(1)

การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบและการทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวย

พาราเซตามอลในหนขาว Study on Medicinal Plants used by Traditional Healers in Songkhla Province to Treat Liver Diseases and Hepatoprotective Effect of a Selected Prescription on

Paracetamol Induced Hepatotoxicity in Rats

จนทรเพญ ธรรมพร Chanphen Thammaporn

วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษาตามหลกสตรปรญญา

การแพทยแผนไทยมหาบณฑต มหาวทยาลยสงขลานครนทร

A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Thai Traditional Medicine

Prince of Songkla University 2558

ลขสทธของมหาวทยาลยสงขลานครนทร

(2)

ชอวทยานพนธ การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบ

และการทดสอบ ฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว

ผเขยน นางสาวจนทรเพญ ธรรมพร สาขาวชา การแพทยแผนไทย

บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อนมตใหนบวทยานพนธฉบบนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาการแพทยแผนไทยมหาบณฑต .…….……………………………..…….…………. (รองศาสตราจารย ดร.ธระพล ศรชนะ) คณบดบณฑตวทยาลย

อาจารยทปรกษาวทยานพนธหลก ……………………………………….. ( ดร. เกศรน มณนน)

คณะกรรมการสอบ …………………………ประธานกรรมการ (ดร. จรญ มากนอย) ………………………….กรรมการ (ดร. เกศรน มณนน) ………………………….กรรมการ (รองศาสตราจารย ภญ. มาลน วงศนาวา) ………………………….กรรมการ (รองศาสตราจารย ดร. สนน ศภธรสกล)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธรวม ………………………………………….. (รองศาสตราจารย ภญ. มาลน วงศนาวา)

(3)

ขอรบรองวา ผลงานวจยนมาจากการศกษาวจยของนกศกษาเองและไดแสดงความขอบคณบคคลทมสวนชวยเหลอแลว ลงชอ………………………………………… (ดร. เกศรน มณนน)

อาจารยทปรกษาวทยานพนธ ลงชอ………………………………………… (นางสาวจนทรเพญ ธรรมพร) นกศกษา

(4)

ขาพเจาขอรบรองวา ผลงานวจยนไมเคยเปนสวนหนงในการอนมตปรญญาในระดบใดมากอน และไมไดถกใชในการยนขออนมตปรญญาในขณะน ลงชอ………………………………………… (นางสาวจนทรเพญ ธรรมพร) นกศกษา

(5)

ชอวทยานพนธ การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบและการทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว

ผเขยน นางสาวจนทรเพญ ธรรมพร สาขาวชา การแพทยแผนไทยมหาบณฑต ปการศกษา 2557

บทคดยอ

การศกษานมวตถประสงคเพอรวบรวมขอมลเกยวกบสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบ โดยท าการศกษาระหวาง พ.ศ. 2555 - 2557 และทดสอบฤทธ ของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว โดยวธการสมภาษณแบบกงโครงสรางรวมกบการสงเกตอยางใกลชดจากหมอพนบานทมประสบการณ จ านวน 5 คน และคดเลอกต ารบยามาทดสอบฤทธในการปองกนความเปนพษตอตบในหนขาวทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลขนาด 2 ก./กก. จ านวน 1 ต ารบ โดยวดระดบชวเคมในเลอด ระดบรดวซกลตาไธโอนและมาลอนไดอลดไฮดในตบของหนขาวทไดรบสารสกดต ารบยาสมนไพรในขนาด 50, 100, 200 มก./กก. และสารเคอรควมนขนาด 100 มก./กก. ผลการศกษา สามารถรวบรวมต ารบยาไดทงหมดจ านวน 21 ต ารบ จ าแนกเปนพชสมนไพร 90 ชนด 78 สกล 45 วงศ วงศทพบมากทสด คอ Apiaceae รองลงมา คอ Fabaceae และ Phyllanthaceae ตามล าดบ สวนของพชทน ามาใชมากทสด คอ สวนใตดน นยมใชวธตมน าดมมากทสด และรสยาหลกของสมนไพรทมสรรพคณรกษาโรคตบ คอ รสขม และการทดสอบฤทธ ของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบในหนขาวทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลพบวา เมอใหสารสกดต ารบยาเพยงอยางเดยวขนาด 200 มก./กก. ไมพบการเปลยนแปลงของระดบชวเคมในเลอด ปรมาณรดวซกลตาไธโอน ไมแตกตางจากกลมควบคม และมาลอนไดอลดไฮดในตบลดลงเมอเทยบกบกลมควบคม แสดงวาสารสกดไมมผลตอการท างานของตบไมมฤทธในการเพมระดบกลตาไธโอนซงเปนสารตานอนมลอสระทมอยในรางกายซงชวยลดการเกดลปดเปอรออกซเดชน สวนการใหสารสกดขนาด 50, 100, 200 มก./กก. และเคอรควมนขนาด 100 มก./กก.รวมกบพาราเซตามอล พบวา เมอใหสารสกดต ารบยาในขนาด 50 มก./กก. ระดบของเอนไซม ALP เพมขนอยางมนยส าคญทางสถต สารสกดขนาด 100 มก./กก. ระดบของ Total Protein, Albumin, Globulin เพมขนอยางมนยส าคญทางสถตและเคอรควมนขนาด 100 มก./กก. ระดบชวเคมในเลอด เพมขนอยางไมมนยส าคญทางสถตและสารสกดขนาด 200 มก./กก. พบระดบของเอนไซม AST, ALT และ Direct Bilirubin ลดลง

(6)

ทงนเมอเทยบกบกลมทไดรบพาราเซตามอลเพยงอยางเดยว สวนปรมาณรดวซกลตาไธโอน พบกลมทไดรบสารสกดในขนาด 50, 100 มก./กก. และสารเคอรควมนขนาด 100 มก./กก. มคาไมตางจากกลมทไดรบพาราเซตามอล แตมแนวโนมเพมขนเมอใหในขนาด 200 มก./กก. และระดบมาลอนไดอลดไฮดมแนวโนมลดลงในกลมทไดรบพาราเซทตามอลรวมกบสารสกดในขนาด 100, 200 มก./กก. และกลมทไดรบเคอรควมนขนาด 100 มก./กก. แตไมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถตแสดงวา สารสกดขนาด 200 มก./กก. อาจมฤทธปกปองตบโดยการเพมระดบกลตาไธโอน และลดการเกดลปดเปอรออกซเดชนในตบ ค าส าคญ พชสมนไพร โรคตบ จงหวดสงขลา พษตอตบ พาราเซตามอล

(7)

Thesis Title Study on Medicinal Plants used by Traditional Healers in Songkhla Province to Treat Liver Diseases and Hepatoprotective Effect of a Selected Prescription on Paracetamol Induced Hepatotoxicity in Rats

Author Miss Chanphen Thammaporn Major Program Master of Thai Traditional Medicine Academic Year 2014

ABSTRACT

The purpose of this study was to document information on the utilization

of medicinal plants to treat liver diseases and evaluate hepatoprotective effect of a selected remedy on paracetamol-induced hepatotoxicity. The study was made between 2012-2014. Five experienced traditional healers were interviewed by using semi-structured interviews and participant observation. Among the total 90 medicinal plant species collected, which belong to 78 genera of 45 families, the three most frequently represented families were Apiaceae, followed by Fabaceae and Phyllanthaceae. The underground plant parts were the most frequently used. Decoction was the main mode of preparation and bitter plants were commonly used for making remedies for liver disease treatment. Twenty-one traditional prescriptions were documented and the main administration of herbal remedies was oral route. The hepatoprotective activity of a selected prescription extract (KK1) against paracetamol-induced liver damage in rats was determined. In the group treated with KK1 extract 200 mg/kg alone, no change in biochemical parameters and no difference in reduced glutathione level but a decrease in malondialdehyde level in liver was observed comparing with control group. These results revealed that KK1 extract has no effect on liver function and did not increase glutathione level, an antioxidant in human body, but can decrease lipid peroxidation reaction. The effect of KK1 extracts at doses of 50, 100, 200 mg/kg and curcumin with paracetamol at dose of 100 mg/kg prior to paracetamol (2 g/kg) on activity of Alkaline phosphatase (ALP), Aspartate transaminase (AST), Alanine transaminase (ALT), Total bilirubin (Tb), Indirect bilirubin (Ib), Direct bilirubin (Db), Total Protein (TP), Albumin and Globulin were determined. The treatment of rats with KK1 at dose of 50 mg/kg caused

(8)

a significant increase in the serum level of ALP. Those with KK1 at dose of 100 mg/kg caused a significant increase in the serum level of Total Protein, Albumin and Globulin. The treatment of rats with curcumin at dose of 100 mg/kg caused an increase in all biochemical parameters but not significant. Those with KK1 at dose of 200 mg/kg tend to decrease the serum level of AST, ALT and direct bilirubin compared with paracetamol group. The effect of KK1 extract and curcumin with paracetamol on activities of reduced glutathione (GSH) and Malondialdyhyde (MDA) were also investigated. The treatment of rats with KK1 at dose of 50, 100 mg/kg and curcumin at dose of 100 mg/kg has no effect in level of GSH compared with paracetamol group, but has a trend of increase when treated with KK1 at dose of 200 mg/kg. The treatment of rats with KK1 at dose of 100, 200 mg/kg, curcumin (100 mg/kg) with paracetamol caused a decreased in level of MDA but was not significant. Therefore, KK1 at dose of 200 mg/kg probably has a hepatoprotective activity by increasing glutathione level and decreasing the lipid peroxidation in liver.

Keywords: Medicinal plant, Liver diseases, Songkhla province, Hepatoprotective, Paracetamol

(10)

สารบญ

หนา บทคดยอ (5) ABTRACT (7) กตตกรรมประกาศ (9) สารบญ (10) รายการตาราง (13) รายการรป (16) สญลกษณและค ายอ (17)

บทท 1 บทน า 1 1.บทน าตนเรอง 1

2. ตรวจเอกสาร 3 2.1 อบตการณการเกดความเปนพษตอตบ 3 2.2 การตรวจหาความผดปกตของการท างานของตบ 6 2.3 การศกษาและรวบรวมองคความรการใชสมนไพรทมสรรพคณรกษาโรค

ตบ 11

2.4 การตงต ารบยาตามหลกเภสชกรรมไทย 25 2.5 งานวจยทเกยวของ 26 3. วตถประสงค 28 4. สมมตฐาน 28 5. ขอบเขตการวจย 28 6. กรอบแนวคดการวจย 29 7. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ 30 8. นยามศพท 30

บทท 2 วสด อปกรณ และวธด าเนนงานวจย 31 2.1. การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบ 31 2.1.1 ประชากรและการคดเลอกหมอพนบาน 31 2.1.2 การเกบขอมลหมอพนบาน 31 2.1.3 การคดเลอกต ารบยา 32 2.1.4 การเกบตวอยางสมนไพร 32

(11)

สารบญ (ตอ)

หนา 2.1.5 การระบชนดพชสมนไพร 32 2.1.6 การคนควาขอมลฤทธทางเภสชวทยาของสมนไพร 33

2.2. การทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเตามอลในหนขาว

33

2.2.1 วสดอปกรณและสารเคม 33 2.2.2 การเตรยมสมนไพร 34 2.2.3 สตวทดลอง 35 2.2.4 การทดสอบพษเฉยบพลน 35 2.2.5 การทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอ

ตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอล 35

2.2.6 การวเคราะหหาระดบสารชวเคมในเลอด 36 2.2.6 การวเคราะหหาปรมาณรดวซกลตาไธโอน (reduced glutathione) ในตบ 36 2.2.7 การวเคราะหหาระดบมาลอนไดอลดไฮด (malondialdhyde) ในตบ 37 2.3 การวเคราะหขอมล 37 2.4 การพจารณาจรยธรรมการวจย 37 บทท 3 ผลการวจย 38 3.1 ภมปญญาการรกษาโรคตบของหมอพนบาน 38 3.2 ต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน 45 3.3 สมนไพรทหมอพนบานใชรกษาโรคตบ 48 3.4 การคดเลอกต ารบยาเพอน ามาทดสอบฤทธในการปองกนความเปนพษตอ

ตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว 68

3.5 การทดสอบพษเฉยบพลนของต ารบยาทไดคดเลอก 71 3.6 ฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถก

เหนยวน าดวยพาราเซตามอล 71

3.7 ปรมาณรดวซกลตาไธโอน (reduced glutathione) ในตบ 75 3.8 ระดบมาลอนไดอลดไฮด (malondialdhyde) ในตบ 75

(12)

สารบญ (ตอ)

หนา บทท 4 วจารณผลการศกษา 76 4.1 ขอมลทวไปของหมอพนบาน 76 4.2 ขอมลต ารบยาทใชรกษาโรคตบ 79 4.3 ขอมลของสมนไพรทใชเปนสวนประกอบในต ารบยา 79 4.4 ฤทธทางเภสชวทยาของพชสมนไพรทสอดคลองกบการรกษาโรคตบ 82 4.5 สรรพคณของสมนไพรในต ารบทถกคดเลอก 83 4.6 ฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถก

เหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว 83

4.7 ปรมาณรดวซกลตาไธโอน (reduced glutathione) ในตบ 85 4.8 ระดบมาลอนไดอลดไฮด (malondialdhyde) ในตบ 86 บทท 5 สรปและขอเสนอแนะ 87 เอกสารอางอง 88 ภาคผนวก 103

1. เอกสารและแบบฟอรมการเกบขอมลในงานวจย 104 2. ขอมลของหมอพนบาน 112 3. ต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน 119 4. ขอมลการน าสมนไพรมาประกอบเปนต ารบยา 142 5. ผลการทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษ

ตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว 153

ประวตผเขยน 163

(13)

รายการตาราง

ตารางท หนา

1. แสดงคาปกตของระดบสารชวเคมในเลอด 7 2. Medicinal plants used for Liver disease, Hepatogenic and Hepatoprotective 14 3. Plant extracts with hepatoprotective activities 21 4. ผลการคดเลอกหมอพนบาน 38 5. อายและระดบการศกษาของหมอพนบาน 39 6. การสบทอดภมปญญา และประการณในการเปนหมอพนบาน 40 7. ความช านาญของหมอพนบานในแตละสาขา 40 8. การประกอบอาชพของหมอพนบาน 41 9. การเรยกชอเกยวกบโรคตบของหมอพนบาน 41 10. สาเหตการเกดโรคตบ 42 11. อาการของโรคตบ 43 12. วธการปรงยาของหมอพนบาน 44 13. ต ารบยารกษาโรคตบ จ าแนกตามสรรพคณของต ารบยา 45 14. จ านวนต ารบยาและวธการปรงยาของหมอพนบานแตราย 46 15. รปแบบการใชยาของหมอพนบาน 46 16. จ านวนสมนไพรแตละกลม 48 17. ลกษณะวสยของพชสมนไพร 49 18. แหลงทมาของสมนไพร 51 19. สวนของพชสมนไพรทใชประโยชน 52 20. สมนไพร จ าแนกตามรสยา 53 21. ชนดของพชสมนไพรทหมอพนบานมการใชซ ากน 54 22. จ านวนทมความถในการใชประกอบต ารบยาของหมอพนบาน 54 23. ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน 55 24. ธาตวตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ 67 25. สตววตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ 67 26. สมนไพรในต ารบยารกษาโรคตบ (KK1) 69 27. ระดบเอนไซม AST , ALT และ ALP ในเลอด 72

(14)

รายการตาราง (ตอ)

ตารางท หนา

28. ระดบ Total Bilirubin , Direct Bilirubin และ Indirect Bilirubin ในเลอด 73 29. ระดบ Total Protien, Albumin และ Globulin ในเลอด 74 30. ปรมาณ glutathione (GSH) และ Malondialdehyde (MDA ) 75 31. ประวตหมอพนบาน 112 32. นยามและสาเหตของโรคตบของหมอพนบาน 114 33. หลกการตรวจโรคตบของหมอพนบาน 117 34. หลกการวนจฉยโรคตบของหมอพนบาน 118 35. จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยารกษาโรคตบ 120 36. ต ารบยารกษาตบแขง (KK 1) 124 37. ต ารบยาแกไขดซาน (KK 2) 125 38. ต ารบยาแกตบพการ (SC 1) 126 39. ต ารบยาแกฝในตบ (SC 2) 127 40. ต ารบยารกษาโรคตบ (PK1) 128 41. สมนไพรบ ารงตบ (PK 2) 129 42. สมนไพรบ ารงตบ (PK3) 129 43. สมนไพรบ ารงตบ (PK 4 ) 129 44. สมนไพรบ ารงตบ (PK 5 ) 130 45. ต ารบยาเบญจโลกวเชยร (BP1) 130 46. ต ารบยาตมแกฝมะเรงตบ (ส าหรบผชาย) (BP 2) 131 47. ต ารบยาแกฝมะเรงตบ (ส าหรบผหญง) (BP3) 132 48. ต ารบยาต ารบยาเบญจอมฤต (BP 4) 133 49. ต ารบยาแกตบพการของหมอพนบานคนท 4 (BP 5 ) 136 50. ต ารบยาแกดซานของหมอพนบานคนท 5 (PU 1) 137 51. ต ารบยาแกซางชก (PU 2 ) 138 52. ต ารบยาแกกาฬลงตบ (PU 3 ) 139 53. ต ารบยาแกตบทรด (PU 4) 139 54. ต ารบยาพอกแกพษฝ (SC 3) 140

(15)

รายการตาราง(ตอ)

ตารางท หนา

55. ต ารบยาพอกแกพษฝ (SC 4 ) 140 56. ต ารบยาพอกแกพษฝ (SC 5) 141 57. พชสมนไพรทหมอพนบานใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ 143 58. ธาตวตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ 152 59. สตววตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ 152 60. ระดบชวเคมในเลอด 154 61. ระดบรดวซกลตาไธโอนและมาลอนไดอลดไฮดในตบ 158

(16)

รายการรป

รปท หนา 1. กระบวนการ metabolism ของพาราเซตามอลในรางกาย 4 2. กรอบแนวคดงานวจย 29 3. จ านวนสมนไพรในแตละต ารบ 47 4. จ านวนสมนไพรในแตละวงศ 50 5. กราฟมาตรฐานปรมาณรดวซกลตาไธโอน 161 6. กราฟมาตรฐานระดบมาลอนไดอลดไฮด 162

1

บทท 1

บทน า

1. บทน าเบองตน

ตบเปนอวยวะทใหญทสดในรางกาย วางตวอยในชองทองใตชายโครงดานขวา มน าหนกประมาณ 1.4 กโลกรม (Ibrahim et al. 2011) มหนาทสะสมสารอาหาร เชน แปง โปรตน ไขมน วตามน แรธาตตางๆ สรางเมดเลอด สารควบคมการแขงตวของเลอด และน าด (Kierszenbaum 2002) นอกจากนตบยงมหนาทท าลายหรอขบสารพษ โดยกระบวนการท าลายสารพษเปนไปอยางตอเนอง ซงระหวางกระบวนการขบสารพษน มการสรางสารอนมลอสระจ านวนมากท าใหตบเกดความผดปกตหรอเกดความเสยหายได (Kumar et al. 2010; Eesha et al. 2011; Dar et al. 2012)

โรคตบในประเทศไทยทพบบอยและส าคญ ไดแก โรคตบอกเสบจากไวรส ตบแขง มะเรงตบ พยาธใบไมตบ (วญญ มตรานนท 2540) โดยผปวยมกเรมเปนโรคตบอกเสบจากไวรส แลวอาจด าเนนไปเปนตบแขงและมะเรงตบในทสด จากสถตสาธารณสขพบวา มการเสยชวตดวยโรคตบไวรสตบอกเสบบ 188 ราย (0.3 คน ตอประชากร 100,000 คน) และมะเรงตบ 5,782 ราย (9.6 ตอประชากร 100,000 คน) เชอไวรสตบอกเสบบนบเปนสาเหตส าคญของการเจบปวย เนองจากผปวยทมเชอไวรสนมจ านวนมาก 15-20 % ของผปวยทตดเชอไวรสตบอกเสบ ตบอกเสบบเรอรง และเสยชวตกอนวยอนควรจากโรคตบแขงหรอมะเรงตบ นอกจากนยงพบวา การตดเชอไวรสตบอกเสบบเปนปจจยเสยงส าคญทสดของการเกดโรคมะเรงตบ ซงเปนโรคมะเรงทพบมากทสดในคนไทยและเปนสาเหตการตายอนดบหนงของคนไทย (กระทรวงสาธารณสข 2555) โรคดงกลาวเปนปญหาสาธารณสขของประเทศในการปองกน ควบคม และรกษา โดยสาเหตสวนใหญมาจากการไดรบสารเคมบางชนด เชน คารบอนเตตราคลอไรด (carbon tetrachloride, CCl4) คลอโรฟอรม (Chloroform) อะฟลาทอกซน (aflatoxin) สารโลหะหนก ยาปฏชวนะบางชนด ยาเคมบ าบด การดมแอลกอฮอล มากกวาวนละ 80 กรม ตดตอกนเปนเวลานาน 5-10 ป การตดเชอไวรส โดยเฉพาะไวรสตบอกเสบบและซ ระบบภมคมกนบกพรอง ไขมนพอกตบ และการรบประทานยาเกนขนาด เชน ยาพาราเซตามอล (paracetamol) ยาเตตราไซคลน (Tetracycline) (Mahadevan at el. 2006; Targher et al. 2010; Feng et al. 2010; Biswas et al. 2012) ผปวยโรคตบมกมอาการตวเหลอง ตาเหลอง ปวดทองดานขวา ทองโต ออนเพลย คลนไสอยากอาเจยน และอาเจยนเปนเลอด (Mukazayire et al. 2011)

2

การแพทยแผนไทยไดกลาวถงโรคทเกยวกบตบไวในคมภรอตสารและคมภรกษย ซงในคมภรอตสาร ไดกลาวถงอาการเกยวกบโรคตบไวใน กาฬพพธ กาฬพพธ และกาฬมตร โดย “กาฬพพธ เกดขนทข วตบใหลงไปเปนลมเลอดสด กาฬพพธ ใหเกดขนในขวหวใจหรอขวตบ กาฬมตร ผดกนอยในตบ ใหลงเปนโลหต” และคมภรกษยไดกลาวไวในกษยเตา โดยกลาววาเปน “ดานเสมหะ ตงทชายโครงซายขวาเทาฟองไข แลวลามขนมาจกบนยอดอก กระท าใหจบทกเวลาน าขน กายซบผอม เนอเหลองดงขมน เมอตวกษยแตกออก ใหตกโลหตทางทวารหนกทวารเบา และกษยลนกระบอนนเกดเพอโลหตลม ตดอยชายตบ เปนตวแขง ยาวออกมาชายโครงดานขวา รปรางเหมอนลนกระบอ ท าใหครนตว ใหรอน จบเปนเวลา ใหจกแนนกนอาหารไมได นอนไมหลบ รางกายซบผอมแหงไป นานเขาตวกษยแตกออกเปนโลหตน าเหลองซมเขาไปในล าไสนอยใหญ” (ต าราแพทยแผนโบราณทวไป สาขาเวชกรรมไทย 2542) ซงสอดคลองกบงานวจยของเพญนภา ทรพยเจรญ (2546) กลาวถงโรคกษย ตามแนวทฤษฎการแพทยแผนไทย โดยระบวา กษยเตาและกษยลนกระบอ อาจเกดจากตบอกเสบ ตบแขง มะเรงตบ และในต าราแพทยแผนโบราณยงไดระบตวยาสมนไพร ต ารบยาทใชรกษาโรคดงกลาวไวดวย นนแสดงใหเหนวามการน าสมนไพรมาใชรกษาโรคภยไขเจบตางๆ ซงความรและประสบการณเหลานไดรบการสบทอดจากคนรนหนงไปสอกรนหนงจนเกดเปนองคความรหรอภมปญญา (พรรณสา มาศร และคณตา มถานนท 2546)

การใชสมนไพรรกษาโรคตบเปนองคความรอยางหนงทไดรบการยอมรบจากประชาชนพบรายงานการผลตยานใชในกลมแมบาน กลมสหกรณโรงพยาบาล โดยผลตเปนผลตภณฑรปแบบตางๆ มการใชทงสมนไพรเดยวและสมนไพรต ารบ (อารรตน ลออกปกษา และคณะ มปป) จากการทบทวนวรรณกรรมพบวามการใชสมนไพรรกษาโรคตบในหลายประเทศ เชน จน (Au 2008) อนเดย (Kotoky 2008) แอฟรกาเหนอและแอฟรกาใต (Adewusi 2010 and Mukazayire 2011) ซงสวนใหญเปนขอมลการน ามาใชของแพทยพนบานในแตละประเทศ และไดมการศกษาวจยถงขอมลทางวทยาศาสตรไวบางแลว อยางไรกตามขอมลดงกลาวยงมไมมากนก และเนนการศกษาในลกษณะสมนไพรเดยวมากกวาสมนไพรต ารบ จากเหตผลดงกลาวท าใหผวจยสนใจศกษาต ารบยาทมสรรพคณในการรกษาโรคตบและทดสอบฤทธ ของยาต ารบในการลดความเปนพษตอตบซงถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว โดยขอมลทไดจากการศกษาในครงนสามารถน าไปประยกตใชกบชวตประจ าวนไดเปนอยางด นอกจากนยงสามารถน าไปใชประกอบการพฒนายาจากสมนไพรในการรกษาโรคตบหรอปองการสารพษตอตบได

3

2. การตรวจเอกสาร

การศกษาต ารบยาและพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบและการทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว ไดศกษารวบรวมขอมลทเกยวของไว ดงตอไปน 2.1 อบตการณการเกดความเปนพษตอตบจากยาพาราเซตามอล

Paracetamol หรอ Acetaminophen (APAP) เปนยาทนยมใชกนทวโลก (Kuvandik et al. 2008) เนองจากมฤทธระคายเคองตอระบบทางเดนอาหารนอยสด (ภาควชาเภสชวทยา จฬาลงกรณมหาวทยาลย 2550) และเปนยาสามญประจ าบานทผบรโภคสามารถซอไดเองโดยไมตองใชใบสงยาหรอจายยาโดยเภสชกร โดยมขอบงใชคอ ลดไข บรรเทาอาการปวดตางๆ เชน ปวดศรษะ ปวดประจ าเดอน (สรเกยรต อาชานานภาพ 2551)

พาราเซตามอลนบวาเปนยาทมความปลอดภยในการใช แตอยางไรกตามอาการไมพงประสงคจากยายงคงมอยเมอใชตดตอกนเปนระยะเวลานาน นนคอ การเกดพษตอตบ (hepatotoxicity) แมจะใชในปรมาณทต า คอ 75 กรม / กโลกรม ในผใหญ หรอ 150 มลลกรม / กโลกรมในเดก (Kuvandik et al. 2008) ซงอาจท าใหเกดการตายของเนอเยอตบ (Mahadevan 2012) และอาจท าใหเกดตบอกเสบ ถาใชขนาด 5-8 กรม/วน ตดตอกนเปนเวลาหลายสปดาห หรอ 3-4 กรม/วน ตดตอกนนาน 1 ป (สรเกยรต อาชานานภาพ 2551) รวมถงภาวะตบวายอยางเฉยบพลน (ศยามล สขขา 2553) ซงเปนสาเหตทน าไปสการเสยชวตในทสด

จากรายงานขององคการอาหารและยาของสหรฐอเมรกา (U.S. Food and Drug Administration; USFDA) พบอบตการณของการเกดภาวะตบวายอยางเฉยบพลนระหวางชวงป ค.ศ. 1998-2003 มสาเหตเกดจาก paracetamol รอยละ 48 ซงสมพนธกบการใชยาเกนขนาด และจากรายงานสรปรวมจากการศกษา พบผปวยทเกดความเปนพษตอตบทสมพนธกบการใชพาราเซตามอล โดยสรปพบวาผปวยประมาณ 56,000 รายทตองเขารบการรกษาในหองฉกเฉน และมผปวย 26,000 รายทตองเขารบการรกษาตวในโรงพยาบาล และ 458 รายทเสยชวต (ศยามล สขขา 2553)

2.1.1 กลไกการเกดพษตอตบ

กลไกการเกดพษตอตบจากยาพาราเซตามอล เกดจาก toxic metabolite

ทเกดขนโดยกระบวนการ oxidation ผาน cytochrome P450 โดยกระบวนการเปลยนแปลงเกด

หลงไดรบพาราเซตามอลเขาไปในรางกาย ซงยาพาราเซตามอลมคาครงชวต 2-4 ชวโมง โดย

ปรมาณยา 90 เปอรเซนต จะถก metabolized ทตบ จนเกดเปน sulfate และไปจบกบ

4

glucuronide จากนนจะถกขบออกทางปสสาวะในเวลาตอมา (รปท 1) สวนปรมาณยา 2

เปอรเซนต จะถกขบออกทางไตโดยไมมการเปลยนรป และสวนทเหลอจะ metabolized ผาน

ทาง cytochrome P450 (CYP 2E1) กลายเปน N-acetyl-p-benzoquinoneimien (NAPQI) ซง

เปนสารทเปนพษ ในภาวะทมระดบยาพาราเซตามอลอยในชวงปกต จะเกดสาร NAPQI เพยง

เลกนอย ซงสามารถจบกบ hepatic glutathione จนไดเปนสารประกอบ cystein และ

mercaptate ทไมเปนพษ และจะถกขบออกทางปสสาวะ แตหากมภาวะทไดรบยาพาราเซตา -

มอลเกนขนาด จะท าใหมการ metabolized ยาโดยผานทาง Cytochrome P450 มากขน ท าให

เกด NAPQI เพมขน ซงมผลไปท าลายตบ (มลลกา ชนะเกยรต 2547; ศรว เอกศกด และ

รพพร โรจนแสงเรอง มปป.)

รปท 1 กระบวนการ metabolism ของพาราเซตามอลในรางกาย (ศรว เอกศกด และ รพพร โรจนแสงเรอง มปป.)

2.1.2 สาเหตของการเกดพษตอตบจากการใชพาราเซตามอล

จากรายงานของ USFDA (2003) ไดกลาวถงสาเหตของการเกดความเปนพษ

ตอตบขนรนแรงในผปวยทรบประทานยาพาราเซตามอล ดงน

- การรบประทานยาพาราเซตามอลในขนาดมากกวาขนาดทแนะน า ซงอาจเกดจากการขาดความเขาใจของผบรโภค เชน ความเชอทวาการรบประทานยาในขนาดสง จะใหผลลดอาการปวดมากขน เปนตน

5

- ปจจยทท าใหเกดความไวตอการเปนพษตอตบเฉพาะบคคล เชน ในผปวยทดมสราเรอรง แมจะรบประทานยาพาราเซตามอลไมเกนจากขนาดทแนะน า แตกยงมความเสยงในการเกดความเปนพษตอตบได ทงนอาจเนองจากผปวยเหลานมการก าจดสารพษ (toxic metabolite) ออกจากรางกายไดชา หรอเกดจากการทผปวยมการสรางสารพษเหลานไดมากกวาปกต

- ผลตภณฑยาทมสวนประกอบของพาราเซตามอลมหลายขอบงใช รวมถงขนาดยาพาราเซตามอลทมความหลากหลาย เชน พาราเซตามอลในรปทเปนยาเดยวในการบรรเทาอาการปวดศรษะ หรออยในรปยาสตรผสมกบยาอนเพอบรรเทาอาการหวด รวมถงยาทใชในการบรรเทาอาการปวดอนๆ เชน รวมกบยาแกปวดกลม narcotics ซงผปวยอาจมหลายสภาวะรวมกนในชวงเวลาทจะใชยา และท าใหเกดการใชพาราเซตามอลในผลตภณฑยาทหลากหลายในเวลาเดยวกนอยางไมตงใจ และท าใหเกดความเปนพษตอตบได

- ผบรโภคไมทราบวาการใชพาราเซตามอลเกนขนาดจะเปนสาเหตทน าไปสการเกดความเปนพษตอตบ เนองจากยาพาราเซตามอลหาซอไดงาย ผบรโภคสวนใหญมความคนเคยกบยานมานาน และเปนยาทผบรโภคมกเขาใจวามความปลอดภยสงในการใช รวมถงผลตภณฑยาในทองตลาดทอาจไมมค าเตอนถงอาการไมพงประสงคดงกลาวอยางชดเจน

- ยาน าพาราเซตามอล ส าหรบเดกมหลายความเขมขน โดยความเขมขนทใชในเดกทารกมกจะสงกวาในเดกโต เนองจากตองการใหยาในปรมาณทนอย และท าใหเกดความผดพลาดไดหากน ายาทความเขมขนสงดงกลาวมาใชในเดกโต โดยทไมไดน ามาค านวณปรมาณยาใหมตามน าหนกตวของเดก จงท าใหเดกอาจไดรบยาเกนขนาดได

- การเกดปฏกรยาระหวางยา การใชยาหรอสารทมคณสมบตเพมการเหนยวน าเอนไซม (enzyme inducer) cytochrome P450 (CYP 2E1) รวมกบพาราเซตามอล จะเพมการเกดความเปนพษตอตบจากพาราเซตามอล เนองจาก cytochrome P450 (CYP 2E1) เปนเอนไซมทใชในการเปลยนแปลงยาพาราเซตามอลใหเกด toxic metabolite ทชอ NAPQI ซงไปท าลายเนอเยอตบ ตวอยางยาทเปน enzyme inducer cytochrome P450 2E1 ไดแก phenytoin, carbamazepine, rifampin หรอการดมเครองดมทมแอลกอฮอลตอเนองกนเปนเวลานานกจะเพมการเหนยวน าเอนไซมนเชนเดยวกน (ศยามล สขขา 2553)

6

2.1.3 โรค / อาการแสดงตางๆ ทเกดจากการไดรบยาพาราเซตามอลเกนขนาดอาการแสดงทางคลนกหลงไดรบพาราเซตามอลเกนขนาด (Marzullo 2005)

- 30 นาทแรก ถง 24 ชวโมงหลงจากไดรบยาเกนขนาด อาจมอาการเกยวกบระบบทางเดนอาหาร เชน คลนไส อาเจยน หรอเบออาหาร

แตผปวยบางรายอาจไมมอาการแสดงดงกลาวเกดขน ดงนนอาการแสดงในระยะแรกจงไมสามารถบอกความรนแรงของการไดรบยาเกนขนาดได

- 24 ถง 48 ชวโมงหลงจากไดรบยาเกนขนาด อาการคลนไส อาการมกทเลาขน แตผปวยจะมอาการทางตบ คอ ปวดทอง

บรเวณ Right upper quardrant และมอาการกดเจบ นอกจากน prothrombin time จะยาวขน AST และ ALT กจะเรมสงขน

- 72 ถง 96 ชวโมงหลงจากไดรบยาเกนขนาด ผปวยมอาการคลนไส อาเจยน ออนเพลย ตวเหลอง ตาเหลอง AST และ ALT จะเพมสงขนอยางรวดเรว อาจสงมากกวา 10,000 UI ตอมลลลตร ซงจดเปน hepatocelluar damage นอกจากนยงมอาการแทรกซอนอนๆ เชน pancreatitis, myocardial damage โดยทม ST elevation, arrhythmias สวนผปวยทมตบอกเสบรนแรงอาจจะม esophageal varices และมความผดปกตของ clotting และ thrombocytopenia ผปวยบางรายจะมอาการของ acute tubular necrosis ซงพบประมาณ 10% ในผปวยทร บพาราเซตามอลเกนขนาด และในผปวยทใชยาพาราเซตามอล เปนเวลานานๆ อาจเกด renal papillary necrosis รวมดวย นอกจากนยงอาจพบความผดปกตทาง metabolism เชน Hypophosphatemia, Metabolic acidosis

- 4 วน ถง 2 สปดาหหลงจากไดรบยาเกนขนาด อาการจะดขน แตอาจม fulminant hepatic failure, coagulopathy และ

hypoglycemia เกดขน 2.2 การตรวจหาความผดปกตของการท างานของตบ

2.2.1 Liver function ตบเปนอวยวะในชองทองทมขนาดใหญทสด และมหนาทเกยวของกบการ

ท างานของระบบตางๆ ของรางกายมากมาย การตรวจดการท างานของตบ ทางการแพทยเรยกวา Liver function tests (LFTs) โดยดปรมาณสารชวเคมในเลอดเทยบกบคาปกต (ตารางท1 )

7

ตารางท 1 แสดงคาปกตของระดบสารชวเคมในเลอด สารชวเคมในเลอด คาปกต

AST (SGOT) 8 - 50 U/L ALT (SGPT) 8 - 50 U/L ALP (Alk. Phosphatase) 35 - 110 U/L Albumin 3.5 - 5.0 g/dl Globulin 1.5 - 3.2 g/dl Direct Bilirubin 0.1 - 0.3 mg% Total bilirubin 0.1 - 1.0 mg% Total protein 6.0 - 8.0 g/dl

การตรวจ liver biochemical tests เพอตรวจสอบความผดปกตทเกดขนในตบ

สามารถตรวจสอบ ไดดงน 1) การตรวจเอนไซมตบ ไดแก

1.1) Aspartate aminotransferase (AST หรอ SGOT) คอ เอนไซมทชวยสรางกรดอะมโนและโปรตน เอนไซมตวนจะถกปลอยออกมาสกระแสเลอด เมอเซลลตบไดรบความเสยหายหรอเกดการอกเสบ นอกจากพบในตบแลว ยงพบไดในกลามเนอหวใจและกลามเนอโครงราง ดงนนเอนไซมตวนจงไมไดมความจ าเพาะตอตบเทานน ยงสามารถใชเปน cardiac marker ไดดวย ดงนนหากตรวจพบระดบ AST สง อาจมความเกยวของกบโรคหวใจ โรคตบ และการออกก าลงกายมากเกนไป

1.2) Alanine aminotransferase (ALT หรอ SGPT) คอ เอนไซมทมความจ าเพาะตอตบ ซงประกอบดวยโปรตนและกรดอะมโนทตบสรางขน เอนไซมตวนจะถกปลอยออกมาสกระแสเลอด เมอเซลลตบไดรบความเสยหายหรอเกดการอกเสบ เปนเอนไซมทพบมากในตบและไต พบไดนอยในกลามเนอหวใจและตบออน หากตรวจพบ ระดบ ALT สง พบไดในโรคตบอกเสบ ตบแขง และประเภททตบไดรบความเสยหายอยางเฉยบพลน

1.3) Alkaline phosphatase (ALP) คอ เอนไซมในเซลลเยอบทอน าดของตบ โดย

ระดบ ALP จะสงขนเมอมการอดตนของทอน าดบางสวนหรอทงหมด พบไดในกระดกและรก

ดงนนคาดงกลาวจะสงขนในเดกทก าลงเจรญเตบโต เนองจากก าลงสรางกระดก หรอผปวย

สงอายทเปน Paget's Disease

8

2) การตรวจสารตางๆ ทเกยวของกบการสงเคราะหน าด ไดแก 2.1) Total Bilirubin (T. Bilirubin) คอ สารสเหลองทเปนผลตผลของฮม ซงเปนสวน

หนงของฮโมโกลบนในเซลลเมดเลอดแดง Bilirubin ถกขบออกจากรางกายผานทางน าดและปสสาวะ การมระดบ Bilirubin ในเลอดสงขนอาจบงบอกถงโรคบางอยาง สารนเปนสารทท าใหแผลฟกช า ปสสาวะ และผวหนงของผทมภาวะดซานเปนสเหลอง

2.2) Direct Bilirubin (D. Bilirubin) คอ สารน าด ชนดทไดรบการเปลยนแปลง (Conjugated) ทตบแลว สามารถละลายในน าได

2.3) Indirect Bilirubin (I.Bilirubin) คอ สารน าดชนดทไมไดรบการเปลยนแปลง (Unconjugated) ปกตจะไมมการเขยนแสดงคาในใบรายงานผล แตสามารถค านวณไดจากสตร Indirect bilirubin = Total bilirubin – direct bilirubin

3) การตรวจกลมสาร ทบงบอกเกยวกบความสามารถของตบในการสรางโปรตน

3.1) Albumin (Alb) คอ โปรตนทสรางจากตบพบมากในเลอด ในสวนทเปนน าเลอดประมาณ 50-60% ของโปรตนทงหมด มคณสมบตละลายน าได และมหนาทหลากหลาย จงนยมวด albumin ในการด าเนนไปของโรคตบ เชน ตบอกเสบ ตบแขง สารเคมทเปนพษตอตบ มะเรงตบระยะแพรกระจาย โดยพบวาคา albumin จะต า เนองจากตบผลต albuminไดนอย

3.2) Globulin (Glob) คอ สารประกอบโปรตนในพลาสมา (น าเลอด) ชวยใหเลอดแขงตว และน าสารอาหารไปเลยงรางกาย นอกจากนยงชวยสรางแอนตบอดหรอภมคมกน ซงเปนภมคมกนการเกดโรคตบโดยจะสราง alpha และ beta globulin สวน Gamma globulin จะสรางจาก plasma cell คานไดจากการน าคา Total Protein ลบดวยคา Albumin หากคาสงพบในภาวะอกเสบตดเชอเรอรง โรคตบ โรคขออกเสบ Rheumatoid arthritis และ Lupus คาต าพบไดในภาวะโรคไตบางชนด โรคภมคมกนบกพรอง

3.3) Total Protein คอ โปรตนทสรางจากตบเปนเอนไซมตางๆ เชน ฮอรโมน ภมคมกน ปรบรกษาระดบความเปนกรด ดางในรางกาย เปนอาหาร แหลงพลงงาน โปรตนทส าคญหลายชนด ทนาสนใจไดแก Albumin และ Globulin หากมคาสง พบไดในโรคตาง ๆ เชน โรคแพภมตนเอง (SLE) โรคตบ การอกเสบเรอรง และ ลวคเมย เปนตน หากมคาต า พบในโรคขาดอาหาร โรคตบ การดดซมอาหารไมด เปนตน 4) การตรวจกลมสารทบงบอกเกยวกบความสามารถของตบในการสรางสารทท าให

เลอดแขงตว

สารทชวยใหเลอดแขงตวเปนโปรตนชนดหนง หากความสามารถในการสรางสารตางๆ ของตบลดลงมากจนไมสามารถสรางโปรตนในกลมนไดมากพอ จะมปญหาเลอดออกงายในผปวยกลมนตามมา (การตรวจสขภาพทวไปจะไมไดตรวจสารกลมน มกตรวจผปวยโรคตบทเปนมากแลว)

9

2.2.2 กลตาไธโอน (สมาคมเพอการวจยอนมลอสระไทย 2555; รววรรณ วงศภมชย 2549)

กลตาไธโอน (glutathione; GSH) หรอ L-- glytamyl-L-cysteinylglycine จดเปนสารในกลมไธออลทมน าหนกโมเลกลต า ทรางกายสามารถสรางไดเองในตบ โดยมความส าคญในกระบวนการปองกนเซลลจากภาวะเครยดออกซเดซน ประกอบดวยกรดอะมโนจ านวนสามตวเรยงตอกน (tripeptide) ไดแก กลตาเมต ซสเตอน และไกลซน โดยสารดงกลาวชวยสราง เอนไซมตางๆ เพอขจดสารพษออกจากรางกาย ทงยาฆาแมลง โลหะหนก เครองดมแอลกอฮอลทรางกายไดรบ นอกจากนยงชวยในการสรางเอนไซมตานอนมลอสระ โดยท าหนาทในการสรางวตามนซ ซงไดรวมกนซอมแซมสารพนธกรรมทอาจเปลยนแปลงการเปนมะเรงได และยงชวยกระตนภมคมกนของรางกาย หนาทของกลตาไธโอน ประกอบดวย

1. Detoxification กลตาไธโอนชวยสรางเอนไซมชนดตาง ๆ ในรางกาย โดยเฉพาะ Glutathione – S- transferase ทชวยในการก าจดพษออกจากรางกายโดยไปเปลยนสารพษชนดไมละลายในน า (ละลายในน ามน) เชน โลหะหนก สารระเหย ยาฆาแมลง แมแตยาบางชนดใหเปนสารทละลายในน าไดดข นและงายตอการก าจดออกจากรางกาย นอกจากนยงชวยปองกนตบจากการถกท าลายโดยแอลกอฮอล สารพษจากบหร ยาพาราเซตามอลเกนขนาด เปนตน

2. Antioxidant กลตาไธโอนมคณสมบตเปนสารตานปฏกรยาออกซเดชน (Antioxidant) ทมความส าคญตวหนงในรางกาย และหากขาดไป วตามนซและอ อาจจะท างานเปนสารตานปฏกรยาออกซเดชนไดไมเตมท

3. Immune enhancer ชวยกระตนภมคมกนในรางกาย โดยกระตนการท างานของเอนไซมหลายชนดเพอใหรางกายตอตานสงแปลกปลอมรวมถงเ ชอแบคทเรยและไวรส นอกจากนกลตาไธโอนยงชวยสรางและซอมแซม DNA สรางโปรตน และ prostaglandin

2.2.3 มาลอนไดอลดไฮด (Malondialdehyde: MDA) (สมาคมเพอการวจยอนมลอสระไทย 2555)

มาลอนไดอลดไฮด เปนผลตผลจากปฏกรยาลพดเปอรออกซเดชน ( lipid peroxidation) ทรจกกนมานานและการตรวจวดระดบ MDA เปนทนยมอยางกวางขวางเพอใชประเมนภาวะเครยดออกซเดชน เนองจาก MDA เปนผลตผลทเกดขนโดยตรงจากการสลายตวของออกซไดซไลพด (oxidized lipids) ส าหรบกลไกการเกด MDA เชอวาเกดจาก Prostaglandin – like endoperoxides ทมาจากกรดไขมนไมอมตว (polyunsaturated fatty acids: PUFA) ตรงต าแหนงทมพนธะค ตอมา Esterbauer และคณะ (Akoh et al. 2008) ไดศกษากลไกทนาจะเปนไปไดของ MDA โดยเชอวาถกสรางและปลดปลอยโดยการตด

10

(ß-scission) ของ 3-hydroperoxylaldehyde หรอเกดปฏกรยาระหวางอะโครลน (acrolein) กบอนมลไฮดรอกซล

2.2.4 แนวทางการรกษาโรคตบอกเสบของการแพทยแผนปจจบน วธการรกษาโรคตบอกเสบ (สรเกยรต อาชานานภาพ 2551) มดงน

1) ถาพบในเดกหรอคนหนมสาว อาการโดยทวไปด กนขาวได ไมปวดทองหรออาเจยน ควรปฏบต ดงน

- พกผอนอยางเตมท หามท างานหนกจนกวาจะรสกหายเพลย - ดมน ามากๆ ประมาณวนละ 10-15 แกว - รบประทานอาหารประเภทโปรตน เชน เนอ นม ไข ซปถวตางๆ ใหมากๆ สวน

อาหารประเภททมไขมนใหรบประทานไดตามปกต ยกเวนในรายทรบประทานแลวคลนไส อาเจยนใหงด

- ถาเบออาหารใหดมน าหวานหรอน าตาลกลโคส ถากนอาหารไดตามปกต ไมจ าเปนตองดมน าหวาน หรอกลโคสใหมากขน อาจท าใหน าหนกเกนได

- ถามอาการทองอดหรอคลนไส ควรงดอาหารมน - แยกส ารบกบขาวและเครองใชสวนตวออกจากผอน - ลางมอหลงถายอจจาระทกครง

สวนยาไมจ าเปนตองให ยกเวนในรายทเบออาหารอาจใหรบประทานวตามนรวม หรอวตามนบรวม วนละ 2-3 เมด ถาคลนไส อาจใหยาแกอาเจยน เชน เมโทโคลพลาไมด หรอดอมเพอรโดน ทกนไมไดอาจฉดกลโคสหรอน าเกลอทางหลอดเลอดด า เปนตน

2) ถาอาการตาเหลองไมจางลงใน 2 สปดาห หรอมไขสง ออนเพลยมาก น าหนกลดมาก ปวดทองมากหรออาเจยนมาก หรอพบในผสงอาย ควรแนะน าใหไปรกษาทโรงพยาบาล หากพบอาการมากตองรบรกษาไวในโรงพยาบาลสกระยะหนง

สวนการตดตามผลการรกษานน อาจจะตองนดตรวจเลอดเปนระยะๆ (ประมาณทก 2-4 สปดาห) จนกระทงระดบเอนไซม ALT และ AST เขาสระดบปกต แสดงวาหายดแลว

ผลการรกษาสวนใหญจะหายด ตาหายเหลอง หายเพลย กนขาวไดมาก และผลเลอดเปนปกตภายใน 3-16 สปดาห สวนนอยอาจเปนเรอรงนานเกน 6 เดอน เรยกวา ตบอกเสบเรอรงควรปรกษาแพทยผเชยวชาญ

11

2.3 การศกษาและรวบรวมองคความรการใชสมนไพรทมสรรพคณรกษาโรคตบ พชสมนไพรเปนทรพยากรธรรมชาตทมประวตการน ามาใชประโยชนควบคมา

กบชวตความเปนอยของมวลมนษยชาตมาชานาน มการน าพชสมนไพรมาใชรกษาโรคภยไขเจบตางๆ ซงความรและประสบการณรกษาน ไดรบการสบทอดจากคนรนหนงไปยงอกรนหนงจนเกดเปนองคความรหรอภมปญญาสะสมในกลมชนของประเทศตางๆ (พรรณสา มาศร และคณตา มถานนท 2546) การใชสมนไพรรกษาโรคตบ เปนองคความรอยางหนงทไดรบการยอมรบจากประชาชน พบรายงานการผลตยานใชในกลมแมบาน กลมสหกรณโรงพยาบาล โดยผลตเปนผลตภณฑในรปแบบตางๆ มการใชทงสมนไพรเดยว และต ารบยา (อารรตน ลออปกษา และคณะ 2545) จากการรวบรวมขอมลงานวจยตางๆ พบพชสมนไพรทมสรรพคณรกษาโรคตบจ านวนมาก ซงสวนใหญเปนขอมลการน ามาใชของแพทยพนบานในประเทศตางๆ อยางไรกตาม ไดรวบรวมและคดเลอกพชสมนไพรรกษาโรคตบจากงานวจยตางๆ (ตารางท 3) ซงสมนไพรดงกลาวสามารถพบไดในประเทศไทย โดยน ารายชอพชสมนไพรในงานวจยเทยบเคยงกบรายชอพชพรรณไมแหงประเทศไทย (เตม สมตนนทน 2544 ) พบพชสมนไพรทใชรกษาโรคตบจ านวน 70 ชนด 39 วงศ และวงศทพบมากทสด คอ Euphorbiaceae พบจ านวน 5 ชนด ไดแก มะกาเครอ (Bridelai stipularis (L.) Blume) เปลาเงน (Croton casscarilloides Raeusch) เปลาหลวง (Croton oblongifoluis Roxb.) ลกใตใบ (Phyllanthus urinaria L.) เปนตน นอกจากน มรายงานการศกษาฤทธของพชสมนไพรรกษาโรคตบในสตวทดลอง จ านวน 20 ชนด (ตารางท 2) โดยน าสตวทดลองมาชกน าใหเกดความเปนพษตอตบดวยยาพาราเซตามอล (PCM) และคารบอนเตตราคลอไรด (CCl4 ) จากการศกษาพบวา ยาพาราเซตามอลมผลใหตบเกดความเสยหาย แมจะใชในปรมาณทต า คอ 75 มลลกรม / กโลกรม ในผใหญ หรอ 150 มลลกรม/กโลกรมในเดก (Kuvandik et al. 2008) และหากมการใชเปนระยะเวลานาน อาจท าใหเกดการสะสมพษในตบ สวนคารบอนเตตราคลอไรด (CCl4 ) เปนของเหลวไมมส ระเหยได หากรางกายไดรบปรมาณมาก จะสงผลใหตบสญเสยหนาทในการท างาน นอกจากนยงกอใหเกดการท างานของไตเสอมสภาพไดอกดวย (Opoku et al. 2007)

ตวอยางพชสมนไพรทมฤทธลดความเปนพษตอตบจากยาพาราเซตามอล เชน บก (Amorphophallus paeoniifolius L.) สารสกดจากเหงา พบสารพฤกษเคม

คอ คารโบไฮเดรต โปรตน สเตยรอยด ฟลาโวนอยด และพบวาสารสกดบก ขนาด 300 มก./ กก. มฤทธลดความเปนพษตอตบไดอยางมนยส าคญ (P < 0.01) เมอเทยบกบสารมาตรฐาน Liv – 52 ขนาด 5มก./กก.และ Silymarin ขนาด 100 มก./กก. นอกจากนยงสามารถรกษาอาการเสอมสภาพของตบเมอเกดพษไดในระดบปานกลาง (Hurkadale et al. 2012)

นนทร (Peltophorum pterocarpum (DC.) Backer ex K. Heyne) มสารกลมแทนนน ฟลาโวนอยด อลคาลอยด ซาโปนน และคารโบไฮเดรต พบวาสารสกดขนาด 100 และ 200 มก./กก. มฤทธลดความเปนพษตอตบไดอยางมนยส าคญ เมอเทยบกบสารมาตรฐาน

12

Silymarin ในขนาด 100 มก./กก. นอกจากนยงชวยเพมระดบกลตาไธโอนและลดการเกดปฏกรยาออกซเดชนของลพด (lipid peroxidation) ในเนอเยอไดอยางมนยส าคญ (Biswas et al. 2010)

หงอนไก (Flemingia strobilifera (L.) W.T. Aiton) พบสารฟลาโวนอยด และพบวาเมอใหสารสกดในขนาด 30/60 มก./กก. ไมสามารถลดระดบเอนไซมในระดบสงไดเมอเทยบกบกลมทท าใหเกดพษ แตสามารถลดระดบโปรตน บลรบน ไดอยางมนยส าคญ (P<0.001) เมอเทยบกบกลมทท าใหเกดพษจากพาราเซตามอล นอกจากน ไดศกษาฤทธตานอนมลอสระจากสารสกดพบวา ไมมผลในการตานอนมลอสระ(Kumar et al. 2010)

กะเมง (Eclipta alba Messk.) สารสกดจากใบมฤทธลดความเปนพษตอตบไดอยางมนยส าคญ (P<0.05) เมอใหในขนาด 440 มก./กก. (Parmar et al. 2010)

กระทงหมาบา (Dregea volubilis (L.f.) Benth ex Hook.) สารสกดจากผลมฤทธลดความเปนพษตอตบไดอยางมนยส าคญ (0< 0.01) เมอใหสารสกดในขนาด 100 และ 200 มก./กก. และเมอเทยบกบสารมาตรฐาน Silymarin ในขนาด 25 มก. / กก.ในขณะเดยวกนพบน าหนกของตบและไตลดลงอยางมนยส าคญ (0< 0.01) (Haldar et al. 2010)

ขเหลกเทศ (Cassia occidentalis L.) สารสกดจากใบขนาด 500 มก./ กก. สามารถลดความเปนพษจากยาพาราเซตามอลและแอลกอฮอลไดอยางมนยส าคญ (0<0.01) (Jafri et al. 1999)

ลกใตใบ (Phyllanthus amarus Schumach. &Thonn.) พบวาสารสกดจากใบขนาด 1.6 และ 3.2 ก./ กก. มผลลดความเปนพษไดอยางมนยส าคญ (p<0.05) นอกจากนยงมฤทธตานอนมลอสระ DPPH ไดโดยมฤทธนอยกวาสารมาตรฐาน (BHT) 1 เทา ซงแสดงใหเหนวากลไกการออกฤทธของน าตมลกใตใบในการปองกนการเกดพษตอตบ เกดจากฤทธตานอมลอสระและฤทธปองกนการลดระดบกลตาไธโอนในตบ (มาลน วงศนาวา และคณะ 2544)

ตวอยางพชสมนไพรทมฤทธลดความเปนพษตอตบจากสารคารบอนเตตรา-คลอไรด (CCl4) เชน

เหงอกปลาหมอ (Acanthus ilicifolius L.) สารสกดจากใบพบสารฟลาโวนอยด และเทอปน และพบวาเมอใหสารสกดในขนาด 250 และ 500 มก./ กก. สามารถลดระดบความเปนพษตอตบไดอยางมนยส าคญ (p< 0.05) เมอเทยบกบเคอควมน (curcumin) ในขนาด 100 มก./กก. (Babu et al. 2000)

ตนนกยง (Helminthostachys zeylanica (L.) Hook) พบวาสารสกดจากใบในขนาด 100, 200 และ 300 มก./กก. มฤทธลดความเปนพษตอตบไดอยางมนยส าคญ (p<0.01) ทงน ขนอยกบปรมาณของยา โดยพบวาใหผลดทสดในขนาด 300 มก./ กก. (Suja et al. 2004)

13

สมอพเภก (Terminalia belerica Roxb.) สารสกดจากผลในขนาด 200 มก./ กก. มฤทธลดความเปนพษไดอยางมนยส าคญ (p<0.05) เมอเทยบกบยามาตรฐาน Silymarin (Jadon et al. 2007)

มะเฟอง (Averrhoa carambola L.) พบวาสารสกดจากผลมฤทธลดระดบความเปนพษและเพมระดบกลตาไธโอนตอตบไดอยางมนยส าคญ (P<0.001) (Azeem et al. 2010)

14

ตารางท 2 . Medicinal plants used for Liver disease , Hepatogenic and Hepatoprotective Family/ Scientific name Parts used Aliment References Acanthaceae Acanthus pubescens (Thomson ex Oliv) Eng Leaf Liver disorders Mukazayire et al. 2011 Hygrophila spinosa T. Anders Root, leaf, seed Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Amaranthaceae Aerva lanata Juss. ex Schult Root, whole plant Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Amaranthus spinosus L. Whole plant Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Amaryllidaceae

Curculigo orchioides Gaertn Rhizome (Tuber) Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Apocynaceae Alstonia scholaris R. Br. Stem bark Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Alyxia reinwardtii Blume Stem Hepatopathy Prasitpuriprecha et al.

2005 Ichnocarpus fructescans R. Br. Root, whole plant Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Araceae Alocasia indica (Roxb.) Schott Root, tuber, leaf Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Asclepiadaceae Dischidia nummularia R.Br. Bulb Hepatomegaly,cirrhosis Prasitpuriprecha et al.

2005

15

ตารางท 2 (continued) Family/ Scientific name Parts used Aliment References Hoya pachyclada Kerr Stem, leaf Hepatomegaly Prasitpuriprecha et al. 2005 Hoya parasitica (Roxb.) Wall. ex trail Stem, leaf Hepatomegaly Prasitpuriprecha et al. 2005 Asteraceae Bidens pilosa L. Leaf Liver diseases Mukazayire et al. 2011 Microglossa pyrifolia (Lam.) Kuntze Leaf Liver diseases Mukazayire et al. 2011 Bromeliaceae Ananas comosus (L.) Merr. Fruit juice concentrate Liver diseases Kotoky and Das 2008 Caricaceae Carica papaya L. Fruits, Seeds Liver diseases Kotoky and Das 2008 Casuarinaceae Casuarina equisetifolia L.. Whole plant Hepatogenic /

Hepatoprotective Govind 2011

Celastraceae Salacia chinensis L. Stem Hepatomegaly Prasitpuriprecha et al. 2005 Salacia verrucosa Wight Stem Hepatomegaly Prasitpuriprecha et al. 2005 Siphonodon celastrineus Griff. Root, Bark Hepatitis, Skin rash Prasitpuriprecha et al. 2005

16

ตารางท 2 (continued) Family/ Scientific name Parts used Aliment References Commelinaceae Murdannia loriformis (Hassk) R.S Pao & Kammathy

Whole plant Hepatomegaly Prasitpuriprecha et al. 2005

Convolvulaceae Cuscuta chinensis L. Seed Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Cuscuta reflexa Roxb. Whole plant Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Crassulaceae Kalanchoe pinnata (Lam.) Pers. Leaf Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Cucurbitaceae Lagenaria siceraria (Molina.) Standl. Leaf, fruit Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Momordica charantia L. Leaf, fruit, seed Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Cyperus rotundus L. Rhizome Health promoting , hepatotonic Prasitpuriprecha et al. 2005 Equisetaceae Equisetum arvense L. Aerial part Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Euphorbiaceae Bridelia stipularis Blume Leaf Hepatogenic/Hepatoprotective Govind 2011 Croton cascarilloides Raeusch Root Fever, viral infection Prasitpuriprecha et al. 2005 Croton oblongifolius Roxb. Stem bark, aerial part Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011

17

ตารางท 2 (continued) Family / Scientific name Parts used Aliment References Sapium sebiferum (L.) Roxb. Root, peal of root Acute hepatitis Au et al. 2008 Phyllanthus urinaria L. whole plant Hepatitis, Insomnia Au et al. 2008 Fabaceae Acacia catechu Willd. Stem bark Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Cassia fistula L. Leaf Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Cajanas cajan L. Millap Tender leaves Liver diseases Kotoky and Das 2008 Phyllodium longipes (Craib) Schindl Root Hepatopathy Prasitpuriprecha et al. 2005 Flacourtiaceae Flacourtia jangomas (Lour.) Raeusch Fruit Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Gramineae Imperata cylindrical (L.) Beauv Root Hepatitis, hepatic cirrhosis Au et al. 2008 Hackelochloa granularis (L.) Kunt Whole plant Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Saccharum officinarum L. Stem Liver disorders Kotoky and Das 2008 Labiatae Mentha arvensis L. Leaf Liver disorders Kotoky and Das 2008 Lauraceae Persea americana Mill Fruit Liver diseases Mukazayire et al. 2011

18

ตารางท 2 (continued) Family / Scientific name Parts used Aliment References Liliaceae Asparagus officinalis L. Root Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Asparagus racemosus Willd. Whole plant Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Malvaceae Abelmoschus esculentus (L.) Moench Root, fruit, seed Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Hibiscus sabdariffa L Calyx Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Sida cordifolia L. Root Liver diseases Kotoky J. and Das P.N

2008 Menispermaceae Tinospora crispa (L.) Miers ex Hook. F &Thomson

Stem Jaundice, anti-aging Prasitpuriprecha et al. 2005

Meliaceae Azadirachta indica A. Juss Stem,bark,leaf,flower Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Moraceae Ficus religiosa L. Stem bark of southern

side Liver diseases Kotoky J. and Das P.N

2008 Ficus retusa L. Stem bark Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011

19

ตารางท 2 (continued) Family / Scientific name Parts used Aliment References Musaceae Musa acumunata Colla Leaf Liver diseases Mukazayire et al. 2011 Myrsinaceae Ardisia helferiana Kurz Bark, leaf Hepatopathy,tonic Prasitpuriprecha et al. 2005 Embelia ribes Burm. Fruit Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Oleaceae Myxopyrum smilacifolium Blume Stem, leaf Liver cancer Prasitpuriprecha et al. 2005 Orchidaceae Vanilla aphylla Blume Stem Hepatopathy Prasitpuriprecha et al. 2005 Polygalaceae Polygala fallax Hemsl. Root Hepatitis, tonic kidney Au et al. 2008 Punicaceae Punica granatum L. Leaf, seeds Liver diseases Kotoky and Das 2008 Rubiacea Canthium berberidfolium Geddes Root, stem Cirrhosis, Hepatopathy Prasitpuriprecha et al. 2005 Coffea arabica L. Seed Liver diseases Mukazayire et al. 201 Gardenia jasminoides J. Ellis Fruit Hepatogenic / Hepatoprotective Govind 2011

20

ตารางท 2 (continued) Family / Scientific name Parts used Aliment References Vangueria spinosa Roxb Stem Cirrhosis Prasitpuriprecha et al. 2005 Smilacaceae Smilax glabra Wall. ex Roxb. Fresh rhizome Hepatitis Au et al. 2008 Taccaceae Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze Rhizome Cancer, Hepatopathy Prasitpuriprecha et al. 2005 Verbenaceae Clerodendrum inerme (L.) Gaertn Leaf Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011 Lantana trifolia L. Leaf Liver diseases Mukazayire et al. 2011 Vitex negundo L. Leaf Liver disorders Kotoky J. and Das P.N

2008 Zingiberaceae Curcuma longa L. Rhizome (Tuber) Hepatogenic /Hepatoprotective Govind 2011

21

ตารางท 3. Plant extracts with hepatoprotective activities. Family/ Scientific name Parts used Extracts

studied Type of assay and inducer of damage

Biochemical Parameters studied

References

Acanthaceae Acanthus ilicifolius L. Leaf Alcohol

In vivo, CCl4 AST, ALT, ALP Babu et al. 2001;

Mukazayire et al. 2011

Araceae Amorphophallus paeoniifolius L.

Tubers Methanol and Aqueous

In vivo, PCM AST, ALT, ALP, Bilirubin Hurkadale et al. 2012

Asclepiadaceae Dregea volubilis Benth. Fruits Petroleum

ether In vivo, PCM AST, ALT, ALP, Total

protein, Bililubin, Cholesterol,Triglyceroides

Haldar et al. 2011

Burseraceae Boswellia serrata Roxb. Bark,leaves,gum Chloroform In vivo, PCM AST, ALT, ALP, Bilirubin Ibrahim et al. 2011 Combretaceae Terminalia belerica Roxb.

Fruit Ethanol

In vivo, CCl4 AST, ALT, ALP Jadon et al. 2007

22

ตารางท 3. (continued) Family / Scientific name Parts used Extracts

studied Type of assay and inducer of damage

Biochemical Parameters studied

References

Terminalia paniculata Roth

Bark, flower juice

Ethanol In vivo, PCM AST, ALT, ALP, lipid peroxidation

Eesha et al. 2011

Compositae Eclipta alba Messk. Whole part Distilled water In vivo, PCM AST, ALT, ALP, GSH, Alb

Bilirubin

Kotoky and Das 2008;

Parmar et al. 2010

Cucurbitaceae Citrullus colocynthis L. Fruit Ethanol In vivo, PCM AST, ALT, ALP, Total bilirubin Dar et al. 2012 Trichosanthes lobata Roxb

Fruit Ethanol In vivo, PCM AST, ALT, ALP, Bilirubin, Total protein, Triglycerides Total Cholesterol

Rajasekaran and Periyasamy 2012

Euphorbiaceae Phyllanthus amarus Schumach. & Thonn.

Leaf Aqueous In vivo, PCM AST, ALT, ALP Wongnawa et al.

Fabaceae Cassia occidentalis L. Leaf Aqueous-

ethanol In vivo, PCM and ethyl alcohol

AST, ALT, ALP Jafri et al. 1999

23

ตารางท 3. (continued) Family / Scientific name Parts used Extracts studied Type of assay and

inducer of damage Biochemical Parameters

Studied References

Flemingia strobilifera R.Br.

Leaf Chloroform In vivo, PCM AST, ALT, ALP, Total protein, LPO, CAT, SOD, GHS

Kumar et al. 2010

Peltophorum pterocarpum (DC.) K. Heyne

Leaf Ethanol In vivo, PCM AST, ALT, ALP, Total bilirubin, Direct Bilirubin, Total Cholesrol, Triglycerides

Biswas et al. 2010

Lythraceae Woodfordia fruticosa Kurz Flowers Petroleum ether In vivo, CCl4 AST, ALT, ALP, bilirubin,

triglycerides Chandan et al. 2008

Ophioglossaceae Helminthostachys zeylanica (L.) Hook

Leaf Methanol In vivo, CCl4 AST, ALT, SAKP, SB Suja et at. 2004

Oxalidaceae Averrhoea carambola L. Fruit Distilled water In vivo, CCl4 AST, ALT, ALP Azeem et al. 2010 Rosaceae Rosa leavigata Michx Fruit Aqueous ethanol In vivo, CCl4 ALT, AST, MDA, SOD, GSH Liu et al. 2011

24

ตารางท 3. (continued) Family / Scientific name Parts used Extracts

studied Type of assay and inducer of damage

Biochemical Parameters Studied

References

Verbenaceae Lippia nodiflora Mich. Whole plant Methanol In vivo, PCM AST, ALT, ALP, bilirubin,

LPO, GSH, CAT, SOD, Total proteins

Durairaj et al. 2008

Vitaceae Rhoicissus tridentate L. Root Aqueous In vivo, CCl4 AST, ALT, G-6-pase, LPO,

MDA Parmar et al. 2010 ; Adewusi and Afolayan 2010

หมายเหต : Alb : Albumin, AST : Asparate aminotransferase , ALT: Alanine aminotransferase, ALP: alkaline phosphatase, CAT: catalase , CCl4 : carbon tetrachloride, G-6-Pase : Glucose-6-phosphatase. ,GSH: glutathione, ,LPO : lipid peroxidation, MDA: Malondialdehyde, PCM : paracetamol,SOD: superoxide dismutase, SAKP:setum alkaline phoshatase, SB : serum bilirubin

25

25

2.4 การตงต ารบยาตามหลกเภสชกรรมไทย สมนไพรทน ามาประกอบเปนต ารบตามหลกเภสชกรรมไทยนนเรยกวา เภสช

วตถ แบงได 3 ประเภท ดงน 1) พชวตถ คอ พรรณไมชนดตางๆ ทน าสวนของพรรณไมทน ามาประกอบเปน

ต ารบยารกษาโรคและมสรรพคณแตกตางกนไป เชน สวนของเนอไม เปลอกตน ใบ ดอก ผล เมลด ราก

2) ธาตวตถ คอ สมนไพรทไดจากสตว โดยไดจากรางกายหรออวยวะของสตว 3) ธาตวตถ คอ สมนไพรทไดจากแรธาต ยาไทยปรงขนจากพช สตว และแรธาต จากวตถทเกดขนตามธรรมชาต มได

สกดกลนเอาเฉพาะเนอยาทแทจงมสวนทเปนกากเจอปนอยมาก ดงนนจงก าหนดใหใชตวยาทม ปรมาณมาก และตวยาหลายสงรวมกน ยาไทยต ารบหนงๆ จงมตวยาหลายอยางรวมกน แตอยางไรกตาม โครงสรางยาไทยสามารถแบงสรรพคณของตวยา ไดดงน

1) ตวยาตรง คอ ยาทมสรรพคณบ าบดโรคโดยตรง 2) ตวยาชวย คอ ยาทมสรรพคณในการรกษาโรคแทรก โรคตาม หรอหลาย

โรครวมกน 3) ตวยาประกอบ คอ ยาทมสรรพคณเพอปองกนโรคตามและชวยบ ารงแกไข

สวนทหมอเหนควร 4) ตวยาชกลน ชรส และแตงสของยา คอ ยาทชวยแตงกลน แตงรส แตงสของ

ยาในต ารบใหนารบประทานมากยงขน นอกจากนตามหลกเภสชกรรมไทยไดระบรสยาของสมนไพรไว 10 รส คอ รส

ฝาด รสหวาน รสเมาเบอ รสขม รสเผดรอน รสมน รสหอมเยน รสเคม รสเปรยวและรสจด ซงแตละรสจะมสรรพคณเฉพาะ หากสามารถทราบถงรสยาของสมนไพร จะท าใหการเลอกสมนไพรเพอน าไปใชรกษาโรคมความแมนย ามากขน ซงสรรพคณของรสยาสมนไพรแตละรส ม ดงน

1) รสฝาด สรรพคณ สมานแผลทงภายในและภายนอก แกทองรวง 2) รสหวาน สรรพคณ ท าใหเนอในรางกายชมชน บ ารงหวใจ แกออนเพลย 3) รสเมาเบอ สรรพคณ แกพษเสมหะ พษโลหต แกโรคทางธาตน า แกโรค

ผวหนง แกน าเหลองเสย 4) รสขม สรรพคณ แกทางโลหตและด แกก าเดา แกไขชนดตางๆ 5) รสเผดรอน สรรพคณ แกโรคลมจกเสยด ขบลม ชวยยอยอาหาร บ ารงธาต

ไฟ 6) รสมน สรรพคณ บ ารงเสนเอน แกเสนเอนพการ แกปวดเมอย ใหความ

อบอนแกรางกาย

26

26

7) รสหอมเยน สรรพคณ บ ารงหวใจ ตบ ปอด แกออนเพลย ดบพษรอน 8) รสเคม สรรพคณ มฤทธซมซาบไปตามผวหนง แกโรคผวหนง ช าระเมอก

มนในล าไส 9) รสเปรยว สรรพคณ แกเสมหะพการ แกไอ แกทองผก ระบายอจจาระ 10) รสจด สรรพคณ แกเสมหะ ขบปสสาวะ ดบพษไข

2.5 งานวจยทเกยวของ

1) งานวจยทเกยวของในประเทศไทย มาลน วงศนาวา และคณะ (2544) ไดศกษาฤทธและกลไกการออกฤทธของน า

ตมลกใตใบในการปองกนความเปนพษตอตบของหนขาวทไดรบพาราเซตามอล พบวา น าลกใตใบในขนาด 1.6 และ 3.2 กรม/กก มผลลดความเปนพษของพาราเซตามอลได เมอ พจารณาจากคา SGOT, SGPT, และ histopathology score ทลดลงอยางมนยส าคญ สวนขนาด 0.8 ก./กก. ไมสามารถลดความเปนพษของพาราเซตามอลได โดยทการใหน าตมลกใตใบกอนพาราเซตามอลมแนวโนมใหผลดกวา เมอใหหลงพาราเซตามอล และการใหทงกอนและหลงพาราเซตา-มอลใหผลดทสด

ชตนนท ประสทธภรปรชา และคณะ (2548) ไดศกษาพฤกษศาสตรพนบานของการใชสมนไพรเพอปรบภมคมกนของรางกายในจงหวดอบลราชธาน ดวยวธการสมภาษณเชงลกหมอพนบานจ านวน 21 คน โดยพบสมนไพรทงหมด 45 ชนด 24 วงศ โรคทพบมการใชสมนไพรรกษามากทสด คอ โรคตบ ซงสมนไพรทใชในการรกษาโรคตบมจ านวน 18 ชนด ไดแก ชะลด (Alyxia reinwardtii Blume) เกลดมงกร (Dischidia nummularia R.Br.) ตางใหญ (Hoya pachyclada Kerr) นมพจตร (Hoya parasitica Roxb.) ก าแพงเจดชน (Salacia chinensis L.) ขอบดวงเถา (Salacia verrucosa Wight) มะดก (Siphonodon celastrineus Griff.) หญาปกกง (Murdannia loriformis (Hassk.) R.S.Rao & Kammathy) หญาแหวหม (Cyperus rotundus L.) เปลาน าเงน (Croton cascarilloides Raeusch.) เกลดปลา (Phyllodium longipes (Craib) Schindl.) บอระเพด (Tinospora crispa (L.) Miers ex.) สมกงขน (Ardisia helferiana Kurz.) ฝนเสนหา (Myxopyrum smilacifolium Blume.) เถางเขยว (Vanilla aphylla Blume.) เงยงดก (Canthium berberidifolium Geddes.) หนามเงยงดก (Vangueria spinosa Roxb.) และ เทายายมอม (Tacca leontopetaloides (L.) Kuntze.)

ภานมาศ ภมาศ (2552) ไดศกษาอบตการณและปจจยเสยงของการเกดพษตอตบจากการใชยาวณโรค โดยท าการศกษาแบบไปขางหนาในโรงพยาบาลสงขลานครนทรระหวางวนท 1 กมภาพนธ ถง 31 ธนวาคม 2549 มผเขารวมทงสน 156 ราย พบวามผปวยเกดตบอกเสบขนภายหลงจากไดรบยาตานวณโรค 7 ราย คดเปนอบตการณของตบอกเสบจาก

27

27

ยาตานวณโรคเทากบรอยละ 4.83 และพบวาผปวยทเกดภาวะตบอกเสบหลงไดรบยาตานวณโรคเฉลย 38 ± 23 วน

2) งานวจยทเกยวของในตางประเทศ

Au et al. (2007) ไดศกษาพชสมนไพรพนบานทใชโดยชาวฮากกา (Hakka) ในมณฑลกวางตง ประเทศจน โดยใชแบบสมภาษณแบบกงโครงสรางในการสมภาษณหมอพนบาน การสงเกตโดยตรง และจากการทบทวนเอกสาร จากการศกษาพบพชสมนไพร 94 ชนด 77 สกล 40 วงศ ใชรกษาโรคตบอกเสบ 14 ชนด เปนพชทพบในประเทศไทย (เตม สมตนนทน 2557) 5 ชนด ไดแก มะเดอหอม (Ficus hirta Vahl.) หญาเกลดหอย (Hydrocotyle sibthorpioides Lam.) หญาคา (Imperata cylindrical L.) หญาใตใบ (Phyllanthus urinaria L.) เฟรนเงน (Pteris ensiformis Burm.) และ ขาวเยนใต (Smilax glabra Roxb.)

Mukazayire et al. (2011) ศกษาการใชต ารบยาสมนไพรรกษาโรคตบทางตอนใตของรวนดา (Southern Rwanda) โดยสมภาษณหมอพนบาน จ านวน 56 คน พบพชสมนไพรทใชรกษาโรคตบทงหมด 86 ชนด 34 วงศ ประกอบดวย รวบรวมต ารบยาได 68 ต ารบ ใชเปนสมนไพรเดยว 65 ชนด พชสมนไพรทพบสวนใหญเปนพชในวงศ Asteraceae และ Lamiaceae ชนดทนยมใช คอ Crassocephalum vitellinum, Hypoestes triflora และ Erythrina abyssinica

Liu et al. (2011) ไดศกษาฤทธของสารฟลาโวนอยดทงหมดจากผล Rosa laevigata Michx ตอการปองกนความเปนพษของตบทถกเหนยวน าใหเกดความเสยหายดวยพาราเซตามอลในหนถบจกร โดยน าผลแหงมาสกดดวยน าผสมเอทานอลรอยละ 60 พบวา เมอใหสารสกดขนาด 50 และ 200 มก./กก. เปนเวลา 5 วน กอนใหพาราเซตามอล 400 มก./กก. ระดบเอนไซม alanine aminotransferase (ALT), aspartate aminotransferase (AST) และ malondialdehyde (MDA) มคาลดลงรอยละ 78.42, 70.85 และ 30.52 ตามล าดบ ในขณะทระดบของ superoxide dismutase (SOD) และ glutathione (GSH) มคาเพมขนอยางมนยส าคญ (p<0.05)

Eesha et al. (2011) ไดทดสอบฤทธของ Terminalia paniculata ตอการปองกนความเปนพษของตบทถกเหนยวน าใหเกดความเสยหายดวยพาราเซตามอลในหนขาว ซงถกชกน าใหเกดพษดวยพาราเซตามอลในขนาด 200 มก./กก. โดยน าเปลอกตนมาสกดดวยเอทานอล พบวา เมอใหสารสกดในขนาด 200 มก./กก. มฤทธในการปองกนความเปนพษตอตบอยางมนยส าคญ และพบสารพฤกษเคม คอ phenolic compound และ flavonoids

28

28

Pramod et al. (2012) ไดศกษาสารสกดจากเหงาบก (Amorphophallus paeoniifolius) ตอการลดความเปนพษของตบทถกชกน าดวยพาราเซตามอลในหน โดยสารสกดจากเหงา ขนาด 300 มก. / กก. มฤทธลดความเปนพษตอตบไดอยางมนยส าคญ (P < 0.01) เมอเทยบกบสารมาตรฐาน Liv – 52 และ Silymarin ในขนาด 5 มก./ กก. และ 100 มก./ กก. ตามล าดบ นอกจากนยงสามารถรกษาอาการเสอมสภาพของตบเมอเกดพษไดในระดบปานกลาง

Mistry et al. (2012) ไดศกษาฤทธของต ารบยาสมนไพรพนบาน (PHF) ในการตานการเกดพษตอตบทเกดจากพาราเซตามอลและคารบอนเตตราคลอไรด ซงประกอบดวย ต าลง (Coccinia indica) กรดน า (Scoparia dulcis) และ Sida cordate เปนพชในสกลหญาขด พบวา ต ารบยาสมนไพรพนบาน (PHF) มฤทธในการปองกนความเปนพษตอตบจากคารบอนเตตราคลอไรด และ พาราเซตามอล อยางมนยส าคญ (P<0.05) เมอหนไดรบสารสกดในขนาด 100 มก./กก. และ 200 มก./กก.ทางปาก โดยการปองกนความเปนพษของตบเกดจากการท างานรวมกนของสารพฤกษเคมของพชสมนไพรในต ารบยา

3. วตถประสงค

3.1 เพอศกษาสมนไพรและรวบรวมต ารบยาทใชรกษาโรคตบของหมอพนบานในจงหวดสงขลา

3.2 ศกษาฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยยาพาราเซตามอลในหนขาว

4. สมมตฐาน

ต ารบยาสมนไพรทไดคดเลอกชวยปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอล

5. ขอบเขตการวจย

คดเลอกหมอพนบานทมประสบการณการรกษาโรคตบจ านวน 5 คน ในจงหวดสงขลา รวบรวมภมปญญาการรกษาโรคตบ ต ารบยา ชนดพชสมนไพรทหมอพนบานใช และคดเลอกต ารบยาทมประสทธภาพจ านวน 1 ต ารบ เพอน ามาทดสอบฤทธการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว

29

29

6. กรอบแนวคดการวจย

รปท 2 กรอบแนวคดงานวจย

หมอพนบาน 5 คน

สมภาษณ

- สมฏฐานของโรค - การวนจฉย - วธการรกษา/ต ารบยา

ต ารบยารกษาโรคตบ

คดเลอก - ค าแนะน าของหมอพนบานและเคยใชรกษาผปวยไมนอยกวา 20

คน - งานวจยทเกยวของกบฤทธของพชในต ารบยาในการปองกนความ

เปนพษตอตบในสตวทดลอง/คน รวบรวมพชสมนไพรในต ารบยาของหมอพนบาน - ตรวจสอบชอวทยาศาสตรและท าตวอยางพชอดแหง

ต ารบยาทไดคดเลอก 1 ต ารบ

ทดสอบพษเฉยบพลนของต ารบยา ทดสอบฤทธในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวย

พาราเซตามอล - หาคา AST. ALT, ALP, Total bilirubin, Direct bilirubin, Indirect bilirubin,

Total protein, Albumin และ Globolin - หาคา GSH และ MDA ในตบ

30

30

7. ประโยชนทคาดวาจะไดรบ

7.1 ทราบชนดพชสมนไพรและต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบานในจงหวดสงขลา 7.2 ทราบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถก

เหนยวน า ดวยพาราเซตามอลในหนขาว 7.3 ทราบขนาดทเหมาะสมในการใหยาต ารบทไดรบคดเลอกในการปองกนความเปน

พษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว 7.4 เพอเปนแนวทางในการพฒนายาสมนไพรไทยตอไป

8. นยามศพท

หมอพนบาน (Folk practitioner) หมายถง ประชาชนทประกอบอาชพหมอพนบานและอาศยอยในจงหวดสงขลา จะมใบประกอบวชาชพแพทยแผนไทยหรอไมมกได

สมนไพร (Medicinal plant) หมายถง พชทเปนสวนประกอบของต ารบยาทหมอพนบานใชรกษาผปวยโรคตบ

ต ารบยา (Prescription) หมายถง สตรยาสมนไพรทหมอพนบานใชรกษาโรคตบ พษตอตบ (Hepatotoxicity) หมายถง การเกดความเปนพษตอตบจากพาราเซตามอล พาราเซตามอล (Paracetamol) หมายถง ยาแกปวด ลดไขชนดหนงทมพษตอตบ โรคตบ (Liver disease) หมายถง อาการตวเหลอง ตาเหลอง ปสสาวะเหลอง เลบมอ

เลบเทาเหลอง ออนเพลย เบออาหาร อาหารไมยอย และตวรอน

31

บทท 2

วสด อปกรณ และวธด าเนนงานวจย

การศกษาวจยในครงน แบงการศกษาออกเปน 2 สวน คอ 2.1 การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบ 2.1.1 ประชากรและการคดเลอกหมอพนบาน

ประชากรเปาหมายส าหรบการวจยครงน คอ หมอพนบานทมความรความช านาญในการรกษาผปวยโรคตบ โดยมลกษณะเปนไปตามหลกเกณฑทก าหนดขน โดยการคดเลอกหมอพนบาน ใชวธการคดเลอกตามเกณฑ หรอตามวตถประสงค (Judgement or purposive sampling) (เพชรนอย และคณะ 2535) มหลกเกณฑในการคดเลอกหมอพนบาน ดงน

1) มประสบการณ และความช านาญในการเปนหมอพนบานไมนอยกวา 20 ป และเปนทยอมรบของคนในชมชน

2) มจ านวนผปวยทเคยรบการรกษาโรคตบไมนอยกวา 20 ราย 3) อนญาตและเปดเผยขอมลตางๆ เพอใหผวจยเกบรวบรวม และลงนาม

ยนยอมในแบบฟอรม ขออนญาตเกบขอมล 2.1.2 การเกบขอมลหมอพนบาน

การเกบขอมลการวจยในครงนใชแบบสมภาษณแบบกงโครงสราง (semi- structure interview) (ภาคผนวก 1) แบงเปน 5 สวน ไดแก

สวนท 1 ขอมลทวไป ประกอบดวย ชอ อาย เพศ ทอย สญชาต สวนท 2 ภมหลงการเปนหมอพนบาน ประกอบดวย แรงจงใจในการเปนหมอ

พนบาน การเรมตนการศกษา ผถายทอดความร ความช านาญ สวนท 3 การวนจฉยโรคตบ ประกอบดวย สาเหต อาการ การซกประวตผปวย

และการตรวจรางกาย สวนท 4 การจดต ารบยารกษาโรค ประกอบดวย ขนตอนการรกษา หลกในการ

ตงต ารบยา ค าแนะน าและขอหามตางๆ สวนท 5 ขอมลต ารบยา ประกอบดวย สวนทใช ปรมาณของสมนไพร วธการ

ปรงยา

32

2.1.3 การคดเลอกต ารบยา การคดเลอกต ารบยาโดยคดเลอกจากค าแนะน าของหมอพนบาน เคยใช

ต ารบยารกษาผปวยมาแลวจ านวนไมนอยกวา 20 ราย มความถ การน าสมนไพรมาใชเปนสวนประกอบในต ารบยามากทสด และจากการทบทวนวรรณกรรม งานวจยทเกยวของกบฤทธ ของสมนไพรในต ารบ โดยมฤทธเกยวกบตานการอกเสบ ลดไข ตานอนมลอสระ หรอปองกนความเปนพษตอตบทงในสตวทดลองและมนษย

2.1.4 การเกบตวอยางพชสมนไพร

การเกบตวอยางของพชสมนไพรในงานวจยครงน แบงวธการเกบออกเปน 2 วธ ดงน

1) สมนไพรทหมอพนบานเกบเองจากปาตามธรรมชาต หรอทปลกตามบรเวณบาน จะขอความรวมมอจากหมอพนบานออกเกบสมนไพรพรอมกบหมอพนบาน โดยใชวธการเกบตวอยางตามหลกพฤกษศาสตรของ Bridson and Forman (1992) สมนไพรทรวบรวมไดน ามาท าเปนตวอยางอางอง (voucher specimens) จดเกบไวในคณะการแพทยแผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร

2) สมนไพรทไมสามารถเกบตวอยางได เชน พชทมาจากตางประเทศหรอตางทองถน ชนสวนของสตววตถ และธาตวตถ ใชวธการเกบรวบรวมตวอยางจากหมอพนบานในรปแบบเครองยาสมนไพร

2.1.5 การระบชนดพชสมนไพร

เนองจากในต ารบยาของหมอพนบานในแตละคนนนมความแตกตางกน จงใชวธการระบชนดของสมนไพรแตกตางกน ดงน

1) พชสมนไพรทสามารถเกบตวอยางได ซงไดเกบรวมกบหมอพนบาน น ามาระบชอวทยาศาสตร โดยอาศยรปวธาน (keys) ไดแก Flora of Thailand, Flora of British India, Flora of Malay Peninsula และ Flora of China สมนไพรบางชนดน าไปเปรยบเทยบกบตวอยางพรรณไมแหงทอยในพพธภณฑพช มหาวทยาลยสงขลานครนทร (PSU) พรอมทงจดท าขอมล ลกษณะทางพฤกษศาสตร สรรพคณ สวนทใชประโยชน วธการใช และรสยา

2) ตวอยางเครองยาสมนไพรทไมสามารถเกบตวอยางพชเพอน ามาระบชนดได มการใชอยางแพรหลาย มความหลากหลายของชนดนอย (species) และพชสมนไพรทน าเขาจากตางประเทศ อางองชอวทยาศาสตรจาก ชยนต พเชยรสนทร และวเชยร จรวงศ (2004) หรอเอกสารทมความนาเชอถอ

33

3) ตวอยางเครองยาสมนไพรทไมสามารถเกบตวอยางเพอน ามาระบชนดได และมชอซ ากนมาก มความหลากหลายของชนดมาก จะระบชนดไดเฉพาะชอพนเมอง

4) ตรวจสอบความถกตองของชอวทยาศาสตรโดยใชหนงสอ ชอพรรณไมแหงประเทศไทย เตม สมตนนทน (2557) 2.1.6 การคนควาขอมลฤทธทางเภสชวทยาของสมนไพร

สมนไพรทสามารถระบชนดได น าไปสบคนขอมลทางเภสชวทยา โดยใชค าคน “ ชอวทยาศาสตรของพชสมนไพร ” รวมกบ “ hepatotoxicity, hepatoprotective, anti-inflammatory, antioxidant และ antipyretic” ในฐานขอมล ดงน

1) Elsevier (www.scidirect.com ) 2) http;//scholar.google.com

2.2 การทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว

2.2.1 วสดอปกรณและสารเคม สารเคม ไดแก

1) 2-thiobarbituric acid (TBA) 2) 5,5′-Dithio-bis(2-nitrobenzoic acid) (DTNB) 3) Acacia (Ajax no. 0912458) 4) Disodium hydrogen phosphate (Na2HPO4) 5) Normal saline solution (NSS) 6) Paracetamol (sigma lot mkbq8028v) 7) Reduced glutathione (GSH) 8) Sodium dihydrogen orthophosphate dehydrate (NaH2PO4.2H2O) 9) Sulfosalicylic acid (SSA) 10) Trichloroacetic acid (TCA)

อปกรณ ไดแก 1) 4 liter water bath (N 3-4) 2) Beaker 3) Centrifuge (Hettich , mikro 120) 4) Cuvette semi-micro ขนาด 1.5-3 mL (Life Science) 5) Duran bottle (Duran)

34

6) Eppendorf tube ขนาด 1.5 mL และ 2.0 mL 7) Freeze dryer (coolsate 110-4) 8) Homogenizer ( heidolph diax 900) 9) Hot air oven 10) Micropipette ขนาด 100-1000 μL (Select BioProducts) 11) PH meter (Denver UB 10) 12) Pipette tip ขนาด 1000 μL 13) Test tube (Pyrex) 14) UV-Vis Spectrophotometer 15) Volumetric flask 16) Vortex mixer (Vortex genie 2 g 560e) 17) กระดาษกรอง (whatman no.1) 18) เขมปอนยาสตวทดลอง 19) เครองชงไฟฟาทศนยม 2 ต าแหนง รน TB-2002 (Denver Instrument) 20) เครองชงไฟฟาทศนยม 4 ต าแหนง รน ab204-s 2/fact (mettler toledo) 21) ชดผาตด 22) เตาแกส 23) ผาขาวบาง 24) หมอตมสมนไพร

2.2.2 การเตรยมสมนไพร

น าสมนไพรในต ารบยาทไดคดเลอก ลางดวยน ากลนใหสะอาด ผงใหแหง หนเปนทอนประมาณ 1 นว แลวน าไปอบใหแหงทอณหภม 50-60 องศาเซลเซยส ใชเวลา 48 ชวโมง จากนนน ามาตมโดยเลยนแบบวธการตมยาของหมอพนบานแบบตม 3 เอา 1 โดยสมนไพรทงต ารบ 235 กรมตอปรมาณน า 1,500 มลลลตร ตมนาน 1 ชวโมง และท าซ าอก 2 ครง(ปรมาณสทธทใชในการสกด 4,500 มลลลตร) จากนนน าน าตมสมนไพรทไดทง 3 ครงมารวมกนแลวตมอก 1 ชวโมง แลวตงทงไวทอณหภมหอง น ามากรองดวยผาขาวบางและกระดาษกรองเบอร 1 (Whatman No.1) แลวน าสวนน าทไดไปปนดวยความเรว 3,000 รอบ/นาท เปนเวลา 15 นาท แลวน าไปท าใหแหงดวยวธ freeze dry (มาลน วงศนาวา และคณะ 2544 ; นงลกษณ กลวรรตต และคณะ 2553) จากนนน าไปค านวณหารอยละของสารสกดทได (% yield) จากสตร

35

% yield = น าหนกของสารสกด

× 100 น าหนกของสมนไพรทใชในการสกด

2.2.3 สตวทดลอง

ใชหนขาวเพศผพนธ Wistar จากสถานสตวทดลองภาคใต คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร น าหนก 200-250 กรม เลยงไวในกรงเดยว 1 อาทตย กอนการทดลอง โดยตลอดการทดลองสตวถกเลยงไวในหองทควบคมอณหภม (22 ± 3 OC) ความชนสมพทธ 60-70 เปอรเซนต ควบคมแสงสวาง (สวาง 12 ชวโมง / มด 12 ชวโมง) ใหอาหารส าเรจรป และน าดมตามตองการ

2.2.4 การทดสอบพษเฉยบพลน

การทดสอบพษเฉยบพลนของต ารบยาทไดคดเลอกนนท าการศกษาตามวธการขององคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา (Organization for Economic Cooperation and Development: OECD) วธการท 423 :Acute oral toxicity – acute toxic class method (2001) โดยใชหนขาวพนธ Wistar ทงสองเพศ จ านวน 10 ตว (เพศผ 5 ตว เพศเมย 5 ตว) น าหนก 200-250 กรม จากสถานสตวทดลองภาคใต คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร เลยงไวในกรงเดยว ภายใตอณหภม (22 ± 3 oC) ความชนสมพทธ 60-70 เปอรเซนต ควบคมแสงสวาง (สวาง12 ชวโมง / มด 12 ชวโมง) ไดรบอาหารส าเรจรป และน าตามตองการ จากนนใหสารสกดจากต ารบยาทไดคดเลอกทางปาก 1 ครง ในขนาด 2,000 มก/กก. แลวสงเกตความผดปกตของหนในชวง 30 นาทแรกไปจนถง 24 ชวโมง และสงเกตความผดปกตทกวนเปนระยะเวลา 14 วน ในระหวางการทดลอง ถามหนตายใหผาตดดอวยวะภายในทนท ถาไมมหนตายใหสงเกตความผดปกตจนครบก าหนดการทดลอง แลวผาดอวยวะภายในเชนกน โดยท าใหสลบดวยยาสลบ (Thiopental Sodium ) ขนาด 35 มก./กก. เขาทางหนาทอง ทดสอบการสลบดวย pain reflex

2.2.5 การทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอล

โดยแบงสตวทดลองออกเปน 7 กลมๆ ละ 10 ตว ตามวธการของ Aluko et al. (2013) ดงน

กลมท 1 (กลมควบคม) ไดรบน ากลนเพยงอยางเดยว ขนาด 10 มล./กก. โดยปอนทางปาก

36

กลมท 2 (กลมทเกดพษ) ไดรบพาราเซตามอล 1 ครง ในขนาด 2 ก/กก. เตรยมจาก 10% กมอะเคเชย (gum acacia) โดยปอนทางปาก

กลมท 3 ไดรบสารสกดจากต ารบยาทไดคดเลอกขนาด 200 มก/กก. เชา-เยน โดยปอนทางปาก

กลมท 4 ไดรบสารสกดจากต ารบยาทไดคดเลอกขนาด 50 มก/กก. เชา-เยน โดยปอนทางปาก กอนใหพาราเซตามอล 1 ชวโมง

กลมท 5 ไดรบสารสกดจากต ารบยาทไดคดเลอกขนาด 100 มก/กก. เชา- เยน โดยปอนทางปาก กอนใหพาราเซตามอล 1 ชวโมง

กลมท 6 ไดรบสารสกดจากต ารบยาทไดคดเลอกขนาด 200 มก/กก. เชา-เยน โดยปอนทางปาก กอนใหพาราเซตามอล 1 ชวโมง

กลมท 7 ไดรบสารมาตรฐาน Curcumin ในขนาด 100 มก./กก เชา-เยน โดยปอนทางปาก กอนใหพาราเซตามอล 1 ชวโมง

2.2.6 การวเคราะหหาระดบสารชวเคมในเลอด การวเคราะหหาระดบสารชวเคมในเลอด ประกอบดวย เอนไซม ALT (alanine

aminotransferase), AST (aspartate aminotransferase), ALP (alkaline phosphatase), Total bilirubin, Direct bilirubin, Total protein, Albumin และ Globulin ในซรม หลงจากใหพาราเซตามอลไปแลว 16-18 ชวโมง เจาะเลอดจากแองใตตา (orbital plexus) ของหนขณะสลบดวยยาสลบ (Thiopental Sodium ) ตงทงไวใหเลอดแขงตวประมาณ 30 นาท น าไปปนดวยความเรว 3,000 รอบ / นาท เปนเวลา 15 นาท น าซร มทไดไปหาระดบชวเคมในเลอด โดยการสงตรวจกบหองปฏบตการชนสตรโรค บรษท เอมทแลบ หาดใหญ จ ากด (brand: Biosystem Instrument/model: A-15 serial number 831052328)

2.2.7 การหาปรมาณรดวซกลตาไธโอน (Reduced glutathione, GSH) ในตบ การวเคราะหหาปรมาณ reduced glutathione ตามวธของ Anderson (1985)

หลงจากใหพาราเซตามอลไปแลว 6 ชวโมง ตดตบแยก 0.5 กรม น ามาบดใหละเอยด (homogenized) ใน 5 % Sulfosalicylic acid (SSA) 2,500 ไมโครลตร น าไปหมนเหวยง (centrifuge) ดวยความเรว 3000 รอบ/นาท เปนเวลา 15 นาท น าสวนใส (supernatant) 100ไมโครลตร ผสมกบ buffer 2,000 ไมโครลตร และน ากลน 500 ไมโครลตร เตม Color reagent (5,5′-Dithio-bis(2-nitrobenzoic acid), DTNB) 300 ไมโครลตร แลวเขยาใหเขากน น าไปวดคาการดดกลนแสง (absorbance) ทความยาวคลน 412 นาโนเมตร แลวน าคาดดกลนแสงทไดเทยบกบกราฟมาตรฐาน (Standard curve) เพออานคาความเขมขนของกลตาไธโอน (µM) ใน

37

supernatant จากนนน าคาความเขมขน (µM) ทอานไดไปค านวณหา hepatic GSH (µmole/g. liver) เพอเปรยบเทยบปรมาณ reduced glutathione ในสตวทดลองแตละกลม

2.2.7 การวเคราะหหาระดบมาลอนไดอลดไฮด (Malondialdehyde, MDA) ในตบ

การวเคราะหหาปรมาณมาลอนไดอลดไฮด (Malondialdehyde, MDA ) ตามวธของ Ohkawa et al. (1979) โดยหลงจากใหพาราเซตามอลไปแลว 6 ชวโมง ตดตบแยกมา 1.0 กรม บดใหละเอยดในฟอสเฟสบฟเฟอรเขมขน 50 มลลโมลาร (pH 7.0) 3 มลลลตร จากนนน า homogenized มา 300 ไมโครลตร ผสมกบ 10 % trichloroacetic acid (TCA) 1.5 มลลลตร และ 0.67 % thiobarbituric acid (TBA) 1.5 มลลลตร แลวน ามาตมใน water bath ดวยอณหภม 95 องศาเซลเซยส เปนเวลา 60 นาท แลวน ามาแชใหเยนดวยน าประปาทอณหภมหอง จากนนน าไปหมนเหวยง (centrifuge) ดวยความเรว 3000 รอบ/นาท เปนเวลา 15 นาท น าสวนใส (supernatant) ไปวดคาการดดกลนแสง (absorbance) ทความยาวคลน 532 นาโนเมตร 2.3 การวเคราะหขอมล

สถตทใชในการวจยครงนเลอกใชสถตเชงพรรณนา (Descriptive statistics) โดยอธบายถงขอมลทวไป ภมปญญา ต ารบยา และสมนไพร เปนตน

และคาตวแปรตางๆน าเสนอในรปคาเฉลย และคาความคลาดเคลอนมาตรฐาน (Mean ± SEM) การวเคราะหหาความแตกตางของตวแปรทางชวเคม (AST, ALT, ALP, Total bilirubin, Direct bilirubin, Indirect bilirubin, Total protein, Albumin และ Globulin) ปรมาณ reduced glutathione และปรมาณ MDA ใชวธ one-way analysis of variance (ANOVA) การเปรยบเทยบคาเฉลยของแตละกลมใชวธ Post hoc Multiple comparisons (LSD) ทระดบความเชอมน 95% ( P < 0.05) ดวย SPSS for Window Version 20 2.4 การพจารณาจรยธรรมการวจย

การศกษานไดผานการพจารณาและเหนชอบจากคณะกรรมการจรยธรรมในสตวทดลอง มหาวทยาลยสงขลานครนทร (Ref.11/57) (ภาคผนวก 1)

38

บทท 3

ผลการวจย

จากการศกษาสามารถจ าแนกผลการวจยออกเปนประเดนตาง ๆ ไดดงน 3.1 ภมปญญาการรกษาโรคตบของหมอพนบาน 3.2 ต ารบยาโรคตบของหมอพนบาน 3.3 สมนไพรทหมอพนบานใชรกษาโรคตบ 3.4 ต ารบยาทไดคดเลอก 3.5 การทดสอบพษเฉยบพลนของต ารบยาทไดคดเลอก 3.6 ฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถก

เหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว 3.1. ภมปญญาการรกษาโรคตบของหมอพนบาน

ขอมลภมปญญาเกยวกบการรกษาโรคตบของหมอพนบาน ประกอบดวย ขอมลทวไปของหมอพนบาน สาเหต อาการ หลกการตรวจและวนจฉยโรคตบ วธการปรงยา ความมนใจตอการรกษาและระยะเวลาในการรกษา

3.1.1 จ านวนหมอพนบาน ผท าวจยไดท าการศกษาภมปญญาเกยวกบโรคตบจากหมอพนบานทงหมด 5

คน ในพนทอ าเภอควนเนยง อ าเภอรตภม อ าเภอนาหมอม อ าเภอสงหนคร และอ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา (ตารางท 4) ตารางท 4 ผลการคดเลอกหมอพนบาน

อ าเภอ ควนเนยง รตภม นาหมอม สงหนคร จะนะ แหลงทมารายชอของหมอพนบาน

ฐานขอมลงานวจย

ฐานขอมลงานวจย

ฐานขอมลงานวจย

ฐานขอมลงานวจย

ฐานขอมลงานวจย

จ านวนรายชอ 3 1 1 1 4 ตดตอหมอพนบานได 2 1 1 1 2 จ านวนทผานเกณฑ 1 1 1 1 1 หมายเหต ฐานขอมลงานวจย หมายถง ฐานขอมลงานวจยหองสมดคณะการแพทยแผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร

39

3.1.2 ขอมลทวไปหมอพนบาน

ประวตทวไปของหมอพนบาน (ภาคผนวก 2)

1) เพศ อาย ศาสนา และการศกษา หมอพนบานทงหมดเปนเพศชาย และนบถอศาสนาพทธ มอายระหวาง 60-70

ป จ านวน 2 คน อาย 71-80 ป จ านวน 2 คน และอายมากกวา 80 ป จ านวน 1 คน สวนใหญ มระดบการศกษาระดบประถมศกษา จ านวน 2 คน รองลงมาคอ ระดบมธยมศกษา อนปรญญา และปรญญาตรระดบละ 1 คน (ตารางท 5)

ตารางท 5 อายและระดบการศกษาของหมอพนบาน อาย จ านวนหมอพนบาน (คน) รอยละ (%) ต ากวา 60 ป - - 61-70 ป 2 40 71-80 ป 2 40 มากกวา 80 ป ขนไป 1 20 รวม 5 100 ระดบการศกษา ประถมศกษา 2 40 มธยมศกษา 1 20 อนปรญญา 1 20 ปรญญา 1 20 รวม 5 100

2) การสบทอด ประสบการณ และความช านาญของหมอพนบาน

หมอพนบานไดรบความรทางดานการแพทยพนบานหรอการแพทยแผนไทยโดยสบทอดมาจากบรรพบรษ (บดามารดา) รอยละ 42.86 ศกษาหาความรจากพระสงฆทวด (หลวงพอหรอเจาอาวาส) รอยละ 28.57 และหมอพนบาน รอยละ 28.57 ทงนหมอพนบานบางรายไดรบการถายทอดความรมามากกวาหนงแหลง และพบวาหมอพนบานมประสบการณในการเปนหมอพนบานมากกวา 20 ป (ตารางท 6 )

40

ตารางท 6 การสบทอดภมปญญา และประการณในการเปนหมอพนบาน การสบทอด จ านวนหมอพนบาน (คน) รอยละ (%) บรรพบรษ 3 42.86 พระสงฆ 2 28.57 หมอพนบาน 2 28.57 รวม 7* 100 ประสบการณ

21-30 ป 1 20 31-40 ป 2 40 41-50 ป 1 20 51-60 ป 1 20 รวม 5 100 หมายเหต : * หมอพนบานบางรายมการสบทอดภมปญญามากกวา 1 วธ

หมอพนบานสวนใหญมความช านาญทงดานเวชกรรมไทยและเภสชกรรมไทย

จ านวน 5 คน (รอยละ 58.82) รองลงมาคอความช านาญดานการนวดไทย จ านวน 4 คน (รอยละ 23.53) และดานการผดงครรภไทย จ านวน 3 คน (รอยละ 17.64) โดยหมอพนบานบางทานมความช านาญมากกวา 1 สาขา (ตารางท 7 ) ตารางท 7 ความช านาญของหมอพนบานในแตละสาขา หมอพนบาน ความช านาญ

KK SC PK BP PU รวม (ความช านาญ)

เวชกรรมไทย √ √ √ √ √ 5 เภสชกรรมไทย √ √ √ √ √ 5 การนวดไทย √ √ √ - √ 4 การผดงครรภไทย √ √ - - √ 3 *รวม (ความช านาญ) 4 4 3 2 4 17* หมายเหต : * หมอพนบานบางรายระบความช านาญมากกวา 1 สาขา

41

3) การประกอบอาชพหมอพนบาน หมอพนบานประกอบอาชพหมอพนบานเปนอาชพหลก ทงหมด จ านวน 5 คน

(รอยละ100) (ตารางท 8) ตารางท 8 การประกอบอาชพของหมอพนบาน การประกอบอาชพหมอพนบาน

จ านวนหมอพนบาน (คน)

รอยละ (%)

ประกอบเปนอาชพหลก 5 100 ประกอบเปนอาชพเสรม - - 3.1.3 ภมปญญาเกยวกบโรคตบ

ขอมลภมปญญาเกยวกบโรคตบของหมอพนบาน ประกอบดวย ชอทใชเรยกโรคตบ สาเหตการเกดโรค การตรวจและวนจฉยโรค (ภาคผนวก 2)

1) ชอโรคทใชเรยกโรคตบ

หมอพนบานไดเรยกชอโรคตบคลายกน คอ ดซาน ตบแขง และตบทรดหรอตบยอย จ านวน 3 คน (รอยละ 23.08 ) ฝในตบ จ านวน 2 คน (รอยละ 15.38) มะเรงตบและไวรสตบอกเสบบ ชอละ 1 คน (รอยละ 7.69) ทงนเปนการเรยกชอตามอาการและลกษณะรอยโรค หมอบางรายระบวา เรยกชอตามการแพทยแผนปจจบน เนองจากพบผปวยบางรายมประวตการรกษาจากโรงพยาบาลมากอนแลว (ตารางท 9) ตารางท 9 การเรยกชอเกยวกบโรคตบของหมอพนบาน

ชอโรค จ านวนหมอพนบาน (คน) รอยละ (%)

ดซาน 3 23.08 ตบแขง 3 23.08 ตบทรด/ตบยอย 3 23.08 ฝในตบ 2 15.38 มะเรงตบ 1 7.69 ไวรสตบอกเสบบ 1 7.69 *รวม 13 100

*หมอพนบานระบการเรยกชอมากกวา 1 ชอ

42

2) สาเหตการเกดโรค หมอพนบานระบสาเหตของการเกดโรคคลายกน บางทานระบมากกวาหนง

สาเหต คอ เกดจากการดมแอลกอฮอล ตดตอกนเปนระยะเวลานานและสมฏฐานธาตพการมากทสด จ านวน 5 คน (รอยละ 35.71) ซงสมฏฐานธาตเปนทต งของโรค ธาตน าพการ (พทธปตตะ: น าดในฝก) น าดในรางกายไมสามารถผลตไดตามปกต จงสงผลใหผปวยมอาการตวเหลอง ตาเหลอง ปสสาวะเหลอง เลบมอเลบเทาเหลอง รวมกบผปวยมความผดปกตของลมทพดอยในชองทอง (กจฉสยาวาตา: ลมพดในชองทอง) เมอพการจงไมสามารถพดหรอสงน าดไดตามปกต สงผลใหธาตไฟพการ (ปรณามคค: ไฟยอยอาหาร) ไฟส าหรบยอยอาหาร เมอพการจงท าใหอาหารทเรารบประทานเขาไปนนยอยไดยาก ท าใหเกดอาการทองอด อาหารไมยอย และเมอธาตทงสามพการ ท างานไมปกต จงสงผลให ธาตดนพการ (ยกนง: ตบ) ตบท างานมากเกนไป ท าใหเกดความผดปกตขน รองลงมาคอ เกดจากการรบประทานอาหารมน เชน อาหารทอด อาหารทมไขมน และการท างานหนก สงผลใหรางกายพกผอนไมเพยงพอ และความเครยด จ านวนละ 2 คน (รอยละ 14.29) (ตารางท 10 )

ตารางท 10 สาเหตการเกดโรคตบ

สาเหต จ านวนหมอพนบาน (คน)

รอยละ (%)

แอลกอฮอล 5 35.71 สมฏฐานธาตพการ 5 35.71 รบประทานอาหารมน 2 14.29 การท างานหนก 2 14.29 รวม 14* 100

*หมอพนบานบางทานระบสาเหตมากกวา 1 สาเหต

3) อาการของโรคตบ หมอพนบานระบอาการของโรคตบไวคลายกน คอ อาการตวเหลอง ตาเหลอง

มากทสด จ านวน 4 คน (รอยละ 16.00) รองลงมา คอ ตวรอน อจจาระเปนเลอด จ านวน 3 คน (รอยละ 8.00) และอาการปสสาวะเหลอง เลบมอเลบเทาเหลอง เบออาหาร จ านวน 2 คน (รอยละ 4.00) ซงอาการดงกลาว สอดคลองกบผปวยตบอกเสบ (ตารางท 11)

43

ตารางท 11 อาการของโรคตบ อาการ จ านวนหมอพนบาน (คน) รอยละ (%) ตวเหลอง 4 16.00 ตาเหลอง 4 16.00 ตวรอน 3 12.00 อจจาระเปนเลอด 3 12.00 ปสสาวะเหลอง 2 8.00 เลบเหลอง 2 8.00 เบออาหาร 2 8.00 น าหนกลด 1 4.00 ออนเพลย 1 4.00 ปวดชายโครงดานขวา 1 4.00 ทองปอง 1 4.00 ปวดทอง 1 4.00 รวม 25* 100

หมายเหต *หมอพนบานระบอาการมากกวา 1 อาการ

4) หลกการตรวจโรคตบของหมอพนบาน หมอพนบานมการตรวจโรคแตกตางกนออกไปตามแนวทางทไดศกษาจากคร

บาอาจารยของแตละคน แตหมอพนบานทกคนมการตรวจโรคทเหมอนกนคอการดและการคล า โดยดลกษณะภายนอกของผปวย คอ ตวเหลอง ตาเหลอง เสนเลอดบรเวณหนงตา และคล าดบรเวณชายโครงดานขวา พบวามกอนแขงหรอมกอนเนอยนออกมาหรอมาไม (ภาคผนวก 2)

5) หลกการวนจฉยโรคตบของหมอพนบาน หลกการวนจฉยโรคตบของหมอพนบาน ประกอบดวย 2 สวน คอ การวนจฉย

จากการซกประวตและการวนจฉยจากการตรวจรางกายผปวย หมอพนบานทกคนมการซกประวตและตรวจรางกายทคลายกนคอ ผปวยม

อาการเปนอยางไร เปนมานานเทาไร เพอคนหาสาเหตและประเมนความรนแรงของโรค สวนการวนจฉยโรคจากการตรวจรางกาย ไดแก การด โดยดรอยโรค เชน ตวเหลอง ตาเหลอง ทองปอง และการคล า คล าดบรเวณชายโครงดานขวา มกอนแขงหรอไม (ภาคผนวก 2)

44

6) ระยะเวลาในการรกษา หมอพนบานทกทานไดระบระยะเวลาในการรกษาไวระหวาง 2-3 เดอน ใน

กรณโรคตบทไมรนแรง หากเปนรนแรงระยะเวลาจะเพมขน 3.1.4 วธการปรงยาของหมอพนบาน

หมอพนบานมวธการปรงยาทสอดคลองกน โดยวธการเตรยมยาของหมอพนบานสวนใหญ เปนยาตมรบประทาน (ตารางท 12) ตารางท 12 วธการปรงยาของหมอพนบาน ประเภท วธการปรง หมายเหต

ยาตม รบประทาน

น าสมนไพรตามสดสวนทใช มาลางดวยน าสะอาด เตมน าพอทวมตวยาประมาณ 1 นว แลวตงไฟตมใหเดอด ตามทก าหนดในต ารบยา ดงน 1) ตมทวไป หมายถง ตมเดอดทงไวประมาณ 30 นาท 2) ตม 3 เอา 1 ม 3 แบบ ดงน แบบท 1 เตมน าใหทวมตวยาประมาณ 1 นว ตมประมาณ 1 ชวโมง รนน าตมยาไว แลวตมแบบเดมอก 2 ครง จากนนน าน าตมยาทไดมารวมกน แบบท 2 เตมน า 3 สวน แลวตมใหเหลอปรมาณน า 1 สวน แบบท 3 เตมน าใหทวมยาประมาณ 1 นว ตมใหเดอด 15 นาท รนน าตมยาใสภาชนะไว แลวเตมน าเทาครงแรก ตมใหเดอด 20 นาท รนน าตมยาใสภาชนะไว และ เตมน าเทาครงแรก ตมใหเดอด 25 นาท รนน าตมยาใสภาชนะไว จากนนน าน าตมทไดทง 3 ครงมารวมกนแลวตมใหเดอดอก 10 นาท

ยาพอก น าสมนไพรตามสดสวนทใช มาต าหรอบดละเอยด แลวน ามาพอกบรเวณรอยโรค เชน ชายโครงขวาทงดานหนาและดานหลง

ยาผง น าสมนไพรตามสดสวนทใช มาบดเปนผงใหละเอยด ละลายน ากระสายยารบประทาน

ยาหมก น าสมนไพรตามสดสวนทใช มาหมกกบแอลกอฮอล(เหลา) เปนเวลา 7 วน แลวน ามารบประทานหรอทารอยโรค

45

ยาฝน น าสมนไพร มาฝนกบน ากระสายยาจนไดปรมาณทตองการไวรบประทานหรอทารอยโรค

3.2. ต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน

3.2.1 กลมและจ านวนของต ารบยา รวบรวมต ารบยารกษาโรคตบจากหมอพนบานทง 5 ทาน ไดทงหมด 21 ต ารบ

แบงเปน ต ารบยาใชภายใน จ านวน 18 ต ารบ และต ารบยาใชภายนอก 3 ต ารบ แตละต ารบประกอบดวยขอมล ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช รสยา สรรพคณ ปรมาณ วธการปรงยา และวธใช (ภาคผนวกท 3)

จากการศกษาสามารถจดกลมต ารบยาตามสรรพคณได 2 กลม คอ ต ารบยาหลก 17 ต ารบ ประกอบดวย ต ารบยาใชภายใน 14 ต ารบ (รอยละ 66.67) ใชรกษาสาเหต อาการของโรคตบโดยตรง บ ารงน าด ยาใชภายนอก 3 ต ารบ ใชส าหรบพอกบรเวณรอยโรค เพอดดพษหรอการอกเสบ (รอยละ 14.29) และต ารบยาชวย จ านวน 3 ต ารบ (รอยละ 19.04) เปนต ารบยาใชภายในมสรรพคณเพอบ ารงตบ (ตารางท 13 )

ตารางท 13 ต ารบยารกษาโรคตบ จ าแนกตามสรรพคณของต ารบยา หมอพนบาน จ านวน

ต ารบยา ต ารบยาหลก ต ารบยาชวย

ภายใน ภายนอก ภายใน ภายนอก หมอพนบานคนท 1 (KK) 2 KK 1,2 - - - หมอพนบานคนท 2 (SC) 5 SC 1,2 SC 3,4,5 - - หมอพนบานคนท 3 (PK) 5 PK1 - PK 2,3,4,5 - หมอพนบานคนท 4 (BP) 5 BP 1,2,3,4,5 - - - หมอพนบานคนท 5 (PU) 4 PU1,2,3,4 - - - รวม 21 14 3 4 - รอยละ 100 66.67 14.29 19.04 -

46

3.2.2 ชนดของต ารบยาและวธการปรงยา จากต ารบยาทงหมด 21 ต ารบ จ าแนกวธการปรงยาไดทงหมด 5 วธ พบวา

วธการปรงยาทใชมากทสด คอ ยาตมรบประทาน จ านวน 10 ต ารบ รองลงมา คอ ยาพอก 3 ต ารบ ยาผงและยาฝน อยางละ 1 ต ารบ บางต ารบสามารถเตรยมไดมากกวา 1 วธ (ตารางท 14) ตารางท 14 จ านวนต ารบยาและวธการปรงยาของหมอพนบานแตราย หมอพนบาน วธการปรง

KK SC PK BP PU รวม (ต ารบ)

ยาตมรบประทาน 2 2 1 3 2 10 ยาพอก - 3 - - - 3 ยาผง - - 4 1* 1 6 ยาหมก - - - 1 - 1 ยาฝน - - - - 1 1 รวม (ต ารบ) 2 5 5 5 4 21 หมายเหต : * ต ารบยา BP สามารถเตรยมได 2 วธ คอ ยาผงกบยาหมก

3.2.3 รปแบบการใชยาของหมอพนบาน ต ารบยารกษาโรตบของหมอพนบานทงหมด 21 ต ารบ จ าแนกตามรปแบบการ

ใชได 2 แบบ คอ ใชภายใน 18 ต ารบ และใชภายนอก 3 ต ารบ (ตารางท15 )

ตารางท 15 รปแบบการใชยาของหมอพนบาน หมอพนบาน รปแบบ

KK SC PK BP PU รวม(ต ารบ) รอยละ

ยาใชภายใน 2 2 5 5 4 18 85.71 ยาใชภายนอก - 3 - - - 3 14.29 รวม(ต ารบ) 2 5 5 5 4 21 100 หมายเหต ยาใชภายใน หมายถง ยาตม ยาผง ยาฝน ยาหมก ยาใชภายนอก หมายถง ยาพอก

47

3.2.4 จ านวนสมนไพรในต ารบ ต ารบยารกษาโรคตบทพบจ านวนสมนไพรมากทสด คอ ต ารบยา BP4 ม

สมนไพร จ านวน 32 ชนด รองลงมา คอ ต ารบ SC2 จ านวน 16 ชนด และต ารบ BP2 จ านวน 14 ชนด (รปท 3 )

รปท 3 จ านวนสมนไพรในแตละต ารบ

ต ารบยาใชภายใน ต ารบยาใชภายนอก

12

8

3

16

1

1

1

3

1

1

1

1

5

14

8

32

7

13

3

2

6

0 5 10 15 20 25 30 35

KK1

KK2

SC1

SC2

SC3

SC4

SC5

PK1

PK2

PK3

PK4

PK5

BP1

BP2

BP3

BP4

BP5

PU1

PU2

PU3

PU4

จ ำนวนสมนไพร

ต ำรบ

ยำ

48

3.3. สมนไพรทหมอพนบานใชรกษาโรคตบ ขอมลการใชประโยชนของพชสมนไพรในการตงต ารบยารกษาโรคตบ

ประกอบดวย การแบงกลมสมนไพรตามหลกเภสชกรรมไทย วงศของพช ลกษณะวสย สวนทน ามาใชประโยชน รสยา แหลงทมา ชนดสมนไพรทมการใชซ ากนของหมอพนบาน และฤทธ ทางเภสชวทยาของสมนไพร แตละกลมมรายละเอยด ดงน

3.3.1 การจดกลมสมนไพรตามหลกเภสชกรรมไทย สมนไพรทงหมด จ านวน 97 ชนด จ าแนกตามหลกเภสชกรรมไทย ไดดงน

พชวตถพบมากทสดจ านวน 90 ชนด (รอยละ 93) ธาตวตถ 6 ชนด (รอยละ 6 ) และสตววตถ 1 ชนด (รอยละ1) (ตารางท16 )

ตารางท 16 จ านวนสมนไพรแตละกลม

สมนไพร จ านวน (ชนด) รอยละ

พชวตถ 90 93.00

ธาตวตถ 6 6.00

สตววตถ 1 1.00

รวม 97 100

3.3.2 ลกษณะวสยของพชสมนไพร

สามารถแบงพชสมนไพรตามลกษณะวสยได 4 กลม ดงน ไมลมลก 32 ชนด (รอยละ 35.56) ไมตน 26 ชนด (รอยละ 28.89) ไมพม 19 ชนด (รอยละ 21.11) ไมเถา 12 ชนด (รอยละ 12.33) และพชกาฝาก 1 ชนด (ตารางท 17 ) ทงนเปนพชน าเขาจากตางประเทศ 11 ชนด (รอยละ 12.22) ไดแก โกฐสอ (Angelica dahurica) โกฐเชยง (Angelica sinensis) โกฐเขมา (Atractylodes lancea) โกฐจฬาลมพา (Artemisia pallens) โกฐหวบว (Ligusticum sinense) โกฐน าเตา (Rheum officinale) เทยนด า (Nigella sativa) เทยนแดง (Lepidium sativum) เทยนขาว (Cuminum cyminum) เทยนตาตกแตน (Anethum graveolens) เทยนขาวเปลอก (Foeniculum vulgare) สวนพชสมนไพรชนดน าเขาจากตางประเทศ ไมสามารถเกบตวอยาง อางองชอวทยาศาสตรจากหนงสอและงานวจยตางๆ

49

ตารางท 17 ลกษณะวสยของพชสมนไพร ลกษณะวสย จ านวน (ชนด) รอยละ

ไมลมลก 32 35.56 ไมตน 26 28.89 ไมพม 19 21.11 ไมเถา 12 13.33 กาฝาก 1 1.11 รวม 90 100

3.3.3 วงศของพชสมนไพร

สมนไพรทงหมด 97 ชนด จ าแนกเปนพชสมนไพร จ านวน 90 ชนด 78 สกล 45 วงศ (รปท 4) วงศทพบพชมากทสด 3 อนดบแรก คอ Apiaceae จ านวน 9 ชนด (รอยละ 10.00) รองลงมา คอ Fabaceae, Phyllanthaceae วงศละ 5 ชนด (รอยละ 5.55) และ Apocynaceae, Menispermaceae จ านวนวงศละ 4 ชนด (รอยละ 4.44) นอกจากนวงศทพบสมนไพรวงศละ 3 ชนด จ านวน 5 วงศ วงศทพบสมนไพร 2 ชนด จ านวน 8 วงศ วงศทพบสมนไพรเพยงชนดเดยว จ านวน 26 วงศ และไมสามารถระบวงศได (unknown) จ านวน 2 ชนด ไดแก มหาละลาย และหวาหน เนองจากไมสามารถเกบตวอยางของพชได

50

3

1

2

9

4

1

1

1

3

1

2

1

3

1

1

1

1

5

2

2

1

3

4

3

1

1

1

1

1

1

5

2

1

2

1

1

1

2

1

1

2

2

1

3

3

2

0 2 4 6 8 10

Acanthaceae

Amaranthaceae

Annonaceae

Apiaceae

Apocynaceae

Araceae

Arecaceae

Asparagaceae

Asteraceae

Brassicaceae

Capparaceae

Clusiaceae

Combretaceae

Cucurbitaceae

Cyperaceae

Ebenaceae

Euphorbiaceae

Fabaceae

Lamiaceae

Lauraceae

Linderniaceae

Malvaceae

Menispermaceae

Moraceae

Moringaceae

Myristicaceae

Myrtaceae

Nelumbonaceae

Opiliaceae

Oxalidaceae

Phyllanthaceae

Piperaceae

Plumbaginaceae

Poaceae

Polygonaceae

Rafflesiaceae

Ranunculaceae

Rubiaceae

Rutaceae

Sapindaceae

Simaroubaceae

Smilacaceae

Solanaceae

Zingiberaceae

Zygophyllaceae

Unknown

จ ำนวนสมนไพร

วงศ

รปท 4 จ านวนสมนไพรในแตละวงศ

51

3.3.4 แหลงทมาของพชสมนไพร แหลงจดหาสมนไพรของหมอพนบาน ประกอบดวย สมนไพรปลก สมนไพร

จากแหลงธรรมชาต และสมนไพรจากรานขายยาสมนไพร สวนใหญหมอพนบานจดหาสมนไพรจากรานขายยาสมนไพร (ตารางท 18) ตารางท 18 แหลงทมาของสมนไพร

แหลงทมา

หมอพนบาน

สมนไพรปลก (ชนด)

สมนไพรซอจากรานขายยาสมนไพร (ชนด)

สมนไพรจากแหลงธรรมชาต (ชนด)

KK - 4 16 SC - 17 6 PK - 7 - BP 25 16 16 PU - 24 - รวม 25 68 38

รอยละ 19.10 51.90 29.00

3.3.5 สวนทน ามาใชของพชสมนไพร จากการศกษาพบวา สวนทใชประกอบต ารบยาของพชสมนไพรมทงหมด

9 สวน ประกอบดวย สวนใตดน (ราก หว และเหงา) พบมากทสด จ านวน 31 ชนด (รอยละ 31.95 ) รองลงมาไดแก แกน ผล อยางละ 16 ชนด (รอยละ 16.49) และทงตน 10 ชนด (รอยละ 10.30) (ตารางท 19) โดยพชสมนไพรบางชนดมการน ามาใชมากกวา 1 สวน เชน จนทนเทศ (Myristica fragrans) ใชเนอไม ดอก เมลดใน และพชสมนไพรบางชนดใชบางสวนแทนกนได เชน ขกาแดง ใชเมลดแทนผล สวนชงชใบแหลม (Capparis acutifolia) ชงช (Capparis micracantha) ไมเทายายมอม (Clerodendrum indicum) และคนทา (Harrisonia perforata) สามารถใชเนอไมแทนรากได

52

ตารางท 19 สวนของพชสมนไพรทใชประโยชน สวนทใช จ านวน (ชนด) รอยละ

สวนใตดน (ราก หว เหงา) 31 31.95 แกน/เนอไม 16 16.49 ผล 16 16.49 ทงตน 10 10.30 ใบ 8 8.24 ล าตน 6 6.18 ดอก 4 4.12 เมลด 4 4.12 เปลอกตน 2 2.06 รวม 97* 100

* รวมพชทไมสามารถระบชนดดวย และพชสมนไพรบางชนดมการน ามาใชมากกวา 1 สวน

3.3.6 รสยาของสมนไพร สมนไพรทงหมดสามารถน ามาจ าแนกตาม รสยาไดทงหมด 10 รส

(ภาคผนวก 3) รสยาทพบมากทสด คอ รสขม จ านวน 24 ชนด (รอยละ 25.53) รองลงมา คอ รสหอมเยน จ านวน 20 ชนด (รอยละ 21.28) และรสจด จ านวน 18 ชนด (รอยละ 19.15) (ตารางท 20) จากขอมลพบวา มสมนไพร 2 ชนดทมการน าสวนมาใชตางกน ซงแตละสวนมรสยาตางกน ไดแก จนทนเทศ (Myristica fragrans) ดอก ผล มรสหอมเยน สวนเนอไม มรสขมหอม และมะตม ใชผล รส หอมมน และราก รสเยน

53

ตารางท 20 สมนไพร จ าแนกตามรสยา รสยาของสมนไพร จ านวน (ชนด) รอยละ ขม 24 25.53 หอมเยน 20 21.28 จด 18 19.15 เผดรอน 11 11.70 ฝาด 7 7.45 มน 5 5.32 เมาเบอ 4 4.25 เปรยว 2 2.13 เคม 2 2.13 หวาน 1 1.06 รวม 94 100 หมายเหต รวมพชทไมสามารถระบชนดดวย และพชบางชนดน าสวนมาใชตางกน รสยาตางกน

3.3.7 สมนไพรทมการใชซ ากนระหวางหมอพนบาน และฤทธทางเภสชวทยาท

เกยวของ พชสมนไพร 90 ชนด พบชนดทหมอพนบานมการใชซ ากนมากทสด 3 คน

จ านวน 9 ชนด (รอยละ 10) ไดแก มะตม(Aegle marmelos) ชงช (Capparis micracantha) ไมเทายายมอม (Clerodendrum indicum) แหวหม (Cyperus rotundus) มะเดอชมพร (Ficus racemosa) คนทา (Harrisonia perforate) สมอไทย (Terminalia chebula) ยานาง (Tiliacora triandra) และขมนเครอ (Fibraurea tinctoria) รองลงมามการใชซ ากน 2 คน จ านวน 11 ชนด (รอยละ 12.22) ไดแก ฝาง (Caesalpinia sappan) ราชพฤกษ (Cassia fistula) เทยนขาว (Cuminum cyminum) จนทนแดง (Dracaena cochinchinensis) จนทนขาว (Diospyros decandra) ปลาไหลเผอก (Eurycoma longifolia) จนทนเทศ (Myristica fragrans) บวหลวง

(Nelumbo nucifera) เทยนด า (Nigella sativa) สมอเทศ (Terminalia arjuna) สมอพเภก (Terminalia bellirica) และไมพบการใชซ า จ านวน 70 ชนด (รอยละ 70) (ตารางท 21) สวนฤทธทางเภสชวทยาสวนใหญมฤทธตานอนมลอสระ รองลงมา คอฤทธตานการอกเสบ ฤทธลดระดบชวเคมในเลอด และฤทธลดไข (ภาคผนวกท 4 )

54

ตารางท 21 ชนดของพชสมนไพรทหมอพนบานมการใชซ ากน จ านวนหมอพนบานทใชซ ากน จ านวน (ชนด) รอยละ ไมซ ากน 70 77.78 2 คน 11 12.22 3 คน 9 10.00 รวม 90 100

3.3.8 สมนไพรทมความถสงในการน ามาใชประกอบต ารบยา จากขอมลพบวา ชนดของพชสมนไพรทมความถในการน ามาประกอบเปน

ต ารบยามากทสด 6 ต ารบ จ านวน 5 ชนด (รอยละ 5.55) ไดแก ยานาง (Tiliacora triandra) มะเดอชมพร (Ficus racemosa) ไมเทายายมอม (Clerodendrum indicum) ชงช (Capparis micracantha ) และคนทา (Harrisonia perforate) รองลงมา คอความถการใชซ ากน 2-3 ต ารบ จ านวน 15 ชนด (รอยละ16.67) และไมซ ากน จ านวน 70 ชนด (รอยละ 77.78) (ตารางท 22) รายละเอยดความถการใชสมนไพรแตละชนดประกอบต ารบยา (ตารางท 23) (ภาคผนวก 4)

ตาราง 22 จ านวนทมความถในการใชประกอบต ารบยาของหมอพนบาน

จ านวนต ารบยาทใชซ ากน (ต ารบ) จ านวน (ชนด) รอยละ ไมซ าต ารบกน 70 77.78 2-3 ต ารบ 15 16.67 6 ต ารบ ขนไป 5 5.55 รวม 90 100

3.3.9 สมนไพรทหมอพนบานน ามาใชประกอบเปนต ารบยา ขอมลสมนไพรทใชประกอบต ารบยาทงหมด จ านวน 97 ชนด ประกอบดวย

พชวตถ 90 ชนด (ตาราง 23 ) ธาตวตถ 6 ชนด (ตาราง 24) และสตววตถ 1 ชนด (ตาราง 25) ขอมลตางๆ ประกอบดวย ชอวทยาศาสตร ชอวงศ ชอทองถน ลกษณะวสยของพช สวนทน ามาใช และรสยา (ภาคผนวก 4)

55

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน

ชอวงศ/ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช

ต ารบยา KK SC PK BP PU

1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Acanthaceae 1. Acanthus ebracteatus Vahl เหงอกปลาหมอ ทงตน √

2. Avicennia marina (Forssk.) Vierh. แสมทะเล เนอไม √ 3. Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz ทองพนชง ราก √

Amaranthaceae 4. Gomphrena globosa L. บานไมรโรย ทงตน √

Annonaceae 5. Anaxagorea luzonensis A. Gray ก าลงววเถลง ทงตน √

6. Polyalthia suberosa (Roxb.) Thwaites น านอง เนอไม √ Apiaceae

7. Anethum graveolens L.* เทยนตาตกแตน ผล √

8. Angelica dahurica (Hoffm.) Benth.&Hook.f. ex Franch. & Sav.*

โกฐสอ เหงา √

56

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

9. Angelica sinensis (Oliv.) Diels * โกฐเชยง เหงา √ 10.Centella asiatica (L.) Urb. บวบก ใบ √

11. Coriandrum sativum L. ผกชลา ผล √ 12. Cuminum cyminum L.* เทยนขาว ผล √ √ 13. Foeniculum vulgare Mill. * เทยนขาวเปลอก ผล √ 14. Ligusticum sinense Oliv. cv. Chuanxiong*

โกฐหวบว เหงา √

15. Oenanthe javanica (Blume) DC. ผกชลอม ผล √

Apocynaceae 16. Alyxia reinwardtii Blume ชะลด เปลอกเถา √ 17. Carissa spinarum L. หนามพรม เนอไม √ 18. Dischidia major (Vahl. ) Merr. จกโรหณ ทงตน √

19. Wrightia arborea (Dennst.) Mabb. โมกมน เนอไม √

57

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Araceae 20. Typhonium trilobatum (L.) Schott อตพต ใบ √

Arecaceae

21. Caryota mitis Lour. เตารางแดง เหงา √ Asparagaceae 22. Dracaena cochinchinensis (Lour.) S.C. จนทนแดง เนอไม √ √

Asteraceae 23. Atractylodes lancea (Thunb.) DC.* โกฐเขมา เหงา √ 24. Artemisia pallens Wall.ex DC.* โกฐจฬาลมพา ใบ √

Boraginaceae 25. Heliotropium indicum L. หญางวงชาง ทงตน √

Brassicaceae 26.Lepidium sativum L.* เทยนแดง เมลด √

58

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช

ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Capparaceae

27.Capparis acutifolia Sweet1 ชงชใบแหลม ราก /เนอไม √ √

28. Capparis micracantha DC. ชงช ราก /ล าตน √ √ √ √ √ √ Clusiaceae

29. Mesua ferrea L. บนนาค ดอก √

Combretaceae

30. Terminalia arjuna (Roxb. ex DC.) Wight & Arn.*

สมอเทศ ผล √ √

31.Terminalia chebula Retz. สมอไทย ผล √ √ √

32.Terminalia bellirica (Gaerth.) Roxb.

สมอพเภก ผล √ √

Cucurbitaceae

33. Gymnopetalum integrifolium (Roxb.) Kurz

ขกาแดง ผล/เมลด √

59

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Cyperaceae 34.Cyperus rotundus L. แหวหม เหงา √ √ √

Ebenaceae 35. Diospyros decandra Lour. จนทนขาว เนอไม/ราก √ √

Euphorbiaceae 36. Suregada multiflora (A.Juss.) Baill.

ขนทองพยาบาท ราก /เนอไม √

Fabaceae 37. Bauhinia acuminata L. กาหลง ใบ √ 38. Caesalpinia sappan L. ฝาง แกน √ √ 39. Cassia fistula L. ราชพฤกษ เนอในฝก √ √ 40. Mimosa pudica L. ไมยราบ ราก √

41. Senna garrettiana (Craib) H.S. Irwin & Barneby

แสมสาร เนอไม √

60

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Lamiaceae 42. Clerodendrum indicum (L.) Kuntze

ไมเทายายมอม ราก /ล าตน √ √ √ √ √ √

43. Leonurus sibiricus L. กญชาเทศ ใบ √

Lauraceae 44. Cinnamomum bejolghota (Buch.-Ham.) Sweet*

สมลแวง เปลอกตน √

45. Cinnamomum parthenoxylon (jack) Meisn.

เทพธาโร เนอไม √

Linderniaceae 46. Torenia fournieri Linden ex E.Fournier.

หญาเกลดหอย ทงตน √

Malvaceae 47. Ceiba pentandra (L.) Gaertn. นน ใบ √

61

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

48. Sida acuta Burm2. หญาขดใบยาว ราก √ 49. Sida rhombifolia L. หญาขดใบเวา ทงตน √

Menispermaceae 50. Fibraurea tinctoria Lour. ขมนเครอ เถา √ √ √ 51. Stephania suberosa Forman บอระเพดพงชาง หว √ 52.Tiliacora triandra (Colebr.) Diels ยานาง ราก √ √ √ √ √ √ 53.Tinospora baenzigeri Forman ชงชาชาล เถา √

Moraceae 54. Ficus racemosa L. มะเดอชมพร ราก √ √ √ √ √ √ 55. Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner

แกแล เนอไม √

56. Morus alba L. หมอน เนอไม √

Moringaceae 57. Moringaceae oleifera Lam. มะรม ผล √

62

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Myristicaceae 58. Myristica fragrans Houtt. จนทนเทศ เนอไม, เมลด, ดอก √ √

Myrtaceae 59. Syzygium aromaticum (L.) Merr. & L. M. Perry*

กานพล ดอกตม √

Nelumbonaceae 60. Nelumbo nucifera Gaertn. บวหลวง ดอก √ √

Opiliaceae 61. Lepionurus sylvestris Blume หมากหมก ราก √

Oxalidaceae 62. Biophytum sensitivum (L.) DC.

กระทบยอด ทงตน √

63

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Phyllanthaceae 63. Breynia retusa (Dennst.) Alston กางปลาแดง ราก √

64. Bridelia ovate Decne. Scan มะกา ใบ √ 65. Flueggea virosa (Roxb. ex Willd.) voigt

กางปลาขาว ราก √

66. Phyllanthus acidus (L.) Skeels มะยม ราก √ 67.Phyllanthus amarus Schum. & Thonn. หญาใตใบ ทงตน √

Piperaceae 68. Piper chaba Hunter ดปล ผล √ 69. Piper ribesioides Wall.* สะคาน เถา √

Plumbaginaceae 70. Plumbago indica L. เจตมลเพลง

แดง ราก √

64

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Poaceae 71. Vetiveria zizanioides (L.) Nash แฝกหอม เหงา √

72. Coix lachryma - jobi L. เดอยหน ทงตน √

Polygonaceae 73. Rheum officinale Baill.* โกฐน าเตา ราก √

Rafflesiaceae 74. Rafflersia sp. บวตม/บวผด ดอก √

Ranunculaceae 75. Nigella sativa L.* เทยนด า เมลด √ √

Rubiaceae 76. Hydnophytum formicarum Jack หวรอยร ล าตนทโปงพอง √ 77. Mitragyna speciosa (Roxb.) Korth

กระทอม ใบ √

65

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Rutaceae 78. Aegle marmelos (L.) Correa ex Roxb.

มะตม ราก √ √ √

Sapindaceae 79. Sapindus rarak DC.* มะค าดควาย ผล √

Simaroubaceae 80. Eurycoma longifolia Jack ปลาไหลเผอก ราก √ √ 81. Harrisonia perforata (Blanco) Merr.

คนทา ราก /เนอไม √ √ √ √ √ √

Smilacaceae 82. Smilax sp.1 ขาวเยนใต หว √ 83. Smilax sp.2 ขาวเยนเหนอ หว √

66

ตารางท 23 ขอมลพชสมนไพรทน ามาใชประกอบเปนต ารบยารกษาโรคตบของหมอพนบาน (ตอ)

ชอวงศ/ชอวทยาศาสตร ชอพนเมอง สวนทใช ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

Solanaceae

84.Solanum indicum L. มะแวงขม ผล √

Zingiberaceae

85. Amomum testaceum Ridl. กระวาน ผล √

86. Kaempferia galanga L. เปราะหอม เหงา √

87. Zingiber sp. ขงแหง เหงา √

Zygophyllaceae

88. Tribulus terrestris L. โคกกระสน ทงตน √

Unknown

89.Unknown 1 มหาละลาย เนอไม √

90.Unknown 2 หวาหน เนอไม √

67

ตารางท 24 ธาตวตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ

ชอทางเคม ชอสามญ ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

1. Hydrated potassium aluminium sulphate (K2SO4.Al2(SO4)3.24 H2O)

สารสม √

2. Potassium nitrate (KNO3) ดนประสวขาว √

3. Sodium Borate (Na2B4O7) น าประสานทอง √ 4. Sodium chloride (NaCl) เกลอ √ 5. Arsenic disulphide (As2S2) ก ามะถนแดง √ 6. Magnesium sulphate heptahydrate (MgSO4.7H2O) ดเกลอฝรง √

ตารางท 25 สตววตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ

ชอวทยาศาสตร ชอวงศ ชอสามญ ต ารบยา

KK SC PK BP PU 1 2 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 1 2 3 4

1. Unknown 3 - กลปงหา √

68

68

3.4 การคดเลอกต ารบยาเพอน ามาทดสอบฤทธในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว

จากต ารบยาทงหมด 18 ต ารบ น ามาคดเลอกต ารบยาทมแนวโนมมประสทธภาพในการรกษาโรคตบไดดทสด โดยใชวธการคดเลอก ดงน

1) คดเลอกจากค าแนะน าของหมอพนบานและต ารบยาทมประวตการใชรกษาผปวยโรคตบมาไมนอยกวา 20 ราย ผลการคดเลอกไดต ารบยาทงหมด 4 ต ารบ ต ารบยาทหมอพนบานมความเหนสอดคลองกนมากทสด จ านวน 2 คน คอ ต ารบยา BP2 รองลงมาคอ ต ารบ SC2 KK1 และ PU1 ต ารบยาละ 1 คน (ภาคผนวก 3) ซงแตละต ารบมประวตการใชรกษาผปวยโรคตบมากกวา 20 ราย อยางไรกตาม เมอพจารณาต ารบยา BP2 พบวา มกลปงหาเปนสวนประกอบ ซงผวจยพจารณาแลววาไมเหมาะสมทจะน าต ารบยานมาทดสอบ เนองจากเปนสตวคมครองทตองอนรกษไว จงไดน าต ารบยาอนๆ อก 3 ต ารบ คอ SC2, KK1 และ PU1 สอบถามความคดเหนจากหมอพนบานทง 5 คนซ าอกครง เพอคดเลอกต ารบยาทเหมาะสมทสดเพยง 1 ต ารบ ซงแตละต ารบหมอพนบานไดใหเหตผล ดงน ต ารบยา SC2 เปนต ารบยาทใชรกษาผปวยทมอาการอจจาระปนเลอด ซงไมตรงตามอาการโรคตบทผวจยไดก าหนดไว สวนต ารบยา PU1 พบวาชนดของสมนไพรมความถในการน ามาใชประกอบต ารบยานอยกวาต ารบยา KK1 ดงนน หมอพนบานทง 5 ทาน จงไดแนะน าใหน าต ารบยา KK1 มาท าการทดสอบฤทธ ปองกนความเปนพษจากพาราเซตามอล ทงนยงระบวา ต ารบยาดงกลาวตรงตามหลกการตงต ารบยาในเภสชกรรมไทย ซงมทงตวยาหลก ตวยารอง ตวยาชรสชกลน นอกจากนยงพบขอมลสมนไพรทใชเปนสวนประกอบในต ารบยามความสอดคลองกบการรกษาโรคตบ เชน ในต าราเภสชกรรมแผนไทย ระบวา ขมนเครอ มสรรพคณบ ารงน าเหลอง แกน าดพการ จนทนแดง จนทรขาว และจนทนเทศ มสรรพคณบ ารงตบ นอกจากนยงพบ จนทนแดง จนทนขาว และจนทนเทศ เปนสวนประกอบของพกดจนทนทง 5 ซงมสรรพคณ แกไขเพอดและโลหต บ ารงตบ และปอด

2) จากการทบทวนวรรณกรรม และงานวจยทเกยวของฤทธทางชวภาพของสมนไพรในต ารบยา KK1 พบสมนไพรมฤทธตานการอกเสบ ลดไข ตานอนมลอสระ ปองกนความเปนพษตอตบ และฤทธลดระดบสารชวเคมในเลอด ซงเปนฤทธทเกยวของในการรกษาโรคตบ (ตารางท 26) จากนนน าสมนไพรในต ารบยา KK1 มาตม โดยวธการตม 3 เอา 1 ซงเ ล ย น แ บบ ว ธ ต ม ย า ข อ งห มอพ น บ า น ไ ด ป รม าณ ส า ร ส ก ด 5 . 4 7 เ ป อ ร เ ซ น ต

69

ตาราง 26 สมนไพรในต ารบยารกษาโรคตบ (KK1)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา น าหนก (กรม)

สรรพคณ ฤทธทางชวภาพ อางอง

1. ขมนเครอ Fibraurea tinctoria Lour. เนอไม ขม 30 แกดพการ แกดซาน

Antioxidant and cytotoxic activities

Keawpradub et al., 2005

2. ชงช Capparis micracantha DC.

ราก ขม 30 แกไข ดบพษรอน บ ารงเลอด

Antipyretic and antinociceptive activities

อนสรา จงชนะพงศ 2552

3. ปลาไหลเผอก Eurycoma longifolia Jack ราก ขม 30 ถายพษฝ ฟอกโลหต

Hepatoprotective on CCl4 toxicity

Panjaitan et al., 2013

4. จนทนขาว Diospyros decandra Lour.

แกน ขมหอม 15 ฟอกโลหต บ ารงธาต

Antioxidant activity ตองใจ ไพฑรยโยธนและ ปรมนทร วระศลป 2550

5. จนทนเทศ Myristica fragrans Houtt แกน ขมหอม 15 ฟอกโลหต บ ารงธาต

Anti-inflammatory activity Ozaki et al.,1989

6. จนทนแดง Dracaena cochinchinensis (Lour.) S.C.

แกน ขมจด 15 บ ารงธาต Antinociceptive and antipyretic activities

Reanmongkol et al., 2006

7. มะเดอชมพร Ficus racemosa L. ราก ฝาด 15 แกไข ดบพษรอน

Antioxidant and analgesic activities

Londhe et al., 2012; Zulfiker et al., 2010

70

ตาราง 26 สมนไพรในต ารบยารกษาโรคตบ (KK1) (ตอ)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา น าหนก (กรม)

สรรพคณ ฤทธทางชวภาพ อางอง

8. ไมเทายายมอม Clerodendrum indicum (L.) Kuntze

ราก ขม 15 แกไข ดบพษรอน

Anti- inflammatory and antipyretic activities

Panthong et al., 2003

9. คนทา Harrisonia perforata (Blanco) Merr.

ราก ขม 15 แกไข ดบพษรอน

Anti-inflammatory activity Somsil et al., 2012

10. ยานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels.

ราก ขม 15 แกไข ดบพษรอน

Antioxidant and analgesic activities

Tangsucharit et al., 2006

11. บวหลวง Nelumbo nucifera Gaertn.

เกสร หอม 15 ฟอกโลหต บ ารงธาต

Hepatoprotective on CCl4 toxicity and antioxidant activities

Huang et al., 2010

12.บอระเพดพงชาง Stephania suberosa Forman

หว เมาเบอ 15 บ ารงก าลง Antioxidant activity Pongpiriyadacha et al., 2009

71

71

3.5 การทดสอบพษเฉยบพลนของต ารบยาทไดคดเลอก ผลการศกษาพษเฉยบพลนของต ารบยา KK 1 โดยใหสารสกดทางปากครง

เดยวในขนาด 2,000 มก./กก. พบวา หนขาวไมแสดงอาการผดปกตใดๆ และเมอครบ 14 วน ไมมหนตาย จากการผาชนสตรกไมพบความผดปกตของอวยวะภายใน ดงนน ขนาดทท าใหหนขาวตายรอยละ 50 หรอ LD50 มคามากกวา 2 ,000 มก./กก. 3.6 ฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว

ผลการทดสอบฤทธในการปองกนความเปนพษทเกดจากพาราเซตามอลของสารสกดต ารบยา KK1 พบวา การใหพาราเซตามอลครงเดยวขนาด 2 ก./กก. ในหนขาว ท าใหเกดความเปนพษตอตบ เมอพจารณาจากระดบเอนไซม AST, ALT, ALP ทเพมขนอยางไมมนยส าคญทางสถต เมอเทยบกบกลมควบคม รายละเอยดการเปลยนแปลงของระดบชวเคมในเลอดแสดงในตารางท 27-29

กลมทไดรบสารสกดต ารบยา KK1 ในขนาด 200 มก./กก. เพยงอยางเดยว วนละ 2 ครง เชา – เยน เปนเวลา 2 วน ตดตอกน ไมพบการเปลยนแปลงของระดบชวเคมในเลอด เมอเทยบกบกลมควบคมซงไดรบน ากลนเพยงอยางเดยว

สวนกลมทไดรบสารสกดต ารบยา KK1 วนละ 2 ครง เชา – เยน เปนเวลา 2 วนตดตอกน กอนใหพาราเซตามอล พบวา มผลปองกนการเกดพษตอตบไดบางสวน โดยกลมทไดรบสารสกดในขนาด 200 มก./กก. พบระดบของเอนไซม AST, ALT และ Direct Bilirubin ลดลง แตไมพบความแตกตางทางสถต เมอเทยบกบกลมทไดรบพาราเซตามอลอยางเดยว สวนการใหสารสกดต ารบยาในขนาด 100 มก./กก. พบวา ระดบของ Total Protein, Albumin, Globulin เพมขนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) เมอเทยบกบกลมทไดรบพาราเซตามอล และเมอใหสารสกดต ารบยาในขนาด 50 มก./กก.พบระดบของเอนไซม ALP เพมขนอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) เมอเทยบกบกลมทไดรบพาราเซตามอล

การใหสารเคอรควมน (Curcumin) ในขนาด 100 มก./กก. วนละ 2 ครง เชา – เยน ตดตอกนเปนเวลา 2 วน กอนใหพาราเซตามอล พบวา ระดบชวเคมในเลอด เพมขนอยางไมมนยส าคญทางสถต เมอเทยบกบกลมทไดรบพาราเซตามอล

72

ตารางท 27 ระดบเอนไซม AST ALT และ ALP ในเลอด

Treatment N AST ALT ALP

U/L % of C U/L % of C U/L % of C Control (C) 10 172.10 ± 18.55 100 63.40 ± 4.30 100 138.60 ± 6.42 100 Paracetamol (P) 2 g/kg 9 212.44 ± 19.76 123 86.11 ± 12.26 136 171.89 ± 18.21 124 KK1 200 mg/kg 10 152.80 ± 14.58 89 55.40 ± 4.17 87 133.60 ± 10.77 96 KK1 50 mg/kg +P 10 228.50 ± 32.89 133 101.00 ± 28.87 159 235.00 ± 43.32b 170 KK1 100 mg/kg +P 9 203.67 ± 26.76 118 85.56 ± 8.96 135 198.78 ± 19.60 143 KK1 200 mg/kg +P 8 164.00 ± 20.54 95 67.38 ± 13.69 106 171.00 ± 10.67 123 Curcumin 100 mg/kg +P 9 263.67 ± 45.31 153 100.56 ± 19.24 159 177.67 ± 10.13 128 Values are means ±SEM, a = P<0.05 compared to control, b = P<0.05 compared to Paracetamol treated group. P = Paracetamol 2g/kg

73

ตารางท 28 ระดบ Total Bilirubin , Direct Bilirubin และ Indirect Bilirubin ในเลอด

Treatment N Total Bilirubin Direct Bilirubin Indirect Bilirubin

mg% % of C mg% % of C mg% % of C Control (C) 10 0.50 ± 0.04 100 0.09 ± 0.03 100 0.40 ± 0.06 100 Paracetamol (P) 2 g/kg 9 0.58 ± 0.06 116 0.14 ± 0.05 153 0.44 ± 0.04 108 KK1 200 mg/kg 10 0.65 ± 0.13 131 0.21 ± 0.10 225 0.44 ± 0.06 109 KK1 50 mg/kg + P 10 0.75 ± 0.13 152 0.21 ± 0.10 229 0.54 ± 0.08 134 KK1 100 mg/kg + P 9 0.91 ± 0.16 184 0.20 ± 0.06 223 0.71 ± 0.11 175 KK1 200 mg/kg + P 8 0.65 ± 0.08 131 0.07 ± 0.04 78 0.58 ± 0.10 143 Curcumin 100 mg/kg + P 9 0.93 ± 0.28 189 0.20 ± 0.07 225 0.73 ± 0.30 180 Values are means ±SEM, a = P<0.05 compared to control, b = P<0.05 compared to Paracetamol treated group.P = Paracetamol 2 g/kg.

74

ตารางท 29 ระดบ Total Protein, Albumin และ Globulin ในเลอด

Treatment N Total Protein Albumin Globulin

g/dl % of C g/dl % of C g/dl % of C

Control (C) 10 6.42 ± 0.18 100 3.68 ± 0.09 100 2.74 ± 0.19 100 Paracetamol (P) 2 g/kg 9 6.36 ± 0.15 99 3.62 ± 0.06 98 2.74 ± 0.19 100 KK1 200 mg/kg 10 6.28 ± 0.16 98 3.60 ± 0.06 98 2.69 ± 0.20 98 KK1 50 mg/kg + P 10 6.41 ± 0.23 100 3.59 ± 0.11 98 2.82 ± 0.22 103 KK1 100 mg/kg + P 9 7.21 ± 0.21b 112 4.11 ± 0.17b 112 3.10 ± 0.11b 113 KK1 200 mg/kg + P 8 6.84 ± 0.18 107 4.01 ± 0.17 109 2.84 ± 0.12 103 Curcumin 100 mg/kg + P 9 6.87 ± 0.17 107 3.90 ± 0.13 106 2.98 ± 0.20 109 Values are means ±SEM, a = P<0.05 compared to control, b = P<0.05 compared to Paracetamol treated group. P = Paracetamol 2 g/kg

75

75

3.7 ปรมาณรดวซกลตาไธโอน (Reduced glutathione, GSH) ในตบ ผลการวเคราะหปรมาณรดวซกลตาไธโอนในตบของหนขาว พบวา ระดบ

รดวซกลตาไธโอนของหนทไดรบพาราเซทตามอลเพยงอยางเดยวลดลงอยางมนยส าคญทางสถต (P<0.05) เมอเทยบกบกลมควบคม ในขณะทกลมทไดรบสารสกดต ารบยา KK1 เพยงอยางเดยวขนาด 200 มก./กก.ระดบรดวซกลตาไธโอนไมแตกตางจากกลมควบคม สวนกลมทไดรบพาราเซตา-มอลรวมกบสารสกดต ารบยา KK1 ในขนาด 50, 100 มก./กก. และสารเคอรควมนขนาด 100 มก./กก. มคาไมตางจากกลมทไดรบพาราเซทตามอลเพยงอยางเดยว ในขณะทกลมทไดรบสารสกดต ารบยา KK1 ขนาด 200 มก./กก.รวมกบพาราเซตามอล ระดบรดวซ กลตาไธโอนมแนวโนมเพมขนเมอเทยบกบกลมทไดรบพาราเซตามอลเพยงอยางเดยวแตไมมนยส าคญทางสถต (ตารางท 30) 3.8 ระดบมาลอนไดอลดไฮด (Malondialdehyde, MDA) ในตบ

ผลการวเคราะหปรมาณมาลอนไดอลดไฮดในตบของหนขาว พบวา มแนวโนมลดลงในกลมทไดรบพาราเซทตามอลรวมกบสารสกด KK1 ในขนาด 100, 200 มก/กก และกลมทไดรบเคอรควมน แตไมมความแตกตางอยางมนยส าคญทางสถต เมอเทยบกบกลมทไดรบพาราเซตามอลเพยงอยางเดยว (ตารางท 30) ตารางท 30 ปรมาณ Reduced glutathione (GSH) และ Malondialdehyde (MDA )

Treatment N GSH MDA

µmole/g liver % of C nmoles/g liver % of C Control (C) 9 2.39 ± 0.43 100 47.22 ± 3.63 100 Paracetamol (P) 2 g/kg 10 1.41 ± 0.45a 59 46.90 ± 4.53 99 KK1 200 mg/kg 10 2.22 ± 0.66 93 45.01 ± 2.72 95 KK1 50 mg/kg + P 10 1.30 ± 0.42 55 46.03 ± 2.95 97 KK1 100 mg/kg + P 10 1.14 ± 0.19 48 42.55 ± 2.15 90 KK1 200 mg/kg + P. 10 1.68 ± 0.51 70 43.86 ± 2.50 93 Curcumin 100 mg/kg + P 10 1.28 ± 0.38 54 42.70 ± 1.55 90 Values are means ±SEM, a = P<0.05 compared to control, b = P<0.05 compared to Paracetamol treated group. P = Paracetamol 2g/kg

76

บทท� 4

วจารณผลการศกษา

การอภปรายผลประกอบดวยประเดนตางๆ ดงน� 4.1 ขอมลท $วไปของหมอพ�นบานและภมปญญาท$เก$ยวของกบโรคตบ 4.2 ขอมลตารบยาท$ใชรกษาโรคตบ 4.3 ขอมลของสมนไพรท$ใชเปนสวนประกอบในตารบยา 4.4 ฤทธ 7ทางเภสชวทยาของพชสมนไพรท$สอดคลองกบการรกษาโรคตบ 4.5 สรรพคณของสมนไพรในตารบท$ถกคดเลอก 4.6 ฤทธ 7ของตารบยาท$ไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบท$ถก

เหน$ยวนาดวยพาราเซตามอลในหนขาว

4.1 ขอมลท �วไปของหมอพ"นบานและภมปญญาท�เก�ยวของ 4.1.1 อาย ประสบการณ การประกอบอาชพ และภมหลงการเปนหมอพ"นบาน

การรกษาพยาบาลแบบพ�นบานเปนศาสตรในการดแลสขภาพท$อาศยความเช$อ ความศรทธา และใชทรพยากรในทองถ$นเปนหลก ซ$งการเปนหมอพ�นบานตองไดรบการยอมรบจากคนในชมชน โดยมความสมพนธ กบประสบการณในการรกษา ระดบการศกษา สอดคลองกบการศกษาของ บญศร เลศวรยจตต (2554) ระบวา หมอพ�นบานมประสบการณรกษาระหวาง 22-55 ป โดยเหตจงใจท$มาเปนหมอพ�นบาน คอ มบรรพบรษเปนหมอพ�นบาน จากการชกชวนของพระภกษ ซ$งข �นตอนการเรยนไดจากการสงเกตเปนลกมอชวยเกบยา ตดตามรบใชใกลชดครผถายทอดวชา ท �งน�ยงคลายกบการศกษาของ สรพนธ รงวชานวฒน (2552) ซ$งระบวา หมอพ�นบานสวนใหญเปนเพศชาย องคความรของหมอพ�นบานไดจากการสบทอดจากบรรพบรษ โรคท$รกษาโดยหมอพ�นบานสวนใหญเปนโรคในระบบทางเดนอาหาร และคลายกบการศกษาของ ปยนช ยอดสมสวย (2556) ระบวา เหตจงในสาคญท$มาเปนหมอพ�นบาน คอ มบรรพบรษเปนหมอพ�นบาน นอกจากน�ยงพบวาหมอพ�นบานไดศกษาคนควาเพ$มเตม จนกระท $งหมอพ�นบานบางคนไดรบการข�นทะเบยนเปนผประกอบวชาชพการแพทยแผนไทย

4.1.2 การเรยกช�อโรค หมอพ�นบานมการเรยกช$อโรคตามธาต หรอตามช$อของอวยวะน �น กลาวคอ

เม$อโรคบงเกดแกรางกายสวนหน$งสวนใด จะเรยกวาสวนน �นพการ สาหรบตบ แพทยแผนไทยเรยก “ยกนง” จดอยในปถวธาต ดงน �น หากตบมอาการผดปกต มช$อเรยกหลากหลาย ไดแก ตบทรด ตบยอย ซ$งหมายถง ปถวธาตพการ (ยกนงพการ) สอดคลองกบสมฏฐานการเกดโรค

77

ทางการแพทยแผนไทยในคมภรเวชศกษา (แพทยแผนโบราณท $วไป 2542) และสอดคลองกบการเรยกช$อตามแพทยสมมตวา ตบแขง และดซาน โดยดจากอาการของผปวย และสอดคลองกบการศกษาของ เพญนภา ทรพยเจรญ (2546) ซ$งระบวา กษยล�นกระบอ และกษยเตา นาจะเปนโรคท$เกดจากตบอกเสบ ตบแขง มะเรงตบ หรอถงน�าดอกเสบ

4.1.3 สมฏฐานการเกดโรค หมอพ�นบานระบสาเหตของการเกดโรคตบได 4 ประการ คอ 1) เกดจากการด$มแอลกอฮอล ผท$ด$มแอลกอฮอลมากกวาวนละ 80 กรมตอวน

(ปรมาณของแอลกอฮอลข�นอยกบชนดของเคร$องด$ม เชน เบยรมแอลกอฮอล 4-5 กรม/100 มล. ไวนมแอลกอฮอล 12 กรม/100 มล. สราขาวมแอลกอฮอล 28-30 กรม/100 มล. และวสก�มแอลกอฮอล 40-50 กรม/100 มล.) อยางตอเน$อง เปนเวลาไมต$ากวา 10 ป สามารถกอใหเกดผลเสยตอตบได (อนชต จฑะพทธ 2558) ซ$งสอดคลองกบ O’Shea และคณะ (2010) พบวาปจจยเส$ยงตอการเปนโรคตบจากแอลกอฮอล เกดจากการด$มแอลกอฮอลมากกวาวนละ 60-80 กรมตอวน ตดตอกนเปนเวลา 10 ป และในป พ.ศ.2557 องคการอนามยโลก (WHO) ระบวา ประชาชนท $วโลกมากกวารอยละ 38 ด$มแอลกอฮอลเปนประจา และประเทศไทยมอตราการด$มแอลกอฮอลเฉล$ยประมาณ 5 ลตรตอปตอคน โดยพบเพศชายมพฤตกรรมด$มแอลกอฮอลมากกวาเพศหญงและมแนวโนมเพ$มข�น (ครฮะระ 2557)

2) เกดจากธาตสมฏฐานพการ ซ$งเปนท$ต �งแรกเกดของโรคภยไขเจบ ประกอบดวย ปถวสมฏฐาน (ธาตดน) อาโปสมฏฐาน (ธาตน�า) วาโยสมฏฐาน (ธาตลม) และ เตโชสมฏฐาน (ธาตไฟ) ท �งน�เปนการระบตาแหนงท$เกดของโรค สอดคลองกบการศกษาของ อ$มใจ เรอนเพชร (2536) ระบวา สาเหตของการเจบปวยเกดจากความผดปกตของธาตท �ง 4 ในรางกาย เชนเดยวกบ การศกษาภมปญญาของหมอพ�นบานในอาเภอบางกล$า จงหวดสงขลา ระบวา โรคหรอความเจบปวย เกดจากการเปล$ยนแปลงหรอการสญเสยความสมดลของธาต 4 ซ$งมมลเหตมาจากอาหาร อากาศรอน อากาศเยน หรอ การเปล$ยนแปลงของสภาพภมอากาศหรอฤดกาล การอดขาวอดน�า อดหลบอดนอน กล �นอจจาระปสสาวะ เสพเมถนมากเกนไป ทางานเกนกาลง มความเศราโศกเสยใจ โทสะมาก การประกอบอาชพ อบตเหต และอรยาบถ การรกษาตองปรบเปล$ยนพฤตกรรมท$ไมถกตอง และการใชสมนไพรในการรกษาเพ$อมงปรบธาตท �ง 4 ใหเกดความสมดลเปนหลก (ธรณส ทองชชวย และคณะ 2556)

3) เกดจากการรบประทานอาหารท$มไขมนสง โดยไขมนท$ปะปนอยในน�ามนและเน�อสตวจะถกยอยสลายใหกลายเปนกรดไขมนบรเวณลาไสเลก สงผานทางทอน�าเหลองเขาสตบ และตบจะเปล$ยนไขมนท$ถกสงเขามาน�ใหกลายเปนคอเลสเตอรอลหรอไขมนอกคร �ง แลวปลอยเขาสกระแสเลอด และแพรกระจายไปใชเปนแหลงกาเนดพลงงาน โดยสวนท$เหลอใชจะถกนาไปเกบสะสมบรเวณใตผวหนง หากมไขมนสะสมอยภายในรางกายมากเกนจาเปนจนเกดภาวะไขมนในเลอดสง (hyperlipidemia) ไขมนพวกน�จะไปจบอยตามผนงหลอดเลอดหรอไป

78

สะสมตามเซลลตบทาใหเกดความเส$ยงในการเกดความผดปกตท$ตบ ตลอดจนไขมนสะสมในตบ (ครฮะระ 2557) โดยหมอพ�นบานบางทานกลาวไววา หากรบประทานอาหารมนมากเกนไป เชน อาหารทอด อาหารท$มไขมน อาจทาใหเกดการสะสมของไขมนไว แลวนาไปสะสมท$ตบดวย สงผลใหตบเกดความผดปกตและทางานไดไมเตมท$เชนกน

4) การทางานหนก หรอทางานเกนกาลงมากกวาปกต เชน การยก แบก หรอ หามของหนกเกนกวากาลงแรงของตน ยอมทาใหอวยวะนอยใหญเคล$อนไหวผดปกต (ตาราแพทยแผนโบราณ 2542)

สมฏฐานของการเกดโรคดงกลาวสอดคลองกบมลเหตการเกดโรค 8 ประการ ตามคมภรเวชศกษา (แพทยแผนโบราณ 2542) ซ$งเปนพฤตกรรมกอโรค คอ การทางานเกนกาลง และการรบประทานอาหาร อาจจะรบประทานมากเกนไปหรอนอยเกนไป สงผลใหรางกายเกดภาวะทพโภชนาการและโรคอวน ท �งน�พบผปวยท$ด$มแอลกอฮอลและมน�าหนกตวมากกวาปกต หรอโรคอวน มโอกาสเปนโรคตบมากกวาผท$ด$มแอลกอฮอลและมน�าหนกตวอยในเกณฑปกต (ธรธร วงศชยสวรรณ และวฒพงษ ไชยพรพฒนา 2553)

4.1.4 การตรวจและวนจฉยโรคตบ การวนจฉยโรคทาใหทราบสาเหตของการเกดโรค เช$อมโยงไปสการรกษาและ

ปองกนโรค ซ$งหมอพ�นบานแตละรายมวธการท$แตกตางกนไป ตามวธท$สบทอดจากบรรพบรษและศกษาจากครบาอาจารย และประสบการณท$ไดร บ ท �งน�มการปรบเปล$ยนตามความเหมาะสม จากการศกษาพบวา หมอพ�นบานมข �นตอนการตรวจและวนจฉยโรคตบท$คลายกน คอ การซกประวตอาการท$เกดข�น การตรวจรางกาย การประเมนจากรอยโรค โดยซกประวตจากผปวยเองหรอผท$พามากได ซ$งการศกษาของ อ$มใจ เรอนเพชร (2536) พบวา การถามอาการปวยจากคนไขหรอผท$นาสงผปวย ในรายท$เปนเดกพดไมรเร $อง หรอผปวยท$วกลจรต เปนวธการท$ดท$สด สวนการตรวจรางกาย การประเมนจากรอยโรค เปนการตรวจดความหนกเบาของโรค เชน ดสเลบ ตา ผวหนง และความรอนของรางกาย เชนเดยวกบการดลกษณะท$ปรากฏภายนอกรางกายของหมอพ�นบาน เชน ตวเหลอง ตาเหลอง น�าหนกลด นอกจากน�ยงใชมอจบ หรอคลา เคาะ บรเวณชายโครงทางดานขวา เพ$อดความผดปกตของตบ ซ$งวธการดงกลาวสอดคลองกบวธการตรวจตบตามตาราแพทยแผนโบราณ สาขาเวชกรรมไทย (2542) ระบวา การตรวจโรคตบทาไดโดยเอามอซายคว$าลงท$บนชายโครง แลวเอามอขวาเคาะมอท$คว$าน �น เสยงไมโปรง แสดงวา ตบเกดความผดปกต และการจบชพจรเพ$อดความสมดลของธาตในรางกาย พบวาหากตบผดปกต จะมการเตนของวาตะ เสมหะ เตนเรว หนก และรอน นอกจากน�หมอพ�นบานบางรายยงระบวา เม$อใชมอสมผสท$บรเวณหลง จะพบวารอนและหากดเสนเลอดท$หนงตาจะพบวา มสแดงคล�า

79

4.2 ขอมลตารบยาท�ใชรกษาโรคตบ

4.2.1 หลกการต "งตารบยา การต �งตารบยาของหมอพ�นบาน สามารถจาแนกได 2 ประเภท คอ 1) การต �ง

ตารบยาตามหลกเภสชกรรมไทย ประกอบดวย ตวยาหลก ตวยาชวย ตวยาประกอบ และตวยาแตงกล$น รส โดยตวยาหลกมน�าหนกเทากนหรอมากกวาตวยาอ$น ซ$งสอดคลองกบการศกษาของ นตพล รกเลง และวาทต คงพล (2552) พบวาตวยาหลกชวยในการรกษาอาการหลกของโรค และตวยาอ$นๆ ชวยรกษาอาการแทรกซอน 2) การต �งตารบยาท$เนนสรรพคณของสมนไพรเปนหลก โดยแกตามอาการของโรคท$เกดข�น โดยสมนไพรทกชนดมน�าหนกและความสาคญเทากน สอดคลองกบการศกษาของ วญh วงศววฒน และสมโภช ป$นสข (2009) นอกจากน�ยงพบวา บางตารบยาใชสมนไพรหลายชนดท$มสรรพคณคลายกนเพ$อเสรมฤทธ 7ในการรกษา และคานงถงสมนไพรท$หาไดงายในทองถ$นเพ$อประหยดคาใชจายของผปวย

4.2.2 รปแบบการปรงยา วธการตม เปนวธปรงยาท$หมอพ�นบานใชมากท$สด เน$องจากหมอพ�นบานยด

กระบวนการปรงยาตามตารายาท$สบทอดกนมาเปนสวนใหญ ซ$งสอดคลองกบการศกษาของ ชตนนท ประสทธ 7ภรปรชา (2005) อ$มใจ เรอนเพชร (2536) และ Mukazayire และคณะ (2011) ระบวา การเตรยมสมนไพรนยมใชวธการตมด$มมากท$สด ท �งน�อาจเปนเพราะใหผลการรกษาท$ด มการดดซมตวยาไดเรว ทาใหยาออกฤทธ 7ไดเรวข�น เม$อเทยบกบการปรงยาในรปแบบอ$นๆ เชน ยาผง ยาลกกลอน นอกจากน�ยาตมยงสามารถเพ$มตวยาบางชนดท$จาเปนไดสะดวก ผปวยสามารถทาเองได และรบประทานไดงาย ชวยประหยดเวลาในการปรงยาดวย แตมขอเสย คอ ไมสะดวกในการพกพา เพราะจะตองตมอนเพ$อไมใหตวยาบด และตารบยาบางชนดมรสชาต กล$นท$ไมนารบประทานมากนก แตเม$อเปรยบเทยบกบการรกษาแลว การตมจะใหผลดท$สด ดงน �นการจายยาของหมอพ�นบานจงใชยาตมเปนหลก (นตพล รกเลง และวาทต คงพล 2552) 4.3 ขอมลของสมนไพรท�ใชเปนสวนประกอบในตารบยา

จากการศกษารวบรวมชนดสมนไพรไดท �งหมด จานวน 97 ชนด จาแนกไดเปน 3 กลม คอ พชวตถ 90 ชนด ธาตวตถ 6 ชนด และสตถวตถ 1 ชนด สามารถวเคราะหขอมล ไดดงน� การจดกลมสมนไพร ลกษณะวสยของพชสมนไพร วงศของสมนไพร แหลงท$มาของสมนไพร สวนของสมนไพรท$นามาใช รสยาของสมนไพร และสมนไพรท$มการใชซ�ากนระหวางหมอพ�นบาน

80

4.3.1 การจดกลมสมนไพร

จากการศกษาพบพชวตถถกนามาใชรกษาโรคตบมากท$สด สอดคลองกบการศกษาของชตนนท ประสทธ 7ภรปรชา (2005) พบวาในเขตจงหวดอบลราชธานมการใชสมนไพรรกษาโรคตบมากท$สด นอกจากน�ยงสอดคลองตามหลกการแพทยแผนจน ระบวา ประเภทของสมนไพร ประกอบดวย สมนไพรจากพชมากท$สด รอยละ 80 รองลงมาพบสมนไพรจากสตว และสมนไพรจากแรธาต (ภาสกจ วณณาวบล 2554)

4.3.2 ลกษณะวสยของพชสมนไพร วสยของพชสมนไพรท$พบมากท$สด คอ ไมลมลก จานวน 32 ชนด รองลงมาคอ

ไมตน 26 ชนด ไมพม 19 ชนด และไมเถา 12 ชนด โดยสอดคลองกบการศกษาของ อศรารตน พมทอง (2557) พบวาไมลมลกมการนามาใชมากท$สด รอยละ 30 ในพ�นท$เกาะพะงน จงหวดสราษฎรธาน เน$องจากไมลมลกเปนไมขนาดเลก ทาใหสามารถเกบเก$ยวเพ$อเตรยมยาไดงาย และการศกษาของ จกเรศ สราญฤทธชย และคณะ(2556) พบวาพชลมลกถกนามาใชรกษาโรคตามวธการของหมอพ�นบานมากท$สด รองลงมาคอ ไมตน เชนเดยวกบการศกษาของ Namsa และคณะ (2011) พบวาไมลมลกถกนามาใชรกษาโรคมากถง รอยละ 43 เน$องจากไมลมลกครอบคลมพ�นท$บนบกของโลกถงรอยละ 25 โดยประมาณและกระจายอยท $วโลก จงมโอกาสถกนามาใชประโยชนไดมาก

4.3.3 วงศของพชสมนไพร วงศท$มการนาพชสมนไพรมาใชมากท$สด คอ Apiaceae จานวน 9 ชนด

เน$องจากเปนวงศของพชดอกท$มจานวนสมาชกมากกวา 2,900 ชนด (Bulajic et al. 2009) จดเปนวงศท$ใหญเปนอนดบท$ 16 ของพชมดอก จงมโอกาสถกนามาใชมาก

4.3.4 แหลงท�มาของสมนไพร แหลงท$มาของสมนไพรท$หมอพ�นบานนามาใชรกษาโรคตบ ม 3 แหลง ไดแก

จากรานขายยาสมนไพร แหลงธรรมชาต และพชปลก ตามลาดบ โดยพบสมนไพรจากรานขายยาสมนไพรมากท$สด สอดคลองกบการศกษาของ รจนาถ อรรถสษฐ (2551) ซ$งพบวาสวนใหญหมอพ�นบานนยมซ�อจากรานขายยาสมนไพร เน$องจากมความสะดวกมากกวาประกอบกบปจจบน มพ�นท$ปาในชมชนลดลง สงผลใหสมนไพรบางชนดสญหายไปจากพ�นท$ หากเปนเชนน�ตอไปสมนไพรจะหายไป และหายากมากข�น อาจจะสงผลใหคณภาพของตารบยาลดนอยลงไปดวย

4.3.5 สวนของพชสมนไพรท�นามาใช สวนของสมนไพรท$ถกนามาใชมากท$สด คอสวนท$อยใตดน ไดแก หว เหงา และ

ราก รองลงมาคอ แกนและผล สอดคลองกบการศกษาของ ซาลายา กนงและคณะ (2013) ระบ

81

วา สวนของพชท$มความถ$ในการนามาใชมากท$สด คอสวนใตดน ไดแก เหงา และราก ซ$งเปนลาตนใตดนท$พชใชสะสมอาหาร สมณฑา กอแกว (2551) ระบวา สวนของพชสมนไพรท$มการนามาประกอบเปนยามากท$สด คอ ราก ลาตน เชนเดยวกบการศกษาของ องคณา อนตา และคณะ (2012) พบวา ราก เปนสวนของพชท$มการนามาใชประกอบเปนยาสมนไพรมากท$สด ท �งน�เน$องจากรากนาจะเปนสวนของพชท$มสารออกฤทธ 7ทางยามากจงนยมนามาใชเปนยาสมนไพร

4.3.6 รสยาของสมนไพร จากพชสมนไพรรวบรวมได 90 ชนด สามารถนามาจาแนกตามรสยา ได 10 รส

รสท$พบในพชสมนไพรรกษาโรคตบมากท$สด คอ รสขม รองลงมา คอ รสหอมเยน และ รสจด สอดคลองกบสรรพคณท$ระบไวในหลกเภสชกรรมไทย ซ$งระบวา ยารสขม แกโรคทางโลหต ไขเพ$อด ดซาน แกอาหารไมยอย บารงน�าด สวนรสหอมเยน บารงตบ ปอด แกออนเพลย และรสจด ขบพษไข ขบปสสาวะ สอดคลองกบการศกษาของ อ$มใจ เรอนเพชร (2536) ดงน �นรสยาจงมความสมพนธกบสรรพคณของสมนไพร และสรรพคณของตารบยา นอกจากน�ยงสอดคลองกบหลกการแพทยแผนจน โดยกลาววารสยาเปนส$งท$บงบอกสรรพคณของสมนไพร

4.3.7 ความถ�ของชนดสมนไพรท�หมอพ"นบานใชประกอบตารบยา จากพชสมนไพร 90 ชนด พบชนดท$หมอพ�นบานใชซ�ากนมากท$สด 3 คน

จานวน 9 ชนด ไดแก ไมเทายายมอม (Clerodendrum indicum) ยานาง (Tiliacora triandra) มะเด$อชมพร (Ficus racemosa) คนทา (Harrisonia perforata) ชงช$ (Caparis micracantha) แหวหม (Cyperus rotundus) มะตม (Aegle marmelos) ขม�นเครอ (Fibraurea tinctoria ) และสมอไทย (Terminalia chebula) ชนดท$หมอพ�นบานใชซ�ากน 2 คน จานวน 11 ชนด เชน สมอเทศ (Terminalia arjuna) จนทนแดง (Dracaena cochinchinensis) บวหลวง (Nelumbo nucifera) ปลาไหลเผอก (Eurycoma longifolia ) จนทรขาว (Diospyros decandra) เปนตน และไมพบการใชซ�ากน จานวน 70 ชนด เชน หญาใตใบ (Phyllanthus amarus) เหงอกปลาหมอ (Acanthus ebracteatus) ทองพนช $ง (Rhinacanthus nasutus) และเตารางแดง (Caryota mitis) เปนตน แสดงใหเหนวาหมอพ�นบานแตละคนมภมปญญาในการใชสมนไพรประกอบตารบยารกษาโรคตบท$แตกตางกน สอดคลองกบการศกษาของ Mukazayire และคณะ (2011) พบสมนไพรท$ใชประกอบตารบยาเพ$อรกษาโรคตบ จานวน 68 ตารบ และการศกษาของ Sharma และคณะ (2012) พบสมนไพรใชรกษาดซานในบางพ�นท$ของเทอกเขาหมาลย รฐอตตรขนท ประเทศอนเดย จานวน 40 ชนด 45 ตารบ

82

4.4 ฤทธA ทางเภสชวทยาของพชสมนไพรท�สอดคลองกบการรกษาโรคตบ สมนไพรท$หมอพ�นบานนามาใชมสรรพคณสอดคลองกบฤทธ 7ทางเภสชวทยาท$

เก$ยวของกบการรกษาโรคตบ จาแนกได 4 กลมคอ 1) ฤทธ 7ลดไข ซ$งสอดคลองกบอาการนาของผปวยโรคตบ มกจะมไข ประมาณ 38-39 องศาเซลเซยส เชน จนทนแดง (Dracaena cochinchinensis) พบสารสกดจากแกนจนทนแดง มฤทธ 7ลดไขไดอยางมนยสาคญ (P<0.05) (Reanmongkol et al 2003) 2) ฤทธ 7ตานการอกเสบ การอกเสบเกดจากเซลลตบถกทาลาย ทาใหการทาหนาท$ตางๆ ของตบผดปกต และอาการน�อาจทาใหผปวยมอาการไขได (สรเกยรต อาชานานภาพ 2551; ปทมา จนทรพล 2557) เชน ไมเทายายมอม (Clerodendrum indicum) พบฤทธ 7ตานการอกเสบและลดไขในหน ซ$งชกนาใหเกดอาการบวมท$หและหลงเทาดวยคาราจนน (Panthong et al. 2003) จนทนเทศ (Myristica fragrans) พบสารสกดดอกฤทธ 7ตานการอกเสบท$เกดจากคาราจนนและกรดอะซตกในสตวทดลอง (Ozaki et al. 1989) 3) ฤทธ 7ตานอนมลอสระ เน$องจากสารตานอนมลอสระหรอสารท$มฤทธ 7ตานปฏกรยาออกซเดซน ทาหนาท$ยบย �งการทางานของอนมลอสระซ$งเปนอนตรายตอเซลลตบ แมรางกายจะสรางสารตานอนมลอสระไดเองแตกยงไมเพยงพอ สารเหลาน�จะชวยยบย �งการพฒนาของโรคตบ และชวยรกษาอาการปวยอ$นๆ โดยการศกษาของ Opoku และคณะ (2007) และนพวฒน เพงคาศร (2554) พบพชท$มฤทธ 7ตานอนมลอสระ สามารถรกษาและกระตนใหเกดการฟ�นฟของตบได เชน ยานาง (Tiliacora triandra) พบฤทธ 7ตานอนมลอสระ จากสารสกดราก ลาตน และใบ โดยสารสกดจากใบมฤทธ 7ตานอนมลอสระสงท$สด (นภาพร แกวดวงด 2556) สารสกดขม�นเครอ (Fibraurea tinctoria) มฤทธ 7ตานอนมลอสระและแสดงความเปนพษตอเซลลมะเรงเตานม (MCF-7) (Keawpradub et al. 2005) และ4) ฤทธ 7ลดระดบชวเคมในเลอด เชน รากปลาไหลเผอก (Eurycoma longifolia) มฤทธ 7ลดความเปนพษตอตบท$ถกเหน$ยวนาดวยคารบอนเตตตราคลอไรด (CCl4) (Panjaitan et al. 2013) นอกจากน�ยงพบฤทธ 7ตานมาลาเรย และเอดสดวย (Kuo et al. 2004) โดยเม$อตบเกดความผดปกตหรอเซลลตบไดรบความเสยหาย ระดบเอนไซมตางๆ จะไหลเขาสกระแสเลอด ซ$งเกดจากเซลลถกทาลาย สงผลใหระดบชวเคมในเลอดเพ$มสงข�น ซ$งโดยท $วไปการตรวจสขภาพเบ�องตนในทางการแพทยแผนปจจบน นอกจากจะใชวธการซกประวต การตรวจดวยสายตา และการฟงดวยหแลว ยงทาการเจาะเลอดตรวจดคาตางๆ ดวย ท �งน�ผลท$ไดคอนขางแนนอนและแมนยา ซ$งเปนการตรวจเพ$อทราบความผดปกตของการทาหนาท$ของตบ (ประสาร เปรมะสกล 2554)

83

4.5 สรรพคณของสมนไพรในตารบท�ถกคดเลอก ตารบยาท$ไดคดเลอก KK1 ประกอบดวยสมนไพร จานวน 13 ชนด พบวา

สมนไพรจานวน 3 ชนด จนทนแดง (Dracaena cochinchinensis) จนทนขาว (Diospyros decandra) จนทนเทศ (Myristica fragrans) มรายงานสรรพคณไวในตาราการแพทยแผนไทย สาขาเวชกรรมไทย (2542) และเปนสวนประกอบในพกดจนทนท �ง 5 ซ$งมสรรพคณบารงตบปอด หวใจ แกไขเพ$อโลหตและด จงแสดงใหเหนวามการใชสมนไพรรกษาโรคตบมากอน 4.6 ฤทธA ของตารบยาท�ไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบท�ถกเหน�ยวนาดวยพาราเซตามอลในหนขาว

สารท$นยมใชในการชกนาใหเกดความเปนพษตอตบในสตวทดลองมหลายชนด ไดแก เอทานอล (Ethanol) (Pramyothin et al. 2007) คารบอนเตตราคลอไรด (carbon tetrachloride, CCl4) (Girish et al. 2009) และไธโออะเซทาไมด (Thioacetamide) และพาราเซ-ตามอล (Jain and Singhai 2011)

พาราเซตามอล (Paracetamol) เปนยาสามญท$ใชกนอยางแพรหลายท �งจากการส $งยาโดยแพทยและประชาชนซ�อมาใชเอง เพ$อบรรเทาอาการปวดและลดไข (Kumar et al. 2010) โดยท $วไปพาราเซตามอลมความปลอดภยตอมนษย หากไดรบในปรมาณท$เหมาะสม ดงน� เดกอาย 1 – 3 เดอน ขนาด 30 มก./กก. ทกๆ 8 ช $วโมง แตไมเกน 60 มก./กก./วน เดกอาย 3 เดอนถง 1 ป ขนาด 60 – 120 มก. เดกอาย 1 – 5 ป 120-250 มก. และเดกอาย 6 – 12 ป ใหขนาด 250 – 500 มก.ทก 4 – 6 ช $วโมง แตไมเกนวนละ 4 คร �งใน 24 ช $วโมง สวนในผใหญใชขนาด 500 – 1,000 มก. ทก 4 – 6 ช $วโมง แตไมเกน 4,000 มก./วน (Eesha et al. 2011; ทรงพล ศรนวล 2557) หากไดรบในปรมาณมากมากกวา 1,000 มก. หรอ 4,000 มก./วน ในผใหญหรอเกน 2,000 มก./วน สาหรบผด $มเคร$องด$มท$มสวนผสมของแอลกอฮอล จะทาใหเกดความเสยหายตอการทางานของตบได อนตรายจากการใชยาน�จะมากข�นในผด $มแอลกอฮอล พษของพาราเซตามอลสามารถทาลายเซลลตบและทาใหเกดภาวะตบลมเหลวได (Bhakta et al. 2001)

สวนใหญพาราเซตามอลถกแปรรปท$ตบ โดยอาศยกระบวนการ conjugation (รอยละ 90-95) อกรอยละ 5-10 ถกแปรรปโดย cytochrome P450 (CYP 2E1) กลไกการเกดพษตอตบเกดจาก toxic metabolite ช$อ N-acetyl-p-benzoquinoneimine (NAPQI) ไปทาลายเน�อเย$อตบ ในภาวะยาเกนขนาด กระบวนการ conjugation เกดการอ$มตว ยาจงถกกาจดโดย CYP 2E1มากข�น สงผลให NAPQI เพ$มสงข�น ทาใหกลตาไธโอนถกใชไปเพ$อลดความเปนพษ

84

ของ NAPQI จนในท$สดไมสามารถขจด NAPQI ไดหมด จงทาใหม NAPQI ในตบมากจนทาใหเกดอนตรายตอเซลลตบได (Haldar et al. 2010)

หากเกดพษตอตบจะพบระดบสารชวเคมในเลอดเพ$มสง โดยเอนไซมท$บงบอกการเปนพษของเซลลตบ (hepatocellular injury) ไดแก AST และ ALT ซ$งสวนใหญ ALT มาจากไซโตซอล (Cytosol) ของเซลลตบ พบมากในตบและไต หากคาสงพบไดในโรคตบอกเสบ ตบแขง และตบท$ไดรบความเสยหายแบบเฉยบพลน ในขณะท$ AST สรางจากเซลลตบโดยมาจากไมโทคอนเดรย (mitochondria) เปนสวนใหญ พบไดในหลายอวยวะ ไดแก ตบ ไต กลามเน�อ กลามเน�อหวใจ สมอง ตบออน เปนตน หากคาสงอาจพบความเก$ยวของกบโรคหวใจหรอการออกกาลงกายมากเกนไป ดงน �น ALT จงมความจาเพาะในการวนจฉยโรคตบมากกวา AST สวน ALP เปนเอนไซมท$บงบอกภาวะท$มการค $งของน�าด ซ$งพบมากในเซลลเย$อบทอน�าด หากคาสงอาจเกดจากการมการอดตนของทอน�าด และ Total bilirubin, Direct bilirubin, Indirect bilirubin, Total protein, Albumin และ Globulin เปนสารชวเคมท$บงบอกการทางานของตบ โดย Total bilirubin, Direct bilirubin, Indirect bilirubin เก$ยวกบการสงเคราะหน�าด สวน Total protein, Albumin และ Globulin เก$ยวกบความสามารถในการสรางและทาลายโปรตน (Dar et al. 2012) และการศกษาในคร �งน�ทาใหเกดพษตอตบดวยการปอนพาราเซตามอลใหแกหนขาวทางปากขนาด 2 กรม/กโลกรม ซ$งมขนาดสงพอท$จะเหน$ยวนาใหเกดพษไดซ$งพจารณาจากระดบชวเคมในเลอด (AST, ALT, ALP) มแนวโนมเพ$มสงข�นเม$อเทยบกบกลมควบคม โดยระดบ AST เพ$มข�นรอยละ 23 ALT เพ$มข�นรอยละ 36 และ ALP เพ$มข�นรอยละ 24

และเม$อใหสารสกดตารบยา KK1 เพยงอยางเดยวขนาด 200 มก./กก. เชา – เยน ตดตอกน 2 วน พบระดบ AST และ ALT ลดลงประมาณรอยละ 10 แตไมพบความแตกตางทางสถตเม$อเทยบกบกลมควบคม และพบระดบ Total Bilirubin, Direct bilirubin เพ$มสงข�นแตไมพบความแตกตางทางสถตเม$อเทยบกบกลมควบคม แสดงวาไมมผลตอการทางานของตบ แตอาจสงผลใหเกดการอดตนของทอน�าด โดยพบคา Total Bilirubin, Direct bilirubin เพ$มสงเม$อเทยบกบกลมควบคม และไมมผลทาใหเมดเลอดแดงแตกตว เน$องจากพบคา Indirect bilirubin ไมตางจากกลมควบคม

สวนการใหสารสกดตารบยา KK1 เชา – เยน เปนเวลา 2 วน กอนใหพาราเซตามอล 1 ช $วโมงพบวาการใหสารสกดตารบยา KK1 ในขนาดท$ต$า (50,100 มก./กก.) ไมสามารถปองกนความเปนพษของพาราเซตามอลได แตเม$อใหในขนาดท$สงข�น (200 มก./กก.) ชวยลดความเปนพษของพาราเซตามอลไดบางสวน และชวยลดการอดตนของทอน�าดได โดยพจารณาจากระดบชวเคมท$ลดลง (AST, ALT และ Direct Bilirubin) เม$อเทยบกบกลมท$ไดรบพาราเซตามอลเพยงอยางเดยว ซ$งสอดคลองกบการศกษาของ ทศนย ปญจานนท และคณะ (2556) โดยศกษาฤทธ 7ปกปองความเปนพษตอตบจากยาพาราเซตามอลของสารสกดผลยอในหนขาว พบวา เม$อใหสารสกดในขนาดต$า (100 มก./กก/วน) ไมพบการลดลงของระดบเอนไซมแตเม$อใหใน

85

ขนาดท$มากข�นพบการลดลงของระดบเอนไซม (AST และ ALT) และการศกษาของมาลน วงศนาวา และคณะ (2544) พบวาการใหน�าตมลกใตใบอยางเดยวทางปากตดตอกนเปนเวลา 7 วน ไมมผลตอการทางานของตบ และการใหน�าตมลกใตใบในขนาดท$ต$า ไมสามารถปองกนหรอลดความเปนพษของพาราเซตามอลได แตเม$อใหในขนาดท$สงข�น โดยใหลวงหนา 1 อาทตยมผลในการลดความเปนพษของพาราเซตามอลไดดกวาการใหหลงจากท$หนไดรบพาราเซตามอลแลว โดยพจารณาจากระดบเอนไซม AST, ALT และ Direct Bilirubin ท$ลดลง ท �งน�แสดงใหเหนวา สารสกดตารบยา KK1 มผลในการปองกนการร $วของสารดงกลาวออกมานอกเซลล และมฤทธ 7ปกปองตบ ท �งน�พจารณาจากระดบ Direct bilirubin ของกลมท$ไดรบสารสกดขนาด 200 มก./กก. รวมกบพาราเซตามอลท$ลดลงเม$อเทยบกลมท$ไดรบพาราเซตามอลเพยงอยางเดยว สวนระดบเอนไซม ALP ท$ไมลดลง อาจเกดจากสภาวะอดตนของทอน�าดภายในตบหรอภายนอกตบ (ประสาร เปรมมะสกล 2554) เน$องจาก ALP ท$สรางจากตบน�จะระบายออกมากบน�าด หากมทอน�าดอดตนจะสงผลใหเกดการไหลยอนกลบของน�าด ทาใหสารน�ไหลเวยนอยในตบและเลอดในปรมาณมาก (ครฮะระ 2557) นอกจากน�ยงพบวา ระดบของ Total Bilirubin ท$เพ$มสงข�นอาจมสาเหตมาจากเมดเลอดแดงถกทาลายมากกวาปกต ท �งน�พจารณาจากการพบเมดเลอดแดงแตก (Hymolysis) และระดบ Indirect Bilirubin ท$เพ$มสงในกลมท$สารสกดขนาด 100 มก./กก.รวมกบพาราเซตามอล และการเพ$มข�นของระดบ Total Protein, Albumin, Globulin อาจเกดข�นไดจากสภาวะขาดน�า (dehydration) และมภาวการณตดเช�อแบบเฉยบพลน หรอเร�อรงภายในรางกาย (Fedja and Rochling 2001)

สวนเคอรควมน เคยพบรายงานฤทธ 7ลดความเปนพษได แตเม$อใหในขนาด 100 มก./กก. ไมไดชวยลดความเปนพษ 4.7 ปรมาณรดวซกลตาไธโอน (Reduced glutathione, GSH)

หนท$ไดรบสารสกดตารบยา KK1 เพยงอยางเดยว ตดตอกนเปนเวลา 2 วน เชา-เยน มระดบกลตาไธโอนไมแตกตางจากกลมควบคม แสดงใหเหนวา สารสกดตารบยาไมมฤทธ 7ในการเพ$มระดบกลตาไธโอน ซ$งเปนสารตานอนมลอสระท$มอยในรางกาย ในขณะท$หนกลมท$ไดรบพาราเซตามอลเพยงอยางเดยวมระดบกลตาไธโอนลดลงอยางมนยสาคญเม$อเทยบกบกลมควบคม สวนกลมท$ไดรบสารสกดรวมกบพาราเซตามอลพบระดบกลตาไธโอนมแนวโนมเพ$มสงข�นเม$อเทยบกบกลมท$ไดรบพาราเซตามอลอยางเดยว โดยเฉพาะกลมท$ไดรบสารสกดขนาด 200 มก./กก. ท �งน�สอดคลองกบการศกษาของ มาลน วงศนาวา และคณะ (2544) พบวาเม$อใหสารสกดน�าตมลกใตใบตดตอกน 7 วน ระดบกลตาไธโอนไมแตกตางจากกลมควบคม และเม$อใหสารสกดรวมกบพาราเซตามอล ระดบกลตาไธโอนเพ$มสงข�นภายหลงไดรบยา 3 ช $วโมง แสดงวาเกดจากการตอบสนองของรางกายในการปองกนหรอรกษาความเปนพษ ซ$ง

86

อาจไมเก$ยวของกบการเพ$มระดบของกลตาไธโอนโดยตรง แตอาจเกดจากการปองกนการลดระดบกลตาไธโอนในชวงวกฤต (ประมาณ 4-6 ช $วโมงหลงรบประทานพาราเซตามอล) 4.8 ระดบมาลอนไดอลดไฮด (Malondialdehyde, MDA) ในตบ

การทาลายเซลลตบจากอนมลอสระท$เกดจากพาราเซตามอลดวยปฏกรยาเปอรออกซเดช $นของไขมนท$เปนสวนประกอบของเย$อหมเซลล ทาใหเกดสารตวกลางหลายชนด เชน มาลอนไดอลดไฮด สารไฮดรอกซโนนนอล (4-hydroxynonenal) และสารคอนจเกตไดอนอกหลายชนด (conjugate dienes) (Grotto et al. 2009) จากการวดปรมาณลปดเปอรออกซเดชน (lipid peroxidation) พบวา ในกลมท$ไดรบสารสกดตารบยา KK1 เพยงอยางเดยวและกลมท$ไดรบสารสกดรวมกบพาราเซตามอลไมเพ$มข�นจากกลมควบคม แตมแนวโนมลดลง ซ$งแสดงใหเหนวา สารสกดตารบยา KK1 ชวยลดการเกดลปดเปอรออกซเดชน ท �งท$เกดในสภาวะปกตและเม$อไดรบพาราเซตามอล ชวยปกปองการทาลายของเย$อหมเซลล หรออาจมผลกระตนใหเกดการฟ�นฟของตบ โดยสอดคลองกบ ธวชชย แพชะมด และคณะ (2555) ซ$งไดศกษาผลของสารสกดเมลดลาพตอการตานอนมลอสระจากพาราเซตามอลในเซลลตบ (HepG2) โดยพบวาสารสกดเมลดลาพมฤทธ 7ตานการเกดอนมลอสระท �งในสภาวะปกตและไดรบพาราเซตามอล

87

บทท 5

สรปและขอเสนอแนะ

5.1 สรป 5.1.1 การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบ

หมอพนบานทงหมด 5 คน มการใชสมนไพรทงสน 90 ชนด ธาตวตถ 6 ชนด และสตววตถ 1 ชนด จากต ารบยาทงหมด 21 ต ารบ และมภมปญญาในการรกษาโรคตบทแตกตางกนตามทไดรบการถายทอดมาและจากประสบการณ ท าใหต ารบยามความแตกตางกนไปตามกระบวนการรกษา อยางไรกตาม ภมปญญาเหลานตงอยบนพนฐานของการแพทยแผน-ไทย ทงทางดานเวชกรรมแผนไทย เภสชกรรมแผนไทย เนนการรกษาแบบองครวม ดงนน การจดต ารบยาแตละต ารบจงมตวยาหลากหลาย เพอชวยปรบธาตใหเขาสสมดล จะเหนไดวาสมนไพรบางชนดถกน ามาใชซ ากนในการประกอบเปนต ารบยา

5.1.2 การทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว

สารสกดต ารบยา KK1 ขนาด 200 มก./กก. มแนวโนมปองกนการเกดพษตอตบ โดยพบระดบ AST, ALT, Direct bilirubin ลดลง ระดบรดวซกลตาไธโอเพมขน และระดบมาลอนไดอลดไฮดลดลง โดยสารสกดต ารบยาชวยลดการเกดลปดเปอรออกซเดชน ทงทเกดในสภาวะปกตและเมอไดรบพาราเซตามอล แตไมมฤทธเพมระดบกลตาไธโอนในตบอยางไมมนยส าคญทางสถต 5.2 ขอเสนอแนะ

5.2.1 ควรเพมปรมาณสารสกดต ารบยา 5.2.2 ควรมการศกษาผลของสารสกดต ารบในสตวทดลองทถกชกน าใหเกดพษ

ดวยวธอน เชน แอลกอฮอล เพอใหสอดคลองกบสรรพคณของหมอพนบานทใชจรง 5.2.3 ควรมการศกษาเพมเตมเกยวกบฤทธการปองกนเมดเลอดแดงแตกของ

สมนไพรในต ารบยาทไดคดเลอก เนองจากพบคา Indirect bilirubin ไมแตกตางจากกลมควบคม

88

เอกสารอางอง

กระทรวงสาธารณสข สานกระบาดวทยา. 2555. แนวโนมสถานการณและระบาดวทยาโรคไวรสตบอกเสบอกอนยางเขาฤดฝน. รายงานการเฝาระวงทางระบาดวทยาประจาสปดาห. 43(18): 273-276.

กองการประกอบโรคศลปะ สานกงานสาธารณสข. 2542. ตาราแพทยแผนโบราณท &วไป สาขาเภสชกรรม. สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. นนทบร.

กองการประกอบโรคศลปะ สานกงานสาธารณสข. 2542. ตาราแพทยแผนโบราณท &วไป สาขาเวชกรรมไทย เลม 1 2 3. สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข. นนทบร.

คกฮะระ ทะเกะช. 2557. รบมอโรคตบใหอยหมด. (แปลจาก Kanninou wo mirumiru takameru 200 % no kihon waza โดย ชตมน ยงมานตชย ) พมพคร EงทF 1. กรงเทพฯ: อนสปายร.

จกเรศ สราญฤทธชย ณฐพล เคยนขน โยธน หนเหม และกวนศกด K จตฑะศร. 2556. การศกษาภมปญญาการรกษาโรคผวหนงของหมอพ5นบานในจงหวดสงขลา. รายงานโครงงานพเศษการแพทยแผนไทยบณฑต, สาขาการแพทยแผนไทย คณะการแพทยแผนไทย, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ชยนต พเชยรสนทร และวเชยร จรวงศ. 2547. คมอเภสชกรรมแผนไทย เลม 4 เครFองยา ธาตวตถ. กรงเทพฯ : อมรนทร.

ชตนนท ประสทธ Kภรปรชา บงอร ศรพานชกลชย วระพงศ ลลตานนท และ จรสพรรณ สงวนเสรมศร. 2548. การศกษาพฤกษศาสตรพEนบานของการใชสมนไพรเพFอปรบภมคมกนของรางกายในจงหวดอบลราชธาน. วารสารวจยมหาวทยาลยขอนแกน 10 (1): 31-41.

ซาลา กนง พรณรตน แซลEม ศรขวญ มณ เจษฎาพร บญพอม พชรวลย ใจสมทร และ อรทย เนยมสวรรณ. 2555. กาสารวจภมปญญาการใชสมนไพรจากหนงสอบดขาวของหมอวงศ พมพทาทอง อาเภอบานตาขน จงหวดสราษฏรธาน. วารสารไทยเภสชศาสตรและวทยาการสขภาพ 7(2): 61-66.

ตองใจ ไพฑรยโยธนและ ปรมนทร วระศลป. 2550. การศกษาฤทธ Kตานอนมลอสระในผลไมไทย.วทยานพนธ เภสชศาสตรบณฑต , สาขาเภสชศาสตร คณะเภสชศาสตร , มหาวทยาลยมหดล.

เตม สมตนนทน. 2557. ชFอพรรณไมแหงประเทศไทย ฉบบแกไขเพFมเตม. กรงเทพมหานคร: ประชาชน.

ทรงพล ศรนวล. 2557. Paracetamol Toxicity. วารสารนตเวชศาสตร 6(1) :82-88.

89

ทศนย ปญจานนท วนทกา เครอนEาคา และ กญ อนตสมบรณ. 2556. ฤทธ Kปกปองความเปนพษตอตบจากพาราเซตามอลของสารสกดผลยอในหนขาวใหญ. การประชมวชาการมหาวทยาลยรงสต ประจาป 2556. 4 เมษายน 2556

ธวชชย แพชะมด ชตมา ลEมมทวาภรต K จร ย เจรญธรบรณ และเพญพรรณ เวชวทยาขลง. การศกษากลไกการปกปองเซลลตบในเชงลกและความเปนพษของสารสกด Sonneratia caseolaris และการนามาเตรยมในรป polyelectrolyte complex scaffold. รายงานวจยฉบบสมบรณ, คณะเภสชศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.

ธรธร วงศชยสวรรณ และวฒพงษ ไชยพรพฒนา. 2553. Alcoholic liver disease. จลสารสมาคมแพทยระบบทางเดนอาหารแหงประเทศไทย 17(19) : 15-31.

นงลกษณ กลวรรตต อรพรรณ สกลแกว สน Fน ศภธสกล และศรพนธ หรญญะชาตธาดา. 2552. ผลของสารสกดตารบยาไฟหากองและสารสกดเจตมลเพลงแดงตอการหดตวของมดลกในหนแรท. รายงานวจย. คณะการแพทยแผนไทย, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

นพรตน เพงคาศร จตพล กนทะมล ภทราภรณ โตวฒนกจ วชรวทย วงษษารฐ วนดา ใจหม Fน นภาพร เมองจนทร และสภารตน จนทรเหลอง. 2554. ฤทธ Kตานอนมลอสระของสารสกดเหงาขาลง. วารสารไทยเภสชศาสตรและวทยาการสขภาพ 6(3): 195-201.

นภาพร แกวดวงด. 2556. ปรมาณสารประกอบฟนอลกท Eงหมด ฤทธ Kตานอนมลอสระและความสมพนธทางพนธกรรมของยานาง. กาวทนโลกวทยาศาสตร 13(1): 159-171.

นตพล รกเลง และวาทต คงพล. 2552. ภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพEนบานบรเวณลมนEาทะเลสาบสงขลาในเขตจงหวดพทลง. รายงานโครงงานพเศษวทยาศาสตรบณฑต, สาขาการแพทยแผนไทย คณะการแพทยแผนไทย, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

บญศร เลศวรยจตต. 2554. คลงภมปญญาหมอพEนบานกบสมนไพรชมชนภาคอสาน.รายงานการวจย. มหาวทยาลยราชภฏสวนสนนทา.

ประสาร เปรมะสกล. 2553. คมอแปล ผลตรวจเลอด เลมแรก. พมพคร EงทF 4. กรงเทพฯ: อรณการพมพ.

ปทมา จนทรพล. 2557. การสารวจพชสมนไพรรกษาโรคทFมอาการไขจากสวนครวของหมอพEนบานและพEนทFธรรมชาตในจงหวดกระบF. วทยานพนธการแพทยแผนไทยมหาบณฑตคณะการแพทยแผนไทย, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

พรรณสา มาศร และนางสาวคณตา มถานนท. 2546. การใชสมนไพรในการรกษาโรคงสวดของหมอสมนไพรพEนบาน: กรณศกษาหมอเปลEอง เขFอนกองแกว บานถอน ตาบลสวาง

อาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร. วทยาศาสตรบณฑต, สาขาวชาวทยาศาสตรสขภาพ คณะวทยาศาสตรและเทคโนโลย มหาวทยาลยราชภฏสกลนคร.

เพชรนอย สงหชางชย ศรพร ขมภลขต และทศนย นะแส. 2535. วจยทางการพยาบาล หลกการและกระบวนการ. พมพคร EงทF 2.กรงเทพฯ: อลลายดเพรส.

90

เพญนภา ทรพยเจรญ กญจนา ดวเศษ ภทราพร ต Eงสขฤทย พรทพย เตมวเศษ เดชา ไชยรกษ วนดา ศกด Kสกลพรเลศ. 2546. กษยตามแนวทฤษฎการแพทยแผนไทย. วารสารการแพทยแผนไทย 7: 33-43.

ภาควชาเภสชวทยา คณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. 2550. เภสชวทยา. พมพคร EงทF 4 (ฉบบปรบปรง). กรงเทพฯ : จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ภานมาศ ภมาศ.2550. อบตการณและปจจยเสFยงของการเกดพษตอตบจากการใชยาวณโรค. วทยานพนธเภสชศาสตรมหาบณฑต,สาขาวชาเภสชกรรมคลนก คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

ภาสกจ วณนาวบล. 2554. คมอสมนไพรจนกบการรกษาทางคลนก เลม 1. กรงเทพฯ: หมอชาวบาน.

มาลน วงศนาวา พรรชต ไทยนะ นสตา บารงวงศ อนพงษ นตเรFองจรส วภาวด ประสาททอง และอภชาต มซอ. 2544. ฤทธ Kและกลไกการออกฤทธ KของนEาตมลกใตใบในการปองกนความเปนพษตอตบ ของหนขาวทFไดรบพาราเซทตะมอล. รายงานวจยฉบบสมบรณ มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

รตตยา มากทรพย และศศวมล. 2552. ฤทธ Kตานอนมลอสระของมะรม. โครงการพเศษเภสชศาสตรบณฑต, สาขาเภสชศาสตร คณะเภสชศาสตร, มหาวทยาลยมหดล.

รจนาถ อรรถสษฐ. 2551. การศกษาองคความรหมอยาพEนบาน:ระบบคดและแบบแผนการใชสมนไพรพEนบานเชFอมโยงกบปาและแหลงสมนไพรพEนบาน. รายงานการวจย, องคสงเคราะหทหารผานศก ในพระบรมราชปถมภ.กรงเทพฯ.

วญu มตรานนท. 2540. พยาธวทยากายวภาค. พมพคร EงทF 2. กรงเทพฯ : โอเอสพรEนตEงเฮาส. วญu วงศววฒน และสมโภช ปFนสข. 2552. ภมปญญาการใชสมนไพรของหมอพEนบานบรเวณ

เทอกเขาบรรทดในจงหวดพทลงและสตล.รายงานโครงงานพเศษวทยาศาสตรบณฑต, สาขาการแพทยแผนไทย คณะการแพทยแผนไทย, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

สมาคมเพFอการวจยอนมลอสระไทย. 2555. อนมลอสระและสารตานอนมลอสระ. พมพคร EงทF1. เชยงใหม: สมารท โคตรตEง แอนด เซอรวส.

สรพนธ รงวชานวฒน. 2552. สารสนเทศทFเกFยวกบภมปญญาพEนบานทางการแพทยแผนไทย:กรณศกษาอาเภอโคกโพธ K จ งหวดปตตาน. วารสารวชาการคณะมนษยศาสตรและสงคมศาสตร 5(1): 133-157.

สมณฑา กอแกว. 2551. การศกษาสงคมพชสมนไพรและภมปญญาทองถFนดานการใชพชสมนไพรในระบบนเวศปาบง ปาทาม ปาอาลอ-โดนแบน ตาบลนาด อาเภอเมอง จงหวดสรนทร. วทยาศาสตรมหาบณฑต, การจดการสFงแวดลอม คณะพฒนาสงคมและสFงแวดลอม, สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร.

91

สรเกยรต อาชานานภาพ. 2551. ตาราตรวจรกษาโรคท &วไป 2 350 โรคกบการดแลรกษาและการปองกน.พมพคร EงทF 4 (ฉบบปรบปรง). กรงเทพฯ: โฮลสตกพบลชซFง.

อนสรา จงชนะพงศ. 2552. ฤทธ Kลดไข และระงบปวดของสFงสกดจากรากสมนไพรท Eงหาชนด ของตารบยาเบญจโลกวเชยร. วทยานพนธวทยาศาสตรมหาบณฑต, สาขาเภสช

วทยา (สหสาขาวชา) จฬาลงกรณมหาวทยาลย. องคณา อนตา พาณ ศรสะอาด และ วทยา ปองอมรกล. 2555. พชสมนไพรในปาชมชนบานหว

ทง เขตรกษาพนธส ตวปาเชยงดาว อาเภอเชยงดาว จงหวดเชยงใหม. วารสารพฤกษศาสตรไทย 4 (2): 213-232.

อารรตน ลออปกษา นงลกษณ ศรอบลมาศ และพระพนธ ครธเวโช. มปป. ฤทธ Kตานจลนทรยของผลตภณฑ สมนไพร.นพนธตนฉบบ ภาควชาจลชววทยา คณะวทยาศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อFมใจ เรอนเพชร วฒนา จนดาพล และ วฒนา พทยาภนนท. 2536. การรกษาโรคของหมอพEนบานในจงหวดพงงา . วจ ย . ส านกงานคณะกรรมการวฒนธรรมแห งชาต . กระทรวงศกษาธการ.

อสรารตน พมทอง. 2557. การสารวจสมนไพรในเกาะพะงน จงหวดสราษฎรธาน. วทยานพนธการแพทยแผนไทยมหาบณฑต, คณะการแพทยแผนไทย, มหาวทยาลยสงขลานครนทร.

Aarthi A. and Murugan K. 2011. Effect of Vetiveria zizanioides L. Root extract on the malarial vector Anopheles stephensi Liston. Asian Pacific Journal of Tropical Disease 2(2): 154-158.

Adam S.I.Y., Salih S.A.M., and Abdelgadir W.S. 2011. In vitro Antimicrobial Assessment of Lepidium sativum L. Seed Extract. Asian Journal of Medical Sciences 3(6): 261-266.

Adewusi E.A. and Afolayan A.J. 2010. A review of natural products with hepatoprotective activity. Journal of Medicinal Plants Research 4(13): 1318-1334.

Agarwal J. and Verma D.L. 2011. Antioxidant Activity- Guided fractionation of agueous extracts from Lepidium sativum and identification of active flavonol glycosides. Academia arena 3(12): 14-17.

Ahmad A., Gupta G., Afzal M., Kazmi I. and Anwar F. 2013. Antiulcer antioxidant activities of a new steroid from Morus alba. Life Sciences 92: 202-210.

Ai S., Fan X., Fan L., Sun Q., Liu Y., Tao X. and Dai K. 2013. Extraction and chemical characterization of Angelica sinensis polysaccharides and its antioxidant activity. Carbohydrate Polymers 94(2): 731-736.

92

Ali K., Ashraf A. and Biswas N.N. 2012. Analgesic anti-inflammatory and anti- diarrheal activities of ethanolic leaf extract of Typhonium trilobatum L. Schott. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine 2(9): 722-726.

Aluko B.T., Oloyede O.I. and Afolayan A.J. 2013. Hapatoprotective activity of Ocimum americanum L. leaves against paracetamol-induced live damage in rats. American Journal of life sciennces 1(2): 37-42.

Anand T., Naika M., Phani K.G. and Farhath K. 2010. Antioxidant and DNA damage preventive properties of Centella asiatica (L) Urb. Pharmacognosy journal 2(17): 53-58.

Anderson M.E. 1985. Determination of glutathione and glutathione disulfide in biological sample. Methods Enzymol. 113: 548-554.

Au D.T., Wu J., Jiang Z., Chen H., Lu. G. and Zhao Z. 2008. Ethnobotanical study of medicinal plants used by Hakka in Guangdong. China. Journal of Ethnopharmacology 117 :41- 50.

Azeem A.K., Mathew M., Nair C., and C.D. 2010. Hepatoprotective effect of Averrhoea carambola fruit extract on carbon tetrachloride induced hepatotoxicity in mice. Asian Pacific Journal of Tropical Medicine. 3(8): 610-613.

Babu B.H., Shylesh B.S., and Padikkala J. 2001. Antioxidant and hepatoprotective effect of Acanthus ilicifolius. Fitoterapia 72(3) :272 – 277.

Bhakta T., Banerjee S., Mandal S.C., Maity T.K., Saha B.P. and Pal M. 2001. Hepatoprotective activity of Cassia fistula leaf extract. Phytumedicine 8(3):220-224.

Biswas K., Kumar A., Babaria B. A., K.P. and S. R.S. 2012. Hepatoprotective effect of leaves of Peltophorum pterocarpum against paracetamol Induced acute liver damage in rats. Journal of Basic and Clinical Pharmacy 1(1): 10-15.

Bridon D. and Forman L. 1992 . The herbarium handbook.3 rd ed. Kew.UK: Royal Botanic Garden.

Bulajic A., Djekic I., Lakic N. and Krstic B. 2009. The presence of Alternaia spp. On the seed of Apiaceae plants and their influence on seed emergence. Archives of Biological Sciences 61(4): 871-881.

Bunyapraphatsara N., Dechsree S. Yoosook C., Herunsalee A. and Panpisutchai Y. 2000. Anti-Herpes simplex virus component isolated from Maclura cochinchinensis. Phytomedicine 6(6): 421-424.

Caregnato F.F., Koller C.E., Macfarlane G.R., and Moreira J.C.F. 2008. The glutathione

93

antioxidant system as a biomarker suit for the assessment of heavy metal exposure and effect in the grey mangrove. Marine Pollution Bulletin 56(6): 1119-1127.

Chandan B.K., Saxena A.K., Shukla S., Sharma N. and Gupta D.K. 2008. Hepatoprotective activity of Woodfordia fruticosa Kurz flowers against carbon tetrachloride induced hepatotoxicity. Journal of ethnopharmacology 119: 218-224

Choi E. M. and Hwang, J.K. 2004. Anti inflammatory, analgesic and antioxidant activities of the fruit of Foeniculum vulgare. Fitoterapia 75(6): 557 – 565.

Chou S.T., Lai C.P., Lin C.C. and Shih Y. 2012. Study of the chemical composition antioxidant activity of essential oil from Vetiveria zizanioides. Food chemistry 134(1): 262-268.

Dar A .I., Saxena R.C. and Bansal S.K. 2012. Hepatoprotection: A Hallmark of Citrullus colocynthis L. against paracetamol induced hepatotoxicity in swiss albino rats. American Journal of Plant Sciences. 3:1022-1027.

Devi S.L. and Divakar M.C. 2012. Wound healing activity studies of Wrightia arborea phytosome in rats. Hygeia journal for drugs and medicines 4(2): 87-94.

Dri D.N., Calani L., Mazzeo T., Scazzina F., Rinaldi M., Rio D.D., Pellegrini N. and Brighenti F. 2010. Effect of different maturity stages on antioxidant content of Ivorian gnagnan (Solanum indicum L.) Berries. Molecules 15(10) : 7125-7138.

Durairaj A., Vaiyapuri T.S., Kanti M. U., and Malaya G. 2008. Protective activity and antioxidant potential of Lippia nodiflora extract in paracetamol induced hepatotoxicity in rats. Iranian journal of pharmacology & therapeutics. 71: 83-89.

Eesha B.R., Mohanbabu A.V., Meena K.K., Sarath B., Vijay M., Lalit M., and Rajput R. 2011. Hapatoprotective activity of Terminalia panicuta against paracetamol induced hepatocellular damage in wistar albino rats. Asian pacific journal of tropical medicine 4(6): 466-469.

Fedja A. and Rochling,M .D. 2001. Evaluation of abnormal liver tests. Clinical Cornerstone 3(6): 1-12.

Feng Y., Sui K.Y., Ye X., Wang N., Yuen M. F. ,Leung C. H., Tong Y., and Kobayashi S. 2010. Hepatoprotective effects of berberine on carbon tetrachloride-induced acute hepatotoxicity in rats. Chinese Medicine. 5:33-39.

George M. and Joseph L. 2009. Anti-allergic anti- pruritic and anti-inflammatory activities of Centella asiatica extracts. African Journal of Traditional, Complementary and Alternative Medicines 6(4) : 554-559.

94

Ghosh J., Das J., Manna P. and Sil P.C. 2010. Protective effect of the fruits of Terminalia arjuna against cadmium- induced oxidant stress and hepatic cell injury via MAPK activation and mitochondria dependent pathway. Food Chemistry 123: 1062-1075.

Girish C., Koner B.C., Jayanthi S., Rao K.R., Rajesh B. and Pradhan S.C. 2009. Hapatoprotective activity of six polyherbal formulation in paracetamol induced liver toxicity in mice. The indian journal of medicine research. 129: 569-578.

Gopalakrishnan C., Shankaranarayanan D., Nazimudeen S.K., Viswanathan, S. and Kameswaran L. 1980. Anti-inflammatory and C.N.S. depressant activities of xanthones from Calophyllum inophyllum and Mesua ferrea. Indian Journal of Phamacology. 12(13): 181-191.

Gotto D., Malia L.S., Valentini J., Paniz C., Schmitt G. and Garcia S.C. 2009. Importance of the lipid peroxidation biomarker and methodological aspects for malondialdehyde quantification. Quim Nova 32(1): 169-174.

Gouveia S.C. and Castilho P.C. 2013. Artemisia annua L.: Essential oil and acetone extract composition and antioxidant capacity. Industrial Crops and Products 45: 170-181.

Govind P. 2011. Medicinal plants against liver diseases. International research journal of pharmacy. 2(5): 115-121.

Haldar P K., Biswas M., Bhattacharya S., Karan T K., and Ghosh A K. 2012. Hepatoprotective activity of Dregea volubilis fruit against paracetamol-induced liver damage in rat. Indian Journal of Pharmaceutical Education and Research. 46(1): 17-22.

Han Y.Q., Huang Z.M., Yang X.B., Liu H.Z. and Wu G.X. 2008. In vivo and in vitro anti-hepatitis B virus activity of total phenolics from Oenanthe javanica. Journal of Ethnopharmacology 118(1): 148-153.

Hegde K. and Joshi A.B. 2010. Hepatoprotective and antioxidant effect of Carissa spinarum root extract against CCl4 and paracetamol-induced hepatic damage in rats. Bangladesh Journal of Pharmacology 5(1): 73-76.

Huang B., Ban X., He J.,Tong, J., Tian J. and Wang Y. 2010. Hepatoprotective and antioxidant activity of ethanolic extracts of edible lotus (Nelumbo nucifera Gaertn) leaves. Food chemistry. 120(3): 873-878.

Hurkadale P.J., Shelar P. A., Palled S.G., Mandavkar Y.D. and Khedkar A.S. 2012. Hepatoprotective activity of Amorphophallus paeoniifolius tubers against

95

paracetamol-induced liver damage in rats. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine 2(1): 238-242.

Ibrahim M., Uddin K.Z. and Narasu M.L. 2011. Hepatoprotective activity of Boswellia serrate extracts: in vitro and in vivo studies.. International Journal of Pharmaceutical 2: 89-98.

Islam M.A., Ahmed F., Das A.K. and Bachar S.C. 2005. Analgesic and anti-inflammatory activity of Leonurus sibiricus. Fitoterapia 76: 359-362.

Iturriaga H., Bunout D., Hirsch S. and Ugarte G. 1988. Overweight as a risk factor or a predictive sign of histological liver damage in alcoholics. The American Society for Clinical Nutrition 47(2): 235-8.

Jachak S.M., Bucar. F. and Karting. T.H. 1999. Antiinflammatory activity of extracts of Biophytum sensitivum in carrageenin – induced rat paw oedema. Pharmacology & Pharmaceutical Medicine 13(1): 73-74.

Jadon A., Bhadauria M. and Shukla S. 2007. Protective effect of Terminalia belerica Roxb and gallic acid against carbon tetrachloride induced damage in albino rats. Journal of Ethnopharmacology 109: 214-218.

Jafri M.A., Subhani M.J., Javed K., and Singh S. 1999. Hepatoprotective activity of leaves of Cassia occidentalis against paracetamol and ethyl alcohol intoxication in rats. Journal of Ethnopharmacology 66: 355-361.

Jain N.K. and Singhai A.K. 2011. Protective effects of Phyllanthus acidus (L) Skeels leaf extracts on acetaminophen and thioacetamide induced hepatic injuries in Wistar rats. Asian Pacific Journal of Tropical Medicine 4(6): 470-474.

Jun H., Xiaoling Y., Wei W., Hao W., Lei H. and Lijun D. 2008. Antioxidant activity in vitro of Three Constituents from Caesalpinia sappan L. Tsinghua science and Technology 13(4): 474-479.

Keawpradub N., Dej-adisai S., and Yuenyongsawad S. 2005. Antioxidant and cytotoxic activities of Thai medicinal plant named Khaminkhruea: Arcangelisia flava, Coscinium blumeanum and Fibraurea tinctoria. Songklanakarin Journal of Science and Technology 27(20): 455-466.

Khantikaew I. and Sakulkhaemaruethai S. 2007. Anti-cancer and anti-tuberculosis activity of Eurycoma longifolia Jack.root. Indian Journal of Traditional Knowledge 12(2): 225-230.

Kierszenbaum A.L. 2002. Histology and cell biology an introduction to athology. America

96

United states: 461-465. Kilani S., Sghaier M.B., Limem I., Bouhlel I., Boubaker J., Bhouria W., Skandrani I.,

Neffatti A., Ammar R. B., Dijoux-Franca M.G., Ghedira K. and Chekir-Ghedir L. 2008. In vitro evaluation of antibacterial antioxidant cytotoxic and apoptotic activities of the tubers infusion and extracts of Cyperus rotundus. Bioresource Technology 99(18): 9004-9008.

Kim H.M., Lee E.H., Hong S.H., Song H.J., Shin M.K., Kim S.H. and Shin T.Y. 1998. Effect of Syzygium aromaticum extract on immediate hypersensitivity in rats. Journal of Ethnopharmacology 60(2) : 125-131.

Kotoky J. and Das P.N. 2008. Medicinal plants used for liver diseases in some parts of kamrup district of assam, a north eastern state of India. Fitoterapia 79: 384–387.

Krishanan N. and Muthukrishnan S. 2012. Effect of Nigella sativa seed extract on carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity. Journal of Acute Medicine 2: 107-113.

Krithika R., Verma R.J., Shrivastav P.S. and Luguna L. 2011. Phyllanthin of standardized Phyllanthus amarus extract attenuates liver oxidative stress in mice and extracts cytoprotective activity on human hepatoma cell line. Journal of clinical and experimental hepatology 1(2): 57-67.

Kumar K.V.A., Satish S., Rama T., Kumar A., Babul D., and Samhitha J. 2010. Hepatoprotective Effect of Flemingia Strobilifera R.Br. on Paracetamol induced Hepatotoxicity in Rats. International Journal of Pharmtech Research 3:1924 – 1931.

Kuo P.C., Damu A.G., Lee K.H. and Wu T.S. 2004. Cytotoxic and antimalarial constituents from the roots of Eurycoma longifolia. Bioorganic &Medicinal Chemistry 12: 537-544.

Kuvandik G., Duru M., Nacar A., Yonden Z., Helvaci R., Koc A., Kozlu T., Kaya H., and Sogut S. 2008. Effects of erdosteine on acetaminophen-induced hepatotoxicity in rats. Toxicologic Pathology 36: 714-719.

Lee K.G. and Shibamoto T. 2001. Antioxidant property of aroma extract isolated from clove buds (Syzygium aromaticum (L.) Merrill & Perry. Food Chemistry 74: 443-448.

Lee M.Y., Seo C.S., Lee J.A., Lee N.H., Kim J.H., Ha H., Zheng M.S., Son J.K. and Shin H. K. 2011. Anti- asthmatic effects of Angelica dahurica against ovalbumin- induced airway inflammation via upregulation of heme oxygenase-1. Food and Chemical Toxicology 49(4): 829-837.

97

Lim H.J., Jin H.G., Woo E.R., Lee S.K. and Kim H.P. 2013. The root barks of Morus alba and flavonoid constituents inhibit airway inflammation. Journal of Ethnopharmacology 149: 169-175.

Liu Y. T., Lu B.N. and Peng J.Y. 2011. Hepatoprotective activity of the total flavonoids from Rosa laevigata Michx fruit in mice treated by paracetamol. Food Chemistry 125: 719-725.

Londhe V.P., Nipate S.S. and Tiwari A.H., 2012. Investigation of In vitro Antioxidant Potential of Ethanolic Extract of Ficus racemosa Leaves. Journal of Pharmacy Research 5(12): 5297-5299.

Mahadevan S.B.K., Mckiernan P.J, Davies P. and Kelly D.K. 2006. Paracetamol induced hepatotoxicity. Archives of Disease in Childhood 91(7) : 598-603.

Mahesh R., Bhuvana S. and Begum V.M.H. 2009. Effect of Terminalia chebula aqueous extract on oxidative stress and antioxidant status in the liver and kidney of young and aged rats. Cell Biochemistry and Function 27(6): 358-363.

Mallika Chanakeat. 2005. Antioxidant activity and protection against paracetamol induced of Parkia speciosa Hassk. Seed in rats. Master of science thesis in Pharmacology, Faculty of science, Prince of Songkla University.

Marzullo L. 2005. An update of N-acetylcysteine treatment for acute acetaminophen toxicity in children. Current opinion in pediatrics 17: 239-245.

Matsuda H., Ninomiya K., Morikawa T., Yasuda D., Yamaguchi I. and Yoshikawa M. 2009. Hepatoprotective amide constituents from the fruit of Piper chaba : Structural requirements, mode of action, and new amides. Bioorganic and Medicinal chemistry 17 : 7313-7323.

Mistry S., Dutt K.R., Biswal S.B. and Jena J. (2012). Protective and curative effect of poly herbal formulation containing indigenous medicinal plants against various hepatotoxic agents in rats. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine. 1377-1381.

Mukazayire M.J., Minani V., Ruffo C.K., Bizuru E.,Stevigny C. and Duez P. 2011. Traditional phytotherapy remedies used in Southern Rwanda for the treatment of liver diseases. Journal of Ethnopharmacology 138: 415 – 431.

Namsa N.D., Maadal M. and Tangjang S. 2011. Anti-malarial herbal remedies of India Assam: An ethnobotanical survey. Journal of ethnopharmacology 133: 565-572.

98

O’shea R.B., Dasarathy S. and Mccullough A.J. 2010. Alcoholic liver disease. Hepatology 51(1): 307-328.

Ohkawa H., Ohishi N. and Yagi K. 1979. Assay for lipid peroxidant in animal tissues by thiobarbituric acid reaction. Analytical biochemistry 95: 351-358.

Opoku A.R., Ndlovu I.M., Terblanche S.E. and Huctchings A.H. 2007. In vivo hepatoprotective effects of Rhoicissus tridentata subsp. cuneifolia, a traditional Zulu medicinal plant, against CCl4-induced acute liver injury in rats. South African Journal of Botany 73: 372-377.

Organization for Economic Cooperation & Development. 2002. OECD guidelines for testing of chemicals.Test no. 423: acute oral toxicity-acute toxic class method. French: OECD.

Ozaki Y., Soedigdo S., Wattimena Y.R .and Suganda A.G. 1989. Antiinflammatory Effect of Mace, Aril of Myristica fragrans HOUTT. and Its Active Principles. The Japanese Journal of Pharmacology 49 (2) :155-163.

Panjaitan R.G.P., Handharyani E. and Manalu C.W. 2013 . Hepatoprotective activity of the crude extracts from capparis micracantha DC. In 33rd Congress on science and technology of Thailand p. 1-3. Rajamangala University of Technology Thanyaburi.

Panthong A., Kanjanapothi D., Taesotikul T., Wongcome T. and Reutrakul V. 2003. Anti-inflammatory and antipyretic properties of Clerodendrum petasites S. Moore. Journal of Ethnopharmacology 85: 151-156.

Parmar S. R., Vashrambhai P. H. and Kalia K. 2010. Hepatoprotective activity of some plant extract against paracetamol induced hepatotoxicity in rats. Journal of Herbal Medicine and Toxicology 4 (2) :101-106.

Patel D.K., Desai S.N., Gandhi H.P., Devkar R.V. and Ramachandran A.V. 2012. Cardio protective effect of Coriandrum sativum L. on isoproterenol induced myocardial necrosis in rats. Food and Chemical Toxicology 50 : 3120-3125.

Phillips O.A., Mathew K.T. and Oriowo M.A. 2006. Antihypertensive and vasodilator effects of methanolic and aqueous extracts of Tribulus terrestris in rats. Journal of ethnopharmacology 104: 351-355.

Pramyothin P., Ngamtin C., Poungshompoo, S. and Chaichantipyuth, C. 2007. Hepatoprotective activity of Phyllanthus amarus Schum. et. Thonn. extract in ethanol treated rats: In vitro and vivo studies. Journal of Ethnopharmacology. 114(2): 169-173.

99

Prayong P., Barusrux S. and Weerapreeyakul N. 2008. Cytotoxic activity screening of some indigenous Thai plants. Fitoterapia 79: 589-601.

Pukdeekumjorn P., Reuangnoo S., Panthong S. and Itharat A. 2012 . In vitro antioxidant, anti-inflammatory and antimicrobial activities of Cinnamomum porrectum wood (Thep-Ta-Ro) in 1st Conference on Graduate Student Network of Thailand (GS-NETT 2012).

Puri D. and Baral N. 1998. Hypoglycemic effect of Biophytum sensitivum in the alloxan diabetic rabbits. Indian J physiol pharmacol 42(3) : 401-406

Rajasekaran, A. and Periasamy, M. 2011. Protective effect of ethanolic root extract of Plumbago indica L. on paracetamol induced hepatotoxicity in rats. African Journal of Pharmacy and Pharmacology 5(20): 2330-2334.

Rao P.V., Sujana P., Vijayakanth T. and Naidu M.D. 2012. Rhinacanthus nasutus-Its proyective role in oxidative stress and antioxidant status in streptozotocin induced diabetic rats. Asian Pacific Journal of Tropical Disease 2(4): 327-330.

Reanmongkol W., Subhadhirasakul S., and Bouking P. 2003. Antinociceptive and antipyretic activities of extracts and fractions from Dracaena loureiri experimental animals. Songklanakarin Journal of Science and Technology 25(4): 467-476.

Rebey I.B., Jabri-Karoui I., Hamrouni-Sellami I., Bourgou S., Limam F. and Marzouk B. 2012. Effect of drought on the biochemical composition and antioxidant activities of cumin (Cuminum cyminum L) seeds. Industrial Crops and Products 36: 238-245.

Reddy J.S., Rao P.R. and Reddy M.S. 2002. Wound healing effects of Heliotropium indicum, Plumbago zeylanicum and Acalypha indica in rats. Journal of Ethnopharmacology 79: 249-251.

Ridtitid W., Sae-wong C., Reanmongkol W. and Wongnawa M. 2008. Antinociceptive activity of the methanolic extract of Kaempferia galangal Linn in experimental animals. Journal of ethnopharmacology 118: 225-230.

Roy S.K., Mishra P.K., Nandy S., Datta R. and Chakraborty B. 2012. Potential wound healing activity of the different extract of Typhonium trilobatum in albino rats. Asian Pacific Journal of Tropical Biomedicine 2(3) : 1477-1486.

Saetung A., Itharat A., Dechsukum C., Keawpraadub K., Wattanapiromsakul C., Keawpradub, N. and Ratanasuwan, P. 2005. Cytotoxic activity of Thai medicinal plant for cancer treatment. Songklanakarin Journal of Science and Technology 27(2): 469-478.

100

Sanwal R. and Chaudhary A.K. 2011. Wound healing and antimicrobial potential of Carissa spinarum Linn. In albino mice. Journal of Ethnopharmacology 135: 792-796.

Sharma J., Gairola S., Gaur R.D. and Painuli R.M. 2012. The treatment of jaundice with medicinal plant in indigenous communities of the Sub-Himalayan region of Uttarakhand India. Journal of Ethnopharmacology. 143: 269-291.

Shyu Y.S, Lin J.T., Chang Y.T., Chiang C.J. and Yang D.J. 2009. Evaluation of antioxidant ability of ethanolic extract from dill (Anethum graveolens L.) flower. Food Chemistry 115: 515- 521.

Silva L.R., Valentao P., Faria J., Ferreres F., Sousa C., Izquierdo A.G., Pinho B.R. and Andrade P.B. 2012. Phytochemical investigation and biological potential screening with cellular and non cellular models of globe amaranth (Gomphrena globosa L.) inflorescences. Food Chemistry 135(2): 756-763.

Singh G., Singh A.T., Abraham A., Bhat B., Mukherjee A., Verma R., Jha H., Mukherjee R. and Burman. A.C. 2008. Protective effective of Terminalia arjuna against Doxorubicin – induced cardiotoxicity. Journal of Ethnopharmacology 117(1): 123-129.

Somsil P., Ruangrungsi N., Limpanasitikul, W. and Itthipanichpong, C. 2012. In vivo and vitro anti-inflammatory activity of Harrisonia perforate root extract. Pharmacognosy Journal 4(32): 38-44.

Sreelatha S., Padma P.R. and Umadevi M. 2009. Protective effects of Coriandrum sativum L. extracts on carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity in rats. Food and Chemical Toxicology 47: 702-708.

Stickel F. and Schuppan D. 2007. Herbal medicine in the treatment of liver diseases. Digestive and liver disease 39: 293–304.

Suja S.R., Latha P.G., Pushpangadan., and Rajasekharan S. 2004. Evaluation of hepatoprotective effects of Helminthostachys zeylanica (L.) Hook against carbon tetrachloride- induced liver damage in Wistar rats. Journal of Ethnopharmacology 92: 61- 66.

Tangsucharit P., Kukongviriyapan V., Kukongviriyapan U. and Airarat W. 2006. Screening for Analgesic Anti-inflammatory Activities of extracts from local Vegetables in Northeast Thailand. Srinagarind Medical Journal 21(4): 305-310.

Targher G., Bellis A., Fornengo P., Ciaravella F., Pichiri I., Perin P.C., Trimarco B. and MarchesininG. 2010. Prevention and treatment of nonalcoholic fatty liver disease.

101

Digestive and Liver Disease 42: 331- 340. Uddin S.J., Mondal K., Shilpi J.A. and Rahman M.T. 2006. Antidiarrhoeal activity of

Cyperus rotundus. Fitoterapia 77: 134-136. Upadhya S., Shanbhag K.K., M BN and Upadhya S. 2004. A study of hypoglycemic and

antioxidant activity of Aegle marmelos in alloxan induced diabetic rats. Indian Journal of Physiology and Pharmacology 48(4): 476-480.

Vinothapooshan G. and Sundar K. 2010. Anti-ulcer activity of Mimosa pudica leaves against gastric ulcer in rats. Research Journal of Pharmaceutical Biological and Chemical Sciences 1(4): 606-614.

Viswanatha G.L., Vaidya S.K., Ramesh C., Krishnadas N. and Rangappa S. 2010. Antioxidant and antimutagenic activities of bark extract of Terminalia arjuna. Asian Pacific Journal of Tropical Medicine 3(12) : 965-970.

Wu S.Q., Otero M., Unger F.M., Goldring M. B, Phrutivorapongkul A, Chiari C. 2011Anti-inflammatory activity of an ethanolic Caesalpinia sappan extract in human chondrucytes and macrophages. Journal of Ethnopharmacology 138: 364-372.

Wungsintaweekul B., Umehara K., Miyase T. and Noguchi H. 2011. Estrogenic and anti-estrogenic compounds from the Thai medicinal plant Smilax corbularia (Smilacaceae). Phytochemistry 72: 495-502.

Yadav Y.C., Srivastav D.N., Seth A.K., Saini V., Balaraman R. and Ghelani T.K. 2010. In vivo antioxidant potential of Lepidium sativum L. Seed in albino rats using cisplatin induced nephrotoxicity. International Journal of Phytomedicine 2: 292-298.

Yu F., Li H., Meng Y. and Yang D. 2013. Extraction optimization of Angelica sinensis

poly saccharides and its antioxidant activity in vivo. Carbohydrate Polymers 94: 114-119.

Zulfiker A.H.M., Rahman M.M., Hossain M.K., Hamid K., Mazumder M.E.H., and Rana, M.S., 2010. In vivo analgesic activity of ethanolic extracts of two medicinal plant- Scoparia dulcis L.and Ficus racemosa Linn. Biology and Medicine 2(2): 42-48.

Websites

ศยามล สขขา. 2553. เตอนปรบลดขนาดยา paracetamol สงสดตอวน ลดความเสFยงตอการเกดความเปนพษตอตบ. http://www.pharmacy.mahidol.ac.th/thai/knowledgeinfo.php?id=19 (สบคนเมFอ 30/01/2556 )

102

ศรว เอกศกด K และ รพพร โรจนแสงเรอง มปป. การกนยาพาราเซตามอลเกนขนาด www.errama.com/system/spaw2/uploads/files/para-overdose.pdf. (สบคนเมFอ 17/03/2556)

อนชต จฑะพทธ. 2558. เรFองโรคตบและการดFมสรา. มลนธโรคตบ. http://www.thailiverfoundation.org/upload/knowledge/uploadfiles/31_4206.pdf (สบคนเมFอ 20 มถนายน 2558)

103

ภาคผนวก

104

ภาคผนวก 1 เอกสารและแบบฟอรมการเกบขอมลในงานวจย ไดแก

1. หนงสอขอความอนเคราะหใหนกศกษารวบรวมและศกษาขอมล

2. หนงสอยนยอมใหเกบขอมลภมปญญาส าหรบหมอพนบาน

3. แบบฟอรมการสมภาษณแบบกงโครงสรางส าหรบเกบขอมลการใชสมนไพรรกษาโรคตบของ

หมอพนบาน

4. แบบฟอรมการส ารวจการใชต ารบยาของหมอพนบาน

5. แบบบนทกรายละเอยดของพชสมนไพร

6. หนงสอรบรองจรยธรรมการท าวจยในสตวทดลอง

105

ฝายสนบสนนวชาการ

โทร. 0-7428-2717

โทรสาร 0-7428-2709

เรอง ขอความอนเคราะหใหนกศกษารวบรวมขอมลการศกษาพชสมนไพรรกษาโรคตบของหมอพนบานในจงหวดสงขลา เรยน …………………………………………………………………………………………… เ น อ ง ด ว ย ข า พ เ จ า ด ร . เ ก ศ ร น มณ น น อ า จ า ร ย คณ ะ ก า ร แพทย แ ผ น ไ ท ย มหาวทยาลยสงขลานครนทร อาจารยทปรกษาของนางสาวจนทรเพญ ธรรมพร นกศกษาระดบปรญญาโท คณะการแพทยแผนไทย นกศกษามความประสงคศกษาวจยเรอง “การศกษาพชสมนไพรรกษาโรคตบของหมอพนบานในจงหวดสงขลาและฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว” จากการสบคนขอมลตางๆ ทราบวาทานเปนผทมความรความเชยวชาญ และมภมปญญาในการใชสมนไพรรกษาโรคตบมาเปนเวลานาน คณะการแพทยแผนไทย มหาวทยาลยสงขลานครนทร ไดเลงเหนถงความส าคญของภมปญญาทมคายงน จงประสงคใหนกศกษาเกบรวบรวมภมปญญาดานน เพอประโยชนตอเพอนมนษย และวชาชพการแพทยแผนไทย รวมทงเพอสบทอดไมใหองคความรนสญหายไป

ในการน ขาพเจาจงขอความอนเคราะหใหนกศกษารวบรวมขอมลจากทาน โดยสอบถามขอมลตางๆ ทเกยวของ เชน ชนดของสมนไพร สวนทใช วธการใช ต ารบยา หลกเกณฑในการจดต ารบยาและการตดตามประเมนผลการรกษาผปวย รวมทงเรยนเชญรวมเกบสมนไพรชนดตางๆ จากพนทททานใชประโยชน และพนทใกลเคยง จงเรยนมาเพอโปรดพจารณาอนเคราะหใหนกศกษารวบรวมขอมลภมปญญาดวย จกเปนพระคณยง (ลงชอ) ..............................................

(ดร. เกศรน มณนน)

อาจารยทปรกษา

(ลงชอ) ................................................

(ดร. ศศธร ชศร)

ผชวยคณบดฝายวจยและวเทศสมพนธ

คณะการแพทยแผนไทย อาคารคณะการจดการสงแวดลอม ชน 8 มหาวทยาลยสงขลานครนทร อ. หาดใหญ จ. สงขลา 90110

ท ศธ 0521.1.17/

4 มนาคม 2556

1. หนงสอขอความอนเคราะหศกษาขอมล

106

2. หนงสอยนยอมใหเกบขอมลภมปญญาเพอท าการวจย ขาพเจา (นาย/นาง/นางสาว).....................................................................อาย..................ป

เปนหมอพนบานซงมความช านาญในดาน......................................................................................... . มความยนดใหผวจยรวบรวมภมปญญาเพอท าการวจยในโครงการวจย เรอง การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบและการทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวยพาราเซตามอลในหนขาว ขอท าหนงสอนไวตอหนาโครงการเพอเปนหลกฐานแสดงวา

1. ขาพเจายนดใหการถายทอดภมปญญา ความร ประสบการณแกผวจย โดยการตอบขอซกถาม ตลอดจนการบนทกเสยงและภาพ เพอใหบรรลวตถประสงค และเกดประโยชนสงสดตองานวจย

2. ขาพเจาอาจไมไดรบผลประโยชนโดยตรงในการเขารวมโครงการวจยน 3. ขอมลตางๆทขาเจาไดใหไวในการท าวจยครงน จะถกน าเสนอในทางวชาการ

ขาพเจาไดอานขอความขางตนแลวมความเขาใจดทกประการ และไดลงนามในใบยนยอมนดวยความ

เตมใจ

ลงชอ ............................................ ผถายทอดภมปญญา (………………………………) ลงชอ ................................................ นกวจย (…………………………………) ลงชอ ................................................... พยาน (…………………………………)

[ในกรณทผยนยอมตนใหการวจยไมสามารถอานและเขยนหนงสอได จะตองไดรบการยนยอมในขณะทยงมสตสมปชญญะ และระบขอความไวตามน]

ขาพเจาไมสามารถอานหนงสอได แตผวจยไดอานขอความในใบยนยอมนใหแกขาพเจาฟงจนเขาใจดแลว ขาพเจาจงลงนาม หรอประทบลายนวหวแมมอของขาพเจาในใบยนยอมนดวยความเตมใจ

ลงชอ ............................................... ผถายทอดภมปญญา (………………………………)

ลงชอ ................................................. นกวจย (….……………………………)

ลงชอ .................................................. พยาน (………………………………)

107

3. แบบสมภาษณขอมลหมอพนบาน

แบบสมภาษณการเกบขอมลหมอพนบาน

ในงานวจยเรอง “การศกษาพชสมนไพรทหมอพนบานในจงหวดสงขลาใชรกษาโรคตบและ

การทดสอบฤทธของต ารบยาทไดคดเลอกในการปองกนความเปนพษตอตบทถกเหนยวน าดวย

พาราเซตามอลในหนขาว”

สวนท 1 ขอมลทวไป 1.1 ชอ- นามสกล……………………………………………………เพศ……….อาย……………………. สถานภาพ……………เชอชาต…………….สญชาต…………ศาสนา……………………….................. ชอคสมรส…………………………………………………………………………………………………… ชอบดา………………………………………ชอมารดา…………………………………………………… 1.2 วน/เดอน/ปเกด…………………………………สถานทเกด…………………………………………. 1.3 ทอยปจจบน…………………………………………………………………………………………… 1.4 การศกษา………………………………………………………………………………………………. 1.5 อาชพหลกปจจบน……………………………………………อาชพรอง/เสรม………………………. สวนท 2 ภมหลงการเปนหมอพนบาน 2.1.ทานเรมศกษาทางดานการแพทยแผนไทย/การแพทยพนบานเมออาย……………………….......... 2.2.แรงจงใจในการเปนหมอพนบาน………………………………………………………………………. 2.3.ผใหการศกษาทางการแพทยแผนไทย/การแพทยพนบาน…………………………………………… 2.4.โรค/ความถนดในการรกษา……………………………………………………………………………. 2.5.โรคทท าการรกษาครงแรกคอโรคอะไร ผลการรกษา ……………………………………………… 2.6. จ านวนผปวยทเขารบการรกษากบทานในแตละเดอน……………………………………………… สวนท 3 การวนจฉยโรคตบ (Liver Disease) 3.1.ชอโรคททานเรยก รวมทงทมาของชอโรค……………………………………………………............ 3.2.สาเหต/สมฏฐานการเกดโรค…………………………………………………………………………… 3.3. อาการของโรคตบททานรจก………………………………………………………………………….. 3.4. อายผปวยทมกเขารบการรกษา………………………………………………………………………. 3.5. ทานซกประวตผปวยโรคตบอยางไรบาง…………………………………………………………….. 3.6.ทานซกประวตผปวยโรคตบตางจากโรคอนๆอยางไร………………………………………………. 3.7.ผปวยโรคตบทเขารบการรกษากบทาน สวนใหญไดรบการรกษาจากการแพทยแผนปจจบนมากอนแลวหรอไม และผลการรกษาเปนอยางไร…………………………………………………………… สวนท 4 การจดต ารบยารกษาโรคตบ (Liver Disease) 4.1.ขนตอนในการรกษาโรคตบเปนอยางไร………………………………………………………………. 4.2.หลกการตงต ารบยาของทาน (ตามคมภร รสยา สรรพคณยา ต ารบยาหลก)………………………

108

4.3.วธการในการรกษา (สงเหนอธรรมชาต การนวด ยาตมสมนไพร ยาอาบ ยาทา หรออนๆ)……… 4.4.การตดตามผลเปนอยางไร…………………………………………………………………………….. 4.5.การแนะน า/ขอหาม…………………………………………………………………………………….. 4.6.แหลงทรพยากรของสงทใชในการรกษา (รานขายยาสมนไพร เกบจากทใด)……………………… 4.7.ระยะเวลาทใชในการรกษาโรคตบ…………………………………………………………………...... 4.8.ความมนใจในการรกษาโรคตบของทาน………………………………………………………………. สวนท 5 ขอมลต ารบยาสมนไพร

5.1 ขอมลต ารบยาสมนไพร 5.1.1.ต ารบยาทงหมดททานใชในการรกษา มกต ารบ ชออะไรบาง แตละต ารบมสรรพคณอยางไร............................................................................................................................. ........................... 5.1.2ต ารบยาแตละต ารบมวธการใชกบผปวยอยางไร......................................................................... 5.1.3. ต ารบยาหลกทส าคญทสดในการรกษาคอต ารบใด เพราะอะไร…………………………………… 5.1.4.รสยาหลกในแตละต ารบยาเปนอยางไร…………………………………………………………….

5.2 ขอมลต ารบยาสมนไพร แบงตามชอต ารบยา 5.2.1 ชอต ารบยาท…………………………………ชอต ารบยา………………………………………… 5.2.2 สมนไพรทใชในต ารบยา

ชอสมนไพร สวนทใช รสยา สรรพคณ ปรมาณ (บาท)

5.2.3 สรรพคณของต ารบยา......................................................................................... ..................... 5.2.4 ตวยาหลกในต ารบยา……………………………………ตวยารอง………………………………… 5.2.5 วธการปรงยา………………………………………………………………………………………… 5.2.6 วธการใช……………………………………………………………………………………………. 5.2.7 ขอปฏบต/ขอหามของต ารบยา………………………………………………………………………

109

4. แบบบนทกรายละเอยดพชสมนไพร วนทเกบรวบรวมขอมล…………………………………………………………………………………….. ชอสามญ พช…………………………………………………ชอทองถน…………………………………. ระบบนเวศวทยาของพช ลกษณะทข น……………………ความสงจากระดบน าทะเล.....................พกดทพบ…………………. ลกษณะพช ใบเลยงเดยว/ค.................................................เปนไมประเภท................................................. ลกษณะเนอไม............................................ขนาด.........................ความสง............................. ลกษณะล าตน……………………………………………………………………………………….......... ผวเปลอก ส กลน ล าขอ ลกษณะใบ รปใบ............................ ส.....................................กลน...........................กวาง....................... ยาว...................ปลายใบ......................โคนใบ……………..ขอบใบ...................ผวใบ...............เสนกลางใบ.....................จ านวนเสนกลางใบ……………กานใบยาว.............หใบ……………………… ลกษณะดอก แยกเพศ/ไมแยก...................................................ออกบรเวณ…………………………………….. ปรมาณตอชอ....................................ชอแบบ.........................ขนาด........................................ ดอกไมบานส..........................ดอกบานส...................กานดอกยาว.....................กลบเลยงส…………ลกษณะ..................................จ านวน..........................กลบดอก......................ส……………………กลน.....................................จ านวน……………………………………………………………………… เกสรเพศผ...........................การเรยงตว....................................จ านวน.................................. เกสรเพศเมย.......................การรยงตว......................................จ านวน.................................. รงไขแบบ....................................................กคารเพล………………………………………………. ลกษณะผล ส...................จ านวนตอชอ........................ลกษณะเมลด........................จ านวน....................... สรปวงศพช………………………………………………………………………………………………… ชอวทยาศาสตร ………………………………………………………………………………………...... สรรพคณพช.................................................................................................................. .................. ชอหมอพนบานผใหขอมล…………………………………………………………………………………. ชอผบนทกรวบรวม....................................................................................................... ...................

110

5. หนงสอรบรองจรยธรรมการท าวจยในสตวทดลอง

111

112

ภาคผนวก 2 ขอมลทวไปของหมอพนบานทง 5 คน ประกอบดวย ขอมล ทอย อาย ศาสนา

การศกษา อาชพ ประสบการณการรกษาผปวย ความช านาญ และจ านวนผปวยโรคตบทเคยท า

การรกษา

ประวตหมอพนบาน

ผท าวจยไดท าการศกษาภมปญญาเกยวกบโรคตบจากหมอพนบานทงหมด 5

คน ในพนทอ าเภอควนเนยง อ าเภอรตภม อ าเภอนาหมอม อ าเภอสงหนคร และอ าเภอจะนะ

จงหวดสงขลา โดยมประวต ดงน (ตารางท 31)

ตารางท 31 ประวตหมอพนบาน

หมอพนบาน ประวต หมอพนบานคนท 1 (KK)

ทอยปจจบน 327 หม 14 ต. ทาชะมวง อ.รตภม จ. สงขลา เกดวนพฤหสบด เดอนมนาคม พ.ศ. 2487 อาย 70 ป สถานภาพ หมาย นบถอศาสนาพทธ จบการศกษาชนประถมศกษาปท 4 จากโรงเรยนควนเนยง อ าเภอควรเนยง จงหวดสงขลา การศกษาดานการแพทยแผนไทย เกดและเตบโตในครอบครวหมอพนบาน จงไดรบความรทางการแพทยแผนไทยจากบรรพบรษ โดยเรมศกษาตงแตอาย 8 ขวบ ขวบ ไดตดตามยาไปท าคลอดและคอยชวยยาจดหาอปกรณในการท าคลอด ป และบดาเปนหมอพนบาน เรมศกษาเรองสมฏฐานการเกดโรคจากบดา โดยชวยบดาตรวจและรกษาผปวย จดต ารบยาสมนไพร จงท าใหเกดการซมซบความรดงกลาวตงแตเดก เมออาย 21 ป ไดบวชเปนพระภกษทวดคลองแห อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา เปนเวลา 4 ป โดยไดศกษาเรองการรกษาโรคดวยยาสมนไพรกบเจาอาวาสวด และเรมรกษาอยางจรงจง เมออาย 42 ป ปจจบน ประกอบอาชพหมอพนบานเปนหลก

หมอพนบานคนท 2 (SC)

ทอยปจจบน 1/2 หม 2 ต. รตภม อ. ควนเนยง จ. สงขลา เกดวนท 16 มถนายน พ.ศ. 2484 อาย 72 ป สถานภาพ สมรส นบถอศาสนาพทธ จบการศกษาระดบประกาศนยบตรวชาชพชนสงจากวทยาลยการอาชพนาทว อ าเภอนาทว จงหวดสงขลา การศกษาดานการแพทยแผนไทย ไดศกษาสมนไพรมาจากบรรพบรษตงแตเดกๆ ไดแก หมอรกษาแผลจากพษง หมอรกษากระดก หมอจบ

113

เสน (หมอนวด) การท าคลอด ตมยา และการวเคราะหโรค พออายประมาณ 10 ป เรมศกษาเองตากต าราแพทยแผนไทย และเมออาย 20 ป ไดบวชเรยน ณ วดคงคาวด แลวไดยายไปอยวดหวยลาด แลวไดศกษาเกยวกบการรกษากระดกและการใชยาตางๆจากพระอาจารย ประกอบอาชพแพทยแผนไทยเปนอาชพหลก ซงไดประกอบอาชพแพทยแผนไทยมาเปนระยะเวลา 51 ป โดยในชวง 35 ปแรก เปนเพยงหมอพนบานและเมอป พ.ศ. 2540 ไดรบใบประกอบโรคศลปะ จงไดเปนแพทยแผนไทย

หมอพนบานคนท 3 (PK)

ทอยปจจบน 81/1 หม 4 ต. ทงขมน อ. นาหมอม จ. สงขลา เกดวนท 2 มถนายน พ.ศ. 2492 อาย 64 ป สถานภาพ สมรส นบถอศาสนา พทธ การศกษาดานการแพทยแผนไทย ป พ.ศ. 2523 ไดมอาการปวดตามขอตางๆของรางกาย และไดเขารบการรกษาทโรงพยาบาลหาดใหญ อาการไมดขน แพทยจงสงไปรกษาทโรงพยาบาลสงขลานครนทร นอนพกรกษาตวทโรงพยาบาลไดระยะหนง แตอาการกไมดขน ญาตจงน ากลบมารกษาตวกบหมอพนบานชอ หมอเพอม ศรแกวเขยว ซงเปนหมอแผนไทยทอาศยอยท ต าบลทาขาม อ าเภอหาดใหญ จงหวดสงขลา หมอเพอมท าการรกษาโดยการใชยาสมนไพร จ านวน 5 หมอ และรกษาดวยการนวด 12 ครง โรคดงกลาวจงหายเปนปกต หลงจากนน จงเกดความศรทธาเลอมใส จงนบถอหมอเพอมเปนเสมอนบดาและขอฝากตวเปนศษย เรยนรศกษาดานการนวด การใชยาสมนไพรและคาถาเวทมนตรตางๆเปนระยะเวลาประมาณ 1 ป เรมรกษาผปวยครงแรกเมออาย 34 ป ปจจบนประกอบอาชพหมอพนบานเปนหลก

หมอพนบานคนท 4 (BP)

ทอยปจจบน 165/4 หม 3 ต. สทงหมอ อ. สงหนคร จ. สงขลา เกดวนท 27 ธนวาคม พ.ศ. 2482 อาย 74 ป สถานภาพ สมรส นบถอศาสนาพทธ จบการศกษาจากศนยการศกษานอกโรงเรยน อ.สงหนคร จ. สงขลา การศกษาดานการแพทยแผนไทย เมออาย 16 ป ไดศกษาเลาเรยนวชานวดจากหลวงพอไขทวดธรรมโฆษ วดประจ าหมบาน ไดน าต ารบยาสมนไพรมาคดลอกไว ตอมาเมออาย 30 ป ไดพบกบหมออม สงนวล หมออมไดแนะน าใหเปนหมอและไดสอนวชาการตรวจโรค ต ารบยาตางๆ เปนระยะเวลา 3 เดอน นอกจากนไดศกษายาสมนไพรเพมเตมจากหมอประกอบ อบลขาว จนกระทงป พ.ศ. 2535 ไดสอบไดใบประกอบ สาขาเภสชกรรมไทย และ ปพ.ศ. 2540 ไดใบประกอบ สาขาเวชกรรม

114

ไทย เรมรกษาผปวยครงแรกเมออาย 38 ป ปจจบนประกอบอาชพหมอพนบานเปนหลก

หมอพนบานคนท 5 (PU)

ทอยปจจบน 75 ถนนด ารงพฒนา อ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา เกดวนท 10 พฤษภาคม 2472 อาย 84 ป สถานภาพ สมรส นบถอศาสนาพทธ การศกษา สาธารณสขศาสตรมหาบณฑต มหาวทยาลยราชภฎสงขลา (กตตมศกด) การศกษาดานการแพทยแผนไทย เนองจากมารดาประกอบอาชพขายยาสมนไพร จงไดเรยนรเร องยาสมนไพรมาตงแตเดก และไดรบธรกจรานยาตอจากแม จงเปนเหตผลใหมความสนใจในเรองสมนไพรมากขน และไดตงใจศกษาอยางจรงจงตงแตอาย 47 ปเปนตนมา เรมรกษาผปวยครงแรกเมออาย 50 ป ใชเวลาถง 10 ป จงเปนทยอมรบของชาวบาน หมอมความถนดทางดานโรคโลหตสตร รดสดวงทวาร เบาหวาน ความดนโลหตสง เสลดในคอ ประกอบอาชพหมอพนบานเปนหลก

1.2 นยามโรคตบของหมอพนบาน

หมอพนบานใหความหมายของโรคตบไวคลายๆกน สวนสาเหตการเกดโรค

สวนใหญมากจากความพการของธาตทงสในรางกาย โดยสอดคลองกบคมภรทางการแพทย

แผนไทย (ตารางท 32)

ตารางท 32 นยามและสาเหตของโรคตบของหมอพนบาน

หมอพนบาน

นยามโรค สาเหต

หมอพนบานคนท 1(KK)

คลายกบโรคตบแขงในแพทยแผนปจจบน คอ ตว เ หลอ ง ต า เหลอ ง อาหารไมยอย ทองผกถ า ย เ ป น ก อ น แ ข ง น าหนกลด ปวดเมอยตามขอตางๆ บางรายมอ า ก า ร ท อ ง โ ต ป ว ดบรเวณชายโครงขวา ขา

เกดจากการท างานของน าดจากตบผดปกต ท าใหน าดไมสามารถท างานเปนปกตและท าใหระบบยอยอาหารผดปกต ซงสงผลใหตบอกเสบและผดปกตในเบองตน และสาเหตอกอยางหนงเกดจากดมแอลกอฮอล รบประทานอาหารประเภทมน เชน อาหารทอด อาหารทมไขมน ซงท าใหเกดการสะสมของไขมนไว และน าไปสะสมไวบรเวณตบ ท าใหตบท างานไดไมเตมท จงท าใหเกดความผดปกตขน

115

บวม ผวหนงเยน หมอพนบานคนท 2 (SC)

มอาการออนเพลย เบออาหาร ตว เหลอง ตาเ ห ล อ ง ต ว ร อ นตลอดเวลาต งแ ตบ ายจนถ งค า โดย เฉพาะบรเวณสนหลงขางขวา ดานลางสะบก บางรายมอจจาระปนเลอด

เกดจากการท างานหนก เชน ชาวไรชาวนา การโคนตนไมใหญ การดมแอลกอฮอลเปนประจ ามาเปนระยะเวลานานมากกวา 10 ป และเกดจากสมฎฐานธาตพการ โดยธาตน าพการ(ปตตง) ไมสามารถผลตน าดไดตามปกต ธาตลมพการ (กจฉสยาวาตา) ซงเปนลมทพดอยในชองทองเมอพการจงไมสามารถพดหรอสงน าดไดตามปกต ธาตไฟพการ(ปรณามคค) เปนไฟส าหรบยอยอาหาร เมอพการจงไมสามารถท าใหอาหารทเรากลนเขาไปนนแหลกละเอยดหรอยอยไดงาย ซงสงผลใหมอาการทองอด อาหารไมยอย ธาตดนพการ (ยกนง) ตบท างานมากเกนไป และเกดความผดปกตขน

หมอพนบานคนท 3 (PK)

ตวเหลอง ตาเหลอง ผวเหลอง ปสสาวะเหลอง เลบมอ เลบเทาเหลอง ทองปองเบออาหารและตวรอนไปทงตว

เกดจากการดมเหลา พบในเพศชายมากกวาเพศหญง อายตงแต 20 ปขนไป เกดจากสมฏฐานของโรคเกดจากธาตน าพการ (น าด) ตบออนซงผลตน าดไมไดตามปกต ท าใหธาตไฟพการ (ปรณามคค) โดยการยอยอาหารในระบบยอยอาหารผดปกต ซงท าใหมอาการเบออาหาร ธาตลมพการ (โกฏฐาสยาวาตา) และสงผลใหธาตดนพการ (ยกนง) คอตบท างานมากเกนไป ท าใหเกดความผดปกตขน

หมอพนบานคนท 4 (BP)

1.กาฬผดขนทตบ ท าใหตบหยอนหรอตบทรด 2.ฝเกดขนในตบ ยอมใหถ า ย เ ป น โ ล ห ต ส ด ๆออกมา 3.กาฬมตร เกดเพราะตบบวมมแผล ผดขนทลน ลงไปกนอยในตบ ท าใหเปนเสมหะและโลหตเนา ใหเจบปวดมวน ใหถายวนละ 20-30 ครง

เกดจากการดมแอลกอฮอล การรบประทานอาหารมน และสมฎฐาน โดยเกดจากความพการของธาต คอ ธาตไฟพการ (ปรณามคค) ไฟยอยอาหาร ท าใหระส าระสายเปนก าลง บรโภคอาหารไมได ธาตลมพการ ใหหายใจไมถงทองนอย และธาตดนแตก ท าใหตบพการ

116

4.ใหตาแขงและตาแดงดงสายเลอดผานตาไป

หมอพนบานคนท 5 (PU)

แบงออกเปน 2 ประเภท ดงน 1 . โ ร ค ก า ฬ ล ง ต บ ประกอบดวย - กาฬพพธ ผดกนทตบ ใหลงโลหต อจจาระไหลออก - กาฬพพธ กนทชายตบ น าดจะมสเขยว เหมนมาก - กาฬมตร กนในเนอตบ ลงโลหตเนาด า ตวเยน เหงอออกเปนเมด - กาฬสงคล อ จจาระ ปสสาวะเหลอง ท าใหมอาการไข ภายในกายรอน ทรนทราย 2. โรคตบพการ - ตบทรด มอาการตวเหลอง ตาเหลอง มกอนแขงยนออกมาจากใตชายโครง - ดซ าน มอ าการตวเ ห ล อ ง ต า เ ห ล อ ง ปสสาวะเหลอง และเลบมอเลบเทาเหลอง

มสา เห ตมาจากการท าง านหนกและการด มแอลกอฮอลมากเกนไป ท าใหตบตบแหง โดยมสมฏฐานเกดจากธาตน าพการ นนคอ น าด (พทธปตตะ) ซงเปนน าดในฝก ตงอยซอกตบ ท าใหตวเหลอง ตาเหลอง ปสสาวะเหลอง ธาตลม (องคมานสารวาตา) ลมพดทวรางกาย ถาเกดความพการท าใหสงน าเลอดไปหลอเลยงรางกายไมไดหรอไดนอย ท าใหมอาการออนเพลย และธาตไฟ (ชรณคค) ไฟเผารางกายใหแกชรา ถาพการ ท าใหอวยวะเสอมสภาพไปกอนเวลา ท าใหเกดอาการตบแหง และตบพการในทสด นนคอธาตดนพการ

117

1.3 หลกการตรวจโรคตบของหมอพนบาน

หมอพนบานมการตรวจโรคแตกตางกนออกไปตามแนวทางทไดศกษาจากครบารอาจารยของแตละคน แตหมอพนบานทกคนมการตรวจโรคทเหมอนกนคอการดและการคล า (ตารางท 33) ตารางท 33 หลกการตรวจโรคตบของหมอพนบาน หมอพนบาน วธการและอปกรณในการตรวจโรคตบของหมอพนบาน หมอพนบานคนท 1 (KK)

วธการตรวจ ชพจร พบวา เตนชา สมผสความรอนเยน ผวหนง พบวา เยน แตขางในรางกายรอน ลมหายใจทปลายจมก พบวา รอน ปลายมอปลายเทา พบวา เยน บรเวณหลง พบวา รอนมาก โดยเฉพาะใตขอบสะบกลงมาถงบนเอว ดรมฝปาก พบวา รมฝปากแหง หมอวนจฉยวาเปนโรคดซาน ถาพบอาการอจจาระเหลอง ปสสาวะเหลอง หมอวนจฉยวาเปน โรคตบแขง อปกรณ ไมม

หมอพนบานคนท 2 (SC)

วธการตรวจ โดยการคล าดอณหภมของรางกาย โดยเฉพาะบรเวณหลง เปนมา 3-4 สปดาห คล าดบรเวณชายโครงดานขวา พบวาเปนกอนแขง กดหนาทองบรเวณดานซายและขวา อปกรณ ไมม

หมอพนบานคนท 3 (PK)

วธการตรวจ ชพจร พบวา เตนเรวและรอน คล าใตชายโครงขวา พบวา เปนกอนยนออกมา อปกรณ ไมม

หมอพนบานคนท 4 (BP)

วธการตรวจ จบชพจร โดยนวชแทนธาตน า นวกลางแทนธาตลม นวนางแทนธาตไฟ พบวา ชพจรในธาตลมและน า เตนเรว หนก รอน ดหนงตา พบวา มสแดงคล า คล าททอง พบวา ทองแขง อปกรณ ไมม

หมอพนบานคนท 5 (PU)

วธการตรวจ การด โดยดฝามอ เลบ ตา รางกาย วามอาการตวเหลองหรอไม การคล า ใตชายโครงขวา วามกอนแขงยนออกมาหรอไม ถามแสดงวา เปนตบทรดตบยอย อปกรณ ไมม

118

1.4 หลกการวนจฉยโรคตบของหมอพนบาน

หลกการวนจฉยโรคตบของหมอพนบาน ประกอบดวย 2 สวน คอ การวนจฉย

จากการซกประวตและการวนจฉยจากการตรวจรางกายผปวย

หมอพนบานทกคนมการซกประวตทเหมอนกนคอ ผปวยมอาการเปนอยางไร

เปนมานานเทาไร และหมอพนบานมการตรวจรางกายเหมอนกนคอ การดและการคล า (ตาราง

ท 34)

ตารางท 34 หลกการวนจฉยโรคตบของหมอพนบาน

หมอพนบาน วธการและอปกรณในการตรวจโรคตบของหมอพนบาน หมอพนบานคนท 1 (KK)

วนจฉยจากการซกประวต ชอ ทอย อาย โรคประจ าตว อาการทมาหาหมอ เปนมานานเทาไร เคยรกษาทไหนมากอนหรอไม รวมทงประวตการคลอดดวย วนจฉยจากการตรวจรางกาย -

หมอพนบานคนท 2 (SC)

วนจฉยจากการซกประวต ชอ ทอย อาย อาการทมาหาหมอ เปนมานานเทาไร โรคประจ าตว เคยรบการรกษามากอนหรอไม โดยอาการทมาพบหมอสามารถแยกโรคได ดงน เปนบดมากอน ประกอบกบการท างานหนก ดมน าไมสะอาด ระบวา เปนฝในตบ รางกายออนเพลย ไมมแรง มไข ไอ ระบวา เปนตบช า ตาเหลอง ผอม รบประทานอาหารไมได เบออาหาร แนนทอง ทองอด ระบวา ตบบวมหรอตบพอง วนจฉยจากการตรวจรางกาย -

หมอพนบานคนท 3 (PK)

วนจฉยจากการซกประวต ชอ ทอย อาย อาการทมาหาหมอ เปนมานานเทาไร โรคประจ าตว วนจฉยจากการตรวจรางกาย-

หมอพนบานคนท 4 (BP)

วนจฉยจากการซกประวต ชอ ทอย อาการทมาหาหมอ เปนมานานเทาไร เคยรกษาทไหนมากอนหรอไม โรคประจ าตว วนจฉยจากการตรวจรางกาย-

หมอพนบานคนท 5 (PU)

วนจฉยจากการซกประวต ชอ ทอย อาย อาการทมาหาหมอ เปนมานานเทาไร เคยรกษาทไหนมากอนหรอไม การขบถายปกตหรอไม เนองจากผปวยโรคตบมกมอาการทองผก อาหารไมยอย วนจฉยจากการตรวจรางกาย-

119 ภาคผนวก 3

สรปรายละเอยดต ารบยาของหมอพนบาน ทงหมด 21 ต ารบ ไดแก ต ารบยาใชภายใน จ านวน 18 ต ารบ ต ารบยาใชภายนอก จ านวน 3 ต ารบ ขอมลต ารบยาทงหมด ประกอบดวย ชอต ารบ จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา และ วธการใชยา

120

ตารางท 35 จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยารกษาโรคตบ

หมอพนบาน ต ารบยา (ชอยอต ารบยา)

จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยา

หมอพนบานคนท 1 ต ารบยารกษาตบแขง (KK 1)

12 ตมดวยน าสะอาด ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 1 ถวยชา (75 ml)

ต ารบยาแกไขดซาน (KK 2)

8 ตมดวยน าสะอาด ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 1 ถวยชา (75 ml)

หมอพนบานคนท 2 ต ารบยาแกตบพการ (SC 1)

3 ตมดวยน าสะอาด เปนต ารบยาใชภายใน - เดก อายประมาณ 5-10 ป รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 1 ชอนโตะ - ผใหญ รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (30 CC.)

ต ารบยาแกฝในตบ (SC 2 )

16 ตมดวยน าสะอาด รบประทานครงละ 3 ชอนโตะ ทกๆ 4 ชวโมง

ต ารบยา แกพษฝ (SC 3)

1 สมนไพรบดละเอยด ผสมกบน าปนใส

เปนต ารบยาใชภายนอก พอกบรเวณใตชายโครงขวาทงดานหนาและดานหลง

ต ารบยา แกพษฝ (SC4)

1 สมนไพรบดละเอยด ผสมกบน าปนใส

เปนต ารบยาใชภายนอก พอกบรเวณใตชายโครงขวาทงดานหนาและดานหลง

121

ตารางท 35 จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยารกษาโรคตบ (ตอ)

หมอพนบาน ต ารบยา (ชอยอต ารบยา)

จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยา

หมอพนบานคนท 2 (ตอ)

ต ารบยา แกพษฝ (SC 5)

1 สมนไพรบดละเอยด ผสมกบน าปนใส

เปนต ารบยาใชภายนอก พอกบรเวณใตชายโครงขวาทงดานหนาและดานหลง

หมอพนบานคนท 3 ต ารบยารกษาโรคตบ (PK 1)

3 ตมดวยน าสะอาด ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¾ แกว (150 ml)

สมนไพรบ ารงตบ (PK 2)

1 ชาชง ต ารบยาใชภายใน น าผงสมนไพรครงละ 1 ชอนโตะ ละลายน าอน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

สมนไพรบ ารงตบ (PK3)

1 ชาชง ต ารบยาใชภายใน ผงสมนไพรครงละ 1 ชอนโตะ ละลายน าอน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

สมนไพรบ ารงตบ (PK 4)

1 ชาชง ต ารบยาใชภายใน ผงสมนไพรครงละ 1 ชอนโตะ ละลายน าอน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

สมนไพรบ ารงตบ (PK 5)

1 ใบสด ต ารบยาใชภายใน ใบสด 3-4 ใบ รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

122

ตารางท 35 จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยารกษาโรคตบ (ตอ)

หมอพนบาน ต ารบยา (ชอยอต ารบยา)

จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยา

หมอพนบานคนท 4 ต ารบยาเบญจโลกวเชยร (BP 1)

5 ตมดวยน าสะอาด ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (50 ml)

ต ารบยาแกฝมะเรงตบ (ส าหรบผชาย) (BP 2)

14 ตมดวยน าสะอาด ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (50 ml)

ต ารบยาแกฝมะเรงตบ (ส าหรบผหญง) (BP 3)

8 ตมดวยน าสะอาด ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (50 ml)

ต ารบยา เบญจอมฤต (BP 4)

32 ผงยา ครงละ 2 ชอนกาแฟ ละลายน ารอน

ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (50 ml)

ต ารบยาแกตบพการ (BP 5)

7 ดองดวยสราหรอท าเปนผง ละลายน าใบขเหลกตม หรอ น าลกมะกรด น าลกมะนาว น าขมนออยตม

ต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 1 ถวยชา (75 ml)

หมอพนบานคนท 5 ต ารบยาแกดซาน (PU 1)

13 ตมดวยน าสะอาด รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 3 ชอนชา

123

ตารางท 35 จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยารกษาโรคตบ (ตอ)

หมอพนบาน ต ารบยา (ชอยอต ารบยา)

จ านวนสมนไพร วธการเตรยมยา รปแบบและวธการใชยา

ต ารบยาแกซางชก (PU 2)

3 หนเปนชนเลกๆ เตมเกลอ แลวต าใหละเอยดละเอยด จากนนน ามาแกวงกบก ามะถนแดง

เปนต ารบยาใชภายใน ส าหรบเดก อาย 0-12 ป รบประทานวนละ 3 เวลา กอนอาหาร เชา กลางวน เยน ครงละ 1ชอนชา

หมอพนบานคนท 5 (ตอ)

ต ารบยาแกกาฬลงตบ (PU 3)

2 น าสมนไพรทงหมดมาฝนกบน าซาวขาว

เปนต ารบยาใชภายใน รบประทานกอนอาหาร เชา กลางวน เยน - เดก อาย 0-12 ป ครงละ 2 ชอน - ผใหญ อาย 13 ปขนไป ครงละ 1 ชอนชา

ต ารบยาแกตบทรด (PU 4)

6 ตมดวยน าสะอาด รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 3 ชอนชา

124

124

1. ต ารบยาใชภายใน 18 ต ารบ มดงน

ตารางท 36 ต ารบยารกษาตบแขง (KK 1)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา

สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ขมนเครอ Fibraurea tinctoria Lour. เถา ขม แกดพการ แกดซาน 30 ชงช Caparis micracantha DC. ราก/

ล าตน ขม แกไข ดบพษรอน

บ ารงเลอด 30

ปลาไหลเผอก Eurycoma longifolia Jack. ราก ขม ถายพษฝ ฟอกโลหต

30

ตวยาชวย จนทนขาว Diospyros decandra Lour. เนอไม ขม

หอม ฟอกโลหต บ ารงธาต

15

จนทนเทศ Myristica fragrans Houtt เนอไม ขมหอม

ฟอกโลหต บ ารงธาต

15

จนทนแดง Dracaena cochinchinensis (Lour.) S.C.

เนอไม ขม บ ารงธาต 15

มะเดอชมพร Ficus racemosa L. ราก ฝาด แกไข ดบพษรอน 15 ตวยาประกอบ ไมเทายายมอม Clerodendrum indicum (L.)

Kuntze ราก/ ล าตน

ขม แกไข ดบพษรอน 15

คนทา Harrisonia perforata (Blanco) Merr.

ราก/ เนอไม

ขม แกไข ดบพษรอน 15

ยานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels.

ราก ขม แกไข ดบพษรอน 15

บวหลวง Nelumbo nucifera Gaertn. ดอก หอม ฟอกโลหต บ ารงธาต

15

บอระเพดพงชาง

Stephania suberosa Forman

หว เมาเบอ

บ ารงก าลง 15

125

125

วธการปรงยา

น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดจนทวมสมนไพรประมาณ 1 นว

ตมจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ น าน าตมยาใสภาชนะอนเกบไว ท าการตมสมนไพรเพมอก 2

ครง น าน าตมยาทไดจากทง 3 ครง รวมกนแลวตมอกครงจนเหลอ ½ ของภาชนะ แลวกรองดวย

ผาขาวบาง เทใสภาชนะรบประทาน

วธใช รบประทานวนละ 3 ครง กอนอาหาร เชา กลางวน เยน ครงละ 1 ถวยชา (75 มลลลตร)

7 วน

ตารางท 37 ต ารบยาแกไขดซาน (KK 2)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ชงช Caparis micracantha

DC. ราก/ ล าตน

ขม แกไข ดบพษรอน 15

ไมเทายายมอม Clerodendrum indicum (L.) Kuntze

ราก / ล าตน

ขม แกไข ดบพษรอน 15

มะเดอชมพร Ficus racemosa L. ราก ฝาด แกไข ดบพษรอน 15 คนทา Harrisonia perforata

(Blanco) Merr. ราก /เนอไม

ขม แกไข ดบพษรอน 15

ยานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels.

ราก ขม แกไข ดบพษรอน 15

ตวยาชวย ฝาง Caesalpinia sappan L. แกน เปรยว รกษาน าด 15 แหวหม Cyperus rotundus L. เหงา มน บ ารงธาต รกษาตบ 15 ราชพฤกษ Cassia fistula L. เนอใน

ฝก หวาน ขบถาย 15

126

126

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมต ารบยาสมนไพรประมาณ 1 นว ตมประมาณ 30 นาท แลวยกลง เทใสแกวรบประทาน และเมอจะรบประทานในมอตอไปตองเตมน าใหทวมต ารบยาทกครง แลวตม 30 นาท วธใช รบประทานวนละ 3 ครง กอนอาหาร เชา กลางวน เยน ครงละ 1 แกวชา (75 มลลลตร) 7 วน

ตารางท 38 ต ารบยาแกตบพการ (SC 1)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก หญาใตใบ Phyllanthus amarus

Schum. & Thonn. ทงตน ขม แกไขทกชนด 75

ตวยาชวย หญาขดใบเวา Sida rhombifolia L. ทงหา จด บ ารงน าด ถอนพษ

ขบปสสาวะ 75

ตวยาประกอบ มะตม Aegle marmelos (L.)

Correa ex Roxb ราก จดปรา ปรบธาต 75

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมดหอผาขาวบาง ใสภาชนะ เตมน าสะอาดใหทวมต ารบยา

สมนไพรประมาณ 1 นว ตมประมาณ 30-40 นาท

วธใช

รบประทานกอนวนละ 3 ครง กอนอาหาร เชา กลางวน เยน

- เดก อายประมาณ 5-10 ป รบประทานครงละ 1 ชอนโตะ

- ส าหรบผใหญ รบประทานครงละ 2 ชอนโตะ

127

127

ตารางท 39 ต ารบยาแกฝในตบ (SC 2)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ขาวเยนใต Smilax sp.1 หว เมาเบอ แกน าเหลองเสย 150 ขาวเยนเหนอ Smilax sp. 2 หว มน แกน าเหลองเสย 150 ตวยาชวย หวรอยร Hydnophytus formicarum

Jack. ล าตนทโปงพอง

เมาเบอ แกน าเหลองเสย 75

หมากหมก Lepionurus sylvestris Blume

ราก เมาเบอ แกหนองเรอรง 75

กญชาเทศ Leonurus sibiricus L. ใบ หอม แกปวด บ ารงระบบประสาท

45

ตวยาประกอบ กางปลาขาว Flueggea virosa (Roxb.ex

Willd.) voigt ราก จด แกไข ตวรอน 30

กางปลาแดง Breynia retusa (Dennst.) Alston

ราก จด แกไข ตวรอน 30

สมอพเภก Terminalia bellirica (Gaertn) Roxb

ผล เปรยวฝาด

ระบายพษไข 10

สมอเทศ Terminalia arjuna (Roxb.) Wight & Arn

ผล ฝาดเปรยว

ระบายพษไข 10

สมอไทย Terminalia chebula Retz. ผล เปรยวฝาด

ระบายพษไข 10

เทยนด า Nigella sativa L. เมลด ขม รอน ปองกนอาการอาเจยน

30

เทยนขาว Cuminum cyminum L. ผล หอม ปองกนอาการอาเจยน

30

โกฐน าเตา Rheum officinale Baill. ราก หอม อาหารไมยอย บ ารงธาต

30

จนทนเทศ Myristica fragrans Houtt เมลด หอม บ ารงหวใจ 15 จนทนเทศ Myristica fragrans Houtt ดอก หอม บ ารงหวใจ 15

128

128

ตารางท 39 ต ารบยาแกฝในตบ ของหมอพนบานคนท 2 (SC 2) (ตอ)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

กระวาน Amomum testaceum Ridl. ผล หอมรอน ขบลม บ ารงธาต 15 กานพล Syzygium aromaticum

(L.) Merr. & L. M. Perry. ดอกตม หอมรอน บ ารงธาต 15

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมต ารบยาสมนไพรประมาณ

1 นว ตมจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ น าน าตมยาใสภาชนะอนเกบไว ท าการตมสมนไพรเพมอก

2 ครง น าน าตมยาทไดจากทง 3 ครง ผสมตมรวมกนอกครงจนเหลอ ½ ของภาชนะ กรองดวย

ผาขาวบาง น าน าทได บรรจขวด แชในตเยน

วธใช รบประทานครงละ 3 ชอนโตะ ทกๆ 4 ชวโมง

ตารางท 40 ต ารบยารกษาโรคตบ (PK1)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก หญาเกลดหอย Torenia fournieri

Linden ex E.Fournier. ทงตน

ขม แกดพการ แกไข 15

ตวยาชวย มะตม Aegle marmelos (L.)

Correa ex Roxb ราก จดปรา รกษาน าด 15

ตวยาประกอบ ชงชาชาล Tinospora baenzigeri

Forman เถา ขม บ ารงก าลง แก

อกเสบ 15

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมต ารบยาสมนไพรประมาณ 1 นว น าหมากพลทเสกแลวตงไวบนฝาหมอ (ใชเชอกมดไวได) ตมจนน าเดอด 5 นาท แลวยกลง น ายาไปรบประทานไดทนท และเมอตองรบประทานยาในครงตอไปสามารถอนไดท าทกครงทจะรบประทาน

129

129

วธใช รบประทานวนละ 3 ครง กอนอาหาร เชา กลางวน เยน ครงละ ¾ แกว

ตารางท 41 สมนไพรบ ารงตบ (PK 2)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

บวผด Rafflersia sp. ดอกตม มน บ ารงตบออน 15

วธการปรงยา น าสมนไพรมาตากใหแหง แลวบดเปนผง ท าเปนชาชงรบประทาน ครงละ 1

ชอนโตะ

วธใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

ตารางท 42 สมนไพรบ ารงตบ (PK3)

ชอสมนไพร

ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

มะรม Moringa oleifera Lam. ผล มน บ ารงตบออน 15

วธการปรงยา น าสมนไพรมาตากใหแหง แลวบดเปนผง ท าเปนชาชงรบประทาน ครงละ 1

ชอนโตะ

วธใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

ตารางท 43 สมนไพรบ ารงตบ (PK 4 )

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

มะแวงขม Solanum indicum L. ผล ขม บ ารงตบออน 15 วธการปรงยา

น าสมนไพรมาตากใหแหง แลวบดเปนผง ท าเปนชาชงรบประทาน ครงละ 1 ชอนโตะ

วธใช

รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

130

130

ตารางท 44 สมนไพรบ ารงตบ (PK 5 )

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

กระทอม Mitragyna speciosa (Roxb.) Korth

ใบ เมาเบอ

บ ารงตบออน 3-4 ใบ

วธการปรงยา รบประทานใบสดๆ 3-4 ใบ วธใช รบประทาน กอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

ตารางท 45 ต ารบยาเบญจโลกวเชยร (BP1 )

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ยานาง Tiliacora triandra

(Colebr.) Diels. ราก ขม ลดไข ถอนพษไข 30

คนทา Harrisonia perforata (Blanco) Merr.

ราก เนอไม

ขม บ ารงน าด 30

ชงช Caparis micracantha DC.

ราก ขม ดบพษรอน บ ารงเนอ 30

มะเดอชมพร Ficus racemosa L. ราก ฝาด ลดความรอนของไข 30

ไมเทายายมอม Clerodendrum indicum (L.) Kuntze

ราก/ ล าตน

ขม ดบพษรอน แกเหนอย หอบ

30

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมสมนไพรประมาณ 1 นว ตมใหเดอดนาน 15 นาท แลวเทน าตมยาใสภาชนะไว จากนนเตมน าใหเทาครงแรก ตมใหเดอด 20 นาท แลวยกลงรนน าตมยารวมกบน าตมยาในครงแรก แลวเทน าตมยาใสภาชนะไว เตมน าใหเทาครงแรกอกครง แลวตมใหเดอดนาน 25 นาท แลวเทน าตมยาใสภาชนะไว จากนนน าน าตมยาทงสามครงมารวมกน น าไปตมใหเดอดนาน 10 นาท แลวจงน ามารบประทาน และเมอกอนรบประทานใหอนในตอนเชาของทกวนเพยงครงเดยว โดยตมใหเดอดนาน 3-5 นาท เกบน าตมยาไวไดโดยไมตองแชเยน วธใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (50 ml.)

131

131

ตารางท 46 ต ารบยาตมแกฝมะเรงตบ (ส าหรบผชาย) (BP 2)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ปลาไหลเผอก Eurycoma longifolia

Jack เนอไม ขม แกไข ดบพษฝทง

ปวง 30

กระทบยอด Biophytum sensitivum (L.) DC.

ทงตน จด แกไข ดบพษฝ 30

กลปงหา Unknow 3 โครง สรางแขง

ฝาดเคม

สมานแผล 30

ตวยาชวย เหงอกปลาหมอ Acanthus ebracteatus

Vahl ทงตน เคม ดบพษฝ สมานแผล

ภายใน 30

หมอน Morus alba L. เนอไม จด ดบพษฝภายใน 30 หวาหน Unknown 2 เนอไม ขมมน ดบพษฝภายใน 30 กาหลง Bauhinia acuminata L. ใบ จด แกปวด ดบพษฝ 30 คนทา Harrisonia perforata

(Blanco) Merr. ราก เนอไม

ขม บ ารงน าด 30

ชงช Caparis micracantha DC.

ราก ล าตน ขม แกไข บ ารงเนอ 30

ยานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels.

ราก ขม แกไข ถอนพษไข 30

ไมเทายายมอม Clerodendrum indicum (L.) Kuntze

ราก ล าตน

ขม ดบพษรอน แกเหนอย หอบ

30

มะเดอชมพร Ficus racemosa L. ราก ฝาด ลดความรอนของไข 30 น านอง Polyalthia suberosa

(Roxb.) Thwaites เนอไม จด ดบพษรอน 30

เดอยหน Coix sp. ทงตน เยน ดบพษ ถอนพษฝ รกษาแผลภายใน

30

132

132

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมต ารบยาสมนไพรประมาณ 1 นว ตมใหเดอดนาน 15 นาท แลวยกลงรนน าตมยาใสไวในภาชนะ จากนนเตมน าใหทวมต ารบยาประมาณ 1 นว ตมใหเดอด 20 นาท แลวยกลงรนน าตมยารวมกบน าตมยาในครงแรก และเตมน าใหทวมต ารบยาประมาณ 1 นว อกครงแลวตมใหเดอดนาน 25 นาท แลวยกลงรนน าตมยาทได รวมกบครงท 1 และ 2 จากนนน าน าตมยาทได ไปตมอกครงใหเดอดนาน 10 นาท แลวจงน ามารบประทาน และเมอกอนรบประทานใหอนในตอนเชาของทกวนเพยงครงเดยว โดยตมใหเดอดนาน 3-5 นาท เกบน าตมยาไวไดโดยไมตองแชเยน วธใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (50 ml) ตารางท 47 ต ารบยาแกฝมะเรงตบ (ส าหรบผหญง) (BP3)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ฝาง Caesalpinia sappan L. แกน เปรยว แกไข แกธาต

พการ 30

แกแล Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner

เนอไม ขม บ ารงเสนเอน แกเลอดพการ

30

ตวยาชวย จนทนแดง Dracaena cochinchinensis

(Lour.) S.C. เนอไม ขม แกไขทกชนด 30

จนทนขาว Diospyros decandra Lour. เนอไม ขมหอม แกไข 30 บนนาค Mesua ferrea L.

ดอก หอมเยน แกออนเพลย

บ ารงเลอด 30

ตวยาประกอบ บวหลวง Nelumbo nucifera

Gaertn. ดอก หอม บ ารงเลอด

บ ารงหวใจ 30

แฝกหอม Vetiveria zizanioides (L.) Nash

เหงา หอม บ ารงเลอด บ ารงหวใจ

30

ชะลด Alyxia reinwardtii Blume

เปลอกเถา

หอม บ ารงหวใจ แกพษฝ

30

133

133

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมต ารบยาสมนไพรประมาณ 1

นว ตมใหเดอดนาน 15 นาท แลวรนน าตมยาใสภาชนะไว จากนนเตมน าใหปรมาณเทาครงแรก

ตมใหเดอด 20 นาท แลวรนน าตมยาใสภาชนะไว และเตมน าใหปรมาณเทาครงแรกอก ตมให

เดอดนาน 25 นาท แลวรนน าตมยาใสภาชนะไว จากนนน าน าตมสมนไพรทงหมดมารวมกน

น าไปตมใหเดอดนาน 10 นาท แลวจงน ามารบประทาน และกอนรบประทานใหอนในตอนเชา

ของทกวนเพยงครงเดยว โดยตมใหเดอดนาน 3-5 นาท เกบน าตมยาไวไดโดยไมตองแชเยน

วธการใช รบประทานกอนอาหาร 3 เวลา เชา กลางวน เยน ครงละ ¼ แกว (50 ml.)

ตารางท 48 ต ารบยาต ารบยาเบญจอมฤต (BP 4)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ขนทองพยาบาท Suregada multiflora

(A.Juss.) Baill. ราก เมา

เบอ แกไข บ ารงน าด เสนเอน

15

ทองพนชง Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz

ราก เมาเบอ

ผนคน น าเหลองเสย

15

โมกมน Wrightia arborea (Dennst.) Mabb.

เนอไม มน บ ารงเสนเอน กระดก แกฝ

60

โกศสอ Angelica dahurica (Fisch ex. Hoffm.) Benth. & Hook.f. ex Franch. & Sav.

เหงา หอม บ ารงเนอหนง กระจายลม

3

โกฐหวบว Ligusticum sinense Oliv. cv. Chuanxiong

เหงา หอม-รอน

บ ารงเนอหนง กระจายลม

3

โกศเชยง Angelica sinensis (Oliv.) Diels

เหงา หอม บ ารงเนอหนง กระจายลม

3

โกศเขมา Atractylodes lancea (Thunb.) DC.

เหงา หอม-ขม

บ ารงเนอหนง กระจายลม

3

โกฐจฬาลมพา Artemisia pallens Wall. ex DC.

ใบ ขม บ ารงเนอหนง กระจายลม

3

เทยนขาว Cuminum cyminum L. ผล หอม แกอาเจยน ขบลม 3

134

134

ตารางท 48 ต ารบยาต ารบยาเบญจอมฤต (BP 4) (ตอ)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

เทยนแดง Lepidium sativum L. เมลด ขม แกอาเจยน ขบลม 3 เทยนตาตกแตน Anethum graveolens L. ผล หอม

รอน แกอาเจยน ขบลม 3

เทยนขาวเปลอก

Foeniculum vulgare Mill. ผล หอมรอน

แกอาเจยน ขบลม 3

เทยนด า Nigella sativa L. เมลด ขมรอน

แกอาเจยน ขบลม 3

ขกาแดง Gymnopetalum integrifolium (Roxb.) Kurz

ผล เมลด

ขม แกไข บ ารงน าด 30

น าประสานทองสต

Sodium Borate (Na2B4O7) - ซาเอยน

ดบพษตางๆ 15

ดนประสวขาว Potassium nitrate (KNO3) - จด ดบพษรอน 15 ตวยาชวย ผกชลา Coriandrum sativum L. ผล หอม ขบลม 7.5 ผกชลอม Oenanthe javanica (Blume)

DC. ผล หอม ขบลม 7.5

แหวหม Cyperus rotundus L. เหงา มน แกทองขนอดเฟอ 120 โคกกระสน Tribulus terrestris L. ทงตน จด ขบปสสาวะ 30 สะคาน Piper ribesioides Wall. เถา รอน ขบลม กระจายลม 45 ดปล Piper chaba Hunter ผล รอน ขบลม แกลมใน

กระเพาะ 45

ตวยาประกอบ เทพธาโร Cinnamomum

parthenoxylon (Jack) Meisn.

เนอไม หอมรอน

ขบลมเบองสงลงเบองต า

30

จกโรหณ Dischidia major (Vahl.) Merr. ทงตน ฝาด แกไขทเกดจากเสมหะ

30

สมลแวง Cinnamomum bejolghota (Buch.-Ham.) Sweet

เปลอกตน

หอมรอน

แกธาตพการ ขบลมในล าไส

30

135

135

ตารางท 48 ต ารบยาต ารบยาเบญจอมฤต (BP 4) (ตอ)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

เจตมลเพลงแดง Plumbago indica L. ราก รอน แกลม ขบลมในกองธาต

30

ขงแหง Zingiber sp.

เหงา รอน ขบลมลงสคถทวาร

30

สารสม Hydrated potassium aluminium sulphate (K2SO4.Al2(SO4)3.24 H2O)

- เปรยว แกเสมหะ 15

เปราะหอม Kaempferia galanga L.

หว หอมรอน

ขบลมเบองสงลงเบองต า

15

สมอพเภก Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb

ผล เปรยวฝาด

ระบายทอง คมธาต

15

สมอเทศ Terminalia arjuna (Roxb. ex DC.) Wight & Arn.

ผล เปรยวฝาด

ระบายทอง คมธาต

5

สมอไทย Terminalia chebula Retz. ผล เปรยวฝาด

ระบายทอง คมธาต

5

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมดมาบดเปนผง ละลายน ารอนรบประทาน

วธการใช ผงยา ครงละ 2 ชอนกาแฟ ละลายน ารอนประมาณ ¼ แกว (50 ml.) รบประทาน

กอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

136

136

ตารางท 49 ต ารบยาแกตบพการ ของหมอพนบานคนท 4 (BP 5 )

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ขมนเครอ Fibraurea tinctoria Lour. เถา ขม แกน าดพการ 75 ตวยาชวย หนามพรม Carissa spinarum L. เนอไม ขม ดบพษฝ 15 แสมทะเล Avicennia alba Blume เนอไม เคม ขบปสสาวะ

บ ารงเสนเอน 7.5

แสมสาร Senna garrettiana (Craib) H.S. Irwin & Barneby

เนอไม ขม ขบปสสาวะ บ ารงเสนเอน

7.5

ตวยาประกอบ ก าลงววเถลง Anaxagorea luzonensis

A. Gray. ทงตน ขม ขบปสสาวะ 15

ไมยราบ Mimosa pudica L. ราก จด แกปวดเมอย บ ารงก าลง

150

มหาละลาย Unknown 1 เนอไม รกษาแผล 15 วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมดใสภาชนะ ดองดวยเหลา 5 ลตร หรอ ท าเปนผง ละลายน าใบขเหลกตม หรอ น าลกมะกรด น าลกมะนาว น าขมนออยตมกได วธการใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลาง กลางวน เยน ครงละ 1 ถวยชา

137

137

ตารางท 50 ต ารบยาแกดซาน ของหมอพนบานคนท 5 (PU 1)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก ขมนเครอ Fibraurea tinctoria Lour. เถา ขม แกดซาน แกดพการ 150 ตวยาชวย คนทา Harrisonia perforata

(Blanco) Merr. ราก/ เนอไม

ขม ดบพษรอน ถอนพษไข

30

ชงช Caparis micracantha DC.

ราก/ ล าตน

ขม ดบพษรอน ถอนพษไข

30

ไมเทายายมอม Clerodendrum indicum (L.) Kuntze

ราก/ ล าตน

ขม ดบพษรอน ถอนพษไข

30

มะเดอชมพร Ficus racemosa L. ราก ฝาด ดบพษรอน ถอนพษไข

30

ยานาง Tiliacora triandra (Colebr.) Diels.

ราก ขม ดบพษรอน ถอนพษไข

30

ตวยาประกอบ สมอไทย Terminalia chebula

Retz. ผล เปรยว

ฝาด กระจายลม บ ารงธาตทง 4 ใหบรบรณ

75

ดเกลอ Magnesium sulphate heptahydrate (MgSO4.7H2O)

- ขมเคม ขบถาย 15

บานไมรโรย Gomphrena globosa L. ทงตน จด ขบปสสาวะ แกไข 15 มะกา Bridelia ovata Decne.

Scan ใบ ขม ระบายลมเบองสงลง

เบองต า 15

มะตม Aegle marmelos (L.) Correa ex Roxb.

ผลแก หอมมน แกออนเพลย 15

ราชพฤกษ Cassia fistula L. เนอในฝก

หวาน ระบาย 15

แหวหม Cyperus rotundus L. เหงา มน แกออนเพลย 15

138

138

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมต ารบยาสมนไพรประมาณ 1 นว ตมจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ จากนนเตมน าใหทวมยาเทาครงแรก แลวตมไปจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ แลวเตมน าจนทวมยาเทาครงแรกอกครง ตมจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ ยกลง เทใสภาชนะรบประทาน วธใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 3 ชอนชา ตารางท 51 ต ารบยาแกซางชก (PU 2 ) ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนท

ใช รสยา สรรพคณ น าหนก

(กรม) ตวยาหลก หญางวงชาง Heliotropium indicum L. ทงตน จด ลดไขในเดก

แกพษตานซาง 15

ตวยาชวย เกลอ Sodium chloride (NaCl) - เคม ละลายไขมน แก

น าดพการ 7 เมด

ก ามะถนแดง

Arsenic disulphide (As2S2)

- เคมกรอย

แกไขพษ 1 หยบมอ

วธการปรงยา น าสมนไพรมาหนเปนชนเลกๆ เตมเกลอ แลวต าใหละเอยดละเอยด จากนนน ามาแกวงกบก ามะถนแดง เอาน าน ารบประทาน วธใช ยาต ารบนใชส าหรบเดก อาย 0-12 ป

รบประทานกอนอาหาร วนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 1ชอนชา

139

139

ตารางท 52 ต ารบยาแกกาฬลงตบ (PU 3 )

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก มะค าดควาย Sapindus rarak DC. ผล ขม บ ารงน าด แกกาฬ

ภายใน 15

ตวยารอง มะยม Phyllanthus acidus (L.)

Skeels ราก เมาเบอ แกพษ แกเมาเบอ 15

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมดมาฝนกบน าซาวขาว

วธใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน

เดก อาย 0-12 ป ครงละ 2 ชอนกาแฟ

ผใหญ อาย 13 ปขนไป ครงละ 1 ชอนชา

ตารางท 53 ต ารบยาแกตบทรด (PU 4)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช

รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

ตวยาหลก เตารางแดง Caryota mitis Lour. เหงา จด บ ารงตบ รกษาน าด 150 ตวยาชวย ยานาง Tiliacora triandra

(Colebr.) Diels. ราก ขม ดบพษรอน ถอนพษไข 30

คนทา Harrisonia perforata (Blanco) Merr.

ราก/ เนอไม

ขม ดบพษรอน ถอนพษไข 30

มะเดอชมพร Ficus racemosa L. ราก ฝาด ดบพษรอน ถอนพษไข 30 ชงช Caparis micracantha

DC. ราก/ ล าตน

ขม ดบพษรอน ถอนพษไข 30

ไมเทายายมอม Clerodendrum indicum (L.) Kuntze

ราก/ ล าตน

ขม ดบพษรอน ถอนพษไข 30

140

140

วธการปรงยา น าสมนไพรทงหมด ใสภาชนะ เตมน าสะอาดทวมต ารบยาสมนไพรประมาณ 1 นว ตมจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ จากนนเตมน าใหทวมยาเทาครงแรก แลวตมไปจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ แลวเตมน าจนทวมยาเทาครงแรกอกครง ตมจนน าเหลอ ½ ของภาชนะ ยกลงเทใสภาชนะรบประทาน วธใช รบประทานกอนอาหารวนละ 3 ครง เชา กลางวน เยน ครงละ 3 ชอนชา

2. ต ารบยาใชภายนอก

ตารางท 54 ต ารบยาพอกแกพษฝ (SC 3)

ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ น าหนก (กรม)

บวบก Centella asiatica (L. ) Urb. ใบ ขม ดดพษฝ ตามความเหมาะสม

วธการปรงยา น าสมนไพรบดละเอยด ผสมกบน าปนใส วธใช พอกบรเวณใตชายโครงขวาทงดานหนาและดานหลง ตารางท 55 ต ารบยาพอกแกพษฝ (SC 4 )

ชอสมนไพร

ชอวทยาศาสตร สวนทใช รสยา สรรพคณ

น าหนก (กรม)

นน Ceiba pentandra (L.) Gaertn. ใบ จด ดดพษฝ ตามความเหมาะสม

วธการปรงยา น าสมนไพรบดละเอยด ผสมกบน าปนใส วธใช พอกบรเวณใตชายโครงขวาทงดานหนาและดานหลง

141

141

ตารางท 56 ต ารบยาพอกแกพษฝ (SC 5) ชอสมนไพร ชอวทยาศาสตร สวนท

ใช รสยา สรรพคณ น าหนก

(กรม) อตพต Typhonium trilobatum

(L.) Schott ใบ จด -

เยน ดดพษฝ ตามความ

เหมาะสม วธการปรงยา

น าสมนไพรบดละเอยด ผสมกบน าปนใส

วธใช

พอกบรเวณใตชายโครงขวาทงดานหนาและดานหลง

142

142

ภาคผนวก 4 ขอมลการน าสมนไพรมาประกอบเปนต ารบยา จ านวน 97 ชนด ประกอบดวย พชวตถจ านวน 90 ชนด 78 สกล 45 วงศ (ตารางท 57) ธาตวตถ จ านวน 6 ชนด (ตารางท 58) และสตววตถจ านวน 1 ชนด (ตารางท 59) โดยมขอมล ชอวทยาศาสตร ชอทองถน วงศ ลกษณะวสย สวนทน ามาใช รสยา วธการน าไปใช และฤทธทางเภสชวทยาทเกยวของกบโรคตบ

143

ตารางท 57 พชสมนไพรทหมอพนบานใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ ชอวทยาศาสตร/วงศ ชอพนเมอง ลกษณะ

วสย สวนทใช รสยา ฤทธทางเภสชวทยา อางอง

ชนดพชสมนไพรทหมอพนบานใชซ ากน 3 คน และฤทธทางชวภาพทเกยวของกบโรคตบ 1. Aegle marmelos (L.) Correa ex Roxb./ Rutaceae

มะตม ไมตน ราก1 ผล เยน/หอมมน

Antioxidant and hypoglycemic activities

Upadhya et al. 2004

2.Capparis micracantha DC. /Capparaceae

ชงช ไมพม ราก/ล าตน1 ขม Antipyretic and antinociceptive activities

อนสรา จงชนะพงศ 2552

3.Clerodendrum indicum (L.) Kuntze /Lamiaceae

ไมเทายายมอม ไมลมลก ราก/ล าตน1 ขม Anti- inflammatory and antipyretic activities

Panthong et al. 2003

4.Cyperus rotundus L./Cyperaceae แหวหม ไมลมลก เหงา1 มน Antioxidant, antibacterial, cytotoxic

Kilani et al. 2008

5. Fibraurea tinctoria Lour. / Menispermaceae

ขมนเครอ ไมเถา เถา1 ขม Antioxidant and cytotoxic activities

Keawpradub et al. 2005

6. Ficus racemosa L. / Moraceae มะเดอชมพร ไมตน ราก1 ฝาด Antioxidant and analgesic activities

Londhe et al. 2012; Zulfiker et al. 2010

7. Harrisonia perforata (Blanco) Merr. / Simaroubaceae

คนทา ไมพม ราก/เนอไม1 ขม Anti-inflammatory activity Somsil et al. 2012

8.Terminalia chebula Retz. / Combretaceae

สมอไทย ไมตน ผล1 เปรยว–ฝาด

Antioxidant activity, oxidative stress

Mahesh et al. 2009;

144

9. Tiliacora triandra (Colebr.) Diels / Menispermaceae

ยานาง ไมเถา ราก1 ขม Antioxidant and analgesic activities

Tangsucharit et al. 2006

ชนดพชสมนไพรทหมอพนบานใชซ ากน 2 คน และฤทธทางชวภาพทเกยวของกบโรคตบ 1. Caesalpinia sappan L./ Fabaceae ฝาง ไมพม แกน1 เปรยว Antioxidant and anti-

inflammatory activities Wu et al. 2011 ; Jun et al. 2008

2. Cassia fistula L. / Fabaceae ราชพฤกษ ไมตน เนอในฝก1 หวาน Hepatoprotective on CCl4 toxicity Patwardhan et al. 2009 3. Cuminum cyminum L. */ Apiaceae เทยนขาว ไมลมลก ผล1 หอม Antioxidant activity Rebey et al. 2012 4. Dracaena cochinchinensis (Lour.) S.C. / Asparagaceae

จนทนแดง ไมพม เนอไม1 ขม Antinociceptive and antipyretic activities

Reanmongkol et al. 2006

5. Diospyros decandra Lour. / Ebenaceae จนทนขาว ไมตน เนอไม1 ขม-หอม Antioxidant activity ตองใจ ไพฑรยโยธนและ ปรมนทร วระศลป 2550

6. Eurycoma longifolia Jack / Simaroubaceae

ปลาไหลเผอก ไมพม ราก1 ขม Hepatoprotective on CCl4 toxicity Panjaitan et al. 2013

7. Myristica fragrans Houtt. / Myristicaceae จนทนเทศ ไมตน เนอไม1 ขม–หอม Anti-inflammatory activity Ozaki et al.1989 8. Nelumbo nucifera Gaertn. / Nelumbonaceae

บวหลวง ไมลมลก ดอก1 หอม Hepatoprotective on CCl4 toxicity and antioxidant activity

Huang et al. 2010

9. Nigella sativa L. */ Ranunculaceae เทยนด า ไมพม เมลด1 ขม–รอน Hepatoprotective on CCl4 toxicity Krishanan et al. 2012 10. Terminalia arjuna (Roxb. ex DC.) Wight & Arn. */ Combretaceae

สมอเทศ ไมตน ผล1 เปรยว–ฝาด

Cardiotoxicity, antioxidant activity, antimutagenic oxidative stress

Viswanatha et al. 2010; Ghosh et al. 2010

145

11. Terminalia bellirica (Gaertn.) Roxb. / Combretaceae

สมอพเภก ไมตน ผล1 เปรยว–ฝาด

Hepatoprotective activity Jadon et al. 2007

ชนดพชสมนไพรทหมอพนบานใชไมซ ากน และฤทธทางชวภาพทเกยวของกบโรคตบ 1.Acanthus ebracteatus Vahl / Acanthaceae เหงอกปลา

หมอ ไมตน ทงตน1 เคม Hepatoprotective activity Babu et al. 2001

2. Alyxia reinwardtii Blume / Apocynaceae ชะลด ไมเถา เปลอกเถา1

หอม Antioxidant activity Rattanapan et al. 2012

3. Amomum testaceum Ridl. / Zingiberaceae กระวาน ไมลมลก ผล1 หอม–รอน

Antioxidant activity Tuekaew et al. 2014

4. Anethum graveolens L.*/ Apiaceae เทยนตาตกแตน

ไมลมลก ผล1 หอม–รอน

Antioxidant activity Shyu et al. 2009

5. Angelica dahurica (Hoffm.) Benth. & Hook.f. ex Franch. & Sav.*/ Apiaceae

โกฐสอ ไมลมลก เหงา1 หอม Anti-inflammatory activity Lee et al. 2011

6. Angelica sinensis (Oliv.) Diels */ Apiaceae

โกฐเชยง ไมลมลก เหงา1 หอม Hepatoprotective activity Yu et al., 2013

7. Artemisia pallens Wall. ex DC.* / Asteraceae

โกฐจฬาลมพา ไมลมลก ใบ1 ขม Antioxidant activity Gouveia et al. 2013

8. Atractylodes lancea (Thunb.) DC.* / Asteraceae

โกฐเขมา ไมลมลก เหงา1 หอม–ขม Cytotoxic activity Koonrungsesomboon et al. 2014

9. Avicennia alba Blume / Acanthaceae แสมทะเล ไมตน เนอไม1 เคม Antioxidant activity Caregnato et al. 2008 10. Bauhinia acuminata L. / Fabaceae กาหลง ไมพม ใบ1 จด Antibacterial activity Phansri et al. 2011

146

11. Biophytum sensitivum (L.) DC. / Oxalidaceae

กระทบยอด ไมลมลก ทงตน1 จด Anti- inflammatory activity Jachak et al. 1999

12. Breynia retusa (Dennst.) Alston / Phyllanthaceae

กางปลาแดง ไมพม ราก1 จด Antioxidant activity Banerjee and Bonde 2011

13. Bridelia ovate Decne. Scan / Phyllanthaceae

มะกา ไมตน ใบ1 ขม Cytotoxic activity Saetung et al. 2005

14. Carissa spinarum L. / Apocynaceae หนามพรม ไมพม เนอไม1 ขม Hepatoprotective activity Hegde et al. 2012 15. Ceiba pentandra (L.) Gaertn. / Malvaceae

นน ไมตน ใบ2 จด Antioxidant activity Loganayaki, et al. 2013

16. Centella asiatica (L.) Urb. / Apiaceae บวบก ไมลมลก ใบ2 ขม Anti-inflammatory and anti-allergic activities

George and Joseph 2009

17.Cinnamomum bejolghota (Buch.-Ham.) Sweet */ Lauraceae

สมลแวง ไมตน เปลอกตน1

หอม–รอน

Antibacterial activity Wannissorn et al. 2005

18.Cinnamomum parthenoxylon (Jack) Meisn. / Lauraceae

เทพธาโร ไมตน เนอไม1 หอม–รอน

Anti-inflammatory activity Pukdeekumjorn et al. 2013

19.Coriandrum sativum L. / Apiaceae ผกชลา ไมลมลก ผล1 หอม Hepatoprotective activity Sreelatha et al. 2009 20. Dischidia major (Vahl) Merr. / Apocynaceae

จกโรหณ ไมเถา ทงตน1 ฝาด Antioxidant activity Manosroi et al. 2008

21. Flueggea virosa (Roxb. ex Willd.) voigt / Phyllanthaceae

กางปลาขาว ไมพม ราก1 จด Anti-inflammatory and anti-pyretic activities

Ezeonwumelu et al. 2012

147

22. Foeniculum vulgare Mill.*/ Apiaceae เทยนขาวเปลอก

ไมลมลก ผล1 หอม–รอน

Anti-inflammatory activity Choi and Hwang 2004

23.Gmphrena globosa L. / Amaranthaceae บานไมรโรย ไมลมลก ทงตน1 จด Anti-inflammatory activity Silva et al. 2012 24. Heliotropium indicum L. / Boraginaceae หญางวงชาง ไมลมลก ทงตน1 จด Wound healing Reddy et al. 2002 25.Hydnophytum formicarum Jack / Rubiaceae

หวรอยร ไมพม ล าตน1 เมาเบอ Antioxidant and antimicrobial activities

Prachayasittikul et al. 2008

26.Kaempferia galanga L. / Zingiberaceae เปราะหอม ไมลมลก เหงา1 หอม–รอน

Antinociceptive activity Ridtitid et al. 2008

27. Leonurus sibiricus L. / Lamiaceae กญชาเทศ ไมลมลก ใบ1 หอม Anti- inflammatory and analgesic activities

Islam et al. 2005

28. Lepidium sativum L.*/ Brassicaceae เทยนแดง ไมลมลก เมลด1 ขม Antioxidant activity Agarwal and Verma, 2011

29. Ligusticum sinense Oliv. cv. Chuanxiong */ Apiaceae

โกฐหวบว ไมลมลก เหงา1 หอม–รอน

Antioxidant and antibacterial activities

Wang et al. 2011

30. Maclura cochinchinensis (Lour.) Corner / Moraceae

แกแล ไมพม เนอไม1 ขม Anti-herpes simplex activity Bunyapraphatsara et al. 2000

31. Mesua ferrea L. / Clusiaceae บนนาค ไมตน ดอก1 หอมเยน Anti-inflammatory activity Gopalakrishnan et al. 1980

32. Mimosa pudica L. / Fabaceae ไมยราบ ไมลมลก ราก1 จด Hypolipidemic activities Rajendran and Krishnakumar 2010

148

33. Mitragyna speciosa (Roxb.) Korth / Rubiaceae

กระทอม ไมตน ใบ1 เมาเบอ Antioxidant and Antibacterial activities

Parthasarathy et al. 2009

34. Moringa oleifera Lam. / Moringaceae มะรม ไมตน ผล1 มน Antioxidant activity Maksab and Wichairam 1999

35. Morus alba L. / Moraceae หมอน / ผกโขมหน

ไมพม เนอไม1 จด Antioxidant and antiulcer activities

Ahmad et al. 2013

36. Oenanthe javanica (Blume) DC. / Apiaceae

ผกชลอม ไมลมลก ผล1 หอม Anti-hepatitis B and cytotoxic activities

Han et al. 2008

37. Phyllanthus acidus (L.) Skeels / Phyllanthaceae

มะยม ไมตน ราก1 เมาเบอ Hepatoprotective activity Jain and Singhai 2011

38. Phyllanthus amarus Schumach. & Thonn. / Phyllanthaceae

หญาใตใบ ไมลมลก ทงตน1 ขม Hepatoprotective and cytotoxic activities

Pramyothin et al. 2007

39. Piper chaba Hunter / Piperaceae ดปล ไมเถา ผล1 รอน Hepatoprotective on D-GaIN / LPS toxicity

Matsuda et al. 2009

40. Piper ribesoides Wall. */ Piperaceae สะคาน ไมเถา เถา1 รอน Cytotoxic activity Sriwiriyajan et al. 2014 41. Plumbago indica L. / Plumbaginaceae เจตมลเพลง

แดง ไมลมลก ราก1 รอน Hepatoprotective on APAP

toxicity Rajasekaran and Periasamy 2011

42. Polyalthia suberosa (Roxb.) Thwaites/ Annonaceae

น านอง ไมตน เนอไม1 จด Analgesic activity Labu et al. 2013

43. Rheum officinale Baill. */ Polygonaceae โกฐน าเตา ไมลมลก ราก1 หอม Antioxidant activity Cai et al. 2004

149

44. Rhinacanthus nasutus (L.) Kurz / Acanthaceae

ทองพนชง ไมพม ราก1 เมาเบอ Antioxidant, oxidative stress Visweswara et al. 2012

45. Sapindus rarak DC. */ Sapindaceae มะค าดควาย ไมตน ผล1 ขม Cytotoxicity and antimicrobial activity

Saetung et al. 2005

46. Sida acuta Burm. f. / Malvaceae หญาขดใบยาว ไมลมลก ราก1 จด Hepatoprotective of APAP activity

Sreedevi et al. 2009

47. Sida rhombifolia L. / Malvaceae หญาขดใบเวา ไมลมลก ทงตน1 จด Anti-inflammatory activity Narendhirakannan and Limmy 2012

48. Solanum indicum L. / Solanaceae มะแวงขม ไมพม ผล1 ขม Antioxidant activity Dri et al. 2010 49. Stephania suberosa Forman / Menispermaceae

บอระเพดพงชาง

ไมเถา หว1 เมาเบอ Antioxidant activity Pongpiriyadacha et al. 2009

50. Suregada multiflora (A.Juss.) Baill. */ Euphorbiaceae

ขนทองพยาบาท

ไมตน ราก1 เมาเบอ Anti-inflammatory activity Tewtraku et al. 2011

51. Syzygium aromaticum (L.) Merr. & L. M. Perry*/ Myrtaceae

กานพล ไมตน ดอกตม1 รอน Antioxidant activity Lee et al., 2001

52. Tribulus terrestris L. / Zygophyllaceae โคกกระสน ไมลมลก ทงตน1 จด Antihypertensive activity Phillips et al. 2006 53. Typhonium trilobatum (L.) Schott / Araceae

อตพด ไมลมลก ใบ2 จด–เยน Analgesic and anti-inflammatory activities

Ali et al. 2012

54. Vetiveria zizanioides (L.) Nash / Poaceae

แฝกหอม ไมลมลก เหงา1 หอม Anti- inflammatory activity Chou et al. 2012

150

55. Wrightia arborea (Dennst.) Mabb. / Apocynaceae

โมกมน ไมตน เนอไม1 มน Wound healing Devi and Divakar 2012

ชนดพชสมนไพรทหมอพนบานใชไมซ ากน และไมพบรายงานฤทธทางชวภาพทเกยวของกบโรคตบ 1. Anaxagorea luzonensis A. Gray/ Annonaceae

ก าลงววเถลง ไมเถา ทงตน1 ขม - -

2. Capparis acutifolia Sweet subsp. / Capparaceae

ชงชใบเหลยม ไมพม ราก เนอไม1

ขม - -

3. Caryota mitis Lour. / Arecaceae เตารางแดง ไมตน เหงา1 จด - - 4. Coix lachryma - jobi L./ Poacea เดอยหน ไมลมลก ทงตน เยนจด - - 5. Gymnopetalum integrifolium (Roxb.) Kurz /.Cucurbitaceae

ขกาแดง ไมเถา ผล เมลด1 ขม -

-

6. Lepionurus sylvestris Blume / Opiliaceae หมากหมก ไมพม ราก1 เมาเบอ - - 7. Senna garrettiana (Craib) H.S. Irwin & Barneby / Fabaceae

แสมสาร ไมตน เนอไม1 ขม - -

8. Tinospora baenzigeri Forman / Menispermaceae

ชงชาชาล ไมเถา เถา1 ขม - -

9. Torenia fournieri Linden ex E.Fournier./ Linderniaceae

หญาเกลดหอย

ไมลมลก ทงตน1 ขม - -

ชนดพชทไมสามารถระบชอวทยาศาสตรได 1. Rafflesia sp. / Rafflesiaceae บวผด ไมลมลก ดอก1 หอม - -

151

2. Smilax sp1. / Smilacaceae ขาวเยนใต ไมเถา หว1 เมาเบอ Anti-inflammatory and cytotoxic activities

Saetung et al. 2005

3. Smilax sp2. / Smilacaceae ขาวเยนเหนอ ไมเถา หว1 เมาเบอ Anti- estrogenic activity Wungsintaweekul et al. 2011

4. Zingiber sp. / Zingiberaceae ขงแหง ไมลมลก เหงา1 รอน - - 5. Unknown 1 มหาละลาย ไมตน เนอไม1 เยน - - 6. Unknown 2 หวาหน ไมตน เนอไม ขม มน - -

หมายเหต: 1 ใชเปนสวนประกอบในต ารบยา และนยมตมน าดม 2 ต าพอกบรเวณรอยโรค, CCl4 = Carbon tetrachloride, APAP = acetaminophen or paracetamol, * = พชสมนไพรชนดน าเขาจากตางประเทศ ไมสามารถเกบตวอยางได อางองชอวทยาศาสตรจากหนงสอและงานวจยตาง ๆ

152

ตารางท 58 ธาตวตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ

ตารางท 59 สตววตถทใชประกอบต ารบยารกษาโรคตบ

ชอวทยาศาสตร ชอสามญ รสยา สรรพคณทางยา อางอง 1.Hydrated potassium aluminium sulphate (K2SO4.Al2(SO4)3.24 H2O)

สารสม ฝาดเปรยว

สมานทงภายในภายนอก แกหนองในและหนองเรอรง ขบปสสาวะ ขบนว

ชยนต พเชยรสนทรและวเชยร จรวงศ 2556

2.Potassium nitrate (KNO3) ดนประสวขาว

เคมปรา เยน

ขบลมทค งคางตามเสน ถอนพษ ขบปสสาวะ

ชยนต พเชยรสนทรและวเชยร จรวงศ 2556

3.Sodium Borate (Na2B4O7) น าประสานทอง

เยน แกไขผอมเหลอง แกฟกบวม แกไอ ขบเสมหะ

ชยนต พเชยรสนทรและวเชยร จรวงศ 2556

4.Sodium chloride (NaCl) เกลอ เคม แกน าดพการ แกโรคทองมาน ชยนต พเชยรสนทรและวเชยร จรวงศ 2556

5.Arsenic disulphide (As2S2) ก ามะถนแดง

ปรา ลางหวฝ รกษาทอง แกลมปวง ชยนต พเชยรสนทรและวเชยร จรวงศ 2556

6.Magnesium sulphate heptahydrate (MgSO4.7H2O)

ดเกลอฝรง เคม ขม เยน

ขบน าด ยาระบาย ชยนต พเชยรสนทรและวเชยร จรวงศ 2556

ชอวทยาศาสตร วงศ ชอสามญ รสยา สรรพคณทางยา อางอง 1.Unknown 3 - กลปงหา ฝาดเคม สมานแผล -

153

153

ภาคผนวก 5

- ระดบชวเคมในเลอด - ระดบรดวซกลตาไธโอนและมาลอนไดอลดไฮดในตบ - กราฟมาตรฐานปรมาณรดวซกลตาไธโอน - กราฟมาตรฐานระดบมาลอนไดอลดไฮด

154

ตารางท 60 ระดบชวเคมในเลอด

Group/Treatment Rat

number

Body weight

(g)

AST (U/L)

ALT (U/L)

ALP (U/L)

Indirect Bilirubin (mg %)

Direct Bilirubin (mg %)

Total Bilirubin (mg %)

Total Protein (g/dl)

Albumin (g/dl)

Globulin (g/dl)

หมายเหต

1 1 209 200 64 144 0.2 0.32 0.52 7.02 3.70 3.32 Control 2 243 159 76 124 0.58 0.08 0.66 6.58 3.58 3.00 น ากลน 3 251 122 80 116 0.18 0.18 0.36 6.64 3.52 3.12

4 248 156 76 113 0.76 0.01 0.77 6.67 3.58 3.09

5 255 122 70 124 0.42 0.02 0.44 7.06 3.34 3.72

6 247 310 63 157 0.37 0.03 0.40 5.90 3.70 2.20

7 254 226 69 173 0.53 0.07 0.60 6.80 4.30 2.50

8 217 143 48 135 0.24 0.16 0.40 6.40 3.90 2.50

9 236 135 45 162 0.38 0.02 0.40 5.70 3.80 1.90

10 205 148 43 138 0.38 0.02 0.40 5.40 3.40 2.00

2 1 230 188 80 128 0.46 0.38 0.84 6.90 3.44 3.46 Paracetamol 2 240 216 103 127 0.67 0.06 0.73 6.87 3.45 3.42

2 g/kg 3 237 132 96 142 0.46 0.26 0.72 6.68 3.52 3.16 4 241 184 74 188 0.3 0.38 0.68 6.50 3.50 3.00 5 251 262 172 142 0.41 0.01 0.42 6.56 3.56 3.00

155

6 256 265 74 216 0.34 0.06 0.40 6.1 4.00 2.10 7 236 316 72 295 0.38 0.02 0.40 5.9 3.80 2.10 8 226 201 42 164 0.54 0.06 0.60 5.9 3.60 2.30 9 218 148 62 145 0.38 0.02 0.40 5.8 3.70 2.10 3 1 219 132 66 122 0.3 0.42 0.72 6.54 3.34 3.20

สารสกดต ารบยา 2 234 120 63 127 0.59 0.02 0.61 7.17 3.48 3.69 KK1 3 244 96 52 94 0.8 1.0 1.80 6.76 3.56 3.20

200 mg/kg 4 245 96 48 94 0.12 0.4 0.52 6.74 3.58 3.16 5 254 137 82 131 0.59 0.02 0.61 6.31 3.30 3.01 6 231 238 53 126 0.48 0.02 0.50 6.00 3.80 2.20 7 267 193 57 215 0.47 0.03 0.50 6.00 3.80 2.20 8 250 159 40 153 0.34 0.06 0.40 5.70 3.60 2.10 9 247 197 36 141 0.36 0.04 0.40 5.90 3.80 2.10 4 10 259 160 57 133 0.36 0.04 0.40 5.70 3.70 2.00

สารสกดต ารบยา 1 226 184 106 588 0.4 0.08 0.48 6.92 3.14 3.78 KK1 50 mg/kg 2 223 289 207 133 0.76 0.12 0.88 6.59 3.62 2.97

+ 3 234 114 58 154 0.26 0.14 0.40 7.96 4.18 3.78 Paracetamol 4 255 90 60 132 0.12 0.28 0.40 6.50 3.76 2.74

2g/kg 5 261 300 10 295 0.6 1.05 1.65 6.72 3.64 3.08

156

6 241 189 53 210 0.36 0.04 0.40 5.70 3.80 1.90 7 262 394 81 186 0.65 0.05 0.70 5.60 3.50 2.10 8 244 363 67 203 0.82 0.08 0.90 6.10 3.70 2.40 9 260 144 315 291 0.97 0.23 1.20 6.30 3.00 3.30 Hemolysis 2+ 10 250 218 53 158 0.49 0.01 0.50 5.70 3.60 2.10 5 1 227 169 120 127 0.53 0.11 0.64 6.56 3.53 3.03

สารสกดต ารบยา 2 242 163 88 163 0.76 0.18 0.94 6.74 3.58 3.16 KK1 100 mg/kg 3 252 133 74 165 0.7 0.14 0.84 6.68 3.81 2.87

+ 4 244 173 63 185 0.6 0.02 0.62 7.49 3.92 3.57 Paracetamol 5 254 121 67 173 0.37 0.40 0.77 6.69 3.66 3.03

2g/kg. 6 232 165 140 335 1.5 0.60 2.10 8.30 4.80 3.50 Hemolysis 2+ 7 251 357 64 215 0.54 0.16 0.70 7.10 4.50 2.60 8 243 291 81 210 0.58 0.02 0.60 7.30 4.50 2.80 9 246 261 73 216 0.8 0.20 1.00 8.00 4.70 3.30 Hemolysis 1+ 6 1 220 131 90 174 0.7 0.02 0.72 6.27 3.61 2.66

สารสกดต ารบยา 2 236 118 57 138 0.82 0.04 0.86 6.89 3.78 3.11 KK1 200 mg/kg 3 235 100 53 141 0.9 0.08 0.98 6.55 3.50 3.05

+ 4 245 116 54 138 0.12 0.32 0.44 7.04 3.68 3.36 Paracetamol 2g/kg 5 257 243 44 182 0.38 0.02 0.40 6.20 3.90 2.30

157

6 249 232 37 180 0.37 0.03 0.40 7.00 4.50 2.50 7 254 219 49 193 0.56 0.04 0.60 7.80 4.90 2.90 8 237 153 155 222 0.78 0.02 0.80 7.00 4.20 2.80 7 1 237 174 86 186 0.1 0.26 0.36 7.44 3.58 3.86

Curcumin 2 239 117 63 161 0.18 0.70 0.88 6.91 3.67 3.24 100 mg/kg + 3 251 137 86 154 0.6 0.18 0.78 7.01 3.51 3.50 Paracetamol 4 252 158 76 158 0.5 0.30 0.80 6.56 3.61 2.95

2g/kg. 5 249 217 107 127 0.86 0.22 1.08 6.83 3.70 3.13 6 261 448 96 218 0.49 0.01 0.50 7.80 4.70 3.10 7 262 439 74 193 0.42 0.08 0.50 6.40 4.20 2.20 8 240 264 67 218 0.38 0.02 0.40 6.10 4.20 1.90 9 243 419 250 184 3.03 0.07 3.10 6.80 3.90 2.90 Hemolysis 4+

158

158

ตารางท 61 ระดบรดวซกลตาไธโอนและมาลอนไดอลดไฮดในตบ

Group/Treatment Rat

number

Body weight

(g)

Liver weight

(g)

GSH (µmole/g liver)

MDA (nmol/g liver)

1 1 275 10.20 3.00 38.20 Control 2 260 9.80 3.36 48.35 น ากลน 3 254 8.70 3.66 36.75

4 213 8.60 4.62 52.70 5 325 11.70 1.20 38.20 6 309 9.90 1.13 51.25 7 280 9.40 1.50 41.10 8 321 9.70 1.80 71.54 9 331 11.10 1.20 46.90 2 1 281 8.90 1.32 30.96

Paracetamol 2 280 9.00 1.68 42.55 2 g/kg 3 264 9.60 2.28 30.96

4 269 10.00 1.50 32.41 5 208 7.20 1.74 75.88

6 342 10.10 1.20 51.25 7 333 10.30 0.68 61.39 8 300 9.30 1.73 44.00 9 306 8.60 1.05 52.70 10 302 8.90 0.98 46.90

3 1 266 8.00 3.48 33.86 สารสกดต ารบ 2 265 9.20 2.46 51.25 ยา KK1 200 3 260 7.70 3.24 32.41

mg/kg 4 270 8.10 2.94 39.65

5 240 7.70 2.88 54.14

6 343 11.60 1.13 55.59 7 337 11.90 1.43 41.10

8 282 8.40 1.58 54.14

159

159

9 345 11.80 1.20 46.90 10 314 10.20 1.88 41.10

4 1 244 7.60 1.02 39.65 สารสกดต ารบ 2 224 8.30 2.34 32.41

ยา KK1 50 3 260 8.40 2.34 38.20 mg/kg 4 277 9.60 1.74 45.45

+ 5 283 9.50 2.22 64.29 Paracetamol 6 301 8.60 0.75 46.90

2g/kg. 7 332 9.60 0.68 52.70 8 318 9.40 1.05 55.59 9 343 10.40 0.60 42.55 10 301 8.40 0.30 42.55 5 1 269 9.00 1.20 29.51

สารสกดต ารบยา 2 256 9.00 1.38 44.00 KK1 3 265 9.60 2.10 42.55

100 mg/kg 4 283 9.40 1.50 33.86 + 5 240 7.80 1.68 41.10

Paracetamol 6 329 10.20 1.13 41.10 2g/kg. 7 326 9.40 1.20 51.25

8 322 10.20 0.30 44.00 9 347 10.70 0.30 48.35 10 269 8.30 0.60 49.80 6 1 258 9.10 2.34 41.10

สารสกดต ารบยา 2 276 9.20 1.86 38.20 KK1 3 257 8.40 3.06 38.20

200 mg/kg + 4 256 8.30 3.12 32.41 Paracetamol. 5 227 7.90 1.92 41.10

2g/kg 6 301 8.40 0.90 45.45 7 320 10.20 0.90 54.14

8 341 11.40 1.05 48.35 9 272 7.70 0.90 58.49

160

160

10 328 10.20 0.75 41.10 7 1 270 8.00 2.04 39.65

Curcumin 2 275 9.20 1.62 54.14 100 mg/kg + 3 242 7.70 1.86 36.75 Paracetamol. 4 281 8.10 1.50 45.45

2g/kg 5 229 7.70 1.98 39.65 6 302 8.80 0.75 42.55 7 311 9.00 0.75 42.55 8 340 10.30 0.98 44.00 9 342 10.30 0.75 38.20 10 271 7.10 0.60 44.00

161

161

กราฟมาตรฐานของปรมาณกลตาไธโอน กราฟมาตรฐานของปรมาณรดวซกลตาไธโอนไดจากการเตรยมสารละลายกลตาไธโอน 3.1 มก. ใน 0.5 % sulfosalicylic acid แลวน ามาเตรยมสารละลายมาตราฐานทความเขมขน 0, 250, 500, 750, 1,000 µM จากนนน ามาวเคราะหหาปรมาณรดวซกลตาไธโอนดวยเครอง Spectrophotometer ทความยาวคลน 412 นาโนเมตร

รปท 5 กราฟมาตรฐานปรมาณรดวซกลตาไธโอน

y = 0.0005x + 0.075 R² = 0.9992

0

0.2

0.4

0.6

0.8

0 250 500 750 1000

O.D

412

Concentration (µM)

Standard curve of GSH

162

162

กราฟมารตฐานระดบมาลอนไดอลดไฮด กราฟมาตรฐานของระดบมาลอนไดอลดไฮด เตรยมไดจากน าสารละลาย

1,3,3,3,tetramethoxypropane (TMP) 10 µl เตมน ากลน 990 µl. แลวน ามาเตรยมทความเขมขน 1.56, 3.13, 6.25, 12.5, 25 และ 50 nmole/ml จากนนน ามาวเคราะหหาระดบมาลอนไดอลดไฮดดวยเครอง Spectrophotometer ทความยาวคลน 532 นาโนเมตร

รปท 6 กราฟมาตรฐานระดบมาลอนไดอลดไฮด

y = 0.0138x + 0.0032 R² = 0.9946

0

0.2

0.4

0.6

0.8

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

O.D.

532

Concentration (nmol/g.liver)

Standard curve of MDA