สารบัญ - WordPress.com · สารบัญรูปภาพ (ต่อ) สารบัญรูปภาพ (ต่อ) ภาพที่ 24สถิติปริมาณผลจับปลาทูจากเขตอ่าวไทยและอันดามัน

สารบญบทท 1 บทน�า ............................................................................................ 7

1.1 ความเขาใจเกยวกบเศรษฐกจสเขยวและการพฒนาทยงยน .......... 7

1.2 ความเชอมโยงระหวางภาคการเกษตรเศรษฐกจสเขยวและการพฒนาทยงยน ...............................................................................13

บทท 2 ภาคการเกษตรกบเปาหมายการพฒนาทยงยน

(Sustainable Development Goals: SDGs) ...................25

บทท 3 การสงเคราะหรปแบบการสงเสรมความยงยนและเศรษฐกจสเขยวในภาคการเกษตร และสถานการณในบรบทของประเทศไทย ...............................................................................42

3.1 ดานเศรษฐกจ:ประเดนการสงเสรมการเตบโตและ เพมผลตภาพในภาคการเกษตร ....................................................42

3.2 ดานสงคม:ประเดนความเหลอมลำาและการเพมศกยภาพของเกษตรกรรายยอย .........................................................................47

3.3 ดานสงแวดลอม:ประเดนการสงเสรมรปแบบการเกษตร ทางเลอกทเปนมตรตอสงแวดลอมและลดความเสยง ..................67

บทท 4 ระบบเกษตรกรรมทางเลอกทน�าไปสความยงยน ............. 100

4.1 ระบบการผลตทางเลอก .............................................................100

4.2 ระบบการตลาดการเกษตรและอาหารทางเลอก ........................107

บทท 5 บทสรป และขอเสนอแนะเชงนโยบายในการภาคการเกษตรในมตเศรษฐกจสเขยว และการพฒนาทยงยน ..................113

5.1 ภาคเกษตรไทยกบความยงยนในสามเสาหลก ............................113

5.2 ขอเสนอเชงนโยบายวาดวยการขบเคลอนภาคการเกษตรในบรบทของการพฒนาทยงยน ................................................................115

เอกสารอางอง ...................................................................................... 125

สารบญตารางตารางท 1.1 การเปรยบเทยบกระบวนทศนการเจรญเตบโต

ทางเศรษฐกจและการเจรญเตบโตสเขยว ........................ 9

ตารางท 1.2 ความเชอมโยงบางประการระหวางภาคการเกษตรและการเตบโตสเขยวในดานเศรษฐกจสงคมและ สงแวดลอม ..................................................................... 15

ตารางท 2 ความเชอมโยงและผลกระทบทอาจเกดขนจากกระบวนการผลตแตละดานในความเชอมโยงระหวางทรพยากรนำาพลงงานและอาหาร (Water-Food-EnergyNexus:W-E-FNexus) ............ 23

ตารางท 3 แนวทางเพอสรางการเปลยนแปลงในภาคการเกษตร ใหสอดคลองกบการพฒนาทยงยน ................................. 30

ตารางท 4 ตวชวดผลการพฒนาเศรษฐกจของไทยระหวาง ปพ.ศ.2541-2560ตามสาขาการผลต ......................... 42

ตารางท 5 จำานวนคนยากจนในภาคการเกษตรในปพ.ศ.2554และ2558 .............................................................................. 48

ตารางท 6 จำานวนครวเรอนในชวงรายไดจากผลผลตทางการเกษตร (ครวเรอน) ...................................................................... 50

ตารางท 7 เปรยบเทยบรายไดและรายจายของครวเรอนนอกและ ในภาคเกษตรณกลมรายไดระดบตางๆ ........................ 51

ตารางท 8 เปรยบเทยบจำานวนและมลคาการซอขายอาหารระหวางรานคาปลกสมยใหมและแบบดงเดม .............................. 57

ตารางท 9 ผลการสำารวจการดำาเนนการตามกฎหมายแรงงานในอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลไทย ....................... 64

ตารางท 10 ขนาดหนสนปลายปเฉลยตอครวเรอนเกษตรและอตราการเตบโตของหนสนตอป ..................................................... 65

สารบญตาราง (ตอ)

ตารางท 11 วตถประสงคในการกยมและทมาของเงนกของ เกษตรกรไทย .................................................................. 66

ตารางท 12 ความถของการใชสารเคมแตละชนดรายพช ตอจำานวนเกษตรกร ........................................................ 71

ตารางท 13 การตรวจพบสารพาราควอตในตวอยางสงแวดลอมในประเทศไทย .................................................................... 74

ตารางท 14 การเปลยนแปลงพนทปาเบญจพรรณ(วเคราะหจากขอมลภาพถายดาวเทยมLandsat)เปรยบเทยบกบพนทเขตอทยานแหงชาตเขตปาสงวนและพนทลมนาชน1Aและชน2ในพนทวจย4ตำาบลในจงหวดนาน ..................... 81

ตารางท 15 สรปงานศกษาทเกยวของกบผลกระทบของภาคการเกษตรจากการเปลยนสภาพภมอากาศในประเทศไทย .............. 87

ตารางท 16 ปรมาณการปลอยมลพษทเกดจากการเผาเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรป2553 .................................................. 98

ตารางท 17 จำานวนผปวยดวยโรคทคาดวาไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควนในชวงระหวางวนท5มกราคม–3พฤษภาคม2557 .............................................................................. 99

ตารางท 18 พนทเกษตรอนทรยของไทย ปพ.ศ.2554–2558(ไร) ............................................104

ตารางท 19 ระบบตลาดทางเลอกของสนคาเกษตรและอาหาร ........110

ตารางท 20 ตวอยางของชดเครองมอนโยบายในภาคการเกษตร ตามOECDPolicyToolkit .........................................116

ตารางท 21 ประเภทของมาตรการสงเสรมการเกษตรเชงพหภารกจหรอการเกษตรเพอการอนรกษ(Agri-Environmentpolicymeasures) ......................................................118

สารบญรปภาพ

ภาพท 1 ความเชอมโยงระหวางแนวคดเศรษฐกจสเขยว (GreenEconomy)ในบรบทการพฒนาทยงยน ........... 12

ภาพท 2 ความสมพนธระหวางเศรษฐกจภาคการเกษตรเศรษฐกจ สเขยวและการพฒนาทยงยน ........................................ 14

ภาพท 3 แสดงแนวคดDecouplingConcept............................ 19

ภาพท 4 (บน)แสดงแนวโนมของการเตบโตของGDPภาคการเกษตรผลตภาพและการปลอยกาซเรอนกระจกจากภาคการเกษตรของประเทศกลมOECDและ(ลาง)การแสดงความสมพนธทสะทอนลกษณะของDecouplingระหวาง การเตบโตของภาคการเกษตรและความเขมขนในการใชปย อนนทรยของแตละประเทศระหวางปค.ศ.1990-2010 ...20

ภาพท 5 ความเชอมโยงระหวางทรพยากรนำาพลงงานและ อาหาร(Water-Food-EnergyNexus:W-E-FNexus)ในบรบทของการพฒนาทยงยน ...................................... 25

ภาพท 6 เปาหมายการพฒนาทยงยน(SustainableDevelop-mentGoals:SDGs)จำาแนกตามหมวดหม ................... 28

ภาพท 7 เปาหมายการพฒนาทยงยนดานตางๆกบความเชอมโยงกบประเดนความมนคงทางอาหาร .................................. 29

ภาพท 8 คาTFPgrowthในสาขาเศรษฐกจของไทย ปพ.ศ.2541-2559 ........................................................ 44

ภาพท 9 ดชนความเขมขนของงานวจยดานการเกษตร(AgriculturalResearchIntensity)เปรยบเทยบแตละประเทศ ......... 45

ภาพท 10 สดสวนการถอครองทดนทมเอกสารสทธประเภทโฉนดทดนจำาแนกตามผถอครอง5กลม:ประเภทบคคลธรรมดาและประเภทนตบคคลปพ.ศ.2555 ............... 53

ภาพท 11 การกระจกตวของอำานาจและผมสวนเกยวของในระบบอาหาร ............................................................................ 56

ภาพท 12 สดสวนครวเรอนทมหนสน .............................................. 65

ภาพท 13 ปรมาณการนำาเขาสารเคมวตถอนตรายทางการเกษตร(ลานกโลกรม) ................................................................. 68

ภาพท 14 (ซาย)มลคาการสงออกสนคาการเกษตรของไทย (ขวา)ปรมาณปยเคมทใชในการเพาะปลกในประเทศไทยระหวางพ.ศ.2529–53 ................................................. 70

ภาพท 15 ทะเบยนและปรมาณการนำาเขาวตถอนตรายทาง การเกษตรระหวางพ.ศ.2548–2558 ........................ 70

ภาพท 16 สดสวนการตรวจพบการตกคางของสารพษในผกผลไม ในระดบเกนมาตรฐานปพ.ศ.2559 .............................. 72

ภาพท 17 การสำารวจผกผลไมทมสารพษตกคางปพ.ศ.2559 ...... 73

ภาพท 18 จำานวนและอตราผปวยจากพษสารเคมกำาจดศตรพช(ICD-10รหสT60.0-T60.9)ตอประชากรแสนคน ....... 74

ภาพท 19 สดสวนการใชทรพยากรของแตละประเทศตอมลคาผลตภณฑมวลรวม(GDP) ............................................... 76

ภาพท 20 ปรมาณการใชนำาจำาแนกตามประเภทของอปสงคการใชนำา(ลานลบ.ม.)ของลมนำาเจาพระยาลมนำาทาจนและลมนำาชายฝงทะเลประจวบครขนธ ........................................... 76

ภาพท 21 (ซาย)พนทปาของประเทศ,(กลาง)สดสวนพนทปาของประเทศ,และ(ขวา)พนทถอครองทางการเกษตร ......... 78

ภาพท 22 การเปลยนแปลงของพนทปลกขาวโพดในภาคเหนอ ...... 78

ภาพท 23 ราคาขาวโพดเลยงสตว.................................................... 80

สารบญรปภาพ (ตอ)

สารบญรปภาพ (ตอ)ภาพท 24 สถตปรมาณผลจบปลาทจากเขตอาวไทยและอนดามน

ตงแตปพ.ศ.2528-2553 ............................................... 84

ภาพท 25 (ซาย)สดสวนการปลอยกาซเรอนกระจกของประเทศไทยตามสาขาเศรษฐกจในปพ.ศ.2556และ(ขวา)แนวโนมการปลอยกาซเรอนกระจกจากสาขาการเกษตร(MtCO2) ...85

ภาพท 26 การปลอยกาซเรอนกระจกจากภาคการเกษตรจากผปลอยรายใหญของโลก ............................................................. 86

ภาพท 27 (ซาย)พนทเสยหายภาคการเกษตรจากภยธรรมชาต(ลานไร)และ(ขวา)งบประมาณชวยเหลอเกษตรกร(ลานบาท) .. 93

ภาพท 28 ขอมลการเพาะเลยงหอยนางรมในพนทจงหวดสราษฎรธานระหวางป2551-2554 .............................. 94

ภาพท 29 พนทตำาบลเสยงตอการเผาแยกตามจำานวนจดความรอนสะสม(hotspots)ในระหวางวนท1มกราคม-30เมษายน2557 ................................................................ 98

ภาพท 30 ปรมาณออยไฟไหมและPM2.5ในภาคอสาน .............100

ภาพท 31 ตลาดสงออกสนคาเกษตรอนทรยทสำาคญของไทย .......104

ภาพท 32 สดสวนสถานทผลตจำาหนายและบรการอาหารทผานเกณฑมาตรฐานใน76จงหวด ....................................108

ภาพท 33 มลคาอาหารทบรโภคจำาแนกตามแหลงทมา .................109

ศนยวจยนโยบายดานเศรษฐกจสเขยว 9

นนท นชหมอน1

1. บทน�า

1.1 ความเขาใจเกยวกบเศรษฐกจสเขยว และการพฒนาทยงยนตงแตตนครสตศตวรรษท21 เปนตนมาประเทศตางๆ ทวโลกตางให

ความสำาคญกบประเดนเรอง“การพฒนาทยงยน”(sustainabledevelopment)มากขนเนองดวยแนวทางการพฒนาเศรษฐกจทเนนการเจรญเตบโต(Growth-based development) ทผานมา แสดงใหเหนถงวกฤตการณอนเปนผลกระทบจากการพฒนาหลายประการทงในเรองของมลภาวะจากกจกรรมทางเศรษฐกจความเสอมโทรมของทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและความเหลอมลำาทางเศรษฐกจของคนในสงคมทเพมมากขน รายงานของ Global Footprint Network(2018)ไดประมาณการณโดยใชแนวทางการวดรอยเทาทางนเวศ(ecologicalfootprint)วาเราอาจจะตองใชทรพยากรจากโลกถง1.7ใบจงจะเพยงพอตอระดบการบรโภคของประชากรโลกปจจบนซงสะทอนวาการใชทรพยากรของคนในรนปจจบนในอตราปกต จะไมสามารถยงยนไปถงประชากรในอนาคตแนนอน IPCC (2019) ไดคาดการณวาระดบการปลอยกาซเรอนกระจกทผานมา ไดทำาใหอณหภมโลกโดยเฉลย สงขนประมาณ 1 องศาเซลเซยสจากยคกอนอตสาหกรรมและอาจจะสงขนถง1.5-2องศาเซลเซยสไดระหวาง

1คณะเศรษฐศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร

ภาคเกษตรไทยบนเสนทางของเศรษฐกจสเขยว

และการพฒนาทยงยน

ศนยวจยนโยบายดานเศรษฐกจสเขยว10

ป ค.ศ. 2030-2052 อนจะทำาใหเกดการเปลยนแปลงและผลกระทบตาง ๆมากมายทางสงแวดลอม ซงปญหาทงหมดทงมวลลวนเหลานจะยอนกลบมาสงผลกระทบตอความมนคงของมนษยและสงคมทงสน

ประชาคมโลกหลายภาคสวนไดรเรมกระบวนการสรางความตระหนกตอปญหาความยงยนนตอสงคมชมชนนกวชาการและผกำาหนดนโยบายของประเทศตาง ๆ มาอยางตอเนอง นบตงแตการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมของมนษย (UnitedNationsConferenceonHumanandEnvironment:UNCHE)ในปค.ศ.1972ทเรมมการพดถงการพฒนาทยงยนจนกระทงถงครสตศตวรรษท21ไดเกดแรงขบเคลอนตอความสมดลในการพฒนาอยางตอเนอง ทงในเชงแนวคดและการปฏบต แนวคดหนงทสำาคญและถกหยบยกเปนประเดนทหลกในการประชมสหประชาชาตวาดวยการพฒนาทยงยน (UnitedNationsConferenceonSustainableDevelopment(UNCSD)หรอ“Rio+20”)ในปค.ศ.2012คอแนวคด“เศรษฐกจสเขยว” (Green Economy)ซงเนนการแสวงหาแนวทางปฏรประบบเศรษฐกจทเปนมตรกบสงแวดลอมมากขนรวมถงคำานงถงประเดนเรองความเปนธรรมในสงคมดวยโดยมยทธศาสตรสำาคญทมงไปสเปาหมายการพฒนาเศรษฐกจสเขยวในระดบประเทศ กคอ ยทธศาสตร“การเตบโตสเขยว” (Green Growth) OECD(2011)ไดนยามความหมายของการเตบโตสเขยวไววาหมายถง“ทางเลอก” ในการพฒนาเพอมงเนน“การเตบโตทางเศรษฐกจ”และการพฒนาดานอนๆไปควบคกน โดยทการเตบโตทางเศรษฐกจนนจะไมสงผลตอความยงยนของทนทางธรรมชาต (natural assets) ซงครอบคลมทรพยากรธรรมชาต และบรการทางนเวศทธรรมชาตไดผลตขนและสงผลตอความกนดอยดของมนษยอยางไรกดจดเนนสำาคญของการเตบโตสเขยวคอการเปลยนแปลงในระดบ“กระบวนทศน”(paradigm)หรอวธคดวาการคำานงเปาหมายการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเพยงอยางเดยวนำามาซงผลกระทบทางสงแวดลอมอนเปนปญหามากมายความพยายามในการสรางแนวคดทเชอมโยงระหวางการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและสงแวดลอมจงจำาเปนตองเกดขนอยางหลกเลยงไมไดตารางท1.1แสดงกระบวนทศนตางๆในดานน


ตารางท 1.1 การเปรยบเทยบกระบวนทศนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและการเจรญเตบโตสเขยว

ประเดน กระบวนทศนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจแบบ

ดงเดม

กระบวนทศนการเตบโตสเขยว

(Green growth)

มมมองตอการเจรญเตบโต (Growth)

การวดระดบการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ เชน GDP หรอระดบของผลตภาพ (productivity)

การใหความสนใจกบการวดมตเชงคณภาพของการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ เชน คณภาพชวต รวมถงคณภาพสงแวดลอม

มมมองตอปญหาสงแวดลอม

ใหความสาคญกบปญหาสงแวดลอมทเปนมลพษ (end-of-pipe perspective)

ใหความสาคญกบปญหาสงแวดลอมในฐานะสวนหนงของวฎจกรการผลตและการบรโภค (life-cycle perspective)

มมมองตอเปาหมายของนโยบายสงแวดลอม

รฐบาลใชนโยบายสงแวดลอมเพอแกไขปญหาความลมเหลวของตลาด เชน แกปญหามลพษตางๆจากกจกรรมทางเศรษฐกจ

รฐบาลไมเพยงใชนโยบายสงแวดลอมเพอ แกปญหามลพษ แตใชนโยบายทหลากหลายเพอปรบเปลยนโครงสรางทางเศรษฐกจ (structural change) ทมความเปนมตรตอสงแวดลอมมากขน

มมมองตอตวชวดดานสงแวดลอม

ระดบของคามลพษตางๆ รอยเทานเวศ (ecological footprint), รอยเทาคารบอน (carbon footprint), ประสทธภาพเชงนเวศ (eco-efficiency)


ประเดน กระบวนทศนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจแบบ

ดงเดม

กระบวนทศนการเตบโตสเขยว

(Green growth)

มมมองตอเครองมอนโยบาย

การใชเครองมอทางการเงนเพอลดมลพษ เชน คาปรบ หรอคาธรรมเนยมการปลอยมลพษ

การสนบสนนและใชเครองมอทางการเงนเพออดหนนการผลตและการใชนวตกรรมสเขยว รวมถงการจางงานในอตสาหกรรมดงกลาว

มมมองตอการวางแผนดานสงแวดลอม

เนนการวางแผนระยะสน และกลาง เพอแกปญหามลพษ

เนนการวางแผนระยะยาว

มมมองตอภาคสวนทเกยวของ

หนวยงานรฐทดแลดานสงแวดลอม และภาคเอกชน/ ประชาชนผปลอยมลพษ

หนวยงานรฐ เอกชน และประชาชนในวงกวาง

ทมา: ดดแปลงจาก Stevens (n.a.), p.3.

อกแนวคดอนเปนผลลพธรปธรรมลาสดจากการประชมระดบโลกและมความคาบเกยวกนกบแนวคดเศรษฐกจสเขยว คอ การตง“เปาหมายการพฒนาทยงยน” (Sustainable Development Goals: SDGs)จากการประชมสมชชาทวไปของสหประชาชาต ในป ค.ศ. 2015 ซงไดมการตความแนวคดการพฒนาทยงยนทงดานเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมออกมาใหอยในรปของเปาหมายสำาคญ17ดานอนประกอบดวยเปาหมายรอง169ดานและตวชวดอก232ตวเพอแสดงถงเปาหมายของการพฒนาทประเทศตางๆ ในโลกพงประสงคและตองการบรรลรวมกนในป ค.ศ. 2030 โดยผนำาของแตละประเทศสมาชกไดแสดงเจตนารมณและรบรองเปาหมายเหลานเปนพนธะสญญาทางการเมองภายใต “วาระเพอการพฒนาทยงยน 2030”

ตารางท 1.1 การเปรยบเทยบกระบวนทศนการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจและการเจรญเตบโตสเขยว(ตอ)


(The2030AgendaforSustainableDevelopment)ซงประเทศไทยเปนหนงในประเทศสมาชกทใหการรบรองวาระน และไดมการแตงตงคณะกรรมการเพอการพฒนาทยงยน(กพย.)ชดใหมขนในพ.ศ.2559โดยมนายกรฐมนตรเปนประธานมเลขาธการคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต(สศช.) เปนกรรมการและเลขานการ และมกรมองคการระหวางประเทศกระทรวงการตางประเทศ เปนเจาภาพหลกในการประสานงานการจดทำารายงานการทบทวนระดบชาตโดยสมครใจ(VoluntaryNationalReview:VNR) และรบผดชอบงานดานหนสวนการพฒนาทงระหวางประเทศและภายในประเทศโดยทผานมา สศช. ไดนำาแนวคดการพฒนาทยงยน รวมทงเปาหมายทง17ดานมาเปนหนงในกรอบสำาคญของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท12(พ.ศ.2560-2564)รวมทงยทธศาสตรชาต20ป(พ.ศ.2560-2579)

จะเหนไดวาจดรวมทสำาคญของทงแนวคดเศรษฐกจสเขยว และการพฒนาทยงยนคอการกลาวถงความสมดลของการพฒนาระหวางมตตางๆของเสาหลกการพฒนาทยงยนทงเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมซงไมควรจะตองเกดการยอมเสยสละหรอผลกระทบตอเปาหมายดานหนงเพอใหเกดการพฒนาอกดานหนงขนเพยงแตแนวคดเศรษฐกจสเขยวรวมถงการเตบโตสเขยวอาจจะเนนจดยนจากมมมองของเสาเศรษฐกจและสงแวดลอมเปนหลก(ดรปภาพท1)แนวคดเศรษฐกจสเขยวจงเปนแนวคดท“แคบ”กวาแนวคดการพฒนาทยงยน เครองมอเชงนโยบายภายใตยทธศาสตรการเตบโตสเขยวจงมกกลาวถงกลยทธการปรบโครงสรางทางเศรษฐกจไปสอตสาหกรรมทเปนมตรกบสงแวดลอมมากขนซงครอบคลมการเปลยนแปลงในระดบเทคโนโลยหรอวธการผลตการใชวตถดบผลตภณฑการคาระหวางประเทศการจางงานการขนสงไปจนถงการจดการของเสยทมประสทธภาพทางนเวศมากขนรวมถงมการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรหรอกฎหมายเพอสรางตนทนแกผสรางผลกระทบทางสงแวดลอมจากกจกรรมทางเศรษฐกจตางๆดวยแตทงนไมไดหมายความวาการดำาเนนยทธศาสตรเศรษฐกจสเขยวหรอการเตบโตสเขยว


จะละเลยเปาหมายทางสงคมไดเพราะแนวคดการพฒนาทยงยนจะเปนกรอบทกำากบเหนอเศรษฐกจสเขยวอยอกชนหนง หากนโยบายใดทสอดคลองกบยทธศาสตรเศรษฐกจสเขยวแตกระทบกบเปาหมายทางสงคม เชน การเกบภาษสงแวดลอมในสนคาบางประเภททอาจสงผลตอคาครองชพของผมรายไดนอย หรอมาตรการทไมอนญาตใหกลมชาตพนธสามารถใชประโยชนทางเศรษฐกจจากปาไดโดยสนเชงกถอวาเปนแนวทางทขดกบเปาหมายการพฒนาทยงยนเชนกน ดวยเหตน แนวคดเศรษฐกจสเขยวในบรบทของการประชมRio+20ในปค.ศ.2012จงเปนการตงโจทยวา“จะสรางเศรษฐกจสเขยวไดอยางไรเพอบรรลการพฒนาทยงยนและทำาใหผคนหลดออกจากความยากจนได” (How to build agreen economyto achieve sustainabledevelopmentandliftpeopleoutofpoverty)เปนหนงในสองประเดนการแลกเปลยนสำาคญ

ภาพท 1 ความเชอมโยงระหวางแนวคดเศรษฐกจสเขยว(GreenEconomy)ในบรบทการพฒนาทยงยน

ทมา: European Environment Agency


1.2 ความเชอมโยงระหวางภาคการเกษตร เศรษฐกจสเขยว และการพฒนาทยงยน

ภาคการเกษตร เกยวพนกบมตของเศรษฐกจสเขยว ในฐานะของกจกรรมหนงในระบบเศรษฐกจทงในดานการผลตและการบรโภคซงตองใชทรพยากรธรรมชาตในการผลตในระดบทเข มขนกวาการผลตในภาคอตสาหกรรม หรอภาคบรการ นอกจากนน การบรโภคสนคาเกษตรซงเปนองคประกอบหลกของการผลตอาหารทประชากรโลกบรโภคในแตละวนกยงกระตนใหความตองการใชทรพยากรในภาคการเกษตรมมากขน รวมถงเกดผลกระทบตางๆ ตอคณภาพชวตของประชาชนตอระบบนเวศและการปลอยกาซเรอนกระจกจากกระบวนการผลตดวยจากรปภาพท2จะเหนไดวาหากประเทศมงเนนการพฒนาภาคการเกษตรทเนนการเจรญเตบโตเปนหลกกระบวนทศนการพฒนาจะถกจำากดอยในความสมพนธในวงกลมในสดทเนนแนวทางการมงผลตอาหารมากขนทงเพอผบรโภคในประเทศและเพอการสงออกสนคาเกษตรหรออาหาร อนจะนำามาซงรายไดของประเทศเพยงเทานนอยางไรกด หากกระบวนทศนในการพฒนาภาคการเกษตรของประเทศไดมการปรบใหคำานงถงมตของเศรษฐกจสเขยวมากขนใน2ลกษณะทสำาคญ(ตารางท1.2)ไดแก

1) ประเดนสงแวดลอมทเกยวของกบการใชทรพยากรในภาคการเกษตร (environment as a ‘source’)เชนการใชทดนการใชทรพยากรนำา การใชพลงงานในภาคการเกษตรในฟารมและกระบวนการผลต ซงการเตบโตของเศรษฐกจภาคการเกษตร ไมวาจะมาจากปจจยดานอปสงคหรออปทานกตาม จะมผลโดยตรงตอการใชทรพยากรธรรมชาตมากขน เชนอาจทำาใหเกดปญหาการเสอมคณภาพของทรพยากรการขาดแคลนการบกรกทำาลายปาการประมงทเกนขนาดเปนตนนอกจากนนความยงยนของภาคการเกษตรกอาจไดรบผลกระทบจากความยงยนดานสงแวดลอมดวยเชนกนเชน หากเกดปรากฏการณอนเปนผลกระทบจากการเปลยนแปลงสภาวะภมอากาศ อาจทำาใหเกดผลกระทบตอความเสยงในภาคการเกษตรกเปนได


แนวทางท เกยวข องจงอาจอย ในรปของการพฒนาการเกษตรทเพมประสทธภาพการใชทรพยากร การลดการเพาะปลกทใชทรพยากรอยางเขมขน รวมถงการทำาเกษตรทสามารถปรบตวตอการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมไดด(resilience)

2) ประเดนสงแวดลอมทเกยวของกบผลกระทบจากการผลตภาคการเกษตร (environment as a ‘sink’)เชนผลกระทบตอคณภาพดนและนำา การตกคางของสารเคมในดนและนำา การปลอยกาซเรอนกระจกเปนตน แนวทางการพฒนาการเกษตรทเกยวของในมตน จงเนนการทำาการเกษตรทลดผลกระทบและเปนมตรตอสงแวดลอม เชน การสงเสรมระบบเกษตรอนทรย หรอเกษตรปลอดสารพษ การกำาจดศตรพชแบบผสมผสาน(IntegratedPestManagement:IPM)การจดการในฟารมเพอลดการปลอยกาซเรอนกระจกและลดรอยเทาคารบอนหรอคารบอนฟตพรนท (carbonfootprint)จากการขนสงและการลดการสญเสยและขยะจากหวงโซอปทานของสนคาอาหารเปนตน

ภาพท 2 ความสมพนธระหวางเศรษฐกจภาคการเกษตร เศรษฐกจสเขยวและการพฒนาทยงยน

ทมา: ผเขยน


ตารา

งท 1

.2ค

วามเ

ชอมโ

ยงบา

งประ

การ

ระหว

างภา

คการ

เกษต

รแล

ะการ

เตบโ

ตสเข

ยวใ

นดาน

เศรษ

ฐกจ

สงคม

และ

สงแว

ดลอม

ความ

เชอม

โยงก

บเปา

หมาย

การเ

ตบโต

สเขย

ว แล

ะการ

พฒ

นาทย

งยน

ดานเ

ศรษฐ

กจดา

นสงค

มดา

นสงแ

วดลอ

ม

มตขอ

งภา

คกา

รเกษ

ตร

ดาน

เศรษ

ฐกจ

•การ

พฒนา

อตสา

หกรร

มนวต

กรรม

การเกษ

ตรสเขย

วสงผ

ลใหเ

กดกา

รเจรญ

เตบโ

ตทาง

เศรษ

ฐกจ

(+)

•การ

เตบโ

ตสเขยว

ชวย

ใหผล

ผลต

ในภา

คการ

เกษต

รมผล

ตภาพ

และ

คณภา

พทดข

นสา

มารถ

ขยาย

ตลาด

และป

ระหย

ดทรพ

ยากร

ได

มากข

น(+

)•เ

ศรษฐ

กจใน

ชนบท

ทมคว

ามหล

ากหล

ายมา

กขน

และช

วยให

เก

ษตรก

รมรา

ยไดม

ากขน

(+)

•การ

พฒนา

อตสา

หกรร

มนว

ตกรร

มการ

เกษต

รสเขยว

สงผล

ตอกา

รจาง

งาน

และก

ารพฒ

นาชน

บทล

ดปญหา

สงคม

อนเก

ดจา

กควา

มยาก

จนแล

ะการ

ยาย

ถนฐา

น(+

)•ร

ปแบบ

ของก

ารแบ

งปนผ

ลปร

ะโยช

นในก

ารผล

ตทเป

นธรร

มมา

กขน

หรอก

ระจก

ตวมา

กขน

ขนอย

กบโค

รงสร

างตล

าด(+

/-)

•การ

พฒนา

อตสา

หกรร

มนว

ตกรร

มการ

เกษต

รสเขยว

จะชว

ยลดก

ารปล

อยขอ

งเส

ยและ

มลพษ

รวม

ถงกา

รใช

ทรพย

ากรในภ

าคกา

รเกษ

ตร(+

)

ดานส

งคม

•การ

เกษต

รทเน

นการ

ใชภม

ปญญา

ทองถ

นแล

ะการ

บรโภ

คอาห

ารท

ผลตใ

นชมช

นชว

ยลดต

นทนจ

าก

•การ

ใชภม

ปญญาท

องถน

ดาน

เกษต

รและ

อาหา

รสอ

ดคลอ

งกบ

การอ

นรกษ

วถวฒ

นธรร

มแบบ

•การ

เกษต

รทเน

นการ

ใช

ภมปญ

ญาท

องถน

และ

การ

บรโภ

คอาห

ารทผ

ลตใน


ความ

เชอม

โยงก

บเปา

หมาย

การเ

ตบโต

สเขย

ว แล

ะการ

พฒ

นาทย

งยน

ดานเ

ศรษฐ

กจดา

นสงค

มดา

นสงแ

วดลอ

ม

ดานส

งคม

การต

องนำา

เขาท

รพยา

กรจา

กภา

ยนอก

และ

กระจ

ายรา

ยไดใ

หคน

ในชม

ชน(+

)

ดงเด

มแล

ะเออ

ตอกา

รเสร

มสรา

งทน

ทางส

งคม

(+)

•สงผ

ลตอค

วามม

นคงท

างอา

หาร

และค

ณภา

พชวต

ของท

งเกษ

ตรกร

แล

ะผบร

โภค

(-)

ชมชน

จะชว

ยลดก

ารปล

อยขอ

งเสย

และม

ลพษ

รวมถ

งกา

รใชท

รพยา

กรใน

ภาค

การเกษ

ตร(+

)

ดาน

สงแว

ดลอม

•มาต

รการ

ดานส

งแวด

ลอมใ

นภาค

การเกษ

ตรอ

าจหม

ายถง

ตนทน

ทเพ

มขน

และส

งผลก

ระทบ

ตอกา

รเต

บโตข

องภา

คการ

เกษต

รในร

ะยะ

สน(-

)•ก

ารสง

เสรม

การท

ำาฉลา

กสเขยว

และบ

รการ

เชงน

เวศ

(eco

-ser

vice)

รวมถ

งมาต

รฐาน

ดานอ

นทรย

จะชว

ยเพม

โอกา

สทาง

การต

ลาด

และ

สงผล

ดทาง

เศรษ

ฐกจ(+)

•มาต

รการ

ดานส

งแวด

ลอมใ

นภาค

การเกษ

ตรอ

าจสง

ผลตอ

ราคา

สนคา

เกษต

รทเพ

มขน

และอ

าจสง

ผลตอ

ความ

มนคง

ทางอ

าหาร

ในระ

ยะสน

(-)

•ควา

มปลอ

ดภยต

อสขภ

าพขอ

งผผ

ลตบร

โภคอ

นเกด

จากก

ารปน

เปอน

ในภา

คการ

เกษต

รจะ

เพมม

ากขน

(+)

•มาต

รการ

ดานส

งแวด

ลอม

ในภา

คการ

เกษต

รจะส

งผลด

ตอ

คณภา

พดนแ

ละนำา

ลด

การป

ลอยก

าซคา

รบอน

ไดออ

กไซด

ในขน

ตอนต

างๆ

ลดกา

รทำาล

ายปา

เพมค

วามห

ลากห

ลาย

ทางช

วภาพ

ในพน

ท(+

)

ทมา:

ดดแ

ปลงจ

าก S

teve

ns (n

.a.),

p.5

.

ตารา

งท 1

.2ค

วามเ

ชอมโ

ยงบา

งประ

การ

ระหว

างภา

คการ

เกษต

รแล

ะการ

เตบโต

สเขย

วใน

ดานเ

ศรษฐ

กจส

งคม

และ

สงแว

ดลอม

(ตอ)


ในระดบถดมา(วงนอกสดของภาพท2)คอการมองภาคการเกษตรในกระบวนทศนของการพฒนาอยางยงยนจะพบวานอกจากประเดนสวนใหญทซอนทบกบเศรษฐกจสเขยวแลวยงมมตดานสงคมทถกนำามาพจารณาเพมเตมดวยไมวาจะเปนความเชอมโยงกบมตความเหลอมลำาและความยากจนความมนคงทางอาหารซงสงผลตอคณภาพชวตของประชาชนภมปญญาทองถนฯลฯซงเมอนำาทงมตเศรษฐกจ สงแวดลอม และสงคมของภาคการเกษตรมาพจารณาจะพบความเกยวเนองระหวางทง3มตดงแสดงในตารางท1.2ซงจากความเชอมโยงในตารางขางตนแสดงใหเราเหนถงขอคนพบ2ประการซงสะทอนความสอดคลองและความขดแยงระหวางเศรษฐกจสเขยว(การเตบโตสเขยว)และการพฒนาทยงยนกลาวคอ

1) ความสอดคลองระหวางการเตบโตสเขยวในภาคการเกษตรและการพฒนาทยงยนอาจมลกษณะทหนนเสรมกน(ความสมพนธทางบวก)ยกตวอยางเชน ความสมพนธทางเศรษฐกจ ทการเตบโตของภาคเกษตรภายใตแนวทางเศรษฐกจสเขยวเชนการสงเสรมเกษตรอนทรยอาจสงผลโดยตรงตอประชาชนในแงเศรษฐกจคอเปนแหลงรายไดชวยแกปญหาความยากจนและเสรมสรางความมนคงทางอาหารแกสงคม ทงยงมสวนชวยในการอนรกษภมปญญาทองถน และลดการใชสารเคม ทเปนผลเชงบวกตอมตดานสงแวดลอมดวยความสอดคลองนตรงกบแนวคดเรอง“ความยงยนแบบเขม” (Strong Sustainability)เนองจากเสาดานตางๆ ของการพฒนาทยงยนไมไดเกดความขดแยงระหวางกนหรอไมเกดภาวะไดอยางเสยอยาง(trade-off)เกดขน

2) ความขดแยงระหวางการเตบโตสเขยวในภาคการเกษตร และการพฒนาทยงยน (ความสมพนธทางลบ) อาจเกดกรณทการมงเนนการเตบโตสเขยวในภาคการเกษตรอาจขดกบหลกการพฒนาทยงยนไดยกตวอยางเชนการสงเสรมเกษตรอนทรยทเนนการผลตทมคณภาพและไดมาตรฐานสงอาจไมเออใหเกษตรกรรายยอยทไมสามารถแบกรบตนทนในการปรบเปลยนหรอมตนทนคาเสยโอกาสของการใชแรงงานสงจนไมสามารถแขงขนกบเกษตรกรทมการลงทนในฟารมอนทรยขนาดใหญไดหรอการทภาครฐบงคบใชมาตรการ


ดานสงแวดลอมในภาคการเกษตรอยางเขมงวด เชน การสงหามใชสารเคมอนตรายหรอเกบภาษการใชสารเคมเกษตรในอตราทคอนขางสงอาจสงผลตอราคาสนคาเกษตรทเพมขน และอาจสงผลตอความมนคงทางอาหารในระยะสนได เปนตน ความขดแยงนตรงกบแนวคดเรอง“ความยงยนแบบจาง” (Weak Sustainability)ซงหมายถงภาวะทอาจเกดภาวะไดอยางเสยอยาง(trade-off)ระหวางเสาเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมขนและทำาใหนโยบายหรอแนวทางทพยายามผลกดนไมสามารถตอบโจทยการพฒนาทยงยนครบทกมตพรอมกนได

การจำาแนกความเชอมโยงและความสมพนธเชงบวกและลบ ระหวางเศรษฐกจสเขยว และการพฒนาทยงยนนน มความสำาคญในการออกแบบนโยบาย หรอมาตรการเพอสงเสรมความยงยนในภาคการเกษตรตอไปเนองจากหลายครงการบรรจมาตรการดานการเตบโตสเขยวในภาคการเกษตรในยทธศาสตรการพฒนาของประเทศอาจยงไมมลกษณะทเปนนโยบายทเออตอการแกปญหาความยากจน (pro-poor policy)หรอขาดการเชอมโยงถงมตดานสงคมทอาจเกดขนรวมถงกรณเมอเกดปญหาความขดแยงระหวางเสาตางๆ ของการพฒนาทยงยนเสาหลกทมกจะถกใหความสำาคญเปนพเศษกวาเสาดานอนเสมอกคอเสาดานเศรษฐกจ(economicpillar)ซงปรากฏใหเหนในยทธศาสตรการพฒนาแบบไมสมดล (unbalanceddevelopment)มาโดยตลอด โดยการเตบโตทางเศรษฐกจมกตองแลกมาดวยตนทนทเกดตอสงคมและสงแวดลอมซงผไดรบภาระตอตนทนเหลานมากทสดมกจะเปนกลมประชากรทเปราะบางเชนผมรายไดนอยหรอเกษตรกรรายยอยทไมมทดนของตวเองเปนตนซงกรณตางๆของประเทศทสะทอนถงปญหาเหลานจะถกกลาวถงตอไปในสวนทายของงานเขยนชนน

จากประเดนปญหาในเชงหลกการขางตน วงวชาการนานาประเทศตางๆไดพฒนาแนวคดบางประการเพอบรณาการมตตางๆ ของการพฒนาทยงยนเขาดวยกนและเพอใหแนวคดการพฒนาทยงยนมนยยะในการขบเคลอนไปสการปฏบตมากขนยกตวอยางเชน


1) แนวคดการแยกความเกยวของของเสนทางการเตบโตทางเศรษฐกจและการใชทรพยากร (Decoupling Concept)

แนวคดนไดเรมถกหยบยกมากลาวถงอยางเปนทางการตงแตป ค.ศ.2001ในทประชมรฐมนตรดานสงแวดลอมของประเทศกลมOECDในฐานะทเปนวตถประสงคในยทธศาสตรดานสงแวดลอมในครสตศตวรรษท 21 ของOECDเพอแสดงเปาประสงควาเมออตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจสงขนเรอยๆ ประเทศควรปรบแยกทศทางของระดบการเตบโตของการใชทรพยากร(resource decoupling) หรอการปลดปลอยมลพษหรอกาซเรอนกระจก(impactdecoupling)ในทศทางท“แยกออก”จากแนวโนมการเตบโตทางเศรษฐกจใหได(จากปกตทการเตบโตทางเศรษฐกจและการใชทรพยากรมกจะเคลอนไหวในทศทางทค ขนานกน) ซงอาจเกดจากการทระดบการใชทรพยากรนนมอตราทลดลง (absolutedecoupling)หรออาจมอตราการใชทรพยากรทสงขนแตในระดบทชากวาอตราการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจเทานน(relativedecoupling)กเปนได(ดรปภาพท3)การขบเคลอนการพฒนาทยงยนหรอการเตบโตสเขยวจงควรทจะตองมการตดตามตวชวดเหลานอย างต อเนอง รวมทงมการพสจน ว านโยบายหรอมาตรการทเน นประสทธภาพทางนเวศ(eco-efficiency)ของระบบเศรษฐกจนนนำาไปสการปรบปรงคณภาพสงแวดลอมหรอทเรยกวาเกด“ผลสะทอนกลบ”(reboundeffect)อยางแทจรง

ภาพท 3แสดงแนวคดDecouplingConcept

ทมา: OECD (2014), p.39.


ภาพท 4 (บน) แสดงแนวโนมของการเตบโตของ GDP ภาคการเกษตรผลตภาพ และการปลอยกาซเรอนกระจกจากภาคการเกษตรของประเทศกลม OECD และ (ลาง) การแสดงความสมพนธทสะทอนลกษณะของ Decoupling ระหวางการเตบโตของภาคการเกษตรและความเขมขนในการใชป ยอนนทรยของแตละประเทศระหวางปค.ศ.1990-2010

ทมา: OECD (2014), p.39.


จากรปภาพท4(บน)แสดงถงตวอยางของImpactDecouplingในภาคการเกษตร ซงเนนมตของการปลอยกาซเรอนกระจก ในกรณของกลมประเทศOECDซงจะพบวาในชวง2ทศวรรษประเทศในกลมOECDโดยรวมมระดบการปลอยกาซเรอนกระจกจากภาคการเกษตรในระดบทแยกออกจากแนวโนมของการเจรญเตบโตของเศรษฐกจการเกษตร ซงแสดงถงประสทธภาพดานสงแวดลอมของภาคการเกษตรทดขน (ผานวธการตาง ๆเชนการจดการไนโตรเจนในดนการจดการมลสตวฯลฯ)แตในรปท4(ลาง)เมอพจารณาในมตของการใชปยอนนทรย(ปยเคม)พบวายงมประเทศจำานวนนอยเทานน(เชนอตาลเยอรมนเนเธอรแลนดออสเตรย)ทมแบบแผนแนวโนมแบบAbsoluteDecouplingกลาวคอมระดบการเตบโตของการใชปยอนนทรยลดลงโดยสมบรณในขณะทการเตบโตของผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ(GDP)จากภาคการเกษตรสงขน

3) แนวทางการวเคราะหความเกยวเนองแบบประเดนรวม (Nexus Approach)

แนวคดแบบการวเคราะหประเดนรวมถกนำามาใชในบรบททเกยวของกบการพฒนาทยงยนโดยเฉพาะเรองของความเชอมโยงระหวางทรพยากรนำาพลงงานและอาหาร(Water-Food-EnergyNexus:W-E-FNexus)ดงแสดงในภาพท5ซงตามนยามของFAO(FoodandAgricultureOrganization)แลวหมายถงภาวะทแสดงใหเหนวาเปาหมายเรองความมนคงดานนำา(watersecurity)ความมนคงดานพลงงาน(energysecurity)และความมนคงดานอาหาร (food security)ลวนมความเกยวเนองเชอมโยงถงกนอยางซบซอนและการพยายามมงรกษาเปาหมายความมนคงดานหนงอาจสงผลกระทบตอเปาหมายความมนคงในดานอนๆ ไดทงทเปาหมายทงสามลวนมความจำาเปนและเปนปจจยทาทายในบรบททประชากรโลกเพมขนอยางตอเนองดงเชนในปจจบนอยางยง การพจารณาถงความเกยวเนองและบรณาการระหวางเปาหมายทงสามจงมความสำาคญในการวเคราะหวางแผนและกำาหนดนโยบายหรอยทธศาสตรใดๆทเกยวของและทำาใหเกดการพฒนาและการขบเคลอน


ในรปแบบทบรณาการและเปนองครวมมากขนและลดความซบซอนของการใชทรพยากรในการแกปญหาลงได ตวอยางความเชอมโยงระหวางเปาหมายทงสามดานบางสวนไดแสดงไวดงตารางท2

ตวอยางของความเชอมโยงทเกยวของกบมตทางการเกษตรเชนการเตบโตขนของผลผลตในภาคการเกษตรแมจะเปนผลดตอเปาหมายความมนคงดานอาหาร แตกอาจมผลเสยทกระทบตอเปาหมายความมนคงดานนำา เชนการปนเปอนของสารเคมในแหลงนำาหรอการใชทรพยากรนำาสำาหรบการเพาะปลกอยางเขมขน ซงจะกระทบตอความตองการใชนำาในภาคสวนอน ๆ โดยเฉพาะในฤดกาลทนำาขาดแคลนไดนอกจากนนยงอาจเกดกรณทการพฒนาเพอตอบโจทยความมนคงดานอน อาจสงผลกระทบตอความมนคงทางดานอาหารดวยเชนการสงเสรมการปลกพชพลงงาน(เชนปาลมนำามน)อาจสงผลตอพนทเพาะปลกพชอาหารชนดอนๆ ไดหรอการบรหารจดการนำาในชวงฤดนำาหลากทมกมการใหพนทเกษตรเปนพนทรองรบนำาทวมแทนการปลอยใหไหลเขาสพนทอตสาหกรรมหรอเขตเมองเปนตน


ตารา

งท 2

คว

ามเชอม

โยงแ

ละผล

กระท

บทอา

จเกด

ขนจา

กกระ

บวนก

ารผล

ตแตล

ะดาน

ในคว

ามเช

อมโย

งระห

วางท

รพยา

กรนา

พลง

งาน

และอ

าหาร

(Wat

er-F

ood-

Ener

gy N

exus

: W-E

-F N

exus

)

ผลกร

ะทบต

อควา

มมนค

งทาง

นาผล

กระท

บตอค

วามม

นคงท

างอา

หาร

ผลกร

ะทบต

อควา

มมนค

งทาง

พลง

งาน

กระบ

วนกา

รผล

ตและ

จดสร

รนา

•ควา

มตองก

ารใช

นำาข

องเม

องห

รออต

สาหก

รรมใ

นพนท

หนงอ

าจสง

ผลกร

ะทบต

อการ

ผลตอ

าหาร

ในอก

พนทห

นง•ก

ระบว

นการ

จดกา

รนำาท

ไมเป

นระบ

บอา

จทำาใ

หเกด

ปญหา

ภยแล

งอทก

ภยหร

อปญหา

คณภา

พนำาแ

ละกร

ะทบต

อกา

รผลต

อาหา

ร

•การ

ใชพล

งงาน

ในกจ

กรรม

การส

บขน

ยาย

การช

ลประ

ทานแ

จกจา

ยบำา

บดนำา

หรอ

กระบ

วนกา

รผลต

นำาจด

จากท

ะเลกร

ะบวน

การห

ลอเย

นใน

โรงไฟฟ

า

เกษต

รกรร

มแล

ะกร

ะบวน

การ

ผลตอ

าหาร

•การ

ใชนำา

ในขน

ตอนต

างๆข

องกา

รผลต

พชอา

หารแ

ละกา

รเลย

งสต

วซงจ

ะกระ

ทบคว

ามตอ

งการ

ใชนำา

และ

คณภา

พแหล

งนำาผ

วดน

นำาใ

ตดน

และค

วามอ

ดมสม

บรณขอ

งนำาในด

น•ป

ญหา

ความ

เขมข

นของ

สารเคม

ใน

ดน(E

utro

phica

tion)

•ก

ารปน

เปอน

ของส

ารเค

มเกษ

ตรหร

อนำาท

งจาก

กระบ

วนกา

รผลต

เชน

นากง

ในแห

ลงนำา

•การ

ใชพล

งงาน

ผานจ

กรกล

ตาง

ๆใน

กระบ

วนกา

รผลต

อาหา

รตงแ

ตกา

รเตร

ยมดน

ปยก

ารชล

ประท

าน

การข

นสงก

ารแป

รรปแ

ละกา

รคา

ฯลฯ

•ผลผ

ลตทา

งการ

เกษต

รบาง

อยาง

สามา

รถเป

นวต

ถดบใน

การผ

ลตพล

งงาน

ไดเช

นพช

ชวมว

ลมล

สตว

ฯลฯ


ผลกร

ะทบต

อควา

มมนค

งทาง

นาผล

กระท

บตอค

วามม

นคงท

างอา

หาร

ผลกร

ะทบต

อควา

มมนค

งทาง

พลง

งาน

กระบ

วนกา

รผล

ตพ

ลงงา

น

•การ

ใชนำา

ในกร

ะบวน

การแ

ละขน

ตอนต

างๆใ

นการ

ผลตเ

ชอเพ

ลงฟอ

สซล

•การ

ใชนำาใ

นการ

ปลกพ

ชเพอ

ผลตพ

ลงงา

นชวม

วล•ก

ารใช

นำาเ

ปนแ

หลงพ

ลงงา

นโด

ยตรง

เพอผ

ลตกร

ะแสไ

ฟฟา

เชนเ

ขอนห

รออา

งเกบ

นำา•ก

ารปน

เปอน

ของน

ำามนใ

นแหล

งนำา

สะอา

ดจาก

กระบ

วนกา

รขด

เจาะ

หนนำา

มนท

รายน

ำามนหร

อกา

รปนเ

ปอน

ของค

ราบน

ำามน

โดยอ

บตเห

ต

•การ

ผลตพชพ

ลงงา

นหรอ

การท

ำาเห

มองพ

ลงงา

นแยง

ชงนำา

และพ

นท

จากก

ารผล

ตพชอ

าหาร

และท

ำาให

ความ

สามา

รถใน

การฟ

นตวข

องดน

ลดลง

•โคร

งการ

ผลตไ

ฟฟาพ

ลงงา

นนำาข

นาด

ใหญอา

จมผล

กระท

บทาง

ระบบ

นเวศ

และส

งคมแ

ละคว

ามมน

คงทา

งอาห

ารขอ

งชมช

น

ทมา:

http

://w

ww

.mea

swat

ch.o

rg/w

ritin

g/35

46

ตารา

งท 2

คว

ามเชอม

โยงแ

ละผล

กระท

บทอา

จเกด

ขนจา

กกระ

บวนก

ารผล

ตแตล

ะดาน

ใน(ต

อ)คว

ามเช

อมโย

งระห

วางท

รพยา

กรนา

พลง

งาน

และอ

าหาร

(Wat

er-F

ood-

Ener

gy N

exus

: W-E

-F N

exus

)


ภาพท 5 ความเชอมโยงระหวางทรพยากรนำาพลงงานและอาหาร(Water-Food-EnergyNexus:W-E-FNexus)ในบรบทของการพฒนาทยงยน

ทมา: In Focus: Water, Energy, Food Nexus –Report, https://climatecommercial.wordpress.com/2011/11/09/in-focus-water-energy-food-nexus-report/

ดวยความสมพนธทซบซอนระหวางพลงงาน-นำา-และอาหาร ในลกษณะนทำาใหเกดความจำาเปนทจะตองเกดโครงสรางเชงสถาบนทเออใหเกดการบรหารจดการรปแบบใหมๆใหเกดขนทงเพอใหเกดการบรณาการดานขอมลอยางเปนระบบและมโครงสรางอำานาจในการขบเคลอนและแกปญหาขามหนวยงานไดกระบวนการตางๆ เชนการแลกเปลยนสนทนาระหวางภาคสวนทเกยวของ(Stakeholders’dialogue)จงเปนสงจำาเปน

2. ภาคการเกษตรกบเปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable Development Goals: SDGs)

ดงทไดกลาวถงความสำาคญของการเตบโตสเขยว การพฒนาทยงยนรวมถงเปาหมายการพฒนาทยงยนไวดานตนในปค.ศ.2015ซงในการประชมสมชชาใหญแหงสหประชาชาตไดเสนอเปาหมายทประเทศสมาชก193ประเทศ


จะตองบรรลรวมกนในปค.ศ.2030 เอาไวทงสน 17 เปาหมายใหญดวยกน2 โดยสามารถจดประเภทของเปาหมายไดเปน4กลมใหญ3(ภาพท6)ไดแก

1. People: การสงเสรมใหพลเมองมการเปนทด (wellbeing)สามารถเขาถงโอกาสในการทจะบรรลศกยภาพสงสดของแตละบคคลไมมการแบงแยกชนชนเพศศาสนาภาษาเชอชาตตลอดจนสผวทกประเทศจะตองมการตดตามและวดระดบความพงพอใจในชวตของพลเมอง (ประกอบดวยเปาหมายท1,2,3,4,5,16)

2เปาหมายของSDGsทง17ดานประกอบดวย

เปาหมายท1ขจดความยากจนในทกรปแบบทกท

เปาหมายท2ขจดความหวโหยบรรลเปาความมนคงทางอาหารและโภชนาการทดขนและสงเสรมเกษตรกรรมยงยน

เปาหมายท3สรางหลกประกนถงการมสขภาวะในการดำารงชวตและสงเสรมความเปนอยทดของทกคนในทกชวง

อาย

เปาหมายท 4 สรางหลกประกนถงการไดรบการศกษาทไดคณภาพอยางเทาเทยมและทวถง และสงเสรมโอกาสใน

การเรยนรตลอดชวตแกทกคน

เปาหมายท5บรรลถงความเทาเทยมทางเพศและเสรมสรางพลงใหแกสตรและเดกหญงทกคน

เปาหมายท6ทำาใหแนใจวาเรองนำาและการสขาภบาลไดรบการจดการอยางยงยนและมสภาพพรอมใชสาหรบทกคน

เปาหมายท7ทำาใหแนใจวาทกคนสามารถเขาถงพลงงานททนสมยยงยนเชอถอไดตามกำาลงซอของตน

เปาหมายท 8 สงเสรมการเจรญเตบโตทางเศรษฐกจทยงยนและทวถงใหเปนไปอยางยงยน สงเสรมศกยภาพการม

งานทาและการจางงานเตมทและงานทมคณคาสาหรบทกคน

เปาหมายท 9 พฒนาโครงสรางพนฐานทพรอมรบการเปลยนแปลง สงเสรมการปรบตวใหเปนอตสาหกรรมอยาง

ยงยนและทวถงและสนบสนนนวตกรรม

เปาหมายท10ลดความเหลอมลาทงภายในและระหวางประเทศ

เปาหมายท11ทำาใหเมองและการตงถนฐานของมนษยมความปลอดภยทวถงพรอมรบการเปลยนแปลงและยงยน

เปาหมายท12สรางหลกประกนถงการมแบบแผนการผลตและการบรโภคทยงยน

เปาหมายท13ดำาเนนการอยางเรงดวนเพอตอสกบการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและผลกระทบทเกดขน

เปาหมายท14อนรกษและใชประโยชนจากมหาสมทรทะเลและทรพยากรทางทะเลสาหรบการพฒนาทยงยนให

เปนไปอยางยงยน

เปาหมายท 15พทกษบรณะและสงเสรมการใชประโยชนทยงยนของระบบนเวศบนบกจดการปาไมอยางยงยน

ตอสกบการแปรสภาพเปนทะเลทรายหยดยงและฟนฟความเสอมโทรมของทดนและหยดยงการสญเสยความหลาก

หลายทางชวภาพ

เปาหมายท 16สงเสรมใหสงคมมความเปนปกตสข ไมแบงแยก เพอการพฒนาทยงยนมการเขาถงความยตธรรม

โดยถวนหนาและสรางใหเกดสถาบนอนเปนทพงของสวนรวมมประสทธผลและเปนทยอมรบในทกระดบ

เปาหมายท 17 เสรมสรางความเขมแขงในวธการปฏบตใหเกดผล และสรางพลงแหงการเปนหนสวนความรวมมอ

ระดบสากลตอการพฒนาทยงยน

3ณชฎาคงศร.“จากMDGsสSDGsเปาหมายการพฒนาทเปลยนไปเพอความยงยน”.https://www.sdgmove.

com/2017/08/13/mdgstosdgs/


2. Prosperity:การพฒนาทางเศรษฐกจ–การทำาใหประชากรของโลกไดมปจจยพนฐานในการดำารงชวตเขาถงแหลงนำาและระบบสขาภบาลทสะอาดเพยงพอยงยนสามารถเขาถงบรการสขภาพขนพนฐานมโครงสรางพนฐานทจำาเปนตอการดำารงชวตอาทไฟฟาถนนและการเชอมตอขอมลกบประชาคมโลก(ประกอบดวยเปาหมายท7,8,9,10,11)

3. Planet:การจดการสงแวดลอมอยางยงยน–การทำาใหโลกเคลอนไปสการลดการปลอยแกสคารบอนไดออกไซด และแกสเรอนกระจกพรอมกนการพฒนานวตกรรมพลงงานทสะอาดเขาถงไดการจดการการเพมขนของประชากรใหสามารถมนใจไดวาประชากรจะมความพรอมในการมครอบครว เดกจะไดรบการศกษาทมคณภาพ การจดการนวตกรรมทางการเกษตรทยงยน(ประกอบดวยเปาหมายท6,12,13,14,15)

4. Partnership:ภาครฐและผบรหารในทกระดบจะตองมสวนรวมตอการเคลอนเปาหมายการพฒนาทยงยน ภายใตการมพนธะสญญาตอระบอบกฎหมาย สทธมนษยชน ความโปรงใส การมสวนรวม ความรวมมอระหวางภาคสวน ตงแตภาคธรกจ ภาคประชาสงคม และประชาชน เพอใหเกดการจดการทมประสทธภาพสอดคลองกบความตองการโปรงใสและไดรบความเชอมนจากประชาชนไมใชเปนเพยงการขบเคลอนจากภาครฐเพยงอยางเดยว(ประกอบดวยเปาหมายท7,8,9,10,11)


ภาพท 6 เปาหมายการพฒนาทยงยน (Sustainable DevelopmentGoals:SDGs)จำาแนกตามหมวดหม

ทมา: http://www.teebweb.org/sdg-agrifood/annex-3/

สำาหรบความเกยวของระหวางภาคการเกษตรและเปาหมายการพฒนาทยงยนนน (ภาพท 7) องคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต (FAO)ในรายงานเรอง“TransformingFoodandAgriculturetoAchievetheSDGs”(FAO,2018)ไดสรปหลกการพนฐานในการขบเคลอนภาคการเกษตรตามเปาหมายSDGsไว5ประการไดแก

1.การเพมผลตภาพการจางงานและมลคาเพมของระบบอาหาร2.การอนรกษและฟนฟบำารงทรพยากรธรรมชาต3. การพฒนาคณภาพชวตและสรางการเตบโตทางเศรษฐกจททวถง

(inclusivegrowth)


4. การสรางความสามารถในการฟนตวกลบคน (resilience) ของประชาชนชมชนและระบบนเวศ

5. การปรบโครงสรางการจดการ (governance) เพอใหสอดรบกบความทาทายใหมๆ

นอกจากนนในรายงานฉบบเดยวกนFAOยงไดนำาเสนอแนวทางเพอสรางการเปลยนแปลงในภาคการเกษตร ใหสอดคลองกบหลกการพนฐาน 5ประการดงกลาวจำานวน20แนวทางดงตอไปน(ดตารางท3)

ภาพท 7 เปาหมายการพฒนาทยงยนดานตาง ๆ กบความเชอมโยงกบประเดนความมนคงทางอาหาร

ทมา: https://scalingupnutrition.org/nutrition/nutrition-and-the-sustainable-development-goals/


ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น

แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

หลกก

ารท

1 กา

รเพ

มผลต

ภาพ

การ

จางง

าน แ

ละมล

คาเพ

ม ขอ

งระบ

บอาห

าร

แนวท

างท

1 กา

รอำาน

วยคว

ามสะ

ดวกใ

หเก

ษตรก

รเขา

ถงทร

พยาก

รการ

ผลต

การเงน

แล

ะบรก

าร

•การ

เพมผ

ลตภา

พ(p

rodu

ctivity

)ขอ

งภาค

เกษต

รทำาไ

ดโดย

การส

งเสร

มให

เกษต

รกรร

ายยอ

ยสาม

ารถเขา

ถงเม

ลดพน

ธทมค

ณภา

พในร

าคาย

อมเย

าแล

ะวส

ดการ

เพาะ

ปลกท

เหมา

ะสมก

บพนธ

พช•ก

ารชก

จงให

เยาว

ชนใน

พนทช

นบทก

ลบสภ

าคกา

รเกษ

ตรโด

ยการ

ลงทน

ในเค

รองจ

กรกล

และ

เทคโ

นโลย

ขนสง

ในพน

ทชนบ

ทเพ

อเพม

ศกยภ

าพขอ

งการ

ทำาเก

ษตรแ

บบพง

พาตล

าดแล

ะมกำา

ไรสง

เพอล

ดการ

ยายถ

นของ

ของเกษ

ตรกร

รนให

มออก

จากภ

าคกา

รเกษ

ตร•ก

ารลด

การพ

งพาต

ลาดร

ะยะไ

กลพ

อคาค

นกลา

งแล

ะราค

าอาห

ารทม

ความ

ผนผว

นสง

โดยก

ารกร

ะจาย

อำานา

จเรอ

งการ

เขาถ

งทรพ

ยากร

การ

เงน

และ

เทคโ

นโลย

มกา

รเนน

การผ

ลตเพ

อระบ

บอาห

ารทอง

ถนใ

นขณ

ะทสน

คากา

รเกษ

ตรทไ

ดรบก

ารรบ

รองจ

ะสาม

ารถน

ำาสงข

ายสต

ลาดท

มขนา

ดใหญ

ได

•การ

กระจ

ายทร

พยา

กรสภ

าคชน

บทจะ

ทำาให

เกดก

ารกร

ะตนเศ

รษฐก

จและ

ผลปร

ะโยช

นของ

ประช

าชนใ

นพนท

ชนบท

ไดท

งราย

ไดจา

กภาค

การเกษ

ตร

(on-

farm

inco

me)และ

นอกภ

าคกา

รเกษ

ตร(o

ff-farm

inco

me)และ

ทำาให

สว

สดกา

รและ

บรกา

รตาง

ๆใ

นภาค

ชนบท

ดขน

และเกด

ชมชน

ใหมท

มควา

มยง

ยน

เปาห

มายท

1,2

,5,7

,8,

9,1

1,1

4,1

5


ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น

แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

หลกก

ารท

1 กา

รเพ

มผลต

ภาพ

การ

จางง

าน แ

ละมล

คาเพ

ม ขอ

งระบ

บอาห

าร

แนวท

างท

1 กา

รอำาน

วยคว

ามสะ

ดวกใ

หเก

ษตรก

รเขา

ถงทร

พยาก

รการ

ผลต

การเงน

แล

ะบรก

าร

•การ

เพมผ

ลตภา

พ(p

rodu

ctivity

)ขอ

งภาค

เกษต

รทำาไ

ดโดย

การส

งเสร

มให

เกษต

รกรร

ายยอ

ยสาม

ารถเขา

ถงเม

ลดพน

ธทมค

ณภา

พในร

าคาย

อมเย

าแล

ะวส

ดการ

เพาะ

ปลกท

เหมา

ะสมก

บพนธ

พช•ก

ารชก

จงให

เยาว

ชนใน

พนทช

นบทก

ลบสภ

าคกา

รเกษ

ตรโด

ยการ

ลงทน

ในเค

รองจ

กรกล

และ

เทคโ

นโลย

ขนสง

ในพน

ทชนบ

ทเพ

อเพม

ศกยภ

าพขอ

งการ

ทำาเก

ษตรแ

บบพง

พาตล

าดแล

ะมกำา

ไรสง

เพอล

ดการ

ยายถ

นของ

ของเกษ

ตรกร

รนให

มออก

จากภ

าคกา

รเกษ

ตร•ก

ารลด

การพ

งพาต

ลาดร

ะยะไ

กลพ

อคาค

นกลา

งแล

ะราค

าอาห

ารทม

ความ

ผนผว

นสง

โดยก

ารกร

ะจาย

อำานา

จเรอ

งการ

เขาถ

งทรพ

ยากร

การ

เงน

และ

เทคโ

นโลย

มกา

รเนน

การผ

ลตเพ

อระบ

บอาห

ารทอง

ถนใ

นขณ

ะทสน

คากา

รเกษ

ตรทไ

ดรบก

ารรบ

รองจ

ะสาม

ารถน

ำาสงข

ายสต

ลาดท

มขนา

ดใหญ

ได

•การ

กระจ

ายทร

พยา

กรสภ

าคชน

บทจะ

ทำาให

เกดก

ารกร

ะตนเศ

รษฐก

จและ

ผลปร

ะโยช

นของ

ประช

าชนใ

นพนท

ชนบท

ไดท

งราย

ไดจา

กภาค

การเกษ

ตร

(on-

farm

inco

me)และ

นอกภ

าคกา

รเกษ

ตร(o

ff-farm

inco

me)และ

ทำาให

สว

สดกา

รและ

บรกา

รตาง

ๆใ

นภาค

ชนบท

ดขน

และเกด

ชมชน

ใหมท

มควา

มยง

ยน

เปาห

มายท

1,2

,5,7

,8,

9,1

1,1

4,1

5

แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

แนวท

างท

2 กา

รเชอ

มตอ

เกษต

รกรร

ายยอ

ยเขา

สตลา

ด

•การ

มกรอ

บในร

ะดบเ

ศรษฐ

กจมห

ภาค

เชน

การล

งทนใ

นโคร

งสรา

งพนฐ

าน

สนคา

สาธา

รณะกฎ

ระเบ

ยบน

โยบา

ยแล

ะสงแ

วดลอ

มทาง

ดานก

ฎหมา

ยทเอ

อให

ครวเรอ

นเกษ

ตรกร

ขนาด

เลกส

ามาร

ถเขา

ถงตล

าดได

•อ

งคกร

ผผลต

สามา

รถชว

ยเหล

อเกษ

ตรกร

รายย

อยให

เขาถ

งบรก

ารตา

งๆ

รวม

ถงขอ

มลขา

วสาร

ดานก

ารตล

าดและ

แนวป

ฏบตด

านคว

ามปล

อดภย

ทางอ

าหาร

เชนเ

ดยวก

บการ

เนนก

ารสร

างมล

คาเพ

มของ

ผลตภ

ณฑแ

ละกา

รตลา

ด•ก

ารเส

รมสร

างทก

ษะดา

นผปร

ะกอบ

การแ

ละธร

กจให

แกเก

ษตรก

รและ

ผผลต

อาหา

รเพอ

เขาถ

งตลา

ดแล

ะการ

แสวง

หาโอ

กาสท

างกา

รตลา

ดใหม

ๆ•ก

ารสง

เสรม

กระบ

วนกา

รจดซ

อจดจ

างขอ

งภาค

รฐเพ

อสนบ

สนนเ

กษตร

กรแล

ะผผ

ลตอา

หารใ

นขณะท

ผบรโภค

ชายข

อบสา

มารถ

เขาถ

งอาห

ารใน

ราคา

ทจบต

องได

และ

มโภช

นากา

รในช

วงเวลา

ทเกด

ความ

ลมเห

ลวขอ

งตลา

ดเชน

การช

วยเห

ลอทา

งโภช

นากา

รหร

อโคร

งการ

อาหา

รกลา

งวนโ

รงเรยน

เปาห

มายท

1,2

,5,8

,9,

11,1

2,1

4,1

5

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

•การ

เขาใจผ

ลกระ

ทบขอ

งการ

คาระ

หวาง

ประเทศ

และก

ารบด

เบอน

ตลาด

สนคา

เกษต

รเชน

การย

กเลก

การอ

ดหนน

ในรา

ยสาข

าจะ

นำาไป

สการ

สราง

ตลาด

ของ

สนคา

เกษต

รทงในแ

ละระ

หวาง

ประเทศ

ทมคว

ามเขมแ

ขงแล

ะยงย

น•ก

ารสง

เสรม

การเขา

ถงตล

าดขอ

งเกษ

ตรกร

ในรา

คาทเ

ปนธร

รมและ

คมคา

ตอกา

รลง

ทนขอ

งเกษ

ตรกร

รายย

อย•ก

ารระ

บถงภ

าวะก

ารจา

งงาน

ทดแล

ะปญหา

การใชแ

รงงา

นเดก

ในภา

คการ

เกษต

รแล

ะชนบ

ทซง

จะสง

ผลดต

อการ

สงออ

กสนค

าเกษ

ตรแบ

บมตร

ารบร

องดว

ย•ก

ารเขาถ

งเทค

โนโล

ยสาร

สนเท

ศเชน

โทรศ

พทมอ

ถอและ

แอพพ

ลเคช

นตาง

ๆ

เพอเขา

ถงขอ

มลดา

นราค

าหร

อดาน

อนๆ

อยา

งรวด

เรว

ถกตอ

งแล

ะไมท

ำาให

เสยเ

ปรยบ

ในกา

รเจร

จาทา

งการ

คา

แนวท

างท

3 กา

รสรา

งควา

มหล

ากหล

ายขอ

งกา

รผลต

และ

ของแ

หลงร

ายได

ของเกษ

ตรกร

•การ

ผลตส

นคาเกษ

ตรทม

ความ

หลาก

หลาย

จะช

วยรก

ษาเส

ถยรภ

าพทา

งราย

ไดขอ

งครว

เรอน

และ

เพมค

วามม

นคงต

อการ

เปลย

นแปล

งสภา

พภมอ

ากาศ

และ

ภยธร

รมชา

ตรว

มทงป

จจยผ

นผวน

เชน

การเปล

ยนแป

ลงรา

คา•ก

ารเพ

มควา

มหลา

กหลา

ยของ

กจกร

รมกา

รผลต

ใหกร

ะจาย

ตวแล

ะมคว

ามตอ

เนอง

ตลอด

ทงป

เพอป

องกน

ปญหา

การว

างงา

นตาม

ฤดกา

ลซง

อาจส

งผลต

อปญ

หาคว

ามมน

คงทา

งราย

ไดแล

ะอาห

ารได

เปาห

มายท

1,2

,8,1

1,15

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

•การ

สราง

กรอบ

เชงส

ถาบน

เพอส

รางค

วามเ

ชอมโ

ยงระ

หวาง

ระบบ

การเกษ

ตรท

ไมเป

นทาง

การกบ

เศรษ

ฐกจส

วนอน

ๆเพ

อเพม

ผลตภ

าพแ

ละคา

จาง

•การ

สงเส

รมระ

บบฟา

รม(farm

ings

yste

m)ท

บรณาก

ารกา

รปลก

พชเล

ยงสต

วแล

ะปลา

เพอส

รางค

วามม

นคงด

านอา

หารในร

ะดบค

รวเรอน

และ

ความ

หลาก

หลาย

ในดา

นอาห

าร•ก

ารสร

างคว

ามหล

ากหล

ายสง

ผลตอ

คณภา

พดนแ

ละกา

รอนร

กษคว

ามหล

ากหล

ายทา

งชวภ

าพ

แนวท

างท

4 กา

รสรา

งควา

มร

และพ

ฒนา

ศกยภ

าพขอ

งเก

ษตร

•การ

สราง

ความ

รใหแ

กเกษ

ตรกร

โดย

อาจจ

ะมรป

แบบท

หลาก

หลาย

เชน

การ

ถายท

อดแล

ะเรย

นรอง

คควา

มรใน

ฟารม

(fie

lds

choo

l)ใน

ดานเ

ทคนค

การ

ผลต

โดยเ

นนมต

เรอง

ความ

ยงยน

และก

ารผล

ตทเป

นมตร

กบสง

แวดล

อม•ก

ารสน

บสนน

การอ

บรมท

กษะด

านกา

รเปน

ผประ

กอบก

ารโด

ยเฉพ

าะกบ

ผปร

ะกอบ

การร

นใหม

เปาห

มายท

1,2

,4,5

,8,

9,1

3,1

5

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

หลกก

ารท

2 กา

รอนร

กษแล

ะฟนฟ

บารง

ทรพ

ยากร

ธรรม

ชาต

แนวท

างท

5 กา

รปรบ

ปรง

คณภา

พดน

และฟ

นฟทด

น

•การ

สนบส

นนแน

วทาง

การจ

ดการ

ดนแบ

บบรณ

าการ

และย

งยนซง

จะสอ

ดคลอ

งกบ

มตอน

เชน

การจ

ดการ

ลมนำา

(wat

ersh

edm

anag

emen

t)ดว

ยโด

ยมอง

ทดนใ

นลกษ

ณะข

องภม

ทศน

(land

scap

e)ม

ากกว

าการ

มองแ

บบแย

กสวน

•การ

สนบส

นนกา

รมสว

นรวม

ของเกษ

ตรกร

เจาข

องทด

นแล

ะชมช

นทอง

ถนใน

การร

วมตด

สนใจ

ใดๆ

ทเก

ยวขอ

งกบก

ารจด

การด

น•ก

ารปอ

งกนก

ารตด

ไมทำา

ลายป

าแล

ะการ

เปลย

นแปล

งการ

ใชทด

นทอา

จทำาให

เกดป

ญหา

การล

ดควา

มอดม

สมบร

ณขอ

งดน

เปาห

มายท

1,2

,11,12,

15

แนวท

างท

6 กา

รรกษ

าแหล

งนำา

และจ

ดการ

การข

าดแค

ลน

•การ

สราง

ระบบ

บรหา

รจดก

ารนำา

ทมคว

ามโป

รงใส

รวมท

งมนโ

ยบาย

กฎร

ะเบย

บแล

ะเคร

องมอ

ทางเศร

ษฐศา

สตรท

เหมา

ะสม

จะชว

ยจดก

ารนำา

ใหกบ

ภาค

เศรษ

ฐกจต

างๆ

รวม

ทงภา

คการ

เกษต

รได

อยาง

มประ

สทธผ

ลแล

ะยงย

น•ก

ารสง

เสรม

การล

งทนเ

พอกก

เกบน

ำาในภ

าคกา

รเกษ

ตรโด

ยเฉพ

าะเก

ษตรก

รราย

ยอยท

ตองก

ารกา

รลงท

นในโ

รงกา

รชลป

ระทา

นขนา

ดเลก

•การ

เพมป

ระสท

ธภาพ

การใชน

ำาในภ

าคกา

รเกษ

ตรดวย

องคค

วามร

และง

านวจ

ยตา

งๆ

เปาห

มายท

1,2

,6,7

,8,

9,1

1,1

2,1

4,1

5

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

แนวท

างท

7 กา

รทำาใหก

ารอน

รกษค

วาม

หลาก

หลาย

ทาง

ชวภา

พและ

การ

อนรก

ษหนา

ททา

งนเวศก

ลาย

เปนก

ระแส

หลก

•การ

ลงทน

ในกา

รอนร

กษคว

ามหล

ากหล

ายทา

งชวภ

าพแล

ะพนธ

กรรม

มกา

รตด

ตามแ

ละรว

บรวม

พนธพ

ชและ

สตวท

มควา

มเสย

งตอก

ารสญ

พนธใ

นรปแ

บบขอ

งธนา

คารพ

นธกร

รม(g

ene

bank

)•ม

กลไก

สถาบ

นระด

บชา

ตเพอ

คมคร

องพน

ธกรร

มมก

ฎระเ

บยบข

อหาม

ทเก

ยวขอ

งกบก

ารเข

าถงพ

นธกร

รมแล

ะการ

แบงป

นผลป

ระโย

ชน(be

nefit

-sh

aring)ซ

งไดร

บการ

สนบส

นนภา

ยใตส

นธสญ

ญาร

ะหวา

งประ

เทศว

าดวย

ทรพย

ากรพ

นธกร

รมพช

เพออ

าหาร

และก

ารเก

ษตร(

Inte

rnat

iona

lTre

atyon

Pl

antG

enet

icRe

sour

cesfo

rFoo

dan

dAg

ricul

ture

)•ก

ารฟน

ฟสงม

ชวตพ

นธพน

เมอง

ใหกล

บสแห

ลงกำา

เนดธ

รรมช

าตแ

ละปร

ะกาศ

เขตอ

นรกษ

เพอค

มครอ

งควา

มหลา

กหลา

ยทาง

ชวภา

พแล

ะสรา

งแรง

จงใจ

สำาหร

บการ

อนรก

ษบรก

ารทา

งดาน

นเวศ

ของค

วามห

ลากห

ลายท

างชว

ภาพ

เปาห

มายท

1,2

,6,1

1,

12,1

4,1

5

แนวท

างท

8 กา

รลดค

วาม

สญเส

ยกร

ะตน

การใชซ

ำาและ

การร

ไซเค

ลรว

มถง

สนบส

นนกา

รบร

โภคอ

ยางย

งยน

•การ

ศกษา

สถาน

การณ

ดานก

ารสญ

เสยท

รพยา

กรอา

หาร

(food

los

ses)

และ

ขยะอ

าหาร

(foo

dwas

tes)

และผ

ลกระ

ทบทเ

กดขน

ตอคว

ามยง

ยน•ก

ารสร

างแร

งจงใจใ

หผบร

โภคไ

ดรบท

ราบผ

ลกระ

ทบทา

งสงค

มและ

สงแว

ดลอม

ทเกด

ขนจา

กสนค

าอาห

ารแล

ะหวง

โซอป

ทาน

•การ

พฒนา

องคค

วามร

และเทค

โนโล

ยหลง

การเกบ

เกยว

•พฒนา

ระบบ

เศรษ

ฐกจแ

บบวฏ

จกร(circ

ulareco

nom

y)เช

นกา

รนำาก

ลบมา

ใชให

มและ

การร

ไซเค

ลของ

ทรพย

ากรใ

นภาค

การเกษ

ตรห

รอระ

บบอา

หารท

ปร

ะหยด

พลงง

าน(e

nergy-sm

arta

gricu

lture

)และ

ลดกา

รปลอ

ยคาร

บอน

เปาห

มายท

2,7

,12

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

หลกก

ารท

3 กา

รพฒ

นาคณ

ภาพ

ชวตแ

ละสร

างกา

รเตบ

โตทา

งเศร

ษฐกจ

ททวถ

ง (in

clus

ive

grow

th)

แนวท

างท

9 กา

รเสร

มสรา

งพล

งใหแ

กปร

ะชาช

นและ

ขจดค

วาม

เหลอ

มลำา

•การ

มนโย

บายแ

ละกา

รลงท

นเพอ

กระต

นการ

เขาถ

งทรพ

ยากร

และท

ดนรว

มทง

การม

สวนร

วมขอ

งเกษ

ตรกร

กลมต

างๆ

ในกา

รตดส

นใจ

•สนบ

สนนก

ารเขาร

วมขอ

งเกษ

ตรรา

ยยอย

ในรป

แบบข

ององ

คกรผ

ผลตสห

กรณ

และเคร

อขาย

•ก

ารสน

บสนน

เปนพ

เศษต

อประ

ชากร

กลมเ

ปราะ

บางในภ

าคกา

รเกษ

ตรเชน

ผห

ญง

เยาว

ชนก

ลมชา

ตพนธ

ผอพ

ยพฯ

ลฯแ

ละลด

ปญหา

การเลอ

กปฏบ

ตอย

างไม

เทาเทย

มทอา

จเกด

ขนใน

ภาคก

ารเก

ษตร

เปาห

มายท

1,2,5

,8,

10,1

3,1

4,1

6

แนวท

างท

10

การส

นบสน

นสท

ธในท

ดนทม

คว

ามมน

คงสำา

หรบผ

ชาย

และผ

หญง

•การ

สงเส

รมคว

ามมน

คงใน

ทดนส

ำาหรบ

ประช

ากรก

ลมตา

งๆ

ไมวา

จะเป

นกลม

ชาตพ

นธผ

หญงเย

าวชน

•ม

รปแบ

บของ

สทธท

หลาก

หลาย

เชน

โฉนด

ในกา

รปลก

ปาโฉ

นดนำา

ฯลฯ

เปาห

มายท

1,2

,5,8

,9,

13,1

4

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

แนวท

างท

11

การใชเ

ครอง

มอปอ

งกนท

างสง

คมเพ

อผล

ตภาพ

และ

รายไ

ด

•การ

ลงทน

ในระ

บบคม

ครอง

ทางส

งคมเ

พอแก

ปญหา

ความ

ยากจ

นแล

ะการ

แทรก

แซงด

านกา

รเกษ

ตรรว

มถงก

ารอด

หนนร

ปแบบ

อนๆเช

นโค

รงกา

รอาห

ารกล

างวน

โรงเร

ยนการ

จายเ

งนโอ

นโดย

รฐดา

นการ

รกษา

พยาบ

าลแล

ะการ

ศกษา

เพ

อลดร

ายจา

ยแล

ะรบป

ระกน

รายไ

ดขนต

ำาของ

เกษต

รกรซ

งจะท

ำาใหเ

กษตร

กรสา

มารถ

มภมค

มกนต

อปจจ

ยเสย

งตาง

ๆได

ดขน

เปาห

มายท

1,2,5

,8,

10,1

3,1

4

แนวท

างท

12

การป

รบปร

งโภ

ชนาก

ารแล

ะสง

เสรม

การไ

ดรบ

สารอ

าหาร

อยาง

สมดล

•โคร

งการ

อาหา

รกลา

งวนโ

รงเรยน

เปนต

วอยา

งทดท

จะชว

ยกระ

ตนแล

ะสรา

งตล

าดสำา

หรบผ

ลผลต

ทางก

ารเก

ษตรในท

องถน

และ

เสรม

สราง

โภชน

าการ

ใหกบ

เดกน

กเรย

นแล

ะปอง

กนปญ

หาทโ

ภชนา

การ

•การ

สงเส

รมคว

ามรด

านโภ

ชนาก

ารทถ

กสขล

กษณะแล

ะควา

มหลา

กหลา

ยของ

อาหา

รทบร

โภค

เปาห

มายท

1,2

,3,5

,12

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

หลกก

ารท

4 กา

รสรา

งควา

มสาม

ารถใ

นการ

ฟนต

วกลบ

คน (r

esili

ence

) ของ

ประช

าชน

ชมชน

และ

ระบบ

นเวศ

แนวท

างท

13

การค

มครอ

งแล

ะปอง

กนคว

ามผน

ผวน

(shoc

ks)แ

ละเพ

มควา

มสา

มารถ

ในกา

รฟน

ตวกล

บคน

•การ

เสรม

สราง

ศกยภ

าพใน

การร

บรอง

ภยพบ

ตทอา

จเกด

ขนภาย

ใตแน

วทาง

และ

กรอบ

สากล

คอ

The

Send

aiF

ram

ewor

kfo

rDisa

ster

Risk

Red

uctio

n20

15-2

030

เชน

การม

ระบบ

เฝาร

ะวงแ

ละแจ

งเตอ

นทม

ความ

พรอม

กรณเก

ดภย

พบตข

นมก

ารใช

เทคโ

นโลย

ทางก

ารสอ

สารท

เหมา

ะสม

•การ

สนบส

นนกจ

กรรม

ทางเศร

ษฐกจ

ทมคว

ามหล

ากหล

ายเพ

อลดค

วามเ

สยง

เปาห

มายท

1,2

,9,1

1,

13,1

4

แนวท

างท

14

การเตร

ยมตว

และต

อบสน

องตอ

ความ

ผนผว

น

•การ

ลงทน

ในระ

บบแจ

งเตอ

นและ

เตอน

ภยแ

ละกา

รทำาแ

ผนฉก

เฉนต

างๆ

กรณ

เก

ดภยพ

บตร

วมทง

ในกา

รปอง

กนหา

ยนะภ

ยอน

ๆทอ

าจเก

ดกบม

นษย

เชน

ภาวะ

หวโห

ยหร

อการ

ตองย

ายจา

กถนฐ

านขอ

งประ

ชากร

มกา

รตงก

องทน

ฉกเฉน

และม

การใหค

วามช

วยเห

ลอเย

ยวยา

หลงเกด

ภยพบ

ต•ม

แนวท

างใน

การเกบ

รกษา

ทรพย

ากรท

างกา

รเกษ

ตรเช

นเม

ลดพน

ธอป

กรณ

ทางก

ารเก

ษตรฯล

ฯให

ปลอด

ภยกร

ณเก

ดเหต

การณ

ฉกเฉ

น•ม

ระบบ

เกบร

กษาแ

ละสำา

รองผ

ลผลต

•มกา

รปอง

กนกร

ณฉก

เฉน

เชน

โรคพ

ชและ

สตว

ทอาจ

เกดก

ารระ

บาด

เพอล

ดคว

ามเส

ยหาย

ทอาจ

เกดข

น

เปาห

มายท

1,2

,9,1

3,

14

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

หลกก

ารท

4 กา

รสรา

งควา

มสาม

ารถใ

นการ

ฟนต

วกลบ

คน (r

esili

ence

) ของ

ประช

าชน

ชมชน

และ

ระบบ

นเวศ

แนวท

างท

13

การค

มครอ

งแล

ะปอง

กนคว

ามผน

ผวน

(shoc

ks)แ

ละเพ

มควา

มสา

มารถ

ในกา

รฟน

ตวกล

บคน

•การ

เสรม

สราง

ศกยภ

าพใน

การร

บรอง

ภยพบ

ตทอา

จเกด

ขนภาย

ใตแน

วทาง

และ

กรอบ

สากล

คอ

The

Send

aiF

ram

ewor

kfo

rDisa

ster

Risk

Red

uctio

n20

15-2

030

เชน

การม

ระบบ

เฝาร

ะวงแ

ละแจ

งเตอ

นทม

ความ

พรอม

กรณเก

ดภย

พบตข

นมก

ารใช

เทคโ

นโลย

ทางก

ารสอ

สารท

เหมา

ะสม

•การ

สนบส

นนกจ

กรรม

ทางเศร

ษฐกจ

ทมคว

ามหล

ากหล

ายเพ

อลดค

วามเ

สยง

เปาห

มายท

1,2

,9,1

1,

13,1

4

แนวท

างท

14

การเตร

ยมตว

และต

อบสน

องตอ

ความ

ผนผว

น

•การ

ลงทน

ในระ

บบแจ

งเตอ

นและ

เตอน

ภยแ

ละกา

รทำาแ

ผนฉก

เฉนต

างๆ

กรณ

เก

ดภยพ

บตร

วมทง

ในกา

รปอง

กนหา

ยนะภ

ยอน

ๆทอ

าจเก

ดกบม

นษย

เชน

ภาวะ

หวโห

ยหร

อการ

ตองย

ายจา

กถนฐ

านขอ

งประ

ชากร

มกา

รตงก

องทน

ฉกเฉน

และม

การใหค

วามช

วยเห

ลอเย

ยวยา

หลงเกด

ภยพบ

ต•ม

แนวท

างใน

การเกบ

รกษา

ทรพย

ากรท

างกา

รเกษ

ตรเช

นเม

ลดพน

ธอป

กรณ

ทางก

ารเก

ษตรฯล

ฯให

ปลอด

ภยกร

ณเก

ดเหต

การณ

ฉกเฉ

น•ม

ระบบ

เกบร

กษาแ

ละสำา

รองผ

ลผลต

•มกา

รปอง

กนกร

ณฉก

เฉน

เชน

โรคพ

ชและ

สตว

ทอาจ

เกดก

ารระ

บาด

เพอล

ดคว

ามเส

ยหาย

ทอาจ

เกดข

น

เปาห

มายท

1,2

,9,1

3,

14

แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

แนวท

างท

15

การร

ะบถง

และ

ปรบต

วตอก

ารเป

ลยนแ

ปลง

สภาพ

ภมอา

กาศ

•การ

มระบ

บประ

เมนก

ารปล

อยกา

ซเรอ

นกระ

จกใน

ภาคก

ารเก

ษตร

•มแน

วทาง

ในกา

รทำาเกษ

ตรแบ

บ‘C

limat

e-sm

artAg

ricul

ture

’เพ

อลดก

ารปล

อยกา

ซเรอ

ยกระ

จกแ

ละสร

างคว

ามสา

มารถ

ในกา

รฟนตว

หากเ

กดผล

กระท

บจาก

การเปล

ยนแป

ลงสภ

าพภม

อากา

ศขน

เปาห

มายท

1,2

,11,13,

14

แนวท

างท

16

การส

รางค

วาม

เขมแ

ขงขอ

งการ

ฟนตว

กลบค

นขอ

งระบ

บนเวศ

•การ

สนบส

นนแน

วทาง

ในกา

รทำาก

ารเก

ษตรท

สอดค

ลองก

บระบ

บนเวศ

เชน

แนวท

างกา

รทำาเกษ

ตรเชงร

ะบบ

(sys

tem

-orie

nted

app

roac

h)แ

นวทา

งแบ

บภมท

ศน(lan

dsca

peapp

roac

h)ห

รอแน

วทาง

แบบเ

ขตแด

น(te

rrito

rial

appr

oach

)เปน

ตนโด

ยแตล

ะแนว

ทางจ

ะเนน

การศ

กษาร

ะบบน

เวศข

องพน

ทเก

ษตรน

นเพ

อสรา

งควา

มเขา

ใจแล

ะใชป

ระโย

ชนใน

การว

างแผ

นการ

ใชทด

นตอ

ไป

เปาห

มายท

1,2

,13,14,

15

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

หลกก

ารท

5 กา

รปรบ

โครง

สราง

การจ

ดการ

(gov

erna

nce)

เพอใ

หสอด

รบกบ

ความ

ทาทา

ยใหม

ๆ

แนวท

างท

17

การก

ระตน

วงสน

ทนาเชง

นโยบ

าย(p

olicy

dialog

ue)แ

ละกา

รประ

สานง

าน

•การ

วเคร

าะหค

วามเ

กยวเนอ

งในร

ายสา

ขากา

รผลต

เชนภา

คการ

เกษต

รกบก

ารพฒ

นาทย

งยน

รวมก

บผมส

วนได

สวนเ

สยเพอ

จดทำา

นโยบ

ายทเ

กยวข

องแ

ละเพ

อเหน

มตอย

างรอ

บดาน

เชน

ในม

ตควา

มขดแ

ยงระ

หวาง

เปาห

มายต

างๆ

เป

นตน

•การ

มกรอ

บควา

มรวม

มอขอ

งภาค

หนสว

นทง

ภาคร

ฐแล

ะนอก

ภาคร

ฐเพ

อแลก

เปลย

นและ

สราง

ความ

รวมม

อในก

ารขบ

เคลอ

นประ

เดนน

โยบา

ย•ม

กลไก

การน

ำาเสย

งสะท

อนขอ

งเกษ

ตรกร

รายย

อยมา

พจาร

ณาถ

งปญหา

และ

ความ

ตองก

ารรวม

ทงเพ

มอำาน

าจตอ

รอง

เปาห

มายท

1,2

,5,6

,7,

11,1

2,13,14,15,1

6,17

แนวท

างท

18

การส

รางค

วาม

เขมแ

ขงขอ

งระ

บบนว

ตกรร

ม

•เพม

การล

งทนด

านกา

รวจย

และพ

ฒนา

(R&

D)ด

านกา

รเกษ

ตรก

ารสง

เสรม

การเกษ

ตรและ

บรกา

รอนๆ

โดยไ

มไดม

งเพย

งเปา

หมาย

ของก

ารเพ

มผลต

ภาพ

แตคำา

นงถง

การล

ดการ

ใชทร

พยาก

รกา

รตาน

ทานต

อโรค

และค

วามเ

สยงต

างๆ

รว

มถงก

ารเป

ลยนแ

ปลงส

ภาพภ

มอาก

าศดว

ย•ก

ารให

ความ

รแกเ

กษตร

กรรา

ยยอย

ดานน

วตกร

รมเทค

โนโล

ยแล

ะการ

ปฏบต

ทเ

หมาะ

สมใน

ระดบ

ฟารม

•การ

สนบส

นนระ

บบนว

ตกรร

มทพฒ

นาแล

ะรเรมโ

ดยเก

ษตรก

รราย

ยอยเ

อง

เปาห

มายท

1,2,5

,9,

12,1

4

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


แนวท

างรา

ยละเ

อยด

เปาห

มาย

SDGs

ท

เกยว

ของ

แนวท

างท

19

การป

รบตว

และ

ปรบป

รงกา

รลง

ทนแล

ะการ

เงน

•การ

เพมก

ารลง

ทนใน

โครง

สราง

พนฐา

นในภ

าคชน

บทเช

นถน

นแล

ะชลป

ระทา

นจะ

ชวยใ

หเกษ

ตรกร

ตดสน

ใจลง

ทนใน

การผ

ลตได

มากข

นเชนเ

ดยวก

บมาต

รการ

ผอนค

ลายเ

งอนไ

ขทเป

นขอจ

ำากดส

ภาพค

ลอง

(liqu

idity

con

stra

ints)ขอ

งเก

ษตรก

รเชน

มระ

บบสน

เชอช

นบท

กองท

นเพอ

การล

งทนท

างกา

รเกษ

ตรฯลฯ

เปาห

มายท

1,2

,9,1

2,

13,1

4,1

5,1

6,1

7

แนวท

างท

20

การส

รางค

วาม

เขมแ

ขงขอ

งสภ

าพแว

ดลอม

ทเออ

อำานว

ยแล

ะปฏร

ปกร

อบทา

งสถ

าบน

•การ

ใหแร

งจงใจใ

นการ

จดบร

การส

าธาร

ณะใ

นเขต

ชนบท

เพอใ

หเกด

ความ

ทวถง

และม

ประส

ทธภา

พมาก

ทสด

โดยเ

ฉพาะ

ในบร

การท

เอกช

นยงไ

มมแร

งจงใจ

เขาไปล

งทน

รวมท

งกระ

ตนให

เกดก

ารปฏ

รปโค

รงสร

างกา

รจดก

ารขอ

งภาค

รฐ

เชน

การก

ระจา

ยอำาน

าจห

รอกา

รสรา

งกระ

บวนก

ารปร

ะชาธ

ปไตย

เพอใ

หเกด

บรกา

รดงก

ลาวข

น•ก

ารสร

างกล

ไกเชงส

ถาบน

ทจะท

ำาใหเ

กดกา

รพฒนา

ภาคก

ารเก

ษตรโดย

คำานง

ถงผล

ในระ

ยะยา

วมาก

ขนม

การส

รางต

วชวด

ทเหม

าะสม

เปาห

มายท

1,2

,5,6

,7,

10,1

1,1

2,1

3,1

4,1

5,

16,1

7

ตารา

งท 3

แน

วทาง

เพอส

รางก

ารเป

ลยนแ

ปลงในภ

าคกา

รเกษ

ตรให

สอดค

ลองก

บการ

พฒนา

ทยงย

น(ต

อ)


3. การสงเคราะหรปแบบการสงเสรมความยงยนและเศรษฐกจสเขยวในภาคการเกษตร และสถานการณในบรบทของประเทศไทย

จากแนวคดขางตนเรองเศรษฐกจสเขยวและการพฒนาทยงยนพรอมทงหลกการและแนวทางทไดมการเสนอโดย FAO และในการมงสเปาหมายการเตบโตสเขยว และการพฒนาทยงยน เราอาจสงเคราะหแนวทางอนเปนขอเสนอตางๆในสาระสำาคญใน5ประเดนหลกกลาวคอ

3.1 ดานเศรษฐกจ: ประเดนการสงเสรมการเตบโตและเพมผลตภาพในภาคการเกษตร

แมในปจจบน ภาคการเกษตรของไทยจะมความสำาคญตอระบบเศรษฐกจเพยงรอยละ10ของมลคาผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ(GDP)แคนน แตเศรษฐกจภาคการเกษตรกยงคงระดบการเตบโตอยางตอเนองเฉลยประมาณรอยละ4.74ตอป(ในชวงปพ.ศ.2551-2560)และยงเปนแหลงรายไดใหแกแรงงานประมาณเกอบรอยละ 40 ของกำาลงแรงงานทงประเทศไมรวมถงมลคาทมตออตสาหกรรมทตอยอดจากภาคการเกษตรตาง ๆ(ตารางท4)

ตารางท 4 ตวชวดผลการพฒนาเศรษฐกจของไทยระหวางปพ.ศ.2541-2560ตามสาขาการผลต

ตวชวด ป 2541-2550 ป 2551-2560

มลคาเฉลย GDP (พนลานบาท)

สาขาเกษตรกรรม 573.38 1229.01

สาขาอตสาหกรรม 2171.23 4166.53

สาขาบรการ 3505.30 6633.79

อตราการเตบโตเฉลยของ GDP (รอยละตอป)

สาขาเกษตรกรรม 6.88 4.74


ตวชวด ป 2541-2550 ป 2551-2560


สาขาบรการ 5.95 6.39

สดสวน GDP: สาขาเกษตรกรรม 9.15 10.26



สดสวนแรงงาน: สาขาเกษตรกรรม 42.01 37.13



ทมา: ศภวจน และรงนภา (2562). รวบรวมจากขอมลของสานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาตและสานกงานสถตแหงชาต

อยางไรกด เมอวเคราะหถงมตดานประสทธภาพของการเตบโต โดยใชตวแปรดานผลตภาพปจจยรวม(TotalFactorProductivity:TFP)งานศกษาของศภวจนและรงนภา(2562)กลบแสดงใหเหนวาคาผลตภาพของภาคเกษตรกรรมไทยเมอเปรยบเทยบกบภาคเศรษฐกจอนๆ กลบลดลงอยางเหนไดชดโดยระหวางปพ.ศ.2541–2559ภาคเกษตรกรรมมTFPgrowthเฉลยเทากบรอยละ0.9ตอป(ภาพท8)ทงยงเกดมความไมมประสทธภาพของการใชทรพยากรตางๆไมวาจะเปนทนแรงงานและนำามากกวาเมอเทยบกบสาขาบรการและอตสาหกรรม4นนคอถงแมวาสาขาเกษตรกรรมจะมสดสวน

4จากงานของศภวจนและรงนภา(2562)แสดงวาเมอพจารณาคามลคาผลผลตสวนเพม(VMP)จากการปจจยการ

ผลตตางๆพบวาคาVMPLและVMPWในสาขาเกษตรกรรมพบวาแรงงานทเพมขน1คนและปรมาณนำาทใชเพม

ขน1ลกบาศกเมตรในการผลตจะสรางมลคาสวนเพมใหแกสาขาเกษตรกรรมนอยกวาสาขาอนๆ

ตารางท 4 ตวชวดผลการพฒนาเศรษฐกจของไทยระหวางปพ.ศ.2541-2560ตามสาขาการผลต(ตอ)


การใชแรงงานมาก (over-utilization)) แตกลบสรางมลคาของผลผลตไดนอยกวาโดยการเตบโตของภาคการเกษตรในบางชวงเกดจากปจจยเสรมจากภายนอกเชนในชวงพ.ศ.2551-2553ทเกดปญหาวกฤตราคาอาหารโลก(FoodPriceCrisis)และสงผลใหมลคาของสนคาเกษตรทวโลกพงสงขน มากกวามาจากปจจยดานการเปลยนแปลงของเทคโนโลยเอง ซงขอสงเกตนสอดคลองกบงานศกษาอน เชน Poapongsakorn (2011)5 ซงสะทอนวาการเตบโตทผานมาของภาคการเกษตรไทย สวนหนงเปนผลมาจากปจจยทางดานเศรษฐกจมหภาค(เชนภาวะราคาสนคาเกษตรในตลาดโลกพงสงขน), การลงทนภาครฐในโครงสรางพนฐาน, การขยายการลงทนโดยเกษตรกรผานนโยบายสนเชอของธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ(ธ.ก.ส.),รวมถงการลงทนจากภาคเอกชนอยางไรกดปจจยทสำาคญทสดทจะทำาใหเกดการเตบโตของมลคาเพมทางเศรษฐกจ และความไดเปรยบในการสงออกอยางยงยนในระยะยาวอยางเทคโนโลยหรอการวจยและพฒนา(research & development) กลบยงไมใชปจจยทสำาคญทสดทสงผลตอการเตบโตในภาคการเกษตรของไทยทผานมาภาพเหลานลวนสะทอนความทาทายตอการเตบโตของภาคการเกษตรไทยในระยะยาว

ภาพท 8คาTFPgrowthในสาขาเศรษฐกจของไทยปพ.ศ.2541-2559

ทมา: ศภวจน และรงนภา (2562).

5Poapongsakorn,Nipon.“R&DandPerformanceoftheThaiAgricultureandFoodProcessing

Industry:TheRoleofGovernment,AgribusinessFirms,andFarmers.”(2011).


ประเดนทเกยวของโดยตรงคอเรองของการสงเสรมการวจยและนวตกรรมในภาคการเกษตรสมพร(2555)ไดแสดงขอมลใหเหนวาแมในอดตงบลงทนดานการวจยและพฒนาทางการเกษตรของภาครฐจะมจำากดมากคอประมาณรอยละ0.12ของผลผลตมวลรวมภายในประเทศหรอประมาณเฉลยปละ1,318ลานบาทแตในปจจบนตวเลขการลงทนกไมไดตางไปจากอดตมากนก ดงเชนกรณของขาว ซงถอเปนพชเศรษฐกจหลกของประเทศ มงบประมาณลงทนจากภาครฐเพยงประมาณปละ200ลานบาทเทานนเงนลงทนทตำาทำาใหศกยภาพของบคลากรวจยและทรพยากรวจยในภาคการเกษตรเตบโตชาและจะสงผลตอการพฒนาการเกษตรการแขงขนในระยะยาวไดแตหากพจารณาสนคาเกษตรทมการลงทนโดยบรษททางการเกษตรรายใหญเชนไกสกรหรอกงแลว ระดบการพฒนาพนธหรอเทคโนโลยในการผลตและการแปรรปกลบกาวหนาไปมาก ประเดนนสอดคลองกบรายงานของสภาวจยแหงชาต และReitzer ในป ค.ศ.2009 ทอางใน Poapongsakorn (2011) ซงพบวาประเทศไทยมนกวจยสาขาการเกษตรอยประมาณ4,920คนซงรอยละ22.71มระดบการศกษาในวฒปรญญาเอกนอกจากนนยงมระดบของดชนความเขมขนของงานวจยดานการเกษตร(AgriculturalResearchIntensity)โดยวดจากงบประมาณรายจายดานการวจย อยทประมาณ 0.37 ในป ค.ศ.2009ซงนอยกวาประเทศในอาเซยนอยางมาเลเซยคอนขางมาก(ภาพท9)

ภาพท 9 ดชนความเขมขนของงานวจยดานการเกษตร (AgriculturalResearchIntensity)เปรยบเทยบแตละประเทศ

ทมา: Waleerat (2009) and ASTI database.


นอกจากนน ทศทางของการวจยโดยภาครฐสวนใหญมกจะมทศทางโนมเอยงไปทางเกษตรเชงพาณชยซงเหมาะกบเกษตรกรขนาดกลางขนไปมากกวาและอาจเกดปญหาความไมสมดลหรออคตในลกษณะทบรษทเกษตรและอาหารอาจมความสมพนธกบสถาบนการศกษาผานรปแบบตางๆ เชนการบรจาคเงนสนบสนนหรอการพฒนาโครงการวจยรวมฯลฯไดในขณะทเกษตรกรรายยอยยงมขอจำากดในการเขาถงงานวจยเพอตอบโจทยอนทไมใชในเชงพาณชย เชน รปแบบการเพาะปลกทเหมาะกบฟารมขนาดเลก หรอเหมาะกบสภาพอากาศทมความผนผวนและทนแลง หรอลดตนทนจากการพงพาปจจยการผลตอยางยาฆาแมลงหรอสารเคมลงเชนรปแบบเกษตรทางเลอกอนๆอยางเกษตรอนทรยกยงขาดความกาวหนาเทาทควรเชนกน

ประเดนทสำาคญอกประการ คอ การจดการเชงสถาบนตอระบบงบประมาณสนบสนนงานวจยและนวตกรรมดานการเกษตร งานของ นนท(2562)ไดพบวาจากการสมภาษณเชงลกกลมตวอยางของเกษตรกรทมความกาวหนาและนำานวตกรรมมาใชในการผลตจำานวน35รายกลมตวอยางเกอบทงหมดเปนผทมพนฐานองคความรเกยวกบงานวจยหรอเทคโนโลยทใชอยแลวโดยบางสวนทำาหนาทเปนนกวจยในการพฒนาตอยอดองคความรเหลานนดวยตนเองและสวนมากกเปนผลงทนในการนำาเทคโนโลยมาใชดวยตนเองแมสวนหนงจะมการกยมเงนจากสถาบนการเงนบางสวนดวยกตามในขณะทบทบาทของสถาบนการศกษาและหนวยงานภาครฐกลบมความสำาคญรองลงมาสวนหนงเกดจากชองวางในระดบตางๆ เชนหนวยงานราชการซงมกมยทธศาสตรของงานวจยทมงรบผดชอบและตอบโจทยตอนโยบายจากสวนกลางมากกวาเกษตรกรผใชงานและขาดการบรณาการภายในและระหวางหนวยงานและมขอจำากดดานระบบงบประมาณทไมเออใหสามารถคดงานวจยมาแกปญหาไดทนทวงทในขณะทหนวยงานทรบผดชอบดานการถายทอดความรทางการเกษตรกมกมแนวคดในการทำางานทตางกนกบเกษตรกรเชนหนวยงานรฐจะมองการใชงบประมาณตามโครงการทไดรบมาโดยไมไดคำานงถงผลลพธนำามา


ซงการสงเสรมทไมตอบโจทยความตองการของเกษตรกรอยางครอบคลมการอบรมตางๆ ไมเปนเรองทเกดจากความตองการของเกษตรกรหนวยงานดานการสงเสรมในระดบพนทมงานประจำาททำาอยแลวและจำาเปนตองทำางานหลกของตวเองกอนเพอตอบสนองแกนโยบายของหนวยงานของตนและของภาครฐ ทำาใหหนวยงานสนบสนนการวจยทพยายามสรางความรวมมอเพอขยายองคความรยงไมไดรบความรวมมอเทาทควรเปนตนทงหมดนลวนสงผลตอประสทธภาพและประสทธผลในการใชงบประมาณดานการวจยและพฒนาองคความรในภาคการเกษตรทงสนและสงผลตอความยงยนในภาคการเกษตรของไทยในอนาคต

3.2 ดานสงคม: ประเดนความเหลอมลาและการเพมศกยภาพของเกษตรกรรายยอย

งานศกษาของนนท(2556)ไดทบทวนประเดนดานความยากจนและความเหลอมลำาในภาคการเกษตรไวเชน

1) เกษตรกรสวนใหญในประเทศไทย ไมไดมฐานะยากจน แตคนยากจนสวนใหญในประเทศไทยอยในภาคการเกษตร:จำานวนประชากรทเปนแรงงานในภาคการเกษตรในปพ.ศ.2556ประมาณ13,041,500คนหรอประมาณรอยละ39.6ของผมงานทำาทงประเทศครวเรอนเกษตรมรายไดเฉลย 88,402 บาทตอคนตอป6 หากพจารณามตดานความยากจนโดยใชเกณฑเสนความยากจนดานรายจายในปพ.ศ.25587ท2,644บาทตอคนตอเดอนจะพบวามแรงงานในภาคเกษตรทยากจนหากรวมทกกลมประเภทแลวอยทประมาณรอยละ39.8ซงถอเปนกลมทใหญทสดในจำานวนคนยากจนทงประเทศ(ดตารางท5)

6จากการสำารวจภาวะความยากจนของครวเรอนเกษตรปเพาะปลก2556/57

7คำานวณโดยสำานกสถตแหงชาต


ตารา

งท 5

จำา

นวนค

นยาก

จนใน

ภาคก

ารเก

ษตรใน

ปพ.

ศ.2

554

และ

2558

ประเ

ภทขอ

งแรง

งาน

ในภา

คการ

เกษต

ร

จานว

นทงห

มด (พ

นคน)

จานว

นทอย

ใตเส

น

ความ

ยากจ

น (พ

นคน)

รอยล

ะของ

จานว

นคน

ยากจ

นในแ

ตละก

ลม

รอยล

ะเมอ

เทยบ

กบจา

นวนค

น

ยากจ

นทงป

ระเท

ศ

2554

2558

2554

2558

2554

2558

2554

2558

1. ก

ลมผถ

อครอ

งเกษ

ตรทง

หมด

14,5

67.2

10,7

942,

117.

81,

227

14.5

411

.36

40.1

225

.31

1.1

เปนเ

จาขอ

งทดน

12,0

51.7

9,10

11,

797.

393

914

.91

10.3

234

.05

19.3

7

1.2

เชาท

ดน2,

515.

51,

693

320.

528

712

.74

16.9

76.

075.

92

2. ก

ลมผท

าประ

มง ป

าไม

และ

บรกา

รเกษ

ตร

1,28

5.8

1,04

935

0.7

276

27.7

26.3

46.

645.

69

3. ก

ลมคน

งานเ

กษตร

2,34

0.8

1,94

633

9.1

392

14.4

920

.15

6.42

8.09

รวม

18,1

93.8

13,7

892,

807.

61,

894

15.4

313

.73

53.1

8639

.8

ทมา:

สศช

. (25

54)

และ

(255

8)


2) เกษตรกรมความเหลอมลาในทางรายได ทงเมอเปรยบเทยบในกลมเกษตรกรดวยกน และเมอเปรยบเทยบกบผประกอบอาชพในสาขาอน: เมอพจารณามตดานความเหลอมลำา พบวาการสำารวจการเปลยนแปลงทางการเกษตรพ.ศ.2551จดทำาโดยสำานกงานสถตแหงชาตเกษตรกรในกลมทเปนเกษตรกรรายใหญมาก(ทดนมากกวา140ไร)มรายไดเฉลยตอครวเรอนประมาณ143,451บาทซงมากกวาเมอเทยบกบเกษตรกรรายยอยทสด(ทดนนอยกวา6ไร)ทมรายไดเฉลยตอครวเรอนประมาณ58,768บาทอยประมาณ5.03เทา(ดตารางท6)

นอกจากนนจากการสำารวจภาวะทางเศรษฐกจและสงคมของครวเรอนในปพ.ศ.2550พบวาครวเรอนกลมทเปนเกษตรกรมรายไดเฉลยตำากวาครวเรอนทประกอบอาชพนอกภาคการเกษตรในทกกลมรายได และพบวาครวเรอนเกษตรกรจะมสดสวนรายไดทเปนตวเงนตำากวากลมไมใชเกษตรกรในทกกลมรายได ซงสะทอนถงการทเกษตรกรตองพงพารายไดทไมใชตวเงน เชนคาเชาบานทไมตองเสยคาเชาอาหารทบรโภคโดยไมตองซอฯลฯมากกวากลมทไมใชเกษตรกร และมรปแบบการพงพาแหลงรายไดนอกภาคการเกษตรทหลากหลายเชนจากการประกอบอาชพรบจางหรอจากเงนททางสมาชกในครอบครวสงมาใหซงสะทอนถงการทประชากรในภาคเกษตรตองพงพาปจจยจากความสมบรณของทดน หรอเครอขายทางสงคม เพอลดคาใชจาย และความเสยงตางๆในชวตลงและเมอเปรยบเทยบระดบความแตกตางทางรายไดดวยสดสวนระหวางกลมทมรายไดสงสด (รอยละ 20) และกลมทมรายไดตำาทสด (รอยละ 20) พบวาในกลมผประกอบอาชพเกษตรกร คาสดสวนนอยทประมาณ10.4เทา(ดตารางท7)


ตารา

งท 6

จำา

นวนค

รวเรอน

ในชว

งราย

ไดจา

กผลผ

ลตทา

งการ

เกษต

ร(ค

รวเรอน

)

ขนาด

เนอท

ถอคร

องทง

สน (ไ

ร)

จานว

นเก

ษตรก

ร (ค

รวเร

อน)

จานว

นผถอ

ครอง

ทม

ผลผล

ต (ค

รวเร

อน)

จานว

นครว

เรอน

ในชว

งราย

ไดจา

กผลผ

ลตทา

งการ

เกษต

ร (ค

รวเร

อน)

คาเฉ

ลยรา

ยได

จากผ

ลผลต

ทางก

ารเก

ษตรต

อครว

เรอน

(บาท

)

ตากว

า 5,

001

บาท

5,00

1 - 1

0,00

0 บา

ท

10,0

01

- 20

,000

บา

ท

20,0

01

- 50,

000

บาท

50,0

01

- 10

0,00

0 บา

ท

100

,001

บา

ทขนไ

ป

ตากว

า 6

1,43

1,03

01,34

9,95

617

0,43

025

0,86

631

4,59

738

0,71

617

4,04

759

,300

28,514

6 -

9 81

8,28

179

1,37

423

,102

77,632

175,86

329

8,94

415

5,90

559

,928

39,720

10

- 39

3,00

5,53

02,95

3,88

839

,790

115,51

427

4,35

696

7,55

487

6,42

868

0,24

666

,705

40 -

139

537,38

653

2,47

62,36

84,78

716

,182

54,287

111,64

234

3,21

011

5,49

1

140

ขนไป

27

,214

26,749

045

107

830

676

25,091

143,45

1

รวมผ

ถอคร

องทง

สน

5,81

9,44

15,65

4,44

323

5,69

044

8,84

478

1,10

51,70

2,33

11,31

8,69

81,16

7,77

558

,768

ทมา:

จาก

การค

านวณ


ตารา

งท 7

เป

รยบเ

ทยบร

ายได

และร

ายจา

ยของ

ครวเรอ

นนอก

และใ

นภาค

เกษต

รณก

ลมรา

ยไดร

ะดบต

างๆ

กลมร

ายได

นอ

ยทสด

20%

กลมร

ายได

20

% ท

2กล

มราย

ได

20%

ท 3

กลมร

ายได

20

% ท

4กล

มราย

ได

สงทส

ด 20

%

เกษต

รกร

ไมใช

เก

ษตรก

รเก

ษตรก

รไม

ใช

เกษต

รกรเก

ษตรก

รไม

ใช

เกษต

รกร

เกษต

รกร

ไมใช

เก

ษตรก

รเก

ษตรก

รไม

ใช

เกษต

รกร

รายไ

ดเฉล

ยตอ

เดอน

3,29

7.50

4,84

7.32

5,69

4.01

9,25

9.14

8,28

6.76

14,379

.561

2,49

3.37

22,778

.533

7,31

4.74

56,590

.78

รอยล

ะของ

ราย

ไดทเ

ปนตว

เงน

ตอรา

ยได

ทงหม

ด

48.3

864

.55

62.0

777

.65

70.0

482

.69

77.8

285

.13

85.6

088

.73

รายจ

ายเฉ

ลยตอ

เดอน

2,83

6.12

3,15

2.37

3,97

3.86

5,46

1.46

4,90

1.83

8,23

0.31

7,03

3.34

12,951

.901

4,70

5.40

27,378

.76

รายไ

ดสทธ

หลง

หกรา

ยจาย

461.

381,69

4.95

1,72

0.15

3,79

7.68

3,38

4.94

6,14

9.25

5,46

0.02

9,82

6.63

22,609

.34

29,212

.02

ทมา:

จาก

การค

านวณ


ประเดนความเหลอมลำาทเกดขน อาจสะทอนและเชอมโยงไดกบมตตางๆทหลากหลายทเกยวของกบภาคการเกษตรยกตวอยางเชน

» ความเหลอมลาในทรพยากรทดนการสำารวจการเปลยนแปลงทางการเกษตรพ.ศ. 2551 เกษตรกร

รายยอยประมาณ490,215คนหรอประมาณรอยละ 8.42 ไมมทดนของตนเองโดยสนเชงและยงครอบครองผานวธอนอยางเชนการเชาโดยเกษตรกรซงไมสามารถเขาถงสทธในการครอบครองหรอใชประโยชนในทดนได อาจมทงกลมซงมรายไดไมเพยงพอในการซอทดนหรอมสนทรพยในการขอสนเชอเพอผอนซออยแลว หรออาจเปนกลมทเคยมทดนของตนเอง แตทดนทำากนหลดมอไปเนองจากภาวะหนสนกเปนไดกลาวคอเมอเกษตรกรประสบปญหาทเกดจากความลมเหลวในภาคการผลต ทำาใหเกษตรกรมรายไดลดลง กอใหเกดภาวะหนสนเพมมากขนทำาใหทดนจำานวนหนงตดภาระในการจำานองหรอใชเปนหลกทรพยในการคำาประกนเงนก ซงตอมาทดนเหลานนไดแปรสภาพเปนหนทไมกอใหเกดรายได ซงจะเหนไดวาขอมลจากผลการขนทะเบยนหนของกองทนฟนฟและพฒนาเกษตรกรในป พ.ศ. 2551 พบวาเกษตรกรรายยอยทเปนสมาชกกองทนฟนฟฯและเปนหนกบสหกรณและสถาบนการเงนตาง ๆ โดยนำาทดนไปคำาประกนและกำาลงเขาสกระบวนการฟองรองเพอยดทรพยขายทอดตลาดมจำานวนรวมกนมากกวา30ลานไร8จงเปนโอกาสใหทดนทำากนของเกษตรกรตองหลดมอไป และถอเปนการสญเสยพนททเหมาะสมสำาหรบการทำาเกษตรกรรมของประเทศไปดวยซงปญหาเหลานเปนโครงสรางทเกยวเนองกบความเสยงทเกษตรกรตองแบกรบเชนเดยวกน

ในทางกลบกน โอกาสในการเขาถงสทธในทดนจำานวนมากกลบตกอยกบกลมคนทมโอกาสทางเศรษฐกจสงอยแลวไดสะสมทดนมากขนจากงานวจยของดวงมณ(2556)พบวาสดสวนการถอครองทดนของทงบคคลธรรมดา

8ในบทความ“โฉนดชมชนและการคมครองพนทเกษตรกรรม”โดยประภาสปนตบแตง,กรงเทพธรกจออนไลน

24ม.ย.52


และนตบคคลในกลมผถอครองทดนรอยละ20ทมการถอครองทดนมากทสด(กลมท 5)ตอกลมผถอครองทดนรอยละ20ทมการถอครองทดนนอยทสด(กลมท1)คดเปน325.73(ภาพท10)และหากพจารณาจากคาสมประสทธความไมเสมอภาคจะเหนไดวา มการกระจกตวของการถอครองทดนในประเทศไทยสงมาก การถอครองทดนของผ ถอครองทกประเภทมคาสมประสทธความไมเสมอภาค(Ginicoefficient)เทากบ0.886ซงแสดงใหเหนถงปญหาการกระจกตวของทดนในกลมผมรายไดสงในทศทางเดยวกบปญหาการกระจกตวของรายไดดวย และทำาใหภาพของความเหลอมลำาทางเศรษฐกจระหวางกลมคนรวยและคนยากจนในสงคมโดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรปรากฏชดเจนมากยงขน

ภาพท 10 สดสวนการถอครองทดนทมเอกสารสทธประเภทโฉนดทดนจำาแนกตามผถอครอง5กลม:ประเภทบคคลธรรมดาและประเภทนตบคคลปพ.ศ.2555

ทมา: ดวงมณ (2556)


แมทผานมาภาครฐไดมนโยบายเพอแกปญหาการกระจายตวของทดนดงกลาวในรปของการปฏรปทดน เชน นคมสรางตนเอง นคมเกษตรกรการปฏรปทดนเพอการเกษตรกรรม ฯลฯ ทมาของทดนมาจากการเพกถอนปาเสอมโทรม รวมทงจดซอทดนจากตลาด แลวนำามาจดสรรพรอมกบออกเอกสารสทธ(โฉนด)หรอเชาสทธทดนทำากนแตรฐกไมสามารถทจะขยายขนาดของจำานวนทดนทจะนำาไปจดสรรไดมากนก เนองจากเรมประสบปญหาปรมาณทดนวางเปลาของภาครฐมจำานวนจำากดมากขน นอกจากนน ในทางปฏบตกยงประสบความลมเหลวจากปญหาการเปลยนมอทดนคอยงมโอกาสทเกษตรกรสามารถนำาทดนทรฐจดใหไปขายตอใหกบบคคลทสาม(อดศรและคณะ,2552)9ในขณะทกยงไมมกลไกทางสถาบนเพอควบคมหรอจงใจใหผทมทดนอยในมอจำานวนมากลดการถอครองลงไดอยางมประสทธผลจงอาจจะยงไมสามารถทำาใหความเหลอมลำาและการกระจกตวในการถอครองทดนของประเทศไทยลดลงได

» ความเหลอมลาในสทธในการมสวนรวมในกระบวนการนโยบายสาธารณะและการพฒนาทผานมานโยบายการเกษตรมกถกกำาหนดโดยภาคการเมองเปนหลก

และไมสามารถหลดไปจากนโยบายประชานยมหรอนโยบายทมคาเชาทางเศรษฐกจสง(economicrent)ไปสนโยบายการพฒนาเชงคณภาพไดในขณะทเกษตรกรผสามารถไดรบประโยชนจากโครงการเหลานมกจะเปนกลมเกษตรกรทมขนาดกลางหรอใหญอยแลวในขณะทเกษตรกรรายยอยซงมขนาดทดนเลกจรงๆมกจะมผลผลตทเหลอจากการบรโภคและขายสในตลาดในจำานวนทจำากดหรอไมมเลย โอกาสในการไดผลตอบแทนจากโครงการเหลานจงตำาหลายนโยบายไมไดคำานงถงความแตกตางของเกษตรกรหรอความแตกตางเชงพนทหรอความสอดคลองกบเปาหมายของนโยบายอนๆ ทงทเปนนโยบายท

9ดงเชนกรณของนคมสรางตนเองซงมการออกนค.3ประชาชนผเปนเจาของนค.3เดมอาจนำานค.3ทรฐจดสรร

ใหไปออกเปนเอกสารสทธเชนโฉนดหรอหนงสอรบรองการทำาประโยชน(นส.3)ซงไดมการซอขายเปลยนมอไปยง

นกลงทนรายอน หรอการนำา สค.1 ของพนทหนงไปออกเอกสารสทธในอกพนท ซงเออใหทดนตกอยในการครอบ

ครองของนายทนหรอผมอทธพลแทน


มผลตอคณภาพชวตของเกษตรกรโดยตรงโดยเฉพาะเกษตรกรรายยอยยกตวอยางเชน กรณทชาวนาภาคกลางหลายจงหวดตองจำายอมใหรฐเบนนำาใหทวมนาขาว เพอปองกนไมใหนำาหลากเขาทวมพนทเมองและพนทอตสาหกรรมเมอเกดกรณฝนแลงชาวนาจะตองเปนผงดเพาะปลกเพอนำานำาไปรกษาความอยรอดของเมองและอตสาหกรรมในขณะทเมอเกดการพฒนาทดวยโครงการขนาดใหญ เชนยทธศาสตรการพฒนาพนทระเบยงเศรษฐกจภาคตะวนออก(EEC)ทอาจไดรบผลกระทบตอวถชวตและความเปนอยพงพาการใชประโยชนจากทรพยากรชายฝงและทะเลในดานทอยอาศยอาหารและรายไดจากการประมง เศรษฐกจการทองเทยว และการเพาะเลยงสตวนำาแตประชาชนในพนทกลบขาดสทธในการกำาหนดอนาคตตนเองของทองถนผานการรวมศกษาและนำาเสนอทางเลอกการพฒนาตามความตองการของคนในพนทเปนตน

แมจะมการกอตง“สภาเกษตรกรแหงชาต”ขนในปพ.ศ.2553 เพอสงเสรมสทธและสนบสนนการมสวนรวมของเกษตรกรในการกำาหนดนโยบายและเพอเปนการสรางกระบวนการตรวจสอบการใชอำานาจรฐดานการปฏบตตามนโยบายเพอเกษตรกร เชน เพอรกษาผลประโยชนของเกษตรกรในการผลต การแปรรปและการตลาดใหเกษตรกรไดรบผลตอบแทนสงสด เพอใหรฐรกษาเสถยรภาพดานราคาและความมนคงในอาชพเกษตรกร และเพมศกยภาพและยกระดบคณภาพชวตของเกษตรกรใหดขน อยางไรกด ยงมขอวพากษวจารณบางประการ เชน การไมไดกำาหนดคณสมบตของตวแทนเกษตรกรอาจเปนการเปดพนทใหกลมผลประโยชนเขามาแสวงหาประโยชนและจะไดผแทนซงไมใชตวแทนของเกษตรกรและไมสามารถตอบสนองปญหาและเสรมสรางความเขมแขงของเกษตรกรรายยอยไดหรอการทสภาเกษตรกรฯยงคงขนตรงตอและดำาเนนงานภายใตกระทรวงเกษตรและสหกรณซงมคำาถามถงความเปนอสระและอาจทำาใหแนวทางของนโยบายการเกษตรไมตางไปจากทเปนมาแตเดมมากนก ทำาใหเกดความไมมนใจวาจะเกดกลไกทมบทบาทในการพทกษประโยชนของเกษตรกรรายยอยอยางแทจรงตามเจตนารมณทคาดหวงไวเพยงใด


» ความเหลอมลาในเชงอานาจในหวงโซอปทานอาหารในปจจบนรปแบบทางการตลาดในหวงโซอปทานของสนคาเกษตร

และอาหารไดเปลยนแปลงไปบทบาททางการตลาดจะตกอยกบ“คนกลาง”มากขนในฐานะของผทสามารถทำาหนาทแปรรปขนสงควบคมมาตรฐานการผลต และเชอมโยงขอมลความตองการสนคาระหวางผบรโภคและเกษตรกรผผลตไดคนกลางเหลานอาจอยในรปของหวงโซทเชอมโยงกนระหวางบรรษทการเกษตรบรษทอาหารหรอหางคาสงและคาปลกสมยใหมหรออาจเปนการควบรวมกนระหวางหวงโซตาง ๆ เพอสรางความประหยดจากการผลตทหลากหลายขนกเปนได Patel (2007) ไดนำาเสนอรปแบบดงกลาวในรปของแผนภาพทแสดงจำานวนตวละครทเกยวของกบหวงโซอาหารชวงตาง ๆของสหรฐอเมรกา และสหภาพยโรป และพบวาระบบอาหารของประเทศพฒนาแลวจะมลกษณะคลาย“นาฬกาทราย”(ภาพท11)กลาวคอประกอบดวยตวละครทเกยวในชวงตนนำา อนไดแก เกษตรกรและแรงงานผทำางานในภาคการเกษตรจำานวนมากและมผบรโภคปลายนำาสำาหรบสนคาขนสดทายอยเปนจำานวนมากแตในชวงกลางนำากลบมตวละครอนไดแก“คนกลาง”ทเกยวของอยกบการแปรรปและจดจำาหนายสนคาอยในสดสวนทนอยกวาชวงอน ๆคอนขางมากซงสะทอนใหเหนโครงสรางตลาดทสำาคญในหวงโซอปทาน2ลกษณะ กคอ เปนตลาดทอำานาจผกขาดตกอยกบผซอ (monopsony) ในชวงตนนำาและเปนตลาดทอำานาจผกขาดตกอยกบผขาย(monopoly)ในชวงปลายนำา

ภาพท 11 การกระจกตวของอำานาจและผมสวนเกยวของในระบบอาหาร

ทมา: Patel (2007).


ตารางท 8 เปรยบเทยบจำานวนและมลคาการซอขายอาหารระหวางรานคาปลกสมยใหมและแบบดงเดม

2553 2554 2555 2556

จานวนรานคาปลกแบบสมยใหม (แหง)

10,402 10,968 11,981 12,874

จานวนรานคาปลกแบบดงเดม (แหง)

764,402 773,333 782,509 791,105

มลคาการคาในระบบคาปลกอาหารสมยใหม (พนลานบาท)

654.764 714.47 787.856 863.88

รานสะดวกซอ 187.8 212.4 241.3 262

รานสะดวกซอในปม 45.3 47.5 49.4 50.7

ไฮเปอรมารเกต 214.9 231.6 249.6 270.9

ซปเปอรมารเกต 118.1 123.3 132.6 150.5

Cash & Carry แมคโคร 88.664 99.67 114.956 129.78

มลคาการคาในรานปลกดงเดม (พนลานบาท)

862.4 887.4 916.2 944.5

รวมยอดคาปลกอาหาร (พนลานบาท)

1,517.16 1,601.87 1,704.06 1,808.38

ทมา: กงกร นรนทรกล ณ อยธยา (2558) คานวณจาก EIU

สำาหรบประเทศไทย สถานการณทพบมลกษณะทใกลเคยงกน คอการพฒนาของหวงโซอปทานอาหารดวยชองทางทมความทนสมยมากขน(ModernizationofSupplychain)ขอมลของกงกร(2558)ในตารางท8แสดงใหเหนถงการเตบโตของมลคาการคาสนคาอาหารในระบบการคาสมยใหม(moderntrade)ซงเมอเทยบกบจำานวนรานคาทยงมอยจำานวนนอยเมอเทยบกบจำานวนรานคาปลกแบบดงเดมแลวพบวาเกดการกระจกตวของมลคา


ในกลมรานคาปลกมากขน กลาวคอรานคาปลกสมยใหมซงมจำานวนอยเพยงประมาณรอยละ2แตครอบครองมลคาการซอขายปลกอาหารถงรอยละ48ของทงตลาดรานสะดวกซออยางรานเซเวน-อเลเวนในปพ.ศ.2556มรายไดทงสน217,495ลานบาทโดยเพมขนรอยละ11.7และมผลกำาไรสทธเทากบ10,260ลานบาทโดยกวารอยละ80ของรายการสนคาทจำาหนายในราน(กวา1,500รายการ)เปนสนคาอาหาร

ขอดทในหวงโซอปทานมตวละครทเปนคนกลางทเข มแขง คออาจทำาใหเกดการลงทนในการผลตเพอมงการประหยดจากขนาด(economiesofscale)นนคอในฟารมหนงจะมการผลตในปรมาณทมากขนเพอลดตนทนตอหนวยลงโดยใชเทคโนโลยหรอเทคนคการเรงผลตภาพทเขมขนขนมการควบคมมาตรฐานการผลตเพอเนนความปลอดภยและสามารถตรวจสอบยอนกลบไดมสดสวนของอาหารทแปรรปตดแตงหรอแชเยน เพอความสะดวกตอการขนสงสนคา และเพอตอบสนองตอโจทยของผบรโภคทตองการเนนความสะดวกรวดเรวในการบรโภคมากขนฯลฯ

อยางไรกด ในทางทฤษฎเศรษฐศาสตร จำานวนทไมสมมาตรกนนกระหวางจำานวนผซอและผขายชวงตนนำาและปลายนำาของหวงโซอปทานเมอเทยบกบตวละครทเปนคนกลางจะบงชถงอำานาจทตางกนเชนอำานาจในการกำาหนดราคา การเจรจาตอรอง หรอการเกบเกยวสวนเกนทางเศรษฐกจ จะตกอยกบฝงทมจำานวนนอยกวาในตลาดซงอาจจะตองพจารณาลกษณะเหลานในรายสนคาตอไปดวย แมจะไมสามารถสรปถงประเดนปญหาทเกดขนไดอยางตรงไปตรงมานกแตทผานมาไดเกดปรากฏการณบางอยางทสะทอนถงอำานาจเหนอตลาดของผเลนรายใหญทสงผลกระทบตอผเลนรายยอยเชน

» กรณอานาจในการแขงขนทางการคา: เชน ในอตสาหกรรมไขไกกฤดกร (2555) ไดนำาเสนอวา ในป พ.ศ. 2548 รฐบาลโดยคณะกรรมการนโยบายพฒนาไกไขและผลตภณฑ(EggBoard)ไดนำาระบบโควตาการนำาเขาพอพนธแมพนธไกมาใช เพอแกปญหาไขไกลนตลาดและทำาใหไขไกมราคา


ตกตำาในขณะนนโดยจำากดโควตานำาเขาพอแมพนธไขไกทปละ405,721แมพนธเอาไวแลวจดสรรใหแกผประกอบการเพยง9รายซงทำาใหบรษทเหลานสามารถควบคมตลาดไขไกไดดวยเชนกนกลาวคอบรษทรายใหญจะมความสมพนธเปนซพพลายเออรใหกบเกษตรกรรายยอยในตลาดลกไก อยางไรกดเนองจากการทบรษทเหลานทงหมดประกอบกจการการผลตไขไกและเปนผคาในตลาดไขไกดวยแบบครบวงจรดวยสงผลใหเหลอลกไกไวเพอจำาหนายใหแกเกษตรกรรายยอยจำานวนไมมากนกอำานาจการตอรองจงอยทผขาย(บรษทขนาดใหญ)และทำาใหเกดพฤตกรรมทเรยกวาการขายพวงขนเชนการบงคบซอลกไกพวงอาหารสตว โดยบรษทผขายลกไกจะจดสรรลกไกหรอไกสาวใหกบเกษตรกรทสนบสนนสนคา (อาหารสตว) ของบรษทกอนเปนอนดบแรกทำาใหเกษตรกรรายยอยซงไมมทางเลอกจำาเปนตองซออาหารสตวพวงไปดวยซงบบใหเกษตรกรรายยอยหลายรายจำาเปนตองออกจากตลาดไป สอดคลองกบขอมลของ เดอนเดน และเสาวลกษณ (2549) ซงแสดงใหเหนถงจำานวนเกษตรกรผเลยงไกไขรายยอยทเคยมถง7,459รายในปพ.ศ.2543ลดเหลอเพยง4,458รายในปพ.ศ.2545และเหลอเพยง3,279รายในปพ.ศ.2547แมตอมาระบบโควตาการนำาเขาพอพนธแมพนธไกไขจะไดถกยกเลกไปกตามแตตลาดปจจบนกยงสะทอนภาพของการทผเลนรายใหญเปนผคมเกมไดอยทงนกฎหมายทควบคมการแขงขนทางการคาอยางพระราชบญญตการแขงขนทางการคาพ.ศ.2542กไมสามารถควบคมได เนองจากทงในตลาดแมพนธและลกพนธไกไขไมพบบรษททมอำานาจเหนอตลาดตามนยามทกำาหนดไวตามกฎหมายคอมรายใดรายหนงมยอดขายมากกวา1,000ลานบาทอยางชดเจนนอกจากนน ปญหาการผกขาดวตถดบในการผลตอาหารสตว เชน ปลาปนหรอกากถวเหลองซงอยภายใตระบบโควตาเชนกนกยงคงอย และอาจทวความรนแรงมากขน10

10เดอนเดนนคมบรรกษ.“กรณไขแพงกบความไมเปนธรรมในสงคมไทย”.กรงเทพธรกจ.20กรกฎาคม2553.


นอกจากนนยงมตวอยางเชนในตลาดเมลดพนธขอมลจากมลนธชววถ11ปพ.ศ.2552ไดแสดงใหเหนวาบรรษทยกษใหญของโลก6บรษทครอบครองตลาดเมลดพนธของโลกถงรอยละ74ในประเทศไทยตลาดเมลดพนธโดยเฉพาะพชไรเชนขาวโพดขาวฟางทานตะวนไดรบการถอครองโดยบรรษทขามชาตและบรรษทเกษตรขนาดใหญในประเทศทงหมดเมลดพนธเหลานถกคมครองดวยทรพยสนทางปญญาประเภทตางๆและมการใชเทคโนโลยทไมสามารถเกบพนธไปปลกตอได เมลดพนธสมยใหมซงพฒนาและครอบครองโดยบรรษทเกษตรมประสทธภาพการผลตทสงแตกควบคมาดวยราคาทแพงขนและเงอนไขทตองใชปจจยการผลตตางๆเพมมากขนทงดวยเหตผลในทางเทคนคทมการอางถงขอมลวาพนธพชดดแปลงทใชอยโลกขณะนมากกวารอยละ85เปนพชตานทานสารเคมปราบวชพชทำาใหเกษตรกรตองใชพนธพชและสารเคมของบรษทนนและเหตผลทางการตลาดเชนในกรณของการสงเสรมการปลกขาวโพดหรอขาวลกผสมทบรษทตางๆมกจะผกมดใหเกษตรกรตองใชพนธพชปยและสารเคมในเครอบรษทของตนกรณปญหาทพบเชนการทชาวบานกลมหนงใน จงหวดเชยงใหม ทพยายามเกบคดเลอกและจำาหนายเมลดพนธกนเองมกถกเจาหนาทจบกมเสมอเนองจากไมเปนไปตามพระราชบญญตพนธพช พ.ศ.2518 และพระราชบญญตคมครองพนธพช พ.ศ.2542อางวามบรษทยกษใหญรองเรยนกรมวชาการการเกษตรใหดำาเนนคดขอหาฉลากผดกฎหมายเปนตน

» กรณของเกษตรพนธะสญญา (contract farming): การทำาสญญาซอขายระหวางเกษตรกรและบรษทรบซอผลผลตเปนทแพรหลายมากขน โดยเฉพาะในกรณของการผลตทมความเฉพาะเจาะจง ตองการความแนนอนของผลผลตและคณภาพทสง หรอผสงเสรมไดรบประโยชนจากการขายผลผลตดวย อานนท (2554) เรยกปรากฏการณนวาการเขาสยค “หลงชาวนา”คอชาวนาททำาธรกจรวมกบบรษทไดปรบตนเองมาเปน“เกษตรกรผประกอบการ”(agrarianentrepreneurs)มากขน

11วฑรยเลยนจำารญ(2554).“บทบาทของบรรษทเกษตรและอาหารกบการเปลยนแปลงชนบทและสงคมไทย”,

มลนธชววถ.เวบไซต:http://www.biothai.net/node/10889


อยางไรกดในผลผลตทางการเกษตรบางชนดการลงทนผลตของเกษตรภายใตสญญา ยงมธรรมชาตการผลตทมตนทนคงทในการผลตสง เชน การสรางโรงเรอนหรอพชทตองใชทดนมากในการปลกซงเกษตรกรมกตองรบผดชอบคาใชจายเหลานดวยตนเองและตองปฏบตตามรปแบบตางๆ ตามทบรษทกำาหนดเพอรกษาคณภาพของผลผลต12ปญหาทพบของกรณของเกษตรพนธะสญญาทผานมาโดยเฉพาะในกลมสนคาทผรบซอมอำานาจในตลาดสง(เชนไกสกรปลานล)ทมการรองเรยนโดยกลมเกษตรกรเชนในหลายกรณทผสงเสรมและรบซอคสญญายงคงบทบาทของการเปนผขายปจจยการผลตดวย ซงเงอนไขของสญญามกกำาหนดใหผซอตองซอปจจยการผลตจากบรษทของตนดวยทางตวแทนสงเสรมจงมบทบาทเปนผขายปจจยการผลตแบบผกขาดดวยโดยปรยาย และทำาใหมอำานาจในการกำาหนดราคาทงของราคาผลผลตและราคาปจจยการผลตเชนกนดวยเหตนเมอเกดเหตการณทมการปรบขนราคาของปจจยการผลตในอตราทสงขนเมอเทยบเทากบอตราการสงขนของราคาผลผลตแลวจะทำาใหเกษตรกรไดกำาไรเฉพาะในชวงแรกๆของการลงทนเทานนแตเมอผานไประยะหนงจะทำาใหเรมขาดทนจากรายจายทเพมขนมากในขณะทรายรบคงเดมหรอนอยลง หรอทเรยกวาปญหากำาไรหดตว (cost-pricesqueeze) โดยทเกษตรกรกไมสามารถจะเลอกซออาหารสตวหรอเวชภณฑจากยหออนในทองตลาดซงอาจมราคาถกกวาไดดวยเหตผลทบรษทอางวาจะกระทบคณภาพผลผลต ดวยเหตนทำาใหเกษตรกรหลายรายเกดภาระหนสนบางรายถงกบสญเสยทดนทใชจำานองเอาไว และตองเลกการผลตไป รวมถงประเดนอนเชนหากเกดความเสยงทางการผลตเกดขนเชนกรณการเกดโรคระบาดในสตวปก การเกดปญหานำาแลงหรอมลพษทางนำาทกระทบการเลยงปลาในกระชงภยธรรมชาตตางๆปญหาไฟฟาดบฯลฯบรษททมการดแลเกษตรกรใกลชดจะใหความชวยเหลอเกษตรกรเพอแบงรบความเสยหายจาก

12ไดแกกลมปศสตวไดแกสกรพนธและสกรขนสตวปกไดแกไกเนอไกไขไกสาวและผกผลไมสงออกเชนหนอ

ไมฝรงกระเจยบเขยวมะมวงนำาดอกไมมงคดเปนตนสวนรปแบบของเกษตรพนธสญญามความหลากหลายทงใน

แงของสญญาผลผลตและตวละครทเกยวของเชนสญญาแบบประกนราคาและการจางเลยงหรอการทำาสญญาใน

รปของสหกรณผเลยงหมหรอโดยรานคาผจดจำาหนายในกรณของปลาในกระชง


ความเสยงเหลานแตกมกรณทบางบรษทผลกภาระใหเกษตรกรตองรบผดชอบเพยงฝายเดยวเกอบทงหมด โดยทในตวสญญาเองกมกจะไมระบถงความรบผดชอบตอเงอนไขความเสยงดานจากการผลตประเภทตาง ๆ และเมอเกษตรกรไมสามารถสงผลผลตไดตามทตกลงไวอนเนองมาจากความเสยงกมหนาทตองรบผดชอบจายคาปจจยการผลตทรบมาลวงหนาดวย มเชนนนกตองเสยคาปรบถกบอกเลกสญญาหรอถกรบสนทรพยทคำาประกนเอาไวกบทางบรษทได

นกมานษยวทยา เชน อานนท (ในรงสรรค และอานนท, 2552) ไดสะทอนมมมองเพมเตมทนาสนใจวาการเปนเกษตรกรภายใตพนธะสญญา มขอวพากษวาทำาใหเกษตรกรถกปกครองทางชวญาณ(Governmentality)คอแมจะเปนเจาของทดนของตนเองแตไดรบผลตอบแทนทเสมอนหนงเปนเพยงคาจาง เปนคนงานในทดนตวเอง แรงงานตาง ๆ ทเขาไปอยในกระบวนการผลตหรอกระบวนการบรโภคเหลานจะถกทำาใหไรตวตนมากขน ไรอำานาจในการควบคมชวตตวเองมากขน ขาดอำานาจตอรองในระบบ และไรศกดศรในความเปนมนษยมากขน

» สทธแรงงานในภาคการเกษตร: กรณของอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลรายงานขององคการแรงงานระหวางประเทศ (2561) ไดแสดงถง

ประเดนเรองสทธแรงงานในอตสาหกรรมประมงไทย กลาวคอ อตสาหกรรมการประมงและอาหารทะเลของไทยมมลคาการสงออกถง6.6พนลานเหรยญสหรฐฯในปพ.ศ.2557และมการจางแรงงานมากกวา6แสนคนในปพ.ศ.2560ซงในจำานวนนนมแรงงานประมาณ302,000คนทเปนแรงงานตางชาตทไดจดทะเบยนในระบบ จากการสำารวจแรงงานตางชาตในอตสาหกรรมนจำานวน434รายใน11จงหวดพบวามประเดนนาสนใจเชนเกอบสองในสามของผตอบแบบสอบถาม (รอยละ65)ม“บตรชมพ”ซงหมายความวา


พวกเขามาไทยในฐานะแรงงานขามชาตทผดกฎหมายแตภายหลงเปลยนสถานะเปนถกกฎหมายบตรชมพ13;รอยละ43ตอบวาเคยอยในประเทศไทยดวยสถานะทผดกฎหมายโดยอยในสถานะดงกลาวเปนเวลาหนงปโดยเฉลย;รอยละ 17 เคยถกนายจางยดเอกสารประจำาตวไวเพอไมใหแรงงานออกจากงาน; และหนงในหาของผตอบแบบสอบถาม (รอยละ 19) พบวาสภาพการทำางานแยกวาทตกลงกนไวในสญญาหรอดวยวาจา กบนายจางหรอนายหนาจดหางานโดยประเดนทมการหลอกลวงจะเปนเรองชวโมงการทำางานอนตรายของการทำางานและคาจาง

ดานรายไดหนงในสามของผตอบแบบสอบถาม(รอยละ34)ระบวาไดรบคาตอบแทนตำากวา9,000บาทตอเดอน(กอนหกเงน)ซงเปนรายไดตอเดอนคดตามอตรารายไดขนตำารายวน และมความเหลอมลำาอยางสงระหวางผชายและผหญง โดยรอยละ 73 ของผชายไดรบคาจางขนตำาหรอมากกวา ในขณะทแรงงานผหญงเพยงรอยละ 48 เทานนทไดรายไดเชนนน;ตวอยางรอยละ53เคยถกหกคาจางทผดจากพ.ร.บ.คมครองแรงงานของไทยเชนการหกคาธรรมเนยมสำาหรบบตรชมพหรอการหกคาใชจายอนๆ (เชนคาทพกอาหารเครองแตงกายอปกรณ)ฯลฯโดยมการหกเงนเฉลยประมาณ2,990บาทตอเดอนซงจะทำาใหแรงงานมเงนคงเหลอเฉลยจากคาจางประมาณ6,600บาทตอเดอนเทานน;รอยละ13ถกบงคบใหทำางานลวงเวลา;รอยละ54ไมมสทธลาปวยโดยไดรบคาจางแมวากฎหมายคมครองแรงงานจะกำาหนดใหม “คณะกรรมการสวสดการในสถานประกอบกจการ” แตในทางปฏบตคณะกรรมการดงกลาวมบทบาทจำากดเชนคณะกรรมการสามารถเจรจาตอรองกบนายจางในเรองเกยวกบกฎหมายคมครองแรงงานเทานนแตไมรวมถงประเดนทอยภายใตกฎหมายแรงงานสมพนธทกำากบการรวมกลมเจรจา ตอรองระหวางแรงงานภาคเอกชนกบนายจางเปนตน

13รฐบาลไทยเลกการออกบตรชมพในเดอนมนาคม2560แตยงมใชอยในขณะเกบขอมล


ตารางท 9 ผลการสำารวจการดำาเนนการตามกฎหมายแรงงานในอตสาหกรรมประมงและอาหารทะเลไทย

ทมา: องคการแรงงานระหวางประเทศ (2561).

» ความเหลอมลากบการเขาถงสนเชอของเกษตรกรในดานของปญหาหนสนของเกษตร ชญาณ และสฤณ (2562) ได

กลาวถงปญหานวาแนวโนมของหนสนของครวเรอนในภาคการเกษตรมขนาดทเพมสงขน(ภาพท12)โดยระหวางปพ.ศ.2552ถงปพ.ศ.2559พบวาหนสนปลายปเฉลยของครวเรอนเกษตรเพมขนเปนสองเทาตวจาก54,061บาทตอครวเรอนเปน123,454บาทตอครวเรอนซงสวนใหญเปนหนในระบบกบทางธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ(ธ.ก.ส.)สหกรณการเกษตรและหนกองทนหมบานทเกดขนหลงปพ.ศ.2540(ดตารางท10)และเกษตรกรกวาครงขอกโดยมวตถประสงคเพอใชในการเกษตร รองลงมาเพอใชในการสราง


หรอซอมแซมทอยอาศยและกจกรรมนอกการเกษตรแตในชวงปพ.ศ.2557เปนตนมาการกยมเพอการใชจายในครวเรอนเรมมมากขนซงแสดงถงปญหาเรองสภาพคลองหรอความจำาเปนตองกยมเพอรกษาระดบการบรโภคใหคงท(consumptionsmoothing)ของครวเรอนเกษตรกรรม(ดตารางท11)

ตารางท 10 ขนาดหนสนปลายปเฉลยตอครวเรอนเกษตร และอตราการเตบโตของหนสนตอป

ทมา: ชญาน และสฤณ (2562)

ภาพท 12 สดสวนครวเรอนทมหนสน

ทมา: สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2558).


ตารางท 11 วตถประสงคในการกยมและทมาของเงนกของเกษตรกรไทย

ทมา: ชญาน และสฤณ (2562)

งานวจยของ สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (2558) ไดตงคำาถามตอประเดนนไววา แมวาปรมาณลกหนภาคเกษตรคงคางทมอยกบกองทนภายใตการกำากบของกระทรวงเกษตรและสหกรณมเพยง 1.04หมนลานบาทหรอรอยละ1.01ของปรมาณลกหนคงคางในภาคการเกษตรทงหมดแตกลบมสดสวนลกหนภาคเกษตรทมปญหาไมสามารถชำาระหนไดตามกำาหนด(รวมทถกฟองคด) เฉลยถงรอยละ 38.7 (ซงคอนขางสงเมอเทยบกบสถาบนการเงนในระบบทางการทมสดสวนหนทไมกอรายได (NPL) ในระดบทตำาไมเกนรอยละ4)ซงเพอแกปญหาความเดอดรอนของเกษตรกรทไมสามารถชำาระหนธ.ก.ส.ไดทำาใหหลายรฐบาลออกนโยบายในลกษณะของการ“พกชำาระหน” ในลกษณะทคลายคลงกนตามดวยการออกนโยบายปรบโครงสรางหนนอกระบบหรออดฉดเงนกใหเพมเตม กลาวคอ รฐบาลทกชดมกตดอยในวฏจกร “พกชำาระหน-ใหเงนกดอกเบยตำา-ปรบโครงสรางหน” เปนหลก


ซงชญานและสฤณ(2562)ไดใหความเหนวาแมวาโครงการพกชำาระหนของรฐบาลเหมอนจะชวยยดเวลาการชำาระหนเงนตนออกไปแตระหวางทหยดพกผกกยงจำาเปนตองจายดอกเบยไปเรอยๆซงสำาหรบเกษตรกรบางรายแลวในชวงเวลาปกตกมขอจำากดจงชำาระไดเพยงดอกเบยอยแลวโครงการลกษณะนจงไมใชทางออกของปญหาหนสนของเกษตรกร หากไมมแนวทางอน ๆรวมดวยและอางงานศกษาของSuchanunTambunlertchai(2004)ซงใชขอมลTownsend-ThaiDataวเคราะหในเชงเศรษฐมตและพบวาโครงการพกชำาระหนในชวงหลงวกฤตเศรษฐกจ มไดมผลอยางมนยสำาคญทางสถตตอการขยายตวของการบรโภค และการออมของครวเรอนทเขารวมแตอยางใดอกทงครวเรอนทเขารวมมแนวโนมทจะลงทนทางดานการเกษตรลดลงเนองจากในโครงการมขอกำาหนดมใหกเพมจนกวาจะชำาระหนเงนกเดมไดทงหมดอกดวย โดยมขอเสนอของงานวจยวาการเขาถงสนเชอมความสำาคญกวาการพกชำาระหนกลาวคอหากพกชำาระหนแตเกษตรกรยงขาดโอกาสเขาถงแหลงเงนทนหมนเวยนเพอเพมหนทางในการสรางรายไดเพมเตมโครงการนกจะไมชวยแกปญหาหนสนของเกษตรกรแตอยางใด

นอกจากนน ชญาน และสฤณ (2562) ยงสะทอนปญหาจากการทธ.ก.ส. ยงไมมนโยบายการตดยอดเงนตนคางชำาระและดอกเบยบางสวนเปนหนสญ (haircut) ภายใตนโยบายปรบโครงสรางหนของธนาคาร (ทงทการhaircutเปนกลไกการปรบโครงสรางหนปกตของสนเชอนอกภาคเกษตรอาทสนเชอสวนบคคล ไปจนถงสนเชอธรกจขนาดใหญ) ซงการทธนาคารไมยอมhaircut หรอแตะตองเงนตนเลย ทำาใหเงนตนยอมตองคดดอกเบยสะสมทบไปเรอยๆ จงเทากบเปนการสะสมแทนทจะชวยสะสางปญหาใหกบเกษตรกรและสงผลใหเกษตรกรจำานวนมากมภาระหนเพมพนขนเรอยๆไมสนสด

3.3 ดานสงแวดลอม: ประเดนการสงเสรมรปแบบการเกษตรทางเลอกทเปนมตรตอสงแวดลอม และลดความเสยง

รงสรรค (2552) กลาววาภายใต “ยทธศาสตรโลกาภวตนพฒนา”ของประเทศทำาใหประชากรในชนบทจำานวนมากเนนการเพาะปลกพชเชงเดยว


(monocrop) เพอการสงออก ตามหลกความไดเปรยบเชงเปรยบเทยบ(comparative advantages) มการปรบเปลยนความสมพนธในระบบกรรมสทธทมความหลากหลายจากระบบจดการทรพยากรรวมไปเปนระบบทเนนกรรมสทธสวนบคคลมากขน และทำาใหตองเผชญกบสภาวะความไมแนนอน2ดานคอสภาวะความไมแนนอนทเกดขนจากดนฟาอากาศและสภาวะความไมแนนอนทเกดจากความผนผวนของตลาดโลกนอกจากนนเมอเกษตรกรตองเผชญกบความผนผวนอกประการจากการขาดแคลนแรงงานในภาคชนบทประกอบกบมการเขามาของเทคโนโลยใหมๆ ทำาใหเกษตรกรบางสวนลดการพงพาแรงงานในครวเรอนลง และเรยกใชแรงงานรบจางจากภายนอกมากขน หรอใชเทคโนโลยเครองจกรตาง ๆ ในการเกษตรมากขน(capital-intensive)เพอทดแทนแรงงานทขาดแคลนขอมลสำามะโนเกษตรกรพ.ศ. 2546 และ 2556 พบวามการปลกพชเชงเขมขนและเชงพาณชย(intensification/commercialization) ทตองพงพาการใชปยเคมมากขนรวมถงพชทไมใชอาหารทมความสำาคญมากขนไดแกยางพาราซงมการปลกเพมขนในทกภาคในขณะทพชประเภทไมสวนอนๆลดความสำาคญลง

ภาพท 13 ปรมาณการนำา เข าสารเคมวตถอนตรายทางการเกษตร(ลานกโลกรม)

ทมา: เครอขายเตอนภยสารเคมกาจดศตรพช (Thai-PAN) ใน ศภวจน และรงนภา (2562).


รปแบบการผลตทางการเกษตรแบบเชงเดยวเชงพาณชยนทำาใหเกดผลกระทบตอความยงยนดานสงแวดลอมหลายประการกลาวคอ

1) ประเดนดานการใชสารเคมทางการเกษตร ศภวจนและรงนภา(2562)ไดนำาเสนอภาพวาประเทศไทยมการนำาเขา

สารเคมวตถอนตรายทางการเกษตรเพมขน(ดภาพท13-15)ในปพ.ศ.2559มการนำาเขาวตถอนตรายทางการเกษตรในปรมาณ160.7ลานกโลกรมคดเปนมลคาสงถง20,577ลานบาทเพมขนจากปพ.ศ.2555ทมปรมาณ134.5ลานกโลกรม มลคา 19,378 ลานบาท การใชสารเคมสงผลทำาใหเพมตนทนการผลต เกดการปนเปอนสารเคมในสนคาเกษตร เกดปญหาดนเสอมโทรมแทนทจะผลตไดมากขนกลบทำาใหผลผลตตอไรตำาลงและประสทธภาพการผลตลดลงและมการอางถงรายงานของกรมการคาตางประเทศวาตนทนการผลตขาวของไทยคอนขางสงเมอเทยบกบประเทศเพอนบานกลาวคอตนทนการผลตขาวตอไรของไทยมคาเทากบ5,800บาทตอไรในขณะทประเทศเวยดนามและพมามคาเทากบ4,900และ3,000บาทตอไรตามลำาดบโดยกวารอยละ35 ของตนทนการผลตขาวของชาวนาไทยเปนตนทนจากการใชสารเคมนอกจากนนขอมลจากThaiPanปพ.ศ.2555สะทอนวาการทเกษตรกรในปจจบนเปลยนแปลงจากการทำาเกษตรดวยตนเองเปน“ผจดการไรนา”มากขนทำาใหตองบวกเพมคาใชจายการวาจางฉดพนสารเคมทำาใหตนทนเกยวกบสารเคมในการทำาการเกษตรยงมมลคาสงขนกวาเดมมาก ยงไมนบคารกษาพยาบาลของเกษตรกรและครอบครวทดานสขภาพเฉลยประมาณ1,000กวาบาท/คน/ปและเพมขนอก1,000บาท/ปสำาหรบผทรบจางฉดพนสารเคม

การผลตแบบเขมขนและใชสารเคม สะทอนถงรปแบบของความไมยงยนซงยงไมเกดรปแบบของ“ImpactDecoupling”กลาวคอการเตบโตของมลคาการผลตในภาคการเกษตรกลบทำาใหทรพยากรธรรมชาตและสภาพแวดลอมเสอมโทรมลง และสญเสยหนาทในทางนเวศนของทรพยากร(ecologicalfunctions)ไปและจะนำามาซงตนทนบางประการทตองจายแพงขนจากการฟนฟหรอหนไปพงพาทนประเภทอนแทน


ภาพท 14 (ซาย)มลคาการสงออกสนคาการเกษตรของไทย(ขวา)ปรมาณปยเคมทใชในการเพาะปลกในประเทศไทยระหวางพ.ศ.2529–53

ทมา: เบญจวรรณ (2557)

ภาพท 15 ทะเบยนและปรมาณการนำาเขาวตถอนตรายทางการเกษตรระหวางพ.ศ.2548-2558

ทมา: สานกควบคมพชและวสดการเกษตร (2559), อางใน Thai-PAN (2559)


ตารางท 12 ความถของการใชสารเคมแตละชนด รายพช ตอจำานวนเกษตรกร

*หมายเหต:คาของผลรวม3เปนการนบแบบนบซำาเพราะเกษตรกรบางรายใชมากกวา1ชนดสารทมา: Thai-PAN (2559)

ขอมลจากเครอขายเตอนภยสารเคมกำาจดศตรพช หรอ Thai-PANไดสะทอนวาทผานมา ประเทศไทยไดมอตราการนำาเขาและการใชสารเคมทางการเกษตรทเพมขนอยางตอเนอง(ภาพท14และตารางท12)หากพจารณาเฉพาะกรณของสารเคมทมความรายแรงสงและเปนทถกเถยงในสงคมขณะนคอกรณของสารพาราควอตคลอรไพรฟอสแลไกลโฟเสตซงถกสงหามใชแลวในหลายประเทศ แตจะพบวาประเทศไทยนำาเขาสารทงสามชนดเพอใชในเกษตรกรรมรวมกนเฉลยปละกวา70,000ตนเฉพาะสารพาราควอตผนำาเขาสงถง 44,501 ตน คลอรไพรฟอส ประมาณ 3,320 ตน ซงมากขนเกอบรอยละ40ขณะทนำาเขาไกลโฟเสต59,850ตนสวนหนงเปนผลสบเนองมาตงแตพ.ศ.2535ทรฐบาลมการยกเลกการเกบภาษนำาเขาและภาษมลคาเพมสารเคมทางการเกษตรเพอชวยเหลอเกษตรกร และทำาใหประเทศไทยใชสารเคมอนตรายเหลานสงมาก ปจจบนกลาวไดวา ประเทศไทยเปนประเทศทใชสารเคมอนดบตน ๆ ของโลก โดยเฉพาะพาราควอต ซงมการใชเมอเทยบตอพนทมากกวาสหรฐอเมรกาถงประมาณ68เทา14Poapongsakorn,etal.(1998)

14https://www.thaipan.org/data/849


กลาวถงพฤตกรรมการใชสารเคมของเกษตรกรอยางเขมขน วามความเกยวเนองกบความตองการลดการใชแรงงานในฟารมโดยเฉพาะในการกำาจดหญาและศตรพช สวนหนงมความเชอวายงสารเคมมความเขมขนมากขน หรอใชสารเคมท “แรง” กจะยงทำาใหประสทธผลในการกำาจดศตรพชดขน รวมทงพบพฤตกรรมแบบ“Cocktail”หรอการผสมสารเคมหลายชนดเขาดวยกนดวยสตรของตนเองดวย

ตวชวดซงเปนภาพเชงผลลพธของปรากฏการณดงกลาวคอการตกคางของสารเคมทงในอาหารสงแวดลอมและในรางกายมนษยผลการเฝาระวงสารพษกำาจดศตรพชของThai-PANในปพ.ศ.2560พบวาโดยภาพรวมมสารพษปนเปอนในผกและผลไมเกนมาตรฐานถงรอยละ 46 โดยผลการตรวจพบพาราควอตตกคางในระดบเกนมาตรฐานสงถง38ตวอยางจาก76ตวอยางทสงตรวจรองลงมาคอไกลโฟเซต ตรวจพบ 6 ตวอยาง และอะทราซน 4 ตวอยางนอกจากนนในผลการสำารวจป2559พบสารเคมตกคางในผกและผลไมซงไดรบตราQสงถงรอยละ57.1(ภาพท16-17)โดยบางสวนเปนสารเคมทไมไดรบอนญาตใหขนทะเบยนแลวขณะทผกและผลไมอนทรยทไดรบการรบรองOrganic Thailand ซงไมควรพบสารเคมเลย หรออยางมากหากพบไมควรเกนคาMRL(maximumresiduallimit)กลบพบการตกคางเกนมาตรฐานรอยละ25ของจำานวนตวอยาง

ภาพท 16 สดสวนการตรวจพบการตกคางของสารพษในผกผลไม ในระดบเกนมาตรฐานปพ.ศ.2559


ภาพท 17 การสำารวจผกผลไมทมสารพษตกคางปพ.ศ.2559

จากบทความของ กรรณการ (2561) ไดแสดงขอมลการตรวจพบสารเคมทมอนตรายรายแรงตกคางในผกและผลไมเกนกวาครง(ตารางท13)และปรชา(2559)ไดแสดงขอมลการเพมขนของอตราผปวยจากพษสารเคมกำาจดศตรพช(ภาพท18)นำามาซงการประชมคณะกรรมการขบเคลอนปญหาการใชสารเคมปองกนกำาจดศตรพชทมความเสยงสง ในปพ.ศ.2560 โดยทประชมของกระทรวงสาธารณสข รวมกบกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม กระทรวงเกษตรและสหกรณ และกระทรวงอตสาหกรรม ไดมมตออกประกาศยกเลกการใชสารเคมกำาจดศตรพชสองชนดคอ พาราควอตและ คลอรไพรฟอส ภายในป พ.ศ. 2562แตเมอเดอนตลาคมพ.ศ. 2560กรมวชาการเกษตรกไดตอทะเบยนพาราควอตใหกบบรษทเอกชน 3 แหงสามารถขายตอไปไดอกหกปภายใตกระแสการคดคานของสมชชาดานสขภาพและนกวชาการจำานวนมาก


ตารางท 13 การตรวจพบสารพาราควอตในตวอย างส งแวดล อมในประเทศไทย

ทมา: ประชาคมวชาการและเครอขายนกวชาการ (2561). “สมดปกขาว เรอง ขอเทจจรงทางวทยาศาสตรและหลกฐานเชงประจกษของสารเคมการจดศตรพช 3 ชนด มผลกระทบตอสขภาพและสงแวดลอม: พาราควอต คลอรไพรฟอส และไกลโฟเซต”.

ภาพท 18 จำานวน และอตราผปวยจากพษสารเคมกำาจดศตรพช (ICD-10รหสT60.0-T60.9)15ตอประชากรแสนคน

ทมา: ปรชา เปรมปร (2559). “ขอเสนอยกเลกและจากดการใชสารเคมกาจดศตรพชทมพษรายแรง 3 ชนด”.

15T60.0ออรกาโนฟอสเฟตและคารบาเมต(Organophosphateandcarbamateinsecticides)

T60.1ยาฆาแมลงกลมทมสารประกอบฮาโลเจน(Halogenatedinsecticides)

T60.2ยาฆาแมลงชนดอนๆ(Otherinsecticides)

T60.3ยาฆาหญาและยาฆาเชอรา(Herbicideandfungicides)

T60.4ยาฆาหน(Rodenticides)

T60.8สารกำาจดศตรพชและสตวอนๆ(Otherpesticides)

T60.9สารกำาจดศตรพชและสตวอนๆทไมระบรายละเอยด(Otherpesticides-Notspecified)


2) ประเดนดานการใชทรพยากรในภาคการเกษตรในภาพรวมณฐพงษ (2561) ไดทำาการวเคราะหวาการคาระหวาง

ประเทศของไทยในปจจบน มลกษณะของเครอขายการผลตโลก (GlobalValue Chains) ซงยงมความเชอมโยงของคณลกษณะดงกลาวต อทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมดวย โดยใชขอมลตารางปจจยการผลตและผลผลตโลก (Global Input-OutputTable) เปนขอมลหลกรวมกบวธการคำานวณ Footprint ของการใชทรพยากรทเกดขนจากการผลตในแตละขนตอนในแตละประเทศ เพอระบสถานะเสมอนของการสงออกและนำาเขาทรพยากร (net trade balance of embodied natural resources)ซงไดแกทรพยากรนำา ทดน การใชพลงงาน และการปลอยกาซ CO

2

ของประเทศไทย(ภาพท19)ซงขอคนพบทนาสนใจบางประการทสะทอนถงมตความยงยนคอ ในกรณของประเทศไทยการใชทรพยากรทดนนำา และการปลอยกาซ CO

2 มประสทธภาพทตำากวาคาเฉลยของโลก ในขณะท

ประสทธภาพการใชพลงงานสงกวาคาเฉลยของโลก ทงนประเทศไทยมคาการใชนำาตอ GDP สงมากประเทศหนงของโลก ซงสาขาการเกษตรของไทยเปนทงศนยกลางของเครอขายการผลตและประเทศและเปนจดเชอมตอกบสาขาการผลตในประเทศอนๆ ในกรณของการปลอยกาซCO

2พบวาสาขา

การเกษตรไทย มความสำาคญเปนอนดบสอง (รองจากการผลตไฟฟากาซธรรมชาตและประปา) ในการปลอยกาซ CO

2 โดยมการเชอมโยงไปยง

เครอขายการผลตของโลกผานสาขาการขนสง สาขาปโตรเคม และการผลตวสดทไมใชโลหะ(non-metalmaterials)ดวยดวยเหตนการทประเทศไทยสงออกสนคาการเกษตรในปรมาณทเพมขนกจะยงสะทอนวาประเทศไทยไดสงออกทรพยากรนำาเพอขายใหกบประเทศอนมากขน รวมถงไดเพมรอยเทาจากการปลอยกาซเรอนกระจกเพมขนเทานน


ภาพท 19สดสวนการใชทรพยากรของแตละประเทศตอมลคาผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ(GDP)

ทมา: ณฐพงษ (2561)

ภาพท 20 ปรมาณการใชนำาจำาแนกตามประเภทของอปสงคการใชนำา (ลานลบ.ม.)ของลมนำาเจาพระยาลมนำาทาจนและลมนำาชายฝงทะเลประจวบครขนธ

ทมา: สถาบนสารสนเทศทรพยากรนาและการเกษตร (องคการมหาชน) (2555) (ใน ชล, 2561)


ดานทรพยากรนา จากการศกษาของ ชล (2561) แสดงวาปรมาณความตองการใชนำาในภาคเกษตรจากแหลงนำาทสำาคญตางๆมปรมาณโดยเฉลยสงกวาปรมาณความตองการใชนำาประเภทอนอยางมาก(ภาพท20)และมความเกยวเนองกบประสทธภาพการใชนำาเนองจากปจจบนยงไมมการเกบคานำาสำาหรบการใชนำาในภาคการเกษตรแตอยางใด ทรพยากรนำาจงเปรยบเสมอนวาอยภายใตกรรมสทธแบบเปดในทางปฏบตเพราะไมสามารถหยดยงการใชนำาของเกษตรกรได แมจะอย ในชวงฤดกาลทนำาขาดแคลนกตามทงนโยบายรฐบาลอยางเชนการรบจำานำาขาวทสงผลใหมการใชทรพยากรนำาในการผลตมากขนจากการเพมรอบการผลต16 ประเดนเหลานสะทอนปรากฏการณความไมยงยนตามแนวทาง“NexusApproach”วาเปาหมายเรองความมนคงดานอาหาร และความมนคงของทรพยากรนำา ลวนมความเชอมโยงกนการบรณาการมตเชงทรพยากรและสงแวดลอมเขาไปในนโยบายเศรษฐกจจงมความสำาคญมาก

ดานทรพยากรปาไม เบญจวรรณ(2557)ไดแสดงขอมลวาในระหวางป พ.ศ.2520-2553 พนทถอครองการเกษตรของไทยไดเพมขนจาก 114ลานไรเปน152ลานไรในขณะทพนทปาไมกลบมสดสวนลดลงจากประมาณรอยละ 62 ของประเทศ เหลอเพยงรอยละ 33.6 เทานน (ภาพท 21) ซงการเตบโตของภาคการเกษตรของประเทศไทยในชวงกอนป พ.ศ.2535กอนการออกกฎระเบยบทเกยวของกบพนทอนรกษ จงมความเกยวเนองกบการรกพนทปาไมอยางมนยยะสำาคญ

16มการใหสมภาษณของเกษตรกรรายหนงวา“เมอกอนพนธขาวกใชชยนาทกบกข1นนแหละปลกไดปละ2หน

ถาทนำาดๆหนอยก3หนแตเดยวนมนมพนธขาวใหมของทางเกษตรออกมาอายมนสนลงใชนำานอยปลกได

หลายรอบยงราคาขาวดแบบนก4รอบแบบทพอเกยวขนกไถแลวหวานใหมเลยจนนบรอบไมถกแลววานาปนาปรง

อยางวานำาขนใหรบตกเงนใครกอยากได”(อางในไพลน,2556:ในจามะร,2558)


ภาพท 21 (ซาย)พนทปาของประเทศ,(กลาง)สดสวนพนทปาของประเทศ,และ(ลาง)พนทถอครองทางการเกษตร


ภาพท 22การเปลยนแปลงของพนทปลกขาวโพดในภาคเหนอ



ตวอยางหนงทสำาคญของสนคาเกษตรทสงผลตอการรกพนทปาอยางรนแรงในภาคเหนอและภาคกลางตอนบน คอ “ขาวโพดเลยงสตว” จามะร(2556) ไดแสดงขอมลการขยายตวของการปลกขาวโพดในไทยมความเชอมโยงกบการขยายตวของความตองการขาวโพด เพอใชผลตอาหารสตว ตงแตในทศวรรษท 2520 เปนตนมา โดยมพนทเพาะปลกขยบสงขนเรอย ๆ และอางองขอมลจากกระทรวงเกษตรและสหกรณซงระบวา ในปการผลตพ.ศ.2552ประเทศไทยมพนทปลกขาวโพดทงสน7,098,872ไร(เพมขนจากป พ.ศ. 2550ทมเพยง 5.08 ลานไร) ในจำานวนนเปนพนทการผลตในภาคเหนอมากกวา4.4ลานไร(ภาพท22)โดยในชวงในปพ.ศ.2548-2551ราคาขาวโพดเลยงสตวหนาฟารมในประเทศไทยไดเพมขนอบางรวดเรวจากประมาณเกอบ5บาทเปน8บาทตอกโลกรมแตนบจากปพ.ศ.2552ราคาขาวโพดเลยงสตวในประเทศเรมอยในแนวโนมทรงตวแมจะมขอมลวาในชวงระยะหลง(ภาพท23)พนทปลกเรมลดลงเนองจากเกษตรกรหนไปปลกแขงขนชนดอนทราคาสงขนรวมถงมการขยายแหลงเพาะปลกไปยงประเทศชายแดนมากขนกตามแตเนองจากขาวโพดเปนพชทสามารถปลกในทดอนไดจงมการขยายตวของขาวโพดเขาไปในทดอนอยางกวางขวางรวมทงในพนททเปนปาสงวนแหงชาตดวยจามะร(2556)อางองงานของBuch-Hansen(2002)ซงมองพนทปาสงวนแหงชาตวาไดกลายเปน “contested space” กลาวคอเปนพนทแหงการถกชวงชงระหวางอดมการณเรองการอนรกษทรพยากรปาไมในดานหนงกบนโยบายเพมรายไดใหกบเกษตรกรทยากจนในอกดานหนง

จามะร(2556)ยงไดแสดงขอมลวาในกรณของจงหวดนานในปพ.ศ.2547จงหวดนานมพนทปาไมทงหมดกวา5.3ลานไรคดเปนกวารอยละ74ของพนทจงหวดอยางไรกตามขอมลลาสดในปพ.ศ.2556จงหวดนานเหลอพนทปาไมเพยง 4.65 ลานไร (รอยละ 61 ของพนทจงหวด) เทานน ซงสอดคลองกบแนวโนมในชวง10ปทผานมาซงพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวในจงหวดนานไดขยายตวขนอยางรวดเรวโดยในปพ.ศ.2548จงหวดนานมพนทเพาะปลกขาวโพดไมถง300,000ไรแตในปพ.ศ.2552พนทเพาะปลก


ไดเพมขนเปนเกอบ 900,000 ไร หรอ เพมขนเกอบ 3 เทา ในชวง 4 ปดงกลาวและลาสดในปพ.ศ.2557จงหวดนานมพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตว 803,050 ไร (ประมาณรอยละ 10 ของพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในประเทศ)คาดวาจะมผลผลตเกอบ0.5ลานตนและเปนจงหวดทมพนทเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวสงเปนอนดบท 2 ของประเทศ (รองจากจงหวดเพชรบรณ)อยางไรกดงานศกษาของปาสาละ(2556)ไดพบวามพนทปาในจงหวดนานซงถกเปลยนเปนไรขาวโพดจำานวนประมาณ35,440ไรในปพ.ศ.2556นบตงแตปพ.ศ.2545เปนตนมาหรอคดเปนพนทรอยละ23ของเขตอทยานแหงชาตรอยละ11ของเขตปาสงวนแหงชาตและรอยละ14ของพนทลมนำาชน1Aและ2ตามลาดบซงลวนแตเปนพนทสงวนทกฎหมายไมอนญาตใหทำาการเกษตรทงสนขาวโพดในไทยคอยๆลดลงเหลอประมาณหาลานกวาไรในตอนตนทศวรรษท2550(ดตารางท14)

ภาพท 23 ราคาขาวโพดเลยงสตว

ทมา : สานกงานวจยเศรษฐกจการเกษตร (2555), ใน ปาสาละ (2556).


ตารางท 14 การเปลยนแปลงพนทปาเบญจพรรณ (วเคราะหจากขอมลภาพถายดาวเทยมLandsat)เปรยบเทยบกบพนทเขตอทยานแหงชาตเขตปาสงวนและพนทลมนาชน1Aและชน2ในพนทวจย4ตำาบลในจงหวดนาน

*หมายเหต:“พนทลมนำาชน1A”หามเปลยนแปลงไปทำาอยางอนเพอรกษาไวเปนพนทตนนำาขณะท “พนทลมนำาชน2”ควรหลกเลยงการใชทดนเพอการเกษตรกรรมอยางเดดขาดทมา: กรมอทยานแหงชาต สตวปาและพนธพช (2556), กรมปาไม (2556), สานกนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2556), อางใน ปาสาละ (2556).

ประเดนนสะทอนภาพทชดเจนในแงของผลกระทบตอการพฒนาทยงยน โดยเฉพาะหากพจารณาตอวาภาพของปญหาทเกดขนสะทอนการใหนำาหนกทแตกตางกนระหวางเปาหมายทางเศรษฐกจและเปาหมายทางสงแวดลอมอยางชดเจนโดยรายงานของปาสาละ (2556)ไดใหความเหนวานโยบายตางๆ ของภาครฐทเกยวของกบอตสาหกรรมขาวโพดเลยงสตวในชวงเวลาของการขยายตวไมวาจะเปนนโยบายจำานำาและประกนราคาขาวโพดในปพ.ศ.2551-2553รวมถงนโยบายการสงเสรมการนำาเขาขาวโพดของรฐจากประเทศเพอนบานภายใตกรอบความรวมมอทางเศรษฐกจอระวด-เจาพระยา-แมโขงหรอACMECSซงกำาหนดภาษนำาเขาเปนรอยละ0ลวนเปนไปในทศทางเดยวกน นนคอเพอสงเสรมอตสาหกรรมขาวโพดเลยงสตว ทงฝงเกษตรกร(นโยบายจำานำาและประกนราคา)และฝงผซอรายใหญคออตสาหกรรมอาหารสตว


(นโยบายลดภาษนำาเขา)ซงมสวนเพมแรงจงใจใหเกษตรกรปลกขาวโพดเลยงสตวตอไปแมในปทราคาทเกษตรกรขายไดตกลงไปจนเกอบเทาทนดงตวอยางป พ.ศ.2552 ซงราคาขาวโพดในตลาดโลกลดลงตามราคานำามนทลดลง แตพนทเพาะปลกและปรมาณผลผลตในปถดไปกลบเพมสงขนเนองจากรฐบาลมนโยบายจำานำาขาวโพดเลยงสตวมาชวยเหลอเกษตรกรไมใหขาดทนจากการปลกขาวโพดเปนตน

อยางไรกด งานศกษาของ เขมรฐ เถลงศร และสทธเดช (2555) ไดแสดงใหเหนวาปญหาทเกดจากการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนนนมมากและรนแรงกวาในทราบเนองจากเกษตรกรในพนทราบมการพงพงการกเงนนอกระบบนอยกวาเกษตรกรในพนทลาดชน รวมทงเกษตรกรในทราบสามารถเพาะปลกขาวโพดไดมากกวา 1 รอบ ในขณะทเกษตรกรในพนทลาดชนเกอบทงหมดมรายไดจากการปลกขาวโพดเลยงสตวเพยงปละ1รอบทำาใหเกษตรกรในทลาดชนทมรายไดตำา(นอยกวา80,000บาทตอป)ประกอบกบการเพมขนของราคาปจจยการผลตทงปย เมลดพนธ ยาปราบวชพชอยางรวดเรว ทำาใหมรายไดไมพอกบคาใชจายในชวตประจำาวน และนำาไปสการตดสนใจกเงน โดยนำาเงนทไดจากแหลงเงนกในระบบมาใชในชวตประจำาวน(แมวาจะเปนเงนกเพอการเกษตรกตาม) และใชการกนอกระบบในรปของวตถดบ และดวยขอจำากดทางกายภาพทเกษตรทลาดชนไมสามารถตดตามดแลพนทเพาะปลกไดทวถงทำาใหเกษตรกรพยายามขยายพนทปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชนมากขนและการปลกขาวโพดอยางตอเนองทกปกยงทำาใหคณภาพดนเสอมโทรมลง(ดนเสอมคณภาพหนาดนผงทลาย)และทำาใหเกษตรกรสวนใหญเลอกทจะเพมการใชปจจยการผลตใหมากขน และขยายพนทเพาะปลกอกเพอหวงวาจะมรายไดจากการขายผลผลตเพมขนซงกลไกนสงผลใหสงแวดลอมในพนทเสอมโทรมลงอยางรวดเรวปญหาทเชองโยงกนนผเขยนเรยกวาเปนเสมอน“วงจรอบาทว (Vicious Cycle) ของการปลกขาวโพดเลยงสตวในพนทลาดชน” ซงเกยวเนองกบปญหาความเหลอมลำา


ระหวางผเลนตางๆ ในระบบ (เกษตรกรหวส ไซโล) โดยผลประโยชนสวนใหญของอตสาหกรรมนตกไปอยทพอคาคนกลางทมบทบาทในการขายวตถดบ(เมลดพนธยกกำาจดวชพชปย)และปลอยเงนกนอกระบบใหกบเกษตรกรโดยเกษตรกรเปนผรบความเสยงทเกดขนจากความผนผวนของราคาขาวโพดเพยงฝายเดยว และตองรบภาระรายจายในการดำารงชวตทเพมขนเปนอยางมาก(เชนคาอาหารและนำาเพอการอปโภคบรโภคคายารกษาโรค)ทำาใหทงปญหาความยากจนความเหลอมลำาและปญหาสงแวดลอมมความรนแรงสะทอนตอกนไปมามากยงขน

ตวอยางอนๆ ของความไมยงยนดงเชนในอตสาหกรรมประมงงานของจารมาศ (2557) แสดงวาความอดมสมบรณของทรพยากรปลาทในอาวไทยไดลดลงอยางตอเนอง โดยในป พ.ศ. 2552 ไดผลจบเพยง 81,555 ตน ซงเปนคาลดลงถงรอยละ 30 ของผลการจบเดมทเคยม แมวาผลการจบในปพ.ศ.2553จะสงขนเปน91,470ตน(ดภาพท24)แตเปนทประจกษชดเจนวาขนาดปลาทเลกลงอยางเหนไดชดในขณะทปลาขนาดใหญทมวงจรชวตยาวเชนปลาฉนากปลาโรนนหายไปจากอาวไทยอยางเหนไดชดซงคาดวาเปนผลสะทอนจากปญหาการทมการจบมากเกนควร (over-fishing) ซงเกดจากสถานการณการจบปลาทกำาลงทำาลายลางทรพยากร โดยใชเครองมอหรอวธการทไมเหมาะสม เชน จากการทำาประมงโดยใชแสงไฟลอและการใชอวนตาถทมขนาดตาเลกมากปลาทเลกเกนขนาดทจบไดมกถกขายเปนปลาเหยอหรอทำาเปนปลาปนเพอเปนอาหารสตวแตกลบทำาใหประชากรปลารนใหมเกดขนมาทดแทนไดยากขนเรอย ๆ นอกจากนน ยงพบปญหาในเชงการจดการเชน ความขดแยงในระหวางกลมผทำาประมง และพบปญหาในการบรหารจดการดานมาตรการควบคมดแลของภาครฐ ซงมผลตอความยงยนของทรพยากรทางทะเลอยางยง


ภาพท 24 สถตปรมาณผลจบปลาทจากเขตอาวไทยและอนดามน ตงแตปพ.ศ.2528-2553

ทมา:จารมาศ(2557)

ดานการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ:จากขอมลในปพ.ศ.2556พบวาภาคการเกษตรของไทยมการปลอยกาซเรอนกระจกอยทประมาณ50.92ลานตนคารบอนไดออกไซด จากปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกรวม324.78 ลานตนคารบอนไดออกไซด (ไมรวมสาขาการใชทดนและการเปลยนแปลงการใชทดน)หรอคดเปนรอยละ16ซงปรมาณการปลอยนสงกวาคาเฉลยของโลก(ดภาพท25-26)แมภาคการเกษตรจะมการปลอยกาซCO

2

ทคอนขางตำาแตมระดบการปลอยกาซเรอนกระจกประเภทอนเชนCH4และ

N2Oทสงกวาภาคเศรษฐกจอนๆ มากโดยกจกรรมทกอใหเกดกาซเรอนกระจก

สวนใหญมาจากนาขาว(ประมาณรอยละ57.7)รองลงมาคอการยอยอาหารของสตวเคยวเอองในภาคปศสตว (รอยละ 15.9) การจดการมลสตว(รอยละ9.8)การปลอยจากทดนเกษตรอนๆ (รอยละ14.6)และการเผาวสดเหลอใชทางการเกษตร(รอยละ1.9)แนวโนมทผานมาพบวาแมจะมอตราการ


เพมขนของการปลอยกาซเรอนกระจกจากภาคการเกษตรไมสงนกเมอเทยบกบสาขาการผลตอน ๆ แตกยงสะทอนรปแบบของความไมยงยนในลกษณะของ“RelativeDecoupling”กลาวคอกาซเรอนกระจกยงสงขนตามทศทางของอตราการเตบโตทางเศรษฐกจทเพมสงขนซงขดกบหลกการเตบโตสเขยวดวยเชนกน

ภาพท 25 (ซาย) สดสวนการปลอยกาซเรอนกระจกของประเทศไทยตามสาขาเศรษฐกจในปพ.ศ.2556และ(ขวา)แนวโนมการปลอยกาซเรอนกระจกจากสาขาการเกษตร(MtCO

2)

ทมา: สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2561).


ภาพท 26 การปลอยกาซเรอนกระจกจากภาคการเกษตรจากผปลอยรายใหญของโลก

นอกจากนน ความยงยนอาจถกสะทอนผานความเสยงตอรปแบบของสภาพภมอากาศท เปลยนแปลงไป หรอภยธรรมชาตท เพมสงขนซงภาคการเกษตรตองปรบตว (climate change adaptation) จากการทบทวนงานศกษาวจยถงสถานการณทอาจกระทบภาคการเกษตรในอนาคต(ดตารางท15)พบวาภาคการเกษตรไทยมความเสยงในเชงลบในหลายสนคาจากความผนผวนของสภาพภมอากาศทอาจเกดขนในอนาคต เชน มนสำาปะหลง ขาวโพด ออย เปนตน แมบางแบบจำาลองจะมการกลาวถงผลกระทบทางดานบวกในระยะยาวบางกตามโดยเฉพาะปจจยดานอณหภมเฉลยทอาจทำาใหการปลกพชบางชนดมความเหมาะสมมากขนในบางพนทไดแตอยางไรกดคาความผนผวนของปรมาณนำาฝนทสงขนกอาจกอใหเกดความเสยหายอยางยงไดเชนกน


ตารา

งท 1

5สร

ปงาน

ศกษา

ทเกย

วของ

กบผล

กระท

บของ

ภาคก

ารเก

ษตรจ

ากกา

รเปล

ยนสภ

าพภม

อากา

ศในป

ระเท

ศไทย

งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

สมชา

ยบญ

ประด

บแล

ะคณะ

(255

2)

ผลกร

ะทบข

องภา

วะโล

กรอน

ตอกา

รผลต

พชไรหล

กสา

มชนด

ของ

ประเทศ

ไทย

ระบส

ถานท

เวลา

และ

ระดบ

ความ

รนแร

งของ

ผลกร

ะทบ

จากภ

าวะโ

ลกรอ

นตออ

อย

มนสำา

ปะหล

งแล

ะขาว

โพด

ในปร

ะเทศ

ไทย

แบบจ

ำาลอง

ภมภา

คอา

กาศร

ะดบภ

มภาค

(P

RECIS)แ

บบจำา

ลอง

พช(D

SSAT

)ระบ

บสา

รสนเ

ทศภม

ศาสต

ร

1.ผ

ลผลต

โดยร

วมจา

กชวง

ปค.ศ.198

0-19

89

(ปฐา

น)ถ

งชวง

ปค.ศ.2

090-

2099

ในมน

สำาปะ

หลงแ

ละขา

วโพด

ลดลง

รอยล

ะ43

และ

15

ตาม

ลำาดบ

สวน

ออยเ

พมขน

รอยล

ะ6

โดยม

ความ

แปรป

วน(N

omalize

)ของ

ผลผล

ตราย

ป(Tem

poral)

และร

ายพน

ท(Spa

tial)

ในขา

วโพด

รอยล

ะ41

และ

45

มนสำา

ปะหล

งรอย

ละ3

4แล

ะ33

และ

ในออ

ยรอย

ละ1

8แล

ะ23

ตาม

ลำาดบ

2.จ

ากกา

รจำาแ

นกพน

ทHo

tspo

tsค

อพน

ททม

ผลผล

ตเฉล

ยตำาก

วารอ

ยละ

70ข

องผล

ผลตเ

ฉลยท

งประ

เทศข

องปฐ

านพ

บวา

มนสำา

ปะหล

งไดร

บผลก

ระทบ

มากท

สดใน

ระยะ

ยาวรอ

งลงม

าคอ

ขาว

โพด

และอ

อยโรงง

านต

ามลำา

ดบ


งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

เกรก

ปนเ

หนงเพช

ร(255

2)โค

รงกา

รผล

กระท

บของ

ภาวะ

โลกร

อนตอ

การผ

ลตข

าวอ

อย

มนสำา

ปะหล

งแล

ะขา

วโพด

ของ

ประเทศ

ไทย

ประเมน

ผลกร

ะทบก

ารเป

ลยนแ

ปลงส

ภาพอ

ากาศ

โลกต

ออนา

คตกา

รผลต

ขาว

ออย

มนส

ำาปะห

ลงแ

ละขา

วโพด

ในระ

ยะยา

วและ

ความ

แปรป

รวนข

องผล

ผลต

แบบจ

ำาลอง

ภมภา

คอา

กาศร

ะดบภ

มภาค

(P

RECIS)แ

บบจำา

ลอง

พช(D

SSAT

)ระบ

บสา

รสนเ

ทศภม

ศาสต

ร(G

IS)ภ

ายใต

ขอกำา

หนด

ทไมม

การร

ะบาด

ของ

โรคแ

มลงแล

ะมกา

รจด

การพ

ชตาม

คำาแน

ะนำาข

องก

ระทร

วงเก

ษตรแ

ละสห

กรณ

1.ก

ารเพ

มขนข

องกา

ซคาร

บอนไ

ดออก

ไซด

และอ

ณหภ

มมผ

ลกระ

ทบใน

ระยะ

ยาว

คอนข

างตำา

ตอผล

ผลตข

าวอ

อยแ

ละขา

วโพด

แต

ทำาให

ผลผล

ตของ

มนสำา

ปะหล

งลดล

งถง

รอยล

ะ43

มคา

ความ

แปรป

รวนร

ะหวา

งป

เฉลย

รอยล

ะ14

สำาห

รบขา

วนาน

ำาฝนแ

ละนา

ชลปร

ะทาน

รอย

ละ1

8สำา

หรบอ

อยรอย

ละ

34ส

ำาหรบ

มนสำา

ปะหล

งแล

ะรอย

ละ4

1สำา

หรบข

าวโพ

ด2.ค

วามแ

ปรปร

วนระ

หวาง

พนทเ

ฉลยร

อยละ

33

สำาห

รบขา

วนาน

ำาฝนแ

ละนา

ชลป

ระทา

นรอ

ยละ

23ส

ำาหรบ

ออย

รอยล

ะ33

สำาห

รบมน

สำาปะ

หลงแล

ะรอย

ละ4

5สำา

หรบ

ขาวโ

พด

ตารา

งท 1

5สร

ปงาน

ศกษา

ทเกย

วของ

กบผล

กระท

บของ

ภาคก

ารเก

ษตรจ

ากกา

รเปล

ยนสภ

าพภม

อากา

ศในป

ระเท

ศไทย

(ตอ)


งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

เกรก

ปนเ

หนงเพช

ร(255

2)โค

รงกา

รผล

กระท

บของ

ภาวะ

โลกร

อนตอ

การผ

ลตข

าวอ

อย

มนสำา

ปะหล

งแล

ะขา

วโพด

ของ

ประเทศ

ไทย

ประเมน

ผลกร

ะทบก

ารเป

ลยนแ

ปลงส

ภาพอ

ากาศ

โลกต

ออนา

คตกา

รผลต

ขาว

ออย

มนส

ำาปะห

ลงแ

ละขา

วโพด

ในระ

ยะยา

วและ

ความ

แปรป

รวนข

องผล

ผลต

แบบจ

ำาลอง

ภมภา

คอา

กาศร

ะดบภ

มภาค

(P

RECIS)แ

บบจำา

ลอง

พช(D

SSAT

)ระบ

บสา

รสนเ

ทศภม

ศาสต

ร(G

IS)ภ

ายใต

ขอกำา

หนด

ทไมม

การร

ะบาด

ของ

โรคแ

มลงแล

ะมกา

รจด

การพ

ชตาม

คำาแน

ะนำาข

องก

ระทร

วงเก

ษตรแ

ละสห

กรณ

1.ก

ารเพ

มขนข

องกา

ซคาร

บอนไ

ดออก

ไซด

และอ

ณหภ

มมผ

ลกระ

ทบใน

ระยะ

ยาว

คอนข

างตำา

ตอผล

ผลตข

าวอ

อยแ

ละขา

วโพด

แต

ทำาให

ผลผล

ตของ

มนสำา

ปะหล

งลดล

งถง

รอยล

ะ43

มคา

ความ

แปรป

รวนร

ะหวา

งป

เฉลย

รอยล

ะ14

สำาห

รบขา

วนาน

ำาฝนแ

ละนา

ชลปร

ะทาน

รอย

ละ1

8สำา

หรบอ

อยรอย

ละ

34ส

ำาหรบ

มนสำา

ปะหล

งแล

ะรอย

ละ4

1สำา

หรบข

าวโพ

ด2.ค

วามแ

ปรปร

วนระ

หวาง

พนทเ

ฉลยร

อยละ

33

สำาห

รบขา

วนาน

ำาฝนแ

ละนา

ชลป

ระทา

นรอ

ยละ

23ส

ำาหรบ

ออย

รอยล

ะ33

สำาห

รบมน

สำาปะ

หลงแล

ะรอย

ละ4

5สำา

หรบ

ขาวโ

พด

งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

สมพร

อศว

ลานน

ทแล

ะคณะ

(255

2)

การป

ระเม

นผล

กระท

บทาง

เศรษ

ฐศาส

ตรขอ

งกา

รเปล

ยนแป

ลง

สภาพ

ภมอา

กาศ

โลกต

อการ

ผลตข

าวใน

ประเทศ

ไทย

ผลกร

ะทบเ

ชงกา

ยภาพ

ของ

การผ

ลตขา

วแบ

บจำาล

องC

ropD

SS

การเปล

ยนแป

ลงภม

อากา

ศโลก

จะสง

ผลดต

อเก

ษตรก

รทป

ลกขา

วขาว

ดอกม

ะลใน

ภาค

ตะวน

ออกเ

ฉยงเหน

อและ

ภาคเ

หนอ

ผลผล

ตขา

วขาว

ดอกม

ะลจะ

เพมข

นโดย

รวม

1.4

ลาน

ตนส

ำาหรบ

เกษต

รกรใน

ภาคก

ลางท

ปลกข

าวพน

ธสพร

รณบร

1โด

ยมปร

มาณผล

ผลตโ

ดยรว

มเปล

ยนแป

ลงลด

ลง0

.249

ลาน

ตน

ตารา

งท 1

5สร

ปงาน

ศกษา

ทเกย

วของ

กบผล

กระท

บของ

ภาคก

ารเก

ษตรจ

ากกา

รเปล

ยนสภ

าพภม

อากา

ศในป

ระเท

ศไทย

(ตอ)


งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

สายณ

หสด

ด(255

7)โค

รงกา

ร“ค

วามแ

ปรปร

วนแล

ะการ

เปลย

นแปล

งภม

อากา

ศใน

ภาคใ

ตขอ

งประ

เทศไ

ทยท

มผลต

อการ

ผลต

ยางพ

ารา”

ศกษา

ผลกร

ะทบจ

ากคว

ามแป

รปรว

นของ

สภาพ

ภม

อากา

ศทมต

อการ

ผลต

ยางพ

าราใน

พนทภ

าคใต

7

จงหว

ด(ส

งขลา

พทล

งนค

รศรธ

รรมร

าช

สราษ

ฎรธา

นพง

งาก

ระบ

และต

รง)

วเคร

าะหค

วามเ

ชอมโ

ยงระ

หวาง

ลกษณ

ะภม

อากา

ศในภ

าคใต

แล

ะปรา

กฏกา

รณคว

ามแป

รปรว

นของ

ระบบ

ภม

อากา

ศในร

ะดบ

ภมภา

คแล

ะควา

มสม

พนธก

บผลผ

ลตยา

งพาร

าศก

ษาใน

สวน

ยางข

องเก

ษตรก

รเพอ

ประเมน

ควา

มแปร

ปรวน

ของส

ภาภม

อากา

ศท

สงผล

ตอกา

รพฒนา

ในรอ

บปแล

ะผลผ

ลตรวม

ทงวเคร

าะหข

อมลค

วาม

เสยห

ายขอ

งสวน

ยาง

พารา

ระดบ

ครงเร

อนจา

กเหต

การณ

อกทก

ภยแล

ะวาต

ภยใน

จงหว

ดพท

ลง

1.ป

รากฏ

การณ

เอนโ

ซลม

มรสม

เอเชย

และก

ารเพ

มขนข

องกา

ซเรอ

นกระ

จกส

งผลใ

หเก

ดควา

มผดส

ภาพข

องลก

ษณะภ

มอาก

าศใน

ภาคใ

ตทสง

ผลตอ

ความ

แปรป

รวนใ

นรอบ

ปขอ

งผลผ

ลตยา

งพาร

าปร

ากฏก

ารณเอ

นโซ

และด

ชนสภ

าวะค

วามร

นแรง

ของฝ

นบาง

ดชน

มควา

มสมพ

นธอย

างมน

ยกบค

วามแ

ปรปร

วนระ

หวาง

ปของ

ผลผล

ตยาง

พารา

ในภา

พรวม

ของภ

าคใต

ผลผ

ลตยา

งพาร

ามแ

นวโน

มสง

กวาป

กตใน

ชวงท

เกด

เหตก

ารณE

lNiño

ในขณ

ะทผ

ลผลต

ยางพ

ารามแ

นวโน

มลดล

งใน

ชวงท

เกดเ

หตกา

รณL

aNi

ña2.ภ

ยพบต

ทางล

มฟาอ

ากาศ

เนอง

จากพ

าย

และฝ

นหนก

เปนผ

ลพวง

ของก

ารเป

ลยนแ

ปลงสภ

าพภม

อากา

ศยง

สงผล

กระท

บตอย

างพา

ราโด

ยตรง

สงผล

ทำาให

เก

ดการ

โคนล

มของ

ตนยา

งและ

นำาทว

มขง

ตารา

งท 1

5สร

ปงาน

ศกษา

ทเกย

วของ

กบผล

กระท

บของ

ภาคก

ารเก

ษตรจ

ากกา

รเปล

ยนสภ

าพภม

อากา

ศในป

ระเท

ศไทย

(ตอ)


งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

สายณ

หสด

ด(255

7)โค

รงกา

ร“ค

วามแ

ปรปร

วนแล

ะการ

เปลย

นแปล

งภม

อากา

ศใน

ภาคใ

ตขอ

งประ

เทศไ

ทยท

มผลต

อการ

ผลต

ยางพ

ารา”

ศกษา

ผลกร

ะทบจ

ากคว

ามแป

รปรว

นของ

สภาพ

ภม

อากา

ศทมต

อการ

ผลต

ยางพ

าราใน

พนทภ

าคใต

7

จงหว

ด(ส

งขลา

พทล

งนค

รศรธ

รรมร

าช

สราษ

ฎรธา

นพง

งาก

ระบ

และต

รง)

วเคร

าะหค

วามเ

ชอมโ

ยงระ

หวาง

ลกษณ

ะภม

อากา

ศในภ

าคใต

แล

ะปรา

กฏกา

รณคว

ามแป

รปรว

นของ

ระบบ

ภม

อากา

ศในร

ะดบ

ภมภา

คแล

ะควา

มสม

พนธก

บผลผ

ลตยา

งพาร

าศก

ษาใน

สวน

ยางข

องเก

ษตรก

รเพอ

ประเมน

ควา

มแปร

ปรวน

ของส

ภาภม

อากา

ศท

สงผล

ตอกา

รพฒนา

ในรอ

บปแล

ะผลผ

ลตรวม

ทงวเคร

าะหข

อมลค

วาม

เสยห

ายขอ

งสวน

ยาง

พารา

ระดบ

ครงเร

อนจา

กเหต

การณ

อกทก

ภยแล

ะวาต

ภยใน

จงหว

ดพท

ลง

1.ป

รากฏ

การณ

เอนโ

ซลม

มรสม

เอเชย

และก

ารเพ

มขนข

องกา

ซเรอ

นกระ

จกส

งผลใ

หเก

ดควา

มผดส

ภาพข

องลก

ษณะภ

มอาก

าศใน

ภาคใ

ตทสง

ผลตอ

ความ

แปรป

รวนใ

นรอบ

ปขอ

งผลผ

ลตยา

งพาร

าปร

ากฏก

ารณเอ

นโซ

และด

ชนสภ

าวะค

วามร

นแรง

ของฝ

นบาง

ดชน

มควา

มสมพ

นธอย

างมน

ยกบค

วามแ

ปรปร

วนระ

หวาง

ปของ

ผลผล

ตยาง

พารา

ในภา

พรวม

ของภ

าคใต

ผลผ

ลตยา

งพาร

ามแ

นวโน

มสง

กวาป

กตใน

ชวงท

เกด

เหตก

ารณE

lNiño

ในขณ

ะทผ

ลผลต

ยางพ

ารามแ

นวโน

มลดล

งใน

ชวงท

เกดเ

หตกา

รณL

aNi

ña2.ภ

ยพบต

ทางล

มฟาอ

ากาศ

เนอง

จากพ

าย

และฝ

นหนก

เปนผ

ลพวง

ของก

ารเป

ลยนแ

ปลงสภ

าพภม

อากา

ศยง

สงผล

กระท

บตอย

างพา

ราโด

ยตรง

สงผล

ทำาให

เก

ดการ

โคนล

มของ

ตนยา

งและ

นำาทว

มขง

งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

จรสร

ณส

นตสร

สม

บรณแ

ละคณ

ะ(255

8)โค

รงกา

รกา

รลดข

นาดแ

บบจำา

ลองภ

มอาก

าศโล

กเพอ

การศ

กษา

ผลกร

ะทบ

การ

เปลย

นแปล

งภม

อากา

ศตอก

ารผล

ตขาว

ของ

ประเทศ

ไทย

ศกษา

ผลกร

ะทบแ

ละกา

รปร

บตวเพอ

เตรย

มการ

รองร

บปญหา

ทอาจ

เกดข

นจา

กการ

เปลย

นแปล

งภม

อากา

ศในอ

นาคต

แบบจ

ำาลอง

ภมอา

กาศ

โลก

3แบ

บจำาล

องซ

งเป

นแบบ

จำาลอ

งการ

ทดสอ

บภมอ

ากาศ

ลาสด

ไดแก

GCM

-GFD

L-ES

M2M

GCM

-MPI-

ESM-L

Rแล

ะGC

M-

HadG

EM2-

ES

ประก

อบดว

ยภา

พการ

ณจำา

ลอง3

รปแบ

บได

แกR

CP4.5

RCP6

.0แ

ละR

CP8.5

ยกเวน

RCP6

.0-G

CM-

MPI-E

SM-L

Rรว

ม8

ภาพก

ารณจำา

ลองแล

ะแบ

บจำาล

องMW

Crop

DSS2

.0

จากก

ารเป

ลยนแ

ปลงส

ภาพภ

มอาก

าศทง

8

ภาพก

ารณจำา

ลองม

ผลทำา

ใหผล

ผลตเ

ฉลยข

องขา

วนาน

ำาฝนข

องปร

ะเทศ

ไทยเ

พมขน

ตาม

ลำาดบ

จนถง

ในชว

งป

ค.ศ.2

090-

2099

เมอ

เทยบ

กบชว

งปค

.ศ.2

010-

2019

ตงแ

ตรอย

ละ3

ถงร

อยละ

31

แตกต

างกน

ไปตา

มภา

พการ

ณจำา

ลองแ

ละแบ

บจำาล

องภม

อากา

ศโลก

ตารา

งท 1

5สร

ปงาน

ศกษา

ทเกย

วของ

กบผล

กระท

บของ

ภาคก

ารเก

ษตรจ

ากกา

รเปล

ยนสภ

าพภม

อากา

ศในป

ระเท

ศไทย

(ตอ)


งานศ

กษา

วตถป

ระสง

คแบ

บจาล

องผล

การศ

กษา

ณฐพ

งษพ

ฒนพ

งษ

และค

ณะ

(255

7)

โครง

การกา

รศกษ

ากล

ไกกา

รบรห

ารจด

การค

วามเ

สยง

ของภ

าคสว

นเก

ษตรต

อสภา

วะรน

แรงโดย

ระบบ

ปร

ะกนภ

ยพชผ

ล:

กรณศก

ษาระ

บบเพ

าะปล

กขาว

1)ก

ารปร

ะยกต

ใชขอ

มล

ดาวเทย

มและ

เทคโ

นโลย

การ

รบรร

ะยะไ

กลใน

การต

รวจ

สอบค

วามเ

สยหา

ยของ

พนท

ปลกข

าวใน

บรเวณภา

คกลา

งแล

ะภาค

ตะวน

ออกเ

ฉยง

เหนอ

ตอนใ

ต2)ก

ารวเคร

าะหข

อมล

ดาวเทย

มและ

เทคโ

นโลย

การ

รบรร

ะยะไ

กลรว

มกบข

อมล

สำามะ

โนคร

วเรอ

นการ

เกษต

รเพ

อการ

ออกแ

บบปร

ะกนภ

ยพช

ผลสำา

หรบก

ารปล

กขาว

ในสอ

งบรเวณ

ดงกล

าว3)ก

ารกร

ะจาย

ความ

เสยง

ของก

ารรบ

ประก

นภยโ

ดยกา

รใชเ

ครอง

มอทา

งการ

เงน

ในตล

าดลว

งหนา

ของส

นคา

โภคภ

ณฑใ

นตาง

ประเทศ

ประย

กตใช

ขอมล

จาก

ดาวเทย

มMODI

Sเพ

อสร

างดช

นพชพ

รรณ

การเปล

ยนแป

ลงขอ

งดชน

พชพร

รณม

ความ

สมพน

ธกบค

วามเ

สยหา

ยของ

การป

ลกขา

วทง

สองบ

รเวณ

รวม

ถงคว

ามเป

นไปไ

ดในก

ารพฒ

นาระ

บบปร

ะกนภ

ยพชผ

ลใชด

ชนพช

พรรณ

เปนเ

ครอง

ชบงค

วามเ

สยหา

ยนอ

กจาก

นกา

รวเค

ราะห

ยงแส

ดงให

เหนว

าผรบ

ประก

นภย

สามา

รถบร

หารค

วามเ

สยงข

องคว

ามผน

ผวน

โดยก

ารใช

เครอ

งมอท

างกา

รเงน

ในตล

าดลว

งหน

าของ

สนคา

โภคภ

ณฑใ

นตาง

ประเทศ

ได

ทมา:

นนท

(256

2)

ตารา

งท 1

5สร

ปงาน

ศกษา

ทเกย

วของ

กบผล

กระท

บของ

ภาคก

ารเก

ษตรจ

ากกา

รเปล

ยนสภ

าพภม

อากา

ศในป

ระเท

ศไทย

(ตอ)


ตวอยางทเกดขนแลวกรณของความเสยหายจากภาคการเกษตรอนเนองมาจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศหรอภยพบตเชนกรณของการเกดมหาอทกภยในปพ.ศ.2554ซงมเกษตรกรไดรบผลกระทบ1.07ลานรายพนทการเกษตรเสยหาย 10.56 ลานไร ปศสตวไดรบผลกระทบ 30.32ลานตว คดเปนความเสยหายของผลผลตทางการเกษตร 50,183 ลานบาท(กระทรวงเกษตรและสหกรณ,2555)ดงแสดงในภาพท27

ภาพท 27 (ซาย)พนทเสยหายภาคการเกษตรจากภยธรรมชาต(ลานไร)และ(ขวา)งบประมาณชวยเหลอเกษตรกร(ลานบาท)

ทมา: กระทรวงเกษตรและสหกรณ (2555).


ความเสยหายทเกดขนจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศหรอภยพบตในระยะสน อาจสงผลตอการสญเสยรปแบบทางการเกษตรบางประการในระยะยาวได ยกตวอยางเชนในกรณของการเพาะเลยงสตวนำา ซงตองพงพาปจจยจากธรรมชาตงานของพงษเทพ(2557)ไดเสนอขอมลกรณของการเลยงหอยนางรมสราษฎรธานในอาวบานดอน ซงระหวาง ปพ.ศ.2551-2554 ทงจำานวนฟารม พนทเพาะเลยง และปรมาณผลผลตไดลดลงอยางมากจากการเกดภาวะนำาทวมใหญในพนทจงหวดสราษฎรธานและพนทโดยรอบ(ดภาพท28)สงผลใหหอยสองฝาโดยเฉพาะหอยนางรมหอยแครงและหอยแมลงภทเพาะเลยงในอาวบานดอนตายไปจำานวนมากนบเปนวกฤตการเลยงหอยนางรมสราษฎรธานทสงทสดทเคยเกดขนรวมทงยงมผลตอเนองถงอตราการเจรญเตบโตทลดลงดวย นอกจากนกระแสลมและกระแสนำาทรนแรงในบางฤดกาลยงกอใหเกดความเสยหายโดยตรงตอเกษตรกรจากวสดเลยงทหกลมลงหอยนางรมออนแอหรอตายลงและไมสามารถออกเรอไปเกบเกยวผลผลตไดในชวงเวลาดงกลาวได

ภาพท 28 ขอมลการเพาะเลยงหอยนางรมในพนทจงหวดสราษฎรธานระหวางป2551-2554

ทมา: พงษเทพ (2557)


สำาหรบแนวทางในการลดความเสยงทเกษตรกรไดรบอนเกดจากความแปรปรวนอนเนองมาจากปจจยทางธรรมชาตทผานมาจะพบวาแนวทางการจดการทภาครฐมกใหความสำาคญคอการใหความชวยเหลอเพอบรรเทาความเสยหายในภาคเกษตร(หลงเกดภยพบต)(expoststrategy)อดศกด(2554)17 ไดกลาววาแตเดมภาครฐมแนวคดในการชวยเหลอพนธพชทงหมดรอยละ100และปยเคมครงหนง รอยละ 50 แกเกษตรกรโดยจายเงนชดเชยเพอการปลกใหมตามระเบยบกระทรวงการคลง เชน ขาว 606 บาทตอไร แตในปพ.ศ. 2553 ซงเกดภยนำาทวมและเพลยกระโดดสนำาตาลระบาด ไดมมตคณะรฐมนตรใหปรบอตราการชวยเหลอมากขนเปนรอยละ55ของการลงทน(เชนขาว=2,098บาทพชไร=2,921บาทและพชสวนไดแกผกไมดอกไมผล=4,908บาทตอไร)หรอกรณเพลยกระโดดสนำาตาลถาไถกลบเพอลดวงจรการระบาดรฐบาลจะใหความชวยเหลอแกเกษตรกรทอตรา2,280บาทตอไรพรอมสนบสนนพนธขาวปลกดวยแตทงน การดำาเนนงานตองประสบปญหาหลายประการกลาวคอในทางปฏบตมกระบวนการใหความชวยเหลอหลายขนตอนตงแตสำารวจความเสยหายประมวลและรายงานพจารณาการชวยเหลอ การจดหางบประมาณ และการดำาเนนการชวยเหลอ ทำาใหการดำาเนนงานทงหมดเปนไปดวยความลาชา (กวา 6 เดอนหรอขามป) รวมทงอาจมความเสยงตอการทเจาหนาทของรฐดำาเนนการอยางฉอฉลและจากการทตวเกษตรกรเองกแจงขอมลความเสยหายทเปนเทจดวย

ในขณะทการใชระบบประกนภยพชผล ซงเกษตรกรสามารถตดสนใจเขารวมโครงการไดกอนเกดภยพบต(exantestrategy)นนยงอยระหวางการพฒนาระบบโดยรฐบาล โดยมสาเหตของความไมสำาเรจทสำาคญคอความยงยากและตนทนทสงในการวนจฉยและประเมนระดบของความเสยหายทเกดรวมถงระดบการจายสนไหมทดแทนในปพ.ศ.2554ไดเรมมโครงการนำารองสำาหรบผลผลตขาวในพนท24จงหวดและใชนำาฝนเปนเครองในการ

17อดศกดศรสรรพกจ(2554).“(ราง)ขอเสนอการปฏรประบบการประกนความเสยงของเกษตรกร”.คณะกรรมการ

ปฏรปประเทศไทย.วนท2พฤษภาคม2554.


กำาหนดความเสยงจากภยแลงทสำาคญทงนดวยขอจำากดตางๆทำาใหระบบประกนภยยงไมสามารถครอบคลมไปยงพนททงประเทศสนคาเกษตรชนดอนหรอประเภทความเสยงชนดอน เชน นำาทวม หรอภยจากศตรพชและสตวระบาดได ดวยขอจำากดของความลาชาและความครอบคลมของโครงการจดการความเสยงโดยภาครฐทเปนอยแกเกษตรกรในภาพกวางทำาใหเมอเกดปจจยความไมแนนอนตางๆ เกดขนเกษตรกรจงมกจะตองเปนผปรบตวและดำาเนนการเพอลดปจจยเสยงหรอลดผลกระทบอนเกดจากความเสยงดวยตนเองเชนการหารายไดจากธรกจนอกภาคการเกษตรหรอการไปทำางานรบจางในนอกภาคการเกษตรในชวงทผลผลตเสยหายหรอการออกนอกภาคการเกษตรอยางถาวรเปนตน

ดานการปลอยมลพษ: กรณการเผาในภาคการเกษตรสบเนองจากกรณของขาวโพดเลยงสตวในชวงการเกบเกยวผลผลตจะ

มเศษวสดเหลอทงไดแกเปลอกซงขาวโพดและสวนอนๆทไมมการนำาไปใชประโยชน ซงสวนใหญเกษตรกรจะปลอยไวและรอเผาทงในชวงเดอนมกราคมถงเมษายนของทกป จากการประเมนพบวาจะมปรมาณซงขาวโพดเหลอทงจำานวน1.2ลานตน/ป และเปลอกขาวโพดจำานวน3.1แสนตน/ปหรอคดเปนรอยละ25ของผลผลต(สถาบนวจยและพฒนาพลงงานนครพงคมหาวทยาลยเชยงใหม, 2560) ซงการเผานเปนสาเหตหนงของปญหาหมอกควนโดยเฉพาะทางภาคเหนอของไทย

มลนธเกษตรรกษสงแวดลอม (2561) ไดอางองงานของ KanitthaKanokkanjana and Savitri Garivait (2011) ซงแสดงวาการเผาเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรจากการเพาะปลกขาวโพดเลยงสตวในพนท50,000ไรจะทำาใหเกดปรมาณการปลอยBlackCarbonเทากบ20ตน(เทยบเทาการปลอย CO

2 = 44,500 ตน) นนคอ อาจกลาวไดวาถาเกดการเผาในพนท

เพาะปลกขาวโพดเลยงสตวทงหมดในประเทศไทยทมอย7.03ลานไรจะทำาให


มปรมาณการปลอยBlackCarbonเทากบ2,812ตนนอกจากนนยงทำาใหเกดปญหาหมอกควนและฝนละอองขนาดเลก (PM2.5) ในจงหวดทางภาคเหนอทกป ประกอบกบพนทภมประเทศหลายแหงในจงหวดภาคเหนอมลกษณะเปนแองกระทะ เชน แองแมฮองสอน แองเชยงใหม-ลำาพน เปนตนทำาใหฝนละอองไมสามารถแพรกระจายแตกลบแขวนลอยอยในบรรยากาศไดนานไมตกลงสพนดน (ตารางท16)ซงจากขอมลในปพ.ศ.2558ปรมาณความเขมขนของฝนละอองขนาดเลกอยท381ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร(ซงรนแรงขนเมอเทยบกบปพ.ศ.2557ซงอยท324ไมโครกรม/ลกบาศกเมตร)ซงเปนระดบฝนละอองทเกนคามาตรฐาน18โดยในชวงเดอนมกราคม-เมษายนพ.ศ.2557จงหวดในภาคเหนอ9จงหวดมจำานวนวนทคาฝนละอองขนาดเลกเกนมาตรฐานสงถง 47 วน (ภาพท 29) ซงปญหานกอใหเกดผลกระทบตอสขภาพอนามยของประชาชน (เชน กอใหเกดผลกระทบตอปอด ระบบทางเดนหายใจและระบบไหลเวยนโลหต เชน การอกเสบและตดเชอ หอบหดสมรรถภาพในการแลกเปลยนออกซเจนลดลง ความเสยงหวใจวายเพมขนเปนตน) โดยมผ ปวยทไดรบผลกระทบจำานวนประมาณ 900,000 ราย(ตารางท 17) นอกจากนยงสงผลกระทบตอสภาวะเศรษฐกจของพนทภาคเหนอ โดยเฉพาะอยางยง สงผลกระทบตอธรกจการทองเทยว รวมถงบดบงทศนวสยการจราจรทงทางบกและทางอากาศซงพบวามการยกเลกและเลอนเทยวบนเปนจำานวนมากเนองจากทศนวสยตำากวาเกณฑความปลอดภย(รำาไร,2558)

18 โดยคามาตรฐานความปลอดภยของฝนละอองขนาดเลกในเวลา24ชวโมงจะตองไมเกน120ไมโครกรมตอ

ลกบาศกเมตรและในเวลา1ปจะตองไมเกน50ไมโครกรมตอลกบาศกเมตร


ภาพท 29 พนทตำาบลเสยงตอการเผาแยกตามจำานวนจดความรอนสะสม(hotspots)ในระหวางวนท1มกราคม-30เมษายน2557

ทมา: กรมอทยานแหงชาตสตวปา และพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. อางใน ราไร (2558).

ตารางท 16 ปรมาณการปลอยมลพษทเกดจากการเผาเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรป2553

ทมา: สานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.), 2554.


ตารางท 17 จำานวนผปวยดวยโรคทคาดวาไดรบผลกระทบจากปญหาหมอกควนในชวงระหวางวนท5มกราคม–3พฤษภาคม2557

ทมา: กรมอทยานแหงชาตสตวปา และพนธพช กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม. อางใน ราไร (2558).

ในกรณสำาหรบภาคอสานบทความของภทรยา(2562)แสดงถงขอมลวาเนองจากภาคอสาน มพนทเพาะปลกออยเกอบครงหนงของประเทศและมกประสบปญหาPM2.5ในชวงเดอนธนวาคมถงเมษายนทเปนชวงเกบเกยวออย ความสมพนธนมความเกยวของอยางเหนไดชดกบกจกรรมการเผาออยของเกษตรกรกอนเกบเกยวหรอทเรยกวา“ออยไฟไหม”ซงเมอเทยบกบการตดออยสดแลว การเผาออยจะทำาใหสามารถตดออยไดงาย ไมตองเสยเวลาลอกกาบใบจงตดไดในปรมาณทมากกวาออยสดประมาณ2เทาและจะทำาใหมรายไดสงกวาตดออยสดประมาณ100บาท/วนประกอบกบปญหาขาดแคลนแรงงาน ยงสงผลใหแรงงานมอำานาจตอรองในการตดออยไฟไหมเพมขน ในขณะทเครองจกรอยางเครองตดออยมราคาสงถง6-12ลานบาทและไมเหมาะกบสภาพพนทในประเทศไทยนกเนองจากระยะหางในไรทเกษตรกรรายยอยสวนใหญปลกมความกวางนอยกวาขนาดหนากวางของตวรถ นอกจากนนปจจยสดทาย เกดจากการทโรงงานนำาตาลจะใหควออยไฟไหมกอนออยสดเนองจากหากโรงงานไมรบซอภายใน 48 ชวโมง คาความหวานและนำาหนก


ของออยไฟไหมจะลดลงเรวกวาออยสดโดยหากทงไว2สปดาห(ออยสดจะมนำาหนกลดลงรอยละ14ในขณะทออยไฟไหมจะมนำาหนกลดลงถงรอยละ20)ดวยเหตนการเผาออยจงกลายเปนวธการทไดรบความนยมอยางมากและนำาไปสการปลอย PM2.5 จำานวนมาก ซงนำาไปสปญหาคณภาพอากาศและสงผลกระทบตอสขภาพของประชาชนใกลเคยง(ภาพท30)

ภาพท 30 ปรมาณออยไฟไหมและPM2.5ในภาคอสาน

ทมา: สานกงานคณะกรรมการออยและนาตาลทราย และกรมควบคมมลพษ. อางใน ภทรยา (2562).

4. ระบบเกษตรกรรมทางเลอกทน�าไปสความยงยน

4.1 ระบบการผลตทางเลอกสำาหรบความหมายของเกษตรกรรมยงยน(SustainableAgriculture)

หรอระบบเกษตรกรรมทางเลอก (Alternative Agriculture) อาจมการวเคราะหตความไดใน2ลกษณะทสำาคญแนวทางแรกคอการมองวารปแบบของการเกษตรใด ๆ กตามทถกพฒนาขนมาเปนการสวนหรอตานทานกบรปแบบทางการเกษตรกระแสหลกทเนนการผลตเชงพาณชยและการปลกพชเชงเดยวถอวาเปนรปแบบการเกษตรทางเลอกในขณะทแนวทางทสองจะเนนการแบงประเภทของระบบการทำาการเกษตรรปแบบตาง ๆ ทเนนความสมพนธและเกอกลกบสภาพทรพยากรและสงแวดลอมของแตละภมนเวศและ


เนนการผลตทหลากหลายเพอลดความเสยงลงซงอาจเปนรปแบบการเกษตรดงเดมของทองถนทมานานแลวกไดยกตวอยางเชนรปแบบไรนาสวนผสมในภาคกลางรปแบบสวนสมรมในภาคใตหรอรปแบบสวนสะปะสะเปยะในภาคเหนอหรอเปนรปแบบทพฒนาขนภายหลงกไดซงธนวา(2543)ไดกลาวถงรปแบบทสำาคญทเขาใจกนทวไปในบรบทของสงคมไทย5รปแบบไดแก

ก. เกษตรผสมผสาน (integrated farming)เนนกจกรรมการผลตมากกวาสองกจกรรมขนไปในเวลาเดยวกนแตเกอกลซงกนและกน เพอเปนการจดการความเสยง (riskmanagement) และการประหยดทางขอบขาย(economyofscope)

ข. เกษตรอนทรย (organic farming) เนนหนกการผลตทไมใชสารอนนทรยเคม หรอเคมสงเคราะห แตสามารถใชอนทรยเคมได เพอเพมความอดมสมบรณแกทรพยากรดน เนนการสรางความปลอดภยดานอาหาร(foodsafety)ใหแกผบรโภค

ค. เกษตรธรรมชาต (natural farming) เนนหนกการทำาเกษตรทไมรบกวนธรรมชาต หรอรบกวนใหนอยทสดทจะทำาได โดยการไมไถพรวน ไมใชสารเคม ไมใชปยเคม และไมกำาจดวชพช แตสามารถมการคลมดนและใชป ยพชสดได เนนการฟ นฟความสมดลของระบบนเวศ(rehabilitationofecologicalbalance)และลดการพงพาปจจยภายนอก

ง. เกษตรทฤษฎใหม (new theory agriculture)เนนการผลตพชอาหาร โดยเฉพาะขาว เอาไวบรโภคในครวเรอน โดยเนนหนกทการจดการทรพยากรนำาในไรนารวมทงมการผลตอนๆ เพอบรโภคและจำาหนายสวนทเหลอแกตลาด เพอสรางรายได และสรางความมนคงดานอาหาร (foodsecurity)ซงเปนขนพนฐานของเศรษฐกจพอเพยงระดบครวเรอน

จ. วนเกษตร (agro-foresty) เนนการมตนไมใหญและพชเศรษฐกจหลายระดบทเหมาะสมกบแตละพนทเพอการใชประโยชนปาไมของพชหรอสตวชนดตางๆทเกอกลกนเปนการคงอยรวมกนของปาและการเกษตรทงยงเพมความหลากหลายทางชวภาพ(biodiversity)อกดวย


การทำาเกษตรกรรมแบบยงยน ซงเปนหนงในยทธศาสตรการพฒนาของประเทศ ขอมลจากยทธศาสตรเกษตรและสหกรณ 20 ป (พ.ศ.2560-2579)ในยทธศาสตรท4ไดกำาหนดตวชวดหนงไววาปจจบนประเทศไทยมจำานวนพนทของเกษตรกรรมยงยนอยท0.81ลานไรแตภายในปพ.ศ.2579จะตองเพมพนทนเปน10ลานไรใหสำาเรจอยางไรกดหากจำาแนกรปแบบของเกษตรกรรมยงยนทง5ประเภทขางตนออกเปน2กลมอาจจำาแนกไดเปน

1) รปแบบการเกษตรทางเลอกทไมมมาตรฐานชดเจน: ไดแกเกษตรผสมผสาน เกษตรธรรมชาต เกษตรทฤษฎใหม และวนเกษตร ซงแนวทางกลมนมกจะขนกบปจจยทสำาคญคอ“วธคดของเกษตรกรเกยวกบการทำาการเกษตรแบบยงยน” วามใชเปนการลงทนเพอสรางรายไดหรอผลกำาไรทเปนตวเงนเทานนแตเปนการสรางความอดมสมบรณใหระบบนเวศและทำาใหเกษตรกรเองกจะมคณภาพชวตทดตามไปดวยจากการมอาหารทปลอดภยบรโภค มสขภาพด รวมทงมรายไดจากผลผลตทจำาหนายในตลาดตามสมควรโดยลดภาระหนสนและลดการพงพาปจจยภายนอก(ธนวา,2543)ซงการสงเสรมระบบเกษตรลกษณะนปจจยทสำาคญคอการสงเสรมแลกเปลยนเรยนรระหวางเกษตรกรดวยกนเองการสรางแรงบนดาลใจแกและกนตลอดจนการพฒนาเครอขายทสนบสนนใหเกดความเขมแขงในการดำาเนนกจกรรมตอไป

2) รปแบบการเกษตรทางเลอกทมมาตรฐานชดเจน: ไดแกเกษตรอนทรย ซงอาจมลกษณะบางประการทซอนทบกบ 4 รปแบบขางตนแตอยางไรกด สงทอาจเรยกไดวาเปนปจจยเงอนไขจำาเปน (necessarycondition)ของเกษตรอนทรยกลบไมใชวธคดหรอเปาหมายของเกษตรกรแตเปนมาตรฐานความปลอดภยในการผลต ทผ ผลตจำาเปนตองรกษาไวเพอเปนการรบรองวาผ บรโภคจะไมไดรบผลกระทบจากสารเคมใด ๆ จากผลตภณฑอนทรยจากฟารมนน ในขณะทผผลตอาจเนนการผลตเพอการ


พาณชย เนนการผลตในปรมาณมากหรอพงพารายไดสวนใหญจากตลาดได‘เกษตรอนทรย’มกไดรบการกลาวถงในฐานะรปแบบหนงของการพฒนาทมความสอดคลองกบกระแสความตนตวเรองการพฒนาทยงยน และเศรษฐกจสเขยว โดยเฉพาะในมตการบรโภคและการผลตทยงยน (sustainableconsumptionandproduction)จากการทการเกษตรแบบอนทรยมงปฏเสธการใชปจจยการผลตทเปนผลกระทบทางลบตอสงแวดลอมและตอสขภาพของผคน ขอมลจาก IFOAM (2018) ไดแสดงวาทวโลกมพนทเพาะปลกทเปนอนทรยลาสดในปพ.ศ.2559อยท57.8ลานเฮคตารหรอเพมมากกวาปกอนหนาถงรอยละ 15 มผประกอบการเกษตรอนทรยทวโลกอยทประมาณ 2.7ลานรายหรอเพมขนรอยละ12.8และมมลคาการคาทวโลกอยทประมาณ80พนลานยโร ซงในหลายประเทศตางเรมมมาตรการทมงขยายการเตบโตของเกษตรอนทรยมากขน

สำาหรบประเทศไทย จากการสำารวจขอมลโดยมลนธสายใยแผนดน/กรนเนทพนทการผลตเกษตรอนทรยในประเทศไทยทไดรบการรบรองมาตรฐานเกษตรอนทรยขยายตวเพมขนจาก 235,523.35 ไร ในป พ.ศ. 2557 เปน284,918.44ไรในปพ.ศ.2558(หรอเพมขนรอยละ20.97)และมจำานวนฟารมเกษตรอนทรยทไดรบการรบรองมาตรฐานในชวงเวลาดงกลาวเพมขนจาก9,961ฟารมในปพ.ศ.2557เปน13,154ฟารมในปพ.ศ.2558เชนกน(ตารางท 18) และในรอบ 5 ปทผานมา อตราการเตบโตของตลาดเกษตรอนทรยในไทยอยทประมาณรอยละ 6.37 โดยสวนใหญเกดขนในสนคาขาวอนทรยเปนหลก (รอยละ 28) และพชผสมผสาน (รอยละ 187)ซงสวนหนงเปนปจจยมาจากความตองการจากตลาดตางประเทศทมากขนสำาหรบชองทางตลาดออรแกนคในประเทศทใหญทสด คอ โมเดรนเทรด(รอยละ 59.48) รองลงมาคอ รานกรน (รอยละ 29.47) และรานอาหาร(รอยละ5.85)โดยมจดจำาหนายปลก(salepoint)สนคาออรแกนคประมาณ251แหงและมสนคาออรแกนค150–1,500รายการในจดจำาหนาย


ตารางท 18 พนทเกษตรอนทรยของไทยปพ.ศ.2554–2558(ไร)

ทมา: มลนธสายใยแผนดน (2559)

ภาพท 31 ตลาดสงออกสนคาเกษตรอนทรยทสำาคญของไทยทมา: ประชาชาตกราฟก


ทผานมาภาครฐไดใหความสำาคญกบประเดนเรองเกษตรอนทรยมากขนนอกจากมตความยงยนในบรบทของการพฒนาทยงยนแลวเกษตรอนทรยยงถกจดวามความสอดคลองตอหลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยงซงเปนหนงในหลกการสำาคญของแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตของประเทศไทยหลายฉบบโดยเฉพาะมตดานการชวยลดรายจายและดานการผสมผสานองคความรและทรพยากรทองถน เมอผสานรวมกบพลงการขบเคลอนจากภาคประชาสงคมดานเกษตรกรรมยงยนอยางตอเนอง ‘เกษตรอนทรย’ จงกลายเปนวาระสำาคญในการพฒนาททกภาคสวนใหความสนใจและถกกำาหนดเปนหนงในเปาหมายสำาคญในการพฒนาของประเทศ ดงเชน การประกาศยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรยแหงชาต (พ.ศ. 2560-2564) โดยมวสยทศนเพอให“ประเทศไทยเปนผนำาในระดบภมภาคดานการผลตการบรโภคการคาสนคาและการบรการเกษตรอนทรยทมความยงยนและเปนทยอมรบในระดบสากล”และครอบคลมเปาหมายทจะตองบรรลในปพ.ศ.2564อาทจะตองมพนทเกษตรอนทรยไมนอยกวา600,000ไรเพมจำานวนเกษตรกรททำาเกษตรอนทรยไมนอยกวา 30,000 ราย เพมสดสวนตลาดสนคาเกษตรอนทรยในประเทศตอตลาดสงออก โดยใหมสดสวนตลาดในประเทศรอยละ40ตอตลาดสงออกรอยละ60เปนตน

อยางไรกดการเตบโตนถกวเคราะหวาเกดจากแรงขบเคลอนจากภาคเอกชนเปนหลก มากกวาจากการสนบสนนจากภาครฐ ตลาดเกษตรอนทรยในประเทศไทยยงเผชญกบขอจำากดและความทาทายอกหลายประการชลตา(2556)พบวาสาเหตหลกทเกษตรกรสวนใหญไมเปลยนมาทำาการเกษตรแบบยงยนนนมาจากขอจำากดหลายประการอาทเชนการทเกษตรอนทรยมตนทนสงกวาและตองมชวงเวลาบำารงดนดวยเทคนคธรรมชาตตางๆ การทเจาของทดนมกมเงอนไขกำาหนดใหผเชาตองทำาการผลตสองครงตอป การเลอกชวงเวลาการเพาะปลกทตองสมพนธกบจงหวะการปลอยนำาจากระบบชลประทานซงโยงกบนโยบายของรฐบาลในการจดระเบยบการปลกขาว และตองเรงเกบเกยวใหทนกอนฤดกาลนำาหลากฯลฯซงปจจยเหลานสมพนธกบการเลอกพนธ


ขาวทมชวงเวลาการใหผลผลตทเหมาะสม นอกจากนน ยงมประเดนความซบซอนและขอจำากดในระบบมาตรฐานในการรบรองความเปนอนทรยซงปจจบนมหนวยงานทรบรองในประเทศไทย คอ สำานกงานมาตรฐานเกษตรอนทรยแหงชาต (มกท.) ซงไดรบการสนบสนนจากสหพนธเกษตรอนทรยนานาชาต(InternationalFederationofOrganicAgricultureMovement:IFOAM)ซงจะออกฉลาก “Organic Thailand” ใหกบเกษตรกรทไดรบการรบรองอยางไรกดระบบมาตรฐานนมคาใชจายในการขอรบรองทคอนขางสงซงอาจทำาใหเกษตรกรไมเกดความคมคาหากไมไดเนนการผลตเพอการสงออกจำานวนมาก เกษตรกรหลายทจงพฒนาเปนระบบการรบรองทเรยกวา “การรบรองแบบมสวนรวม”(ParticipatoryGuaranteeSystem:PGS)ขนมาแทนซงเปนมาตรฐานทไมตองอาศยการตรวจรบรองจากบคคลทสาม(certificationbody) แตเนนการรบรองโดยชมชนดวยกนเอง และมการปรบมาตรฐานใหเหมาะกบทองทตางๆซงปจจบนในไทยไดมกลมPGSทมากขนและมการรวมตวในระดบเครอขายเชนเครอขายไทยพจเอสเกษตรอนทรยพลส(ThaiPGSOrganic+)เปนตน(ไพลน,2561)

สำาหรบประเดนดานผบรโภค ปจจบนผบรโภคมการรบรเรองของเกษตรอนทรยมากขนแตอยางไรกดจากการสำารวจของกรนเนทพบวายงมหลายประเดนทผบรโภคยงเขาใจคลาดเคลอนเกยวกบเกษตรอนทรยยกตวอยางเชน เขาใจวามาตรฐานเกษตรอนทรยเหมอนกนกบมาตรฐานปลอดภยจากสารพษผกอนามยผกปลอดสารพษ,พชไฮโดรโปนคเปนเกษตรอนทรย,โลโกQเปนโลโกของสนคารบรองมาตรฐานเกษตรอนทรย,และเกษตรอนทรยอนญาตใหใชจเอมโอเปนตนโดยมผบรโภคในเขตกรงเทพและปรมณฑลเพยงรอยละ10.9และผบรโภคทวประเทศเพยงรอยละ6.51ทสามารถตอบคำาถามความเขาใจเรองเกษตรอนทรยถกเกนครงหนงของคำาถามการสรางความเขาใจและความเชอมนของผบรโภคและการขยายตลาดไปสผลตภณฑชนดอนๆ ซงเปนขอพจารณาสำาหรบภาครฐในการสงเสรมตอไป


4.2 ระบบการตลาดการเกษตรและอาหารทางเลอกดงทกลาวไปขางตน วาในปจจบนการตลาดสนคาเกษตรและอาหาร

ไดรบอทธพลมากขนจากคนกลางและชองทางการคาแบบสมยใหม(moderntrade) ซงไดเขามบทบาทสำาคญในการกระจายสนคาอาหาร ผานหางคาสงและคาปลก ในแงของวตถดบหรออาหารแปรรป/อาหารสำาเรจ/กงสำาเรจรปและภตตาคารรานอาหารตางๆ เปนผผลตหลกของอาหารปรงสำาเรจซงแมจะมขอดในดานประสทธภาพของระบบโลจสตกส และความปลอดภยดานอาหารทมากขน แตกมขอโตแยงในประเดนเรองความเหลอมลำา เชน การกระจายผลประโยชนระหวางผเลนในหวงโซอปทาน และอำานาจเหนอตลาดบางอยางของคนกลางทจะเพมสงมากขนแตผบรโภคทอยในเขตเมองกยากทจะหลกเลยงชองทางเหลานในขณะทระบบอาหารทเปนทางเลอกของระบบสมยใหมในเขตเมองกคอระบบอาหารทไมเปนทางการไดแกรานอาหารปรงสกตางๆ รานอาหารตามสง รถเขนหาบเร แผงลอยตลาดสดตลาดนด ฯลฯในบางพนทกมกจะใชพนทสญจรสาธารณะในการตงราน และเรมมการจดระเบยบมากขน นอกจากนน กมขอกงวลเกยวกบความปลอดภยทางอาหารและคณคาทางโภชนาการดวย ขอมลจากสำานกสงเสรมและสนบสนนอาหารปลอดภย สำานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข ซงไดเฝาระวงและสมตรวจอาหารจากตลาดซปเปอรมาเกตรานอาหารแผงลอยโรงเรยนและโรงพยาบาลจาก 76 จงหวด ในปงบประมาณ 2555 (ภาพท 32) พบวาในตลาดสดมสดสวนรอยละ88.98ทผานมาตรฐานความปลอดภยสวนแผงลอยจำาหนายอาหารและบาทวถจะอยทรอยละ 87.03 ในขณะทหางสรรพสนคาและซเปอรมารเกตจะมสดสวนความปลอดภยสงกวา คอรอยละ 96.15 ซงพบความไมปลอดภยในอาหารในหลายประเดนอาทเชนการตรวจนำามนทอดซำาในอาหารกลมเสยงจากตลาดตอนเชาเชนปาทองโกและตลาดกลางวนเชนไกทอดจำานวน4,014ตวอยางพบผานมาตรฐาน3,223ตวอยาง(รอยละ80.3)และตกมาตรฐาน791ตวอยาง(รอยละ19.70)(ขอมลณวนท30มถนายน2556:สำานกอาหารอย.)หรอมการตรวจพบแบคทเรยโคลฟอรมในนำาแขง(รานอาหารและแผงลอย)ในระดบไมปลอดภยสงถงรอยละ6แมจะไมสามารถ


สรปไดชด แตกสะทอนภาพทผบรโภคทซออาหารจากระบบอาหารทไมเปนทางการมโอกาสเสยงตอปญหาความไมปลอดภยในอาหารสงกวาอาหารทซอจากระบบสมยใหม ซงมระบบการเกบรกษา การควบคมคณภาพ และการตรวจสอบยอนกลบทดกวา

ภาพท 32 สดสวนสถานทผลตจำาหนาย และบรการอาหารทผานเกณฑมาตรฐานใน76จงหวด

ทมา: สานกสงเสรมและสนบสนนอาหารปลอดภยดาเนนงานโดยคณะกรรมการอาหารปลอดภยจงหวด (2555)

ในขณะทเมอเปรยบเทยบกบระบบอาหารในเขตชนบทจะพบวาระบบอาหารจะมาจากทนทางธรรมชาตในพนทนนเปนสวนใหญ ซงประชากรสามารถเขาถงอาหารไดโดยการผลตเกบหาหรอเลยงสตวดวยตนเองและไดรบสารอาหารกลมโปรตนหรอคารโบไฮเดรตหลกครบ ผานการซอขายสนคาประกอบเพยงเลกนอยเชนนำามนพชนำาปลานำาตาลฯลฯการผลตเพอการบรโภคในครวเรอน19จงเปนรปแบบหลกของระบบอาหารทองถนและทำาให

19 ในทางมานษยวทยาเศรษฐกจKarlPolanyi ไดสะทอนวากลไกการเคลอนยายทรพยากรไมไดมแคตลาดอยาง

เดยวอาจมกลไกอนๆ เชนการแลกเปลยนหรอการใหการใชอำานาจสงการหรอการผลตเพอบรโภคเองในครวเรอน

โดยไมผานการแลกเปลยน


รายจายดานอาหารของครวเรอนไมสงมากเมอเทยบกบรายจายทงหมดเพราะการบรโภคไมจำาเปนตองผานตลาดทงหมดและมหวงโซอปทานทคอนขางสน(shortsupplychain)กลาวคอผานตวกลางและผานการแปรรปทคอนขางนอย สมมตฐานนสอดคลองกบงานศกษาของเกยรตศกด ยงยน (2559) ทสำารวจความมนคงทางอาหารในชมชนไทยโดยศกษามลคาในการเขาถงอาหารผานกจกรรมตางๆผานกลมตวอยาง1,050ครวเรอนใน7ชมชน(ภาพท33)พบวาชมชนทมความเปนเมองสงจะมรายจายจากการซอสนคาอาหารเปนหลกในขณะทชมชนชนบทเชนตำาบลแมวนอาหารทบรโภคจะมาจากการผลตเองเปนหลกและมลคาอาหารจากการเกบหาเองจากทรพยากรธรรมชาตคอนขางสงกวาชมชนในเขตเมองทงยงมโอกาสทจะไดรบความปลอดภยทสงกวาดวย

ทงน ในปจจบน ไดมความพยายามในการสรางระบบตลาดทางเลอกเพอใหผบรโภคโดยเฉพาะในเขตเมองมทางเลอกในการบรโภคสนคาเกษตรและอาหารมากขน และลดบทบาทของคนกลางทเปนผ เลนรายใหญในอตสาหกรรมอาหารลงตวอยางของรปแบบเหลานเชน(ดตารางท19)

ภาพท 33 มลคาอาหารทบรโภคจำาแนกตามแหลงทมา

ทมา: เกยรตศกด (2559)


ตารา

งท 1

9ระ

บบตล

าดทา

งเลอ

กของ

สนคา

เกษต

รและ

อาหา

ร

รปแบ

บรา

ยละเ

อยด

ตวอย

าง

1. ก

ารตล

าดระ

บบสม

าชก

•เปน

รปแบ

บการ

ตลาด

ทเกา

แกทส

ดของ

ขบวน

การเกษ

ตรอน

ทรย

ทเชอ

มตอ

โดยต

รงระ

หวาง

เกษต

รกรผ

ผลตแ

ละผบ

รโภค

•ม

หลกก

ารพน

ฐานว

าผบร

โภคต

กลงก

บเกษ

ตรกร

ผผลต

ในกา

รซอผ

ลผลต

เกษต

รอนท

รยทผ

ลตได

ตามฤ

ดกาล

•ผ

บรโภ

คจะช

ำาระเงน

ลวงห

นาให

กบเก

ษตรก

รหล

งจาก

เกบเ

กยว

ผลผล

ตจะ

ถกจด

สงไป

ณจ

ดกระ

จายย

อยตา

มทตก

ลงแ

ลวสม

าชกผ

บรโภ

คทอย

ใน

ละแว

กใกล

เคยง

จะเป

นผมา

รบผล

ผลตด

วยตน

เอง

•เกษ

ตรกร

จะมห

ลกปร

ะกนท

างเศร

ษฐกจ

และ

มโอก

าสใน

การส

อสาร

โดยต

รงกบ

ผบรโ

ภคส

วนผบ

รโภค

เองก

สามา

รถไป

เยย

มเยอ

นฟาร

มเก

ษตรก

รเพ

อดกา

รผลต

หรอ

ชวยเ

กษตร

กรทำา

งานใ

นฟาร

มได

•ขอจ

ำากดก

คอเก

ษตรก

รตอง

มฟาร

มทอย

ไมหา

งจาก

เมอง

ใหญมา

กนกแล

ะจำา

เปนต

องมร

ถยนต

สำาหร

บใชใ

นการ

ขนสง

เอง

•ใชไ

ดกบฟ

ารมท

ปลกผ

กเกษ

ตรอน

ทรยเ

ปนหล

ก(แ

ตกอา

จมผล

ผลตอ

นๆ

รวมด

วยเชน

ขาว

ไมผ

ลไข

ไก)ใน

ขณะท

เกษต

รกรอ

นทรย

ทผลต

ขาว

ธญพช

หรอ

อาหา

รแปร

รปจ

ะไมส

ามาร

ถใชก

ารตล

าดใน

ระบบ

นได

•ระบ

บTE

IKEIใ

นประ

เทศ

ญปน

•ร

ะบบ

Com

munit

ySu

ppor

tAgricu

lture

(CSA

)แล

ะระบ

บBO

Xใน

ยโรป

และ

สหรฐ

อเมร

กา•ช

มรมผ

ผลตเ

กษตร

อนทร

ยจง

หวด

สพรร

ณบร

กลม

เยาว

ชนเก

ษตรอ

นทรย

แมทา

จง

หวดเชย

งใหม

ฯลฯ


ตารา

งท 1

9ระ

บบตล

าดทา

งเลอ

กของ

สนคา

เกษต

รและ

อาหา

ร

รปแบ

บรา

ยละเ

อยด

ตวอย

าง

1. ก

ารตล

าดระ

บบสม

าชก

•เปน

รปแบ

บการ

ตลาด

ทเกา

แกทส

ดของ

ขบวน

การเกษ

ตรอน

ทรย

ทเชอ

มตอ

โดยต

รงระ

หวาง

เกษต

รกรผ

ผลตแ

ละผบ

รโภค

•ม

หลกก

ารพน

ฐานว

าผบร

โภคต

กลงก

บเกษ

ตรกร

ผผลต

ในกา

รซอผ

ลผลต

เกษต

รอนท

รยทผ

ลตได

ตามฤ

ดกาล

•ผ

บรโภ

คจะช

ำาระเงน

ลวงห

นาให

กบเก

ษตรก

รหล

งจาก

เกบเ

กยว

ผลผล

ตจะ

ถกจด

สงไป

ณจ

ดกระ

จายย

อยตา

มทตก

ลงแ

ลวสม

าชกผ

บรโภ

คทอย

ใน

ละแว

กใกล

เคยง

จะเป

นผมา

รบผล

ผลตด

วยตน

เอง

•เกษ

ตรกร

จะมห

ลกปร

ะกนท

างเศร

ษฐกจ

และ

มโอก

าสใน

การส

อสาร

โดยต

รงกบ

ผบรโ

ภคส

วนผบ

รโภค

เองก

สามา

รถไป

เยย

มเยอ

นฟาร

มเก

ษตรก

รเพ

อดกา

รผลต

หรอ

ชวยเ

กษตร

กรทำา

งานใ

นฟาร

มได

•ขอจ

ำากดก

คอเก

ษตรก

รตอง

มฟาร

มทอย

ไมหา

งจาก

เมอง

ใหญมา

กนกแล

ะจำา

เปนต

องมร

ถยนต

สำาหร

บใชใ

นการ

ขนสง

เอง

•ใชไ

ดกบฟ

ารมท

ปลกผ

กเกษ

ตรอน

ทรยเ

ปนหล

ก(แ

ตกอา

จมผล

ผลตอ

นๆ

รวมด

วยเชน

ขาว

ไมผ

ลไข

ไก)ใน

ขณะท

เกษต

รกรอ

นทรย

ทผลต

ขาว

ธญพช

หรอ

อาหา

รแปร

รปจ

ะไมส

ามาร

ถใชก

ารตล

าดใน

ระบบ

นได

•ระบ

บTE

IKEIใ

นประ

เทศ

ญปน

•ร

ะบบ

Com

munit

ySu

ppor

tAgricu

lture

(CSA

)แล

ะระบ

บBO

Xใน

ยโรป

และ

สหรฐ

อเมร

กา•ช

มรมผ

ผลตเ

กษตร

อนทร

ยจง

หวด

สพรร

ณบร

กลม

เยาว

ชนเก

ษตรอ

นทรย

แมทา

จง

หวดเชย

งใหม

ฯลฯ

รปแบ

บรา

ยละเ

อยด

ตวอย

าง

2. ต

ลาดน

ดเก

ษตรก

ร•ต

ลาดน

ดสวน

ใหญจะ

อยใน

ทองถ

นหรอ

หวเม

องให

ญใน

ตางจ

งหวด

โดย

สวนม

ากมก

จดใน

สถาน

ททมผ

บรโภ

คอยห

นาแน

นเชน

โรงพ

ยาบา

ลใน

เขตส

ถานท

ราชก

ารห

รออา

จเปน

ทวาง

ทผบ

รโภค

สะดว

กในก

ารมา

หาซอ

ผลผล

ต•ต

ลาดน

ดนมก

จะเป

ดเฉพ

าะวน

ทแนน

อนแตไ

มเปด

ทกวน

เชน

ทกวน

ศกร

หรอว

นเสา

รโดย

มากจ

ะเปด

ขายเ

พยงค

รงวน

หรอ

อาจน

านทง

วนเล

ยกได

•ผ

ผลตต

องมม

าจาก

หลาก

หลาย

กลม

เพอจ

ะไดม

ผลผล

ตทหล

ากหล

ายมา

จำาหน

าย

•กาด

นดเก

ษตรอ

นทรย

ทต

ลาดเ

จเจ

จ.เชยง

ใหม,

ตลาด

เขยว

จ.สรน

ทร,

ตลาด

เขยว

จ.ยโส

ธรเป

นตน

•ตลา

ดประ

เภท

Farm

er

marke

tหรอ

Gre

en

marke

tในก

รงเท

พฯ

3. ก

ารตล

าดชอ

งทาง

เฉพ

าะ•ก

ารตล

าดทส

รางร

านจด

จำาหน

ายทด

ำาเนน

การโ

ดยผป

ระกอ

บการ

ทม

นโยบ

ายใน

ดานเ

กษตร

อนทร

ยอา

หารส

ขภาพ

และผ

ลตภณ

ฑเพ

อสง

แวดล

อมทช

ดเจน

•ส

ามาร

ถดำาเนน

การไ

ดหลา

ยรปแ

บบเช

นรา

นขาย

ผลตภ

ณฑเ

พอสข

ภาพ

และส

งแวด

ลอม

หรอซ

ปเปอ

รมาร

เกตเ

กษตร

อนทร

ย•ส

ามาร

ถเขา

ถงผบ

รโภค

ไดมา

กกวา

และ

มผลผ

ลตทห

ลากห

ลายจ

ากเก

ษตรก

รทมค

วามเ

ชยวช

าญใน

การผ

ลตเฉ

พาะท

างร

วมทง

อาจม

การ

แปรร

ปผลต

ภณฑแ

บบงา

ยๆ

มากก

วาดว

ย

•ราน

นาว

ลต,

ราน

เลมอ

นฟา

รม,ร

านไท

สบาย

เปนต

น

ตารา

งท 1

9ระ

บบตล

าดทา

งเลอ

กของ

สนคา

เกษต

รและ

อาหา

ร(ต

อ)


รปแบ

บรา

ยละเ

อยด

ตวอย

าง

4. ก

ารตล

าดทว

ไป•ใ

นหลา

ยประ

เทศท

ตลาด

เกษต

รอนท

รยได

พฒนา

ไประ

ดบหน

งจะ

พบวา

ชองท

างกา

รจำาห

นายผ

ลตภณ

ฑเกษ

ตรอน

ทรยจ

ะขยา

ยไปส

ระบบ

ตลาด

ทวไป

โดย

เฉพา

ะอยา

งยงในโ

มเดร

นเทร

ดทเป

นซเป

อรมา

รเกต

และห

างสร

รพสน

คาขน

าดให

ญ

•ทเป

นเชน

นเพร

าะเม

อควา

มตอง

การผ

ลตภณ

ฑเรมข

ยายต

วชดเ

จนผ

ปร

ะการ

คาปล

กในต

ลาดท

วไปย

อมเห

นโอก

าสใน

ทางก

ารคา

และ

ปรบต

วเพ

อดงส

วนแบ

งการ

ตลาด

และ

สราง

ภาพพ

จนให

กบหน

วยงา

นของ

ตน

•การ

เขาม

าของ

ตลาด

ประเภท

นจะท

ำาใหเ

กดกา

รแขง

ขนกน

ในตล

าดมา

กขน

โดยเ

ฉพาะ

การร

เรมห

าผลต

ภณฑใ

หมๆ

ทงจ

ากภา

ยในป

ระเท

ศหรอ

ตาง

ประเทศ

รวม

ไปถง

การแ

ขงขน

ทางร

าคาด

วย

•เชน

Top

sSu

perm

arke

t,Em

poriu

m,V

illaMarke

t,

และSiam

Parag

onเป

นตน

ทมา:

สรป

จากก

รนเน

ท [w

ww

.gre

enne

t.or.t

h/ตล

าดเก

ษตรอ

นทรย

ไทย]

.

ตารา

งท 1

9ระ

บบตล

าดทา

งเลอ

กของ

สนคา

เกษต

รและ

อาหา

ร(ต

อ)


5. บทสรป และขอเสนอแนะเชงนโยบายในการภาคการเกษตรในมตเศรษฐกจสเขยว และการพฒนาทยงยน

5.1 ภาคเกษตรไทยกบความยงยนในสามเสาหลกจากแนวคดความยงยนและเศรษฐกจสเขยวในภาคการเกษตร สแนว

โนมสถานการณความยงยนในประเทศไทย และรปแบบของการเกษตรและการตลาดทางเลอกสความยงยนจะพบวามขอสรปบางประการเกยวกบความยงยนของภาคเกษตรไทยดงตอไปน

1) ดานเศรษฐกจ:แมภาคเกษตรของประเทศไทยจะลดบทบาทความสำาคญทางเศรษฐกจลงแตยงมความสำาคญทางดานของการจางงานและการใชทดนประเทศไทยยงประสบความสำาเรจในแงการรกษาระดบการเตบโตของภาคการเกษตร แตปจจยทขบเคลอนการเตบโตสวนใหญกลบไมใชการเพมผลตภาพอนมทมาจากการวจยและพฒนาหรอการใชเทคโนโลย ในขณะทการเขาถงงานวจย เทคโนโลย และนวตกรรมของเกษตรกร ยงมขอจำากดหลายประการโดยเฉพาะดานตนทนซงประเทศไทยควรจะตองใหความสำาคญกบระบบนวตกรรมภาคการเกษตรทเออตอการเขาถงโดยเฉพาะในกลมเกษตรกรรายยอยและเกษตรกรรนใหมใหไดนอกจากนนรฐบาลควรเรงลงทนในดานโครงสรางพนฐานขนาดใหญทคาดการณการเรองความเสยง นำาคณภาพดนอณหภมโรคระบาดและผลผลตแบบreal-timeเชนเทคโนโลยดาน remote sensing ตาง ๆ และมชองทางการสอสารโดยตรงกบแตละฟารมเพอสนบสนนการตดสนใจในแตละพนท มทมผเชยวชาญทสามารถลงไปแกปญหาเฉพาะจดได และทำาใหเกดการใชทรพยากรแบบมประสทธภาพในฟารม(precisionagriculture)รวมทงมการขบเคลอนงานวจยทงทพฒนาโจทยมาจากพนท และมกลไกการจบคนกวจยเพอศกษา หรอการขบเคลอนจากโจทยจากประเดนความกาวหนาทางเทคโนโลยหรอเพอตอบโจทยอนาคตมาสฟารมมากขนและมกลไกเชงสถาบนทโอบอมและใหโอกาสพนทสนเชอและทรพยากรในการเรยนร ทดลอง และพฒนาแกเกษตรกรรนใหมทมโครงการทนาสนใจ


2) ดานสงคม: แนวโนมการพฒนาภาคเกษตรไทย ยงไมเนนแนวทางการทำาเกษตรเพอแกปญหาความยากจน(pro-poorstrategy)กลาวคอ เกษตรกรรายยอยหรอรายไดนอยยงมปญหาหลายประการทงดานความมนคงในทดนการขาดสนเชอตนทนตำาปญหาหนสนและตนทนในการแบกรบความเสยงทงดานราคาและผลผลตทสงกวาเกษตรกรขนาดใหญนอกจากนนยงมรปแบบของหวงโซอปทานทคอนขางกระจกตวและทำาใหอำานาจเหนอตลาดตกอยในชวงกลางนำามากจนเกนไปซงกระทบตอรปแบบการตลาดทางเลอกซงเพมอสรภาพใหแกทงผผลตตนนำาและผบรโภคปลายนำาทงยงมความเสยงในเรองของความปลอดภยในการทำางานระบบสวสดการทดของเกษตรกรและแรงงานรบจางในภาคการเกษตรและประมงในฐานะแรงงานนอกระบบปญหาการขาดแคลนแรงงานซงยงตองเนนการจางงานแรงงานตางชาตเขามาทำางานแตขาดการคมครองทเปนธรรมฯลฯปญหาเหลานสะทอนวาคณภาพของประชาชนทอยในภาคการเกษตรยงขาดความเหมาะสม การทเกษตรกรจำานวนมากตองตกอยใน“ภาวะพงพา”กบนโยบายการแทรกแซงของภาครฐเฉพาะหนาซงแมอาจจะทำาใหในระยะสนเกษตรกรจะสามารถมรายไดทสงขนชวยบรรเทาความเสยงการผลตหรอราคาทเกดขนในระดบหนงและสามารถดำารงชพในฐานะเกษตรกรตอไปได แตในระยะยาว เกษตรกรบางสวนกอาจไมสามารถทจะกาวขามความชวยเหลอหรอความพงพงตาง ๆ เหลาน และสามารถเตบโตในฐานะของผประกอบการซงมสทธโอกาสและอำานาจทสงขนหรอหลดพนจากโครงสรางของความเหลอมลำานไดดวยตนเองอยางมศกดศรเกดเปนการสงสมคานยมทไมปรากฏเดนชด ถงความรสกทวาการประกอบการเกษตร เปนอาชพทมคณคานอยกวาเมอเทยบกบการไปประกอบอาชพอนๆแมจะไมมตวแปรทวดไดโดยตรง แตคานยมทลกหลานเกษตรกรซงมการศกษาสงขนไมอยากประกอบอาชพเกษตรกร หรอแมแตเกษตรกรเองกไมตองการใหกลมลกหลานทำาการเกษตรดวย


3) ดานสงแวดลอม: การตบโตในภาคการเกษตรมรปแบบของความไมยงยนทขาดลกษณะของDecouplingทงในแงของการใชทรพยากรทดน นำา ความหลากหลายทางชวภาพ และพนธกรรม ฯลฯ และการเพมผลกระทบตอสงแวดลอม ทงจากสารเคม มลพษทางอากาศ และกาซเรอนกระจก โดยเฉพาะจากรปแบบการทำาเกษตรเชงเดยว ซงเปนหลกการสำาคญของการเตบโตสเขยว รวมทงต องเผชญความผนผวนจากการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศและภยพบตทสงขนเรอย ๆ และเมอใดทเกดความขดแยงระหวางมตดานเศรษฐกจ และดานสงแวดลอม ประเดนดานเศรษฐกจมกจะถกใหความสำาคญกอนเสมอ การสงเสรมระบบการผลตและการตลาดทางเลอกทสอดคลองกบความยงยนยงเปนแนวทางการพฒนาแบบกระแสรองทยงมรปแบบการสนบสนนในระดบโครงการ หรอเนนกรณศกษามากกวามงการขบเคลอนในระดบยทธศาสตรซงตองอาศยการทำางานของหนวยงานราชการหลายภาคสวนพรอมกน

5.2 ขอเสนอเชงนโยบายวาดวยการขบเคลอนภาคการเกษตรในบรบทของการพฒนาทยงยน

เนองจากนโยบายในภาคการเกษตรมความครอบคลมนโยบายหลายประเภทจำานวนมาก ขอเสนอในสวนน จงจะจำากดขอบเขตเพยงแคการใชมาตรการเครองมอตางๆโดยภาครฐเพอสรางการเปลยนผานสความยงยน(SustainabilityTransition)เทานนกลาวคอนำาเสนอชดของนโยบายเพอเพมตนทน (cost) หรอลดผลประโยชน (benefit) ของรปแบบการทำาการเกษตรแบบไมยงยนในขณะเดยวกนกเพมผลประโยชนและลดตนทนของการทำาการเกษตรรปแบบทยงยนมากขนซงเมอเกษตรกรคนกลางหรอผบรโภคพจารณาในเชงเปรยบเทยบและพบความแตกตางของผลประโยชนสทธ(netbenefits)กจะทำาใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมไปสทางเลอกทยงยนตอสงคมมากขนซงอาจพบตวอยางของนโยบายบางประการทเสนอโดยOECDในตารางท20


ตารา

งท 2

0ตว

อยาง

ของช

ดเคร

องมอ

นโยบ

ายใน

ภาคก

ารเก

ษตรตา

มOEC

DPo

licyTo

olkit

เครอ

งมอน

โยบา

ยตว

อยาง

กฎระ

เบยบ

และม

าตรฐ

าน•ก

ารคว

บคมก

ารใช

สารเคม

ในฟา

รมใน

ระดบ

ทเกน

ความ

จำาเป

น•ก

ารคว

บคมม

าตรฐ

านคณ

ภาพน

ำาแล

ะการ

จดกา

รดน

•การ

ควบค

มมาต

รฐาน

สงแว

ดลอม

ทเกย

วของ

กบภา

คการ

เกษต

ร

มาตร

การอ

ดหนน

•การ

ปรบล

ดการ

อดหน

นสนค

าเกษ

ตรโด

ยมงท

ปรมา

ณผล

ผลตแ

ละรา

คา•เ

พมกา

รอดห

นนทส

อดคล

องกบ

การป

ฏบตด

านสง

แวดล

อมขอ

งฟาร

ม

เครอ

งมอท

างเศ

รษฐศ

าสตร

•ก

ารสร

างคว

ามชด

เจนด

านระ

บบกร

รมสท

ธในภ

าคกา

รเกษ

ตร•ก

ารเก

บคาธ

รรมเ

นยมส

ำาหรบ

การใชป

จจยผ

ลตทา

งการ

เกษต

รทสง

ผลเส

ยตอส

งแวด

ลอม

ในระ

ดบทเ

กนคว

ามจำา

เปน

มาตร

การท

างกา

รคา

•การ

ลดอป

สรรค

ทางก

ารคา

ทเปน

ภาษแ

ละไม

ใชภา

ษสำาห

รบสน

คาเก

ษตร

•การ

ลดกา

รอดห

นนกา

รสงอ

อกสำา

หรบส

นคาเกษ

ตร

การว

จยแล

ะพฒนา

•การ

สนบส

นนกา

รวจย

ของภ

าครฐ

เพอก

ารใช

เทคโ

นโลย

สเขย

วในภ

าคกา

รเกษ

ตร

ทมา:

ดดแ

ปลงจ

าก S

teve

ns (n

.a.),

p.9

.


นอกจากนนอกกรอบมมมองหนงทมความนาสนใจทจะเออใหเกดการเปลยนผานไปสความยงยนในภาคการเกษตรไดคอการมองภาคการเกษตรในแงทมลกษณะเปนองครวม (Holistic) มากขน หรอเปนการมองวาภาคการเกษตรมลกษณะทเปน “พหภารกจ” (Multi-functionality) ซงเปนมมมองทไดรบความนยมมากขนในแวดวงขององคการระหวางประเทศดานการพฒนา ไมวาจะเปนองคการเพอความรวมมอทางเศรษฐกจและการพฒนา(OrganizationforEconomicCo-operationandDevelopment:OECD)องคการการคาโลก(WorldTradeOrganizationoftheUnitedNations:WTO)และสหภาพยโรป(EuropeanUnion:EU)ซงงานของชพกา(2560)ไดทำาการทบทวนวา“เกษตรพหภารกจ”(MultifunctionalAgriculture)หมายถงการมองวาภาคการเกษตรนอกเหนอจากทำาหนาทหลกในการเปนแหลงผลตอาหารและเสนใยแลว ยงทำาหนาททเออประโยชนตอทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมเชนการอนรกษทรพยากรดนและนำาการคงไวซงความหลากหลายทางชวภาพในพนทเกษตรและการลดการปลอยกาซเรอนกระจกและยงมภารกจเชอมโยงทสงผลตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมชนบทเกษตร เชน โอกาสการสงเสรมการทองเทยวเชงเกษตรจากการเพมคณคาตอภมทศนเกษตรการรกษาไวซงมรดกทางวฒนธรรมในทองถนเปนตน(VanHuylenbroecketal.,2007)มมมองในลกษณะนจงเปนมมมองทรวมมตตางๆของความยงยนทงเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมเขาไวกบผนดนททำาการเกษตรผนเดยวกน และชวยแกปญหาเรองการมองภาคการเกษตรแบบแยกสวนแคเพยงมลคาทางเศรษฐกจของผลผลต

สำาหรบนโยบายของภาครฐทจะมงใหเกดการปรบตวสรปแบบการเกษตรแบบพหภารกจนนชพกา(2560)ไดกลาวถงไวดงสรปในตารางท21ตอไปน


ตารา

งท 2

1ปร

ะเภท

ของม

าตรก

ารสง

เสรม

การเกษ

ตรเชงพ

หภาร

กจห

รอกา

รเกษ

ตรเพ

อการ

อนรก

ษ(A

gri-E

nviro

nmen

tpo

licym

easu

res)

มาตร

การ

รายล

ะเอย

ดตว

อยาง

ประเ

ทศท

ดาเน

นมาต

รการ

1. ม

าตรก

ารทา

งเศร

ษฐศา

สตร

(Eco

nom

ic in

cent

ive

mea

sure

s)

1.1

การใ

หการ

สนบส

นนทา

งการ

เงนโ

ดยตร

ง

•มาต

รการ

ใหเงนส

นบสน

นแกฟ

ารมท

มแนว

ทางป

ฏบตใ

นการ

ทำาฟา

รมทมง

ปรบเ

ปลยน

ฟารม

จากก

ารเก

ษตรแ

บบพง

พาสา

รเคม

ไปสว

ธปฏบ

ตการ

ดำาเน

นกจก

รรมก

ารทำา

ฟารม

เชงอ

นรกษ

ทเป

นมตร

ตอสง

แวดล

อมเชน

การ

ปฏบต

ทางก

ารเก

ษตรอ

นทรย

หร

อการ

เกษต

รแบบ

ผสมผ

สาน

หรอม

การด

ำาเนน

กจกร

รมอน

รกษด

นนำา

และ

ความ

หลาก

หลาย

ทางช

วภาพ

ในพน

ทเกษ

ตรโด

ยอาจ

ใหเงนอ

ดหนน

ในทก

ขนตอ

นของ

การ

ปรบเ

ปลยน

ไปสก

ารเก

ษตรอ

นทรย

ซงตอ

งใชเวล

าและ

ตนทน

สงแ

ละสน

บสนน

คาใช

จา

ยดาน

ตาง

ๆเช

นคา

ใชจา

ยในก

ารตร

วจรบ

รองแ

ละกา

รไดร

บมาต

รฐาน

เกษต

รอน

ทรย

การว

จยค

วามช

วยเห

ลอดา

นเทค

นคแ

ละกา

รฝกอ

บรม

ฯลฯ

•มาต

รการ

ใหเงนส

นบสน

นตอก

ารลง

ทนใน

สนทร

พยถา

วรระ

ยะยา

วทจ

ำาเปน

ตอกา

รปร

บเปล

ยนโค

รงสร

างดง

กลาว

เชนกา

รสรา

งระบ

บชลป

ระทา

นทปร

ะหยด

ทรพย

ากร

นำาก

ารลง

ทนสร

างระ

บบบำา

บดขอ

งเสย

จากป

ศสตว

การ

ลงทน

ในกา

รอนร

กษดน

ในรป

แบบต

างๆ

ฯลฯ

•มาต

รการ

ใหเงนส

นบสน

นเพอ

การพ

กทดน

(Lan

dre

tirem

ent)เพ

อจงใจใ

หเกษ

ตรกร

พกกา

รใชท

ดนบา

งสวน

จากก

ารเก

ษตรเพอ

วตถป

ระสง

คดาน

สงแว

ดลอม

เชน

การ

อนรก

ษตนน

ำาลำาธ

ารค

วามห

ลากห

ลายท

างชว

ภาพแ

ละสต

วปา

ซงเป

นการ

มงเน

นผล

ประโ

ยชนท

สงคม

จะได

รบใน

ระยะ

ยาวด

งนนเก

ณฑใ

หเงน

สนบส

นนจง

จำาเป

นตอง

ไดรบ

การป

ระเม

นอยา

งละเอย

ด

•แคน

าดา

•เกา

หลใต

•ส

หราช

อาณาจ

กร•ส

หรฐอ

เมรก

า•ญ

ปน•เ

ยอรม

น


มาตร

การ

รายล

ะเอย

ดตว

อยาง

ประเ

ทศท

ดาเน

นมาต

รการ

1.2

ภาษ

และค

าธร

รมเน

ยม

(Tax

es a

nd

char

ges)

•ภาษ

และค

าธรร

มเนย

มจะเรย

กเกบ

จากป

จจยก

ารผล

ตแล

ะหรอ

ผลผล

ตทกอ

ใหเก

ดผล

กระท

บภาย

นอกเชง

ลบ(n

egat

iveex

tern

alities

)ตวอ

ยางเช

นกา

รเกบ

ภาษจ

ากสา

รเคม

เกษต

รทงในร

ปของ

ปยเค

มสา

รกำาจ

ดวชพ

ชและ

ศตรพ

ชหร

อภาษ

จากก

ารปล

อยมล

พษจา

กการ

ทำาฟา

รมปศ

สตวโ

ดยเก

บจาก

จำานว

นของ

สตวใ

นฟาร

มเป

นตน

•หลา

กหลา

ยปร

ะเทศ

1.3

การซ

อขาย

ใบอน

ญาต

(T

rada

ble

perm

its)

•การ

ออกใ

บอนญ

าตทใ

ชซอข

ายใน

ตลาด

ระหว

างผก

อมลภ

าวะ

เชน

การซ

อขาย

ใบอน

ญาต

การป

ลอยม

ลภาว

ะเพอ

การป

รบปร

งคณภา

พนำาแล

ะการ

ซอขา

ยสทธ

ในกา

รใช

นำาเพ

อการ

อนรก

ษทรพ

ยากร

นำาซ

งถอเ

ปนเค

รองม

อทมค

วามย

ดหยน

และบ

รรล

เปาห

มายก

ารจด

การท

รพยา

กรนำา

ผานก

ลไกต

ลาดไ

ดงาย

โดยร

ฐอาจ

ใชวธ

การซ

อคน

ใบอน

ญาต

เพอใ

หบรร

ลเปา

หมาย

การอ

นรกษ

ทรพย

ากรน

ำาทวา

งไว

•มขอ

จำากด

บางป

ระกา

รเช

นมค

วามย

ากใน

การว

ดและ

การต

รวจส

อบปร

มาณกา

รปล

อยมล

ภาวะ

จากแ

หลงม

ลพษท

ไมมจ

ดกำาเนด

และ

มเงอ

นไขแ

ละตน

ทนธร

กรรม

ในกร

ะบวน

การซ

อขาย

ทสง

•นวซ

แลนด

•ส

หรฐอ

เมรก

า•อ

อสเต

รเลย

ตารา

งท 2

1ปร

ะเภท

ของม

าตรก

ารสง

เสรม

การเกษ

ตรเชงพ

หภาร

กจห

รอกา

รเกษ

ตรเพ

อการ

อนรก

ษ(A

gri-E

nviro

nmen

tpo

licym

easu

res)

(ตอ)


มาตร

การ

รายล

ะเอย

ดตว

อยาง

ประเ

ทศท

ดาเน

นมาต

รการ

1.4

การป

ระมล

แบบย

อนกล

บ (R

ever

se

auct

ions

•การ

สนบส

นนทา

งการ

เงนจ

ะใหแ

กผผล

ตทเส

นอตน

ทนหร

อราค

าทตำา

ทสดใ

นการ

ผลต

สนคา

และบ

รการ

ทางส

งแวด

ลอม

•ตอง

มการ

พฒนา

ระบบ

การใ

หขอม

ลขาว

สารเกย

วกบก

ระบว

นการ

คดเล

อกผเขา

รวม

โปรแ

กรมแ

ละกา

รเสน

อราค

าทโป

รงใส

และเปน

ธรรม

รวมท

งระบ

บการ

ตรวจ

สอบโ

ดยกา

รเพม

ความ

ถในก

ารเขาพ

นทขอ

งเจา

หนาท

โปรแ

กรมเ

พอตร

วจสอ

บและ

พบปะ

กบเก

ษตรก

ร•อ

าจมป

ระสท

ธผลด

านกา

รอนร

กษทน

อยลง

หาก

ระยะ

เวลา

ของส

ญญาก

ารอน

รกษท

ปร

ะมลไ

ดยาว

เกนไ

ป(เช

นมา

กกวา

10

ป)

•ออส

เตรเลย

2. ม

าตรก

ารกา

กบแล

ะควบ

คม (C

omm

and-

and-

Cont

rol m

easu

res)

2.1

ขอกา

หนด

กฎระ

เบยบ

และ

ขอบง

คบทต

องม

การป

ฏบตต

าม

(Reg

ulat

ory

requ

irem

ents

)

•มาต

รการ

เชงส

ถาบน

ทหา

กฝาฝ

นจะต

องได

รบกา

รลงโทษ

ตามท

ระบไ

วทาง

กฎหม

าย

เชน

การห

ามห

รอขอ

จำากด

ในกา

รใชส

ารเค

มในก

ารกำา

จดวช

พชแล

ะศตร

พชทเ

ปนอน

ตราย

การ

จดกา

รของ

เสยจ

ากระ

บบกา

รผลต

โดยต

องปฏ

บตตา

มกฎเ

กณฑข

นตำา

ทกำาห

นดไวใน

การจ

ดการ

มลพษ

เปนต

น

•หลา

กหลา

ยปร

ะเทศ

ตารา

งท 2

1ปร

ะเภท

ของม

าตรก

ารสง

เสรม

การเกษ

ตรเชงพ

หภาร

กจห

รอกา

รเกษ

ตรเพ

อการ

อนรก

ษ(A

gri-E

nviro

nmen

tpo

licym

easu

res)

(ตอ)


มาตร

การ

รายล

ะเอย

ดตว

อยาง

ประเ

ทศท

ดาเน

นมาต

รการ

1.4

การป

ระมล

แบบย

อนกล

บ (R

ever

se

auct

ions

•การ

สนบส

นนทา

งการ

เงนจ

ะใหแ

กผผล

ตทเส

นอตน

ทนหร

อราค

าทตำา

ทสดใ

นการ

ผลต

สนคา

และบ

รการ

ทางส

งแวด

ลอม

•ตอง

มการ

พฒนา

ระบบ

การใ

หขอม

ลขาว

สารเกย

วกบก

ระบว

นการ

คดเล

อกผเขา

รวม

โปรแ

กรมแ

ละกา

รเสน

อราค

าทโป

รงใส

และเปน

ธรรม

รวมท

งระบ

บการ

ตรวจ

สอบโ

ดยกา

รเพม

ความ

ถในก

ารเขาพ

นทขอ

งเจา

หนาท

โปรแ

กรมเ

พอตร

วจสอ

บและ

พบปะ

กบเก

ษตรก

ร•อ

าจมป

ระสท

ธผลด

านกา

รอนร

กษทน

อยลง

หาก

ระยะ

เวลา

ของส

ญญาก

ารอน

รกษท

ปร

ะมลไ

ดยาว

เกนไ

ป(เช

นมา

กกวา

10

ป)

•ออส

เตรเลย

2. ม

าตรก

ารกา

กบแล

ะควบ

คม (C

omm

and-

and-

Cont

rol m

easu

res)

2.1

ขอกา

หนด

กฎระ

เบยบ

และ

ขอบง

คบทต

องม

การป

ฏบตต

าม

(Reg

ulat

ory

requ

irem

ents

)

•มาต

รการ

เชงส

ถาบน

ทหา

กฝาฝ

นจะต

องได

รบกา

รลงโทษ

ตามท

ระบไ

วทาง

กฎหม

าย

เชน

การห

ามห

รอขอ

จำากด

ในกา

รใชส

ารเค

มในก

ารกำา

จดวช

พชแล

ะศตร

พชทเ

ปนอน

ตราย

การ

จดกา

รของ

เสยจ

ากระ

บบกา

รผลต

โดยต

องปฏ

บตตา

มกฎเ

กณฑข

นตำา

ทกำาห

นดไวใน

การจ

ดการ

มลพษ

เปนต

น

•หลา

กหลา

ยปร

ะเทศ

มาตร

การ

รายล

ะเอย

ดตว

อยาง

ประเ

ทศท

ดาเน

นมาต

รการ

2.2

มาตร

การ

ใหกา

รสนบ

สนน

ภายใ

ตขอก

าหนด

(C

ross

-Co

mpl

ianc

e m

echa

nism

s)

•เปน

การด

ำาเนน

มาตร

การผ

สมระ

หวาง

การใหแ

รงจง

ใจแล

ะการ

กำากบ

ควบค

มโด

ยการ

ใหแร

งจงใจใ

นรปข

องกา

รสนบ

สนนท

งในร

ปตวเงน

และไ

มใชต

วเงน

ภาย

ใตขอ

กำาหน

ดทร

ะบเป

นเงอ

นไขใ

นการ

รบกา

รสนบ

สนน

เชน

ตองม

การป

ฏบตเ

บองต

นในฟ

ารมท

เก

ยวกบ

การร

กษาส

งแวด

ลอม

การด

ำาเนน

กจกร

รมกา

รเกษ

ตรทเ

ปนม

ตรตอ

สงแว

ดลอม

รวมท

งประ

เดนด

านสว

สดภา

พสตว

ในกา

รปศส

ตว(A

nim

alH

ealth

and

wel

fare

)เป

นตน

จงจะ

ไดรบ

สทธใ

นการ

เสนอ

ขอรบ

การส

นบสน

นทาง

การเงน

เพอ

การเกษ

ตร

•นโย

บาย

การเกษ

ตรรว

ม(C

omm

on

Agric

ultu

ral

Polic

y:C

AP)

ของส

หภาพ

ยโรป

3. ม

าตรก

ารเช

งชมช

น (C

omm

unity

-Bas

ed m

easu

res)

3.1

มาตร

การส

งเส

รมกจ

กรรม

โดย

ชมชน

•เปน

มาตร

การใ

หการ

สนบส

นนหล

ากหล

ายรป

แบบ

(ทงท

เปนต

วเงน

และ

ไมเป

นตว

เงน)

แกก

ลมเก

ษตรก

รแล

ะหรอ

ชมชน

เกษต

รโด

ยมงเนน

ใหเก

ด“ก

ารกร

ะทำาร

วมกน

”(col

lect

ive

actio

n)ท

งในร

ะดบก

ลมแล

ะชมช

นเพ

อสงเสร

มใหเ

กดกา

รผลต

สนคา

และบ

รการ

ทเปน

มตรต

อสงแ

วดลอ

มแล

ะกอใ

หเกด

ผลกร

ะทบภ

ายนอ

กเชง

บวก

แกสง

คม

•ออส

เตรเลย

•แคน

าดา

•นวซ

แลนด

ตารา

งท 2

1ปร

ะเภท

ของม

าตรก

ารสง

เสรม

การเกษ

ตรเชงพ

หภาร

กจห

รอกา

รเกษ

ตรเพ

อการ

อนรก

ษ(A

gri-E

nviro

nmen

tpo

licym

easu

res)

(ตอ)


มาตร

การ

รายล

ะเอย

ดตว

อยาง

ประเ

ทศท

ดาเน

นมาต

รการ

•เนน

การร

วมระ

บปญหา

ดานส

งแวด

ลอมใ

นระด

บชมช

นโดย

คนใน

พนท

(bot

tom

-up

appr

oach

)และ

กระบ

วนกา

รมงส

รางค

วามเ

ขาใจ

รวมก

นและ

ความ

มงมน

ของช

มชน

ในกา

รดำาเนน

การเพอ

บรรล

วตถป

ระสง

คของ

ในกา

รจดก

ารปญ

หาขอ

งในช

มชน

•ตวอ

ยางเช

นกา

รสงเสร

มจดต

งวสา

หกจช

มชนเ

พอดำา

เนนก

จกรร

มเชนกา

รทอง

เทยว

เชงอ

นรกษ

และ

สหกร

ณเก

ษตรช

มชน

เปนต

น

3.2

มาตร

การเ

สรม

(Com

plem

enta

ry

mea

sure

s)

•เปน

มาตร

การส

นบสน

นประ

เภทต

างๆ

(ทไ

มอยใ

นรปข

องตว

เงน)

ทนำา

มาใช

เพอ

สนบส

นนกจ

กรรม

เกษต

รอนร

กษเช

นกา

รสนบ

สนนท

างดา

นขอม

ลขาว

สารคว

ามร

เชงว

ชากา

รแล

ะการ

สงเส

รมกา

รเกษ

ตรใน

เชงเทค

นคกา

รผลต

ทมงส

การเกษ

ตรเชง

อนรก

ษกา

รใหก

ารสน

บสนน

เกยว

กบกา

รตดฉ

ลากแ

ละกา

รออก

ใบรบ

รองม

าตรฐ

านแก

ผลตภ

ณฑท

างกา

รเกษ

ตรทเ

ปนมต

รตอส

งแวด

ลอมเ

พอทจ

ะไดร

บราค

าทเห

มาะส

มเป

นตน

•หลา

กหลา

ยปร

ะเทศ

ทมา:

ดดแ

ปลงจ

าก ช

พกา

สงขพ

ทกษ

(256

0).

ตารา

งท 2

1ปร

ะเภท

ของม

าตรก

ารสง

เสรม

การเกษ

ตรเชงพ

หภาร

กจห

รอกา

รเกษ

ตรเพ

อการ

อนรก

ษ(A

gri-E

nviro

nmen

tpo

licym

easu

res)

(ตอ)


จากชดนโยบายขางตน การทจะขบเคลอนใหสงคมไดผลกดนชดนโยบายดงกลาวไดสำาเรจตอไปนนจำาเปนตองอาศยกลไกตางๆ เพอใหการเปลยนผานส ความยงยนเกดขนไดจรง และไมเปนเพยงการปฏบตแบบโครงการแบบแยกสวนเทานนยกตวอยางแนวทางเชน

» การเพมบทบาทของเกษตรกรโดยเฉพาะเกษตรกรรายยอยในการกำาหนดนโยบายสาธารณะดานการเกษตรในรายสาขาหรอรายพนทใหมากขนผานชองทางตางๆ ทงตามกลไกของสภาเกษตรกรและกลไกภาคประชาสงคมในเวทตาง ๆ โดยเนนการใหขอมลขาวสาร และกระบวนการมสวนรวมกอนการกำาหนดนโยบาย เนนนโยบายสาธารณะทางการเกษตรทอยบนฐานของความร ใหมากทสด พรอมสรางกลไกความรบผดตอการดำาเนนนโยบายสาธารณะทผดพลาด เพอลดชองทางการออกนโยบายเพอเออแกกลมผลประโยชนกลมใดกลมหนงลงโดยการสอสารและควบคมอาจผานทางชองทางของสภาเกษตรกร หรอแมแตสมชชาเกษตรกร รวมทงสนบสนนใหมการใชชองทางของรฐสภารวมทงสอมวลชนในการตรวจสอบถวงดลนโยบายเกษตรจากภาครฐทเขมขนมากขนฯลฯ

» การสรางองคความร และกลไกทางสถาบนทเออใหเกดการทางานระหวางหนวยงานเพอความยงยนการสรางระบบการสนบสนนการวจยแบบบรณาการและมงเปาโดยเนนกระบวนการหรอกจกรรมในการสรางโอกาสตางๆ ไมวาจะเปนโอกาสทเกษตรกรจะสามารถเขารวมสอสารกบนกวจยเพอกำาหนดโจทยวจยกอนเรมโครงการโอกาสทนกวจยจะตองมงถายทอดผลงานวจยจากระดบหองทดลองลงสระดบของการนำาไปปฏบตจรงในฟารมมากขนโอกาสทผวจยจากหลากหลายสาขาจะมสวนรวมในการทำางานวจยรวมกนในโครงการหนงเพอแกปญหาใหเกษตรกรในพนทหนงฯลฯโดยทเกษตรกรมสวนรวมในการประเมนความพอใจผลทเกดขนตอการทำางานวจยดวยดวย ซงจะทำาใหโจทยความตองการและขอจำากดในระดบพนททเกษตรกรตองเผชญสามารถมาบรรจบกบโจทยความยงยนในภาพกวางทนกวชาการและภาคประชาสงคมมความตองการได


» การสรางกลไกททาใหมตทหลากหลายของความยงยนถกสะทอนในระดบยทธศาสตรทเกยวของกบการเกษตร และยทธศาสตรทางเศรษฐกจอน ๆ มากขนกลาวคอดงจะเหนไดวาปจจบนหนวยงานราชการตางๆของประเทศไทยมแผนยทธศาสตร และคณะกรรมการชดตาง ๆ ทเกยวของกบหนวยงานของตนอยเปนจำานวนมากซงแมจะมการกลาวถงมตทหลากหลายของความยงยนทงในและนอกภาคการเกษตรและมกรรมการจากหลากหลายกระทรวงกตาม แตทายทสดการดำาเนนงานมกจะเปนไปอยางแยกสวน จนทำาใหผลลพธของความยงยนไมเกดขนและทำาใหเกดปรากฏการณทมนโยบายทขดกนเองจำานวนมาก เชน การสงเสรมการนำาเขาสารเคม และการปลกขาวโพดเลยงสตว ในขณะทกสงเสรมเรองเกษตรอนทรยและการอนรกษปาไปพรอมๆกนจงเปรยบเสมอนเปนการภายเรอในอางและทำาใหทรพยากรตางๆ ทใชในการแกปญหาถกใชไปอยางไมมประสทธภาพและไมสามารถนำาไปสเปาหมายการเปลยนผานทยงยนและDecouplingไดอยางแทจรง


เอกสารอางอง

ภาษาองกฤษAsianDevelopmentBank(2013).“Thinkingaboutwaterdifferently:

Managingthewater–food–energynexus”.MandaluyongCity,Philippines:AsianDevelopmentBank(ADB).

European Environment Agency (2011). “Europe’s environment—An Assessment of Assessments”, Copenhagen. (http://www.eea.europa.eu/publications/europes-environment-aoa).

FAO (2018).“Transforming foodandagriculture toachieve theSDGs20interconnectedactionstoguidedecision-makers”.FAO, Rome. Available at:http://www.fao.org/3/I9900EN/i9900en.pdf

Global Footprint Network (2018). “Ecological footprint”. The Share Guide: The Holistic Health Magazine and Resource Directory. <http://www. shareguide. com/Ecological.html>.

IFOAM(2018).“WorldofOrganicAgriculture2018).publishedbyFiBLandIFOAM.

IPCC(IntergovernmentalPanelonClimateChange)(2019).“Globalwarming of 1.5°C: Summary for Policymakers”, Accessed:https://www.ipcc.ch/site/assets/uploads/sites/2/2018/07/SR15_SPM_version_stand_alone_LR.pdf

Kanokkanjana, K., Cheewaphongphan, P., & Garivait, S. (2011).“Blackcarbonemission frompaddyfieldopenburning inThailand”.IPCBEEProc,6,88-92.

OECD(2011).“Towardsgreengrowth”.Paris:OECD.OECD(2014).“GreenGrowthIndicatorsforAgriculture:APreliminary

Assessment”,OECDGreenGrowthStudies,OECDPublishing.


Patel,Raj(2007).“StuffedandStarved:TheHiddenBattlefortheWorldFoodSystem”.MelvilleHouse;2RevExpEdition(June5,2012).

Poapongsakorn,Nipon&Ruhs,Martin&Tangjitwisuth,Sumana.(1998).“ProblemsandOutlookofAgricultureinThailand.”ThailandDevelopmentResearchInstituteQuarterlyReview.13.

Poapongsakorn,Nipon.(2011).“R&DandPerformanceoftheThaiAgriculture and Food Processing Industry: The Role ofGovernment,AgribusinessFirms,andFarmers.”Agricultural Development, Trade & Regional Cooperation in Developing East Asia,401-475.

Stevens, C. (2011) Agriculture andGreen growth. Report to theOECD.

Tambunlertchai, Suchanan (2004). “The Government’s HelpingHand:AStudyofThailand’sAgriculturalDebtMoratorium”,Senior Honors thesis, Department of Economics, HarvardCollege,Massachusetts.

Waleerat, Suphannachart (2009). “ResearchandProductivity inThai Agriculture.” DepartmentalWorking Paper 2009-11,Arndt-CordenDepartmentofEconomics,AustralianNationalUniversity.

WWF (2018), “Living Planet 2018”. Accessed: https://www.footprintnetwork.org/content/uploads/2018/10/LPR-2018-full-report.pdf


ภาษาไทยกระทรวงเกษตรและสหกรณ(2555).“ยทธศาสตรการเปลยนแปลงภมอากาศ

ดานการเกษตรปพ.ศ.2556-2559”.กระทรวงเกษตรและสหกรณ(2560).“ยทธศาสตรเกษตรและสหกรณ20ป

(พ.ศ.2560-2579)”.กระทรวงเกษตรและสหกรณ(2560).“ยทธศาสตรการพฒนาเกษตรอนทรย

แหงชาต(พ.ศ.2560-2564)”.กรรณการ กจตเวชกล (2561). “แบนสารเคมทางการเกษตรในไทย ทำาไม

ยาก”. https://waymagazine.org/agro-chemical-ban-thai/. 5กนยายน2561.

กฤดกร เผดมเกอกลพงศ (2555). “พระราชบญญตแขงขนทางการคาพ.ศ.2542และการผกขาดในภาคเกษตร:กรณศกษาตลาดไขไก”.ชดหนงสอการสำารวจองคความรเพอการปฏรปประเทศไทย.คณะทำางานเครอขายวชาการเพอการปฏรปคณะกรรมการสมชชาปฏรป.

กงกรนรนทรกลณอยธยา(2558).“บทบาทของบรรษทตอระบบเกษตรกรรมและอาหาร”.เอกสารประกอบการประชม.‘ความมนคงทางอาหาร:ในวกฤตการเมองและเศรษฐกจ’. วนท 8-9 กรกฎาคม 2557. อาคารวชรานสรณคณะเกษตรมหาวทยาลยเกษตรศาสตร.

เกรกปนเหนงเพชรและคณะ(2552).“ผลกระทบของภาวะโลกรอนตอการผลตขาว ออย มนสำาปะหลง และขาวโพดของประเทศไทย”. คณะเกษตรศาสตรมหาวทยาลยขอนแกน:ขอนแกน.

เกยรตศกดยงยน(2559).“สถานะความมนคงทางอาหารชมชนไทยผลการศกษาระดบชมชนป2559”.เอกสารประกอบการประชม.สมชชาความมนคงทางอาหาร2559:ภมอากาศการลงทนขามชาตและจนตนาการสยามทยงยนเปนธรรม. 17-18ตลาคม2559, สถาบนวจยจฬาภรณ,กรงเทพมหานคร.

เขมรฐเถลงศรและสทธเดชพงศกจวรสน.(2555).“ขาวโพดเลยงสตวกลไกสความเหลอมลำาในระดบทองถน กรณศกษา: หวงโซการผลตขาวโพด


เลยงสตวอ.เวยงสาจ.นาน”.http://www.econ.chula.ac.th/public/publication/project/Poli/Corn_animals_kamrat_sitid.pdf

เครอขายเตอนภยสารเคมกำาจดศตรพช(Thai-PAN)(2559).“ผลการเฝาระวงสารเคมกำาจดศตรพชตกคางในผกและผลไมประจำาป2559”.

เครอขายเตอนภยสารเคมกำาจดศตรพช (Thai-PAN) (2560). “สถานการณการนำาเขาสารเคมกำาจดศตรพชการใชและการตกคางในผลผลต”.การประชมวชาการเพอเตอนภยสารเคมกำาจดศตรพชประจำาป2559.“ฟนตนนำาใหปลอดพษ สรางระบบอาหารใหปลอดภย”ณ ศนยประชมสถาบนวจยจฬาภรณกรงเทพฯ.

จารมาศเมฆสมพนธ(2557).“กวกฤตปลาทดวยฐานความรของสงคมไทย”.สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

จามะรเชยงทอง.(2557).“ชนบทไทย:จากอดตสอนาคต”.เชยงใหม:แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะทด (นสธ.) สถาบนศกษานโยบายสาธารณะมหาวทยาลยเชยงใหม.

จรสรณ สนตสรสมบรณ และคณะ (2555). “การลดขนาดแบบจำาลองภมอากาศโลกเพอการศกษาผลกระทบการเปลยนแปลงภมอากาศตอการผลตขาวของประเทศไทย”.สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

ชญาน ชวะโนทย และสฤณ อาชวานนทกล (2562). “พฤตกรรมและสถานการณทางการเงนของครวเรอนทปญหาหนสน”.รายงานวจยฉบบสมบรณ. เสนอตอ สำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส.)และมลนธชวตไท(LocalAct)ภายใตโครงการพฒนาตนแบบการปรบตวของชาวนาทมปญหาหนสน สการผลตอาหารทยงยน เพอวถชวตสขภาวะ.

ชพกา สงขพทกษ (2560). “การเกษตรเชงพหภารกจ: แนวคดมาตรการการเกษตรเชงอนรกษเพอการพฒนาอยางยงยน และการเจรญเตบโตสเขยวของประเทศไทย”, สถาบนคลงสมองแหงชาต กระทรวงศกษาธการ”.


ชลบนนาค(2561).“การเกบคานำาในรางพระราชบญญตทรพยากรนำา:มมมองและขอเสนอทางเศรษฐศาสตร”. งานสมมนาวชาการประจำาป2561,คณะเศรษฐศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ชลตาบณฑวงศ.(2556).“ขาวและชาวนาไทยในกระแสการเปลยนแปลง”.ในสมมนาวชาการคนขาวนาควายในวฒนธรรมเอเชยตะวนออกเฉยงใตวนท10กนยายน2556.กรงเทพฯ:คณะสงคมวยาและมานษยวทยามหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ณชฎาคงศร(2560).“จากMDGsสSDGsเปาหมายการพฒนาทเปลยนไปเพอความยงยน”. https://www.sdgmove.com/2017/08/13/mdgstosdgs/

ณฐพงษพฒนพงษและคณะ(2555).“โครงการการศกษากลไกการบรหารจดการความเสยงของภาคสวนเกษตรตอสภาวะอากาศรนแรงโดยระบบประกนภยพชผล: กรณศกษาระบบเพาะปลกขาว”. สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

ณฐพงษพฒนพงษ(2561).“การวเคราะหการใชทรพยากรของภาคการผลตไทยทสงตอไปยงหวงโซอปทานการผลตโลก”. งานสมมนาวชาการประจำาป2561,คณะเศรษฐศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตร.

ดวงมณ เลาวกล. (2556).“การกระจกตวของความมงคงในสงคมไทย”.ในรายงานวจยฉบบสมบรณ โครงการ“สสงคมไทยเสมอหนาการศกษาโครงสรางความมงคงและโครงสรางอำานาจเพอการปฏรป” (บทท2).ศาสตราจารยกตตคณดร.ผาสกพงษไพจตรศนยศกษาเศรษฐศาสตรการเมอง คณะเศรษฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย สนบสนนโดยสำานกงานกองทนสนบสนนการวจย สำานกงานคณะกรรมการการอดมศกษาและจฬาลงกรณมหาวทยาลย,พฤศจกายน2556.

เดอนเดนนคมบรรกษและเสาวลกษณชวสทธยานนท(2549).“โครงการปรบปรงการแขงขนของประเทศ”.พมพครงท1.กรงเทพฯ:สถาบนวจยและพฒนาประเทศไทย


ธนวาจตตสงวน (2543). “การพฒนาการเกษตรแบบยงยน :บทวเคราะหจากปจจยทางเศรษฐกจและสงคม”. ระบบเกษตรเพอการจดการทรพยากรและพฒนาองคกรชมชนอยางยงยนรายงานการสมมนาระบบเกษตรแหงชาตครงท1กรงเทพฯ15-17พ.ย.2543.

นนทนชหมอน(2556).“เกษตรพนธสญญาภาพรวมและบทสำารวจประเดนปญหาในประเทศไทย”. การสำารวจองคความร เ พอการปฏรปประเทศไทย.กรงเทพฯ:เปนไท.

นนทนชหมอน(2562).“งานศกษาวเคราะหชองวาง(GapAnalysis)ของงานวจยและแนวทางถายทอดองคความรจากงานวจยดานการเกษตรเทคโนโลยชวภาพ และอาหารของประเทศในอนาคต”. เสนอตอสำานกงานบรหารและพฒนาองคความร(องคการมหาชน).

นนทนชหมอน(2556).“ระบบเศรษฐกจอาหารกบความเปนธรรม”.บทความประกอบการเสวนา“ความเปนธรรม:ตางมมมองวชาการ”.เครอขายวชาการเพอสงคมเปนธรรม(JuSNet).วนพฤหสบดท9มนาคม2560.หอง414คณะนตศาสตรมหาวทยาลยธรรมศาสตรทาพระจนทร.

นนทนชหมอนและชญาณเชาวะโนทย.(2558).“คณภาพชวตคนชนบทไทย: ปจจยขบเคลอนและการเปลยนแปลงคณภาพชวต”. นำาเสนอในการสมมนาทางวชาการประจำาป2558ครงท38 เรอง“เหลยวหลงแลหนาเศรษฐกจสงคมไทยในวาระ100ปอาจารยปวย”วนพฤหสบดท29ตลาคม2558.หอประชมศาสตราจารยสงเวยนอนทรวชยอาคารตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย.

เบญจวรรณฤกษเกษม(2557).“อนาคตเกษตรกรรมไทย”.เชยงใหม:แผนงานสรางเสรมนโยบายสาธารณะทด (นสธ.) สถาบนศกษานโยบายสาธารณะมหาวทยาลยเชยงใหม.

ประชาคมวชาการและเครอขายนกวชาการ (2561).“สมดปกขาวเรองขอเทจจรงทางวทยาศาสตรและหลกฐานเชงประจกษของสารเคมการจดศตรพช 3 ชนด มผลกระทบตอสขภาพและสงแวดลอม: พาราควอตคลอรไพรฟอสและไกลโฟเซต”.


ประภาสปนตบแตง(2552).“โฉนดชมชนและการคมครองพนทเกษตรกรรม”,กรงเทพธรกจออนไลน24ม.ย.52

ปรชา เปรมปร (2559).“ขอเสนอยกเลกและจำากดการใชสารเคมกำาจดศตรพชทมพษรายแรง3ชนด”.การประชมวชาการเพอ เตอนภยสารเคมกำาจดศตรพชประจำาป2559.“ฟนตนนำาใหปลอดพษสรางระบบอาหารใหปลอดภย”. 8 พฤศจกายน 2559. ณ ศนยประชมสถาบนวจยจฬาภรณกรงเทพฯ.

ปาสาละ(2556).“การวเคราะหการจดการหวงโซอปทานของขาวโพดอาหารสตวเพอสงเสรมการจดการลมนำาอยางยงยนในจงหวดนาน”.โครงการวจย. โดยความร วมมอระหวางสานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) และสำานกงานโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต(UNEP).

พงษเทพ วไลพนธ (2557). “หอยนางรมสราษฎรธาน : ความเสยงทตองเตรยมรบ”.สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

ไพลนกตตเสรชย(2561).“โลกาภบาลมาตรฐานอาหาร:กรณศกษามาตรฐานขาวอนทรยไทย”. วทยานพนธ ปรญญารฐศาสตรดษฎบณฑต. คณะรฐศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย.

ภทรยานวลใย(2562).“ทำาไมตองเผาออย?”.ธนาคารแหงประเทศไทย.มลนธเกษตรรกษสงแวดลอม(2561).“ขาวโพดเลยงสตวสถานการณการเผา

และแนวทางจดการเศษวสดเหลอใชทางการเกษตร”.เอกสารนำาเสนอ.http://www.aecth.org/upload/13823/Q8ru0PsGgR.pdf

มลนธสายใยแผนดน/กรนเนท(2559).“ภาพรวมสถานการณเกษตรอนทรยไทย 2559”. https://www.greennet.or.th/ภาพรวมสถานการณเกษตรอ-2

รงสรรคธนะพรพนธและอานนทกาญจนพนธ(2552).“โลกาภวฒนทองถนภวตนนโยบายภวฒน”ชดความรทวไปเกยวกบนโยบายสาธารณะดานการพฒนา.แผนงานสรางเสรมการเรยนรกบสถาบนอดมศกษาไทย


เพอการพฒนานโยบายสาธารณะทด (นสธ.). สถาบนศกษานโยบายสาธารณะมหาวทยาลยเชยงใหม.

รำาไรลำาเจยก(2558).“การเผาซงขาวโพด:ปญหาหมอกควน”.สำานกวชาการสำานกงานเลขาธการวฒสภา.ปท5ฉบบท18กรกฎาคม2558.

วฑรย เลยนจำารญ (2554). “บทบาทของบรรษทเกษตรและอาหารกบการเปลยนแปลงชนบทและสงคมไทย”,มลนธชววถ.เวบไซต:http://www.biothai.net/node/10889

วโรจนณระนอง.(2542).“ความเสยงและภมคมกนในภาคเกษตรกรรมของไทย”. บทความประกอบการสมมนาประจำาป สถาบนวจยและการพฒนาประเทศไทยเรองเศรษฐกจพอเพยงวนท18-19พฤศจกายน2542.ชลบร:สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย.

สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย(2559).“ภาวะหนสนเกษตรกรและแนวทางการปรบปรงศกยภาพการดำาเนนงานของกองทนในกำากบดแลของกระทรวงเกษตรและสหกรณ”. รายงานทดอารไอ ฉบบท 122พฤศจกายน2559.

สมชายบญประดบ,สกจรตนศรวงษ,วนยศรวต,ปรชากาเพชร,แคทลยาเอกอน,วภารตนดำารเขมตระกล,อสระพทธสมมา,และเกรกปนเหนงเพชร(2552).“ผลกระทบของภาวะโลกรอนตอการผลตพชไรหลกสามชนดของประเทศไทย”.วารสารวจยมข.14(7):626-649.

สมพร อศวลานนท (2555). “การประเมนผลกระทบทางเศรษฐศาสตรของการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศโลกตอการผลตขาวในประเทศไทย”.สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

สมพรอศวลานนท(2555).“1ปกบนโยบายเศรษฐกจของรฐบาล:นโยบายดานการเกษตร”. ไฟลนำาเสนอ, การประชมทางวชาการดานเศรษฐศาสตร . จดโดยคณะกรรมการสภาวจยแหงชาต สาขาเศรษฐศาสตรสำานกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต,วนท7สงหาคม2555.


สายณห สดด และคณะ (2554). “ความแปรปรวนและการเปลยนแปลงภมอากาศในภาคใตของประเทศไทยทมผลตอการผลตยางพารา”.สำานกงานกองทนสนบสนนการวจย(สกว.).

สำานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2561).“ขอมลตวชวดปรมาณการปลอยกาซเรอนกระจกแยกรายสาขา”.http://www.onep.go.th/env_data/2016/01_73/

ศภวจน ร งสรยะวบลย และร งนภา โอภาสปญญาสาร (2562). “การเปลยนแปลงเทคโนโลยและการเพมผลตภาพของเศรษฐกจไทย”. งานสมมนาวชาการประจำาป 2562, คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.

องคการแรงงานระหวางประเทศ (2561). “สทธจากเรอสฝง: ขอคนพบจากงานวจยขอมลพนฐานเกยวกบแรงงานประมงและอาหารทะเลในประเทศไทย”.องคการแรงงานระหวางประเทศ(ILO).

อดศรอศรางกลณอยธยา,โสภณชมชาญ,อภวฒนรตนวราหะ,กรรณการธรรมพานชวงค,และพศสมมถม(2552),“การใชอทธพลในการเขาถงทรพยากรทดนและปาไม”,สถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย,การสมมนาวชาการประจำาป2552เรองการปฏรปเศรษฐกจเพอความเปนธรรมในสงคมวนท25-26พฤศจกายน2552ณเซนทาราแกรนดและบางกอกคอนเวนชนเซนเตอรเซนทรลเวลด.

อดศกดศรสรรพกจ(2554).“(ราง)ขอเสนอการปฏรประบบการประกนความเสยงของเกษตรกร”. คณะกรรมการปฏรปประเทศไทย. วนท 2พฤษภาคม2554.


แหลงอางองจากเวบไซต

http://www.measwatch.org/writing/3546https://climatecommercial.wordpress.com/2011/11/09/in-focus-

water-energy-food-nexus-report/http://www.teebweb.org/sdg-agrifood/annex-3/https://scalingupnutrition.org/nutrition/nutrition-and-the-

sustainable-development-goals/เครอขายเตอนภยสารเคมกำาจดศตรพช(Thai-PAN)(http://www.thaipan.

org/info/stat)

Documents

สารบัญ - WordPress.com · สารบัญรูปภาพ (ต่อ) สารบัญรูปภาพ (ต่อ) ภาพที่ 24สถิติปริมาณผลจับปลาทูจากเขตอ่าวไทยและอันดามัน