Embed Size (px)
Citation preview
คมอสงแวดลอมศกษา
“นทานธรรมชาต:เลาความรสบตอกนไป”
STORIES ENVI 3 Countries-THAI-cover.indd 1 2/1/2559 BE 17:39
STORIES ENVI 3 Countries-CAMBODIA-cover.indd 2 2/12/2559 BE 18:04
คมอสงแวดลอมศกษา
“นทานธรรมชาต:เลาความรสบตอกนไป”
สารบญ ค�ำน�ำ
บทท ๑ บทน�ำ
บทท ๒ นกเคำแมวกบฟำน (The Owl and the Deer)
บทท ๓ ประวตเมองแกวเสมำ (History of Keo Seima District)
บทท ๔ ผำแดงนำงไอ (Pha-Daeng and Nang Ai)
บนทกถงครผสอนหรอวทยำกรกระบวนกำร
๔
๖
๑๕
๒๑
๓๑
ค�าน�า ในดนแดนลมแมน�ำโขงชวตผคนลวนสมพนธกบธรรมชำตเปนพนฐำน ถอยค�ำ ภำษำ ต�ำนำน นทำน ตลอดจนเรองเลำตำงๆ ในชมชนจงเกยวพนกบแมน�ำ ปำไม หรอธรรมชำตรอบๆ ตว โดยคนในชมชนสรำงสรรคเลำขำนสบตอกนมำจำกคนรนหนงสคนอกรน เรองเลำพนบำนเหลำนมบทบำทในกำรสอนไมใหมกำรเกบโกยผลประโยชนทรพยำกรธรรมชำตมำกเกนไป แตในโลกปจจบนทเรำมงพฒนำทำงเศรษฐกจมำกขนสงผลท�ำใหสงแวดลอมเสอมโทรมลง ขณะควำมรทองถนเกยวกบทรพยำกรธรรมชำตทเลำสบตอกนมำผำนเรองเลำสอสำรควำมคดในกำรปกปองธรรมชำตนนกแทบจะหำยสนไปดวยเชนกน หนงสอคมอสงแวดลอมศกษำ “นทำนธรรมชำต: เลำควำมรสบตอกนไป” เลมเลกๆ นจดพมพขนทงเปนภำษำไทย ภำษำลำว และภำษำเขมร ภำยใต “โครงกำรเครองมอกำรสอนดำนสงแวดลอมศกษำ” (The Environmental Teaching Materials Project) ด�ำเนนกำรโดยองคกำร Mekong Watch ประเทศญปน ไดหยบยกเอำเรองเลำของผคนทบนทกไวกอนหนำนจำก “โครงกำรเรองเลำของผคน” (The People’s Story Project) ซงด�ำเนนกำรในป ๒๕๕๗ โดยองคกำร Mekong Watch รวมกบเครอขำยไดท�ำงำนบนทกต�ำนำน นทำนพนบำน สภำษตค�ำพงเพยและเรองเลำเกยวกบธรรมชำต ผคน และสรรพสตว จ�ำนวนหนงแลวคดเลอกมำแปลจำกภำษำทองถนเปนภำษำองกฤษแลวจดพมพเปนหนงสอชอ“Plants, Animals, Salt and Spirits: How People Live with and Talk about the Environment in Rural Cambodia, Laos and Thailand” (เกลอ พชพรรณ สรรพสตว และดวงวญญำณ: เรองเลำของผคนทองถนในประเทศกมพชำ ลำว และไทย) โดยพยำยำมท�ำควำมเขำใจใหลกซงถงคณคำอนเปนเนอแทของภมควำมรและประเพณปฏบตในกำรใชทรพยำกรธรรมชำตของผคนทองถนใน ๓ ประเทศลมน�ำโขง ไดแก ประเทศไทย ลำว และกมพชำ ทำนสำมำรถดำวโหลดหนงสอดงกลำวไดทำงเวบไซต http://www.mekongwatch.org/PDF/Booklet_PeopleStory.pdf คณะผจดท�ำตระหนกวำควำมรทองถนและประสบกำรณของผคนในทองถนเกยวกบกำรใชทรพยำกรธรรมชำตทปรำกฏในเรองเลำนำนำ นน มหลกคดเรองควำมสมพนธทเหมำะสมระหวำงมนษยและกำรใชประโยชนธรรมชำต ซงสำมำรถน�ำมำประยกตเปนคมอกำรเรยนรดำนสงแวดลอม จงไดคดเลอกนทำน ต�ำนำน เรองเลำทชมชนเลำเพอใชสบทอดควำมร ควำมคดในกำรดแลจดกำรทรพยำกรทองถนใหดยงขน มำใชในกำรสอสำรควำมรเรองกำรใชและดแลรกษำธรรมชำต ตลอดจนค�ำอธบำยเรองควำมหลำกหลำย ควำมอดมสมบรณของทรพยำกรในธรรมชำตผำนเรองเลำตำงๆ ไปยงผสนใจผำนหนงสอเลมเลก ๆ น คณะผจดท�ำ พฤศจกำยน ๒๕๕๘
4
บทท ๑ บทน�า
5
ชวตคนเรา ยนยำวมำไดดวยทรพยำกรธรรมชำต มปำไม สำยน�ำหลอเลยง
ดงเรองเลำ ในนทำน ต�ำนำนพนบำนมำกมำยทมกมแกนเปนเรองธรรมชำต เรองเหลำนไดเลำสบตอ
มำจำกอดตจวบจนปจจบน อยำงไรกตำมปจจบนนทมประชำกรเพมมำกขนพรอมๆ กบกำรพฒนำ
เศรษฐกจสมยใหมท�ำใหเกดปรำกฏกำรณกำรท�ำลำยธรรมชำต สำยน�ำ และปำเขำเกดขนในทก
หวระแหง ในเวลำเดยวกนคนเรำกคนเคยกบโทรทศน โทรศพทมอถอ และเครองมอสอสำรอนๆ แต
โอกำสจะไดฟงเรองเลำจำกปยำตำยำยทเลำสบตอกนมำจำกปยำตำยำยของทำนอกทอดหนงกลดนอย
ลงเรอยๆ แลวพวกเรำเคยรสกเศรำบำงไหมถำในอนำคต สรรพสตว พชพรรณ ในแมน�ำ ในปำเขำ
รอบๆ ตวเรำจะสญหำยไป พรอมๆ กบเรองเลำนำนำ กสญสนไปจำกชมชนดวยเชนกน
หนงสอคมอสงแวดลอมศกษำ “นทำนธรรมชำต: เลำควำมรสบตอกนไป” เลมนไดน�ำเอำ
นทำนพนบำนทเคยเลำกนในชมชนลมน�ำโขง มำรวบรวมไว และทดลองก�ำหนดกจกรรมกำรเรยน
กำรสอน ส�ำหรบนกเรยนระดบชนประถมศกษำ และระดบชนมธยมศกษำตอนตน ซงคณะผจดท�ำ
ปรำรถนำท�ำขนเพอใหคร หรอวทยำกรกระบวนกำร ผปกครองหรอคนทไดอำนเรองเลำเหลำนได
น�ำไปใชเปนสอในกำรสอนเพอใหเกดมขอถกเถยงแลกเปลยนควำมเหนกบเดกและเยำวชนเกยวกบ
ธรรมชำตรอบตวเขำ
หวงเปนอยำงยงวำเมอทำนไดอำนและน�ำเนอหำ วธกำร และเรองเลำในหนงสอนไปฝก
ปฏบตกำรดำนสงแวดลอมศกษำโดยใชนทำนเปนเครองมอแลว ทำนจะมแรงบนดำลใจ กลบไปยง
ทองถนตวเองเพอไปขอฟงนทำนจำกพอแมปยำตำยำย หรอคนเฒำคนแกในชมชน เสำะหำนทำนท
เลำสบตอกนมำจนปจจบน คณะผจดท�ำมควำมยนดเปนอยำงยงหำกหนงสอเลมเลกๆ นจะชวย
ชกชวนเรำคดกนใหลกซงถงธรรมชำตและสงแวดลอมรอบๆ ตวเรำ
6
บทท ๒ นกเคาแมวกบฟาน
(The Owl and the Deer)
7
“ทเมองปากแบง แขวงอดมไชย ภำคเหนอของประเทศลำว ชำวขม
เปนชนพนถนทมประชำกรจ�ำนวนมำกทสดในบรรดำกลมชนพนถนทอำศยอยในประเทศลำวใน
ปจจบน ชำวขมเลำวำพวกเขำอำศยอยทนมำยำวนำน ด�ำเนนชวตดวยกำรท�ำกำรเกษตร โดยปลก
ขำวไรในไรหมนเวยน พรอมทงกำรเกบหำของปำลำสตวในปำ และกำรจบปลำในแมน�ำ
แมเฒำทอบ (Auntie Toop) อำศยอยในบำนจอมแลงนอย เมองปำกแบง แมเฒำเปน
นกเลำเรองเกำแกในชมชน ตอนนแกแกชรำเกนทจะออกไปท�ำงำนหนกในไร แมเฒำใชเวลำแตละวน
ดแลเดกๆ เลยงไก และเกบหำผกในปำใกลๆ หมบำน
เรองเลำเกำๆ ทแมเฒำเลำนนมกจะเปนเรองทพดถงพชพรรณและสตวหลำกหลำยชนด
และนทำนทจะเลำตอไปนมชอเรองวำ “นกเคำแมวกบฟำน”๑ เปนเรองทสตวปำหลำยอยำง ไดแก
นกเคำแมว หรอ นกฮก, ฟำน หรอ เกง, ชำง, ง, คำงคำว รวมทงสตวเลยงอยำงไก หม ซงทงหมด
อยรวมกนกบคน แมกระทงเงอกง (สตวในต�ำนำนของชำวขมมลกษณะคลำยง) นอกจำกนในเรอง
ยงปรำกฏตนกลวยทเจรญเตบโตในปำ ฟกทองทเกดขนในไรหมนเวยน ในนทำนพนบำนของชำวขม
เรองนผฟงจะไดประสบกำรณเรองกำรรบรโลกรอบตวของชำวขม กลมชนผซงสมพนธแนนแฟนกบ
ธรรมชำตและสงแวดลอม ปำไม สำยน�ำ อนเปนธรรมชำตซงมคณกบชวตพวกเขำ
เรองรำวมอยวำ วนหนงเจำนกเคำแมวชวนเจำฟำนไปหำปลำดวยกน ทงสองไปถงแมน�ำ
แลวเจำนกเคำแมวกรบเลอกท�ำเลหำปลำอยทบรเวณทล�ำน�ำแคบๆ ไหลผำนขณะทเจำฟำนกลบเลอก
บรเวณเวงน�ำกวำงใหญกวำหำปลำ ทงสองใชไซ๒ วำงดกปลำจำกสำยหวยท�ำเลทตวเองเลอก เจำฟำน
จบไดปลำมำกมำย รวมทงกงกงและสตวน�ำอนๆ ขณะทเจำนกเคำแมวจบอะไรไมไดเลย พอสำย
เจำนกเคำแมวรสกหวมำกแตไมมอะไรกนจงหนไปบอกเจำฟำนวำ
“นเจำฟำนเอย! หำกเจำขนเหนอไปอกคงน�ำหนงเจำจะจบปลำไดมำกกวำนอก”
“จรงหรอ! งนขำจะขนไปทำงเหนอสกพกแลวจะกลบลงมำ” เจำฟำนบอกพรอมเดนขนไป
ทำงเหนอของล�ำน�ำพรอมทงปลำทจบไดไวทคงน�ำเดม
เมอเจำฟำนเดนไปลบตำไปเจำนกเคำกยองมำแอบกนปลำทเจำฟำนจบไดจนหมด ครนเมอ
เจำฟำนกลบมำทเดมไมเหนปลำทตวเองอตสำหจบไดเหลออยเลย ยกเวนกงทเจำนกเคำแมวไมไดกน
เขำไปจงรวำตวเองถกหลอก เจำฟำนโกรธจนเตนกระทบเทำเรำๆ แลวบงเอญเทำไปเหยยบเถำฟกทอง
จนลกฟกทองลกใหญหลดจำกขวกลงลงเนนตรงแนวลงไปชนหมอน�ำเดอดบนเตำไฟของยำยเฒำคนหนง
๑ ฟำน หรอ กวำงฟำน หรอ เกง เปนกวำงขนำดเลก ล�ำตวสน�ำตำลเขม ใตทองสน�ำตำลแซมขำว ตวผมเขำ ตวเมย
ไมมเขำ เขำสนกวำเขำกวำงทวไป๒ เครองมอจบปลำทท�ำจำกไมไผและเถำวลย
8
น�ำเดอดๆ หกคว�ำลงลวกขำของยำยเฒำ...
ยำยเฒำตองเดอดรอนเจบปวดเพรำะน�ำรอนลวก
จงตกลองทอยใกลๆ เจำไก...เจำไกมนตกใจตน
เสยงกลองวงไปรองกระตำกเสยงดงลนและ
เตะคนไถจนลมไถลทบเจำง...เจำงผวำตนตกใจ
แทบคลงจงเลอยไปมำบนรงมดจนรงมดพงทลำย
เหลำมดปลวกทอำศยอยในรงแตกตนวงกรกน
ขนมำแลวไตไปกดปำกเจำหมทนอนอยขำงๆ
จอมปลวก เจำหมทงเจบทงคนพยำยำมสลดมด
ออกจำกปำกจงถไถปำกและตวไปกบตนกลวย
จนตนกลวยลมลงท�ำใหคำงคำวทนอนหลบอย
บนตนกลวยตกใจบนหนดวยควำมตนตระหนก
จนบนหลงเขำไปในหของชำง เจำชำงตนตกใจจงเตะกงไมทหกลงมำบนพนจนลอยไปทมลกตำของ
ลกเงอกงตวนอยๆ ตวหนงทก�ำลงวำยน�ำอยในแมน�ำ แมเงอกงตกใจไดยนเสยงลกนอยรองไหจงรบ
พงตรงมำหำลกอยำงตนตระหนก พรอมรองถำมออกมำวำ
“โอย! ลกรกของแมเกดอะไรขนกบเจำหนอ”
“กงไมลอยมำทมดวงตำของขำ” เจำเงอกงนอยตอบ
“เจำกงไมท�ำไมเจำจงมำเจำะดวงตำลกขำ” แมเงอกงนอยถำมกงไม
“เพรำะชำงเตะ ขำจงลอยมำ” เจำกงไมบอก
“เจำชำง ท�ำไมเจำจงเตะกงไม”
“ขำตนตกใจ...เพรำะเจำคำงคำวบนเขำมำในหของขำ” เจำชำงบอก
“เจำคำงคำว...ท�ำไมจงบนเขำมำในหชำง”
“ขำตกใจเพรำะตนกลวยทขำนอนหอยหวอยลมลงมำ” เจำคำงคำวบอก
“ตนกลวยใยเจำจงลมลงมำ”
“เพรำะเจำหมถไถชนขำจนลมลง” ตนกลวยบอก
“เจำหมท�ำไมเจำจงถไถชนตนกลวยจนลม”
“เพรำะเจำมดเจำปลวกกดปำกของขำ” เจำหมฟองบำง
“มด ปลวก ท�ำไมพวกเจำจงกดปำกเจำหม”
“เพรำะเจำงเลอยมำท�ำลำยรงของพวกขำ” บรรดำมดปลวกบอก
“เจำงท�ำไมเจำจงเลอยท�ำลำยรงมดปลวก”
“ขำตกใจเพรำะคนไถลมทบตวขำ” เจำงบอก
9
“เจำคนไถ...ท�ำไมจงลมทบง”
“เพรำะเจำไกเตะขำ” เจำคนไถบอก
“เจำไก...ท�ำไมเจำจงเตะง”
“ขำตกใจเพรำะยำยเฒำตกลองเสยงดง” เจำไกบอก
“ยำยเฒำท�ำไมเจำตกลองเสยงดง”
“ขำเจบ...เพรำะหมอตมน�ำคว�ำจนน�ำรอนลวกขำขำ”
“เจำหมอน�ำรอนท�ำไมเจำจงคว�ำ”
“เพรำะเจำฟกทองกลงมำชนขำ” เจำหมอน�ำรอนบอก
“เจำฟกทองท�ำไมเจำจงกลงมำชนหมอน�ำรอน”
“เพรำะเจำฟำนเหยยบย�ำเถำของขำ” เจำฟกทองวำ
“เจำฟำนท�ำไมเจำจงเหยยบย�ำเถำฟกทอง”
“ขำโกรธเพรำะเจำนกเคำแมว ขโมยกนปลำของขำกนจนหมด” เจำฟำนตอบ
ทสดแมเงอกงกมำถงเจำนกเคำแมวและถำมวำ “เจำนกเคำแมวท�ำไมเจำขโมยกนปลำ
ของเจำฟำน” เจำนกเคำแมวไมอำจจะคดหำค�ำตอบทด ไดแตมองรอบๆ ดวยดวงตำโตๆ ของมน
ฝำยแมเงอกงจงวำ “เจำตองถกลงโทษ เพรำะเจำท�ำใหดวงตำลกขำบอด ขำจะควกลกตำเจำไปใส
แทนตำลกขำ” วำแลวแมเงอกงกควกลกตำของนกเคำแมวออกไปใสแทนดวงตำของเงอกงนอย
แลวน�ำเอำเมลดผลไมชนดหนงมำใสตำนกเคำแมวแทน ดวยเหตนเองทท�ำใหเจำนกเคำแมวเจำเลห
มดวงตำปดโปนและไมอำจมองเหนไดในเวลำกลำงวนแตมองเหนไดเฉพำะเวลำกลำงคนนบตงแต
นนมำ
9
10
๑. กจกรรมสงแวดลอมศกษาจากเรองนกเคาแมวกบฟานส�าหรบนกเรยนระดบชนประถมศกษาปท ๑-๔
เปาหมาย
• นกเรยนตระหนกถงควำมหลำกหลำยของพชพรรณและสรรพสตวรอบๆ ตว
• นกเรยนไดพฒนำควำมรสกใกลชดกบพชพรรณและสตวนำนำชนดรอบตวอนจะปลกฝง
ควำมรกและควำมตองกำรทจะดแลพชพรรณและสรรพสตวในธรรมชำต
กจกรรมท ๑ (ใชเวลาประมาณ ๓๐-๔๐ นาท)
๑. ชวนเดกๆ คยถงพชและสตวรอบๆ ตวแลวถำมวำเดกๆ ชอบสตว หรอพชชนดไหนบำง
โดยใหเดกพดน�ำเสนอตอเพอนๆ ปำกเปลำหรอวำดเปนภำพมำน�ำเสนอกได
๒. เลำนทำนใหเดกๆ ฟงโดยแนะน�ำเดกๆ วำก�ำลงจะเลำเรองทเกยวกบสตวและสงมชวต
ใหเดกๆ ตงใจฟงใหดวำมสตวอะไรอยในเรองบำง แลวกเลำหรออำนนทำนเรองนกเคำแมวกบฟำน
ดวยน�ำเสยงดงฟงชดเจน
๓. เมอเลำนทำนจบลงแลวใหถำมวำเดกๆ จ�ำไดไหมวำมสตวและสงมชวตชนดใดบำงท
ปรำกฏอยในนทำนเรองนกเคำแมวกบฟำน แลวเขยนชอสตวหรอสงมชวตทเดกๆ จ�ำไดลงบนกระดำน
หำกมสตวหรอสงมชวตบำงชนดทเดกๆ ไมไดพดถง ครอำจจะพดและเขยนชอสตวนนเพมเตมลงบน
กระดำนโดยคยวำ “ครคดวำมเจำตว...(ชอสตวหรอสงมชวตทเดกลมบอก)...อยในเรองดวยนะใชไหม”
เพอกระตนใหเดกๆ ชวยกนนกถงสตวและสงมชวตทปรำกฏอยในเรองใหครบถวน
๔. ถำมเดกๆ ตอไปวำมสงมชวตหรอสตวทปรำกฏในนทำนเรองนกเคำแมวกบฟำนอำศย
อยใกลๆ หมบำนของเรำบำงไหม อำศยอยทไหน และใหบอกชอสตว หรอสงมชวต ทเหมอนกบใน
นทำนแลวเขยนหรอวำดรปลงในกระดำน
๕. ถำมเดกๆ ตอไปอกวำนอกจำกสตวหรอสงมชวตทเหมอนในนทำนแลว มสตวหรอ
สงมชวตอนๆ ทสำมำรถพบเหนไดรอบๆ ชมชนหรอหมบำนเรำบำงไหม แลวเขยนรำยชอสตวหรอ
สงมชวตนนลงบนกระดำน
๖. เลอกสตวหรอสงมชวตทเขยนบนกระดำนบำงชนดแลวถำมเดกๆ ตอไปวำสตวหรอ
สงมชวตนนๆ พวกเรำไดใชประโยชนอยำงไรบำงในชวตประจ�ำวนของเรำ
๗. ชวนเดกๆ สนทนำถงนทำน เรองกำรทนกเคำแมวตองรบโทษเพรำะเปนตนเหตท�ำให
ดวงตำของลกเงอกงนอยบำดเจบ นกเคำแมวตองรบผลจำกกำรกระท�ำนนอยำงรำยแรงในตอนทำย
11
ของเรอง แลวชวนใหเดกๆ คดวำกำรท�ำสงหนงหรอเหตกำรณหนงทมผลกระทบกบอกเหตกำรณหนง
ท�ำนองเดยวกบในนทำนนจะเกดขนไดอกไหมในปจจบน ตวอยำงเชน นกเคำแมวอำศยอยในปำ
ถำคนตดตนไมในปำลงแลวนกเคำแมวจะลดจ�ำนวนลง อำจจะมนกเคำแมวเพยงเลกนอยทอยทนน
ใชไหมหรออำจจะไมมนกเคำแมวอกตอไปในปำ ถำเปนเชนนนอะไรจะเกดขนกบจ�ำนวนหนทปกต
นกเคำแมวจะจบมนกนเปนอำหำร อำจจะท�ำใหจ�ำนวนหนเพมมำกขนเพรำะไมมใครจบมนไปกน
แลวอะไรจะเกดขนถำหนเพมขน หนอำจจะไปกนขำวในนำ ในยงขำว แลวใครจะเดอดรอนถำหนไป
กนขำว สนทนำกบเดกๆ ตอไปวำในทสดแลวมนษยกจะมอำหำรนอยลง มนษยผทตดตนไมกจะ
เดอดรอนในทสด (*ควรเตรยมกำรดภำพวำดคนตดตนไม, ภำพปำเสอมโทรมมตนไมเพยงเลกนอย,
ภำพนกเคำแมวเพยงไมกตว, ภำพหนจ�ำนวนมำกมำย, ภำพมนษยขำดแคลนอำหำรไว โดยใหภำพ
แตละชดกบนกเรยนแตละกลมไดเดนไปตดภำพเหตกำรณทเปนผลกระทบจำกกำรกระท�ำอนหนตำม
ทครยกตวอยำง)
๘. ชวนเดกๆ คยยอนกลบไปเรองสตวหรอพชทเดกๆ ชอบ และถำมพวกเขำวำยงมสตว
หรอสงมชวตทเดกๆ ชอบเหลำนนเหลออยไหมในชมชน และสรปวำสตว พช และสงมชวตตำงๆ
อำศยอยรอบๆ ตวเรำ พวกเขำอำศยอยรวมกบเรำในหมบำนและชมชนของพวกเรำดวย
รายชอพชและสตวทปรากฏในเรอง
นกเคำแมว (นกฮก), ฟำน (บำงทกเรยกวำ กวำงฟำน หรอ เกง), ชำง, ง, คำงคำว, ไก, หม,
มด, ปลวก, คน, เงอกง (สตวในต�ำนำน ลกษณะคลำยง), ปลำ, ฟกทอง, กลวย
เทคนคเพมเตมส�าหรบกจกรรม
• ควรเตรยมบตรภำพพชและสตวทปรำกฏอยในเรอง แลวแปะทกระดำนเมอตอนทสตว
ชนดนนๆ ปรำกฏขนมำขณะอำนหรอเลำนทำนใหเดกๆ ฟง ซงจะชวยท�ำใหเดกๆ เหนภำพสตวและ
เขำใจเรองรำวไดงำย และยงชวยดงดดควำมสนใจของเดกๆ เกยวกบพชและสตวทแตกตำงกนตำม
ทองเรอง
• คณคร หรอผน�ำกระบวนกำรอำจจะท�ำหนมอสตว หรอพชตำงๆ เพอใชประกอบกำร
เลำเรอง กจะยงมควำมนำสนใจมำกยงขน
12
๒. กจกรรมสงแวดลอมศกษาจากเรองนกเคาแมวกบฟาน ส�าหรบนกเรยนชนประถมศกษาปท ๕-๖ หรอนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน
เปาหมาย • นกเรยนรและตระหนกถงควำมจรงทวำพชและสตวทงหลำยรอบๆ ตวเรำลดลงมำกเมอเทยบ
กบในอดต • นกเรยนรและตระหนกวำกำรพฒนำกจกรรมทำงเศรษฐกจของมนษย หรอควำมเปลยนแปลง
ของวถชวตคนเรำนนมควำมสมพนธกบควำมเปลยนแปลงของธรรมชำตและสงแวดลอม
กจกรรมท ๑ (ใชเวลาประมาณ ๑ ชวโมง) ๑. บอกเดกๆ วำก�ำลงจะเลำเรองของพช สตว และสงมชวตหลำยๆ อยำง ขอใหเดกๆ ตงใจฟงวำในเรองจะพดถงพช สตว หรอสงมชวตอะไรบำง แลวอำนหรอเลำเรองดวยน�ำเสยงทดงฟงชด ๒. เมอเลำนทำนจบลงแลวถำมเดกๆ มพช สตว หรอสงมชวตใดบำงทปรำกฏอยในเรองทเลำ เขยนค�ำตอบของเดกๆ ลงบนกระดำน ถำหำกวำมพช สตว หรอสงมชวตบำงชนดทเดกๆ ไมไดกลำวถง ครอำจจะถำมวำ “เจำ...(ชอพช สตว หรอสงมชวตนนๆ) กปรำกฏในนทำนใชไหมนะ” เพอชวยเตอนควำมจ�ำเดกเกยวกบชอสงตำงๆ ทปรำกฏในเรองเลำ ๓. ถำมเดกๆ ตอไปวำรอบหมบำนของเรำมพช สตว และสงมชวตอะไรทเรำสำมำรถพบเหนบำงแลวเขยนชอสตว พช และสงมชวตทเดกๆ ตอบลงบนกระดำน ๔. ถำมย�ำกบเดกๆ วำนอกเหนอจำกพช สตว หรอสงมชวตทกลำวมำยงมสงมชวตอนๆ ทพบรอบๆ หมบำนเรำบำง เขำเขยนค�ำตอบของเดกลงบนกระดำน ๕. ครเลอกชอพช สตว หรอสงมชวตทเดกๆ กลำวถงแลวถำมเดกๆ ตอวำเรำใชประโยชนพช สตว หรอสงมชวตนนๆ อยำงไรบำงในชวตประจ�ำวนของเรำ ๖. ถำมเดกๆ ตอไปวำในบรรดำพช สตว หรอสงมชวตทเดกๆ กลำวถงมสงใดบำงทพบเหนไดนอยลงกวำในอดต หรอมอะไรบำงไหมทหำยไปไมเหนอกแลว ๗. ถำมควำมคดเหนของเดกๆ ตอเนองวำท�ำไมพช สตว หรอสงมชวตทเดกๆ กลำวถงจงพบเหนไดนอยลงหรอหำยไป แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงบนกระดำน ๘. ถำมเดกวำตอไปวำจะเกดอะไรขนหำกในอนำคตพช สตว หรอสงมชวต หำยไปจำกชมชนของเรำ แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงบนกระดำน ๙. ชวนเดกๆ คยวำในนทำนนกเคำแมวตองเปนผรบผดชอบทท�ำใหลกเงอกงนอยดวงตำบำดเจบและเจำนกเคำกถกลงโทษรนแรงในตอนทำยเรอง เดกๆ คดวำปญหำทเกดขนกบสงหนงแลวมผลกระทบกบสงหนงในท�ำนองนจะเกดขนอกไดไหมในสงคมปจจบน เชน ถำมนษยท�ำลำยสงแวดลอมเพอสนองควำมตองกำรทงหลำยของตน จนบำงครงพวกเขำจะตองเผชญผลกระทบทรนแรงจำกกำรกระท�ำของตนเอง ชวนเดกๆ มำชวยกนคดดกวำแลวคนเรำจะท�ำอะไรบำง โดยเตรยมกำรดทมรปภำพกจกรรมของ
13
มนษย เชน กำรตดไมท�ำลำยปำ ทงขยะตำมทองถนน ทงน�ำเสยลงในแมน�ำ เปนตน ตอจำกนนใหเดกๆ แบงเปนกลมเพอชวยกนคดเรองเลำทเรมตนจำกกจกรรมทมนษยท�ำตำมกำรดรปภำพ ถำเดก ๆ ไมสำมำรถแสดงควำมคดเหนกใหยกตวอยำงกำรท�ำลำยปำจนท�ำใหนกฮกหำยไป (เหมอนค�ำถำมท ๗ ในกจกรรมของระดบชนประถมศกษำปท ๑-๔) เปนกำรใบค�ำเพอใหเดกคดตอเตมเรองเลำทเหตหนงท�ำใหเกดอกเหตหนงของตนจนจบ แลวใหแตละกลมออกมำเลำเรองของตนเองใหเพอนๆ ฟง ๑๐. ถำมเดกๆ ตอไปวำจะมหนทำงไหน ทเรำจะชวยปกปองรกษำจ�ำนวนสตว พช หรอสงมชวตไมใหลดจ�ำนวนลงหรอสญหำยไป แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงในกระดำน ๑๑. สรปกจกรรมใหเหนวำยงมสตว พช และสงมชวตหลำยชนดทยงอยรอบๆ ตวเรำ พวกเขำอำศยอยรวมกบเรำในรอบๆ ชมชนของเรำ กำรลดลงหรอสญหำยไปของสงตำงๆ นนสมพนธกบวถกำรด�ำเนนชวตของคนเรำ ดงนนเรำจงสำมำรถชวยปกปองพวกเขำได
กจกรรมท ๒ การสมภาษณ (ใชเวลาประมาณ ๑ ชวโมงหรออาจจะก�าหนดใหเดกท�ากอนเรมกจกรรม) ๑.ใหเดกๆ ไปสบถำมปยำตำยำยวำมสตว หรอพช ชนดใดบำงเคยอำศยอยในแมน�ำ หรอปำไมใกลๆ หมบำนหรอชมชนของเขำ ๒. ตงค�ำถำมกบเดกๆ (เหมอนขอท ๑-๕ จำกกจกรรมท ๑) วำกำรไปสอบถำมปยำตำยำยแลวพวกเขำไดเรยนรวำเคยมพช สตว และสงมชวตอะไรทเคยพบเหนรอบๆ หมบำนหรอชมชน แลวเขยนชอสตว พช และสงมชวตทเดกๆ ตอบลงบนกระดำน แลวเลอกพช สตว หรอสงมชวตทเดกๆ บอก แลวถำมเดกๆ ตอวำเรำใชประโยชนพช สตว หรอสงมชวตนนๆ อยำงไรบำงในชวตประจ�ำวนของเรำ แลวถำมเดกๆ ตอไปวำในบรรดำพช สตว หรอสงมชวตทเดกๆ กลำวถงมสงใดบำงทพบเหนไดนอยลงกวำในอดต หรอมอะไรบำงไหมทหำยไปไมเหนอกแลว ถำมตอเนองวำท�ำไมพช สตว หรอสงมชวตทเดกๆ กลำวถงจงพบเหนไดนอยลงหรอหำยไป แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงบนกระดำน ๓. ใหเดกชวยกนเขยนแบงประเภทพชพรรณ และสตวทเคยปรำกฏในเรองรำวทไดไปสอบถำมกบปยำตำยำย (กจกรรมนอำจจะแบงเปนกลมยอย หรอกลมใหญกได)
สงมชวตทปรากฏในนทาน
สงมชวตทปรากฏจากการสมภาษณ
ปยาตายาย
สงมชวตทพบเหนนอยลง
สงมชวตทเคยพบเหนในอดตแตปจจบนสญหายไปแลว
๔. ถำมเดกๆ วำ เกดอะไรขนจงท�ำใหพช หรอสตวบำงชนดพบเหนนอยลง หรอหำยไป และปยำตำยำยของเดกๆ มควำมคดเหนอยำงไรบำง โดยเขยนควำมคดเหนของเดกลงไปบนกระดำน ๕. ถำมเดกวำตอไปวำในอนำคตยงจะมพช สตว หรอสงมชวตอนๆ จะหำยไปจำกชมชน หรอหมบำนของเรำอกหรอไม แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงบนกระดำน (ตงค�ำถำมเหมอนกบขอท ๖-๗
14
ในกจกรรมท ๑) โดยถำมเดกๆ ตอไปวำจะมหนทำงไหนทเรำจะชวยรกษำจ�ำนวนสตว พช หรอสงมชวตนนๆ ไมใหลดจ�ำนวนลงหรอไมใหสญหำยไป แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงในกระดำน กอนจะสรปกจกรรมใหเหนวำยงมสตว พช และสงมชวตอกหลำยชนดทยงอยรอบๆ ตวเรำ พวกเขำอำศยอยกบเรำในชมชนเดยวกน กำรลดลงหรอสญหำยไปของสงตำงๆ นน สมพนธกบวธกำรด�ำเนนชวตของคนเรำ ดงนนเรำจงสำมำรถชวยปกปองพวกเขำได
กจกรรมท ๓ ภาพอนาคต (ใชเวลาประมาณ ๙๐ นาท) ๑. ใหด�ำเนนกจกรรมเหมอนขอ ๑ - ๘ ในกจกรรมท ๑ ๒. ถำมเดกถงสงมชวตบำงอยำง โดยใหชอพช หรอสตว ทไดจำกกำรสมภำษณ เชน ปลำบก หรออนๆ ทปจจบนพบเหนไดนอยลงกวำในอดต โดยชกชวนเดกๆ ใหจนตนำกำรวำจะเกดอะไรขนกบพชหรอสตวนนๆ ในอนำคต เดกๆ คดวำปรมำณของพชหรอสตวนนจะเพมขนหรอลดลง ๓. ชกชวนใหเดกๆ คดเกยวกบอนำคตของสงมชวตตำงๆ แลวรวมกนวำดแผนภำพเสนทำงกำรเปลยนแปลงของพชและสตวนนๆ เรมตนจำกเขยนเหตกำรณในอดตไวดำนซำยมอบนแผนภำพ ๔. ใหเดกๆ ชวยกนเขยนเหตกำรณทเกดขนกบพชหรอสตวนนๆ จำกอดตเรอยมำจนปจจบน ๕. ชวนเดกๆ คดตอไปวำอะไรบำงทอำจจะเกดขนจำกปจจบนเรอยไปจนในอนำคต และเดกๆมควำมคดเหนกบเหตกำรณนนอยำงไร เชน อำจจะมเดกบำงคนใหควำมเหนวำ “ในอนำคตหนไมอยำกเหนปลำบกสญพนธไป” เขยนควำมเหนของเดกๆ ลงในแผนภำพทวำดนนดวย ๖. ชกชวนเดกคยกนตอไปวำพวกเรำจะท�ำอะไร หรอตองท�ำอะไรบำง เพอใหสงทจะเกดขนในปจจบนตอเนองไปในอนำคต เชน “หนอยำกใหมปลำบกเพมมำกขน” เขยนสงทเดกๆ แสดงควำมคดเหนลงไปในแผนภำพ ๗. เมอวำดแผนภำพสมบรณแลว ชกชวนเดกๆ สรปควำมคดจำกกจกรรมโดยยอนคดกนวำอะไรเกดขน (นบจำกอดตจนปจจบน) และสรปสถำนกำรณเกยวกบพช สตว หรอสงมชวตนนๆ ในสถำนกำรณปจจบน เพอจะย�ำวำเรำตองท�ำอะไรบำงในอนำตตเพอจะมพช สตว หรอสงมชวตนนๆ เพมมำกขนเชน ปลำบกทมปรมำณนอยลงพวกเรำจะท�ำอะไรบำงเพออนรกษฟนฟปลำบกในอนำคต เปนตน
ตวอยาง: กรณปรมาณปลาบกทก�าลงลดนอยลง
อดต ปจจบน
อนาคตทฉนอยากจะเหน
เชน มปลาบกจ�านวนมากในแมน�า
อนาคตทฉนไมอยากจะเหนเชน ปลาบกหายไปจากแมน�า
15
บทท ๓ ประวตเมองแกวเสมา(History of Keo Seima District)
16
หลงฟงนทาน เรองตอไปนแลวขอใหคดเกยวกบพธกรรม และประเพณ
ทท�ำสบตอกนมำในชมชน หรอหมบำนของตน
เรองนเลำโดยพอเฒำแกวเพลอย (Keo Pleuy) วย ๘๐ ป และแมเฒำเททเยท (Tet Yet)
ภรรยำของเขำ ทงสองเปนชำวบนอง อำศยอยทหมบำนลำวกำ (Lao Ka) ต�ำบลแสนมะโนรม (Sen
Manorom) จงหวดมนดลคร (Mondolkili)
เรองมอยวำนำนแสนนำนมำแลวชำวบำนไดพบหนลกแกว ซงมลกษณะเปนดวงแกวม
แสงวบวบหลำกสสวยงำมแวววำวเหมอนประกำยเพชร ผคนเรยกดวงแกววเศษนนวำ “แกวเสมำ”
ชำวบำนพบเหนกนบนภเขำแหงหนง ซงเปนพนททคนถนพำกนตอนววควำยไปเลยงเปนประจ�ำโดย
ไมเคยมววควำยใครพลดหลงหำยไปเลย หรอหำกมววควำยหำยไปชำวบำนกจะท�ำพธไหวสงศกดสทธ
แลวอกเพยงสองสำมวนสตวเลยงกจะกลบคนมำเอง พนทบรเวณนนจงกลำยเปนพนทศกดสทธของ
หมบำน เมอใดทมคนในหมบำนปวยไขพวกเขำกจะน�ำเลอดหมหรอเลอดไกมำเซนไหวพรอมทง
จดธปเทยนบชำขอใหหำยปวยไข จวบจนปจจบนพนทนนกกลำยเปนพนททใชประกอบพธกรรม
เฉลมฉลองหรอพธกรรมทำงศำสนำของหมบำนเปนประจ�ำ
คนในหมบำนผสบเชอมำจำกบรรพบรษชนพนเมองกลมชำตพนธ “บนอง” (Bunong)
เลำวำ ผคนในอดตจะพบเหนดวงแกววเศษในเวลำกลำงคนหลงจำกชำวบำนผมศลบรสทธคนหนง
ฝนวำมวญญำณมำบอกเรองรำวเกยวกบลกแกววเศษทลอยขนมำจำกกอนหนกอนหนง ใหออกไป
17
เกบเอำดวงแกวมำไว ผคนจงพำกนไปเกบดวงแกววเศษมำไวบนหงบชำทบำน บำงคนเกบใสกระเปำ
ไวบชำ เพรำะเชอวำหำกครอบครวใดมดวงแกววเศษนไวกรำบไหวบชำจะเปนผโชคดและมควำมสข
ไมใชเฉพำะตวคนทมดวงแกวเทำนนแตรวมถงครอบครวและสตวเลยงของพวกเขำดวย บรเวณท
ชำวบำนเคยเกบ “แกวเสมำ” ปจจบนตงอยทบรเวณเพรย อชะหลำ (Prey Ochhloung) ผคนจง
เรยกสถำนทแหงนวำ “เมองแกวเสมำ” ตอนนมสภำพเปนปำในเขตบำนศรเพชร (Sre Preah)
เมองแกวเสมำ จงหวดมนดลคร (Mondolkili) ประเทศกมพชำ
ทกครงทมงำนเฉลมฉลองหรอพธกรรมในหมบำนคนทม “แกวเสมำ” จะน�ำลกแกวออกมำ
เพอใหชำวบำนกรำบไหวบชำรวมกน ครนเสรจพธกรรมกจะน�ำกลบไปไวทบำน แตนบตงแตยคพอลพต
(ประมำณ ๔๐ ปทผำนมำ) หรอยคสงครำมเขมรแดงทมควำมขดแยงและเขนฆำกนในประเทศ
แกววเศษถกยดไปหมด จงไมเหนดวงแกววเศษอกเลยในปจจบน
17
18
กจกรรมสงแวดลอมศกษาจากต�านานเมองแกวเสมาส�าหรบนกเรยนชนประถมศกษาปท ๕-๖ หรอนกเรยนชนมธยมศกษาตอนตน
เปาหมาย
• นกเรยนไดสบหำนทำนและประเพณ พธกรรมทเคยสบทอดกนมำในหมบำน
• นกเรยนมควำมตระหนกถงควำมหลำกหลำยของเรองเลำและทรพยำกรในทองถนตน
• นกเรยนมควำมรและตระหนกถงควำมจรงทวำปจจบนทรพยำกรหำยำกกวำในอดต
• นกเรยนมควำมรและตระหนกวำกำรพฒนำกจกรรมทำงเศรษฐกจของมนษย หรอกำร
พฒนำเปลยนแปลงวถชวตคนโดยกำรใชทรพยำกรมำกขนสงผลใหทรพยำกรธรรมชำต
ลดลง
กจกรรมท ๑ (ใชเวลาประมาณ ๑ ชวโมง)
๑. แนะน�ำเรองทจะเลำวำก�ำลงจะเลำเรองของ “ดวงแกววเศษ” ซงเปนเรองเลำของชำว
บนอง กลมชนพนเมองในประเทศกมพชำในเรองเลำถงดวงแกวลกลบมำกมำย ขอใหเดกๆ ตงใจฟง
และคดตำมวำเรองรำวทจะเลำตอไปนดวงแกววเศษมควำมสมพนธอยำงไรกบชอของสถำนท และ
ดวงแกววเศษนนสมพนธกบชวตผคนอยำงไร แลวเรมอำนหรอเลำนทำนใหเสยงดงฟงชด
๒. เมอเลำเรองจบแลวใหชวนเดกๆ สนทนำวำจำกเรองเลำท�ำไมสถำนทแหงนนจงชอวำ
“แกวเสมำ”
๓. ถำมเดกๆ ตอไปวำ “พลงอะไรในดวงแกวทท�ำใหผคนทอำศยอยในเมองแกวเสมำเชอวำ
ดวงแกวนนเปนแกววเศษ”
๔. ชวนกนสนทนำตอไปวำ ผคนทอำศยอยทเมองแกวเสมำใชดวงแกววเศษในพธกรรม
เพอสวดภำวนำขอใหทกคนมควำมสข แลวในหมบำนหรอชมชนของเรำมกำรจดพธกรรมใดบำงไหม
อำจจะแบงเดกใหแลกเปลยนควำมคดเหนในกลมยอยแลวกลบมำน�ำเสนอควำมคดเหนตอเพอน
ทงหมด
๕. ชกชวนเดกๆ สนทนำวำในหมบำนหรอชมชนของเรำนนมสถำนทหรอสงใดบำงทม
เรองเลำทลกลบเลำสบตอกนมำนำน
๖. สนทนำกบเดกๆ วำ “ดวงแกววเศษทครงหนงเคยพบในเมองแกวเสมำแตบดนไมมใคร
พบเหนอกตอไป แลวในหมบำนหรอชมชนของเรำตอนนมทรพยำกรอะไรบำงทยงมอย” โดยเขยน
ค�ำตอบของเดกๆ ลงบนกระดำน
19
๗. สนทนำกบเดกๆ ตอไปวำ “ในชมชนของเรำนนเคยมทรพยำกรอะไรทเคยพบเหนใน
อดตแตปจจบนมนอยลงหรอหำยไปแลว ถำมเดกๆ คดวำท�ำไมมนจงนอยลงหรอหำยไป” แลวเขยน
ควำมคดเหนของเดกลงบนกระดำน
๘. สนทนำกบเดกๆ ใหเดกชวยกนคดวำเปนเพรำะอะไรทรพยำกรบำงอยำงจงสญหำย
ไป แลวเขยนควำมเหนของเดกๆ ลงบนกระดำน
๙. ชกชวนเดกๆ ใหชวยกนคดวำมแนวทำงใดบำงทจะรกษำทรพยำกรทมอยตอนนไมให
หมดไป แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงบนกระดำน
๑๐. สนทนำสรปกจกรรมเพอชใหเดกๆ เหนวำ “ยงมเรองเลำนทำนพนบำนมำกมำยท
มกำรเลำสบตอกนมำจำกคนรนหนงสคนอกรนหนงในหมบำนและมขนบธรรมเนยมประเพณท
เชอมโยงกบทรพยำกรธรรมชำต และยงมควำมเชอมโยงกบชวตประจ�ำวนของผคนทตองพงพำอำศย
ทรพยำกรธรรมชำต และมหลำยอยำงทสำมำรถท�ำเพอปกปองมนไว
กจกรรมท ๒ สมภาษณ โดยใหเดกๆ ไปสมภาษณกอนจะเรมกจกรรมใชเวลาประมาณ ๑ ชวโมง
(ไมรวมสมภาษณ)
๑. แบงกลมยอยใหเดกๆ ออกไปคนหำประวตควำมเปนมำของชอหมบำนหรออ�ำเภอของตน
โดยไปคยสมภำษณคนเฒำคนแกในชมชน
๒. ใหเดกๆ แตละกลมสบหำดวยวำมกำรท�ำพธกรรมอะไรบำงในชมชน ชมชนจะประกอบ
พธกรรมนนเมอใด และท�ำพธกรรมนนเพออะไร โดยไปคยสมภำษณคนเฒำคนแกในชมชน
๓. ชกชวนเดกๆ ตงค�ำถำมและคดถงทมำของชอสถำนท พธกรรมในชมชน และปรำกฏกำรณ
ธรรมชำตในท�ำนองเดยวกนกบขอท ๑-๓ ในกจกรรมท ๑
๔. ใหเดกๆ แตละกลมกลบมำน�ำเสนอสงทกลมตนไดคนพบจำกกำรไปสมภำษณคนใน
ชมชนจำกขนตอนท ๑ และ ๒
๕.ด�ำเนนกำรเหมอนขนตอนท ๗-๑๐ ในกจกรรมท ๑ โดยชวนเดกๆ สนสนทนำถงควำม
สมพนธของชมชนกบทรพยำกรจำกอดตแตปจจบนมนอยลงหรอหำยไปแลว แลวชวยกนคดหำ
สำเหตวำท�ำไมมนจงนอยลงหรอหำยไป แลวเขยนควำมเหนของเดกๆ ลงบนกระดำน แลวชกชวน
ใหคดตอไปวำจะมแนวทำงใดบำงทจะชวนรกษำทรพยำกรทมอยตอนนไมใหหมดไป โดยเชอมโยงให
เดกๆ เหนวำเรองเลำนทำนพนบำนมำกมำยทมกำรเลำสบตอกนมำจำกคนรนหนงสคนอกรนหนงนน
แฝงไวดวยควำมรและมควำมสมพนธกบขนบธรรมเนยมประเพณในชมชนซงมควำมเชอมโยงกบ
ทรพยำกรธรรมชำต และชวตประจ�ำวนของผคน เพรำะคนเรำตองพงพำอำศยทรพยำกรธรรมชำต
และเรำกสำมำรถชวยกนปกปองมนไว
20
กจกรรมท ๓ วาดภาพอนาคต (ใชเวลาประมาณ ๔๐ นาท)
๑. ด�ำเนนกำรตำมขนตอนท ๑ – ๘ ตำมกจกรรมท ๑
๒. ชกชวนเดกๆ ใหชวยกนคดเกยวกบอนำคตของ... (ระบชอทรพยำกรทชวยกนเลอก)
ทอยรอบๆ ตวเรำและลดนอยลงจำกทเคยมในอดต
๓. สนทนำกบเดกวำทรพยำกรทนอยลงไปจำกทเคยมในอดตเปนเพรำะอะไร แลวชวน
เดกๆ คดวำจะเกดอะไรขนกบทรพยำกรนนในอนำคต มนจะเพมจ�ำนวนขนหรอลดลงจำกตอนน
๔. ชวนเดกชวยกนวำดแผนภำพควำมเปลยนแปลงของทรพยำกรจำกอดตจนปจจบน
(โปรดดจำกกจกรรมท ๓ ในเรองนกฮกกบกวำง) โดยใหอดตเรมอยทำงดำนซำยมอของแผนภำพ
๕. บนแผนภำพใหเขยนวำเกดอะไรขนบำงเรมจำกอดตจนกระทงปจจบน
๖. ชกชวนเดกคดและสนทนำกนวำสงใดบำงทอำจจะเกดขนจำกปจจบนนและผลจำก
เหตกำรณนนตอไปในอนำคต แลวเขยนควำมคดเหนของเดกๆ ลงบนแผนภำพอนำคตบนกระดำน
๗. ชวนเดกๆ สนทนำใหควำมคดเหนวำพวกเขำสำมำรถท�ำอะไรไดบำงหำกในอนำคต
ตองกำรใหทรพยำกรนนหลงเหลออย แลวเขยนควำมคดเหนลงบนแผนภำพอนำคตดวย
๘. ตรวจดภำพรวมของแผนภำพแลวสรปกจกรรมวำเกดอะไรขนบำงจำกอดตจนปจจบน
และสถำนกำรณในปจจบนแลวจะตองท�ำอะไรบำงเพอใหทรพยำกรนนๆ คงเหลออยในชมชนหมบำน
ของเรำในอนำคต
21
บทท ๔ ผาแดงนางไอ
(Pha-Daeng and Nang Ai)
22
23
เมออาน หรอเลำเรองนทำนเรองผำแดงนำงไอใหพจำรณำเรองภมศำสตรและ
แรธำตตำงๆ
เรองนเลำโดยนำยถำวร มะโนศลป อำย ๖๗ ป ชำวบำนโนนแสวง ต�ำบลนำมวง อ�ำเภอ
ประจกษศลปำคม จงหวดอดรธำน เมอวนท ๙ พฤศจกำยน ๒๕๕๗ ซงเปนต�ำนำนทเลำถงก�ำเนด
ของหนองหำนกมภวำป จงหวดอดรธำน ทะเลสำบน�ำจดขนำดใหญ ทปรำกฏชอบำนนำมเมองและ
สถำนทรอบๆ หนองน�ำนมทมำเกยวของกบต�ำนำนเรองน นอกจำกนเนอกระรอกเผอก หรอเนอ
พญำนำคตำมต�ำนำนนชำวบำนยงเทยบวำเปรยบไดกบเกลอและแรโพแทช ทก�ำลงมกำรส�ำรวจเพอ
ท�ำเหมองแรใตดนอยทวภำคอสำนวำถำหำกคนน�ำเกลอและแรโพแทชมำใชมำกเกนไปแผนดนจะ
ถลมทลำยลงเหมอนกบชำวเมองคตำนคร และนำงไอค�ำ ทกนเนอกระรอกเผอกแลวเมองกถก
ท�ำลำยถลมจมลง
ทำวพงคซงเปนลกพญำนำค เปนคนมกรรมเกยวโยงกบนำงไอค�ำ หรอนำงองค�ำ ในชำต
ปำงกอน โดยทชำตกอนทำวพงคเคยเกดเปนชำยใบสำมของ “นำงองค�ำ” ลกสำวเศรษฐผมหนำตำ
งดงำมเลองลอ แตนำงกลบไมสมครรกใครชำยใด ขณะทพอแมเศรษฐไดเหนชำยใบคนหนงซงเปน
คนขยน เลยชวนมำอยดวยพอแมนำงองค�ำนนอยำกใหลกสำวแตงงำนกบนำยใบเพรำะเปนคน
ขยนขนแขง แตนำยใบคดเสมอวำตนต�ำตอยไมคควรกบนำงองค�ำ เลยไมสนใจนำง แมจะแตงงำน
กนแลวตำมผใหญตองกำร แตกไมมควำมสมพนธกบนำงแมอยกนกนมำเนนนำน
อยมำวนหนงครนชำยใบท�ำงำนมเงนทองร�ำรวยแลวอยำกกลบไปเยยมหำพอแมทอยบำนเดม
ฝำยนำงองค�ำเมอรเชนนนกขอตำมไปดวยหวงจะไดใกลชดสำมและไดไปเยยมปเยยมยำ แมวำชำยใบ
จะแสดงทำทำงไมอยำกใหนำงไปดวยกตำม
ครนเมอออกเดนทำงไปในปำนำยใบกเดนดมไมสนใจเมย เพรำะอยำกหนนำงไปใหพน
แตเมยกเพยรตดตำมผวมำดวยควำมอดทน จนย�ำค�ำกมำถงตนมะเดอทออกผลสกดกดนเตมตนอย
รมแมน�ำ นำยใบปนขนไปกนมะเดออยบนตนไมสนใจโยนลงมำใหนำงองค�ำกนเลย นำงองค�ำทนหว
ไมไหวตองหำเกบกนมะเดอเนำๆ ทหลนตำมดน และรอวำถำผวลงมำคงไดกนมะเดอสดๆ แตชำยใบ
ไมยอมลงจำกตนมะเดอนอนอยบนนน ฝำยนำงองค�ำเหนอยออนจนเผลอหลบไปใตตนไม ผวเหน
เมยหลบกยองลงมำแลวหนจำกไป ทงนำงองค�ำไวคนเดยว โชคดไมมเสอมำกน ครนนำงตนมำไม
เหนผว อยำกออกเดนตำมหำกไมรทำงไปจงพลดหลงอยในปำจน มำเจอนำยพรำนคนหนงเขำรสก
สงสำรนำงจงอำสำพำไปสงรมฝงแมน�ำแลวบอกวำขำมแมน�ำขนไปกเจอหมบำนแลว แตระหวำงขำม
แมน�ำนำงองค�ำกลบจมน�ำตำย กอนตำยไดอธษฐำนจตดวยนอยใจวำชำตนตนเกดมำรกเขำขำงเดยว
24
แตเขำไมใยด ถำเกดชำตหนำขอใหชำยใบไดประสบทรมำนจำกควำมรกเชนกนกบนำงในชำตน
ขอใหตองตำมรกนำงจนตวตำย
ในชำตตอมำ นำงองค�ำไดมำเกดเปนลกสำวเจำเมองคตำนคร ชอวำ “นำงไอค�ำ” สวน
นำยพรำนเกดเปน “ทำวผำแดง” เจำชำยเมองผำโพง สวนนำยใบเกดมำเปน “ทำวพงค” พญำนำค
เจำชำยแหงเมองบำดำล ควำมงำมของนำงไอค�ำเปนทขนชอลอชำไปจนถงเมองผำโพงของทำวผำแดง
ทำวผำแดงจงมำหำไปเกยวพำรำสนำงเปนประจ�ำ และควำมงำมของนำงไอค�ำนนเปนทลอไปไกล
จนถงเมองบำดำล “ทำวพงค” เจำชำยพญำนำคกอยำกยลโฉมของนำงไอค�ำ
อยมำจนถงชวง “บญเบกฟำ จดบงไฟ ขอฝน” คองำนบญประจ�ำปในเดอน ๕ เดอน ๖
เพอขอฝนกบแถนเทวดำ เมองคตำนครไดจดใหมกำรแขงขนจดบงไฟ เจำเมองไดสงเทยบเชญไปบอก
กลำวเมองตำงๆ ใหมำแขงขนบงไฟ รวมทงเมองผำโพง เมองเชยงเหยน เมองนำชำยของนำงไอค�ำ
โดยมกตกำวำถำเมองเชยงเหยนชนะจะยกเมองใหครอง แตถำทำวผำแดง เมองผำโพงชนะ จะยก
นำงไอค�ำใหเปนคครอง เรองรำวขำวบญบงไฟกระจำยไปจนถงเมองบำดำลของทำวพงคดวย
ในกำรแขงบงไฟปรำกฏวำบงไฟของทำวผำแดงจดไมขน ทำวผำแดงแพ แตหลงงำนบญ
ทำวผำแดงกเดนทำงมำเยยมเยอนนำงไอค�ำมไดขำดเพรำะทงสองมใจตอกน ฝำยทำวพงคนนได
แปลงกลำยเปนกระฮอกดอน (กระรอกเผอกสขำว) แขวนกระดงทองค�ำไปกระโดดโลดเลนอยใน
ลำนนงเลนของนำงไอใหนำงไอเหน เมอนำงไอค�ำเหนกนกอยำกไดมำเลยง เลยสงใหนำยพรำนมำ
จบกระฮอกเผอกให นำยพรำนซงเปนชำวบำน “กงพำน” กออกไปปำวรองเรยกใหคนชวยจบโดย
เรมแรกกระฮอกนอยนนแลนหนเขำปำสวนมอนปจจบนคอ “บำนสวนมอน” วงผำนปำไมมตนจำน
หลำย คอบรเวณดอนอมจำนหรอ “บำนอมจำน” ในปจจบน แตจบกระฮอกไมได มนแลนลอดจำก
อมจำนไปอยโพนทองคอ “บำนโพนทอง” ในปจจบน ยงจบไมได นำยพรำนระดมยงธนจนสำยธนขำด
กยงจบไมได บรรดำพรำนเลยพำกนไปลอกเอำสำยปอปำนแลวหำบคอนสำยปำนออกมำจำกปำบรเวณ
“บำนคอนสำย” ในปจจบน จงไดสำยธนมำยงกระฮอกจนหมดลกธนกยงไมโดน ขณะทนำยพรำน
ระดมยงธน หรอหนำไมนนเกดมเสยงดงพกบรเวณนนจงไดชอวำ “บำนเมองพก” ในปจจบน สวน
พงคใหบรวำรตนแปลงเปนนกเปนงมำรดบรรดำนำยพรำน สกนแตนำยพรำนกยงหนำไมไปใสทหำร
ตำยหมด กระฮอกหนผำนโพนทองไปในปำ ทนนมโพรงไมใหญ นำยพรำนเหนวำกระฮอกนนตองอย
ในโพรงเลยระดมกนยงหนำไมธนอกรอบโดยยงเขำไปพรอมกนหลำยคน กระฮอกกยงไมตำยวงหน
เขำไปในปำหำไมพบ เลยเรยกเอำพอใหญเซยงสม มำจบยำมสำมตำหำจนเหนแลวตงรำงวลน�ำลำ
กระฮอกเปนเงน บรเวณนคอ “บำนดอนเงน” ในปจจบน หมพรำนพำกนลำกระฮอกจนพบอยบน
ตนมะเดอ นำยพรำนเลยยงโดนกระฮอกตกลงมำ พอใหญเซยงสมจงน�ำกระฮอกไปแลช�ำแหละเนอ
อย “บำนเชยงแหว” ในปจจบน แตปรำกฏวำยงเฉอนยงแบงเนอกระฮอกกยงเพมขนเปนเทำเปนทว
นบไดเนอกระฮอกมำกถง ๑,๐๐๐ เลมเกวยน บรรดำผลำกระฮอกจงเรยกผคนทวทงเมองคตำนคร
25
มำแบงเนอกระฮอกไปกน ยกเวนพวกแมมำยทไมมผวไมไดรบแบงเนอกระฮอกดวยเพรำะเหนวำ
บรรดำแมมำยไมมลกมผว ไมไดไปชวยไลลำกระฮอกดวย ชำวเมองพำกนน�ำเนอกระฮอกไปท�ำอำหำร
กลนเนอนนหอมอบอวล สงกลนหอมไปไกลจนถงเมองแถนบนฟำ
ฝำยพญำนำคใตบำดำลไดขำวพงคลกชำยถกฆำตำยกโกรธแคน สงกำรน�ำพลนำคขนไป
ลมเมองโดยสงวำไมวำทใดทเลอดเนอพงคตกอยใหถลมใหรำบ ฝำยทำวผำแดงขมำบกสำมมำหำ
นำงไอค�ำขณะย�ำเยนผคนก�ำลงทำนอำหำรเยนเหมอนทกวนทผำนมำ เมอเขำเมองคตำนครกได
กลนหอมอำหำร มำถงหอนำงไอก�ำลงกนขำวจงถำมวำ “ไอเอยเจำกนขำวกบหยงหนอ” นำงไอ
บอกวำกนขำวกบลำบกระฮอกดอนตวทแขวนกระดงทองค�ำ ผำแดงตกใจและพดไปวำ “เจำคอกน
เนอกระฮอกดอน บยำนกลวบำนเมองถลมหรอ” ไมทนขำดค�ำกไดยนเสยงแผนดนดงเลอนลนมำจำก
ทำยเมอง ผำแดงบอกนำงไอใหรบขนหลงมำเพอหนเอำตวรอดนำงไอหยบสงของส�ำคญได แหวน
สรอย ฆอง กลอง ทองค�ำ ขนมำไปดวย แตปรำกฏวำมำบกสำมวงไมไหวเพรำะดนถลมอยำงรวดเรว
เมอถงหวยน�ำทำวผำแดงบอกใหนำงไอโยนสงของทมนหนกทงลง นำงไอจงโยนฆองทงลงทบรเวณ
หวยน�ำฆองในปจจบน แตมำกยงไปตอไมได เลยโยนกลองทงอกกยงไปไมไดจงโยนแหวน โยนสรอย
ทงไปจนหมดสนแลวเหลอแตตวนำงไอ แตมำกยงกระโดดขำมหวยไมไดเพรำะมพญำนำคแปลงกำย
มำเปนขอนไมขวำงทำงมำบกสำมไปตอไมไดผำแดงคดหำวธจะชวยนำงไอ จงน�ำเอำหลกไมไปปกไว
กบเลนดนใหนำงไอจบหลกไวกอน คอบรเวณหวยหลกนำง ในปจจบน แลวผำแดงควบพำมำไปพนฝง
แลวจะกลบมำรบเอำนำงไอ แตผำแดงยงกลบมำไมถงนำงไอกจมน�ำจมดนลงไปเลย ผำแดงเมอถงฝง
เหลยวกลบมำกมองเหนแตผนน�ำเตมไปหมด แผนดนกลำยเปนหนองน�ำใหญ หรอ “หนองหำน”
นบแตนนมำ
2626
2727
28
กจกรรมสงแวดลอมศกษาจากนทานเรองผาแดงนางไอส�าหรบนกเรยนชนประถมศกษาปท ๑-๔
จดมงหมาย
• นกเรยนมควำมรและควำมตระหนกเรองลกษณะทำงภมศำสตรในทองถนทเรำอำศยอย
• นกเรยนมควำมตระหนกถงควำมเชอมโยงระหวำงภมศำสตรและชวตของผคนในแตละ
ทองถน
• ไดพฒนำควำมรสกคนเคย ควำมรกผกพนกบพชพรรณ สตว จนอยำกดแลอยำงด
กจกรรมท ๑ (ใชเวลาประมาณ ๓๐ - ๔๐ นาท)
๑. ถำมเดกๆ วำเดกๆ รจกทะเลสำบน�ำจดหนองหำนหรอไม (อำจจะถำมถงพนทภมศำสตร
อนๆ ในทองถนเพอทจะสนทนำกนในกจกรรมน) ใครเคยไปหนองหำนมำแลว ทนนเปนอยำงไรบำง
๒. น�ำเขำสนทำนโดยบอกเดกวำก�ำลงจะอำน หรอเลำเรองเกยวกบทะเลสำบหนองหำน
ขอใหตงใจฟงตดตำมวำหนองหำนเกดขนมำไดอยำงไร แลวกเลำนทำนดวยน�ำเสยงดงฟงชด
๓. เมอเลำนทำนจบลง ชวนเดกสนทนำวำท�ำไมแผนดนจงทรดตวลงเปนทะเลสำบได
๔. สนทนำกบเดกๆ ถงสตว พช ทปรำกฏในเรอง และเขยนชอสตวหรอพชทเดกๆ บอก
ลงบนกระดำน และส�ำหรบพช หรอสตวทเดกๆ ลมนกถงกเขยนลงไปพรอมกบพดวำ “เจำตวน...ก
ปรำกฏอยในเรองใชไหมนะ”
๕. สนทนำกบเดกวำและถำมวำเดกเคยเหนปรำกฏกำรณแผนดนทรดบำงไหมในรอบๆ
หมบำนของเรำ หรอทอนๆ
๖. สนทนำกบเดกๆ วำเดกๆ เคยสงเกตเหนพช หรอสตวทปรำกฏในนทำนอยในบรเวณ
รอบๆ ชมชนของเรำหรอไม และเขยนลงบนกระดำน หรออำจจะยดเอำค�ำตอบทไดจำกขอ ๔
๗. สนทนำกบเดกๆ ถงชอสถำนทหรอชอหมบำนในชมชนของเขำทเชอมโยงกบนทำนพนบำน
หรอต�ำนำนตำงๆ บำงไหม แลวเรองรำวนนเปนอยำงไร มพชและสตวอะไรทปรำกฏในนทำนของเขำบำง
ถำมขอใหเดกๆ เลำนทำนของตวเองใหเพอนๆ ฟง
๘. สรปกจกรรมวำในชมชนเรำนนมลกษณะทำงภมศำสตรเฉพำะ และมพชและสตว
จ�ำนวนมำกอำศยอยรวมกนกบผคนในชมชนของเรำดวย
29
กจกรรมสงแวดลอมศกษาจากนทานเรองผาแดงนางไอส�าหรบชนประถมศกษาปท ๕-๖ หรอชนมธยมศกษาตอนตน
เปาหมาย
• นกเรยนไดควำมรเกยวลกษณะทำงภมศำสตรของพนท
• นกเรยนมควำมตระหนกถงควำมเชอมโยงระหวำงลกษณะภมศำสตรของพนทกบวถชวต
ของผคน
• นกเรยนมควำมตระหนกวำประเพณในทองถนทสบทอดกนมำนน มควำมเชอมโยงกบ
ปรำกฏกำรณทเกดขนตำมธรรมชำต
• นกเรยนไดขบคดเกยวกบปญหำสงแวดลอมในทองถน
กจกรรมท ๑ (ใชเวลาประมาณ ๑ ชวโมง)
๑. แนะน�ำเรองทก�ำลงจะเลำวำเปนเรองกำรเกดของทะเลสำบหนองหำนขอใหตงใจฟง
และหำเหตผลวำเกดมหนองน�ำใหญนขนมำไดอยำงไร แลวอำนหรอเลำเรองดวยเสยงดงฟงชด
๒. เมอเลำนทำนจบสนทนำกบเดกๆ วำมชอสถำนทในหมบำนของเรำทเหมอนกบในต�ำนำน
หรอนทำนบำงไหม สถำนทนนชอวำอะไร ขอใหเดกเลำใหเพอนๆ ฟง
๓. ถำมนกเรยนตอไปวำเคยรเรองเกยวกบปรำกฏกำรณแผนดนทรดแบบในนทำนนทไหน
บำงไหม มพนทตรงไหนทเกดเหตกำรณแบบนในรอบๆ หมบำนบำงไหม และรไหมวำเกดจำกอะไร
ขอใหนกเรยนเลำใหเพอนฟง
๔. สนทนำกนตอวำเดกๆ รไหมวำเกลอทเรำใชปรงอำหำรมำจำกไหน และรไหมวำเขำผลต
เกลอกนอยำงไร และใหเดกอธบำยค�ำตอบของตวเอง
๕. สรปกจกรรมในท�ำนองวำชอของสถำนทและลกษณะทำงภมศำสตรมกมควำมเชอมโยง
กนเสมอเหมอนดงในนทำน หรอต�ำนำนกมควำมเชอมโยงกบปรำกฏกำรณทำงภมศำสตรทเคยพบเหน
ในพนท หรอสรปเรองปญหำสงแวดลอมทเกดขนในพนททคนถนคนเคย
30
กจกรรมท ๒ สมภาษณและจดท�าแผนภาพอนาคต (ใชเวลาประมาณ ๔๐ นาท)
๑. ใหเดกๆ ไปสอบถำมผใหญทมควำมรเรองธรรมชำตและสงแวดลอมในหมบำนโดยเฉพำะ
อยำงยงเรองปำไม แมน�ำ หนองน�ำ (ทะเลสำบ) มควำมเปลยนแปลงอะไรบำงในรอบ ๑๐ - ๒๐ ป
ทผำนมำแลวสรปสงทไดเรยนร โดยเฉพำะอยำงยงพนทใกลชมชนทมกำรผลตเกลอ ใหเดกไปพจำรณำ
ดถงสภำพควำมเปลยนแปลงของสงแวดลอมทเกดขนในพนท
๒. ด�ำเนนกำรเหมอน ขอท ๑-๔ เหมอนในกจกรรมท ๑ โดยถำมถงชอสถำนทใกลหมบำน
ของเรำทเหมอนกบในต�ำนำนหรอนทำนบำงไหม สถำนทนนชอวำอะไร ขอใหเดกเลำใหเพอนๆ ฟง
และสนทนำตอไปวำนกเรยนเคยรเรองเกยวกบปรำกฏกำรณแผนดนทรดนทไหนบำงไหม มพนท
ตรงไหนทเกดเหตกำรณแบบนในรอบๆ หมบำนบำงไหม และรไหมวำเกดจำกอะไร ขอใหนกเรยน
เลำใหเพอนฟง สนทนำตอเนองวำเดกๆ รไหมวำเกลอทเรำใชปรงอำหำรมำจำกไหน และรไหมวำ
เขำผลตเกลอกนอยำงไร และใหเดกอธบำยค�ำตอบของตวเอง
๓. ชกชวนใหคดเกยวกบอนำคตของพนททมกำรผลตเกลอ (ปำ แมน�ำ หรอทะเลสำบ)
แลวชวยกนวำดแผนภำพควำมเปลยนแปลงของแหลงผลตเกลอจำกอดตจนปนจบน (ดรำยละเอยด
ในกจกรรมท ๓ จำกเรองนกเคำแมวกบฟำน) โดยก�ำหนดเหตกำรณในอดตไวดำนซำยมอของแผนภำพ
๔. บนแผนภำพใหเขยนวำอะไรเกดขนบำงโดยเรมจำกเหตกำรณในอดตมำจนถงปจจบน
๕. สนทนำและถำมนกเรยนวำอะไรทอำจเกดขนตอไปจำกปจจบนสอนำคตหำกไมตองกำร
เหนทรพยำกรสญหำยไป และเขยนค�ำตอบลงบนแผนภำพ
๖. ชกชวนนกเรยนแสดงควำมคดเหนวำเรำจะท�ำอะไรไดบำงจำกปจจบนนเรอยไปจนใน
อนำคตเพอทจะท�ำใหยงมทรพยำกรเหลออย แลวเขยนควำมคดเหนเพมลงไปในแผนภำพ
๗. พจำรณำดแผนภำพทชวยกนวำดและสรปใหเหนวำอะไรเกดขนบำงจำกอดตจนปจจบน
และท�ำใหเกดสถำนกำรณในปจจบน และระดมควำมคดเหนจำกเดกๆ วำอะไรจะเกดขนบำงในอนำคต
เพอทจะใหทรพยำกรยงคงอยในพนทชมชนหมบำน
31
บนทกถง ครผสอนหรอวทยากรกระบวนการ หนงสอคมอสงแวดลอมศกษำ “นทำนธรรมชำต: เลำควำมรสบตอกนไป” เลมเลกๆ นม
เปำหมำยเพอทใชเปนเครองมอในกำรสอน หรอชวยใหนกเรยนในระดบชนประถมศกษำและระดบ
มธยมศกษำตอนตน ไดหนมองในเรองธรรมชำตและสงแวดลอมทพวกเขำคนเคยอยรอบๆ ตวและ
ฝกคดถงปญหำดำนสงแวดลอมโดยใชนทำนทเลำสบตอๆ กนมำในชมชนลมแมน�ำโขงทงในประเทศ
ไทยและประเทศเพอนบำน คณะผจดท�ำหวงเปนอยำงยงวำจะสำมำรถน�ำเรองรำวเหลำนไปสรำง
โอกำสใหเดกๆ ไดคดค�ำนงถงวถชวตของคนในชมชน ธรรมชำตและสงแวดลอมรอบตว
กลมเปาหมาย
หนงสอคมอสงแวดลอมศกษำ “นทำนธรรมชำต: เลำควำมรสบตอกนไป” เหมำะส�ำหรบ
ใชในกำรสรำงกระบวนกำรเรยนรส�ำหรบเดกชนประถำมศกษำปท ๑-๖ และระดบชนมธยมศกษำ
ตอนตนชนปท ๑-๓
เปาหมายของการใชคมอสงแวดลอมศกษา
“นทานธรรมชาต : เลาความรสบตอกนไป”
๑. เพอพฒนำผเรยนใหมควำมรสกสมพนธคนเคย ตลอดจนปลกฝงควำมรกตอพชพรรณ
สรรพสตว ในทองถน จนปรำรถนำทจะปกปองดแล
๒. ผเรยนไดเรยนรและตระหนกวำปรมำณของพชพรรณและสตวลดนอยลงกวำในอดต
๓. ผเรยนไดเรยนรและเกดควำมตระหนกถงควำมเชอมโยงระหวำงกจกรรมกำรพฒนำ
เศรษฐกจหรอกำรพฒนำ ทสมพนธกบควำมเปลยนแปลงในวถชวตและควำมเปลยนของธรรมชำต
สงแวดลอม
๔. ผเรยนไดวำดภำพอนำคตของธรรมชำตและสงแวดลอม ไดแลกเปลยนทศทำงทนำจะ
เปนส�ำหรบกำรพฒนำวสยทศนกำรพฒนำทองถนของตน
๕. ผเรยนไดเรยนรและตระหนกถงปญหำทเกดจำกกำรพฒนำเศรษฐกจและผลกระทบตอ
สงแวดลอม
๖. ผเรยนไดขบคดเกยวกบบทบำทของตนทจะสำมำรถท�ำไดและควรจะท�ำเพอปกปอง
คมครองธรรมชำตและสงแวดลอม
32
วธการพนฐานในการสรางการเรยนร
การเลาเรอง การตงค�าถาม การแบงปน
ประสบการณ
(การอธบาย)
วเคราะห
เรองราว
(หรอ)
การสมภาษณ
ขอเสนอแนะในการด�าเนนกจกรรม
๑. กอนเรมกจกรรมตำงๆ ควรมกำรเตรยมอปกรณส�ำหรบกำรฝกอบรมหรอท�ำกจกรรม เชน
ภำพ กระดำษคลปชำรด ปำกกำหลำกส สเทยน เทปกำว กระดำษเอส ส�ำหรบกำรท�ำกจกรรมกลม
เปนตน
๒. ขณะด�ำเนนกจกรรมใหแบงผเขำรวมเปนกลมยอย ๔-๕ คนตอกลม และขอใหแตละกลม
แลกเปลยนควำมเหนกนระหวำงท�ำกจกรรมและน�ำเสนอขอคนพบของกลมตอกลมใหญ
คณคาทควรใหความส�าคญในการน�าคมอนไปใช
คณะผจดท�ำหวงวำผทน�ำเครองมอนไปใชในกำรสอนนกเรยน เพอเปนพนททำงควำมคด
และกำรแลกเปลยนควำมเหนในมมมองดำนวฒนธรรมจำกบรบทในนทำนพนบำนทเปนรำกฐำน
ควำมรของทองถนนนๆ โดยเหนวำธรรมชำตและสงแวดลอมควรไดรบกำรอนรกษดแลตลอดจน
ประเพณวฒนธรรม เชน วรรณกรรมเรองเลำ (มขปำฐะ) และพธกรรมตำงๆ ทสบทอดกนมำจำก
คนรนหนงสคนอกรนหนงควรไดรบกำรสบทอดและปกปองไว
คมอสงแวดลอมศกษา “นทานธรรมชาต: เลาความรสบตอกนไป”
ผเขยนตนฉบบภาษาองกฤษ:
ซาโตมฮกาช(HigashiSatomi)ยกะคคช(YukaKiguchi)
บ�าเพญไชยรกษ(BampenChaiyarak)และโทชยกดอย(ToshiyukiDoi)
บรรณาธการฉบบภาษาองกฤษ:
ซาโตมฮกาช(HigashiSatomi)
เรยบเรยงฉบบภาษาไทย:
บ�าเพญไชยรกษ(BampenChaiyarak)
สนบสนนงบประมาณในการจดพมพ:
TheJapanFundforGlobalEnvironment.
ศลปนผวาดภาพประกอบ:อมฤตหมวดทอง
ออกแบบรปเลมและศลปกรรม:ศรพรพรศรธเวช
ผจดพมพจดพมพ:
MekongWatch,ประเทศญปน.พฤศจกายน๒๕๕๘
3FAokiBuilding1-12-11Taito,Taito-ku,Tokyo110-0016,Japan
Tel:+81338325034Fax:+81338325039
Website:http://www.mekongwatch.org/index.html
E-mail:[email protected]
คณะผจดท�ามความยนดรบฟงความคดเกยวกบการใชหนงสอเลมนกรณาสงความคดเหน
ไดทงภาษาองกฤษภาษาไทยภาษาลาวและภาษาญปนมาตามอเมลทปรากฏดานบน
สถานทพมพ:
บรษทโรงพมพคลงวชาจ�ากด
๑๙๘/๑ต�าบลบางกระสออ�าเภอเมองจงหวดนนทบร๑๑๐๐๐
STORIES ENVI 3 Countries-THAI-cover.indd 2 2/1/2559 BE 17:39
คมอสงแวดลอมศกษา
“นทานธรรมชาต:เลาความรสบตอกนไป”
STORIES ENVI 3 Countries-THAI-cover.indd 1 2/1/2559 BE 17:39
