مصرف تریاک وجود نداشت،1 در تصویب قوانین مرتبط با اعتیاد اص88ل مس88أله مس88أله ای نامش88روع تلقی نمی شد و از این رو در آن فضای حاکم، قانون گذار در صدد منع مطلق آن و برخورد

با اعتیاد نبود. . سیستم توزیع کوپنی تریاک به دلیل مزایایی که ب88ر ش88مردیم، در این زم88ان2

سیستم مناسبی به شمار می آمد لذا دولت جدید هم در همین راستا حرکت کرد و در اوایل انقالب با کش88ت م88واد مخ88در در داخ88ل م88وافقت نم88ود ولی ب88ه دلی88ل کن88ترل نش88دن کش88ت، عالوه ب88ر موج88ودی انباره88ا، م88واد دیگ88ری هم از س88وی کشاورزان کشت و بر میزان قبلی افزوده شد و تولی88د بیش88تر ب88ا مص88رف ب88االتر

مالزمه داشت که به نتایج زیانباری منجر شد. هیأت وزیران، دولت موقت چ88راغ س88بزی ب88ه23/7/1357با تصویبنامه مورخ

هکتار زمین زیر کشت خشخاش40000کشاورزان نشان داد و باعث شد حدود تن تریاک در انباره88ا نگ88ه داری می ش88د)اس88عدی،40قرار گیرد، عالوه بر آن که

1378 :90) به دنبال آن فروش تریاک خریداری شده از کشاورزان به معت88ادان ب88ه م88وجب

( ب888ه مرحل888ه اج888را در آم888د و در3/6/1358تص888ویب نام888ه ای )در مورخ888ه ، مق88رر ش88د تری88اک ه88ایی ک88ه توس88ط کمیت88ه ه88ای انقالب و س88پاه6/11/1358

پاسداران کشف می شود، به وزارت کشاورزی و عمران روستایی فروخته ش88ده(139: 1380و وجه آن به کمیته مرکزی امام پرداخت گردد)ساکی،

در نتیجه هم کشت وسیع مواد و همچ88نین ف88روش آن در کش88ور و هم حف88ظ و نگه داری موارد قاچاق کشف شده، قدم ه88ایی بودن88د در ت88رویج اعتی88اد. البت88ه در

تصویب نامه ای در مورد مواد افیونی و مخدر به تصویب رس88ید1358اردیبهشت ولی تأکید داشت، چنان چه مواد موجود در موادی که تحویل انبارها خواه88د ش88د، غیر قابل مصرف پزشکی ی88ا آزمایش88گاهی باش88د، مع88دوم خواه88د ش88د ک88ه طبع88ا

70

مقرره ای نبود برای معدوم ساختن مازاد بر مصرف؛ شاهد آن پیش بی8نی تی8اری(.40تریاک توسط سازمان معامالت تریاک یا سازمان قائم مقام آن بود )ماده

این وضعیت ادامه داشت تا آن که با تصویب الیح88ه ق88انونی »تش88دید مج88ازات مرتک88بین ج88رایم م88واد مخ88در و اق88دامات ت88أمینی و درم88انی ب88ه منظ88ور م88داوا و

برای کشت خشخاش در بار2 در ماده 19/3/1359اشتغال به کار معتادین« در سال زندان در نظر گرفته شد. با تصویب این قانون کلی88ه مق88ررات15 تا 3اول

و قوانین مربوط ب88ه من88ع کش88ت خش88خاش و مج88ازات مرتک88بین آن ب88ه اس88تثنای راجع به فهرس88ت م88واد، از ت88اریخ اج88رای الیح88ه1338تصویب نامه مورخ مرداد

(.80: 1365فوق ملغی االثر شد.)اولین سمینار بررسی مسائل اعتیاد،مهمترین سیاستهای کیفری را در این قانون می توان بدین شرح برشمرد:

س88ال زن88دان ب88رای ب88ار15 ت88ا 3. منع کشت خشخاش و پیش بینی مجازات 1(.20اول و اعدام در صورت تکرار آن )ماده

. پیش بینی اعدام برای وارد کننده، سازنده و فروشنده این مواد و همچ88نین2برای کسی که بیش از یک کیلو را نگه داری، حمل یا مخفی کند.

. مصادره اموال منقول و یا غیر منقول که به علت ارتکاب جرایم فوق تحت3تعقیب قرار گیرند.

. جرم شناختن اعتیاد و دستگیری و مجازات معتادان ولگرد. 4 . مکلف شدن دولت به تهیه مراکز مجهز برای باز پروری و آموزش معت88ادان5

(.19)ماده ، رس88یدگی ب88ه ج88رایم م88واد28/2/1358همچنین طبق الیحه ق88انونی مص88وب

مخدر به دادگاه انقالب واگذار شد. چنان که مالحظه می شود روح ح8اکم ب88ر این قانون، مجازات گرایی است و در حالی که کشت خش88خاش در کش88ور در اوای88ل انقالب مجاز شناخته ش88ده ب88ود در این ق88انون مج88ازات اع88دام ب88رای آن در نظ88ر

گرفته شد. به معالجه معتادان هم توجه شده ب88ود ک88ه این ام88ر ح88اکی از18البته در ماده

بیمار تلقی شدن معتاد است. همچ88نین پیش بی88نی ارائ88ه گ88واهی ع88دم اعتی88اد در

71

کس88ب© ب88رخی از امتیازه88ای اجتم88اعی، از ابتک88ارات ج88الب ت88وجهی ب88ود ک88ه میتوانست زمینه اعتیاد را از بین ببرد.

ب88ه تص88ویب مجم8ع3/2/1367پس از آن »قانون مب88ارزه ب88ا م88واد مخ8در« در 0تشخیص مصلحت نظام رسید

عمده تغییرات این قانون را می توان چنین بر شمرد: . پیش بینی مجازات اعدام در قانون قبلی برای کسی ک88ه ب88رای ب88ار دوم ب88ه1

کشت خشخاش اقدام کند، چندان از وجهه شرعی برخوردار نبود و نمی توانست چنین مجازات سنگینی توجیه مناسب قانونی داشته باشد، جز ش88رایط ح88اکم ب88ر جامعه آن روز که در قانون جدید مجمع قدمی اساسی برای این ام88ر برداش88ت و

( برای کسی پیش بینی کرد که ب88رای ب88ار چه88ارم ب88ه کش88ت2اعدام را )در ماده خشخاش مبادرت کرده باشد.

. طی استفتای به عمل آمده از حضرت امام)ره( ایشان جواز حکم اعدام را2 به صدق مفسد فی االرض منوط کرده بودند که مصادیق آن مبهم و تنه88ا مس88تند

(386: 1380آن آیه مربوط به محاربه بود.)ساکی، ق88دمی اساس88ی برداش88ته و ب88رای6در ق88انون جدی88د ق88انون گ88ذار در م88اده

جلوگیری از آرای گوناگون کسی را که بیش از پنج کیلوگرم تریاک یا سی گرم از ( در اختیار داشته باش88د،8دیگر مواد )هروئین، مروفین، کدئین، متادون و... ماده

در حکم مفسد فی االرض دانست. همچنین حکم اعدام را برای قاچاق مس88لحانه تع88یین نم88ود، ولی11که یکی از مصادیق بارز مفسد فی االرض اس88ت در م88اده

نامی از مفسد فی االرض به میان نیاورد. س88ال60. تعیین مدت شش ماه برای ترک اعتیاد برای کسانی ک88ه کم88تر از 3

از اول مجازات و در بقیه8سن دارند و بعد از این مدت در مواد مذکور در ماده موارد برای بار اول مجازات تأمینی در نظر گرفته شد.

. پیش بینی مراکز بازپروری برای کسانی که ظرف م88دت مق88رر ف88وق ت88رک4اعتیاد نکرده باشند.

. اجرای احکام اعدام را به تأیید دیوان عالی کش88ور ی88ا دادس88تان ک88ل کش88ور5 ق88انون تش88دید مج88ازات8من88وط ک88رد. در این ق88انون، قی88د ولگ88رد ک88ه در م88اده

72

مرتکبین جرایم م88واد مخ88در و اق88دامات ت88امینی و درم88انی ب88ه منظ88ور »م88داوا و اشتغال به کار معتادین « آمده بود، حذف ش88د و اس88تعمال م88واد مخ88در ح88تی ب88ا

سال و60( تنها مورد استثنا معتادان 1 ماده 5مجوز طبی جرم شناخته شد )بند باالتر بود. . . اما اختالف نظر در خصوص جرم بودن یا جرم نبودن اعتیاد به مواد

مخدر ادامه پیدا کرد. . معاف شمردن معتادان باالی شصت سال.6 )هروئین، مرفین و کوکائین(.8. نداشتن استثنا در موارد مذکور در ماده 7

این قانون هم به دلیل کاستی های آن و به منظور تط88بیق ب88ا نیازه88ای جامع88ه، دست خوش تغییر و اصالح قرار گرفت و با عنوان »قانون اصالح ق88انون مب88ارزه

مجم88ع تش88خیص3/8/1367ب88ا م88واد مخ88در و الح88اق م88وادی ب88ه آن« مص88وب به تصویب مجمع تشخیص مصلحت نظام رسید ک88ه17/6/76مصلحت نظام، در

هم اکنون قانون قابل استناد در زمینه مواد مخدر است. در ادامه به بررس88ی آنمی پردازیم.

- نگاهی به قانون اصالح قانون مبارزه با مواد مخدر3-8 قانون یاد شده هر چند سعی کرده است نواقص قوانین قبل را مرتفع س88اخته و تجربه چن88دین س88ال مب88ارزه ملی ب88ا م88واد مخ88در را در ق88الب ق88وانین مص88وب، متجلی سازد، از جهاتی دارای ابهام یا نقص است که به تفصیل به هر ی88ک از این

موارد می پردازیم: مقرر شده است: 1در تبصره ماده

»منظور از مواد مخدر در این قانون، کلیه م88وادی اس88ت ک88ه در تص88ویب نام88ه و اصالحات بعدی آن احصا یا توس88ط1338راجع به فهرست مواد مخدر مصوب

وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به عنوان مواد مخدر ش88ناخته و اعالم ب88رای ب88رخی از این م88واد مج88ازات تع88یین ش88ده8 و 4می گردد.« ولی در م88واد

است که در نتیجه به نظر می رسد برخی مواد هرچند ج88زء م88واد مخ88در باش88ند، جرم ش88ناخته ش88وند بی آن ک88ه مج88ازات مشخص88ی داش88ته1تنها به استناد ماده

باشند، در نتیجه یا به رأی برائت و یا به احکام متفاوت منجر می گ88ردد. همچ88نین

73

و نیز در دیگر مواد واژه»خرید« به ک88ار رفت88ه ک88ه ش88امل م88وارد1 ماده 6در بند هبه و معاوضه نمی شود و به88تر ب88ود ب88ه ج88ای آن واژه تهی88ه را ب88ه ک88ار می ب88رد.

(88: 1380)ساکی، و با عنایت به تبصره آن، چنان چ88ه کس88ی بیش از بیس88ت4. براساس ماده 2

کیلوگرم تریاک و دیگر مواد مذکور در این م88اده را از کش88ور ای88ران ب88ه کش88وری دیگر صادر کند، هر چند برای بار اول باشد محکوم به اعدام می شود ولی طب88ق

این قانون، خرید و نگهداری، اخفا و حمل مواد به هر مق88دار در ب88ار اول،5ماده مجازات اعدام را در پی ندارد. به بی8ان دیگ8ر، ق8انون گ8ذار ب8رای دف8اع از من8افع دیگر کشورها مجازات اعدام را در نظر می گیرد ولی در جایی ک88ه من88افع داخلی کشور در خطر است )با توجه به حمل مثال هزار کیلو برای ب88ار اول( از مج88ازات اعدام صرف نظر می کند، در حالی که شایسته بود قانون گذار بیش تر به منافع

این قانون8خود می اندیشید نه منافع دیگران. با وجود این، قانون گذار در ماده عکس این سیاست را در پیش گرفته است، به این بیان که:

، عدم احراز قصد توزیع یا ف88روش در داخ88ل کش88ور ب88ا8طبق تبصره یک ماده توجه به کیفیت و مسیر حمل« از موجبات مخفف88ه ب88ه حس88اب آم88ده و ب88ا وج88ود پیش بینی اعدام برای کسی که بیش از سی گرم هروئین و دیگر مواد مذکور در

را تولید، توزیع، صادر، خرید یا فروش کند، در جایی که شخص تصمیم به8ماده توزیع یا فروش آن در داخل کشور نداشته باش88د، از مج88ازات اع88دام مع88اف می گردد. به بیان دیگر در این تبصره، ارتکاب جرمی که اث88رش در خ88ارج تحق88ق می

(. ب88ه نظ88ر می88:89 1380یابد، از عوامل مخففه به حساب آمده اس88ت)س88اکی، رسد شایسته است قانون گ88ذار در تم88ام مراح88ل من88افع ملی را ب88ر من88افع دیگ88ر کشورها ترجیح داده و مج88ازات س88نگین را ب88رای کس88انی در نظ88ر بگ88یرد ک88ه ب88ه

مشکل اعتیاد و توزیع مواد مخدر در داخل کشور دامن می زنند. ، کلمه توزیع را به کار برده که تحوی88ل4نکته دیگر این که قانون گذار در ماده

آن به یک نفر، مصداق توزیع نخواهد بود و این برداشت با مقصود قانون گذار در(58: 1378تضاد است.)مظفری،

74

این قانون، حمل و نگه داری و اخف88ای م88واد مخ88در ب88رای ب88ار5. طبق ماده 3 ضربه ش88الق و ب88ه ازای ه88ر کیل88وگرم دو میلی88ون74اول نهایت ده سال حبس و

ریال جریمه نقدی خواهد داشت و این می تواند مشوقی باشد برای کس88انی ک88ه کیل88وگرم م88واد در اختی88ار داش88ته1000می خواهن88د ب88رای ی88ک ب88ار آن هم ح88تی

(.81: 1380باشند)ساکی، نکته دیگر این که خرید، نگه داری، مخفی کردن ی8ا حم8ل تری8اک و دیگ8ر م8واد مذکور، طبق تبصره این ماده چنان چه برای مصرف داخ88ل نباش88د ح88تی در بیش از صد کیلوگرم برای بار اول از مج88ازات اع88دام مع88اف اس88ت و در مقاب88ل، اگ88ر

خواهد بود یع88نی4همین مقدار برای مصرف داخل باشد مشمول مقررات ماده حمل مواد بیش از بیست کیلو حتی برای بار اول مج88ازات اع88دام را در پی دارد. به عبارت دیگر، طبق تبصره این ماده منافع داخلی ب88ر من88افع بین المللی ت88رجیح

عکس این سیاس88ت در پیش4داده شده است و این در حالی است که در ماده گرفته شده و از این نظر این دو ماده در تعارض اند.

را ب88ه کش88ور4توضیح این که: اگر کسی تریاک و دیگر م88واد م88ذکور در م88اده تحت هر شرایطی ح88تی اگ88ر ب88رای ب88ار اول4دیگر صادر کند، طبق تبصره ماده

چن88ان چ88ه نگ88ه5باشد محکوم به اعدام خواهد بود. حال آن که بر اس88اس م88اده 4داری و حمل یا مخفی کردن این مواد برای مصرف داخل باشد، مجازات ماده

را دارد و در غ88یر این ص88ورت )ب88رای مص88رف در خ88ارج کش88ور( در بیش از ص88د کیل88و م88واد را50کیلوگرم در صورت تکرار، اعدام را درپی دارد. حال اگر کسی

برای صادر کردن به کشور دیگر حمل کند، چنان چ88ه موف88ق ب88ه ص88دور آن ش88ود اعدام خواهد شد ولی اگر موفق نشود به جرم حمل، کم ت88ر4طبق تبصره ماده

از اعدام در انتظار او خواهد بود، و این سیاست به نظر صحیح نمی رسد. ، به قاچاق مواد مخدر به طور مسلحانه اش88اره دارد، ولی این ک88ه11. ماده 4

آیا به کار بردن اسلحه سرد هم می توان88د از مص88ادیق اق88دام مس88لحانه باش88د ی88ا خیر، قانون ابهام دارد و با الحاق یک تبصره به آن می توان ابهام موجودرا از بین

(230: 1380برد)ساکی،

75

، برای کسانی ک88ه ب88ه داخ88ل زن88دان ی88ا بازداش88تگاه ی88ا اردوگ88اه12. در ماده 5 بازپروری و نگهداری معتادان مواد مخدر وارد نمایند، اش88د مجازاته88ای م88ذکور در

در نظر گرفته شده و در مورد مأموران دولت، انفصال دائم از مش88اغل49مواد دولتی هم بدان افزوده شده است، این در حالی است که این قبیل جرایم بیشتر توسط سربازان انجام می گیرد و انفصال نسبت به آن ها معنا ن88دارد و ض88روری است قانون گذار مجازات دیگری مثل: اض88افه خ8دمت و... را تص88ریح نمای88د. راه

حل کنونی معرفی این افراد به دادگاه نظامی است)همان(. ، اعتیاد جرم اعالم و در ادامه اجازه مراجعه به مراک88ز درم88انی15. در ماده 6

داده شده است. حال در این که شخص معتاد برای چند بار می تواند ب88ا مراجع88ه سابق تکلیف را روش88ن17به مراکز درمانی خود را از مجازات معاف کند، ماده

این ابهام هم چنان وجود دارد و با17کرده بود ولی در حال حاضر با حذف ماده توجه به لزوم تفسیر مضیق و تفسیر به نفع متهم قوانین کیفری، اگر کس88ی پس از مراجعه به مراکز درم88انی دس88ت گ88یر ش88ود، ح88تی ب88رای چن88دمین ب88ار بای88د از

15مجازات معاف گردد. البته جرم اعالم کردن اعتی88اد ب88رای اولین ب88ار در م88اده این قانون صورت گرفته که با بیمار تلقی کردن معتاد تفاوت دارد و ارفاق امکان مراجعه به مراکز درم88انی بای88د هم در ص88ورت دس88تگیری و هم در بیم88اران خ88ود معرف باشد در حالی که مجرم دانستن وی با اجرای مج88ازات هم88راه ب88وده و در صورت دستگیری از چنین حمایتی برخوردار نخواهد بود. چنین حرکتی با سیاست کیفری جهانی در مورد معتادان سازگار نیست و بای88د ب88رای معت88ادی ک88ه دس88تگیر شده است دست کم در مرحله اول اجازه مراجعه به ترک اعتیاد اجب88اری باش88د.

آمده است: »زمانی قرار15نکته دیگر آن که در آیین نامه اجرایی راجع به ماده موقوفی تعقیب صادر می شود که متهم قبال خود را به مراکز درمانی مق88رره در این قانون معرفی کرده باشد« حال آن که ب88رخی ندانس88ته خ88ود را ممکن اس88ت برای ترک اعتیاد به دادگ88اه مع88رفی کنن88د و همچ88نین ال88زام مع88رفی معت88ادان ب88ه مراکز خاص، این محدودیت را ایجاد می کند که اگر معتاد به مرکز دیگر ی88ا ح88تی پزشک خانواده خود ب88رای ت88رک اعتی88اد مراجع88ه ک88رد، از این مع88افیت برخ88وردار نباشد. این در حالی اس88ت ک88ه اگ88ر اج88ازه مراجع88ه معت88اد ب88ه این مراک88ز بع88د از

76

دستگیری دست کم در بار اول داده شود، امر به جایی است. همچنین اگر اقرب88ا و خویشان معتاد هم به چنین اق88دامی دس88ت زده و معت88اد را ب88ه مراک88ز درم88انی فرستادند یا اگر اشتباها وی را به دادگاه معرفی کردند، الزم است چنین معافیتی در نظر گرفته شود. همچنین انحصار و مراجعه به مراکز درمانی خاص، اگ88ر چ88ه از جهاتی قابل تحسین است ولی این بیم را در برخی معتادان به وج88ود می آورد که به راحتی نتوانند بیماری خویش )اعتی8اد( را ب8ا پزش88ک در می8ان بگذارن8د و ب8ه

اصطالح به اعتیاد خود اعتراف نمایند. دو نکته قابل توجه است: 16. در ماده 7

74الف قانون گذار در صورت تکرار اعتیاد، جریمه نق88دی را ح88ذف و تنه88ا ب88ه ضربه شالق حکم ک8رده اس8ت. چ8نین روی8ه ای م8وجب این ش8ائبه می ش8ود ک8هتکرار اعتیاد از عوامل مخففه است و می تواند به نوعی تشویق به اعتیاد باش88د.

(59: 1378)مظفری، ب در این م88اده از ی88ک س88و انفص88ال دائم از خ88دمات دول88تی م88ورد تأکی88د قرارگرفته و از سوی دیگر با ترک اعتیاد امک88ان بازگش88ت ب88ه مح88ل ک88ار تص88ریح شده است که این دو با هم ناسازگارند اگر چه اقدام قانون گذار در ایج8اد زمین8ه

بازگشت معتادان به محل کار قابل تقدیر است. ، قانون مبارزه با مواد مخدر، معتاد کردن دیگری جرم ش88ناخته18. در ماده 8

شده و در صورت تکرار برای بار سوم حتی مجازات اع88دام ب88رای آن پیش بی88نی شده بود که این جرم و مجازات سنگین با کمال تعجب در قانون اص88الحی ح88ذف شد و در نتیجه می توان گفت طبق این قانون معتاد کردن دیگری جرم نیست در حالی که پیش گیری از اعتی88اد ب88ه م88راتب از مب88ارزه ب88ا خ8ود اعتی88اد ض88روری ت88ر

است. ، قانون گذار برای افراد غیر معتاد که مواد مخدر اس88تعمال می19. در ماده 9

کنند، مجازات شالق و جریمه نقدی در نظ88ر گرفت88ه اس88ت ولی اگ88ر همین اف88راد خود را به مرز اعتیاد برسانند می توانند از مع8افیت مج88ازاتی ب8ه ش8رط مع8رفی خ8ود ب88ه مراک88ز درم88انی اس88تفاده کنن88د و این سیاس88ت گرچ88ه ب88رای پیش گ88یری ضروری است ولی با توجه به امکان تشویق افراد ب88ه اعتی88اد، سیاس88ت ص88حیحی

77

نیست و به نظر می رس8د ت8ذکر و ارش8اد اش8خاص در این م8وارد ک8افی باش8د و مجازات برای چنین موردی عالوه بر این که وجهه شرعی ندارد، موجب جری ت88ر

شدن و از بین رفتن ترس از مجازات و در نتیجه اعتیاد می شود. ، برای اقربای درجه یک در ص88ورت پن88اه دادن متهم، مج88ازات21. در ماده 10

کمتری نسبت به دیگر افراد در نظر گرفته شده است و گویا علت حکم این بوده که به هر حال رابط88ه ع88اطفی بین پ88در و فرزن88د و. . . آن را نبای88د در این م88وارد

هم الزم ب88ود چ88نین23نادی88ده گ88رفت؛ در ص88ورتی ک88ه طب88ق این مالک در م88اده معافیتی در نظر گرفته شود؛ مگر این که بگوییم رابطه فرد با فرد غیر از رابط88ه

فرد با آالتی است که می تواند به محکوم شدن شخصی بینجامد. ، اجرای احکام اعدام به تأیید دیوان عالی کشور و یا دادستان32. در ماده 11

کل کشور منوط شده است و در غیر اعدام، چنانچه به نظر آن دو حکم بر خالف شرع صادر شده یا قاض88ی ناص88الح باش88د، ح88ق نقض دارن88د بی آن ک88ه حکم غ88یر قطعی تلقی شود. در انشای این ماده مدت زمانی برای حق تجدید نظر در نظ88ر

گرفته نشده حال آن که الزم بود مدت آن مشخص گردد. همچنین قطعی تلقی ک88ردن حکمی ک88ه احتم88ال خط88ا در آن زی88اد اس88ت، ام88ر

(390: 1380شایسته ای نیست)ساکی، ، همکاری محکومان با نیروی انتظامی یا دیگر سازمان38. در تبصره ماده 12

ها برای کشف شبکه ها از عوامل مخففه به حساب آمده است ک8ه ب8ه نظ8ر می رسد این تش88ویق بای88د فراگ88یر ش88ده و منحص88ر ب88ه محک88ومین نباش88د. ح88تی اگ88ر کس88انی قب88ل از دس88تگیری مراجع88ه و چ88نین اق88دامی کردن88د، از مج88ازات مع88اف

باشند. . در برخی از مواد این قانون خرید مواد ج88رم ش88ناخته ش88ده اس88ت )مانن88د13 ( که در نتیجه معاوضه و به دست آوردن رایگ88ان آن را نبای88د ج88رم تلقی40ماده

کرد )به دلیل تفسیر به نفع متهم در قوانین جزایی(. . پیش بی88نی نک88ردن مهلت تجدی88د نظ88ر ب88رای احک88ام غ88یر قطعی، از دیگ88ر14

(388 : 1380نواقص این قانون است )ساکی،

78

تنها1988. در مورد مواد روان گردان، به رغم الحاق ایران به کنوانسیون 15(84: 1380 در دست است که نیاز به بازنگری دارد.)ساکی،1354قانون

به رغم کاستی های موجود، نح88وه تفس88یر و اج88رای ق88وانین از س88وی قض88ات، توجه به اصول حاکم بر قوانین جزایی مثل اصل برائت، تفسیر مض88یق و تفس88یر به نفع متهم و. . . و همچنین گرایش قضات به مجازات گ88رایی ی88ا اص88الح اف88راد،

نقش به سزایی در بر آورده ساختن اهداف قانون گذار دارد.

- تأثیر زوال عقل )عدم تحقق رکن معنوی ج\\رم ( ب\\ر3-9 جرایم و مجازات ها

دو دهه پیش بیشترین مواد مخدری که مصرف می ش8د تری8اک ب8ود. بع8د از آن کم کم پ88ای ه88رویین هم ب88ه ب88ازار مص88رفی ب88از ش88د و ب88ه تب88ع آن ق88وانین و مجازات هایی ب88رای تولیدکنن88ده، فروش88نده و مص88رف کنن88ده این م88اده در ق88انون پیش بینی شد. اما در دهه اخیر که مخدرهای صنعتی و توهم زا گ88وی س88بقت را از نمونه های سنتی ربودند، کار به ج88ایی رس88ید ک88ه در ق88انون مج88ازات کاس88تی های مجازات جرایم مرتبط با این مخدرها به ش88دت احس88اس می ش88د و س88رانجام در ق88انون جدی88د مج88ازات اس88المی، درب88اره تم88ام ج88رایمی ک88ه ب88ر اث88ر اس88تفاده از مخدرهای صنعتی و قرص های روانگردان ارتکاب یابد به خصوص در ح88وزه وق88وع قتل مجازات هایی در نظر گرفته شد. در قانون مج88ازات اس88المی مص88وب س88ال

فقط در م88ورد جنایت ه88ای ناش88ی از اس88تفاده مش88روبات الكلی و مس88تی1370 حكم صادر شده بود و نادی88ده گ88رفتن مخ88درها در ب88روز جن88ایت خالئی ب88رای این قانون به حساب می آمد؛ خالئی که در قانون جدید رفع و برای جنایت ه88ای ناش88ی از مصرف مواد مخدر و مواد روانگردان به صراحت مجازات تعیین ش88ده اس88ت. این رویکرد از آنجا نشات می گ88یرد ك88ه باره88ا و باره88ا متخصص88ان و كارشناس88ان درباره مخاطرات استفاده از مواد مخدر صنعتی و روانگردان و جرایمی ک88ه بع88د از استعمال آنه88ا واق88ع می ش88ود هش88دار داد ه ان88د. در س88ال های اخ88یر جنایت ه88ای ارتكابی ناشی از مصرف این گونه مواد مشکالت زیادی را به وجود آورده ب88ود ب88ه

1392همین دلیل قانونگذار این موضوع را وارد قانون مجازات اسالمی مص88وب

79

باید خاطرنش88ان ک8رد ک8ه از جمل88ه عوام88ل راف8ع مس88ئولیت کیف88ری،کرده است. مس88تی حین ارتک88اب ج88رم اس88ت. درب88اره جنای88ات ناش88ی از مس88تی ن88یز ق88انون

، فق88ط قت88ل در ح8ال مس88تی را م88ورد224 ماده 1370مجازات اسالمی مصوب حکم ق88رار داده و از پ88رداختن ب88ه جنای88ات م88ادون نفس خ88ودداری ك88رده اس88ت؛ به عالوه آنچه از این ماده به ذهن می رسد این است که مستی ناشی از استعمال مش88روبات الکلی اس88ت، ن88ه مص88رف س88ایر م88واد؛ بن88ابراین در این ق88انون، حکم جنایات ناشی از بی تعادلی روانی حاصل از مصرف س88ایر مش88روبات و م88أکوالت مانند مواد مخ88در ی88ا روانگردان ه88ا ب88ه س88کوت برگ88زار ش88ده اس88ت. )ب88ه نق88ل از

(.23/6/1394روزنامه حمایت؛

قتل های ناشی از مصرف مواد مخدر و روانگردان- 3-9-1 با شیوع جنایت های ناشی از مصرف مواد مخدر، به ویژه مواد مخدر ص88نعتی© و روانگردان ها، قانونگذار بر آن شد در مقرره ت88ازه ای این خأل ق88انونی را برط88رف

قانون مجازات اسالمی جدید به جنای88ات و از جمل88ه307کند در این راستا، ماده قتل های ناشی از مصرف مواد مخ88در، روانگ88ردان و امث88ال آنه88ا اختص88اص یافت88ه است. مطابق این ماده »ارتکاب جنایت در حال مس88تی و ع88دم تع88ادل روانی در اثر مصرف مواد مخدر، روانگردان و مانند آنها موجب قص88اص اس88ت ...« هم88ان

متض8من تفاوت ه8ایی224طور که مالحظه می شود این ماده در مقایسه با ماده است از جمله:

نخستین تفاوت در صدور حکم است یعنی عالوه بر قتل ه88ای ناش88ی از مس88تی حاص8ل از اس88تعمال مش8روبات الکلی، قتل ه8ای ناش8ی از مص8رف م8واد مخ8در، روانگردان ها و مانند آنها را نیز به صراحت مورد حکم قرار داده است.دوم اینک88ه برخالف قانون قبلی، که صرفا قتل های ناشی از مستی را تعیین تکلی88ف می ک88رد و در مورد جنایات مادون نفس، چون قطع و جرح اعضا و جوارح ساکت ب88ود؛ در مورد آنها نیز تعیین تکلیف ك88رده اس88ت.آخ88رین تف88اوت این اس88ت ک88ه ب88ا تم88ثیلی قراردادن موجبات ع8دم تع8ادل روانی، زمین8ه را ب88رای تعمیم احک8ام موج8ود، ب88ه

کشف های احتمالی جدید در آینده نیز فراهم ساخته است. )همان منبع(

80

- مستی ناش\ی از مص\\رف م\واد مخ\\در و رف\ع مس\\ئولیت3-9-1-1کیفری

مستی عبارتست از زوال عقل در اثر شرب خمر یا مشابه آن اس88ت ب88ه گون88ه ای که پس از افاقه نداند در حال مستی چه عملی از وی سر زده است در واق88ع مستی و جنون مشابهت دارند . از این منظر که فرد را فاقد اراده یا ق88وه تمی88یز می کند و تنها تم88ایز اینس88ت ک88ه مس88تی اختی88اری اس88ت . قانونگ88ذار مش88ابه بی اختیاری حاصل از مواد روانگردان شرط عدم علم فرد مست از ارتکاب جرم را جهت رفع مسئولیت کیفری الزم دانسته است بنابراین اف88راد »بدمس88ت مطل88ع«

نمی توانند به این دفاع استناد نمایند.

بار شاهد این موضوع بوده ایم که م88رتكب ي88ا مرتكب88ان قت88ل، م88دعي ارتك88اب جرم در حالت مستي بوده اند و آن را دليلي بر تبرئه خ8ود از قت88ل عم88د و تب88ديل آن به غيرعمد به دليل نداشتن اراده و قصد قت88ل دانس88ته ان88د ح88ال آنك88ه مس88تي حالتي است كه در اثر استعمال الكل به وجود مي آيد و از بين برنده قصد اس88ت ك88ه البت88ه اين ح88الت يع88ني از بين رفتن قص88د در اث88ر اس88تعمال س88اير م88وارد

(www.hvm.irسایت روانگردان نيز مي تواند حادث شود. )

اين برداشت از لزوم وجود عناصر سه گانه براي تحقق جرم ك88ه علم و عم88د در ارتكاب جرم از آن است نشات مي گيرد. در قانون مجازات اسالمي ايران در

صريحا به اين موضوع پرداخته شده است و آنچ88ه از اين م88واد307 و 154مواد قانوني برداش88ت مي ش88ود اين اس88ت ك8ه در ه88ر دو م88ورد اص88ل را ب88ر مج88ازات مرتكب قتل گذاشته اند مگر اينكه حالت هاي استثنايي وجود داش88ته باش88د مانن88د اينكه با طرح و نقشه قبلي خود را براي ارتكاب قت88ل مس88ت نك88رده باش88د و ن88يز مسلوب االراده و فاقد هر گون8ه اختي8ار ب8ر اعم8ال خ8ويش باش88د ك8ه در ص8ورت صدق موارد ف88وق قص88اص منتفي مي ش88ود. ام88ا نكت88ه اينجاس88ت مالك اثب88ات دو موردي كه در فوق، در ساقط كردن قصاص از قاتل بي88ان ش88د چيس88ت و چگون88همي توان اثبات كرد كه قاتل عمدا خود را براي ارتكاب قتل مست كرده است؟

81

شايد اين موارد را بتوان با داليل و قرائن و غيره اثبات كرد كه الزمه آن ف88رق قائل شدن ميان مستي اتفاقي و مستي عمدي است كه البته با توجه ب88ه اص88ول حقوقي همچ88ون تفس88ير ب88ه نف88ع متهم ض88رورت دارد ك88ه ب88ا دقت نظ88ر بيش88تر و هوشمندانه تر مورد را بررسي كنيم ام88ا در م88ورد دوم ك88ه قات88ل در اث88ر مص88رف

مشروبات الكلي يا مواد روانگردان فاقد اراده باشد مالك چيست؟

يقينا با توجه به ظرفيت ها و تف8اوت ه8اي جس8ماني و رواني اف8راد نمي ت8وان نداشتن اراده را براي همه به يك گونه تعبير كرد. ديگ88ر اينك88ه تش88خيص مس88لوب االراده بودن يا به قولي نداشتن هوشياري را كه امروزه در كشور ما به پزش88كي قانوني واگذار شده است بايد در لحظه ارتكاب قتل و با همان شرايط و جزييات و نيز با در نظر گرفتن ظرفيت هاي رواني افراد در مسلوب االراده ش88دن م88ورد بررس88ي و تش88خيص ق88رار دارد. آخ88ر اينك88ه در پرون88ده ه88ايي از اين حيث ش88اهد هستيم كه بيان مي شود متهم يعني قاتل دليلي بر مسلوب االراده بودن خ88ود در هنگام قتل ارائه نكرده اس88ت ح88ال آنك88ه اين اص88الوظيفه متهم نيس88ت ك88ه دليلي براي نداشتن اراده قتل آورد و صرف بيان نداش8تن اراده قت8ل ب8ه دلي88ل مص88رف الكل يا غيره كافي است و اثبات امر بر عهده مراجع قض88ايي و پزش88كي ق88انوني است كه همان گونه كه بيان ش88د در مقول88ه نداش88تن هوش88ياري و اراده نظ88ر ب88ه اينكه با يك نظريه قتل از عمد به غيرعمد تبديل شده و قصاص ساقط مي ش88ود واضح و مبرهن است كه در رسيدگي و صدور حكم قصاص هر چقدر بيشتر دقت

(25/10/92 )روزنامه اعتماد،كنيم و ظرافت به خرج دهيم مطلوب تر است.

گاهی فرد بدون اینکه دارای جنون باشد به علت مصرف مواد مخ88در و ش88رب خم88ر در مع88رض فق88دان اراده و ق88وه تمی88یز ق88رار می گ88یرد.در ق88انون مج88ازات

سخنی در باب تاثیر مواد مخ88در224 و 53 در مواد 1375اسالمی مصوب سال »م88واد92در منع مسئولیت کیف88ری نی88اورده ب88ود . در ق88انون مج88ازات اس88المی

مخدر و روانگردان و نظایر آنها« در صورت مسلوب االختیار ک88ردن ف88رد م88وجب (92 مجازات اسالمی 308 و 307منع مجازات است. ) مواد

82

شرط را برای رفع مسئولیت در نظر گرفته شده است:2در این مواد

.مصرف این مواد به منظور ارتکاب جرم نبوده.1

. فرد علم به تحقق جرم نداشته باشد.2

ق88انون307شرط دوم برای اولین بار در قوانین آورده ش88ده اس88ت در م88اده فوق الذکر همین شرط بصورت ک88املتر آم88ده اس88ت »علم داش88ته ک88ه مس88تی و عدم تعادل روانی وی موجب ارتکاب جن88ایت از ج88انب او می ش88ود.« یع88نی اگ88ر فرد در حالت مسلوب االرادگی ناشی از مواد مخدر اقدام به ارتکاب جرم ک88رده و بعد از رفع این حالت و اعمالی که ب88ه هنگ88ام بی ارادگی ک88رده اس88ت را درک

قرار دادن92نماید دیگر نمی تواند به این دفاع استناد نماید. در قانون مجازات مواد توهم زا در منع مسئولیت کیف88ری هرچن88د از منظ88ر حق88وقی محض درس88ت بنظ88ر می رس88د و این م88واد راح88تر و ب88االتر از ه88ر ن88وع اختالل روانی ف88رد را در

معرض فقد اراده یا قوه تمییز قرار می دهد.

-مستي و رفع يا عدم رفع مسئوليت کيفري3-9-1-2 در اين قسمت در پي آنيم ت88ا ب88دانيم براس88اس م88وازين فقهي و حق88وقي، باي88د مست را نسبت به جرايم ارتکابي در حال مستي، مسئول دانست يا خير. بديهي

است که:

اوال بحث در جايي است که مستي تعمدي مي باشد واال اگر مستي با جهل ب88ه موضوع و يا با فقد اراده و رضايت صورت گيرد و در حال مستي، مست مرتکب جرم شود، شخص مس88ت، مس8ئوليتي نس8بت ب8ه ج8رايم ارتک88ابي اعم از عم88د و غيرعمد ندارد؛ نسبت به جرايم عمدي چون اراده وج88ود دارد ونس88بت ب88ه ج88رايم غيرعم88دي، چ88ون عنص88ر معن88وي ج88رايم غيرعم88دي، تقص88ير اس88ت و مس88تي

غيرتعمدي، تقصير به شمار نمي رود.

83

ثانيا بحث در مواردي است که مس8تي ب8اعث س8لب اراده ب8ه ط8ور کلي ش8ده باشد و گر نه اگر اراده باقي باشد هر چند اختالل نسبي يافته باشد، دليلي ب88راي رفع مسئوليت نيست گر چ8ه مي ت8وان در اين ف8رض از عام8ل مخفف8ه مج8ازات

بودن يا نبودن مستي بحث کرد.

ثالث88ا بحث در مواردياس88ت ک88ه ش88خص پيش از ارتک88اب ج88رم و ب88راي ارتک88اب جرم، خودرا مست ننموده باشد و گ88ر ن88ه اين ام88ر عقلي و عقاليي اس88ت ک88ه در چنين فرضي، مسئوليت کيفري براي مست تصور نمود زيرا ک88ه االمتن88ا باالختي88ار

الينافي االختيار.

رابع88ا بحث در م88واردي اس88ت ک88ه مس88ت پيش از اس88تعمال م88واد الکلي، نمي دانسته که ممکن است در اثر مستي، ج88رمي را م88رتکب ش88ود و گ88ر ن88ه اگ88ر ب88ا توجه به سوابق و روحيات خود، مي دانسته يا احتم88ال ق88وي مي داده ک88ه ممکن اس88ت پس از مس88تي، م88رکتب ج88رم ش88ود، ب88از مي ت88وان ب88راي وي ب88ه وج88ود

مسئوليت کيفري قائل شد

حال با همه اين تفاصيل در صورتي که کسي عالما وعام88دا مس88ت ش88ود و اراده اش به کلي زايل شود و در حال مستي مرتکب جرمي ش8ود، در ح8الي ک8ه نه خود را براي ارتکاب آن جرم مست نموده و ن88ه مي دانس88ته ک88ه ممکن اس88ت مرتکب جرم شود و با اين وجود مرتکب جرم شده است، آيا باي88د او را مس88ئول

قلمداد نمود يا فاقد مسئوليت؟

دو عقيده در اين ميان ديده مي شود:

. عدم مسئوليت.2. وجود مسئوليت 1

.ادله وجود مسئوليت کيفري1

84

طرفداران وجود مسئوليت کيفري به اموري استناد نموده يا مي توانند اس88تنادنمايند.

. قاعده االمتناع باالختيار الينافي االخحتيار اقتضا مي کند که مست، مس88ئول1 کيفري جرايم ارتکابي در حال مستي باشد زيرا وقتي شخص88ي ب88ا اراده، خ88ود را مست نمايد، مطابق اين قاعده مختار و داراي اراده شناخته مي ش88ود. ب88ه تعب88ير ديگر زوال اختيار با اراده، مانع مختار دانستن شخص نيست. به ه88ر ح88ال کس88ي که با اراده مي خواهد خود را مست کند، کاري غ88يرعقاليي اق88دام نمي کنن88د ک88ه ممکن است جرم و نتيجه زيان باري به دنبال داشته باش88د ب88ه همين جهت اس88ت که راننده اي که بي احتي88اطي ي88ا بي مب88االتي ک8رده و در اث8ر آن کس8ي را کش8ته

است، مسئول شناخته مي شود.

.امر نامشروع نمي تواند رافع مسئوليت کيف88ري باش88د. توض88يح اينک88ه: بن88ابر2 اينکه مستي تعمدي جرم باشد )که در نظام حق8وقي اس8الم چ8نين اس8ت(، ج8رم نمي تواند خود رافع مسئوليت نسبت به جرمي ديگر باش88د هم88ان گون88ه ک88ه گ88اه

جهل تقصيري رافع مسئوليت شمرده نشده است.

.در حديث رفع که پيامبر )ص( در مقام احصاء امور رافع مجازات هس88تند، از3 شش امر و يا به نقلي از نه امر همچون صغر و جنون و اکراه و جهل و اضطرار و ... نام برده اند اما از مستي نامي به ميان نبرده اند و نفرموده اند: رف88ع القلم

عن السکران حتي يعقل

. در خصوص قتل در حال مستي، روايتي اس88ت ک88ه از آن فهمي88ده مي ش88ود4 که مست مي تواند براي ارتکاب قتل در حال مستي قص88اص ش88ود و چ88ون قت88ل خصوصيتي ندارد، در ساير جرايم نيز مي ت88وان ب88ه مس88ئوليت مس88ت قائ88ل ش88د. حتي شايد بتوان ازاولويت استفاده نمود و چنين گفت: وق8تي کس8ي ک8ه در ح8ال

85

مستي تعمدي مرتکب قتل شده است، قاب قصاص اس88ت، ب88ه طري88ق اولي ميتوان او را به مجازات هاي کم تر از قصاص نفس نيز محکوم نمود.

اين روايت که معتبره سکوني اس88ت بي88انگر اين حک88ايت اس88ت ک88ه چه88ار نف88ر شراب مي خوردند ومست مي ش88دند و ب88ا چ88اقو ب88ه هم88ديگر حمل88ه مي کردن88د. قضيه به اطالع حض88ر ت علي )ع( رس88يد. حض88رت ايش88ان را زن88داني کردن88د. دو نفرشان مردند و دو نفرشان زنده ماندن88د. اولي88اء دم دو مقت88ول از حض88رت علي )ع( تقاضا کردند که دو نفر زنده مانده در مقابل کش88ته ش88دگان قص88اص ش88وند. حضرت عليه السالم به ايشان فرمودند:»فلعل ذينک اللذين مات88ا قت88ل ک88ل واح88د منهما صاحبه« يعني شايد اين دو نفر که کشته شدند هر کدام قاتل ديگري ب88وده است. اولياء دم دو نفر کشته شده را بر عاقله هرچهار نفر ق88رار مي دهم و دي88ه ج88راحت دو نف88ر زن88ده مان88ده را از دي88ه کش88ته ش88دگان کس88ر مي کنم.«از اينک88ه حضرت علي )ع( فرمود: شايد آن دو نفر هر يک قاتل ديگري باشد اس88تفاده مي شود که اگر بدانيم که مست م88رتکب قت88ل ش88ده اس88ت يع88ني اس88تناد ق88ل ب88ه او محرز باشد، قصاص وجود دارد لکن گ88ون در خص88وص اين قض88يه نمي دانيم چ88ه کسي يا کساني مرتکب قتل شده اند، قصاص منتفي است. برخي فقه88ا ب88ه اين روايت براي قصاص مس88ت قائلن88د ه88ر چ88ه درحين قت88ل، اراده الزم را نداش88ته و

کامال مسلوب االراده بوده است.

.ادله عدم مسئوليت کيفري2

در قبال آنچه بيان شد، نظر دوم آن است که مست، مسئوليت کيفري نس88بت به جرايم ارتکابي را ب88ه علت فق88دان اراده ن88دارد. آنچ88ه در حق88وق کيف88ري ب88راي تحق88ق مس88ئوليت کيف88ري الزم اس88ت، عالوه ب88ر انج88ام عنص88ر م88ادي و رفت88ار مجرمانه جرم، وجود اراده و اختيار و علم در مجرم اس88ت. اينس88ت ک88ه در م88واد متع88ددي از ق88انون مج88ازات اس88المي وديگ88ر ق88وانين ج88زايي از »علم و آگ88اهي« صحبت شده است و در روايات نيز بر اراده تأکيد ش88ده چنانچ88ه در تفس88ير قت88ل

86

عمد در روايات آمده: »چيزي را بخواهي و به آن بررسي«بنابراين چ88ون مس88ت، از اراده و شعور الزم در حين ارتکاب ج88رم برخ88وردار نب88وده، مس88ئوليت کيف88ري

نسبت به جرايم ارتکابي در چنين وضعيتي ندارد.

. ارزيابي و داوري3

به نظر مي رسد حق با کساني است که به عدم مسئوليت مست قائل هستندو ادله اي که براي تحقق مسئوليت کيفري ذکر شد، همه قابل رد است.

اوال قاعده االمتناع باالختيار يک قاعده عقلي است و درمورد ح88دود و ثغ88ور آن بايد به عقل مراجعه کرد. عقل کسي را که ب88ه قص88د ارتک88اب ج88رم خ88ودرا فاق88د اراده کرده يا مي دانسته که در مع88رض ارتک88اب ج88رم ق88رار مي گ88يرد، مس88ئول قلمداد مي کند ولي عقل هيچگاه کسي را که قصد ارتکاب جرم نداشته واحتمال ارتکاب آن را نميداده ولي اتفاقا اينگونه شد، مسئول قلمداد نمي کن88د و گ88ر ن88ه بايد بين ارتکاب قت88ل در ح88ال مس88تي و س88اير کاره88ا ف88رقي نباش88د يع88ني اق88رار مست، طالق دادن او، مع88امالت او هم88ه و هم88ه باي88د ب88ه اس88تناد قاع88ده االمتن88اع

باالختيار معتبر باشد وکسي به اين امر ملتزم نيست.

دليل دوم نيز مخدوش است. در اينکه چيزي راف88ع مس88ئوليت هس88ت ي88ا خ88ير، مشروع بودن شرط نيست. مگر جهل، جنون، کودکي و ... متصف به مشروعيت مي شوند که مي توانند رافع مسئوليت باشند؟ عالوه بحث اين نيست که مستي، رافع مس88ئوليت اس88ت بلک88ه بحث اينس88ت ک88ه ع88دم اراده در ح88ال مس88تي راف88ع مسئوليت است. به عبارت ديگر محور بحث، اراده وعدم آن است نه مستي ه88ر

چند به تسامح از »مستي«، بحث مي شود.

دلي88ل س88وم ن88يز ص88حيح نيس88ت اوال ح88ديث رف88ع در مق88ام حص88ر ام88ور راف88ع مسئوليت نيست و لسان آن، لسان حصر نيس8ت؛ ثاني8ا گ8ر چ88ه در اين ح8ديث از

87

مستي سخن به ميان نيامده ولي از اموري مشابه آن مثل جنون و صغر ص88حبت شده است به عبارت دیگر میتوان از مالکی که در مورد ع88دم مس88ئولیت مجن88ون است براي مست نيز استفاده کرد. جالب اينجاست که ابن ح88زم اندلس88ي ب88راي عدم مسئوليت مست به اين حديث اس88تناد ک88رده اس88ت: رف88ع القلم عن الص88بي حتي يبلغ و عن المجنون حتي يفيق. به اعتقاد وي در حديث م8ذکور آم8ده اس8ت: بنابراين طبق حديث مذکور صغير و مجن88ون هيچ ي88ک ش88رعا مکل88ف نمي باش88ند. مست نيز فاقد عقل بوده و در حکم مجنون مي باشد. بنابراين مس88ت ن88يز فاق88د

تکليف و در نتيجه فاقد مسئوليت خواهد بود.

دليل چهارم نيز صحيح نيست زيرا اوال لحن روايت در موردي است که مس88ت مي داند در معرض ارتکاب قتل قرار مي گيرد و م88ا هم پيش88تر پ88ذيرفتيم ک88ه در چنين موردي مي توان به قصاص قائل شد. زيرا متن روايت اينس88ت» ک88ان ق88وم يشربون فيسکرون فتباعجوا سکاکين کانت معه88وم« و ش88يخ طوس88ي اين روايت را چنين نقل کرده است: »کان قوم يشربون فيسکرون فيتب88اعجون بس88کاکين«. خالصه مفاد روايت حکايت از استمرار يک فعل مي کند يعني چند نف88ر بودن88د ک88ه شراب مي خوردند و مست مي کردن88د وب88ا چ8اقو ب88ه ج88ان هم88ديگر مي افتادن88د.

بنابراين اين روايت از موضوع بحث خارج است.

ثانيا دو احتمال در مورد فرمايش حضرت علي88ه الس88الم »ش88ايد دو نف88ر کش88ته شده، هر يک قاتل ديگري باشد« مي رود: يکي اينک88ه حض88رت علي88ه الس88الم مي خواهند بفرمايند اگر بدانيم قاتل کيست، مس88ت قات88ل قص88اص مي ش88ود و ديگ88ر اينکه حضرت عليه السالم مي خواستند به نوعي جواب اولياء دم خواهان قصاص را بدهند و به اين گونه جواب داده اند که م88ا نمي دانيم قات88ل کيس88ت. ح88ال نمي

خواهند بفرمايند که اگر بدانيم قاتل کيست، قصاص مي شود.

ثالثا اين روايت، معارضي دارد و آن روايت محمد بن قيس است درب88اره چه88ار نفر که شراب خوردند و با هم زد و خورد کردند و دو نفر کش88ته ش88دند و دو نف88ر

88

مجروح شدند. حضرت علي عليه السالم دستور دادند ک88ه ب88ه ه88ر ي88ک از دو نف88ر زنده مانده، هشتادضربه شالق به خاطر شرب مسکر بزنند و دي88ه دو نف88ر کش88ته را بر عهده دو نفر زنده مانده قرار دادند )و نه عاقله ايشان( و امر کردند که ديه مجروحين اندازه گيري شود و از ديه اي که مي پردازند کسر شود و فرمودند که اگر اين دو نفر مجروح نيز بميرند، بر اولياء دم هيچ از کشته ش88دگان چ88يزي الزم نيست. تعارض بدين شرح است که اينکه حضرت عليه اس88الم در اين روايت دي88ه دو نفر کشته شده را بر عهده دو نفر مجروح گذاشتند، هيچ ت88وجيهي ن88دارد مگ88ر اينکه بگوييم معلوم بوده که اين دو نفر قاتل آن دو کشته مي باشند)و گرن88ه اگ88ر قاتل بودن اين دو نفر روشن و معلوم نباشد، حض88رت علي88ه الس88الم مث88ل روايت سکوني، ديه را بر همگان قرار مي داد(. ح88ال اگ88ر جن88ايت مس88ت، عم88دي تلقي

شود، حضرت عليه السالم مي بايست حکم به قصاص اين دو نفر مي دادند.

نتيجه آنكه مطابق قاعده در صورتي كه كسي به قصد ارتكاب جرمي اعم از قتل و غيرقتل خود را مست نكرده باشد ولي اتفاقا م88رتكب ان ج88رم ش88ود و در حال مستي اراده اش به كلي زايل بوده است، براي جرايم ارتك88ابي در آن ح8ال، مسئوليت كيفري ندارد. اين حكم چون كلي است، يك قاعده نون و صغر صحبت شده است. به عبارت ديگر مي توان از مالکي که درمورد عدم مس88ئوليت فقهي به شمار مي رود. الزم به ذكر است در خصوص قتل در حال مستي در استفتايي كه از برخي مراجع معاصر شده، همگي به عدم قصاص فتوا داده ان88د )حض88رات آيات: بهجت، صافي، مكارم و اردبيلي( مگر اينك88ه علم داش88ته ي88ا احتم88ال ق88وي

مي داده كه در صورت مستي قتل توسط او رخ مي دهد. تمییز قرار می دهد .

تفاوت جنایات ناشی از موادمخدر با مشروبات الكلی-3-9-2 اما نکته ای که در اینجا الزم است، مورد بحث قرار گیرد این است که آیا م88واد مخدر یا روانگردان، ملحق به مش88روبات الکلی اس88ت و در نتیج88ه حکم ج88رایم و جنایات ناشی از مصرف آنها، حکم جنایات ناشی از مس88تی )ناش88ی از اس88تعمال

مشروبات الکلی( را دارد یا این دو با یکدیگر تفاوت دارند؟

89

با توجه به تفاوت جنایت های ناشی از مواد مخدر با مشروبات الکلی فقها در این مورد اتفاق نظر ندارند؛ برخی به ثبوت قصاص، برخی به ثبوت دی88ه قائ88ل ش88د ه و عده ای نیز در هر دو مورد تردید كرده اند.از میان فقها مرحوم شیخ طوسی و ب88ه تبع ایشان فخرالمحققین، مواد مخدر و داروی خ88واب آور را ملح88ق ب88ه مس88کرات می دانند. این عده معتقدند، هنگامی که مستی ناشی از مصرف مشروبات الکلی )بدون عذر شرعی( موجب قصاص است، مستی ناش88ی از م88واد مخ88در و داروی خواب آور به طریق اولی موجب قصاص می شود؛ زیرا اینها به ان88دازه مش88روبات الکلی، سکرآور نیستند و در نتیجه، مرتکب هنگام ارتکاب جرم، از قص88د اجم88الی برخوردار است. اما عده ای دیگر از فقها، در الحاق مواد مخ88در و امث88ال آنه88ا ب88همش88888888888888888888888روبات الکلی تردی88888888888888888888888د كرده ان88888888888888888888888د. برای مثال، مرحوم محقق حلی پس از بیان نظ88ر ش88یخ طوس88ی، بی آنک88ه در این مورد نظر خود را صریحا بی88ان کن88د ص88رفا نس88بت ب88ه آن تردی88د ك88رده اس88ت. در مقاب88ل، ع88ده ای دیگ88ر از فقه88ا ص88ریحا ب88ه الح88اق نش88دن م88واد مخ88در و داروی خواب آور به مشروبات الکلی ابراز عقیده كرده اند.این عده معتقدن88د از ی88ک س88و دلیلی بر الحاق وجود ندارد و از سوی دیگ88ر ب88ر این قبی88ل چیزه88ا، مس88کر ص88دق نمی كن88د. حض88رت ام88ام خمی88نی )ره( را ن88یز می ت88وان از طرف88داران ق88ول اخ88یر برشمرد. ایشان اساس88ا جنای88ات ناش88ی از اس88تعمال عم88دی مش88روبات الکلی را موجب قصاص نمی دانند.همچنین در اینک88ه بن88گ )م88واد مخ88در( و دوای خ88واب آور بتواند موجب مستی شود، تردید كرده اند و ب88ا ف88رض مثبت ب88ودن پاس88خ، آنه88ا را ملح88ق ب88ه مش88روبات الکلی می دانن88د. ام88ام )ره( در مس88اله شش88م از فروع88ات شرایط قصاص )باب عقل( می فرمایند: »در ثبوت قصاص نسبت به قاتلی که در اثر استعمال مشروبات الکلی، عمد و اختیار خود را از دست داده است )مست( تردید وجود دارد. اقرب و احوط عدم قصاص است... همچ88نین اس88ت ه88ر چ88یزی که باعث سلب عمد و اختیار می شود، بنابراین اگر فرض شود که در بن88گ )م88واد مخدر( و دوای خواب آور چنین وضعیتی حاصل می شود، ملحق به مستی اس88ت و در صورت شک، با او معامله عمد می شود.«بنابراین قائالن به قصاص، در پاس88خ

90

به طرفداران نظریه عدم قصاص با استناد به قاعده »االمتناع باالختی88ار ال ین88افی االختیار« یعنی »سلب ارادی اختیار، منافاتی ب88ا اختی88ار ن88دارد« چ88نین جنای88اتی را عمدی محسوب می کنند و معتقدند مرتکب باید قصاص شود.ب88ا این ح88ال ق88انون

با جایگزینی واژه »جنایت« به جای واژه »قت88ل«1392مجازات اسالمی مصوب و توسعه احکام مستی ناشی از مصرف مشروبات الکلی ب88ه هرگون88ه بی تع88ادلی روانی ناش88ی از مص88رف م88واد مخ88در، روان گ88ردان و مانن88د آنه88ا، از جنبه ه88ای گوناگون اقدام به نوآوری كرده اس88ت؛ بن88ابراین در مقایس88ه ب88ا ق88انون پیش88ین از جامعیت، شفافیت و انعطاف بیشتر برخوردار است.مب88احث ف88وق مبت88نی ب88ر این پیش فرض اس88ت ک88ه مس88تی ب88دون ع88ذر ش88رعی باش88د، در غ88یر این ص88ورت در صورتی که شرب خمر )مستی( با عذر ش88رعی باش88د و منج88ر ب88ه جن88ایت ش88ود، چ8888نین جن8888ایتی مس8888توجب قص8888اص نخواه8888د ب8888ود. )پایگ8888اه اینترن8888تی

http://www.salamatnews.com)

-نتيجه گیری3-10 در مقام نتيجه گيري از موارد بررس88ي ش88ده در اين رس88اله مي ت88وان چ88نين نتيجه گيري کرد که اوال: در خصوص مجازات مواد مخدر تغي88يري عجيب و بني88ادي صورت گرفته و در حالي که قانون سابق، مج88ازات بس88يار خفي88ف حبس و ج88زای نقدی آن هم با تفکیک دقیق ت88ر ب88ود، ق88انون جدي88د ب88ه نح88وي عجيب و غيرع88ادي، اقدام به تشدید مجازات نموده است. به نحوي که، در ح88ال حاض88ر ب88ا شيش8ه ي88ا

گ88رم آن30مت آمفتامين همانن88د ه88رويين و م88رفين برخ88ورد مي ش88ود و بيش از داراي مجازات اعدام است، که علي رغم نامتناسب بودن مجازات ه88اي س88ابق در م88ورد م88واد ، تغي88ير مج88ازات ت88ا اين ح88د ن88يز، ب88رخالف اص88ول ح88اکم ب88ر حق88وق

جزاست. ثانیا استعمال مواد مخدر اعم از الکل، مواد روانگردان و ...که باعث مستی و فقدان اراده )رکن معنوی جرم( از سوی مرتکب شود؛ از عوامل رافع مسئولیت

کیفری است که همانند صغر و جنون، امکان انتساب جرم را به مرتکب زایل می سازد. علی رغم اختالف در تعریف مستی از نظر منشأ یا عوارض آن باید

91

گفت مقنن کیفری ایران، مستی )فقدان اراده( را به گونه ای که سالب اراده و اختیار فرد باشد در جرایم مستوجب قصاص و مجازات های تعزیری و بازدارنده مورد توجه قرار داده است. مع هذا رفع خالء های قانونی در خصوص امکان اخذ

دیه یا بار کردن مجازات تعزیری بر قاتل مست، رفع ابهام در تأثیر مستی در مجازات های حدی و دیه، ضروری است و به نظر می رسد توسعه تعریف مستی به حالت های برخاسته از قرص های روانگردان و مواد مخدر، با مصالح اجتماعی

مستي و92 قانون مجازات اسالمی مصوب 154انطباق دارد.و نیز طبق ماده بي ارادگي حاصل از مصرف اختياري مسكرات، مواد مخدر و روان گردان و

نظاير آنها، مانع مجازات نيست مگر اينكه ثابت شود مرتكب حين ارتكاب جرم به طور كلي مسلوب االختيار بوده است. لكن چنانچه ثابت شود مصرف اين مواد

به منظور ارتكاب جرم يا با علم به تحقق آن بوده است و جرم مورد نظر واقع نیز به این307شود، به مجازات هر دو جرم محكوم مي شود.همچنین ماده

موضوع اشاره کرده و بیان داشته است که ارتکاب جنايت در حال مستي و عدم تعادل رواني در اثر مصرف مواد مخدر، روان گردان و مانند آنها، موجب قصاص

است مگر اينكه ثابت شود بر اثر مستي و عدم تعادل رواني، مرتکب به كلي مسلوب االختيار بوده است که در اين صورت، عالوه برديه به مجازات تعزيري

مقرر در كتاب پنجم»تعزيرات« محکوم مي شود. لكن اگر ثابت شود كه مرتکب قبال خود را براي چنين عملي مست كرده و يا علم داشته است كه مستي و عدم

تعادل رواني وي ولو نوعا موجب ارتكاب آن جنايت يا نظير آن ازجانب اومي شود، جنايت، عمدي محسوب مي گردد.

در این خصوص، پیشنهاد گردید که با دسته بندی منطقی این مواد و وص88ف ق88انون م88ذکور )مجازات ه88ای5 و 4عمل مجرمانه، مجازات این مواد، تابع م88واد

تعیینی برای تریاک، شیره، حشیش و...( گردد که دارای تناسب بیشتری با ج88ر مارتکابی و نوع عمل ارتکابی است.

ثاني88ا: در خص88وص معت88اد، تغي88ير نگرش88ي بني88ادي ص88ورت گرفته و ب88رخالف قوانين سابق در اصالحات جديد گرايش بيشتر به بيمار تلقي کردن معتاد است و صرف اعتیاد، به تنهایی، جرم نیست. شخص معتاد در صورت انجام اقداماتي ک8ه

92

اصالحي پيش بيني نموده، مجازات نخواهد ش88د ولي16 و 15قانون گذار در مواد همين ق88انون،16 ماده ي 3اگر به تکاليف مربوطه عمل ننمايد، به موجب تبصره

ديگر با وي همانند مجرم برخورد می شود و ممکن است محکوم به حبس گ88ردد. ک888ه اين تغي888ير نگ888رش مبت888ني ب888ر پژوهش ه888اي علمي ص888ورت گرفته توس888ط صاحب نظران مربوطه ب88وده و قاب88ل دف88اع مي باش88د ه88ر چن88د نح88وه تنظيم م88واد

داراي اشکاالت و تعارضات فراواني مي باشد، که نیاز به اصالح جدی دارد. و نهايتا اينکه، در اصالحات اخير از عموميت مجازات مصادره ي اموال، به حق، کاسته شده است و صرفا منحصر به مصادره ام88وال ناش88ي از هم88ان ج88رم گرديده است که قطعا از منطق حقوقي ق88وي تري برخ88وردار مي باش88د و همانن88د مورد دوم قابل دفاع است و تطبیق بیشتری با ضوابط شرعی، ق88انونی و اخالقی

دارد.

های کاربردی-پیشنهاد3-11 عالوه بر رفع کاستی های ذکر شده، به نظر می رسد به ک88ارگیری م88وارد زی88ر نیز )که در قالب چند پیشنهاد مطرح می گردد( در کاهش جرایم اعتی88اد نقش ب88ه

سزایی داشته باشد: . جرم زدایی، قضا زدایی و مجازات زدایی از جمله راه ه88ایی اس88ت ک88ه می1

تواند در کاهش اعتیاد و معتاد پروری تأثیر به سزایی داشته باشد؛ چ88ون در جهت عکس یعنی برخورد با کسی که فقط یک بار و بر اثر وسوسه های نفس به مواد مخدر روی آورده و روانه دادگاه و زندان ساختن وی، موجب از بین رفتن حی88ثیت اجتم88اعی ف88رد و ران88دن وی ب88ه جرگ88ه معت88ادان می گ88ردد از این رو تص88ریح ب88ه

قانون اصالح قانون مبارزه با مواد مخ88در ج88ای19مجازات غیر معتادان در ماده تأمل بسیار دارد. به بیان دیگر، طرد نشدن معتاد از جامع88ه س88هم ب88ه س88زایی در ترک اعتیاد وی دارد، ح88ال آن ک88ه اعم88ال مج88ازات در چ88نین م88واردی، خالف این

ایده است. . الزم است با آم88وزش ق88وانین در مراک88ز آموزش88ی و س88هل گ88یری در ت88رک2

اعتیاد، در جهت جلب اعتماد معتادان گ88ام ه88ای اساس88ی برداش88ته ش88ود و و ه88ر

93

معتادی بداند بدون هیچ دغدغه ای چنان چه به یکی از مراکز دولتی ی88ا خصوص88ی برای ترک اعتیاد مراجعه کند، بدون تحمل هیچ مجازات و عقوبتی نهایت همکاری با وی خواهد شد و از آن جا که مردم به دلیل بی اطالعی گاه ب88رای ت88رک اعتی88اد به دادگاه مراجعه می کنند، در این ج88ا هم ارف88اق ه88ای الزم ب88رای معت88ادان خ88ود معرف در نظر گرفته شود. این در حالی است که با تصریح به جرم بودن اعتی88اد

قانون اص88الح ق88انون مب88ارزه ب88ا م88واد مخ88در، معت88ادان از مراجع88ه و15در ماده معرفی خود دائم در هراسند.

. برای کسانی که در کشف مواد مخدر به مأمورین کمک می کنند و همچنین3 خود مأموران، حق الکشف مناسبی در نظر گرفته شود تا در مقابل رش88وه ه88ای جزئی نخواهند حمل مواد را نادیده بگیرند. این ارفاق الزم است ب88ه ح88دی باش88د که اگر یکی از قاچاقچیان مواد مخدر هم قدمی اساسی در مع88رفی بان88د قاچ88اق

برداشت، عالوه بر دریافت پاداش مناسب از تعقیب جزایی هم معاف گردد. . در م88ورد مع88رفی معت88اد ب88رای ت88رک اعتی88اد، این ح88رکت وی اگ88ر ح88تی در4

مراجعه به پزشک خصوصی خود یا خانواده خویش ب88ود هم از مع88افیت مج88ازاتی برخوردار باشد و از این نظر تصریح قانون گذار ب8ه مع8رفی ب8ه مراک8ز خ8اص در

، نمی تواند این اطمین88ان خ88اطر را ب88رای معالج88ه معت88ادان ف88راهم آورد،15ماده چون دائم از این که مبادا تحت تعقیب کیفری قرار گرفته و در جامعه ب88ه عن88وان معتاد معرفی شوند و منزلت خویش را از دست دهن88د، در هراس88ند و از مع88رفی خود طفره می روند. همچ88نین اگ88ر معت88ادی ب88ه علت بی اطالعی ب88ه بیمارس88تان دیگری مراجعه کرد، طبق ماده فوق بای88د مل88تزم ش88د ک88ه اص88ال مع88رفی ص88ورت نگرفته است، در حالی که پزشک یا دادگاهی را که به او مراجعه شده اس88ت می

توان ملزم کرد که بیمار را به بیمارستان خاص بفرستند. قانون مجازات اسالمی وقتی جزای نقدی26. با توجه به این که طبق ماده 5

با دیگر تعزیرات همراه باشد، جزای نقدی قابل تعلیق نیست، مصوبه اخیر با این اشکال رو به روست که معتاد بی پول یا قاچاقچی پولدار را ب88ا جریم88ه م88الی ای رو به رو می سازند که قاض8ی هم ح8ق ص8رف نظ8ر از آن را ن8دارد و ی8ا تحمی8ل هزینه ناروا می شود یا کار به جایی می رسد ک88ه همیش88ه قاچاقچی88ان بخش88ی از

94

درآمد را به عنوان جریم88ه در نظ88ر گرفت88ه و ب88ه س88ادگی پ88رداخت کنن88د و در ه88رصورت، اثر تربیتی نداشته باشد.

. اغوا یا اس88تفاده از کودک8ان در ق88انون مب88ارزه ب8ا م88واد مخ88در ب88ه ص88راحت6 مطرح نشده و همچنین در وارد س8اختن م8واد مخ8در ب8ه زن8دان، مق8رراتی داریم ولی در مراکز نظامی و آموزشی ک8ه اهمیت بیش8تری دارن8د، ج8ای این مق8ررات خالی است. تسری ارفاقهای که برای بیماران خود معرف در نظر گرفته شده به خویشان معتاد نیز می تواند در معالجه وی و ترک اعتیاد سهم به س88زایی داش88ته باشد، خصوص88ا آن ک8ه بس88یاری از معت88ادان ب88ه دلی88ل ه88راس از درگ88یر ش88دن ب88ا

دادگاه، از معرفی خود یا اقدامی دیگر در این موارد طفره می روند.

95

منابع و مآخذ:الف( عربی

-قرآن کریم1(. المخدرات الخطر الداهم، دارالقلم، دمشق.1998- بار، محمد علی، )2(.در المختار، دارالفکر، بیروت.1415 حصنکی،)-3(. المقنعه. جامعه مدرسین. قم.1140-شیخ مفید،)4-گلپایگانی، محمدرضا،)بی تا(. مجمع الوسائل، دارالقرآن، قم.5(. مستدرک الوسائل، موسسه آل البیت، قم.1408-نوری، میرزا حسین،)6

ب( فارسی (. حقوق جزای عمومی، نشر میزان، تهران، چاپ1384-اردبیلی، محمدعلی، )1

هشتم. (. پژوهش88نامه ای درب88اره بح88ران جه88انی م88واد1372-اس88عدی، س88ید حس88ن، )2

مخدر، مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسالمی. تهران. (. حق888وق ج888زای عم888ومی، انتش888ارات1376-افراس888یابی، محمداس888ماعیل،)3

فردوسی، تهران، چاپ دوم.(. استفتائات. تهران. بی نا.1378-امام خمینی، روح الله،)4 ( . جوان88ان و م88واد ت88وهم زا . ت88بریز : انتش88ارات1353-اردوب88ادی ، ص88بور . )5

دانشگاه تبریز. (. پژوهشی درب88اره اعتی88اد، نش88ر فرهن88گ و ه88نر ارش88اد1367-اورنگ، جمیله، )6

اسالمی، تهران. (. فرهنگ معاص88ر ع88ربی- فارس88ی، نش8رنی، ته88ران،1391-آذرنوش، آذرتاش،)7

چاپ چهاردهم. ( . اعتی88اد و آس88یب شناس88ی خ88انواده. ته88ران:1379-آقابخش88ی، ح88بیب . )8

انتشارات دانش آفرین. .(ق8888انون مب8888ارزه ب8888ا موادمخ8888در در نظم1386-ب8888اختر، س8888ید احم8888د، )9

کنون ،انتشارات خرسندی،چاپ اول.

96

(. از میکده تا ماتمکده، تهران، انتشارات احسان.1383-برفی، محمد، )10 (.حقوق کیفری اختصاص88ی، انتش88ارات دانش88ور، ته88ران،1385-پاد، ابراهیم، )11

.1385چاپ اول، (.ج8رایم علی8ه اش8خاص، ترجم8ۀ| مجی8د ادیب، انتش8ارات1386-پرادل، ژان، )12

میزان، تهران، چاپ اول. (. جرایم علیه اشخاص، انتش88ارات جنگ88ل، ته88ران،1388-پوربافرانی، حسن،)13

چاپ اول. (. احک88ام م88واد مخ88در در م88ذاهب اس88المی.1381-پورپرشکوهی، معصومه، )14

کیهان. تهران. حق88وق کیف88ری، ترجم88ه س88ید مه88دی(. مفاهیم بنی88ادین1384،)-پی فلچر، جرج15

سیدزاده ثانی، انتشارات دانشگاه علوم اسالمی رضوی، مشهد، جلد دوم.(. تاریخ عالم آرای عباسی، تهران. بی نا.1314-ترکمان، اسکندربیک، )16 (. محمد جعفر، ترمینول88وژی حق88وق، انتش88ارات گنج1377-جعفری لنگرودی،)17

دانش، تهران، چاپ نهم. (.نظریه شهروندان تهرانی در مبارزه با م88واد مخ88در،1382- حجتی، سوده، )18

تهران: دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر. (. پژوهشی نو در م88واد مخ88در و اعتی88اد،1368- حسینی قربان، علی اصغر، )19

نشر امیرکبیر. (، اطف88ال و جوان8ان ب88زه ک8ار، ته8ران، موسس8ه1374-دانش، ت8اج زم88ان، )20

خدماتی فرهنگی رسا.،1(. شرح قانون مجازات اس88المی، بخش تعزی88رات 1388-زراعت، عباس،)21

.1388انتشارات ققنوس، تهران، چاپ دوم، (. شرح قانون مجازات اسالمی-بخش دیات، جلد اول1387-زراعت، عباس،)22

، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ چهارم. (. ش88رح ق8انون مج8ازات اس8المی-بخش دی8ات، جل88د1387-زراعت، عب8اس،)23

دوم، انتشارات ققنوس، تهران، چاپ چهارم.

97

(. ش88رح ق88انون مج88ازات اس88المی-بخش قص88اص،1387-زراعت، عب88اس،)24انتشارات ققنوس، تهران، چاپ سوم.

(. ق88انون مج88ازات اس88المی در نظم حق88وق کن88ونی،1389-زراعت ، عب88اس،)25انتشارات ققنوس، تهران، چاپ چهارم.

(. جرایم مواد مخدر از دیدگاه داخلی و حقوق بین1380-ساکی، محمدرضا، )26المل، خط سوم، تهران.

(. ج88رایم علی88ه اش88خاص، انتش88ارات مج88د، ته88ران،1389-سپهوند، امیرخان،)27چاپ پنجم.

(. حق8وق ج8زای عم8ومی، جل88د اول، انتش88ارات1376-ش88امبیاتی ، هوش88نگ،)28ژوبین، تهران، چاپ هشتم.

(. حقوق کیفری اختصاص88ی، جل88د اول، انتش88ارات1377-شامبیاتی، هوشنگ،)29ژوبین، تهران، چاپ پنجم.

(.حق88وق ج88زای عم88ومی، جل88د اول، انتش88ارات گنج1376-ص88انعی، پروی88ز،)30دانش، تهران، چاپ هفتم.

(. حقوق جنایی، انتشارات دانش88گاه ته88ران،1353-علی آبادی، عبدالحسین، )31چاپ پنجم.

(.موادمخ88در و ج88رم، ریچ88ارد همرس88لی، ترجم88ه1389-عل88یزاده، علیرض88ا، )32دکترعلیرضا علیزاده،انتشارات مجد،چاپ اول .

(. فرهنگ فارسی عمید، انتشارات امیر کبیر، تهران.1378-عمید، حسن، )33( .بررسی حقوقی-روانشناختی انگیزه. 1383-کاویار، میرحسین،)34 (. پیشگیری از سوء مصرف مواد مخدر در نوجوانان،2002-کالنتز و هارتل، )35

یافته های جاری و جهت گیری های آتی، )مسعود محم88دی و همک88اران، م88ترجم(،، بوتوین گیلبرت جی.) مجید قربانی، مترجم(، چاپ نشده.12فصل

(.م88واد مخ88در و بزهک88اری.) در مجل88ه علمی پزش88کی1379-گرجی88ان،بهمن،)36 ، تهران سازمان پزشکی قانون کشور.19- شماره 37 قانونی (.

(. امیر کبیر. تهران.1385-گزارشی از اولین سمینار بررسی مسائل اعتیاد، )38

98

( بایس88ته ه88ای حق88وق ج88زای عم88ومی، نش88رمیزان،1378-گل88دوزیان، ای88رج،)39تهران، چاپ دوم.

(.حقوق کیفری اختصاصی، انتشارات دانشگاه تهران،1380-گلدوزیان، ایرج،)40تهران، چاپ هفتم.

(.محشای قانون مجازات اس88المی، انتش88ارات مج88د،1386-گلدوزیان، ایرج، )41تهران، چاپ هشتم.

(. پزش88کی ق88انونی، جل88د اول، انتش88ارات انیش88تین،1377-گودرزی، فرامرز،)42تهران، چاپ اول.

(. پزشکی ق88انونی ، جل88د دوم، انتش88ارات انیش88تین،1377-گودرزی، فرامرز،)43تهران، چاپ دوم.

(. نظریه ه88ای1984-لیتری ون، جی، سیرز مولیه، پیرسون هلن و انشتاین، )44 سوء مصرف مواد، چ88اپ اول. مح88ل نش88ر: ته88ران: انتش88ارات جامع88ه و فرهن88گ

ستاد مبارزه با مواد مخدر ریاست جمهوری.(. آشنایی با علوم اسالمی، تهران. بی نا.1365-مطهری، مرتضی، )45 (. نظ88رات قض88ایی در ج88رایم م88واد مخ88در، ققن88وس.1378-مظفری، احمد، )46

تهران. (. فرهنگ فارسی، انتشارات هنرور، ته88ران، چ88اپ دوم،1385-معین، محمد،)47

1385. (. بررس88ي تغی88یرات عم88ده ی اص88الحیه ی ق88انون1391-مقصود پ88ور،رس88ول، )48

مجم88ع تش88خیص مص88لحت9/5/1389اصالح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب نظام، مجله وکی88ل م88دافع، فص88لنامه داخلی ک88انون وکالی دادگس88تری خراس88ان ،

شماره چهارم. (. مسئولیت کیف88ری، جل88د اول، نش88رمیزان،1390-میرسعیدی، سید منصور،)49

.1390تهران، چاپ سوم، (.زمینه حق88وق ج88زای عم88ومی.ک88انون وکالی دادگس88تری1378-نوربها.رضا، )50

چاپ دوم، بی جا.(.فتوای تحریم اعتیاد و مواد مخدر، نوید نور. تهران.1372-نوری، یحیی، )51

99

(. راهنمای کاربرید درمان س88وء1382-وزیریان، محسن و مسشتاری گالره، )52 مصرف کنندگان مواد، )چاپ جهارم، ویرایش دوم، همراه با ب88ازنگری(، مع88اونت سالمت وزارت بهداشت درمان و آم88وزش پزش88کی، ب88ا همک88اری دبیرخان88ه س88تاد

مبارزه با مواد مخدر، تهران: موسسه انتشارات پرشکوه. (. مروری بر برنامه های کاهش تقاضای مواد مخدر1382-وزیریان، محسن، )53

،تهران.8در ایران و.... نشریه رفاه و تعاون، شماره (.بایسته های حقوق جزای عمومی، تهران، جنگل.1388-ولیدی، محمدصالح،)54 (.بررس88ی تط88بیقی عنص88ر روانی ج88رائم غیرعم88دی1390-وهابی، مجت88بی ، )55

ال، پایان نامۀ| کارشناسی ارشد دانشگاه گیالن. درحقوق ایران و نظام کامنج( مجالت، نشریات، روزنامه ها

.خداکرمی، نبی، بحثی پیرامون عنصر روانی جرم قتل در ادیان الهی و ای88ران56باستان، قسمت دوم جرمشناسی.

.روزنامه اعتماد57د( قوانین

مجلس اسالمی، سایت، مجلس شورای1392اسالمی.قانون مجازات58. سایت مجلس1389.قانون اصالح مواد مخدر مصوب سال 59

ه\( سایت ها60.http://rc.Majlis.ir

61.http://rc.Majlis.ir.

62.http://www.salamatnews.com

Abstract:

Addiction is a form of dependence in terms of frequency and duration of drug

use can be achieved with physical force and psychological dependency. The

terms of repeat criminal offenses against the drug substance can be achieved

with a drug load and the achieved results. The same characteristics that make the

difference and use of drugs is a crime.Witho at any doubt the will, including

100

investigating the physiological and spiritual conditions of the condemn during

conducting the criminal action is in the utmost importance comparing with

physical charges including the ones which bring about death casulities or not,

these actions are considered to be the severest kind of violation.

The conditions in which an action is considered in fall will are as below:

intention, having know ledge, having a specific in mind and conduction other

than that an action will not be considered the wills special stance in legislation

and punitive actions gives importance to a complete revision or refinement of

the laws once in a while. This need is haled by the eventuality of different things

happening during the course of time. These revisions and refinements can clarify

the ambiguities and ratify the problems considering each day's situations. These

actions need to stem from the coordination of legislative with each days

situations.for the realization of a crime to violate the prohibitions Avamrv

legislation is not enough, but a criminal act should be subject ILFE and demand

will result ILFE with other elements of the crime [legal element, the element of

mens rea as identified material] mental element or mens rea expression as a

fundamental pillar to achieve mass moral justification to commit criminal

liability, so the lack of it, reprimanded committed to eliminate.

Keywords: Spiritual element, legislator, Criminal, drugs,Mass, addiction.

101

Islamic Azad university

Science & Research Branch Rasht

M.A Thesieon:Criminal Law and Criminology

Title:

The effects of drugs on the realization of

spiritual pillar of crime

Supervisor:

Abbas Taghvaei

By:

Uosef Tanha soyeri

summer 2015

102