กระทรวงสาธารณส�ข

มนุ�ษย์�ร� �จั�กร�กษาตั�วมาแตั�ดึ�กดึ�าบรรพ์� โดึย์ส�ญชาตั"ญาณแห่�งการธ�ารงไว�ซึ่�&งความอย์��รอดึของตันุเองไดึ�ม*อย์��ในุตั�วของมนุ�ษย์�ตั�,งแตั�เก"ดึม*มนุ�ษย์�มาในุโลกนุ*, การสาธารณส�ขในุย์�คดึ�,งเดึ"มนุ*,ก.ม*อย์��บ�าง แตั�ส�วนุมากจัะเนุ�นุดึ�านุการแพ์ทย์�  คนุย์�คนุ*,เช/&อว�าโรคเก"ดึจัากปรากฏการณ�ตัามธรรมชาตั" การท*&มนุ�ษย์�จัะพ์�นุจัากโรคภั�ย์ไข�เจั.บไดึ�ก.โดึย์การเซึ่�นุไห่ว� การบ�ชาย์�นุตั� เป3นุตั�นุ

บ�คคลส�าค�ญท*&เร"&มงานุทางดึ�านุสาธารณส�ข ค/อ พ์ระพ์�ทธเจั�า และห่มอช*วกโกมารภั�จัจั� ผู้��เป3นุห่มอสม�นุไพ์ร พ์ระพ์�ทธเจั�าทรงเป3นุนุ�กการสาธารณส�ขท*&ย์อดึเย์*&ย์ม เพ์ราะท�านุไดึ�ทรงบ�ญญ�ตั"ให่�พ์ระตั�องดึ/&มนุ�,าจัากเคร/&องกรองนุ�,า และห่�ามพ์ระสาวกของพ์ระองค�ถ่�าย์อ�จัจัาระ ป7สสาวะ ลงในุแม�นุ�,าล�าคลอง

จัากศิ"ลาจัาร�กของอาณาจั�กรขอม ซึ่�&งจัาร�กไว�ว�า ประมาณ พ์.ศิ. 1725-1729 พ์ระเจั�าช�ย์วรม�นุท*& 7 ทรงบ�าเพ์.ญพ์ระราชก�ศิลตัามความเช/&อในุพ์ระพ์�ทธศิาสนุา โดึย์สร�างสถ่านุพ์ย์าบาล เร*ย์กว�า อโรคย์าศิาลาข�,นุ 102 แห่�ง ในุบร"เวณภัาคตัะว�นุออกเฉี*ย์งเห่นุ/อของไทย์ และบร"เวณใกล�เค*ย์ง

ยุ�คก่�อนประวั�ติ�ศาสติร�ของไทยุ

ยุ�คประวั�ติ�ศาสติร�ยุ�คส�โขท�ยุ

การแพ์ทย์�ในุสม�ย์ส�โขท�ย์ ม*การค�นุพ์บห่"นุบดึย์าสม�ย์ทวาราวดึ* ซึ่�&งเป3นุย์�คก�อนุสม�ย์ส�โขท�ย์ และไดึ�พ์บศิ"ลาจัาร�กของพ์�อช�นุรามค�าแห่งบ�นุท�กว�า ทรงสร�างสวนุสม�นุไพ์รขนุาดึให่ญ�ไว�บนุเขาห่ลวง ห่ร/อเขาสรรพ์ย์าซึ่�&งป7จัจั�บ�นุอย์��ในุเขตัอ�าเภัอค*ร*มาศิ จั�งห่ว�ดึส�โขท�ย์ส�าห่ร�บให่�ราษฎรไดึ�เก.บสม�นุไพ์ร ไปใช�ร�กษาโรคในุย์ามเจั.บป;วย์

ศิ"ลาจัาร�กกล�าวว�า ความสมบ�รณ�ของพ์/ชพ์�นุธ��ธ�ญญาห่ารว�า "ป;าพ์ร�าวก.ห่ลาย์ในุเม/อง ป;าลาวก.ห่ลาย์ในุเม/อง ห่มากม�วง ก.ห่ลาย์ในุเม/อง ห่มากขามก.ห่ลาย์ในุเม/อง"

ดึ�านุอาห่าร ศิ"ลาจัาร�กว�า "ในุนุ�,าม*ปลา ในุนุาม*ข�าว" แสดึงถ่�งความสมบ�รณ�ดึ�านุอาห่ารโปรตั*นุและอาห่ารแป<งดึ�วย์

ยุ�คประวั�ติ�ศาสติร�ยุ�คอยุ�ธยุา

จัากบ�นุท�กประว�ตั"ศิาสตัร�ว�า ไดึ�เก"ดึโรคตั"ดึตั�ออ�นุตัราย์ข�,นุในุเม/องอ��ทองอ�นุเป3นุเม/องห่ลวงเดึ"มจันุประชาชนุ ตั�องอพ์ย์พ์มาตั�,งเม/องให่ม� ค/อ กร�งศิร*อย์�ธย์า เพ์*ย์งระย์ะเวลา 7-8 ป= ไดึ�เก"ดึม*อห่"วาตักโรคข�,นุเป3นุคร�,งแรกในุกร�งศิร*อย์�ธย์า จันุถ่�งป=พ์�ทธศิ�กราช 2077 ปรากฏตัามพ์งศิาวดึารว�า ไดึ�ม*ไข�ทรพ์"ษระบาดึเป3นุเห่ตั�ให่�พ์ระบรมราชาท*& 4 แห่�งกร�งศิร*อย์�ธย์าประชวรและสวรรคตั แพ์ทย์�ก.ม*ไม�พ์อแก�พ์ลเม/อง สาเห่ตั�ของโรคก.ไม�ทราบแนุ�ช�ดึ เช�นุ ในุตัอนุตั�นุศิตัวรรษท*& 18 ม*ข�อความท*&กล�าวถ่�งประเทศิไทย์ไดึ�ประสบท�พ์ภั"กขภั�ย์อย์�างร�าย์แรง ล�านุ�,าเจั�าพ์ระย์าตัอนุเขตักร�งศิร*อย์�ธย์านุ�,นุนุ�,าในุล�านุ�,างวดึข�งจันุเป3นุส*เข*ย์วและม*กล"&นุเห่ม.นุโรคภั�ย์ไข�เจั.บก.อ�บ�ตั"ตัามเจั�าห่นุ�าท*&ฝ่;าย์ปกครองไดึ�ห่�ามไม�ให่�ราษฎรใช�นุ�,าในุแม�นุ�,าบร"โภัค และเนุ/&องจัากราษฎรขาดึนุ�,าบร"โภัค จั�งเก/อบเก"ดึจัลาจัลข�,นุภัาย์ในุประเทศิ ว"ธ*โฆษณาชวนุเช/&อในุสม�ย์ค/อการใช�ถ่/อผู้*และเทวดึาก�บส"&งอ/&นุๆมาห่ลอกล�อ ม*ความประสงค�อย์�างเดึ*ย์วขอให่�ประชาชนุเช/&อและท�าตัามก.แล�วก�นุเป3นุอ�นุใช�ไดึ�ท� ,งส",นุ แตั�ราษฎรม*ความสงส�ย์ไม�เช/&อ พ์าก�นุไปร"มแม�นุ�,าลองใช�นุ�,านุ�,นุทาผู้"วของตันุทดึลองดึ� แตั�ดึ�วย์ความเคราะห่�ดึ*ท*&ฝ่นุไดึ�เก"ดึตักลงมาอย์�างห่นุ�กเห่ตั�การณ�ร�าย์แรงท*&คาดึห่มาย์ไว�ว�า นุ�าจัะเก"ดึข�,นุ จั�งสงบไป

ยุ�คประวั�ติ�ศาสติร�ยุ�คอยุ�ธยุา

การท*&เจั�าห่นุ�าท*&ฝ่;าย์ปกครองประกาศิห่�ามใช�นุ�,าโสโครกนุ*, นุ�บเป3นุคร�,งแรกว�าประเทศิไทย์นุ�าจัะร� �จั�กการสาธารณส�ขท�,งในุย์�คนุ*,พ์ลเม/องของเราไดึ�ลดึนุ�อย์ลงไปมาก เนุ/&องจัากเส*ย์ช*ว"ตัไปในุสงครามบ�อย์คร�,ง ก�าล�งตั�านุทานุของพ์วกไทย์เรารวมท�,งก�าล�งกาย์ก�าล�งใจัอ�อนุลงไปมาก ตั�อเนุ/&องไปถ่�งความอดึอย์าก เป3นุเห่ตั�ให่�เก"ดึโรคตั"ดึตั�อไดึ�ง�าย์ กร�งศิร*อย์�ธย์าตั�องพ์"นุาศิลง ในุว�นุท*& 7 เมษาย์นุ พ์�ทธศิ�กราช 2310 บ�านุเม/องช�าร�ดึทร�ดึโทรมห่�กพ์�งโรคภั�ย์ไข�เจั.บก.ทว*ข�,นุอย์��ในุล�กษณะบ�านุแตัก สาแห่รกขาดึ อาดึ�รไปดึ�วย์กล"&นุซึ่ากศิพ์

ม*ห่ล�กฐานุทางประว�ตั"ศิาสตัร�ว�า การแพ์ทย์�ในุสม�ย์อย์�ธย์าม*ล�กษณะการผู้สมผู้สานุ ปร�บประย์�กตั�มาจัากการแพ์ทย์�ของอ"นุเดึ*ย์ท*&เร*ย์กว�า อาย์�รเวทและการแพ์ทย์�ของจั*นุ รวมท�,งความเช/&อทางไสย์ศิาสตัร� และโห่ราศิาสตัร� ท�,งนุ*,เพ์/&อให่�สอดึคล�องก�บสภัาพ์ของช�มชนุ

ในุสม�ย์สมเดึ.จัพ์ระนุาราย์ณ�มห่าราช พ์บบ�นุท�กว�า ม*ระบบการจั�ดึห่าย์าท*&ช�ดึเจันุ ส�าห่ร�บประชาชนุจัะม*แห่ล�งจั�าห่นุ�าย์ย์าและสม�นุไพ์รห่ลาย์แห่�งท�,งในุและนุอกก�าแพ์งเม/องม*การรวบรวมตั�าร�บย์าตั�าง ๆ ข�,นุเป3นุคร�,งแรกในุประว�ตั"ศิาสตัร�การแพ์ทย์�ไทย์ เร*ย์กว�า ตั�าราพ์ระโอสถ่พ์ระนุาราย์ณ�

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 1

พ์ระบาทสมเดึ.จัพ์ระพ์�ทธย์อดึฟ้<าจั�ฬาโลกมห่าราช ไดึ�ทรงปฏ"ส�งขรณ�ว�ดึโพ์ธารามห่ร/อว�ดึโพ์ธ"Dข�,นุเป3นุพ์ระอารามห่ลวงให่�ช/&อว�า ว�ดึพ์ระเชตั�พ์นุว"มลม�งคลาราม ทรงให่�รวบรวมและจัาร�กตั�าราย์า และฤาษ*ดึ�ดึตันุไว�ตัามศิาลาราย์ ส�าห่ร�บการจั�ดึห่าย์าของราชการม*การจั�ดึตั�,งกรมห่มอโรงพ์ระโอสถ่ คล�าย์ก�บในุสม�ย์อย์�ธย์า ผู้��ท*&ร �บราชการ เร*ย์กว�า ห่มอห่ลวง ส�วนุห่มอท*&ร �กษาประชาชนุท�&วไป เร*ย์กว�า ห่มอราษฎร ห่ร/อห่มอเชลย์ศิ�กดึ"D

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 2

พ์ระบาทสมเดึ.จัพ์ระพ์�ทธเล"ศิห่ล�านุภัาล�ย์ ทรงให่�รวบรวมค�มภั*ร�แพ์ทย์�ท*&กระจั�ดึกระจัาย์ไว� ณ โรงพ์ระโอสถ่ โดึย์โปรดึเกล�าฯ เช"ญผู้��ช�านุาญโรค และสรรพ์ค�ณย์าชนุ"ดึตั�าง ๆ มารวมไว� ผู้��ใดึม*ตั�าราย์าดึ* ๆ ท*&บรรพ์บ�ร�ษไดึ�เก.บไว� ให่�นุ�าเข�ามาท�ลเกล�าฯ ถ่วาย์ และกรมห่มอห่ลวงค�ดึเล/อกจัดึเป3นุตั�าราห่ลวง ส�าห่ร�บโรงพ์ระโอสถ่ เพ์/&อประโย์ชนุ�ของประชาชนุ

พ์.ศิ . 2359 ม*พ์ระราชโองการโปรดึเกล�าให่�ตัรากฎห่มาย์ ช/&อ กฎห่มาย์พ์นุ�กงานุพ์ระโอสถ่ถ่วาย์ ซึ่�&งให่�อ�านุาจัพ์นุ�กงานุม*อ�านุาจัออกไปค�นุห่าพ์ระโอสถ่ ค/อ สม�นุไพ์ร ท*&ปรากฏม*อย์��ในุแผู้�นุดึ"นุ ผู้��ใดึจัะค�ดึค�านุม"ไดึ� พ์นุ�กงานุพ์ระโอสถ่จั�งม*อ�านุาจัในุการค�นุห่าย์า และม�กจัะเป3นุผู้��ท*&อย์��ในุตัระก�ลส/บทอดึก�นุมาเท�านุ�,นุ

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 3พ์ระบาทสมเดึ.จัพ์ระนุ�&งเกล�าเจั�าอย์��ห่�ว ไดึ�ทรงบ�รณปฏ"ส�งขรณ�ว�ดึราชโอรสา

ราม และไดึ�จัาร�กตั�าราไว�ในุแผู้�นุศิ"ลา รวมท�,งทรงปฏ"ส�งขรณ�ว�ดึพ์ระเชตั�พ์นุฯ อ*กคร�,ง โปรดึเกล�าฯ ให่�จัาร�กตั�าราย์าไว�บนุแผู้�นุห่"นุอ�อนุ ทรงให่�นุ�าสม�นุไพ์รท*&ใช�ในุการปร�งย์าท*&ห่าไดึ�ย์ากมาปล�กไว� เพ์/&อให่�ราษฎรไดึ�ศิ�กษาและนุ�าไปใช�ในุการร�กษาตันุ นุ�บไดึ�ว�าเป3นุ "มห่าว"ทย์าล�ย์เปGดึ " แห่�งแรกในุประเทศิไทย์

ในุป= พ์.ศิ . 2371 กล�าวไดึ�ว�าเป3นุป=แรกท*&การแพ์ทย์�แผู้นุตัะว�นุตักเข�ามาม*บทบาทส�าค�ญตั�อการแพ์ทย์�และการสาธารณส�ข กล�าวค/อ ให่�การร�กษาพ์ย์าบาลผู้��เจั.บป;วย์ และท�าการป<องก�นุโรคตั"ดึตั�อท*&ร �าย์แรงไปดึ�วย์ ในุป= พ์.ศิ . 2378 นุาย์แพ์ทย์�แดึนุ Dan Beach Bradley ม"ชช�นุนุาร*ชาวอเมร"ก�นุก�บคณะไดึ�เข�ามาเม/องไทย์เป3นุผู้��ร "เร"&มการป<องก�นุโรคตั"ดึตั�อคร�,งแรกในุประเทศิไทย์ ม*การปล�กฝ่=ป<องก�นุไข�ทรพ์"ษซึ่�&งไดึ�ผู้ลดึ* จันุกระท�&งในุป= พ์.ศิ . 2381 ทรงโปรดึให่�ห่มอห่ลวงไปเร*ย์นุว"ธ*ปล�กฝ่=จัากห่มอบร�ดึเลย์�

กรมห่ลวงวงศิาธ"ราชสนุ"ท เป3นุแพ์ทย์�ไทย์คนุแรกท*&ร�บเอาย์าฝ่ร�&งใช�ร�กษาโรค โดึย์เฉีพ์าะอย์�างย์"&ง ย์าคว"นุนุ*นุ เอาย์าไทย์ห่��มเส*ย์ก.เป3นุย์าแก�ไข�จั�บส�&นุท*&ม*ช/&อเส*ย์งมาก และในุป= พ์.ศิ . 2392 นุาย์แพ์ทย์�ซึ่าม�เอล เรย์� โนุลดึ� เฮาส� (samuel Reynolds House ) เป3นุห่มอของคณะม"ชช�นุนุาร*อเมร"ก�นุ ซึ่�&งนุ�บว�าเป3นุผู้��ท*&นุ�าย์าสลบอ*เธอร�มาใช�เป3นุคร�,งแรกในุประเทศิไทย์

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 4

การแพ์ทย์�ของประเทศิไทย์สม�ย์นุ*, แย์กออกไดึ�แจั�งช�ดึเป3นุสองแผู้นุ ค/อ การแพ์ทย์�แผู้นุโบราณ และการแพ์ทย์�แผู้นุป7จัจั�บ�นุ ม*แพ์ทย์�ชาวอเมร"ก�นุ 3 คนุ ค/อ ห่มอบร�ดึเลย์� ห่มอเฮาส� และห่มอเลนุ (อย์��ในุประเทศิไทย์เพ์*ย์ง 5 ป= กล�บอเมร"กา พ์.ศิ . 2398 ) ห่มอเฮาส�ในุร�ชสม�ย์นุ*, ม*บทบาทในุการควบค�มอห่"วาตักโรค และร�กษาคนุไข�โดึย์การใช�ท"งเจัอร�ผู้สมนุ�,าให่�ดึ/&ม ซึ่�&งไดึ�ผู้ลดึ*

ถ่�งแม�ว�าจัะไดึ�นุ�าการแพ์ทย์�แผู้นุตัะว�นุตักมาใช�มากข�,นุ เช�นุ การส�ตั"กรรมสม�ย์ให่ม� แตั�ก.ไม�สามารถ่ช�กจั�งประชาชนุให่�เปล*&ย์นุค�านุ"ย์มไดึ� เพ์ราะการร�กษาพ์ย์าบาลแผู้นุไทย์เป3นุจัาร*ตัประเพ์ณ*และว�ฒนุธรรมท*&ส/บเนุ/&องก�นุมา และเป3นุส�วนุห่นุ�&งของช*ว"ตัคนุไทย์

พ์.ศิ . 2413 ม*การประกาศิใช�กฎห่มาย์เก*&ย์วก�บส�ขาภั"บาลเป3นุคร�,งแรก พ์ระราชบ�ญญ�ตั"ฉีบ�บนุ�,นุ ช/&อว�า "พ์ระราชบ�ญญ�ตั"ธรรมเนุ*ย์มคลอง"

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 5

ในุป= พ์.ศิ . 2429 เสดึ.จัประพ์าสเม/องส"งคโปร�ทอดึพ์ระเนุตัรเห่.นุการจั�ดึตั�,งโรงพ์ย์าบาล จั�งม*พ์ระราชดึ�าร"ให่�ม*โรงพ์ย์าบาลข�,นุในุกร�งเทพ์มห่านุคร เพ์/&อบ�าบ�ดึท�กข�บ�าร�งส�ขแก�ราษฎร โดึย์ทรงโปรดึเกล�าฯ ให่�ตั�,งคณะกรรมการข�,นุคณะห่นุ�&ง เร*ย์กว�า "คอมม"ตัตั* จั�ดึการโรงพ์ย์าบาล " เพ์/&อจั�ดึสร�างโรงพ์ย์าบาลว�งห่ล�ง จั�งห่ว�ดึธนุบ�ร* ดึ�วย์พ์ระราชทร�พ์ย์�ส�วนุพ์ระองค� ขณะดึ�าเนุ"นุการก�อสร�างบ�งเอ"ญสมเดึ.จัเจั�าฟ้<าศิ"ร"ราชกก�ธภั�ณฑ์� ม*พ์ระราชประสงค�ว�า เม/&อเสร.จังานุพ์ระเมร�แล�ว จัะพ์ระราชทานุดึ�ดึแปลงเป3นุอาคารส�าห่ร�บโรงพ์ย์าบาลและย์�งไดึ�มอบเง"นุของสมเดึ.จัเจั�าฟ้<าศิ"ร"ราชกก�ธภั�ณฑ์� อ*กเป3นุจั�านุวนุ 56,000 บาท และพ์ระราชทานุนุามโรงพ์ย์าบาลว�า "โรงพ์ย์าบาลศิ"ร"ราช " เม/&อโรงพ์ย์าบาลสร�างเสร.จัจั�งไดึ�ตั�,งกรมพ์ย์าบาลข�,นุแทนุ คณะกรรมการช�ดึเดึ"ม เม/&อว�นุท*& 25 ธ�นุวาคม พ์.ศิ . 2431 ห่นุ�าท*&ของกรมพ์ย์าบาลนุ*, นุอกจัากม*ห่นุ�าท*&ควบค�มก"จัการของศิ"ร"ราชพ์ย์าบาลแล�ว ย์�งให่�การศิ�กษาว"ชาการแพ์ทย์�ควบค�มโรงพ์ย์าบาลอ/&นุ และจั�ดึการปล�กฝ่=แก�ประชาชนุ ฉีะนุ�,นุ อาจัถ่/อไดึ�ว�าป= พ์.ศิ . 2431 เป3นุการเร"&มศิ�กราชให่ม�ของการแพ์ทย์�และสาธารณส�ขแผู้นุป7จัจั�บ�นุในุประเทศิ

พ์.ศิ . 2432 เนุ/&องจัากการขาดึแคลนุแพ์ทย์�จั�งทรงพ์ระกร�ณาโปรดึเกล�าฯ ให่�สร�างโรงเร*ย์นุแพ์ทย์ากรข�,นุท*&ศิ"ร"ราชพ์ย์าบาล ม*ห่ล�กส�ตัรการเร*ย์นุว"ชาแพ์ทย์�แผู้นุตัะว�นุตัก และแผู้นุไทย์ร�วมดึ�วย์ โดึย์ม*ห่ล�กส�ตัร 3 ป= และไดึ�ม*การพ์"มพ์�ตั�าราแพ์ทย์�ส�าห่ร�บใช�ในุโรงเร*ย์นุเล�มแรก ค/อ แพ์ทย์ศิาสตัร�สงเคราะห่�ข�,นุ ในุป= พ์.ศิ . 2438

พ์.ศิ . 2447 ไดึ�พ์"มพ์�ตั�าราแพ์ทย์�เล�มให่ม�ข�,นุ โดึย์ใช�ช/&อเดึ"ม ค/อ แพ์ทย์ศิาสตัร�สงเคราะห่� แตั�เนุ/,อห่ากล�าวถ่�ง การแพ์ทย์�แผู้นุตัะว�นุตักเก/อบท�,งส",นุ พ์"มพ์�ออกมาไดึ�เพ์*ย์ง 4 เล�ม

พ์.ศิ . 2448 ไดึ�ทรงพ์ระกร�ณาโปรดึเกล�าฯ ให่�จั�ดึการส�ขาภั"บาล เป3นุการทดึลองข�,นุท*& ตั�าบลท�าฉีลอม จั�งห่ว�ดึสม�ทรสาคร เป3นุแห่�งแรก

พ์.ศิ . 2450 ม*การพ์"มพ์�ตั�าราออกมา 2 เล�ม ค/อ ตั�าราเวชศิาสตัร�วรรณา และตั�าราแพ์ทย์ศิาสตัร�สงเคราะห่� 2 เล�ม ซึ่�&งถ่/อเป3นุตั�าราย์าแห่�งชาตั"ฉีบ�บแรก

ตั�อมาพ์ระย์าพ์"ษณ�ประสาทเวช (ห่มอคง ) เห่.นุว�าตั�าราเห่ล�านุ*,ย์ากแก�ผู้��ศิ�กษาจั�งพ์"มพ์�ตั�าราข�,นุให่ม� ไดึ�แก� ตั�าราแพ์ทย์ศิาสตัร�สงเคราะห่�ฉีบ�บห่ลวง 2 เล�ม และตั�าราแพ์ทย์ศิาสตัร�ส�งเขป 3 เล�ม ซึ่�&งกระทรวงสาธารณส�ข ไดึ�ใช�มาจันุท�กว�นุนุ*,

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 5

พ์.ศิ . 2454 ทรงสร�างโรงพ์ย์าบาลจั�ฬาลงกรณ� แล�วเสร.จัในุป= พ์.ศิ .2457 โดึย์ใช�ท�นุทร�พ์ย์�ส�วนุพ์ระองค� สมทบก�บเง"นุช�วย์เห่ล/อจัากสมาคมอ�ณาโลมแดึง

พ์.ศิ . 2455 ทรงสถ่าปนุาปาสตั�รสภัา เพ์/&อบ�าบ�ดึโรคกล�วนุ�,า และสร�างวช"รพ์ย์าบาล

พ์.ศิ . 2456 ม*การส�&งเล"กการสอนุว"ชาชาแพ์ทย์�แผู้นุไทย์ พ์.ศิ . 2457 กระทรวงมห่าดึไทย์ ตั�องการให่�จั�งห่ว�ดึตั�าง ๆ ม*สถ่านุท*&

ส�าห่ร�บการป;วย์ไข� และจั�าห่นุ�าย์ย์า เร*ย์กสถ่านุท*&นุ*,ว�า "โอสถ่สภัา " ในุภัาย์ห่ล�งงานุสาธารณส�ขไดึ�เจัร"ญก�าวห่นุ�าไปมากแล�ว จั�งไดึ�เปล*&ย์นุช/&อเป3นุส�ขศิาลา โดึย์ถ่/อว�าส�ขศิาลาเป3นุศิ�นุย์�กลางการสาธารณส�ข

พ์.ศิ . 2459 เปล*&ย์นุช/&อ กรมพ์ย์าบาลเป3นุกรมประชาภั"บาล ส�งก�ดึกระทรวงมห่าดึไทย์ ม* 4 กอง ค/อ กองบ�ญชาการเบ.ดึเสร.จั กองส�ขาภั"บาล กองพ์ย์าบาล กองเวชว�ตัถ่�

พ์.ศิ . 2460 ตั�,งโรงเร*ย์นุการแพ์ทย์�ทห่ารบก

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 6

พ์.ศิ . 2466 ม*ประกาศิใช�พ์ระราชบ�ญญ�ตั"การแพ์ทย์� เป3นุการควบค�มการประกอบโรคศิ"ลปะ ม*ว�ตัถ่�ประสงค� เพ์/&อไม�ให่�เก"ดึอ�นุตัราย์แก�ประชาชนุ จัากการประกอบการของผู้��ท*&ไม�ม*ความร� �และม"ไดึ�ฝ่Kกห่�ดึ

พ์.ศิ . 2461 ทรงม*พ์ระราชดึ�าร"ว�า การแพ์ทย์�และการส�ขาภั"บาลย์�งแย์กอย์��ในุ 2 กระทรวง ค/อ กระทรวงมห่าดึไทย์ และกระทรวงนุครบาล ควรจัะให่�อย์��ในุห่นุ�วย์งานุเดึ*ย์วก�นุ โดึย์กรมประชาภั"บาลย์กเล"กไปตั�,งกรมสาธารณส�ขข�,นุ ในุว�นุท*& 24 พ์ฤศิจั"กาย์นุ เพ์/&อรวมงานุสาธารณส�ขเข�าเป3นุห่นุ�วย์งานุเดึ*ย์วข�,นุก�บกระทรวงมห่าดึไทย์ โดึย์ม*กรมพ์ระย์าช�ย์นุาทนุเรนุทร เป3นุอธ"บดึ*คนุแรก

พ์.ศิ . 2463 ทรงตั�,งสถ่านุเสาวภัา พ์.ศิ . 2463 ทรงนุ�าสภัากาชาดึสย์ามเข�าเป3นุสมาช"ก สภัากาชาดึสากล เม/&อว�นุท*& 8

เมษาย์นุ พ์.ศิ . 2465 ทรงตั�,งกองอนุ�สภัากาชาดึ โดึย์ม*พ์ระราชประสงค�จัะปล�กนุ"ส�ย์ให่�เป3นุผู้��

ม*นุ�,าใจัเมตัตัากร�ณาตั�อเพ์/&อนุมนุ�ษย์� และตั�,งโรงเร*ย์นุนุางพ์ย์าบาลของสภัากาชาดึ

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 6

ในุร�ชสม�ย์นุ*, ม*การออกกฎเสนุาบดึ* แบ�งการประกอบโรคศิ"ลปะ เป3นุแผู้นุป7จัจั�บ�นุและแผู้นุโบราณ ก�าห่นุดึว�า

     ก . ประเภัทแผู้นุป7จัจั�บ�นุ ค/อ ผู้��ประกอบโรคศิ"ลปะ โดึย์ความร� �จัากตั�าราอ�นุเป3นุห่ล�กว"ชาโดึย์สากลนุ"ย์ม ซึ่�&งดึ�าเนุ"นุและจั�าเร"ญข�,นุ อาศิ�ย์การศิ�กษา ตัรวจัค�นุ และทดึลองของผู้��ร� � ในุทางว"ทย์าศิาสตัร�ท�&วโลก

    ข . ประเภัทแผู้นุโบราณ ค/อ ผู้��ประกอบโรคศิ"ลปะ โดึย์อาศิ�ย์ความส�งเกตัความช�านุาญ อ�นุไดึ�บอกเล�าส/บตั�อก�นุมาเป3นุท*&ตั� ,ง ห่ร/ออาศิ�ย์ตั�าราท*&ม*มาแตั�โบราณ ม"ไดึ�ดึ�าเนุ"นุไปทางว"ทย์าศิาสตัร�

พ์.ศิ . 2469 กรมสาธารณส�ขไดึ�อนุ�ม�ตั"ให่�ปร�บปร�ง ส�วนุบร"ห่ารราชการให่ม� แบ�งก"จัการออกเป3นุ 13 กอง ค/อ กองบ�ญชาการ กองการเง"นุ กองท*&ปร�กษา กองบรรณาธ"การ กองบ�ราภั"บาล กองว"ศิวกรรม กองส�ขภัาพ์ กองโอสถ่ศิาลา กองย์าเสพ์ตั"ดึให่�โทษ โรงพ์ย์าบาลคนุเส*ย์จัร"ตั กองส�งเสร"มส�ขาภั"บาล กองแพ์ทย์�ส�ขาภั"บาลแห่�งพ์ระนุคร วช"รพ์ย์าบาล

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 7

ในุป= พ์.ศิ. 2485 ฯพ์ณฯ นุาย์กร�ฐมนุตัร* จัอมพ์ล ป. พ์"บ�ลสงคราม ม*ค�าส� &ง ส�านุ�กนุาย์กร�ฐมนุตัร* แตั�งตั�,งคณะกรรมการพ์"จัารณาจั�ดึการปร�บปร�ง

ทางการแพ์ทย์� และสามารถ่เสนุอราย์งานุการจั�ดึตั�,งกระทรวงสาธารณส�ข ให่� ร�ฐบาลเสนุอตั�อร�ฐสภัา

" โดึย์เห่ตั�ท*&การสาธารณส�ข และการแพ์ทย์�ในุเวลานุ*, ย์�งกระจั�ดึกระจัาย์อย์��ในุ กระทรวงและกรมห่ลาย์แห่�ง งานุบางอย์�างท�าซึ่�,าและก�าวก�าย์ก�นุ และบาง

อย์�างก.ไม�เช/&อม ประสานุก�นุเป3นุเห่ตั�ให่�ตั�องเปล/องเจั�าห่นุ�าท*& และค�าใช�จั�าย์ ไป ในุทางไม�ประห่ย์�ดึ จั�งสมควรปร�บปร�งเส*ย์ให่ม� เพ์/&อให่�ม*ประส"ทธ"ภัาพ์ย์"&งข�,นุ"

ในุดึ�านุการแพ์ทย์�ร�ชสม�ย์นุ*, ม*การศิ�กษาว"จั�ย์สม�นุไพ์รเพ์"&มข�,นุ ขณะท*& สงครามโลกคร�,งท*& 2 ล�กลามเข�ามาในุเขตัเอเช*ย์ตัะว�นุออกเฉี*ย์งใตั� ท�าให่�เก"ดึ ภัาวะขาดึแคลนุย์า ศิาสตัราจัารย์�นุาย์แพ์ทย์�อวย์ เกตั�ส"งห่� ไดึ�ท�าว"จั�ย์สม�นุไพ์ร

ท*&ใช�ร�กษาไข�มาลาเร*ย์ท*&โรงพ์ย์าบาลส�ตัห่*บ ห่ล�งสงครามโลกสงบลง ย์�งคงม* ป7ญห่าขาดึแคลนุย์าแผู้นุป7จัจั�บ�นุร�ฐบาลจั�งม* นุโย์บาย์ให่�โรงงานุเภัส�ชกรรม

กระทรวงสาธารณส�ขนุ�าสม�นุไพ์รมาผู้ล"ตัเป3นุย์าร�กษาโรค

สมั�ยุร�ชก่าลท�� 8

สมัเด็!จพระบรมัราชชนก่สมเดึ.จัพ์ระมห่"ตัลาธ"เบศิรอดึ�ลย์เดึชว"กรม พ์ระบรมราชชนุก ไดึ�ทรง

อ�ท"ศิพ์ระองค� ทรงม*พ์ระเมตัตัาปราณ*ตั�อพ์สกนุ"กรของพ์ระองค� ทรงพ์ระตัระห่นุ�ก เป3นุอย์�างย์"&งว�า ส�ขภัาพ์ของคนุไทย์เป3นุเร/&องส�าค�ญและตั�องการไดึ�ร�บการแก�ไข ทรงเล.งเห่.นุป7ญห่าสาธารณส�ขของประเทศิไทย์เป3นุอย์�างดึ* และทรงม*พ์ระราชห่ฤท�ย์อย์�างแนุ�วแนุ�ท*&จัะดึ�าเนุ"นุการแก�ป7ญห่าเห่ล�านุ�,นุ

พ์ระราชกรณ*ย์ก"จัของพ์ระองค� ม*ดึ�งนุ*, 1. พ์ระองค�ไดึ�ทรงพ์ระราชทานุทร�พ์ย์�ส�วนุพ์ระองค� เพ์/&อทรงท�านุ�

บ�าร�งโรงเร*ย์นุราชแพ์ทย์าล�ย์ โรงพ์ย์าบาลศิ"ร"ราชให่�ท�นุสม�ย์ท�ดึเท*ย์มก�บอารย์ประเทศิ

2. ส�งแพ์ทย์� พ์ย์าบาล ไปศิ�กษาตั�อตั�างประเทศิ 3. สร�างอาคารเร*ย์นุก�บห่อพ์�กผู้��ป;วย์บร"เวณโรงพ์ย์าบาลศิร"ราช 4. ทรงเป3นุผู้��แทนุร�ฐบาลไทย์ ในุการเจัรจัาก�บม�ลนุ"ธ"ร.อกก*,เฟ้ลเลอร�

ให่�มาช�วย์เห่ล/อการแพ์ทย์�ของไทย์เป3นุการวางรากฐานุให่�การแพ์ทย์�ของไทย์เจัร"ญร� �งเร/องท�ดึเท*ย์มอารย์ประเทศิในุป7จัจั�บ�นุ

5. ทรงวางโครงการพ์�ฒนุาว"ชาการพ์ย์าบาลไว�อย์�างครบถ่�วนุ ท*&วช"รพ์ย์าบาล

สมัเด็!จพระบรมัราชชนก่ทรงร�วมในุการพ์"จัารณาพ์ระราชบ�ญญ�ตั" การแพ์ทย์� พ์.ศิ . 2466 โดึย์

ทรงแก�ไขข�อข�ดึข�องและความข�ดึแย์�งตั�าง ๆ จันุล�ล�วงไปดึ�วย์ดึ* ท�าให่�กฎห่มาย์ฉีบ�บนุ*, ซึ่�&งเป3นุกฎห่มาย์ฉีบ�บแรกประกาศิใช�ไดึ�

สมเดึ.จัฯ พ์ระบรมราชชนุก ย์�งไดึ�ทรงส�งเสร"ม เร/&อง "สงเคราะห่�มารดึาและทารก " พ์ระองค�ร�บส�&งเสมอว�าเม/องไทย์ย์�งตั�องการอบรมมารดึาให่�ร� �จั�กการเล*,ย์งดึ�เดึ.กโดึย์เฉีพ์าะอย์�างย์"&งการให่�อาห่ารเดึ.ก เนุ/&องจัากในุสม�ย์นุ�,นุอ�ตัราตัาย์ของทารกตั�&ากว�า 1 ขวบม*ส�งมาก ทรงวางโครงการดึ�ดึแปลง วช"รพ์ย์าบาลเป3นุโรงพ์ย์าบาลคลอดึบ�ตัรขนุาดึให่ญ� โดึย์เฉีพ์าะเป3นุศิ�นุย์�อบรมศิ�กษาพ์ย์าบาลผู้ดึ�งครรภั� พ์ย์าบาลสาธารณส�ข ส�งคมสงเคราะห่� และห่มอตั�าแย์ เพ์/&อจัะไดึ�ม*ผู้��ท�างานุดึ�านุสงเคราะห่�มารดึาและทารกเพ์"&มข�,นุ

ทรงพ์ระราชทานุนุ�,าดึ/&มนุ�,าใช�ให่�แก�ชาวบ�านุ เช�นุ ดึ�วย์การสร�างค�นุก�,นุนุ�,า เพ์/&อให่�ราษฎรไดึ�ม*นุ�,าดึ/&มนุ�,าใช�ท*&สะอาดึไว�อ�ปโภัคและบร"โภัค ท*&โรงพ์ย์าบาลศิ"ร"ราช ทรงขอร�องให่�กระทรวงมห่าดึไทย์วางท�อประปาข�ามแม�นุ�,าส�งมาโรงพ์ย์าบาล

สมเดึ.จัฯพ์ระบรมราชชนุกทรงปฏ"บ�ตั"ห่นุ�าท*&ดึ�านุการแพ์ทย์�และการสาธารณส�ขอย์�างไม�เห่.นุแก�เห่นุ.ดึเห่นุ/&อย์ ถ่�งแม�ว�าพ์ระวรกาย์และพ์ระอนุาม�ย์ของพ์ระองค�ไม�แข.งแรง โรคตั�บอ�กเสบและกลาย์เป3นุห่นุองร�วมดึ�วย์ ท�าให่�พ์ระองค�เสดึ.จัจัากเราไปในุว�นุท*& 24 ก�นุย์าย์นุ 2472ณ ว�งสระปท�ม รวมพ์ระชนุมาย์� 38 พ์รรษา

25 ธ�นุวาคม 2431 พ์ระพ์�ทธเจั�าห่ลวงทรงตั�,ง “กรมการพ์ย์าบาล” ข�,นุ เพ์/&อให่�ควบค�มดึ�แลก"จัการศิ"ร"ราชพ์ย์าบาลส/บแทนุคณะกรรมการสร�างโรงพ์ย์าบาลว�งห่นุ�า ซึ่�&งพ์�นุห่นุ�าท*&ไปเม/&อการจั�ดึตั�,งเสร.จัแล�ว กรมพ์ย์าบาลม*ห่นุ�าท*&จั�ดึการศิ�กษาว"ชาแพ์ทย์� ควบค�มโรงพ์ย์าบาลอ/&นุ ๆ และจั�ดึการปล�กฝ่=เป3นุทานุแก�ประชาชนุ

เม/&อว�นุท*& 11 ตั�ลาคม 2432 คร�,นุพ์ระองค�เจั�าศิร*เสาวภัางค�ราชเลขาธ"การ อธ"การบดึ* ส",นุพ์ระชนุม� กรมพ์ย์าบาลก.ย์�าย์มาส�งก�ดึในุกระทรวงธรรมการ เร"&มม*แพ์ทย์�ประจั�าเม/องข�,นุในุบางแห่�ง

พ์.ศิ . 2448 พ์ระบาทสมเดึ.จัพ์ระจั�ลจัอมเกล�าเจั�าอย์��ห่�ว ทรงพ์ระกร�ณาโปรดึเกล�าฯ ให่�ย์�บกรมพ์ย์าบาลโรงพ์ย์าบาลท*&ส�งก�ดึกรมพ์ย์าบาลไปข�,นุอย์��ในุกระทรวงนุครบาล ย์กเว�นุโรงศิ"ร"ราชพ์ย์าบาล คงให่�เป3นุสาขาของโรงเร*ย์นุราชแพ์ทย์าล�ย์ ส�วนุกองโอสถ่ศิาลาร�ฐบาล กองท�าพ์�นุธ��ห่นุองฝ่= กองแพ์ทย์�ป<องก�นุโรคและแพ์ทย์�ประจั�าเม/อง ย์�งคงส�งก�ดึอย์��ในุกระทรวงธรรมการตัามเดึ"ม

30 ม*นุาคม 2451 กระทรวงมห่าดึไทย์ไดึ�ขอโอนุกองโอสถ่ศิาลาร�ฐบาล กองท�าพ์�นุธ��ห่นุองฝ่= กองแพ์ทย์�ป<องก�นุโรค และแพ์ทย์�ประจั�าเม/องมาอย์��ในุบ�งค�บบ�ญชาของกระทรวงมห่าดึไทย์ ซึ่�&งในุช�,นุแรกให่�ส�งก�ดึอย์��ในุกรมพ์ล�าภั�งค�

เคร/&องห่มาย์ดึ�งกล�าวม*ประว�ตั"ดึ�งนุ*, ค/อ ในุวงการแพ์ทย์�ตั�,งแตั�สม�ย์ดึ�กดึ�าบรรพ์�มาจันุตัราบเท�าท�กว�นุนุ*, ปรากฎว�าม*เคร/&องห่มาย์ท*&แสดึงถ่�งอาช*พ์อย์�� 2 ชนุ"ดึ ค/อ

1. คธาก�บง�ของเอสก�ลาปGอ�ส (Esculapius) เทพ์เจั�า แห่�งแพ์ทย์�สม�ย์กร*ก

2. ไม�ศิ�กดึ"Dส"ทธ"D ห่ร/อ Cadkuccus ของเทพ์เจั�าอะปอลโล (Appollo)

ความห่มาย์ของคธา ม*ดึ�งนุ*,1. ตั�วคธา เปร*ย์บดึ�วย์ตั�วอ�านุาจั2. ง� เปร*ย์บดึ�วย์ความรอบร� �3. ป=กสองป=ก เปร*ย์บดึ�วย์ความขย์�นุข�นุแข.ง

คล�องแคล�วทะม�ดึทะแมง

ตั�ลาคม พ์.ศิ . 2455 พ์ระย์ามห่าอ�ามาตัย์าธ"บดึ* (เส.ง ว"ร"ย์ศิ"ร" ) ไดึ�เดึ"นุทางไปประเทศิฟ้Gล"ปปGนุส� และพ์บเห่.นุการร�กษาพ์ย์าบาลป<องก�นุโรค ตัลอดึจันุว"ธ*ปล�กฝ่= จั�งไดึ�ถ่วาย์ราย์งานุข�,นุนุ�ากราบบ�งคมท�ลพ์ระบาทสมเดึ.จัพ์ระมงก�ฎเกล�าเจั�าอย์��ห่�ว เก*&ย์วก�บความเห่.นุว�าควรจัะร*บจั�ดึวางการป<องก�นุโรคส�าค�ญ 4 อย์�าง ค/อ โรคฝ่=ดึาษ อห่"วาตักโรค กาฬโรค และไข�พ์"ศิม� กระทรวงมห่าดึไทย์ จั�งไดึ�ขอพ์ระบรมราชานุ�ญาตัตั�,งกรมพ์ย์าบาลข�,นุ ม*เจั�ากรมพ์ย์าบาลคนุแรกค/อ พ์ระย์าอมรฤทธ"ธ�ารง (ฉี* บ�นุนุาค)

ตั�อมากระทรวงมห่าดึไทย์ม*ความประสงค�จัะปร�บปร�ง ก"จัการของกรมพ์ย์าบาลให่�กว�างขวางและก�าวห่นุ�าย์"&งข�,นุ จั�งนุ�าความกราบบ�งคมท�ลพ์ระบาทสมเดึ.จัพ์ระมงก�ฎเกล�าเจั�าอย์��ห่�ว ขอพ์ระบรมราชานุ�ญาตัเปล*&ย์นุช/&อกรมพ์ย์าบาลเป3นุกรมประชาภั"บาล ในุป= พ์.ศิ . 2459

27 พ์ฤศิจั"กาย์นุ พ์.ศิ . 2461 ไดึ�ประกาศิตั�,งกรมสาธารณส�ข โดึย์เปล*&ย์นุจัากกรมประชาภั"บาล และทรงพ์ระกร�ณาโปรดึเกล�าฯ ให่�พ์ระเจั�านุ�องย์าเธอ กรมห่ม/&นุช�ย์นุาทนุเรนุทร อธ"บดึ*กรมมห่าว"ทย์าล�ย์เป3นุอธ"บดึ*กรมสาธารณส�ข ซึ่�&งส�งก�ดึกระทรวงมห่าดึไทย์ เร/&อย์มาจันุถ่�ง พ์.ศิ .2485 จั�งไดึ�ม*การสถ่าปนุากรมสาธารณส�ขข�,นุเป3นุกระทรวงสาธารณส�ข โดึย์ม*ว�นุท*& 27 พ์ฤศิจั"กาย์นุ เป3นุว�นุสาธารณส�ข

ในุสม�ย์ จัอมพ์ล ป . พ์"บ�ลสงคราม ดึ�ารงตั�าแห่นุ�งนุาย์กร�ฐมนุตัร*ไดึ�ม*การรวมก"จัการแพ์ทย์�และสาธารณส�ขซึ่�&งกระจั�ดึกระจัาย์อย์��ในุห่ลาย์ห่นุ�วย์งานุ มารวมอย์�� ภัาย์ใตั�การควบค�มของห่นุ�วย์งานุเดึ*ย์ว โดึย์สถ่าปนุาข�,นุเป3นุกระทรวงสาธารณส�ข เม/&อว�นุท*& 7 ม*นุาคม 2485 และจั�ดึห่าท*&ตั� ,งกระทรวงสาธารณส�ขให่ม� ค/อ ว�งศิ�โขท�ย์

กระทรวงสาธารณส�ขไดึ�ย์�าย์มาอย์��ท*&ว�งศิ�โขท�ย์ เม/&อว�นุท*& 23 พ์ฤษภัาคม พ์.ศิ . 2485 โดึย์เช�าอาคาร ตั�าง ๆ จัาก ส�านุ�กงานุทร�พ์ย์�ส"นุส�วนุพ์ระมห่ากษ�ตัร"ย์� ค�าเช�าเดึ/อนุละ 5,000 บาท กระทรวงสาธารณส�ข ตั�,งอย์��ท*&ว�งศิ�โขท�ย์ เป3นุเวลานุานุถ่�ง 8 ป= ม*ร�ฐมนุตัร*ว�าการกระทรวงสาธารณส�ข 10 ท�านุ จันุกระท�&งในุสม�ย์ท*&พ์ระย์าบร"ร�กษเวชชการ ดึ�ารงตั�าแห่นุ�งร�ฐมนุตัร*ว�าการกระทรวงสาธารณส�ข ฯพ์ณฯ นุาย์กร�ฐมนุตัร* ไดึ�ม*บ�ญชาให่�ส�านุ�กงานุพ์ระราชว�งจั�ดึเตัร*ย์มว�งศิ�โขท�ย์ ให่�เป3นุท*&ประท�บของสมเดึ.จัพ์ระนุางเจั�าร�าไพ์พ์รรณ* พ์ระย์าบร"ร�กษเวชชการ จั�งไดึ�เสนุอขออนุ�ม�ตั"ซึ่/,อว�งเทวะเวสม� เพ์/&อเป3นุท*&ท�าการของกระทรวงสาธารณส�ขตั�อมา

ในุการจั�ดึซึ่/,อว�งเทวะเวสม� กระทรวงสาธารณส�ข ไดึ�ร�บความอนุ�เคราะห่�ให่�ย์/มเง"นุจัาก โรงงานุย์าส�บ กรมสรรพ์สาม"ตั ไดึ�อาคารรวม 6 ห่ล�ง ม*เนุ/,อท*& 14 ไร� 3 งานุ 9 ตัารางวา และจั�งไดึ�ย์�าย์มาอย์��ว�งเทวะเวสม� ตั�,งแตั�ว�นุท*& 14 พ์ฤศิจั"กาย์นุ พ์.ศิ . 2493 ภัาย์ห่ล�งเม/&อป= พ์.ศิ . 2505 กระทรวงสาธารณส�ขไดึ�ขอซึ่/,อท*&ดึ"นุจัากห่ม�อมเจั�าอ�จัฉีราฉีว* เทวก�ล และให่�ม*การก�อสร�างตั�ก 3 ช�,นุข�,นุ เพ์/&อขย์าย์บร"เวณท*&ท�าการของกระทรวงท*&เร"&มค�บแคบจัากการท*&ม*เจั�าห่นุ�าท*&และรถ่เพ์"&มมากข�,นุ

พ์ระอนุ�สาวร*ย์� สมเดึ.จัพ์ระเจั�าบรมวงศิ�เธอ พ์ระองค�เจั�าร�งส"ตัประย์�รศิ�กดึ"D กรมพ์ระย์าช�ย์นุาทนุเรนุทรนุ�,นุ พ์ระบาทสมเดึ.จัพ์ระเจั�าอย์��ห่�วภั�ม"พ์ลอดึ�ลย์เดึช ทรงพ์ระกร�ณาโปรดึเกล�าฯ เสดึ.จัพ์ระราชดึ�าเนุ"นุเททองห่ล�อ เม/&อว�นุท*& 12 กรกฎาคม พ์.ศิ . 2509 และเสดึ.จัพ์ระราชดึ�าเนุ"นุมาทรงเปGดึ เม/&อว�นุท*& 27 พ์ฤศิจั"กาย์นุ พ์.ศิ . 2509

พ์ระองค�เจั�าร�งส"ตัประย์�รศิ�กดึ"D กรมพ์ระย์าช�ย์นุาทนุเรนุทร ทรงเข�าร�บราชการในุกระทรวงธรรมการ6 ส"งห่าคม พ์.ศิ . 2456 ทรงพ์ระกร�ณาโปรดึเกล�าฯ แตั�งตั�,งให่�เป3นุผู้��

ช�วย์ปล�ดึท�ลฉีลอง กระทรวงธรรมการ17 มกราคม พ์.ศิ . 2457 พ์ระราชทานุพ์ระส�พ์รรณบ�ฏตั�,งเป3นุกรม

ห่ม/&นุช�ย์นุาทนุเรนุทร13 เมษาย์นุ พ์.ศิ . 2453 โปรดึเกล�าฯ ให่�เป3นุผู้��บ�ญชาการ โรงเร*ย์นุ

ราชแพ์ทย์าล�ย์ ซึ่�&งพ์ระองค�ไดึ�ทรงจั�ดึระเบ*ย์บโรงเร*ย์นุราชแพ์ทย์าล�ย์และศิ"ร"ราชพ์ย์าบาล แก�ไขขย์าย์ห่ล�กส�ตัรตั�างๆ

25 มกราคม พ์.ศิ . 2458 โปรดึเกล�าฯ ให่�เป3นุผู้��บ�งค�บการ กรมนุ�กเร*ย์นุแพ์ทย์�เส/อป;าห่ลวง6 เมษาย์นุ พ์.ศิ . 2460 โปรดึเกล�าฯ ให่�เป3นุอธ"บดึ*กรมมห่าว"ทย์าล�ย์

ซึ่�&งตั�,งข�,นุให่ม�27 พ์ฤศิจั"กาย์นุ พ์.ศิ . 2461 โปรดึเกล�าฯ ให่�เป3นุอธ"บดึ*กรม

สาธารณส�ข ซึ่�&งสถ่าปนุาในุว�นุนุ�,นุ11 พ์ฤศิจั"กาย์นุ พ์.ศิ . 2465 โปรดึเกล�าฯ ให่�เล/&อนุข�,นุเป3นุกรมข�นุ

ช�ย์นุาทนุเรนุทรพ์ระองค�เจั�าร�งส"ตัฯ ทรงร�บราชการเป3นุเวลา 12 ป= ก.กราบถ่วาย์

บ�งคมท�ลลาออกจัากราชการในุว�นุท*& 12 มกราคม พ์.ศิ . 2468 เนุ/&องจัากพ์ระอนุาม�ย์ไม�สมบ�รณ� และทรงส",นุพ์ระชนุม� เม/&อว�นุท*& 28 ก�นุย์าย์นุ พ์.ศิ . 2486 พ์ระชนุมาย์�ไดึ� 58 พ์รรษา