1-1- مقدمه - download-thesis.com€¦ · Web viewاز استاد معظم جناب خانم دکتر مسلم رستمی که افتخار شاگردی ایشان را داشته

دانلود متن کامل درdownload-thesis.com

دانشگاه آزاد اسالمی

1

http://download-thesis.com/


واحد کرمانشاه دانشکده تحصیالت تکمیلی

پایان نامه جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد (M.A رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری )

عنوان: توسعه ناپایدار شهری در اسکان غیررسمی

)نمونه موردی:محله جعفرآباد(

استاد راهنما دکتر مسلم رستمی

نگارنده

…………………………

1393بهمن ماه

سپاسگزاری:

در مراحل انجام این تحقیق از راهنمائیهای دلسوزانه افرادی بهره من66د ب66ودمکه در اینجا الزم است مراتب تشکر وقدردانی را ابراز نمایم:

از استاد معظم جناب خانم دکتر مسلم رستمی که افتخار شاگردی ایش66ان را ان66د،داشته و در این تحقیق با راهنمائی های ارزنده خویش بنده را یاری فرم66وده

کمال تشکر و سپا سگزاري را دارم. استاد گرانقدر جناب آقای دکتر نوذر قنبری که همواره در طی مراحل مختلف این دوره تحص66یلی خصوص66ا این تحقی66ق در مق6ام اس66تاد مش66اور ب66ا راهنمائیه6ا و

2



مساعدت های متفکران66ه، بن66ده را م66ورد الط66اف خ66ویش ق66رار داد، ب66دین وس66یلهسپاس قلبی خویش را به ایشان اعالم می دارم.

از اساتید بزرگوار گروه جغرافیا خصوص66ا دک66تر ک66وچکی ن66ژاد ک66ه هم66واره دراند صمیمانه سپاسگزارم.مراحل تحصیل راهنمای بنده بوده

پیشکش به

مهربانم که هفت آسمانمادر از بلن6دای مقام شامخش در

عج6ب استو

بزرگوارم کهپدر روح ملکوتی قلم ناقصم را یارای وصف

کرامت بی منتهایش نیست...و تقدیم به

حامی همیشگی عرصه زندگیمهمسرم

3



فهرست مطالب عن6666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666666وان

صفحهفصل اول : کلیات پژوهش

3.............................................................................- مقدمه1-17......................................................................- طرح مسأله1-211............................................- اهمیت و ضرورت انجام تحقيق1-312.............................................- مرور ادبیات و سوابق پژوهش1-421......................................................- اهداف مشخص تحقيق1-521................................................................- اهداف عملیاتی1-622................................................................- سؤاالت تحقیق1-7

4



22.............................................................- فرضيههاي تحقیق1-822......................................- جنبه جديد بودن و نوآوري در تحقيق1-9

22..........................................................- موانع و محدودیتها1-1024......................................فصل دوم: ادبیات و مبانی نظری پژوهش

25...........................................................................- مقدمه2-127.............................................................................- محله2-2

29.................................................- سیر تاریخی نظریه محله2-2-130.........................................- مفهوم محله در شهرهای ایران2-2-231..................................................- کارکرد محلههای شهری2-2-3

32..................- مبانی و مفاهیم پایداری، توسعه پایدار و محله پایدار2-332.......................................................................- پایداری2-3-133........................................................................- توسعه2-3-233................................................................- توسعه پایدار2-3-3

35..........................................................- توسعه پایدار شهری2-436.....................................................- ناپایداری توسعه شهری2-536..........................................................- بنیادهای شهر پایدار2-637.......................- مفاهیم و ديدگاههاي اساسي در توسعه محلهای2-740.....................................................................- محله پایدار2-840.....................................- پیدایش دیدگاه توسعه محلهای پایدار2-9

41.......................- نمونههایی از رویکردهای مرتبط با محله پایدار2-1041.....................................................- طراحی محله سنتی2-10-141.......................- توسعه محلی مبتنی بر حمل و نقل عمومی2-10-242..........................................................- محالت سرزنده2-10-342........................................................- ایده محدوده امن2-10-443.......................................................- ایده رشد هوشمند2-10-543...................................................- توسعه محلهای پايدار2-10-644........................................- ابعاد و معیارهای پایداری محله2-10-7

51....................- وظایف شهرداري در زمینه توسعه پایدار محلهای2-11

5



54...........................................................- اسکان غیررسمی2-1257.......................- ویژگیهای اساسی سکونتگاههای غیر رسمی2-12-1

63.................................................- نقد مفهوم حاشيه نشيني2-1365.............................................................- پایداری محلهای2-1565.............................................................- ابعاد شهر پایدار2-1668.................................................- شاخص های توسعه پایدار2-1773............................................- شاخص های پایداری در جهان2-18

73.....................................................................- انگلیس2-18-173.........................................................................- چین2-18-274......................................................................- آمریکا2-18-3

80..........................فصل سوم: روش شناسی و محدوده مورد مطالعه81...........................................................................- مقدمه3-181...................................................................- روش تحقیق3-283...................................................................- جامعه آماري3-383...........................................- گروه نمونه و روش نمونه گيري3-485...........................- ابزار گردآوری اطالعات و روایی و پایایی آن3-5

85..................................................- ابزار گردآوری اطالعات3-5-186................................................- روایی و پایایی پرسشنامه3-5-2

87.................................................- روش تجزیه و تحلیل دادهها3-688...........................................................- فرایند انجام تحقیق3-790..................................- محدوده مورد مطالعه )محله جعفرآباد(3-8

97...............................فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش98...........................................................................- مقدمه4-198...............................................................-آمارهای توصیفی4-2

130...- بررسی شاخصهای توسعه پایدار محلی در محله جعفرآباد4-3-1-8132....................................................................- امنیت و ایمنی

132.................................................................- تنوع و سرزندگی134..................................................................- هویت و خوانایی

6



134...............................................................- پویایی و سازگاری135.....................................................................- احساس تعلق

136..........................................................................- دسترسی140...................-تحلیل توسعه پایدار شهری در محله جعفرآباد4-3-1-1

143..................فصل پنجم: آزمون فرضیه ها، نتایج پژوهش و پیشنهادها144.........................................................................- مقدمه5-1144...............- بررسی و تفسیر یافتههای پژوهش و آزمون فرضیات5-2146....................................................................- نتیجهگیری5-3144.....................................................................- پیشنهادها5-4

156.................................................................................منابع:160...............................................................................پیوست

فهرست جداول

7



28...............................: واژگان معادل محله و ویژگیهای آن1-2جدول

50..........................: اهداف و راهبردهاي ایجاد محالت پایدار2-2جدول

52..............: وظایف شهرداري در زمینه توسعه پایدار محلهای3-2جدول

53............: ارتباط بین وظایف شهرداري و شاخصهاي پایداري4-2جدول

62...............................: عتاوین مختلف پدیده حاشیه نشینی5-2جدول

75........: شاخص های اجتماعی توسعه پایدار در آمریکا6-2جدول شماره

75.................: شاخص های اقتصادی توسعه پایدار در آمریکا7-2جدول

76.....................: شاخص های بنیادی توسعه پایدار در آمریکا8-2جدول

76.........: شاخص های زیست محیطی توسعه پایدار در آمریکا9-2جدول

98..................................................(جنسیت پاسخگویان1-4جدول )

99...............................................(سن پرسش شوندگان2-4جدول )

99.........................................(: وضعیت سواد پرسش شوندگان4-3)

101............................(: وضعیت اشتغال پرسش شوندگان4-4جدول )

102..................(: آمار توصیفی شاخص های پایداری کالبدی5-4جدول )

116................جتماعیهای پایداری ا(: آمار توصیفی شاخص 6-4جدول )

122................ اقتصادیهای پایداری(: آمار توصیفی شاخص 7-4جدول )

130............. زیست محیطی(: آمار توصیفی شاخص پایداری8-4جدول )

138.........................: توسعه پایدار محلی در محله جعفرآباد9-4جدول

139...............توسعه پایدار محلی در محله جعفرآباد t: مقدار 10-4جدول

8



برای تحلیل توسعه پایدار شهری در محلهt: نتایج آزمون 11-4جدول 141....................................................................................جعفرآباد

( ضرایب تعیین متغیرهای تأثیرگذار بر توسعه پایدار محله12-4جدول )142....................................................................................جعفرآباد

( رگرسیون چندگانه برای بررسی توسعه پایدار محله13-4جدول )142....................................................................................جعفرآباد

9



فهرست نمودار98................(: پرسش شوندگان به لحاظ جنسیت به درصد1-4نمودار)

99..............( سهم پرسش شوندگان به لحاظ سن به درصد2-4نمودار )

100...............................(: وضعیت سواد پرسش شوندگان3-4نمودار)

101.....(: فراوانی پرسش شوندگان به لحاظ وضعیت اشتغال4-4نمودار )

141.....................(: بررسی عوامل پایداری محلی در جعفرآباد5نمودار)

142(: ضرایب بتای متغیرهای تأثیرگذار بر پایداری محله جعفرآباد6نمودار )

10



چکیده-میگذرد. محله به عن6وان کوچ6ک محلهای توسعه از شهری پایداری به رسیدن راه

توان66ده66ا ب66وده و محل66ه پای66دار میترین واحد شهری، از نخستین اول66ویتترین و مهم زیربنای مناسبی را برای توس66عه پای66دار ش66هری ف66راهم نمای6د. ناپای66داری توس66عه ش66هری مهم66ترین چ66الش ه66زاره س66وم اس66ت. محالت فقیرنش66ین و اس66کان غیررسمی در شهرها ب66ا توس66عه پای66دار ش66هری در تن66اقض ق66رار دارد. ه66دف این پ66ژوهش بررس66ی توس66عه پای66دار ش66هری و محلهای در محل66ه جعفرآب66اد ش66هر

و ب66هتحليلي و از نوع کاربردی ب66وده6 روش پژوهش توصيفي کرمانشاه میباشد. صورت پیمایش66ی و ب66ا اس66تفاده از اب66زار پرسش66نامه انج66ام گرفت66ه ش66ده اس66ت.

،1390جامعه آماری شامل کلیه ساکنین محله جعفرآباد که براساس سرشماری نف66ر بدس66ت268 نفر است، حجم نمونه براساس فرمول کوکران 37423برابر

گیری به صورت روش تص66ادفی س66اده میباش66د.آمده است. همچنین روش نمونه (،74/2(، دسترس66ي)96/1توسعه پایدار محله جعفرآباد در ش66اخص س66رزندگی )

(، آل66ودگی ص66وتی و11/2(، راح66تي، آس66ایش و آرامش)12/2ج66ذابيت و تم66ایز)(، احس66اس تعل66ق)17/2(، ايم66ني و ام66نیت)32/2(، تنوع و خوانایی)04/3بصری) (، ت6راکم و معیاره6ای89/2(، هویت و خوان6ایی)14/2(، پویایی و سازگاری)56/2

( بوده است که در بیشتر شاخص ه66ا28/3( و مشارکت )01/2قابل تحمل محله) از حد متوسط و استاندارد پایین تر بوده است. نتایج تحلیل توسعه پایدار ش66هری در محله جعفرآباد بیانگر آن است که تمام شاخصهای پایداری کالبدی با می66انگین

(، پای66داری اقتص66ادی )53/2(، پای66داری اجتم66اعی )79/2 تک نمون66ه ای )tآزمون ( در محل66ه جعفرآب66اد پ66ایینتر از ح66د35/2( و پای66داری زیس66ت محیطی )93/1

متوس66ط و اس66تاندارد ق66رار دارد. عم66ده ت66رین متغیره66ای مس66تقل تأثیرگ66ذار ب66ر توسعه پای66دار محل6ه ب6ه ت66رتیب اول6ویت، عبارتن66د از پای6داری کالب66دی، اجتم66اعی، زیست محیطی و اقتصادی میباشد. بنابراین ب6ا توج6ه ب66ه بررس66ی این شاخصها و

مقدار پایین بودن آنها از حد استاندارد محله جعفرآباد دچار ناپایداری است.

واژگ==ان کلی==دی: توس==عه پای==دار ش==هری- اس==کان غیررس==می- محل==هپایدار- محله جعفرآباد

1



فصل اول کلیات تحقیق

- مقدمه1-1 توسعه شهری درمعنای عام آن، براثر بازتاب فضایی اسکان غیر رسمی، ناپایدار شده است، موضوعی که ارائه و مورد بحث قرار خواهد گرفت، ام66روزه یکی از چالش های عمده ناپای66دار کنن66ده ش66هری و گونهای شهرنش66ینی ب66ا مش66کالت ح66اد موس66وم ب66ه اس66کان غ66یر رس66می ی66ا حاش66یه نش66ینی می باش66د. س66کونتگاههای غیررسمی همواره یکی از مسائل اصلی شهرهای کشورهای در حال توسعه و از جمل66ه ای66ران ب66وده اس66ت. در دههه66ای اخ66یر بحث فق66ر ش66هری و س66کونتگاههای غیررسمی بیش از پیش با مفهوم عام توسعه پایدار ش66هری گ66ره خ66ورده اس66ت. ام66روزه درک فراگ66یری در س66طح بینالمللی از مس66ئله پای66داری و نقش آن در پایداری اجتماعی و پایداری شهری شکل گرفته است به نحوی که در بس66یاری از پیمانهای بینالمللی محو فقر به طور عام و فقر شهری ب66ه ط66و خ66اص ب66ه عن66وان یکی از اهداف اص66لی جامع66ه جه66انی تعری66ف میش66ود. در این زمین66ه شاخصترین

( است2000توافق جهانی بر روی اهداف توسعه هزاره از سوی رهبران جهان ) ک66ه از می66ان ب66ردن فق66ر و گرس66نگی و تض66مین پای66داری زیس66ت محیطی )بهب66ود

2



دسترسی به مس66کن مناس66ب و بهب66ود اس66کان غیررس66می( از اه66داف اص66لی آن(.27: 1388است )ایراندوست،

محالت فقیرنشین و اس66کان غیررس66می در ش66هرها ب66ا توس66عه پای66دار ش66هری در تناقض ق6رار دارد. ام66روزه پدی6ده اس66کان غیررس66می در اط66راف ش66هرها ام66ری است اجتناب ناپذیر که بخصوص در کشورهای جهان سوم باید مورد توجه برنامه ریزان شهری و مس66ئوالن و متولی66ان ش66هرها، ق66رار گ66یرد. در بع66د کالن، اس66کان غیررس66می عب66ارت اس66ت از ش66کل گ66یری ش66یوه شهرنش66ینی ناپای66داری ک66ه در سکونتگاههای درون یا مجاور شهرها با س66یمایی ناخوش66ایند و خ66ارج از فض66اهای رسمی و برنامه ریزی شده تجلی مییابد )گروه مطالعات برنامه ری66زی و توس66عه

(. حاشیه نشینی یکی از پاش66نه آش66یلهای توس66عه پای66دار66:2 1390پایدار شهری، ش66هری تلقی میش6ود، براس66اس مص66وبات برنام66ه توس66عه ه66زاره س66ازمان مل66ل

میلی66ون زاغ66ه نش66ین از امکان66ات100 میالدی دس66ت کم 2015بایستی تا س66ال بهداشت، مسکن و فرصتهای نوین آم66وزش برخ66وردار ش66وند )نق66دی و ص66ادقی،

1385 :219.) ط6ورهاي غيررسمي، ب6ههاي اخير به تدريج محالت نابسامان و سكونتگاهطي دهه

عمده در حاشيه شهرهاي بزرگ كشور، خارج از برنامه رسمي توس66عه ش66هري و صورت خودرو شكل گرفت66ه و گس66ترش يافت66ه اس66ت. اين پدي66ده در مطالع66اتبه

درآم66د وباشد. تجمع اقش66ار کمهاي شهري مطرح ميعنوان يكي از آسيبشهري به ای از شهرنش66ینی ناپای66دارهای غیررسمی ش66یوهمشاغل غیررسمی در سگونتگاه

ه66ای اجتم66اعیه66ا و ناهنج66اریرا بوجود آورده است و زمینه ساز بس66یاری از آس66یب (. از پدی6ده ه6ای عم66ده221-6:242 1393ش66ده اس66ت )جمش6یدی و همک66اران،

ناپایدار کننده شهری به ویژه در کش6666ورهای درحال توسعه، گونهای شهرنشینی است که بنابر مش66اهدات جه66انی1با مشکالت حاد موسوم به اسکان غیر رسمی

درحال گسترش فزاینده اس66ت. این گون66ه س66کونتگاهها ه66ر چن66د جلوهای از فق66ر است اما بازتاب کاستیها و نارسایی های سیاس66تهای دول66تی و ب66ازار رس66می ن66یز محسوب می شوند. اسکان غیر رسمی به سبب باز تولید فقر و گسترش آن، به مخاطره انداختن محیط زیست و تحمیل هزینه ای بیشتر برای حل مش66کالت، در مقایسه با هزینه پیشگیری از آنها، تهدیدی جدی برای پای66داری و انس66جام جامع66ه شهری و نیازمند تدابیر ویژه ای برای س66اماندهی وض66عیت کن66ونی و جلوگ66یری از گسترش آنها در آینده است. از آنجا که اسکان غ66یر رس66می از زمینهای فرات66ر از امکان آن نشات می گیرد و بر محیطی فراتر از مک66ان آن ن66یز ت66اثیر می گ66ذارد، چاره جویی این مسئله به سیاستگذاری و اقداماتی نه فق66ط درس66طح محلی آن،

بلکه درسطح ملی نیاز دارد. توس66عه ش66هری درمعن66ای ع6ام آن، براث66ر بازت6اب فض66ایی اس6کان غ66یر رس66می ، ناپایدار شده اس66ت، واقعیت این اس66ت ک66ه انتق66ال ناگه66انی بس66یاری از س66اکنان س66کونتگاههای غ6یر رس66می از ش66یوه معیش6ت س66نتی و رس66می جعفرآب66ادیی ب66ه معشیت نامشخص و نوینی ک6ه تمهی66دات الزم و متناس66ب شهرنش6ینی - در ابع6اد اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و کالبدی فراهم نیس66ت، آنه66ا را ب66ه س66کونتگاههای

- هر چند در این سند برای تاکید بر رسمیت نداشتن این سکونتگاهها در برنامه ریزی شهری و در مواردی از11 نظر مدیریت شهری از عنوان » اسکان غیر رسمی« استفاده شده است. لیکن » خودرو« ، » نامتعارف« ، »

غیرمجاز « ،» خودانگیخته« ، » نابسامان« و حاشیه نشینی نیز به آنها اطالق شده است.

3



ناپایداری کشانده است که به منظور جای پا یافتن در شهر و ب66ه امی66د طی دوره گ666ذار، انتخ666اب ش666ده ان666د. عالوه ب666ر این ، مس666ئله بالتکلیفی بس666یاری از این

که ساکنان را دائم درخطر تخ66ریب، تخلی66ه و تع66رض–سکونتگاهها از نظر قانون موجب احساس ناامیدی و ع66دم ام66نیت خانواره66ا و م66انع–رسمی نگاه می دارد

تالش، مشارکت اجتم66اعی و همبس66تگی آنه66ا باجامع66ه ش66هری اس66ت، ام66ری ک66ه پیامدهای نامطلوب فرهنگی ) حتی برای نسلهای آتی آنه66ا و محیطه66ای مج66اور ( در بر دارد. ازاین رو، در وضع موجود مسئله عبارت است از: محرومیت س66اکنان این سکونتگاههای گسترده که حامل یا مستعد نابنهجاریهای اجتماعی، اقتص66ادی،

کالبدی و زیست محیطیاند و نیاز مبرمی به ارتقای شرایط محیطی دارند. باتوجه به گرایش های موجود و نبود نشانهای ازتغییر سیاستها، چشم انداز نگران کنن66دهای از رش66د اس66کان غ66یر رس66می و ناپایدارس66ازی ش66هرها وج66ود دارد ک66ه

ارادهای ملي و تدابیری مشخص، متفاوت از روال کنونی ، میطلبد. ط66ور عم66ده ب66ا تص66رف و س66اخت غيررس66مي زمين واس66كان غيررس66مي ك66ه ب66ه

مسكن، عدم رعايت ضوابط و مقررات رسمي و متع66ارف ش66هري و س66اختماني، كمبود شديد خدمات زيرساختي و اس66تفاده غيررس66مي از تأسيس66ات و تجه66يزات-شهري، رشد سريع كالبدي و جمعيتي، اشتغال غالب غيررسمي، ناپايداري سازه

ه66اي خ66دماتي، ناپاي66داري درآم66د و در نه66ايتاي و تأسيساتي، پايين ب66ودن س66رانه ه66ايگيري خرده فرهنگهاي اجتماعي و شكلبستر كالبدي مناسب جهت رشد آسيب

كج66رو و ايج66اد م66أمن و پناهگ66اه مناس66ب جهت مج66رمين و بزهك66اران اجتم66اعي شود، طي دو دهه گذشته تبدیل به چالشی بزرگ، به ش66كلمشخص و شناخته مي

غ66الب در حاش66يه ب66ه وي66ژه دركالن ش66هرها، ش66ده اس66ت. اس66كان غيررس66مي از ش66ود. رش66د فزاين66دهاي ناش66ي ميعوامل كالن ساختاري در سطح ملي و منطق66ه

ه66اي دول66تي و غيردول66تي جهت توس66عه و ارائ66هجمعيت ش66هري از ت66وان س66ازمان خدمات و تس66هيالت ش66هري ب66راي اين جمعيت فزاين66ده پيش66ي گرفت66ه و ب66رآورده

ري6زينشدن نياز مسكن و سرپناه اقش6ار كم درآم6د در فض66اي رس6مي و برنام6ه س6ابقه گس6ترشاي بينشيني و اس6كان غيررس6مي را ب6ه گون6هشده شهر، حاشيه

(.40، 1390داده است )شیعه و همکاران، عن66وان یکی از کش6ورهای در ح6ال توس6عه ک6ه ب6ا مس6أله اس6کانای6ران ن6یز ب6ه

-ی برخورد با این پدیده قابل بررسی میباشد، از لحاظ نحوهغیررسمی مواجه می توان66د همانن66دهای غیررسمی در ای66ران میگاهگیری سکونتباشد. منشأ و روند شکل

ای از ش66دتطور مقایسهکشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه باشد، ولی به ی مرس66وم درش66یوهت یکسانی برخوردار نیست. اس66کان غیررس66می ب66هو وحد

ب66ا ش66دت نس66بتا زی66ادی رون66د50ی آغ66از، ت66ا اواخ66ر ده6ه1320ی ای66ران از ده6ه عن66وانگ66یری ب66هگسترش خود را طی نموده و بعداز انقالب از لحاظ ش66دت ش66کل

-ش66ود. در طی این دوران، ب66هیکی از معضالت اساسی شهرهای ایران مطرح می ه66ای سیاس66ی،داری، تح66والت و دگرگ66ونیدنبال رشد رواب66ط و مناس66بات س66رمایه

وج66ود آم66د. تمرک66ز دولت وقت در مع66دودی ازاقتصادی و اجتم66اعی ش66گرفی ب66ه داریهای رشد و توسعه به واسطه رواب66ط س66رمایهعنوان کانونشهرهای کشور به

وابسته یا غیر مولد بوده که این عوامل موجب فاصله شهر و روس66تا و مه66اجرت بخش66ی از روس66تاییان ب66ه ش66هرها ب66ه امی66د کس66ب اش66تغال هم66راه ب66ا مس66ائل و

گ66یری اس66کان غیررس66می در حواش66ی و ح66تیمش66کالت متع66ددی از جمل66ه ش66کل

4



مناطق داخل شهرها گردید. در طی رون66د تح66والت م66ذکور، تم66امی ش66رایط الزم ها و رشد شهرنشینی به شکل شتابان ف66راهم آم66د. همچ66نین،جهت تقویت گرایش

داری وابس66ته ب6ه پ6یرامونیفرایند توسعه کشور به شکل برونزا در قالب سرمایه ه66ای کهن و س66نتی تولی66د معیش66تی ش66د )خ66اکپور وم66وجب از همپاش66ی نظ66ام

نمايد اين است كه در كشور(. بطور کلی، آنچه مسلم مي6،158 1390همکاران، المللي واي66ران عالوه ب66ر رون66د ف66وق، تح66والت ناش66ي از ش66كل تقس66يم ك66ار بين

دگرگوني ساختار اقتصادي كشور، افزايش و انباشت درآمدهاي نفتي و اصالحات ی تسريع روند شهرنشيني و به تبع آنارضي بعد از دهه چهل از جمله علل عمده

(.221-6:242 1393باشند)جمشیدی و همکاران، گيري اسكان غيررسمي میشكل نش66ینی در من66اطق مختل66فی حاش66یهبراس66اس مطالع66ات انج66ام ش66ده در زمین66ه

ت66وان گفت ک66ه مهم66ترین ویژگیه66ای آن عب66ارت اس66ت ازنش66ین ای66ران، میحاش66یه ساخت و ساز نامناسب، فقر ف66رهنگی، اجتم66اعی و اقتص66ادی، بیک66اری، اش66تغال کاذب، عدم رعایت بهداشتی جمعی و فردی، عدم دسترسی به امکانات رف66اهی، بهداشتی و آموزشی، افزایش جرم و جنایت، فساد، فحشا، مص66رف بیش از ح66د

اکن66ونمواد مخدر در مقایسه با سایر مناطق شهری و غیره و از س66وی دیگ66ر همدر اط66راف ش66هرهای ب66زرگی چ66ون ته66ران، مش66هد، ش66یراز، کرم66ان، اص66فهان،-]کرمانشاه[ و سایر شهرهای کشور نیز شاهد رش66د و گس66ترش من66اطق حاش66یه

. (1388ربانی و همکاران، باشیم )نشین می نظراننحوی که برخی از صاحبی عام است به در زمان ما یک پدیدهنشینیحاشیه

ای درصد مردم شهرهای بزرگ جهان در مناطق حاش66یه30دارند حدودا اظهار می درص66د جمعیت70 ت66ا 30ح66ال، ب66رخی از من66ابع حجم آن را زندگی میکنند. ب66ا این

آب66ادی وبس66یاری از ش66هرهای کش66ورهای در ح66ال توس66عه اعالم میکنن66د )زنگی درآم66دهای غیررسمی با تجمعی از اقشار کمگاه(. سکونت66،179 1384همکاران،

-همراهند و زمین6ه 2ای از شهرنشینی ناپایدار و شیوه1و غالبا با مشاغل غیررسمیش6مار میهای اجتم6اعی ب6هساز بسیاری از آسیب رون6د. این مش6کل ش66هری ص6رفا

ای کالبدی و فیزیکی نبوده و از عوام66ل کالن س66اختاری در س66طوح ملی ومسأله (. مح66رومیت و ع6دم برخ66ورداری66،1 1383ش66ود )پورآق66ایی، ای ناشی میمنطقه های غیررسمی از تس6هیالت زن6دگی ش66هری در قی6اس ب6ا دیگ6ر ن6واحیگاهسکونت

شهری، آنها را به کانون بغرنج شهری و مانع توسعه پایدار انس66انی تب66دیل نم66وده سازی، تعداد زیادی از ش66هروندان ب66هاست. جای تردید نیست که در فرایند جهانی

های اجتماعیهای شهرها رانده خواهند شد و به تبع آن از بسیاری از حمایتحاشیه(.6، 1381نیز محروم خواهند شد )صرافی،

شهر کرمانشاه به دلیل سرعت تحوالت اقتصادی خود در دهه های اخیر مخصوصا ه66ای کث66یری از جمعیت روس66تاهای ب66ومی و غ66یری حض66ورگروه عرص66ه70ی دهه

گ66یری ازهای ایالم و لرستان( بوده اس66ت ک66ه این اف66راد ب66رای به66رهبومی )استان های اقتصادی راهی این ش66هر ش66دهاند. س66رعت ب66االی جمعیت مه66اجران وفرصت

عدم امکان ارائه خدمات سکونتی برای آنها از یک سو و فقدان اه66رم نظ66ارتی و ه66ای غیررس66میگاهکنترلی از سوی دیگر، باعث شده که طیف وسیعی از سکونت

و نابسامان در اطراف شهر هویدا ش66ود )البت66ه قاب66ل ذک66ر اس66ت ک66ه بس66یاری از1 - Informal Jobs2 - Unsustainable Urbanization

5



ی خود به این ش66هر مه66اجرتافراد مهاجر اغلب به دنبال افراد خانواده و یا قبیله های غیررسمی و محالت فقیر نش66یناند(. روند روبه رشد و گسترش اسکانکرده

ی نظ66ام توس66عه ش66هریدر شهر کرمانشاه گویای واقعیت انکار ناپذیر در عرص66ه ه66ای به دلیل تزریق س66رمایه50ی کشور است. این گرایش که مخصوصا در دهه

-های واردات محور، بروز جنگ تحمیلی در ده66هناشی از درآمدهای نفتی و سیاست ه66ای همس66ایههای متع66دد در من66اطق روس66تایی اس66تان و اس66تان، خشکسالی60ی

)ایالم و لرستان( روند صعودی به خود گرفت. ب66ا توج66ه ب66ه مط66الب گفت66ه ش66ده، گیری این پدیده مسایل متعددی را با خود به همراه دارد که فقط محدود ب66هشکل

ط66وری ک66هسازد، بهشود و حتی کل یک شهر را متأثر مینشینی نمیمناطق حاشیه ی شهرنش6ینی اس6ت. اش66تغال اف6راده6ا در زمین6هپیام6د آن ب6روز ان6واع ناهنج6اری

نشین در مشاغل غیررسمی و کاذب، وجود ساخت و س66ازهای غ66یر مج66از،حاشیه ی خ66دمات مناس66ب در این من66اطق، آل66ودگیها ب66رای ارای66هعدم توانایی شهرداری

زیست، اثرات نامطلوب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی این مناطقمحیط نشینی و اسکانبر کل سیستم شهری و غیره از جمله آثار مخرب و مضر حاشیه

(. ب66ا اس66تفاده از221-66:242 1393باش66د)جمش66یدی و همک66اران، غیررس66می می ت6وان ب6ه احی6اء مج6دد ایننظریات جدید همچون توسعه پای6دار و محل6ه پای6دار می

(. بن66ابراین اس66تفاده از اص66ول66،114 1390محالت پ66رداخت)ملکی و حبی66بی، ه66ای محل66ه،من66دی از ظ66رفیتریزی شهری و بهرهمحلههای پایدار در فرآیند برنامه

ها ممکن نیست.بدون شناخت اولیه از وضعیت پایداری در این محله

- طرح مسأله1-2 در هزاره سوم فقر و توزيع ناعادالن66ه درآم66د و ث66روت ب66ه عن66وان يكي از مهم ترين معضالت بشر خ66ود را نمايان66ده و بس66ياري از دولت ه66اي ملي و نهادهاي بين المللي را به چالش فراخوانده است. امروزه با توجه به بیانیه ه66زاره سوم سازمان ملل متحد و اجالس های متعدد در سراسر دنی6ا پای66داری ب6ه عن66وان بخش اساسی نظم جهانی شناخته می شود و توسعه پایدار از اص66ولی اس66ت ک66ه اندیشمندان و صاحبنظران مورد توجه ق66رار می دهن66د. توس66عه س66ریع ش66هری در چن66د ده66ه اخ66یر، زن66دگی بش66ر را در ابع66اد مختل66ف تحت ت66أثیر ق66رار داده اس66ت. امروزه شهرها عامل اصلی ایجاد کننده ناپایداری در جهان به شمار می رون66د. در

شهری و گسترش بیبرنامه–دهههای اخیر روند تحوالت فضایی، مهاجرتهای روستا شهرها، موجب شکلگیری بافتهای شهری بیبرنامه و اسکان غیررسمی در شهرها گردید. رش66د ش66تابان و نامتع6ادل ش66هرها، پیام6دهای ن66امطلوب زیس6ت محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- فضایی داشته است که منج66ر ب66ه پی66دایش اس66کان غیررسمی و محالت فقیرنش6ین گردی6د ک6ه رویکرده6ای ن6وین، ب6ر توس6عه پای6دار شهری تأکید دارند. در جهان ام66روز، نابرابریه66ای اقتص66ادی و اجتم66اعی پدی66دهای فراگیر و در حال گسترش است. ناهمگونیهای فضایی به صورت کمبود و فقر در نحوه سکونت، مراقبته66ای بهداش66تی، مدرس66ه مناس66ب، فرص66تهای ش66غلی، غ66ذا، حمل و نقل، آموزش، مسکن مناسب، امنیت، اطالعات و شاخصهای برخورداری از خدمات آب لوله کشی، گاز، برق و ... نمودار میشود. ناپایداری توسعه شهری

(. از پدی66ده66:1 1393مهمترین چالش هزاره س66وم اس66ت )تق66وایی و ص66فرآبادی، های عمده ناپایدار کننده شهری به ویژه در کش6666ورهای درحال توسعه ، گونهای

6



شهرنشینی با مشکالت ح66اد موس66وم ب66ه اس66کان غ66یر رس66می اس66ت ک66ه بن66ا ب66ر مشاهدات جهانی درحال گسترش فزاینده است. این گونه س66کونتگاهها ه66ر چن66د جلوه ای از فقراست اما بازتاب کاستی ها و نارسایی ه66ای سیاس66تهای دول66تی و بازار رسمی نیز محسوب می شوند. اسکان غیر رسمی به سبب باز تولید فقر و گسترش آن ، به مخاطره انداختن محیط زیست و تحمیل هزینه ای بیش66تر ب66رای حل مشکالت، در مقایسه با هزینه پیشگیری از آنها، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جامه شهری و نیازمند تدابیر ویژه ای برای ساماندهی وض6عیت کن6ونی و جلوگیری از گسترش آنها در آینده است. از آنجا که اسکان غیر رسمی از زمین66ه ای فراتر از امکان آن نشات می گیرد و بر محیطی فراتر از مک66ان آن ن66یز ت66اثیر می گذارد، چارهجویی این مسئله به سیاستگذاری و اقداماتی ن66ه فق66ط درس66طح

ملی آن ، بلکه درسطح محلی نیاز دارد. هدف اصلی توسعه پایدار تأمین نیازهای اساسی، بهبود سطح زندگی، اداره به66تر اکوسیستم و آینده امنتر و سعادتمند ذکر شده است. این هدف متضمن تناقض66ی است که بسیاری آن را از خصوصیات اصلی واژه توس66عه پای66دار میدانن66د؛ ت66أمین رشد الزم برای بهبود سطح زندگی عموم و آیندهای مرفهتر و در عین حال حفظ

(. توسعه پایدار شهری، توسعهای همه جانب66ه66:44 1380اکوسیستمها ) بحرینی، (. آنچ66ه ک66ه66:177 1385و ناظر به ابعاد مختلف است )رهنمایی و پورموس66وی،

امروزه به عنوان توس66عه پای66دار ی66ا ناپای66دار در جوام66ع دی66ده می ش66ود، محص66ول خواست و اراده ساختارهای مختلف قدرت، اقتصاد، فرهنگ در جامع66ه ب66ه ش66مار

(. با مطرح شدن توس66عه پای66دار ش66هری و20:1391میرود )تیموری و همکاران، اعم از زیس66ت محیطی، اقتص66ادی و–لزوم توج66ه ب66ه هم66ه ابع66اد وج66ودی ش66هر

ف66رهنگی- ب66ه عن66وان پایهه66ای توس66عه پای66دار ش66هری، مش66کل س66کونتگاههای غیررسمی وارد فاز مطالعاتی جدیدی ش66ده اس66ت و محقق66ان عل66وم انس66انی ب66ا دی66دی کلی و نگ66اهی جغرافی66ایی، پدی66ده اس66کان غیررس66می در ش66هرها را م66ورد

(.1،1387مطالعه قرار میدهند )قرخلو و همکاران، اسکان غیررسمی، جزئی از حیات ناپایدار شهری در شهر می باشد. این محلهه66ا به واسطه تأمین تقاضای سرپناه اقشارکم درآمد، مح66ل تجم6ع گونهه6ای مختل6ف اقشار و طبقات اجتماعی فرودست هستند. این در واق66ع تقاض66ا و تجمعی اس66ت که علت ناپایداری حیات ش66هری این محلهه66ا را ب66ه وج66ود میآورد. س66کونتگاههای غیررس66می، جلوه66ای از فق66ر اس66ت و پی66دایش و گس66ترش آنه66ا گوی66ای موان66ع ساختاری و ناکارآمدی سیاستهای کنونی در ت66أمین مس66کن و خدماترس66انی ب66رای

اقشار کم درآمد شهری در سطح کالن میباشد. توس66عه ش66هری پای66دار ک66ه از جمل66ه نظریهه66ا و سیاس66تهای اخ66یر و ج66اری تلقی میشود، بخش عمدهای از ادبیات شهرسازی سالهای اخ66یر را ب66ه خ66ود اختص66اص داده است. اما نظری66ه اخ66یر در مقی66اس محلی هن66وز ب66ه درس66تی تب66یین نش66ده و میتواند به عنوان موضوع پژوهشها مد نظر باشد، توسعه پایدار در مقیاس محل66ه مس66کونی اس66ت. اهمیت این موض66وع از آنج66ایی ناش66ی میگ66ردد ک66ه محلهه66ا و محیطهای مسکونی کوچکتر، محصول نظریهها و ایدههای مطرح شده در توس66عه شهری پایدار را به عینیت تبدیل میکنن66د و مس66ائل آن ن66یز محسوستر میش66ود ب66ه عالوه اینک66ه شاخصهای پای66داری ب66ویژه در مقیاسهای کوچ66ک بای66د متناس66ب ب66ا

7



شرایط محیطی، اجتماعی، اقتصادی و ... هر جامعه و مخصوص آن تعریف شود(.4: 1387) نوریان و عبداللهی ثابت،

توسعه پایدارش66هری، توس66عهای اس66ت ک66ه در آن ش66هرها از جنب66ه ه66ای مختل66ف، دارای رشد متعادل و موزون باشند. ام66ا در ش66هرهای ام66روزی، عوام66ل متع6ددی مشاهده میش66ود ک66ه م66وجب ب66رهم خ6وردن این ن66وع توس66عه اس66ت و از عوام66ل تهدیدکننده ب66ه ش66مار میآی66د. ل66ذا بررس66ی اس66کان غیررس66می ب66ه عن66وان یکی از چالش66های ش66هرهای موج66ود و تالش ب66رای دس66تیابی ب66ه توس66عه پای66دار، مب66احثی هستند که در شهر به هم پیوند میخورند و رابط66ه بین آنه66ا در این پ66ژوهش م66ورد

بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته شده است. ت66أثیر زی66ادی ب66ر ش66هر و1345-1355تح66والت اقتص66ادی اجتم66اعی س66الهای

شهرنشینی داشت؛ رشد سریع شهر کرمانشاه از این دوره آغاز شد و با ش66هرک نشینی و ایجاد صنایع حومه ای، گسترش برن66امهریزی ش66ده و گ6اه ب6دون برنام66ه شهر شتاب گرفت. رشد روزافزون درآمدهای نف66تی، گس66ترش ص66نایع ش66هری و رشد بخش خدمات زمینههای ج6ذب جمعیت بیش6تری را ب6ه ش6هر مهی6ا ک6رد و از سوی دیگر با مح66دودیت فض66ایی اس66کان فق6را، زمین66ه ه66ای تش66کیل و گس6ترش غیررسمی شهر ایجاد شد. در این دوران اگر چ66ه ک66اهش رش66د جمعیت ت66ا ح66دی مشهود بود، اما مهاجرت همچنان ادام66ه داش66ت و از س66وی دیگ66ر تخلی66ه جمعیت م66تراکم درون ش66هر گس66ترش افقی ش66هر را تش66دید ک66رد. هس66ته اولی66ه ش66هر کرمانشاه که در دورههای قبلی رشد خود را کامل کرده بود، اندک اندک با رک66ود روبرو شد. رشد شهر از سمت جنوب، با مانع توپوگرافی برخ66ورد ک66رد و امک66ان توسعه آن محدود گردید. به این ترتیب در اطراف میدان فردوسی مسیر توس66عه به طرفین متمایل گشت و در داخل شهر نیز فض6اهای خ6الی ب66ه ت66دریج پ6ر ش66د. شهر از سمت شرق و غرب پیوسته به بدنه اصلی رش66د نم66ود و در ابت66دای دوره از جانب غرب یک هسته گسسته به نام دولت آباد و در س66مت ش66رق ن66یز محل66ه جعفرآباد شکل گرفت. این دو قسمت و نیز چند هسته دیگ66ر مانن66د ک66ولی آب66اد و زورآباد عمده ت66رین س66کونتگاههای فق66یر نش66ین و غ66یر رس66می ش66هر را تش66کیل دادند؛ در این دوره، قواع66د و مق66ررات مح66دود کنن66ده بخش مس66کن و س66اخت و ساز و ق66وانین ش66هرداری نقش عم66ده ای را در ش66کل گ66یری این س66کونتگاههای غیررسمی ایفا کرد. در مجموع در دوران انقالب و جنگ تحمیلی هم66راه ب66ا رش66د فزاینده شهر، زمینه های اسکان غیررسمی تشدید شد و عالوه بر تشکیل هس66ته ه66ای جدی66د محل66ه ه66ای فقیرنش66ین موج66ود هم رش66د ش66تابانی را تجرب66ه کردن66د

(. شهر کرمانشاه در دهه پنج66اه شمس66ی قطب اص66لی66:96 1393)ایراندوست، مهاجرتهای روستایی منطقه غرب کشور محسوب میشد. مهاجران کم درآم66د در این دهه هسته برخی محله های حاشیه نشین شهر همچون شاطرآباد، تازه آباد و جعفرآباد را پی ریختند. در طی جنگ تحمیلی به دلی66ل جابج66ایی س66اکنان من66اطق مرزی غرب کش66ور، ب66ویژه مه66اجرت از شهرس66تانهای داخ66ل اس66تان )گیالنغ66رب،

رش66د جمعیت ش66هری1355-1365سرپل ذهاب، اسال آباد غ66رب( طی ده ه66ای به باالترین میزان خود طی دهه ه6ای اخ66یر رس66ید. ع66دم س66رمایه گ66ذاریهای8/6

دولتی در توسعه زیرساختهای شهر کرمانشاه در خالل س66الهایی ک66ه جن66گ ادام66ه داش66ت و مه66اجرت گس66ترده در این س66الها، م66وجب ت66نزل کیفیت خ66دمات و

درص66د40(. نزدیک ب66ه 66:3 1390زیرساختها شهر گردید )ابراهیم زاده و صیدی،

8



از جمعیت شهر کرمانشاه در سکونتگاههای غیررس66می س66اکناند و ب66ه ن66وعی ب66ا مش66کل بدمس66کنی دس66ت ب66ه گریب66ان ان66د )مهندس66ین مش66اور ت66دبیر ش66هر،

(. این س66کونتگاهها عم66دتا ش66امل روس66تاهای ادغ66ام ش66ده در ش66هر و1382:58سکونتگاههای غیررسمی شکل گرفته در چند دهه اخیر در این شهر می باشند.

است که در ش66رق ش66هر و در منتهیکرمانشاهجعفرآباد یکی از محله های شهر الیه حاشیۀ� شهر واقع شده است. كه متاسفانه به دليل عدم رس66يدگي مس66ئوالن از ابتدا تا به ام66روز پيش66رفت چن66داني از لح66اظ زیرس66اختهای و خ66دمات ش66هری

واق66ع اس66ت.3نداش66ته اس66ت. در تقس66یم بن66دی من66اطق ش66هرداری در منطق66ه ۸۱لش66کر ، از جنوب به پادگان ارتش قبرستان باغ فردوسجعفرآباد از شمال به

، از شرق به زمین های خ66الی حاش66یۀ� ش66هر و ازشهرک بعثت و زرهی کرمانشاه غرب به خیابان رشیدی و میدان نواب محدود میشود. اين محله در اث66ر مه66اجرت دهه پنجاه شمسي و سكني گزيدن كم درآمدها پي ريزي شد در سالهاي جن66گ ب66ه دلي66ل مه66اجران جن66گ زده، رش66د ي66افت. ع66دم برخ66ورداري اين بافت ه66ا از زي66ر ساخت هاي شهري و رشد فزاينده مهاجرين سبب ك66اهش س66طح خ66دمات در اين بخش از شهر كرمانش66اه گردي66د. دو عام66ل اف6زايش گروهه6اي تهيدس66ت ش66هري فقدان سياست و برنامه ه66اي ح66داقلي ب66راي ت66امين مس66كن و اس66كان گروهه66اي كم درآمد، سبب نابس66اماني هاي محل66ه ش66ده اس66ت. محل66ه جعفرآب66اد در واق66ع در اراض66ي مرتف66ع جن66وب ش66رقي كرمانش66اه در اراض66ي كش66اورزي خ66انواده دولت شاهي شكل گرفته و در اوايل دهه پنجاه توسط يكي از وراث قطعه بندي شده و به اقشار كم درآمد واگذار گرديده است. عدم ورود زيرساخت هاي شهري به اين بخش )به رغم نزديكي اين بافت ها به مركز شهر كرمانشاه( به دليل ع66دم توج66ه مس66ئولین و م66دیران ش66هر ب66ه این محل66ه، عوام66ل نامس66اعد توپ66وگرافي )پس66تي بلنديها( و ارتفاع اراضي و عدم توان مالي ساكنان آن بوده است. در اولين طرح جامع شهر كرمانشاه، اين اراضي در خارج محدوده قانوني قرار گرفت و بع66د از آن ساخت و سازها به صورت غيرمجاز و غيراصولي )به دلي66ل ع66دم ت66وان م66الي

بخشي از محل66ه بهعلت وج66ود مس66ائل ح66اد1372ساكنان( ساخته شد. در سال بهداشتي زيرساخت ها و خدمات، تحت پوشش فعاليت هاي س66تاد »ش66هر س66الم« قرار گرفت. اين ستاد، فعاليتهايي را در جهت بهسازي انجام داد. اين فعاليت ه66ا، عالوه بر ارتقاء سطح بهداشت و كيفيت محيط زيست، آسفالت ب66رخي كوچه ه66ا، ايج66اد پ66ارك و آغ66از س66اختمان ي66ك فرهنگس66را را دربرمي گ66رفت اين اق66دامات موجبات اميداوري مردم آن محله را فراهم آورد اما به دليل طوالني شدن طرح،

طرح توانمندس66ازي محل66ه جعفرآب66اد، ب66ا1379كم كم دلسرد شدند. اما در سال توجه به تجارب حاصله از محالت حاشيه اي زاهدان پي ريزي ش6د. وج6ه مشخص66ه اين طرح، بر پايه شرح خدمات پيشنهادي و نگ66رش كميت66ه راه66بردي در س66ازمان عم66ران، رويك66رد فرابخش66ي نس66بت ب66ه فعاليته66اي ض66رورت و ظرفيت س66ازي دستگاههاي استاني براي ارتقاء بهس66ازي محل66ه در وج66وه اقتص66ادي، اجتم66اعي و بهسازي كالبدي، استوار بود. به دليل ساختار همبس66تگي ق66ومي در آن محل66ه، در اقدامات اوليه براي گسترش بسترهاي مش66اركت م66ردم در ط66رح توانمندس66ازي

21محله، به پيش6نهاد س66تاد توانمندس66ازي و ب6ا مش6اركت ش6وراي ش66هر، اه6الي نماينده از هفت طايفه را به عنوان نمايندگان خود در ش66وراي معتم66دين مع66رفي كردن66د. ب66ا گذش66ت زم66ان، نماين66دگان انتخ66ابي ب66ا مش66كالت پيش روي در زمين66ه

9



مذاكرات با ساكنين و اص66ناف فع66ال در محل66ه، نح66وه جمع آوري س66هم مش66اركت مردم در اجراي پ66روژه پ66ايلوت محل66ه )بهس66ازي كوچه ه66ا( و روش66هاي مش66اركت اجرايي آشنا شدند. براي تقويت فعاليتهاي م66دني در پروژه ه66اي بهس66ازي محل66ه، امروزه ايجاد ي6ك نه6اد قدرتمن66د در محل6ه ك6ه مرتب66ط ب66ا س66اختار تص66ميم گيري و مديريت اجرايي در شهر باشد و در عين حال خود را در رقابت با نهادهاي مشابه در ديگر محله هاي شهر براي بهبود شرايط محله احساس كن66د ض66رورت دارد. در محله جعفرآباد، اقدامات اوليه براي تقويت هماهنگي بين دستگاههاي اج66رايي در سطح شهر و جلب همكاري آنها انج66ام ش66ده اس66ت. از اين رو ط66رح اس66تراتژيك محله جعفرآباد، پيشنهاد تجديدنظر در ضوابط و مقررات ساخت مسكن در طرح جامع جديد شهر براي محله جعفرآباد ص66ورت گرفت66ه اس66ت. ب66ه گ66ونه اي ك66ه اين ضوابط با مسكن موجود و توان مالي خانواره66اي محل66ه انطب66اق ياب66د و پيش66نهاد ايجاد تسهيالت ويژه براي پذيرش جوان66ان ديپلم66ه در مرك66ز ت66ربيت معلم ش66هر و هم66اهنگي ب66راي ارتق66اء فعاليت ه66اي جمع آوري م66واد زائ66د در محل66ه ب66ا طرحه66اي بازيافت مواد جامد توسط شهرداري ها، از موارد ديگر است. که این پ66ژوهش ب66ه بررسی و تحلیل فضایی محل66ه جعفرآب66اد از لح66اظ دارا ب66ودن شاخصهای توس66عه

پایدار شهری و محله پایدار به مطالعه پرداخته است.

- اهمیت و ضرورت انجام تحقيق1-3 مخ666اطرات و آس666یب های اجتم666اعی زیس666ت محیطی ط666بیعی از ویژگیه66ای کلی این سکونتگاه هاس66ت. مش66کل کن66ونی این س66کونتگاه ها س66یمای شهری نازیبا؛ ساکنین در واقع نادار با مشاغل نامطمئن و مس66تعد نابهنجاری ه66ای اجتماعی و ناآرامی است. تجارب جهانی حاکی است که این پدیده ی66ک پدی66ده ی

رو به زوال خود به خود نیست بلکه ماندگار و رو به گسترش است. میلی66ون حاش66یه7در کشور ما مطابق آمار ارائه شده از سوی وزارت بهداشت،

استان شناسایی شده اند که در صورت استحصال آم66ار16 شهر و 70نشین در دقیق جمعیت حاشیه نش66ین ک66ل کش66ور، این رقم ب66ه ط66ور چش66مگیری اف66زایش

درص66د از جمعیت ش66هر کرمانش66اه در س66کونتگاههای40خواهد یافت. نزدیک به غیررس66می س66اکناند و ب66ه ن66وعی ب66ا مش66کل بدمس66کنی دس66ت ب66ه گریب66ان ان66د

(. در این ارزی66ابی، ب66ا دی66د جغرافی66ای58:1382)مهندسین مش66اور ت66دبیر ش66هر، انسانی پیرامون شهرها که ضمن تاکید بر نظام فضایی ) نظ66ام داخلی ش66هرها و ماهیت حوزههای اجتماعی آنها( و موقع شهر، علل پراکندگی مکانه66ای ش66هری و

اقتصادی می66ان آنه66ا را مطالع66ه میکن66د )موس66ی–تشابهات و تناقضات اجتماعی (. ب66ا توج66ه ب66ه این پهن66ه وس66یع از س66کونتگاههای66:3 1378ک66اظمی محم66دی،

غیررسمی در شهر کرمانشاه و استاندارد پ66ایین شاخصهای توس66عه پای66دار در آن ضرورت این پ66ژوهش احس66اس میش66ود. اف66زایش روزاف66زون جمعیت ش66هری در قرون اخیر لزوم توجه به توسعه پایدار را دو چندان نم66وده ب66ه طوریک66ه هرگون66ه برنامه ریزی در شهر چنانچه با رویکرد توسعه پایدار و شاخص های آن طراحی و تدوین نگردد، عمال در دسترسی به اهداف مورد نظر با م66وفقیت کم66تری مواج66ه خواهد ب66ود. در این پ66ژوهش ب66ه جهت اهمیت موض66وع توس66عه پای66دار در توس66عه شهری و اینکه مدیران شهری نتایج فعالیتهای خود را در مناطق و حوزههای شهر

10



ارزیابی نموده و در اداره ش66هر و فعالیته66ای آتی بک66ار برن66د، محل66ه جعفرآب66اد ب66اتوجه به اصول توسعه پایدار محلی مورد ارزیابی قرار گرفته است.

- مرور ادبیات و سوابق پژوهش1-4

11



:منابع (، جامع6ه شناس6ی توس66عه، ته6ران:1382ازکی6ا، مص6طفی. غالمرض6ا، غف6اری. ).1

انتشارات کیهان. (: ارزي66ابي شاخصهاي توس66عة پاي66دار در1393امانپور، سعید و ه66ادی عل66یزاده، ).2

استان كرمانشاه با استفاده ازتحليل رگرسيوني و تحلي66ل سلس66له مرات66بي ف66ازيFAHP83-96: 9ای، ، جغرافيا و آمايش شهري- منطقه.

(: تج66دد، فراتج66دد و پس از آن در شهرس66ازی،1378بحری66نی، س66ید حس66ین، ).3تهران، دانشگاه تهران.

(: ارزیابی پایداری؛ مفهوم1382الدین افتخاری، عبدالرضا، )بدری، سیدعلی، رکن.4.9-34: 69و روش، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره

ري66زي و(: مب66اني نظ66ري و رويک66رد سياس66ي در برنام66ه1383ب66رک پ66ور، ناص66ر).5 م66ديريت محلهای، چکي66ده مق66االت هم66ايش توس66عه محلهای، ته66ران، ش66هرداري

تهران. (، محل66ه مس66كوني پاي66دار، مطالع66ه م66وردی: ش66هر زاب66ل،1391ب66زی خ66دارحم ).6

.231-255(: 104 ، شماره اول)پیاپی 27فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، سال (: ارزیابی عملک66رد م66دیریت ش66هري در پای66داري محلهای1389بیگلری، شادی، ).7

نامه کارشناسی ارش66د، دانش66گاه ت66ربیت تهران، پایان4 شهرداري منطقه 2ناحیه مدرس.

.7-94: 1(: واحد محله، فصلنامه صفه، 1361پاکزاد، جهانشاه، ).8 (: مقاالتی در باب مف6اهیم معم66اری و ط66راحی ش66هری،1386پاکزاد، جهانشاه، ).9

تهران، انتشارات شهیدی، چاپ اول. (، اجتماعات آل66ونکی، پدی66ده ای فرات66ر از حاش66یه و حاش66یه1380پیران، پرویز. ).10

.32نشینی، ماهنامه شهرداریها، شماره ه66اي كالن(: تحليل پاي66داري محل66ه1388سیسی، )نیا، جمیله و منصور استادیتوکلی.11

هاي اوين، درك66ه وها نمونه موردی: محلهشهر تهران با تأكيد بر عملكرد شوراياري.29-43، صص 70هاي جغرافياي انساني، شماره ولنجك، فصلنامه پژوهش

حسینی، سیدباقر، رضازاده، راضیه، باقری، محمد، عظمتی، حمیدرضا و قن66بران،.12 (: پایداری زیس66ت محیطی در فض66اهای ب66از ش66هری: ارزی66ابی1386عبدالحمید، )

کیفی محالت مسکونی در تبریز، مجل66ه عل66وم و تکنول66وژی محی66ط زیس66ت، دوره.173-184یازدهم، شماره چهار:

(: بررسی و تحلی66ل س66طوح پای66داری در1383آبادی، )نیا، حسن و علی زنگیحکمت.13 محالت ش66هر ی66زد و ارائ66ه راهکاره66ایی در بهب66ود رون66د آن، فص66لنامه تحقیق66ات

.37-51، صص 72جغرافیایی، شماره

12



(: نقش س66رمایه1388پ66وری، علیرض66ا، )الل66ه، ب66اوانخاکپور، براتعلی، مافی، عزت.14 های (نمونه: کوی سجادیه مشهد(، مجله جغرافیا واجتماعی در توسعه پایدار محل

.55-81: 12ای، شماره توسعه ناحیه (: محلههای ش66هری در ای66ران، ب66ا همک66اری ام66یر ش66کیبا1385خاکساری، علی، ).15

منش و مهشید قربانیان، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. نام6ه نویس6ی، ته6ران،(: روش تحقی6ق ب6ا رویک6رد پای6ان1391خ6اکی، غالمرض6ا، ).16

انتشارات کوهسار. (: بازآفريني ش66هري و1389رفیعیان، مجتبی، خرمگاه، شیوا، اسماعیلی، علی، ).17

رويكرد ايجاد و توسعه محالت سنتي شهري، نشریه اینترنتی نوسازی، سال دوم،.1-14: 8شماره

(»توسعه پايدار محلهای و اداره امور1383رفيعيان، مجتبي و تقوايي، علي اکبر).18 شهري؛ با تأکيد ويژه بر ايران«، چکيده مقاالت همايش توس66عه محلهای، ته66ران:

شهرداري تهران. زیاری ، کرامت ا...، برنامه ری66زی ک6اربری اراض66ی ش66هری، چ6اپ اول، دانش6گاه.19

.1383یزد، ه6اي(: مب66اني و تكني66ك1388ال66ه، فري6اد پره6يز، حاف6ظ مه6دنژاد، )زي66اري، ك66رامت.20

ريزي شهري، چابهار، انتشارات دانشگاه بين المللي چابهار، چاپ اول.برنامه (: از پایداری محله تا محله1386سعده زرآبادی، زهراسادات و فاطمه خزاعی، ).21

.43-46: 18ماهنامه ساختمان و كامپيوتر، پایدار، (: مقایسه محلههای تهران با معیارهای یک محله پای66دار1388شیعه، اسماعیل، ).22

از نظرگاه شهرسازی، مجموع66ه مق66االت هم66ایش توس66عه پای66دار محلی، ته66ران،انتشارات طرح نو.

(، بنیادهای توسعه پایدار کالنشهر تهران ، تهران1380صرافی، مظفر ).23 ص66رافی،مظف66ر، ش66هر پای66دار چیس66ت ؟ فص66لنامه تحلیلی پژوهش66ی،آموزش66ی.24

مدیریت شهری ،سال اول ،سازمان شهرداری های کشور ،وزارت کشور،ته66ران،1379.

(: بنيادهاي توسعه پايدار كالنشهر تهران، نشريه شهروند1381صرافي، مظفر، ).25.3-9: 11مداري،

ای در منطق66ه س66ه(: تحلیل شاخصهای پای66داری محل66ه1391عاشورلو، مهراب، ).26نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه یزد.شهر اصفهان، پایان

(: بررسي نظري مفهوم1388نیا، )عبدالهی، مجید، مظفر صرافی و جمیله توکلی.27 ه66ايمحله و بازتعريف آن با تأكيد بر ش66رايط محل66ه ه66اي ش66هري اي66ران، پ66ژوهش

.83-102: 72جغرافياي انساني، (: مجموع66ه راهنم66ا: ده و دهی66اری، چ66اپ پنجم، ته66ران،1386عب66دالهی،مجی66د، ).28

قلمستان هنر. (: محله مسکونی پای6دار: مطالع6ه م6وردی نارم6ک،1385عزیزی، محمد مهدی، ).29

.35-46، صص27نشریه هنرهای زیبا، شماره ،دانشگاه شهید33عزیزی،محمد مهدی، توسعه شهری پایدار،نشریه صفه،شماره.30

.1380بهشتی ، تهران، ه66اي توس66عه اجتم66اعشناس66ي نظري66ه(: مباني نظري و سنخ1383عسگري،علي).31

محلي، چکيده مقاالت همايش توسعه محلهای، تهران: شهرداري تهران.

13



(: سنجش توسعه1390ا...، محمدتقی رهنمایی و ایرج تیموری، )فرهودی، رحمت.3266ه ه66اي ش66هري ب66ا اس66تفاده از منط66ق ف66ازي و سيس66تم اطالع66اتپاي66دار محل

ه66ای شهرداري تهران(، فص66لنامه پ66ژوهش17جغرافيايي)مطالعه موردی: منطقه .89-110، صص 77جغرافیای انسانی، شماره

ای در کالنش66هر(: رویکرد توسعه پایدار محله1393فنی، زهره و صارمی، فرید، ).33-66:56 30، فصلنامه جغرافیا و توس66عه، ش66ماره 7تهران مورد: محله بهار منطقه

35. س66نجی واگ66ذاری(: امک66ان1382کاظمی66ان، غالمرض66ا و نوی66د س66عیدی رض66وانی، ).34

ها.ها، جلد اول، تهران، انتشارات سازمان شهرداریوظایف جدید به شهرداری-هایی ب66رای دس66ت(: شهر پایدار، سیاست1391تاجی، صمد، )کریمی، مهرداد و نگین.35

.74-79: 18ای، نشریه منظر، شماره یابی به پایداری محله (: معیاره66ای پای66داری محل66ه ش66هری،1391مضطرزاده، حامد و وحیده حج66تی، ).36

.72-79: 212ماهنامه فنی- تخصصی دانش نما، (: تبیین مفهوم محل66ه و عناص66ر ش66کل1393مضطرزاده، حامد و وحیده حجتی، ).37

.72-81: 182کتاب ماه هنر، دهنده آن در بافت محالت سنتی ایران، ماهنامه ای در راستای پایداری کالنشهر تهران،(: توسعه محله1389معصومی، سلمان، ).38

تهران، جامعه و فرهنگ. (: ارزیابی کیفیت محیط در محلههای ش66هری،1390ملکی، الدن و میترا حبیبی، ).39

نمونه موردی: محله چیذر، دوفصلنامه دانشگاه هنر، نامه معماری و شهرس66ازی،. 113-127، صص 7شماره

ه66ا،(: توس66عه پاي66دار ش66هري؛ مف66اهيم و دي66دگاه1383موسي ك66اظمي، مه66دي، ).40.93-113: 62فصلنامه تحقيقات جغرافيايي، شماره

مولدان،بدریج،بیلهارز،سوزان، ش6اخص ه6ای توس6عه پای6دار،ترجم6ه نش6اط ح6داد.41.1381تهرانی و دیگران ،تهران ،انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست،

(، درآم6دی ب6ر جامع6ه شناس66ی ش66هری، انس6ان و ش6هر،1382نقدی، اسدا... . ).42همدان: انتشارات فن آوران.

(، حاشیهنشینی چالش66ی ف66راروی توس66عه1385نقدی، اسداله و رسول صادقی ).43.20پایدار شهری )همدان(، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره

(: تب66يين معياره66ا و1387نوري66ان، فرش66اد و عب66دالهي ث66ابت، محم66د مه66دي، ).44.49-63: 50شاخصهاي پايداري در محله مسكوني، نشريه شهرنگار، شماره

(، حاشیه نشینی و راهکاره66ای س66اماندهی آن در جه66ان،1383هادیزاده، مریم. ).45مشهد: شهرداری مشهد.

(: بهب66ود س66اختار فض66ایی محالت ش66هری در چه66ارچوب1384هودسنی، هانی66ه، ).46 ای پایدار، نمونه موردی: محله جلفا، تهران، دانشگاه تربیت مدرس،توسعه محله

دانشکده هنر.47.Barton، H. (2000): Sustanable Comunities: The Potential foe eco-

Neighbourhoods، Earthscan Publication Ltd، London.48.Barton، H.، et al، (2003): Shaping Neighbourhoods: A guide for health،

sustainability and vitality، London and New York: spon press.49.Baumgartner، Rupert J; Korhonen، Jouni Stephen. 2010. Strategic Thinking for

sustainable development. Sustainable development، I8: 71-75.

14



50.Chavis، D. M.، & Florin، P. (1990): Community Development، Community Participation. San Jose، CA: Prevention Office، Bureau of Drug Abuse Services

51.Clark، D.، 2003، Urban Word/Clobal City، Second edition، Routlije، p. 200.52.Cowan، R.، (2005): The Dictionary of Urbanism، Streetwise Prees، USA.53.Duany، A. (2003). Neighborhood design in practice. In Urban villages and the

making of communities. Edited by Neal، p. London: Spon Press.54.Filho ،W.L، Dealing with Misconception on the concept of sustainability.

International journal of suatainability in higher Education. Vol 1 no 1، 2000.55.Gaffron، Philine & Gehuismans، franzskala (2005): Ecocity Book، longman

Dictionary of English language and culture.56.Katz، D.، (1994): The new urbanism: Toward an architecture of community.

New York: McGraw Hill.57.Kline،A. (2005): Social capital، The social economy and community

development. Development journal of Oxford University، 140-173.58.Neal، P.(2003): An urban village primer، In Urban Village and Making of

Communities، London، Spon Press.59.Purvis، M.، Graingerm، A.، (2004)، Exploring Sustainable Development،

Geographical Perspectives، Earthscan Publications Limited First Published by Earthscan in the UK and USA.

60.Roy، Joyashree; Pal، Shamik. November (2009): Lifestyles and climate change: link awaiting activation. Current Opinion in Environmental of sustainability، 1:192-200.

61.Simpson، L. (2005)." Community Informatics and Sustainability":Why Social Capital Matters. Jornal of community informatics، Vol1 (2).

62.Song، Y. (2005). Smart growth and urban development pattern: a comparative study. International Regional Science Review، (28): 239-265.

63.UN-Habitat (1997)، The challenge of slums: Global Report on agenda، UNCHS64.Wheeler، S، M.، Deakin، E. (2004). Livable communities: creating safe and

livable neighborhoods، towns، and regions in California. Berkeley، Calif: University of California at Berkeley Institute of Urban and Regional Development

65.Wheeler، S. M;2004; Planning for Sustainability; London and New York ،Routledge

66.Wheeler، S.، (1998): Planning for Sustainable and Livable Cities، Rutledge، New York.

67.Williams، Michael، 1985، Neighborhood Organizations: Seeds of a New Urban Life، We Sport، Greenwood Press.

15



پیوستمشخصات فردی :

+65 45-64 25-44 15-24 15- سن: کمتر از 1- جنسیت: مرد زن2 - میزان تحصیالت شما: بی سواد دیپلم فوق دیپلم لیسانس فوق3

لیسانس- اشتغال: 4

ابعادپایدار

ی

خیلشاخص یخوب

متوسخوبط

خیلیبدبد

رییدا

پا

دیالب

ک

سیتر

دس به

تدما

خ

آموزشی

بهداشتیتفریحیخدماتیمذهبی

تاراخ

س

لهمح

پیادهجوی

امکاناتتاسیساتآسفالتتراکم

خوانایی

16



روشنایی برابر در پایداری

زلزلهساختمان مصالحساختمان طبقاتساختمان قدمت

ساختمان مساحتساختمان کیفیت

با بودن متناسبپایدار انرژیجمعیت تراکم

در خانوار تراکممسکونی واحد واحد در نفر تراکم

مسکونی واحد در اتاق تعداد

مسکونیاتاق در نفر

ابعادپایدار

ی

خیلشاخص یخوب

متوخوبسط

خیلیبدبد

یار

یدپا

ی

اعتم

اج مشارک ت

شهروندان

مسائل حل در مشاركتمحله مشكالت و

انتخابات در شركت- شهر شوراي

موقع به پرداخت- ماليات و عوارض

زباله امر در مشاركت- محله نظافت و

مقابل نهال كاشت- خانه

انجمن در عضويت- مدرسه و خانه

بر نظارت در مشارکت- ها پروژه اجرای

17



عدالتاجتماع

و یفضایی

خدمات توزیعدسترسی

تحصیالت و سواداجتماعی سرمایه

امنیتایمنیطالق

اجتماعی تعامالت ابعاد

پایداری خیلیشاخص

خوبمتوسخوب

ط خیلیبد

بد

یاد

صقت

ی اار

یدپا

بار تکفلوضعیت بیکاریدرآمد ساکنینقیمت زمین

مالکیت نحوه تصرف واحد

سکونت ابعاد

پایداریخیلشاخص

یخوب

متوسخوبط

خیلیبدبد

طیحی

مت

س زی

رییدا

پا رضایت از نحوهجمعآوری زباله

فاضالبآب گرفتگی معابرکارگاههای صنعتی کاربریهای ناسازگار)ضایعات فروشی(فضای سبز محله

بهداشت و پاکیزگیمحله

18



UnSustainable urban Development in Informal Neighborhood (Case Study: The Informal Neighborhood of Jafar Abad)

AbstractPath to sustainable urban development goes the neighborhood. Neighborhood as The smallest and most important city of the first Priorities and sustainable communities for sustainable urban development can provide a good foundation. Unsustainable urban development is the most important challenges of the third millennium. Sustainable development of urban slums and informal settlements in cities are contradictory. The purpose of this study was to evaluate the sustainable development of urban and Jafar Abad district in the neighborhood. Analytical and applied research methods and survey was done using the technique. The study population included all residents Jafarabad the Census 1390, to 37,423 people, based on a sample size of 268 patients was obtained Cochran formula. The sampling method is as simple random sampling. Sustainable Development Jafar Abad neighborhood vitality index (96/1), access (74/2), attractiveness and distinctiveness (12.2), comfort and relaxation (11.2), noise and visual (04/3) diversity and readability (32/2), safety and security (17/2), a sense of belonging (56/2), the dynamics and consistency (2.14), the identity and legibility (89/2), and the criteria for tolerable density neighborhoods (01/2) and participation (28.3), which in most indicators have been lower than average standard. T-test results for sustainable urban development in the neighborhood Jafar Abad analysis shows that all the physical stability of the average single-sample t-test (79/2), social sustainability (53/2), economic stability (93/1) and environmental sustainability (35/2) Sustainability Jafar Abad district standard is lower than average. The main independent variables affecting the sustainable development of communities in order of preference, are enduring physical, social, environmental and economic. Thus, according to these criteria and standards are much lower Jafar Abad district is unstable.Key words:Sustainable urban Development, Informal Neighborhood, Sustainable neighborhoods, Neighborhood of Jafar Abad

II



Islamic Azad University Kermanshah Branch

Faculty of post – graduate studies

Thesis for master degree Trend Geography

and Urban Planning) M.A)

Title

UnSustainable urban Development in Informal Neighborhood (Case Study: The Informal Neighborhood of Jafar Abad)

Supervisor

Moslem Rostami (Ph.D)

By

Siros kome

February 2015

I


Documents

1-1- مقدمه - download-thesis.com€¦ · Web viewاز استاد معظم جناب خانم دکتر مسلم رستمی که افتخار شاگردی ایشان را داشته