บทท ๒ เทศกาลและวนส าคญทางศาสนาพทธ

สงคมไทยถอวาศาสนามความส าคญตอวถการด าเนนชวตของคนในสงคม จนกลายเปนวฒนธรรมประเพณทมผลตอความรสกนกคด ความเชอ ความศรทธาของประชาชน ดงนนศาสนาจงเปนเครองยดเหนยวทางจตใจในการประพฤตปฏบต เพอใหประชาชนพลเมองไดใชหลกธรรมทางศาสนาทตนนบถอ มาเปนเครองมอในการประพฤตปฏบตตน ใหเกดประโยชนในการพฒนาจตใจของตนเอง ครอบครว ชมชน สงคม และประเทศชาต ใหมความมนคงและอยรวมกนอยางมความสข เกดความสมานฉนท แตการทประชาชนพลเมองจะเขาถงหลกธรรมอนเปนแกนแทของศาสนานน เปนสงทกระท าไดยาก เนองจากผลของการกระท ามลกษณะเปนนามธรรมเชนเดยวกบเรองการศกษาทจะท าใหผทรบการศกษาไดเกดปญญาจรง ๆ ยอมเหนผลชาไมเหมอนการสรางวตถตาง ๆ ทสามารถเหนผลไดรวดเรวทนใจ ดงนน ศาสนาทกศาสนาจงจ าเปนตองมพธกรรมทางศาสนาเปนเครองมอในการใหศาสนกชนของตนใชเปนแนวทางในการปฏบตกจกรรมทางศาสนาทมลกษณะเปนรปธรรมรวมกนปราชญทงหลายจงไดใหความส าคญของศาสนพธไววา “เปนดงเปลอกของตนไม ซงท าหนาทหอหมแกนของตนไม คอเนอแทอนเปนสาระส าคญของศาสนาไว” ซงเมอกลาวใหถกตอง กสามารถกลาวไดวา ศาสนพธและศาสนธรรมของศาสนาทงสองสวนน ยอมมความส าคญเสมอกน ตองอาศยซงกนและกนเพราะหากไมมศาสนธรรมอนเปนแกนแทของศาสนา ศาสนพธกคงจะอยไดไมนาน หรอหากมเฉพาะศาสนธรรมอนเปนแกนแทของศาสนา แตไมมศาสนพธ แกนแทของศาสนากยอมอยไดไมนานเชนกน เพราะศาสนกชนขาดแนวทางในการปฏบตกจกรรมทางศาสนารวมกน ไมมสงใดสงหนงเปนศนยกลางอนเปนเครองยดเหนยวจตใจในการทจะปฏบตกจกรรมรวมกน

เทศกาลทางศาสนาพทธ

เทศกาลและวนส าคญในพระพทธศาสนาสวนใหญมกจะองอาศยซงกนและกนเกดขน ชวงทเปนเทศกาลกเปนเทศกาลของวนส าคญ ขณะเดยวกนวนส าคญกเปนชวงเวลาทกอใหเกดเทศกาล เปนตนวา เทศกาลเขาพรรษา เทศกาลนจะเกดขนไดกตองอาศยวนเขาพรรษา เทศกาลออกพรรษากตองอาศยวนออกพรรษา ยกเวนแตวาเปนเทศกาลทเกดจาก ขนบธรรมเนยม ประเพณ ความเชอ และวฒนธรรม ของศาสนกชนทไดรบอทธพลจากความเชอในลทธศาสนาทมมากอน โดยเฉพาะศาสนาพราหมณ แลวกเอาศาสนาพทธซงเปนศาสนาทตนนบถออยในปจจบนเขาไปเกยวของกบเทศกาลนนๆ ดวย เชนวา เทศกาลสงกรานต เทศกาลลอยกระทง เปนตน

๓๖

วนส าคญทางศาสนาพทธ เปนวนทเขาไปเกยวของกบพระพทธเจา โดยปกตจะเปนวนทเคยมเหตการณส าคญเมอครงพทธกาล หรอเมอถงก าหนดตองปฏบตประเพณส าคญตามธรรมเนยมในศาสนาพทธ นยมระบตามปฏทนจนทรคต การศกษาวนส าคญ เหลานนอกจากจะใหเราตระหนกถงความส าคญของวนดงกลาวแลว ยงชวยใหปฏบตตนไดอยางเหมาะสม และสามารถน าหลกธรรมทเกยวเนองมาประยกต ใชในชวตประจ าวนไดอกดวย

๑. ความหมายของเทศกาลทางศาสนาพทธ

คณาจารยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย (๒๕๕๔, หนา ๓๕-๔๖) กลาววาคมภรทางพระพทธศาสนา ไดใหความหมายของ ค าวา “เทศกาล” วา กคอ “นกขตกฤษ” เพราะค าวา “นกขตกฤษ” หมายถง เทศกาลและพธกรรมทเกดขนตามวาระของฤดกาลในรอบหนงป ซงงานดงกลาวมองคประกอบทส าคญ คอ มหรศพ เปนงานรนเรง สนกสนาน ซงประชาชนในทองถนนนๆ จะมารวมกนแสดงเพอความสนกสนาน และมการประกอบพธกรรมรวมดวย

๒. เทศกาลกบสงคมอนเดย พระพทธศาสนาถอก าเนดขนภายใตบรบทแหงสงคมและวฒนธรรมของอนเดย ซงในยคนนถอไดวาศาสนาพราหมณมความเจรญรงเรองไปทวอนเดย เทศกาลมมากอนทพระพทธเจาจะอบตขน ขอก าหนดของสงคมในเรองเทศกาลงานประจ าปหรอนกขตตฤกษนน ชาวเมองแตละเมองแตละทองถนจะมเปนของตนเอง ซงหากจะยดเอาความเชอของทองถนของสงคมอนเดยในสมยนน หรอ ความเชอเกยวกบศาสนาพราหมณของคนในทองถนนนๆ จะพบวา เทศกาลของสงคมอนเดยนนถอก าเนดมาจากความเชอในเรองของธรรมชาต ความเชอในเรองของดางดาว การโคจรของดวงดาวตางๆ บนทองฟาและสภาพภมอากาศทเปนไปของแตละชวงเวลา ประชาชนจะก าหนดเทศกาลประจ าชวงนนๆ เชน เทศกาลแรกนาขวญทกระท าในแตละพนทเนองจากมความเชอวา เมอถงคราวเกบเกยวจะตองมการประกอบพธกรรมในเทศกาลนนขน เพอสรางความมนใจใหกบราษฎรกอนทจะลงสชวงฤดของการท านา ในเทศกาลนเมอมการประกอบพธตามความเชอแลวจะมมหรสพหรองานรนเรงขนและเปนชวงทมการจดงานประจ าทกป ดวยเหตน จงไดชอวา “เทศกาล” ส าหรบเทศกาลในพระพทธศาสนานน คงตองท าความเขาใจกอนกวาพระพทธศาสนาไดอบตขนทามกลางบรบทของสงคมอนเดยทเตมไปดวยศาสนา ลทธความเชอมากมาย ซงมอยกอนแลว และกมอทธพลตอวถชวตของชาวอนเดยอยางเหนยวแนน ชาวอนเดยมการก าหนดชวงเวลาของฤดกาลตางๆ ในรอบป และมธรรมเนยมปฏบตตอฤดกาลนนๆ ทเรยกเทศกาลตามฤดกาล แสดงใหเหนวาเทศกาลในอนเดยมมากอนทพระพทธศาสนาจะอบต นนกหมายความวาสงคมอนเดยทมความคนชนอยกบการจดเทศกาลตางๆ อยกอนแลว การอบตขนของพระพทธศาสนาจงถอไดวาเปนการเกดขนในขณะทชาวอนเดยมระบบความคดเกยวกบเทศกาลทสมบรณพรอม ทพฒนามาเปนระบบหรอแบบแผน

๓๗

ของการจดเทศกาลของชาวอนเดยในแตละรฐหรอทองถนทคอนขางมนคง เมอพระพทธศาสนาไดอบตขน ผทหนมานบถอพระพทธศาสนากยงมความเชอแบบเดมๆ อย ยงปฏบตตามเทศกาลตางๆ ทเคยปฏบตมาอย พระพทธศาสนาเปนศาสนาแหงเหตผล และสนต แมหลกธรรมค าสอนจะเปนการปฏวตความเชอของคนในสมยนนแบบหนามอเปนหลงมอกตาม แตกมกจะใชการปฏรปและประยกตเปนส าคญ เทศกาลใดทขดตอหลกค าสอน จะปฏเสธหรอท าการปฏรปเทศกาลนนใหม เชน เทศกาลวนเพญเดอน ๓ เดมท เปนเทศกาลเฉลมฉลองพระเปนเจาของศาสนาพราหมณ-ฮนด ทเรยกวา “เทศกาลศวาราตร” ใชวนดงกลาวเปนวนประชมสงฆ ๑,๒๕๐ รป เพอประกาศจดยนของพระพทธศาสนา เรยกวา “โอวาทปาตโมกข” ถอไดวาเปนการปรบเปลยนหรอสรางคานยมและจดยนขนมาใหมใหตรงกบหลกการของพระพทธศาสนา

๓. เทศกาลตามหลกค าสอนของศาสนาพทธ นอกเหนอจากเทศกาลทเกดขนจากการปฏรปเทศกาลทมอยกอนแลว กมเทศกาลทเกดขนจากเนอหาแหงหลกธรรมค าสอนของพระพทธศาสนาโดยตรง ทเกดจากพระวนย ไดแก เทศกาลเขาพรรษา เทศกาลออกพรรษา และเทศกาลกฐน ทง ๓ เทศกาลนไดถกก าหนดขนเปนการเฉพาะของ “ฤดกาล” ซงเดมทมไดจดหรอตงชอเปนเทศกาลหรอนกขตตฤกษ ตามความเชอดงเดม เพราะเปนเรองทไมไดเกยวของกบความสนกสนานรนเรง แตเปนชวงเวลาทพทธศาสนกชนจะพงปฏบตกนอยางพรอมเพรยงในชวงระยะเวลาดงกลาว เทศกาลในพระพทธศาสนาทปรากฏในคมภรจงไมไดเกยวของกบดวงดาวประจ าป แตเปนเรองทเกยวของกบการฝกอบรม การศกษาตามแนวทางของศล สมาธ และปญญา เปนส าคญ หลกค าสอนของพระพทธศาสนาจะปฏเสธแนวคดเรองความเชอเรองฤกษยาม ดงปรากฏอยในพทธภาษตว า “สตวท งหลายประพฤตชอบในเวลาใด เวลานนช อ วา เปนฤกษ ด มงคลด ” พระพทธศาสนามหลกความเชอหลกอยทกฎแหงธรรม และเชอในศกยภาพของมนษย เชอวามนษยสามารถทจะท าตนเองใหเปนทพงของตนเองไดโดยไมตองพงพงหรอองอาศยเพทเจาใดๆ

๔. บอเกดของเทศกาลในศาสนาพทธ พระพทธศาสนา เปนศาสนาทอบตขนทามกลางความเชอทหลากหลายและเปนความเชอทเหนยวแนน ยากตอการเปลยนแปลง เทศกาลในพระพทธศาสนาจงเปนเทศกาลไมไดเดนออกหางจากความเชอเดมทมอยกอนแลว และเทศกาลทเปนเอกลกษณเฉพาะของพระศาสนา ซงหากจ าแนกแลวกมบอเกดมาจาก ๒ แหลง คอ

๓๘

๔.๑ เทศกาลตามความเชอของชาวอนเดยเดม เปนเทศกาลทเกดจากความเชอของชาวอนเดย ทมอยในศาสนาพราหมณเปนหลก เชน ความเชอเรองโชคชะตา เรองดวงดาว นกขตตฤกษประจ าเดอนตางๆ ยงมเทศกาลทชาวบานจดขนในฤดกาลตาง ๆ ทแตกตางกน ซงในคมภรพระพทธศาสนา ไดกลาวถงเทศกาลของทองถน ดงน ๔.๑.๑ เทศกาลฟอนร าถวายพระราชาของกรงราชคฤห จดงานอย ๗ วน เทศกาลนเปนเหตใหอคคเสนบตรเศรษฐตกหลมรกธดานกฟอนร า ๔.๑.๒ เทศกาลดมสราของชาวเมองสาวตถ ซงบรรดาสามของสหายของวสาขาไดไปรวมงานและเปนเหตใหบรรดาสหายของนางวสาขาไดกลายมาเปนคนตดสรา ๔.๑.๓ เทศกาลเปด ของเมองสาเกต บานเกดของนางวสาขา ซงเปนเทศกาลทพราหมณไดมาพบนางและไดรถงความเปนสตรผบรบรณไปดวยเบญจกลยาณ และน าไปสการแตงงานกบลกชายเศรษฐในทสด ๔.๑.๔ เทศกาลประจ าปของกรงไพสาล เปนเทศกาลทมการเลนมหรสพประโคมงานตวตงแตเชาจนสวาง เปนเวลาถง ๗ วน ๗ คน ๔.๒ เทศกาลตามพระวนยของศาสนาพทธ เปนเทศกาลทมความแตกตางไปจากเทศกาลตามความเชอทองถนของชาวอนเดยทมอยเดมทเปนไปเพอบชาเทพเจา หรอ สรางความสนกสนานใหเกดขนแกคนหมมาก หากแตเปนเทศกาลทใหเกดขนเพอมงการศกษาเรยนรในการอยรวมกนในสงคมและเปนไปตามพทธประสงค ม ๓ เทศกาลส าคญ ดงน (๑) เทศกาลเขาพรรษา (๒) เทศกาลออกพรรษา และ (๓) เทศกาลทอดกฐน เทศกาลทเกดจากศาสนาพทธแทๆ จงมไดเปนเรองทเกยวของกบความสนกสนานรนเรงแตประการใด แทจรงแลวตองการทจะมงใหเทศกาลดงกลาว เชน เทศกาลเขาพรรษา เทศกาลออกพรรษา เปนเทศกาลทภกษไดมโอกาสในการฝกหดตนเองและเปดโอกาสใหตรวจสอบซงกนและกนอยางใกลชด สวนเทศกาลทอดกฐน เปนเทศกาลทเปดโอกาสใหภกษรบจวรจากชาวบาน และชาวบานจะไดมโอกาสท าบญท าทานซงถอวามอานสงสมากนไดอยางเตมท ๕. ความมงหมายของเทศกาล กจกรรมใด ๆ กตาม ทกกจกรรมมกจะมเปาหมายของกจกรรมนน ๆ อย ซงเปนผลลพธสดทายทเราตองการทจะใหเกดขนหลงจากกจกรรมนนจบลง ดงนน กจกรรมนน ๆ ททท า เราท าไปเพอตองการอะไร ความมงหมายของการท ากจกรรมอนเปนเหตใหเกดเปนเทศกาลตางๆ ม ดงน

๓๙

๕.๑ เทศกาลตามความเชอของชาวอนเดยเดม งานเทศกาลหรองานนกขตตฤกษของชาวอนเดยทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนา พบวามจดมงหมายทส าคญ ดงน ๕.๑.๑ เพอความสนกสนาน อาทเชน เทศกาลเตนร า เทศกาลดมสรา ๕.๑.๒ เพอเอาใจเทพเจา อาทเชน เทศกาลศวาราตร เทศกาล บชายญตาง ๆ ๕.๑.๓ เพอผลผลตดานเกษตรกรรม อาทเชน เทศกาลวปปมงคล (เทศกาลแรกนาขวญ) ๕.๑.๔ เพอผลทางการเมอง เทศกาลประเภทนรฐมงใหเกดความสามคค และจะไดไมคดตอตานอ านาจรฐ เพราะถอไดวารฐเปนผใหความคมครอง และจะกอใหเกดความผอนคลายความตงเครยดของประชาชนในรฐ ท าใหงายตอการบรหารปกครอง

๕.๒ เทศกาลตามพระวนยของศาสนาพทธ

จากการศกษาขอมลทปรากฏในคมภรของพระพทธศาสนา พบวา เทศกาลตามพระวนย มจดมงหมายทส าคญ ดงน ๕.๒.๑ เพอการธ ารงรกษาภาพลกษณของพระพทธศาสนา อาทเชน เทศกาลเขาพรรษา และ เทศกาลออกพรรษา ๕.๒.๒ เพอการศกษาและฝกฝนพฒนาตนเอง ชวงจ าพรรษา พระภกษสามเณรยอมเปนไปไดงายทตงใจศกษาเลาเรยน อบรมกาย วาจา และใจ ของตนเอง และเมอออกพรรษา กถอไดวาเปนชวงทมความส าคญในการปฏบตตนใหสอดคลองกบพระธรรมวนย มการแสวงหาผาและรบผากฐนจากทายกผมศรทธาตามพระวนย ถอไดวาเปนการศกษาและพฒนาตนองเชนเดยวกน ๕.๒.๓ เพอเปดโอกาสใหชาวพทธไดฝกฝนตนเองดวยการใหทาน รกษาศล และเจรญจตภาวนา ระหวางเทศกาลเขาพรรษา ออกพรรษา และ กฐนนน ลวนแตเปนเทศกาลทเปนการเปดโอกาสใหพทธบรษทไดฝกฝน อบรมตน และไดสรางกศล บญ บารม ขดเกลากเลสใหเบาบางลงโดยการรกษาศล บ าเพญบญ ใหทาน ฟงธรรม และเจรญจตภาวนาตามสมควร อนถอไดวาเปนการท าหนาทของชาวพทธตามครรลองแหงพระวนย ๕.๒.๔ เพอรกษาพระธรรมวนย การรกษาพระธรรมวนย ส าหรบพระสงฆ กคอ การอยจ าพรรษา (เขาพรรษา) ออกพรรษา และ รบกฐน เปนการปฏบตไปตามพทธประสงคในการก าหนดใหมเทศกาล พระภกษสงฆทไดปฏบตไปตามแนวทางดงกลาวนน ถอไดวาการรกษาพระธรรมวนย แตหากพระภกษสงฆรปใด ไมปฏบตตามพทธบญญตนน ถอวาเปนการละเมดตอพระธรรมวนย ตองอาบตปาจตตย

๔๐

วนส าคญทางศาสนาพทธ

พระพทธศาสนากไมตางจากศาสนาทวๆ ไป คอ ถอเอาวนทเกดเหตการณส าคญๆ เมอครงพทธกาลมาระลกนกถง โดยจดใหเปนวนส าคญและศาสนกชนกปฏบตกจกรรมบญกจกรรมความดตามสมควรโดยใหสอดคลองกบเหตการณทเกดขนแลวในครงพทธกาลนน วนส าคญในพระพทธศาสนานน มมากมาย แตจะกลาวเฉพาะเหตการณใหญๆ ทไดยดถอปฏบตกนมาตลอด ดงน ๑. วนมาฆบชา วนมาฆบชา ตรงกบวนขน ๑๕ ค า เดอน ๓ (หากตรงกบปอธกมาส คอปทมเดอน ๘ สองหน วนมาฆบชาจะเลอนไปเปนวนขน ๑๕ ค า เดอน ๔) ค าวา “มาฆบชา” เปนชอของพธบชา และการท าบญในพระพทธศาสนาอยางหนง ซงปรารภการประชมใหญของพระสาวกทเรยกวา จาตรงคสนนบาต ในวนเพญเดอน ๓ ณ วดเวฬวนมหาวหารใกลกรงราชคฤห ค าวา จาตรงคสนนบาต แปลวา การประชมพระสาวก ซงประกอบดวยองค ๔ หรอการประชมพรอมดวยองค ๔ ไดแก ๑. พระสงฆทมาประชมวนนน ลวนเปนเอหภกขคอไดรบอปสมบทโดยตรงจากพระพทธเจา ๑. พระสงฆเหลานนเปนพระอรหนตผไดอภญญา ๖ ทงสน ๑. พระสงฆทประชมวนนนมจ านวนถง ๑,๒๕๐ รปมาประชมกนโดยมไดนดหมาย และพระพทธเจาไดทรงแสดงโอวาทปาตโมกข ๑. วนนนเปนวนเพญเดอนมาฆะ พระจนทรเตมดวงบรบรณ ค าวา โอวาทปาตโมกข แปลวา โอวาททเปนประธาน หรอค าสอนทเปนหลกใหญ เปนหวใจของพระพทธศาสนา โดยยอม ๓ ประการ คอ ๑. การไมท าบาปทงปวง (ละชว) ๒. การยงกศลใหถงพรอม (ท าความด) ๓. การท าจตของตนใหผองแผว (ท าจตใจบรสทธ)

๒. วนวสาขบชา วนวสาขบชา ตรงกบวนขน ๑๕ ค า เดอน ๖ ค าวา วสาขบชา ยอมาจาก ค าวา “วสาขปรณมบชา” แปลวา การบชาพระในวนเพญเดอนวสาขะ ตรงกบวนเพญขน ๑๕ ค า เดอน ๖ ถาหากตรงกบปอธกมาส คอ ปทมเดอน ๘ สองหนวนวสาขบชาจะเลอนไปเปนวนขน ๑๕ ค า เดอน ๗ ในวนวสาขบชา มเหตการณเกดขน ๓ ประการและจดวาเปนเหตการณทส าคญ คอ

๔๑

๑. เปนวนประสตของเจาชายสทธตถะ ณ ลมพนวน อยระหวางกรงกบลพสดกบกรงเทวทหะแควนสกกะ ตรงกบวนศกรขน ๑๕ ค า เดอน ๖ ซงตอมาพระองคไดออกบวชจนไดบรรจอนตตรสมมาสมโพธญาณ เปนพระอรหนตสมมาสมพทธเจา จงถอวาเปนวนเกดขนของพระพทธเจาหรอวนพระพทธ ๒. เปนวนตรสรของพระพทธเจา ณ มหาโพธบลลงก รมฝงแมน าเนรญชราฝงตะวนตก ต าบลอรเวลาเสนานคมแควนมคธ ในตอนเชามดของวนพธขน ๑๕ ค า เดอน ๖ ประกา กอนพทธศกราช ๔๕ ป จงถอวาเปนวนเกดขนของพระธรรมหรอวนพระธรรม ๓. เปนวนปรนพพานของพระพทธเจาระหวางตนสาละ ๒ ตน ในสาลวโนทยานของมลลกษตรย ใกลกรงกสนารา เมอวนองคาร ขน ๑๕ ค า เดอน ๖ ปมะเสง สมชชาใหญขององคการสหประชาชาต ไดมมตเปนเอกฉนท เมอวนท ๑๕ ธนวาคม พ.ศ. ๒๕๔๒ ให ถอวาวนวสาขบชา เปนวนส าคญสากล (International of the Visaka Day)

๓. วนอาสาฬหบชา วนอาสาฬหบชา ตรงกบวนขน ๑๕ ค า เดอน ๘ ความหมายของ “วนอาสาฬหบชา” อาสาฬหบชาประกอบขนจากค า ๒ ค า คอ อาสาฬห (เดอน ๘ ทางจนทรคต) กบบชา (การบชา) เมอรวมกนเขาจงแปลวา การบชาในเดอน ๘ หรอการบชาเพอระลกถงเหตการณส าคญในเดอน ๘

ความส าคญของวนอาสาฬหบชา วนอาฬหบชาเปนวนทมความส าคญ หลายประการ พอทจะจ าแนกออกเปนขอๆ ได ดงน ๑. เปนวนทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา (เทศนากณฑแรก) คอ พระธมจก-กปปวตตนสตร ๒. เปนวนเกดพระอรยสงฆสาวกองคแรก คอทานอญญาโกณฑญญะ ผไดดวงตาเหนธรรม เมอไดสดบพระปฐมเทศนา ๓. เปนวนเกดพระสงฆรตนะ ท าใหมพระรตนตรยคอ พระพทธ พระธรรม และพระสงฆ ครบทง ๓ รตนะในวนน

ขอสงเกต ๑. วนมาฆบชา ถอวาเปน วนพระธรรม ๒. วนวสาขบชา ถอวาเปน วนพระพทธเจา ๓. วนอาสาฬหบชา ถอวาเปน วนพระสงฆ

๔๒

๔. วนอฏฐมบชา วนอฏฐมบชา ตรงกบวนแรม ๘ ค า เดอน ๖ วนอฏฐมบชา เปนวนถวายพระเพลงพระพทธสรระของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา หลงจากทพระพทธเจาทรงดบขนธปรนพพานแลว ๘ วน โดยนบจากวนทพระองคปรนพพาน

ขอปฏบตของพทธศาสนกชนในวนส าคญทางพระพทธศาสนา การท ากจกรรมในแตละวนส าคญนน มความจ าเปนยงทจะตองใหสอดคลองกบเหตการณและไดประโยชน แตละแหงแตละทองทกอาจจะมกจกรรมยอยๆ แตกตางกนออกไปขนอยกบบรบทของสงคมนนๆ วาเปนอยางไร แตกจกรรมหลกๆ ทเปนหวใจของแตละเหตการณ กมกปฏบตเหมอนกน พอทจะน ามากลาวพอใหเหนแนวทางปฏบต ดงน ๑. เมอถงวนมาฆบชา วนวสาขบชา วนอาสาฬหบชา และวนอฏฐมบชา เวยนมาถงในตอนเชา นอกจากจะมการท าบญตกบาตรตามปกตแลวสาธชนจะรบอโบสถศล และฟงเทศนตามวดทใกลเคยง หรอวดทคนเคย ในตอนค าน าธป เทยน ดอกไมไปประชมพรอมกนทโบสถ หรอเจดยสถานแหงใดแหงหนงเพอท าพธเวยนเทยน ๒. เมอพระสงฆประชมพรอมแลว คฤหสถทงหลาย ยนถอธป เทยน ดอกไม ประนมมออยถดพระสงฆออกไป เมอพระภกษทเปนประธานกลาวน าค าบชา ทประชมทงหมดวาตามพรอม ๆ กน เมอกลาวค าบชาเสรจแลว พระสงฆ เดนน าหนาเวยนขวารอบพระอโบสถ หรอพระสถปเจดย ๓ รอบซงเรยกวา เวยนเทยน คฤหสถเดนตามอยางสงบ ๓. ขณะเวยนเทยนรอบแรกใหระลกถงพระพทธคณ รอบท ๒ ระลกถงพระธรรมคณรอบท ๓ ระลกถงพระสงฆคณ ๔. ขอทควรท าเปนพเศษในวนน กคอ ควรพจารณาความหมายของการเวนชว ท าด ท าจตใจใหบรสทธ ใหเขาใจชดเจนลกซง แลวตงใจปฏบตไดตามนน ๕. คณะสงฆ ทางราชการ ภาคเอกชน และพทธศาสนกชน ไดรวมกนจดงานสปดาหสงเสรมพระพทธศาสนา ณ มณฑลพธทองสนามหลวง และพทธมณฑล ตลอดจนวดตาง ๆ ทวราชอาณาจกร ๕. วนเขาพรรษา ความหมายของ “วนเขาพรรษา” วนเขาพรรษาเปนวนทพระสงฆจะตองเขาจ าพรรษา จะไปคางแรมทอนไมได คอตองอยประจ าทตลอด ๓ เดอน ในฤดฝนตามพระวนยบญญต วนเขาพรรษาม ๒ ระยะ คอ ๑. วนเขาพรรษาแรก เรมตงแตวนแรม ๑ ค า เดอน ๘ ไปจนถงวนขน ๑๕ ค าเดอน ๑๑ ๒. วนเขาพรรษาหลง เรมตงแตวนแรม ๑ ค า เดอน ๙ ไปจนถงวนขน ๑๕ ค า เดอน ๑๒ (มปฏบตนอยมาก)

๔๓

๒.๖ วนออกพรรษา ความหมายของ “วนออกพรรษา” วนออกพรรษาเปนวนสนสดการอยจ าพรรษาของพระสงฆตลอด ๓ เดอน ในฤดฝนจนถงวนขน ๑๕ ค า เดอน ๑๑ พระสงฆจะท าพธออกพรรษา ซงเปนสงฆกรรมอยางหนง เรยกวา วนมหาปวารณา โดยภกษทกรปจะกลาวปวารณา คอ เปดโอกาสใหวากลาวตกเตอนกนในเรองความประพฤตจะเปนดวยไดเหนไดฟงมา หรอระแวงสงสยกตาม ใหวากลาวตกเตอนกนได วนนจงเรยกวาวนออกพรรษาหรอวนมหาปวารณา

๒.๗ พธตกบาตรเทโว พธตกบาตรเทโว คอ การท าบญพเศษในวนออกพรรษา พทธศาสนกชนนยมไปตกบาตรทวดในวนแรม ๑ ค า เดอน ๑๑ เรยกวา “การตกบาตรเทโว” คอ เปนวนทพระพทธเจาเสดจลงมาจากสวรรคชนดาวดงส หลงจากททรงประทบจ าพรรษาอยตลอด ๓ เดอน เพอโปรดพทธมารดา โดยเสดจลงทประตเมองสงกสสะ

๒.๘ วนธมมสสวนะ หรอวนพระ วนธมมสสวนะ หรอวนพระ ในหนงเดอนจะม ๔ วน คอ วนขน ๘ ค า หรอแรม ๘ ค า และ วนขน ๑๕ ค า หรอแรม ๑๕ ค า (ถาเดอนขาดจะเปน วนแรม ๑๔ ค า) กจกรรมในวนนชาวพทธจะท าบญตกบาตร รกษาอโบสถศล (รกษาศล ๘ เปนกรณพเศษ) ฟงเทศน เจรญจตตภาวนา งดเวนอบายมขตามสมควรแกอปนสย

๒.๙ วนขนปใหม ในอดตไทยเราเคยก าหนด วนขนปใหม เปนวนแรม ๑ ค า เดอนอาย (เดอน ๑) บาง ขน ๑ ค า เดอน ๕ บาง วนท ๑ เมษายน และวนท ๑๓ เมษายน (วนสงกรานต) ตอมาทางราชการโดยคณะรฐบาลของ จอมพล ป. พบลสงคราม ประกาศเมอวนท ๒๔ ธนวาคม พ.ศ. ๒๔๘๓ โดยใหใชวนท ๑ มกราคม ตงแต พ.ศ. ๒๔๘๔ เปนตนมาใหเปนวนขนปใหมและใชเรอยมาจนทกวนนกจกรรมทชาวพทธพงกระท าคอ ท าบญ ตกบาตรรกษาศล ฟงธรรม ปลอยนก ปลอยปลา เปนตน

๒.๑๐ วนสงกรานต วนสงกรานต ถอเปนวนขนปใหมของไทยมาแตโบราณ และในชวงวนท ๑๓-๑๔-๑๕ เมษายนทางราชการหยด ๓ วน ถอวาเปนวนครอบครว ตอมาทางราชการไดก าหนดเอาวนท ๑ มกราคมของทกป เปนวนขนปใหม ตงแต ๑ มกราคม พ.ศ. ๒๔๘๔ กจกรรมทชาวพทธปฏบต คอ การท าบญตกบาตร รกษาศล เจรญจตภาวนา มพธสรงน าพระรดน าด าหว เลนน าสงกรานต ปลอยนก ปลอยปลาเปนตน

๔๔

๒.๑๑ วนสารทไทย วนสารทไทย ตรงกบวนแรม ๑๕ ค า เดอน ๑๐ วนสารทไทย เปนการท าบญกลางปของไทย เปนเวลาระหวางพชพนธผลไมก าลงอดมสมบรณ จงเปนทนาปตยนด นารนรมย ปจจบนเปนการท าบญ ตกบาตร เพออทศสวนกศลแกบรรพบรษ คอ ป ยา ตา ยาย ทลวงลบไปแลวดวยอาหารคาวหวาน พรอมทงกระยาสารท และกลวยไข ท าบญแลว กกรวดน าอทศสวนกศลแกบรรพชน ผลวงลบไปแลว

พธกรรมของวนส าคญทางพระพทธศาสนา

การประกอบพธกรรมในวนส าคญทางพระพทธศาสนานน มกจะจดพธกรรมตางๆ โดยองเหตการณทเกดขนเมอครงพทธกาลนนเปนหลก ถงกระนนกอาจจะมการประยกตโดยเพมกจกรรมตามความเชอความศรทธาทศาสนกชนมตอพระศาสนาบาง ทงน กขนอยกบบรบทของสงคมนนๆ เปนส าคญวาจะใหมกจกรรมอะไรเพมเขามาบาง การเพมเขามานนตองดความเหมาะในหลายๆ ดาน เปนตนวา ดานสถานท ความสะดวก ตลอดถงเรองการบรหารจดการเวลา ถงอยางไรกตาม แตละวนส าคญกจะมแนวปฏบตรวมกน ดงน

๑. วนมาฆบชา

ความเปนมา วนมาฆบชา ตรงกบวนเพญเดอนมาฆะ (ขน ๑๕ ค า เดอน ๓) เปนวนทเกดเหตการณส าคญทางพระพทธศาสนา ในวนนนนอกจากเปนวนเพญเดอนมาฆะแลว ยงเปนวนทพระสงฆ จ านวน ๑,๒๕๐ รป มาเขาเฝาพระพทธเจาพรอมกนโดยมไดนดหมาย พระสงฆเหลานนลวนเปนเอหภกข คอ ไดรบการอปสมบทจากพระพทธเจา และลวนเปนพระอรหนตผเปนอภญญา ๖ การประจวบกนของเหตการณทง ๔ ประการน เรยกวา จาตรงคสนนบาต คอ การประชม ซงประกอบดวยองค ๔ ในโอกาสพระพทธเจาทรงแสดงโอวาทปาตโมกข เหตการณนเกดขนขณะทพระพทธเจาทรงประทบอย ณ วดเวฬวนกรงราชคฤห กอนเขาพรรษาท ๒ (หลงจากตรสร ๙ เดอน) ในประเทศไทย พธบชาเนองในวนมาฆบชาเรมมเปนครงแรกในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๔ แหงกรงรตนโกสนทร พระองคทรงปรารภถงความส าคญของวนมาฆบชาวา มเหตการณส าคญ ๔ ประการ ทเรยกวา จาตรงคสนนบาต เกดขนในวนเดยวกน สมควรทพทธศาสนกชนจะไดท าการบชาเพอระลกถงความส าคญของวนดงกลาวและพระคณของพระพทธเจา พระองคโปรดเกลาฯ ใหจดพธบชา เนองในวนมาฆบชาขนในพระราชวง โดยโปรดใหมการประกอบพระราชกศลในเวลาเชาดวยการนมนตพระสงฆเจรญพระพทธมนตและฉนภตตาหารใน

๔๕

พระอโบสถวดพระศรรตนศาสดาราม ในเวลาค าพระองคจะเสดจออกฟงพระสงฆท าวตรเยนสวดโอวาทปาตโมกข แลวทรงจดเทยนเรยงตามรอบพระอโบสถ จ านวน ๑,๒๕๐ เลม พระภกษเทศนาโอวาทปาตโมกข พระสงฆ จ านวน ๓๐ รป สวดมนตรบเทศนา เปนเสรจพธ ในรชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ แหงกรงรตนโกสนทร พระองคทรงน าพธบชาเนองในวนมาฆบชาไปประกอบในสถานทอน ๆ นอกพระบรมมหาราชวงในคราวเสดจประพาสตน เชน บางปะอน พระพทธบาทพระพทธฉาย พระปฐมเจดย พระแทนดงรง เปนตน ประชาชนไดน าเอาวธบชาเนองในวนมาฆบชาไปปฏบตกนอยางกวางขวางและสบมาจนถงปจจบนน ปจจบนรฐบาลไดใหความส าคญตอวนมาฆบชา โดยก าหนดใหเปนวนหยดราชการ ๑ วน

แนวทางทพงปฏบต วนมาฆบชา ถอเปนวนส าคญยงวนหนง ในพระพทธศาสนาทชาวพทธพงปฏบตเชนเดยว กบวนส าคญทางพระพทธศาสนาวนอน ๆ และควรปฏบตกจกรรมตาง ๆ เปนกรณพเศษ พทธศาสนกชนผมงทจะพฒนาตนเองตามหลกธรรมแหงวนมาฆบชา พงปฏบตตามหลกธรรมอนทน าสขมาใหอก ดงน

การปฏบตพธกรรมส าหรบพทธศาสนกชน การใหทาน ถวายภตตาหารแดพระภกษสามเณรในชวงเชาหรอเพล บรจาคทรพยชวยเหลอเกอกลผยากไรและบ าเพญสาธารณประโยชน รกษาศล ส ารวมระวงกายและวาจาดวยการรกษาศล ๕ หรอศล ๘ พรอมทงบ าเพญเบญจธรรมสนบสนน เจรญภาวนา บ าเพญภาวนาดวยการไหวพระสวดมนตและปฏบตสมาธและวปสสนาตามแนวสตปฏฐาน เวยนเทยน การเวยนเทยนเปนการบชาพระรตนตรยดวยอามสบชาและปฏบตบชา ในการนควรแตงกายใหสภาพเพอเปนการบชาพระรตนตรย

๒. วนวสาขบชา

วสาขบชา แปลวา การบชาในวนเพญเดอนวสาขะ คอ วนขน ๑๕ ค า เดอน ๖ ในปปรกต (ประมาณเดอนพฤษภาคม) หรอวนขน ๑๕ ค า เดอน ๗ ในปทมอธกมาศ (เดอน ๘ ม ๒ เดอน)ซงถอกนวา เปนการบชาพเศษ เพราะเปนวนส าคญในพระพทธศาสนา ตรงกบวนประสต ตรสรและเสดจดบขนธปรนพพานแหงพระสมมาสมพทธเจา

ความส าคญ วนวสาขบชา ตรงกบวนประสต ตรสร และเสดจดบขนธปรนพพานแหงพระสมมาสมพทธเจา ซงเหตการณส าคญนาอศจรรยทง ๓ ประการ ไดเวยนมาบรรจบในวนเดยวกน คอ วนวสาขบชา ดงน

๔๖

๑. วนประสต พระพทธเจาทรงเปนกษตรยโดยพระชาตและโดยพระวงศเปนโคตมวงศโดยชาตภมเปนชาวศกยะ ประสตกอนพทธศกราช ๘๐ ป ในมธยมประเทศ เปนโอรสของพระเจาสทโธทนะเจากรงกบลพสด (ปจจบนอยในเมองลมมนเด ประเทศเนปาล) และพระนางศรมหามายาทรงมพระนามวา “เจาชายสทธตถะ” ในวนประสตนน ตามพทธประวตกลาวไววา พระนางศรมหามายาทรงพระครรภบรบรณแลว ทรงประสงคจะเสดจไปเมองเทวทหะนครอนเปนชาตภมแหงพระองค เมอทรงไดรบอนญาตจากพระเจาสทโธทนะแลว ครนรงเชาในวนวสาขบรณมดถเพญเดอน ๖ พระนางศรมหามายาเสดจออกจากพระนครไปถงปาไมรง มชอวาลมพนวน อยระหวางพระนครทงสองแตใกลเมองเทวทหะนคร พระนางจงโปรดใหเสดจชม ครนเสดจไปถงใตตนสาลพฤกษ (ไมรง) กทรงประชวรพระครรภ ประสตพระมหาบรษจากพระครรภ ณ สถานทนน

๒. วนตรสร เจาชายสทธตถะทรงไดรบการท านบ ารงอบรมมาเปนอนดตงแตยงทรงพระเยาว เมอทรงพระเจรญวย ไดทรงอภเษกสมรสกบพระนางยโสธรา (พมพา) กาลตอมาไดทรงมพระโอรสพระนามวา “ราหล” ดวยพระบารมททรงบ าเพญมาแลวในอดตกาล และดวยพระปญญาอน เตมบรบรณดวยโยนโสมนสการ ท าใหทรงมพระอธยาศยเบอหนายในความเปนอยอนเพลดเพลนดวยกามคณ เกดแลวกแก กเจบ และตายไป โดยไมเกดประโยชนอนใด เมอทรงพจารณาอยางรอบคอบถงความเปนอยของชวตกทรงยงเบอหนายในโลกวสย และทรงมพระกรณาอนยงใหญแกมหาชน ทรงด ารจะหาประโยชนเพอใหมหาชนพนทกขและปฏบตคณงามความดโดยถกตอง ดงนน ทรงเหนวาการออกบวชเปนวถทางในการทจะท าประโยชนไดอยางยง จงท าใหพระองคทรงตดสนพระทยเสดจออกทรงผนวช ถอเพศเปนนกบวชและทรงศกษาวธการจากพราหมณคณาจารย เจาลทธตาง ๆ ในสมยนน เมอทรงศกษาจนส าเรจในลทธตาง ๆ เหลานน แลวเหนวาไมใชทางในการท าใหตรสรธรรมพเศษได กทรงลาพราหมณคณาจารยเหลานน เพอไปแสวงหาวธการและแกไขทดลองโดยล าพงพระองคเอง จนไดรบความพอพระทยวา ไดตรสรแลว ในวนวสาขบรณมดถเพญเดอน ๖ ณ ตนพระศรมหาโพธ ใกลฝงแมน าเนรญชรา ต าบลอรเวลาเสนานคม แควนมคธ กอนพทธศกราช ๔๕ ป (ปจจบนอยในเขตเมองพทธคยา แควนพหาร ประเทศอนเดย)

๓. วนเสดจดบขนธปรนพพาน ครนไดตรสรแลว ทรงบ าเพญพทธกจโปรดบรรพชต คอ ปญจวคคย ๕ รปมพระโกณฑญญะเปนหวหนา และทรงสงไปเผยแผพระศาสนา ในนคมชนบทราชธานตาง ๆ จนพระศาสนาเจรญแพรหลายพรอมทงทรงแสดงธรรม บญญตวนย เพอผลอนไพบลยมนคงแกพระศาสนาและความพนทกขของมหาชน เมอพระชนมายได ๘๐ พรรษา ณ สวนปารง ฟากแมน าหรญญวด อนเปนทแวะพกของ

๔๗

มลละกษตรย ใกลเมองกสนารา พระองคทรงประทบบรรทมบนเตยงในระหวางไมรงทงค หนพระเศยรไปทางทศเหนอบรรทมโดยเบองขวาเปนอนฏฐานไสยาสน และทรงโปรดประทานพระโอวาทเปนปจฉมโอวาท “ภกษทงหลาย บดนเราเตอนเธอทงหลาย สงขารทงหลายมความเสอมสนไปเปนธรรมดา เธอทงหลายจงยงประโยชนตนและประโยชนทานใหถงพรอมดวยความไมประมาทเถด” ตอจากนนทรงเขาปฐมฌานไปจนถงสญญาเวทยตนโรธ เรยกวา อนโลม แลวยอนกลบลงมาตามล าดบจนถงปฐมฌาน เรยกวา ปฏโลม แลวยอนขนไปอกโดยล าดบ ๆ จนถงจตตถฌานและเสดจดบขนธปรนพพาน ในวนวสาขบรณมดถเพญเดอน ๖ ณ ใตตนสาละ เมองกสนาราแควนมลละ เมอพระชนมายได ๘๐ พรรษา กอนพทธศกราช ๑ ป (ปจจบนอยเขตเมองกสนคระ แควนอตตรประเทศ ประเทศอนเดย)

๓.๑ ประวตความเปนมาของวนวสาขบชาในประเทศไทย วนวสาขบชา ปรากฏหลกฐานวา มมาตงแตครงกรงสโขทยเปนราชธาน ซงสนนษฐานวาคงไดแบบอยางมาจากลงกา กลาวคอ เมอประมาณ พ.ศ. ๔๒๐ พระเจาภาตกราชกษตรยแหงกรงลงกาไดประกอบพธวสาขบชาอยางมโหฬาร เพอถวายเปนพทธบชาและกษตรยแหงกรงลงกาในรชกาลตอ ๆ มากทรงเจรญรอยตาม แมปจจบนกยงถอปฏบตอย สมยกรงสโขทย ประเทศไทยกบประเทศลงกามความสมพนธใกลชดกนมากในดานพระพทธศาสนา เพราะพระสงฆชาวลงกาไดเดนทางเขามาเผยแผพระพทธศาสนาในประเทศไทยและเชอวาไดน าการประกอบพธวสาขบชามาปฏบตในประเทศไทยดวย หนงสอพระราชพธสบสองเดอน ซงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชนพนธ มความตอนหนงวา “...กการทถอวาพระจนทรเพญเสวยฤกษวสาขะเปนนกขตฤกษทควรประกอบการบชาในพระรตนตรย ซงถอกนอยในเมองทนบถอพระพทธศาสนามาแตโบราณนน จะใหไดความชดวา ตงแตพระพทธศาสนาไดมาประดษฐานในแผนดนสยามแลว คนทงปวงไดท าการบชานนมาแตเดมหรอไมไดท ากไมมปรากฏชดในทแหงใด จนถงกรงสโขทย จงไดความตามหนงสอทนางนพมาศแตงนนวา ครนถงวนวสาขบชา สมเดจพระเจาแผนดน และราชบรรกษฝายหนาฝายใน ทงอาณาประชาราษฎรทวทกนคมคามชนบท กประดบพระนครและพระราชวงขางหนาขางในจวนต าแหนงทาวพระยา พระหลวงเศรษฐ ชพราหมณ บานเรอน โรงรานพวงแพ ชนประชา ชายหญง ลวนแตแขวนโคมประทปชวาลาสวางไสวหอยยอยพวงบปผชาตประพรมเครองสคนธรส อทศบชาพระรตนตรย สนสามทวาราตร มหาชนชวนกนรกษาพระอโบสถศล สดบฟงพระสทธรรมเทศนาบชาธรรม บางกถวายสลากภตตาหารสงฆทานขาวบณฑ บางกยกขนซงธงผาบชาพระสถปเจดย บางกบรจาคทรพยจ าแนกแจกทานแกยาจกทลทกคนก าพราอนาถาชราพการ บางกซอไถชวตสตวจตบททวบาทชาตมจฉตาง ๆ ปลดปลอยใหความสขสบาย อนวาสมเดจพระเจาแผนดน และราชกล กทรงศลบ าเพญการพระราชกศลตาง ๆ ในวนวสาขบชา พทธศาสนา เวลาตะวนฉายแสงกเสดจพระราชด าเนนพรอมดวยราชสรยวงศและนางใน

๔๘

ออกวดหนาพระธาตราชอารามหลวงวนหนงออกวดราษฏรบรณพระวหารหลวงวนหนงออกวดโลกสทธราชาวาสวนหนง ตางนมสการพระรตนตตยาธคณ โปรยปรายผกาเกสรสคนธรส สกการบชา ถวายประทปธปเทยน เวยนแวนรอบรตนบลลงก ประโคมดรยางคดนตร ดดสตเปา สมโภชพระชนศร พระชนราช พระโลกนาถ พระอฏฐารส โดยมกมลโสมนสศรทธาทกตวคน” แลวมค าสรรเสรญวา “อนพระนครสโขทยราชธาน ถงวนวสาขนกขตฤกษครงใด กสวางไปดวย แสงประทปเทยนดอกไมเพลง แลสลางสลอนดวยธงชาย ธงประตาก ไสวไปดวยพพวงดอกไมกรองรอยหอยแขวน หอมตลบไปดวยกลนสคนธรสรวยรน เสนาะส าเนยงพณพาทยฆองกลองทงทวาราตร มหาชนชาย หญงพากนกระท ากองการกศล เสมอนจะเผยซงทวารพมานฟาทกชอชน” กลาวไวเปนการสนกสนานยงใหญ เหมอนอยางในหนงสอโบราณกอน ๆ ขนไป ทไดกลาวถงวนวสาขบชา ดงน…” สมยกรงศรอยธยา ตลอดถงสมยกรงธนบรและสมยกรงรตนโกสนทร ในรชกาลท ๑ ไมปรากฏวาไดมการประกอบพธวสาขบชา เพราะสถานการณบานเมองไมเอออ านวยใหประกอบ เปนพระราชพธ คงมแตพธทพระสงฆและประชาชนจดขนตามวดวาอารามเทานน ถงรชสมยพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท ๒ แหงกรงรตนโกสนทร จงปรากฏหลกฐาน ในพระราชพงศาวดารวา พระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยไดตรสถามพระเถรานเถระเกยวกบการบ าเพญกศลในทางพระพทธศาสนาเปนพเศษ พระสงฆไดถวายพระพรวา การกระท าวสาขบชาเปนการบ าเพญกศลพเศษยงกวาบ าเพญในโอกาสตรษสงกรานต พระองคจงทรงรบสงใหประกอบพธวสาขบชาเปนพระราชพธ รชกาลท ๒ พระองคทรงมพระราชศรทธาในการประกอบพธวสาขบชา ใหความส าคญ มพระราชโองการสงวา แตนสบไปถง ณ วนเดอน ๖ ขน ๑๔ ค า แรมค า ๑ เปนวนพธวสาขบชา นกขตฤกษใหญ พระบาทสมเดจพระพทธเจาอยหวจะรกษาพระอโบสถศล ปรนนบต ๓ วน หามมใหผใดฆาสตวตดชวต เสพสราเมรยใน ๓ วน ถวายประทป ตงโคมแขวนเครองสกการบชา ดอกไมเพลง ๓ วน ใหเกณฑประโคมเวยนเทยนพระพทธเจา ๓ วน ใหมพระธรรมเทศนา ในพระอารามหลวงถวายนาน ๓ วน สวนพระบรมราชวงศานวงศ แลขาทลละอองธลพระบาท ไพรฟ า อาณาประชาราษฎร ลกคาวาณช สมณชพราหมณทงปวงจงมศรทธาปลงใจลงในกองการกศล อตสาหกระท าวสาขบชา ใหเปนประเพณยงยนในทกป อยาใหขาด ฝายฆราวาสนนจงรกษาอโบสถศล ถวายบณฑบาตทาน ปลอยสตวตามศรทธา ๓ วน ดจวนตรษสงกรานต เพลาเพลแลวมพระธรรมเทศนาในอาราม ครนเพลาบาย ใหตกแตงเครองสกการบชา พวงดอกไมมาลากระท าวจตรตาง ๆ ธปเทยนชวาลา ทงธงผา ธงกระดาษออกไปยงพระอารามบชาพระรตนตรย ตงพนมดอกไม แขวนพวงดอกไม ธปเทยน ธงใหญ ธงนอย ในพระอโบสถ พระวหาร ทลานพระเจดย และพระศรมหาโพธ จะมเครอง ดรยางคดนตร มโหร พณพาทย เครองเลนสมโภชตามแตศรทธา ครนเพลาค า ใหฆราวาสบชาพระรตนตรยดวยเครองบชาประทป โคมตง โคมแขวนหนาบาน รานโรงเรอนและเรอแพ ทกแหงทกต าบล ครบ ๓ วน ณ วนเดอน ๖ ขน ๑๔ ค านนเปนวนบรณม

๔๙

ใหขาทลละอองธลพระบาทในพระราชวงหลวงในกรมพระราชวงบวรสถานมงคลประชมกนถวายสลากภตแกพระสงฆ ใหมรรคนายกชกชวนสปบรษทายกบรรดาทอยใกลเคยงอารามใด ๆ ใหท าสลากภตถวายพระสงฆในอารามนน ๆ เพลาบาย ใหเอาหมอใหมใสน าลอยดอกอบลบวหลวง วงสายสญจนส าหรบเปนปรตรไปตงทพระอโบสถ พระสงฆลงพระอโบสถแลวจะไดสวดพระพทธมนต จ าเรญพระปรตรธรรมครนจบแลว หมอน าของผใดกใหไปกนไปอาบ ประพรมเหยาเรอนเคหา บ าบดโรคอปทวภยตาง ๆ ฝายพระสงฆสมณะนน ใหพระราชาคณะฐานานกรมประกาศใหลงพระอโบสถ แตเพลาเพลแลวใหพรอมกน คร นเสรจอโบสถกรรมแลวเจรญพระปรตรธรรม แผพระพทธอาญาไปในพระราชอาณาเขตระงบอปทวภยทงปวง ครนเพลาค า เปนวนโอกาสแหงพระสงฆสามเณรกระท าสกการบชา พระศรรตนตรยทพระอโบสถและพระวหารดวยธปเทยน โคมตง โคมแขวน ดอกไม และประทป เปนตน พระภกษทเปนธรรมถก จงมจตปราศจากโลภโลกามส ใหตงเมตตาศรทธาเปนบเรจารก จงส าแดงธรรมเทศนาใหพระสงฆสามเณรแลสปบรษฟง โดยอนควรแกราตรวนนนทกอารามใหกระท าตามพระราชบญญตดงกลาวมานเสมอไปทกปอยาใหขาด ถาฆราวาสแลพระสงฆสามเณรรปใด เปนพาลทจรตจตคะนองหยาบชา หามศรทธาไมกระท าความอนมชอบใหเปนอนตรายแกผกระท าวสาขบชาในวนนกขตฤกษนนกใหรองแขวงนายบานายอ าเภอ ก าชบตรวจตราสอดแนมจบกมเอาตวผกระท าผดใหจงได ถาจบไดในกรงฯ ใหสงกรมพระนครบาล นอกกรงใหสงเจาอธการ ใหไลเลยงไถถามไดความสตยใหลงโทษลงทณฑกรรมตามอาญา ฝายพระพทธจกรแลพระราชอาณาจกรจะใหหลาบจ า อยาใหท าตอไป แลใหประกาศปาวรองอาณาประชาราษฎร ลกคาวาณช สมณชพราหมณใหรจกทวใหกระท าดงพระราชบญญตดงกลาวมานจงทกประการ ถาผใดมฟงจะเอาตวผกระท าผดเปนโทษโดยโทษานโทษพระราชพธวสาขบชานไดกระท าขนในประเทศไทยเปนเวลานาน อาจมเหตการณบางอยางไมเอออ านวยจงท าใหพธวสาขบชาขาดประเพณไปเปนเวลานาน เพงมาฟนขนในรชกาลท ๒ โดยสมเดจพระสงฆราช (มวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ) ไดถวายพระพรวสชนาใหเกดพระราชศรทธา จงทรงประกาศพระราชก าหนดใหจดพธวสาขบชาขน และไดปฏบตสบตอกนมาตงแตบดนนจนถงปจจบนน ในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว รชกาลท ๓ ไดทรงโปรดเกลาฯ ใหมการเทศนาพทธประวตปฐมสมโพธขนตามวดในวนวสาขบชาเปนกรณพเศษเพมขนจากกจกรรมทปฏบตตามแบบอยางในรชกาลกอน ในสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๔ ไดทรงโปรดเกลาฯ ใหจดงานวนวสาขบชาใหพเศษไปกวาทเคยจดในรชกาลกอน คอ ใหตงโตะเครองบชาพระพทธธรรม ณ เฉลยงพระอโบสถ วดพระศรรตนศาสดาราม และใหท าโคมแขวนไวตามศาลารายอกดวย

๕๐

ในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท ๕ ไดทรงโปรดเกลาฯ ใหบรรดาพระบรมวงศานวงศและขาราชการฝายในเดนเทยนและสวดมนตรอบ ๆ พระพทธรตนสถาน วธปฏบตนนบวาเปนแบบอยางของการเวยนเทยนในรชกาลตอ ๆ มาจนถงสมยปจจบน การประกอบพธวสาขบชาเฉลมฉลองยงใหญกวาทกยคทกสมย ไดแก การจดงาน เฉลมฉลองวนวสาขบชา พ.ศ. ๒๕๐๐ ซงทางราชการเรยกวางาน “ฉลอง ๒๕ พทธศตวรรษ” ตงแต วนท ๑๒ ถง ๑๘ พฤษภาคม รวม ๗ วน ไดจดงานสวนใหญขนททองสนามหลวง สถานทราชการ และวดอารามตาง ๆ ประดบธงทวและโคมไฟทวพระราชอาณาจกร ประชาชนถอศล ๕ หรอศล ๘ ตามศรทธาตลอดเวลา ๗ วน มการอปสมบทพระภกษสงฆรวม ๒,๕๐๐ รป ประชาชนงดการฆาสตว และงดการดมสราตงแตวนท ๑๒-๑๔ พฤษภาคม รวม ๓ วน มการกอสรางพทธมณฑลจดภตตาหาร เลยงพระภกษสงฆวนละ ๒,๕๐๐ รป ตงโรงทานเลยงอาหารประชาชนวนละ ๒๐๐,๐๐๐ คน เปนเวลา ๓ วน ออกกฎหมายสงวนสตวปาในบรเวณนน รวมถงการฆาสตวและจบสตวในบรเวณวด และหนาวดดวย และไดมการปฏบตธรรมอยางพรอมเพรยงกนเปนกรณพเศษในวนวสาขบชาปนนดวย

๓.๒ พธกรรมการเวยนเทยนในวนวสาขบชา มการปฏบตดงน ๑) ถงก าหนดวนวสาขบชา ทางวดประกาศใหพทธบรษททราบทวกน (ทงชาววดและชาวบาน) บอกก าหนดเวลาประกอบพธดวยวาจะประกอบเวลาไหน จะเปนตอนบายหรอค ากได ๒) เมอถงเวลาก าหนด ทางวดตระฆงสญญาณใหพทธบรษท ภกษสามเณร อบาสกและอบาสกา ประชมพรอมกนทหนาพระอโบสถหรอลานพระเจดย อนเปนหลกของวดนน ๆ ภกษอยแถวหนาถดไปสามเณรทายสด อบาสกอบาสกาจะจดใหชายอยกลมชาย หญงอยกลมหญงหรอปลอยใหคละกนตามอธยาศยกแลวแตจะก าหนด ทกคนถอดอกไม ธปเทยนตามแตจะหาไดและศรทธาของตน ขนาดของเทยนควรจดเทยนใหเดนจนครบ ๓ รอบสถานททเดน ไมดบระหวางเดน ๓) เมอพรอมกนแลว ประธานสงฆจดเทยนและธป ทกคนจดของตนตามเสรจแลวถอดอกไมธปเทยนทจดแลวประนมมอ หนหนาเขาหาปชนยสถานทเวยนนน แลวกลาวค าบชาตามแบบทก าหนดไว ตามประธานสงฆจนจบ ๔) ประธานสงฆประนมมอถอดอกไม ธปเทยนเดนน าหนาแถวไปทางขวามอของสถานททเวยนเทยน คอ เดนเวยนไปทางทมอขวาของตนหนเขาหาสถานททเวยนนนจนครบ ๓ รอบการเดนเวยนขวา เพอเปนการแสดงความเคารพอยางสงตามธรรมเนยมอนเดยในสมยพทธกาลในแตละรอบใหระลกถงพระพทธคณ พระธรรมคณ และพระสงฆคณ ตามล าดบ ดงน

๕๑

รอบแรก ใหระลกถงพระพทธคณ ภาษาบาล

อปต โส ภะคะวา อะระหง สมมาสมพทโธ วชาจะระณะสมปนโน สคะโต โลกะวท อะนตตะโร ปรสะทมมะสาระถ สตถา เทวะมะนสสานง พทโธ ภะคะวาต.

ค าแปล

เพราะเหตอยางน ๆ พระผมพระภาคเจาพระองคนน ทรงไกลจากกเลส เปนผตรสรชอบไดโดยพระองคเอง ถงพรอมดวยวชชาและจรณะเสดจไปดแลว รโลกอยางแจมแจง ทรงเปนผสามารถฝกบรษทสมควรฝกไดอยางไมมใครยงกวา ทรงเปนครผสอนของเทวดาและมนษยทงหลาย ผร ผตน ผเบกบานดวยธรรม เปนผมความจ าเรญ จ าแนกธรรม สงสอนสตว ดงน รอบทสอง ระลกถงพระธรรมคณ

ภาษาบาล สวากขาโต ภะคะวะตา ธมโม สนทฏฐโก อะกาลโก

เอหปสสโก โอปะนะยโก ปจจตตง เวทตพโพ วญญหต.

ค าแปล พระธรรม เปนธรรมทพระผมพระภาคเจาไดตรสไวดแลว เปนธรรมทผศกษาและปฏบตพงเหนไดดวยตวเอง เปนธรรมทปฏบตไดและใหผลไดไมจ ากดกาล เปนธรรมทควรกลาวกบผอนวาทานจงมาดเถด เปนธรรมทควรนอมเขามาใสตว เปนธรรมทผรกรไดเฉพาะตน ดงน รอบทสาม ระลกถงพระสงฆคณ

ภาษาบาล สปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, อชปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ,

ญายะปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, สามจปะฏปนโน ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ, ยะททง จตตาร ปรสะยคาน อฏฐะ ปรสะปคคะลา,

เอสะ ภะคะวะโต สาวะกะสงโฆ อาหเนยโย ปาหเนยโย ทกขเณยโย อญชะลกะระณโย อะนตตะรง ปญญกเขตตง โลกสสาต.

ค าแปล พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจา ปฏบตดแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาปฏบตตรงแลว พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาปฏบตเพอรธรรมเปนเครองออกจากทกขแลว

๕๒

พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาปฏบตสมควรแลว ไดแก บคคลเหลาน คอ คแหงบรษ ๔ ค นบเรยงตวบรษได ๘ บรษ นนแหละ พระสงฆสาวกของพระผมพระภาคเจาเปนผควรแกสกการะทเขาน ามาบชา เปนผทควรแกสกการะทเขาจดไวตอนรบ เปนผควรรบทกษณาทาน เปนผทบคคลทวไปควรท าอญชล เปนเนอนาบญของโลก ไมมนาบญอนยงกวา ดงน ๕. เมอครบ ๓ รอบแลว น าดอกไม ธปเทยนไปปกบชาตามทเตรยมไว ตอจากนนจงเขาไปประชมพรอมกนในพระอโบสถ หรอวหาร หรอศาลาการเปรยญ แลวแตททางวดก าหนดเรมท าวตรเยนและสวดมนต ทงบรรพชตและคฤหสถอยางพธกรรมวนธรรมสวนะธรรมดา เสรจแลวมเทศนพเศษ แสดงเรองพระพทธประวตและเรองทเกยวกบวนวสาขบชา ๑ กณฑ เปนอนเสรจพธ

๓. วนอฏฐมบชา

วนอฏฐมบชา คอวนถวายพระเพลงพระพทธสรระของสมเดจพระสมมาสมพทธเจา หลงเสดจดบขนธปรนพพานได ๘ วน ถอเปนวนส าคญในพระพทธศาสนาวนหนง ตรงกบวนแรม ๘ ค า เดอนวสาขะ (เดอน ๖ ของไทย) ๓.๑ ประวต เมอองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาเสดจปรนพพานไปแลว ๘ วน มลละกษตรยแหงเมองกสนารา พรอมดวยประชาชนและพระสงฆ มพระมหากสสปะเถระเปนประธานพรอมกนกระท าการถวายพระเพลงพทธสรระ ณ มกฏพนธเจดย แหงเมองกสนารา เมอวนแรม ๘ ค า เดอน ๖ ซงนยมเรยกกนวา วนอฏฐม เมอเวยนมาบรรจบแตละป พทธศาสนกชนประกอบพธบชาขนเปนการเฉพาะเชนทปฏบตกนอยในวดมหาธาตยวราชรงสฤษฎ เปนตน แตจะถวายกนมาแตเมอใด ไมพบหลกฐาน ปจจบนน กยงถอปฏบตกนอย หลงจากทพระเพลงซงเผาไหมพระพทธสรระดบมอดลงแลว บรรดากษตรยมลละ ทงหลายจงไดอญเชญพระบรมสารรกธาตทงหมดใสลงในหบทองแลวน าไปรกษาไวภายในนครกสนารา สวนเครองบรขารตาง ๆ ของพระพทธเจา ไดมการอญเชญไปประดษฐานตามทตาง ๆ อาท ผาไตรจวรอญเชญไปประดษฐานทแควนธาระ บาตรอญเชญไปประดษฐานทเมองปาตลบตร เปนตน

๓.๒ การประกอบพธกรรมอฏฐมบชา การประกอบพธอฏฐมบชาในประเทศไทยนนนยมท ากนในตอนค าและปฏบตเชนเดยวกนกบการประกอบพธในวนส าคญทางพระพทธศาสนาอน ๆ เชน วนวสาขบชา เปนตน

๓.๓ การปฏบตพธกรรม การใหทาน ถวายภตตาหารแดพระภกษสามเณรในชวงเชาหรอเพล รกษาศล ส ารวมระวงกายและวาจาดวยการรกษาศล ๕ หรอศล ๘ เจรญภาวนา บ าเพญภาวนาดวยการไหวพระ

๕๓

สวดมนตและปฏบตสมาธและวปสสนาตามแนวสตปฏฐาน เวยนเทยน การเวยนเทยนเปนการบชาพระรตนตรยดวยอามสบชาและปฏบตบชา

๔. วนอาสาฬหบชา

๔.๑ ความหมาย ค าวา “อาสาฬหบชา” (อา-สาน-หะ-บ-ชา/อา-สาน-ละ-หะ-บ-ชา) ประกอบดวยค า ๒ ค า คออาสาฬห (เดอน ๘ ทางจนทรคต) กบบชา (การบชา) เมอรวมกนจงแปลวา การบชาในเดอน ๘ หรอการบชาเพอระลกถงเหตการณส าคญในเดอน ๘ หรอเรยกเตมวา อาสาฬหปรณมบชา วนอาสาฬหบชา ตรงกบวนเพญขน ๑๕ ค า เดอน ๘ หรอราวเดอนกรกฎาคม ซงเปนวนพระจนทรเสวยอาสาฬหฤกษ แตหากตรงกบปอธกมาส คอ มเดอน ๘ สองหน วนอาสาฬหบชาจะเลอนไปเปนวนเพญขน ๑๕ ค า เดอน ๘ หลง ตกในราวเดอนกรกฎาคม ปลาย ๆ เดอน

โดยสรป วนอาสาฬหบชา แปลวา การบชาในวนเพญเดอน ๘ หรอการบชาเพอระลกถงปรากฏการณส าคญ ๆ ในวนเพญเดอน ๘ คอ ๑. เปนวนทพระพทธเจาทรงแสดงปฐมเทศนา ๒. เปนวนทพระพทธเจาเรมประกาศพระศาสนา ๓. เปนวนทเกดอรยสงฆครงแรก คอ การททานโกณฑญญะรแจงเหนธรรม เปนพระโสดาบนจดเปนอรยบคคลทานแรกในอรยสงฆ ๔. เปนวนทเกดพระภกษรปแรกในพทธศาสนา คอ การททานโกณฑญญะขอบรรพชาและไดบวชเปนพระภกษหลงจากฟงปฐมเทศนาและบรรลธรรมแลว ๕. เปนวนทพระพทธเจาทรงไดปฐมสาวก คอ การททานโกณฑญญะนน ไดบรรลธรรมและบวชเปนพระภกษ จงเปนสาวกรปแรกของพระพทธเจา เมอเปรยบกบวนส าคญอน ๆ ในพระพทธศาสนา บางทเรยกวนอาสาฬหบชานวาวนพระสงฆ (คอวนทเรมเกดมพระสงฆ) ดงนน ในวนนจงเปนวนแรกทมพระรตนตรยครบองคสาม คอ พระพทธ พระธรรมและพระสงฆ เนองจากพระพทธองคทรงเทศนาเปนกณฑแรก จงเรยกเทศนากณฑนวา “ปฐมเทศนา” หรออกนยหนงอาจจะกลาวไดวานบเปนวนแรกทพระพทธเจาทรงประกาศพระพทธศาสนา

๔. ๒ ประวตความเปนมา นบแตวนทสมเดจพระพทธองคไดตรสร คอ ในวนเพญ เดอน ๖ พระองคประทบเสวยวมตตสขในบรเวณโพธมณฑนน ตลอด ๗ สปดาห คอ

๕๔

สปดาหท ๑ คงประทบอยทควงไมอสตถะอนเปนไมมหาโพธ เพราะเปนทตรสรทรงใชเวลาพจารณาปฏกจจสมปปาทธรรมทบทวนอยตลอด ๗ วน สปดาหท ๒ เสดจไปทางทศอสานของตนโพธ ประทบยนกลางแจงเพงดไมมหาโพธ โดยไมกะพรบพระเนตรอยในทแหงเดยวจนตลอด ๗ วน ทประทบยนนนปรากฏเรยกในภายหลง วา “อนมสสเจดย” สปดาหท ๓ เสดจไปประทบอยในทกงกลางระหวางอนมสสเจดยกบตนมหาโพธแลวทรงจงกรมอย ณ ทตรงนนตลอด ๗ วน ซงตอมาเรยกตรงนนวา “จงกรมเจดย” สปดาหท ๔ เสดจไปทางทศพายพของตนมหาโพธ ประทบนงขดบลลงกพจารณาพระอภธรรมอยตลอด ๗ วน ทประทบขดสมาธเพชรนน ตอมาเรยกวา “รตนฆรเจดย” สปดาหท ๕ เสดจไปทางทศบรพาของตนโพธ ประทบทควงไมไทรชออชปาลนโครธอยตลอด ๗ วน ในระหวางนนทรงตรสแกปญหาของพราหมณผหนง ซงทลถามในเรองความเปนพราหมณ สปดาหท ๖ เสดจไปทางทศอาคเนยของตนมหาโพธ ประทบทควงไมจกเสวยวมตตสขอยตลอด ๗ วน ฝนตกพร าตลอดเวลา พญานาคมาวงขดลอมพระองค และแผพงพานบงฝนใหพระองคทรงเปลงพระอทาน สรรเสรญความสงด และความไมเบยดเบยนกนวา เปนสขในโลก สปดาหท ๗ เสดจยายสถานทไปทางทศใตของตนมหาโพธ ประทบทควงไมเกตเสวยวมตตสขตลอด ๗ วน มพาณช ๒ คน ชอตปสสะกบภลลกะเดนทางจากอกกลชนบทมาถงทนนไดเหนพระพทธองคประทบอย จงน าขาวสตตผง ขาวสตตกอน ซงเปนเสบยงกรงของตนเขาไปถวายพระองคทรงรบเสวยเสรจแลว สองพาณชกประกาศตนเปนอบาสก นบเปนอบาสกคแรก

ในประวตกาล ทรงพจารณาสตวโลกเมอลวงสปดาหท ๗ แลว พระองคเสดจกลบมาประทบทควง ไมไทรชออชปาลนโครธอก ทรงค านงวา ธรรมทพระองคตรสรน ลกซงมาก ยากทสตวอนจะรตามจงทอพระทยทจะสอนสตวโลกแตอาศยพระกรณาเปนทตง ทรงเลงเหนวาโลกนผทพอจะรตามไดกคงม เปรยบกบดอกบว ๔ ประเภท คอ ๑. อคฆตตญญ ไดแก ผทมอปนสยสามารถรธรรมพเศษไดทนททนใดในขณะทมผสงสอนหรอพวกทมสตปญญาฉลาดเฉลยว เปนสมมาทฏฐ เมอไดฟงธรรมกสามารถรและเขาใจในเวลาอนรวดเรวเปรยบเหมอนดอกบวทโผลขนพนน าแลว พรอมทจะบานในเมอไดรบแสงพระอาทตยในวนนน ๒. วปจตญญ ไดแก ผทสามารถจะรธรรมวเศษได ตอเมอทานขยายความยอใหพสดาร ออกไปหรอพวกทมสตปญญาปานกลาง เปนสมมาทฏฐเมอไดฟงธรรมแลวพจารณาตามและไดรบการอบรมฝกฝนเพมเตม จะสามารถรและเขาใจไดในเวลาอนไมชา เปรยบเหมอนดอกบวทตงอยเสมอระดบน าจกบานในวนรงขน

๕๕

๓. เนยยะ ไดแก ผทพากเพยรพยายามฟง คด ถาม ทองอยเสมอไมทอดทง จงไดรธรรมวเศษหรอพวกทมสตปญญานอย แตเปนสมมาทฏฐ เมอไดฟงธรรมแลวพจารณาตามและไดรบการอบรมฝกฝนเพมอยเสมอ มความขยนหมนเพยรไมยอทอ มสตมนประกอบดวยศรทธาปสาทะในทสดกสามารถรและเขาใจไดในวนหนงขางหนา เปรยบเหมอนดอกบวทยงไมโผลขนจากน าไดรบการหลอเลยงจากน า แตจะโผลแลวบานขนในวนตอ ๆ ไป ๔. ปทปรมะ ไดแก ผทแมฟง คด ถาม ทอง แลวกไมสามารถรธรรมวเศษไดหรอพวกทไรสตปญญา และยงมมจฉาทฏฐ แมไดฟงธรรมกไมอาจเขาใจความหมายหรอรตามได ทงยงขาดศรทธาปสาทะ ไรซงความเพยร เปรยบเหมอนดอกบวทอยใตน าตดกบเปอกตม รงแตจะเปนภกษาหารแหงปลาและเตา การประกอบพธในวนอาสาฬหบชา เพอระลกถงความส าคญทง ๓ ประการ ทเกดขนในสมยพทธกาล และนอมน าค าสงสอนมาเปนแนวทางในการปฏบตการประกอบพธในวนส าคญน แบงออกเปน ๓ อยาง คอ (๑) พธหลวง (๒) พธราษฎร และ (๓) พธสงฆ ส าหรบพธหลวงและพธราษฎรนน มการปฏบตเชนเดยวกบวนมาฆบชาและวนวสาขบชาคอ การถอศล ปฏบตธรรม เวยนเทยน และฟงธรรมเทศนา เปนตน ในสวนของพธสงฆ เมอวนขน ๑๕ ค า เดอน ๘ จะมการสวดมนตท าวตรเยนหรอตอนค าแลวสวดธรรมจกกปปวตนสตร หรอพธการอน ๆ ซงแลวแตทางวดจะเปนผก าหนด และมพธเวยนเทยนเชนเดยวกบวนมาฆบชา และวนวสาขบชา ๕. วนพระหรอวนธรรมสวนะ วนธรรมสวนะ (อานวา วน-ท า-มะ-สะ-วะ-นะ) คอ วนก าหนดประชมฟงธรรมของพทธบรษท ทเรยกเปนค าสามญ โดยทวไปวา “วนพระ” เปนประเพณนยมของพทธบรษททไดปฏบต สบเนองกนมาแลวแตครงพทธกาล โดยถอวาการฟงธรรมตามกาล ทก าหนดเปนประจ าไว ยอมกอใหเกดสตปญญาและสรมงคลแกผฟงอยางนอยไดรบธรรมสวนานสงสอยเสมอ วนก าหนดฟงธรรมน พระพทธเจาทรงปญญตไวในเดอนหนง ๆ ทงขางขนและขางแรม รวม ๔ วน ไดแก ๑. วนขน ๘ ค า ๒. วนขน ๑๕ ค า ๓. วนแรม ๘ ค า ๔. วนแรม ๑๔ หรอ ๑๕ ค า (หากตรงกบเดอนขาด เปนแรม ๑๔ ค า) ของทกเดอน วนทง ๔ น ถอกนวาเปนวนก าหนดประชมฟงธรรมโดยปกต และนยมเปนวนรกษาปกต อโบสถส าหรบฆราวาสผตองการอบรมกศลอกดวย วนธรรมสวนะน พทธบรษทไดปฏบตสบเนองกนมาแตครงสมยพทธกาลจนกระทงปจจบน

๕๖

๕.๑ ประวตความเปนมาของวนธรรมสวนะ สมยพทธกาล พระเจาพมพสารไดเขาเฝาพระสมมาสมพทธเจา และกราบทลวา “นกบวชศาสนาอน เขามวนประชมสนทนาเกยวกบหลกธรรมค าสงสอนในศาสนาของเขา แตในศาสนาพทธยงไมม” พระพทธองคจงทรงอนญาตใหภกษสงฆประชมสนทนา และแสดงพระธรรมเทศนาแกประชาชนในวน ๘ ค า ๑๔ ค า และ ๑๕ ค า พทธศาสนกชนจงถอวนดงกลาว เปนวนธรรมสวนะ เพอก าหนดใหมการประชมพรอมเพรยงกนฟงธรรม สมยพทธกาล (พทธกาล = สมยทพระพทธเจาทรงพระชนมอย) นน สมเดจพระสมมาสมพทธเจาทรงประชมพระสงฆสาวกเพอทรงสงสอนธรรม การประชมสงฆซงเปนสาวกของพระพทธองคนน กไดนดหมายไปประชมกน และจะมพระสงฆรปหนงเปนผสวดพระปาฏโมกขพระภกษทกรปกจะนงฟงดวยอาการอนส ารวมและตงใจจนกระทงจบ ค าวา “สวนะ” แปลวา การฟง, และค าวา “ธรรมสวนะ” แปลวา การฟงธรรม นนคอวนธรรมสวนะ กแปลวา ก าหนดประชมฟงธรรมหรอพดตามภาษาชาวบานทวไปวา วนไปฟงเทศนกนนนเอง อนง วนพระในทางศาสนากยงไดเรยกวา วนอโบสถ ซงแปลวาวนจ าศลของอบาสกอบาสกาผตองการบญกศลเปนกรณพเศษ พธของชาวบาน โดยพทธศาสนกชนกจะไปรวมท าบญตกบาตร ถวายอาหารหวานคาวแดพระสงฆ สมาทานศล (รบศล) และฟงพระธรรมเทศนาทวด วนธรรมสวนะ ชาวบานจะละเวนการประพฤตกจทเปนบาปตาง ๆ การสมาทานศลในวนน เชน รบศล ๕ หรอศล ๘ ซงเรยกวา อโบสถศล พระสงฆจะแสดงพระธรรมเทศนาหรอธรรมสากจฉา หรอสนทนาธรรมกน การประชมฟงธรรมในวนธรรมสวนะจงมพธกรรมทตองปฏบตเกดขน โดยนยมเปนระเบยบปฏบตซงเรยกกนวาขนตอนพธกรรมดงตอไปน

๕.๒ พธกรรมทนยมปฏบตในวนธรรมสวนะ ๑) ในวนธรรมสวนะตอนเชา ประมาณ ๙.๐๐ น. พระภกษสามเณร อบาสกอบาสกาประชมพรอมกนในสถานทก าหนดแสดงธรรมจะเปนอโบสถ วหาร ศาลาการเปรยญ ภายในวดหรอพทธสถานสมาคมแหงใดกได จดใหนงกนเปนสวนสดเรยบรอย มพระพทธรปและทบชาประดษฐานอยเบองหนาจดใหมความสงาตามสมควร ๒) เมอพรอมแลวพระภกษสามเณรเรมท าวตรเชาตามแบบนยม ซงทว ๆ ไปใชระเบยบ คอ ก) น ำบชำพระรตนตรย (อรห สมมาสมพทโธ ภควา...) ข) สวดปพพภำคนมกำร (นโม…) ค) สวดพทธำภถต (โย โส ตถาคโต…) ฆ) สวดธมมำภถต (โย โส สวากขาโต…)

๕๗

ง) สวดสงฆำภถต (โย โส สปฏปนโน...) จ) สวดรตนตตยปปณำมคำถำ และ สงเวคปรกตตนปาฐตอ (พทโธ สสทโธ...) ๓) เมอภกษสามเณรท าวตรจบเพยงน อบาสกอบาสกาเรมท าวตรตามบทซงกลาวแลวในเรองพธรกษาอโบสถ ๔) เสรจพธท าวตร หวหนาอบาสกหรออบาสกาประกาศอโบสถพระธรรมกถกขนธรรมาสน ๕) เมอจบประกาศอโบสถแลว อบาสกอบาสกาทงหมดคกเขาประนมมอกลาวค าอาราธนาอโบสถศลพรอมกน พระธรรมกถกใหศล ๘ เปนอโบสถศลเตมท แตถาผใดมอตสาหะจะรกษาเพยงศล ๕ เทานน กรบสมาทานเพยง ๕ ขอ ในระหวางขอท ๓ ซงพระธรรมกถกใหดวยบทวา อพรหมจรยา...พงรบสมาทานวา กาเมสมจฉาจารา...เสยและรบตอไปจนครบ ๕ ขอ เมอครบแลว กกราบ ๓ ครง ลงนงราบไมตองรบตอไป ๖) ตอจากรบศลแลวพระธรรมกถกแสดงธรรมระหวางแสดงธรรมพงประนมมอฟงดวยความตงใจจนจบ ๗) เมอเทศนจบแลวหวหนาน ากลาวสาธการตามแบบทกลาวในเรองพธรกษาอโบสถ จบแลวเปนอนเสรจ พธประชมฟงธรรมตอนเชา จะกลบบานหรอจะอยฟงธรรมในตอนบายกแลวแตอธยาศย

๕.๓ พธรกษาอโบสถ อโบสถ เปนเรองของกศลกรรมส าคญประการหนงของคฤหสถ แปลวา การเขาจ า เปนอบายขดเกลากเลสอยางหยาบใหเบาบาง และเปนทางแหงความสงบ ระงบอนเปนความสขอยางสงสดในพระพทธศาสนา เพราะฉะนน พทธศาสนกชน ผอยในฆราวาสวสย จงนยมเอาใจใสหาโอกาสประพฤตปฏบตตามสมควร อโบสถของคฤหสถทกลาวนม ๒ อยาง คอ ปกตอโบสถอยาง ๑ ปฏชาครอโบสถอยาง ๑ อโบสถทรบรกษากนตามปกตเฉพาะวนหนงคอหนงอยางทรกษากนตามปกตทวไป เรยกวา ปกตอโบสถ สวนอโบสถทรบและรกษาเปนพเศษกวาปกตคอ รกษาคราวละ ๓ วน จดเปนวนรบวนหนง วนรกษาวนหนง และวนสงวนหนง เชน จะรกษาอโบสถวน ๘ ค า ตองรบและรกษามาแตวน ๗ ค า ตลอดไปถงสดวน ๙ ค า คอ ไดอรณใหมของวน ๑๐ ค า นนเอง จงหยดรกษา อยางนเรยกวา ปฏชาครอโบสถทง ๒ อยางน ตางกนเฉพาะวนทรกษามากนอยกวากนเทานน และการรกษาอโบสถทง ๒ อยางน โดยเนอแทกคอสมาทานรกษาศล ๘ อยางเครงครด เปนเอกชฌสมาทานมนคงอยดวยความผกใจจนตลอดกาลของอโบสถทตนสมาทานนน จงเปนเหตใหเกดประโยชนส าคญดงกลาว แลวการรกษาอโบสถน ประกอบดวยพธกรรมซงปฏบตกนมาโดยระเบยบตอไปน

๕๘

๕.๔ ขนตอนพธ ๑) เมอตงใจจะรกษาอโบสถวนพระใด พงตนแตเชามดกอนรงอรณของวนนนพอไดเวลารงอรณของวนนน เตรยมตวใหสะอาดเรยบรอยตลอดถงการบวนปากแลวบชาพระเปลงวาจาอธษฐานอโบสถดวยตนเองกอนวา “อมง อฏฐงคะสะมนนาคะตง, พทธะปญญตตงอโปสะถง, อมญจะ รตตง อมญจะ ทวะสง, สมมะเทวะ อะภรกขตง สะมาทยาม.” แปลเปนภาษาไทยวา “ขาพเจาขอสมาทานเอาซงองคอโบสถศลทพระพทธเจาทรงบญญตไว อนประกอบดวยองคแปดประการน เพอจะรกษาไวใหด มใหขาด มใหท าลาย ตลอดคนหนงและวนหนงในเวลาวนน” แลวยบยงรอเวลาอยดวยอาการสงบเสงยมตามสมควร รบประทานอาหารเชาแลวไปสสมาคม ณ วดใดวดหนง เพอรบสมาทานอโบสถศลตอพระสงฆตามประเพณ ๒) โดยปกตอโบสถนน เปนวนธรรมสวนะภายในวดพระสงฆสามเณรยอมลงประชมกนในพระอโบสถหรอศาลาการเปรยญ เปนตน หลงจากฉนภตตาหารเชาแลว บางแหงมท าบญตกบาตรทวดประจ าทกวนพระภกษสามเณรลงฉนอาหารบณฑบาตพรอมกนทงวดเสรจภตตาหารแลวขนกฏท าสรรกจพอสมควรแลวลงประชมพรอมกนอกครงหนงตอนสายประมาณ ๙.๐๐ นาฬกา ตอหนาอบาสกอบาสกาแลวท าวตรเชา พอภกษสามเณรท าวตรเสรจ อบาสกอบาสกาท าวตรเชารวมกนตามแบบนยมของวดนน ๆ ๓) ท าวตรจบแลว หวหนาอบาสกหรออบาสกาคกเขาประนมมอประกาศองคอโบสถทงค าบาลและค าไทยค าประกาศองคอโบสถ

อชชะ โภนโต ปกขสสะ อฏฐะมทวะโส เอวะรโป โข โภนโต ทวะโส, พทเธนะ ภะคะวะตา ปญญตตสสะ ธมมสสะวะนสสะ เจวะ, ตะทคคตถายะ อปาสะกะอปาสกานง อโปสะถสสะ จะ กาโล โหต, หนทะ มะยง โภนโต สพเพ อธะ สะมาคะตา, ตสสะ ภะคะวะโต ธมมานธมมะปะฏปตตยา ปชะนตถายะ, อมญจะ รตตง อมญจะ ทวะสง อฏฐงคะสะมนนาคะตง อโปสะถง อปะวะสสสามาต, กาละปะรจเฉทง กตวา ตง ตง เวระมะณง อารมมะณง กะรตวา, อะวกขตตะจตตา หตวา สกกจจง อโปสะถง สะมาทเยยยามะ, อทสง ห อโปสะถง สมปตตานง อมหากง ชวตง มา นรตถะกง โหต. ค าแปล ขอประกาศเรม เรองความทจะสมาทานรกษาอโบสถอนพรอมไปดวยองค ๘ ประการใหสาธชนทไดตงจตสมาทานทราบทวกนกอนแตจะสมาทาน ณ บดน ดวยวนนเปนวนอฏฐมดถทแปดแหงปกษมาถงแลว กแหละวนเชนนเปนกาลทสมเดจพระผมพระภาคเจาทรงบญญตแตงตงไวในประชมกน

๕๙

ฟงธรรม และเปนกาลทจะรกษาอโบสถของอบาสกอบาสกาทงหลายเพอประโยชนแกการฟงธรรมนนดวย เชญเถดเราทงหลายทงปวงทไดมาประชมพรอมกน ณ ทน พงก าหนดกาลวาจะรกษาอโบสถตลอดวนหนงกบคนหนงน แลวพงท าความเวนโทษนน ๆ เปนอารมณ (คอ เวนจากฆาสตว ๑ เวนจากลกฉอสงทเจาของเขาไมให ๑ เวนจากประพฤตกรรมทเปนขาศกแกพรหมจรรย ๑ เวนจากเจรจาค าเทจลอลวงผอน ๑ เวนจากดมกนสราเมรยอนเปนเหตทตงแหงความประมาท ๑ เวนจากบรโภคอาหารตงแตเวลาพระอาทตยเทยงแลวไปจนถงเวลาอรณขนมาใหม ๑ เวนจากฟอน ร าขบรอง และประโคมเครองดนตรตาง ๆ และการดการละเลน แตบรรดาทเปนขาศกแกกศลทงสน และทดทรงประทบตกแตงรางกายดวยดอกไม ของหอม เครองประดบ เครองท า เครองยอม ผดผว ท ากายใหวจตรงดงามตาง ๆ อนเปนเหตทตงแหงความก าหนดยนด ๑ เวนจากนงนอนเหนอเตยงตงมา ทมเทาสงเกนประมาณและทนงทนอนใหญภายในมนนและส าลเครองปลาดทวจตรดวยเงนและทองตาง ๆ ๑ อยาใหจตฟงซานสงไปอน พงสมาทานเอาองคอโบสถทงแปดประการโดยเคารพเพอจะบชาสมเดจพระผมพระภาคพทธเจานนดวยธรรมานธรรมปฏบต อนง ชวตของเราทงหลายทไดเปนอยรอดมาถงวนอโบสถเชนน จงอยาไดลวงไปเสยเปลาจากประโยชนเลย

หมายเหต ค าประกาศนส าหรบวนพระ ๘ ค า ทงขางขนและขางแรม ถาเปนวนพระ ๑๕ ค า เปลยนบาลเฉพาะค าทขดเสนใตวา ปณณะระส ทวะโสและเปลยนค าไทยทขดเสนใตเปนวา “วนปณณรสดถทสบหา ถาเปนวนพระ ๑๔ ค า เปลยนบาลตรงนนวา จาตททสทวโส และเปลยนค าไทยแหงเดยวกนวาวนจาตททสดถทสบส” ส าหรบค าไทยภายในวงเลบ จะวาดวยกได ไมวาดวยกได แตมนยมวาในวด ทานใหสมาทานอโบสถศลบอกใหสมาทานทงค าบาลและค าแปลในตอนตอไปเปนขอ ๆ เวลาประกาศกอน สมาทานนไมตองวาค าในวงเลบเพราะพระทานจะบอกใหสมาทาน เมอจบประกาศนแลว ส าหรบวดททานใหสมาทานอโบสถศลแตเฉพาะค าบาลเทานน ไมบอกค าแปลดวย เวลาประกาศกอนสมาทานน ควรวาความในวงเลบทงหมด ๔. เมอหวหนาประกาศจบแลว พระสงฆผแสดงธรรมขนนงบนธรรมาสน อบาสกอบาสกาทกคนพงนงคกเขากราบพรอมกน ๓ ครง แลวกลาวค าอาราธนาอโบสถศลพรอมกนวา มะยง ภนเต, ตสะระเณนะ สะหะ อฏฐงคะสะมนนาคะตง อโปสะถง ยาจามะ, ทตยมป มะยง ภนเต, ตสะระเณนะ สะหะ อฏฐงคะสะมนนาคะตง อโปสะถง ยาจามะ, ตะตยมป มะยง ภนเต, ตสะระเณนะ สะหะ อฏฐงคะสะมนนาคะตง อโปสะถง ยาจามะ ตอจากนนควรตงใจรบสรณคมนและศลโดยเคารพ คอ ประนมมอ

๖๐

๕. พงวาตามค าทพระสงฆบอกเปนตอน ๆ ไป คอ นะโม ตสสะ ภะคะวะโต อะระหะโต สมมาสมพทธสสะ (๓ จบ) พทธง สะระณง คจฉาม, ธมมง สะระณง คจฉาม, สงฆง สะระณง คจฉาม, ทตยมป พทธง สะระณง คจฉาม, ทตยมป ธมมง สะระณง คจฉาม, ทตยมป สงฆง สะระณง คจฉาม, ตะตยมป พทธง สะระณง คจฉาม, ตะตยมป ธมมง สะระณง คจฉาม, ตะตยมป สงฆง สะระณง คจฉาม.

เมอพระสงฆวา “ตสะระณะคะมะนง นฏฐตง” ควรรบพรอมกนวา “อามะ ภนเต” แลว ทานจะใหศลตอไป คอยรบพรอมกนตามระยะททานหยดดงตอไปน ปาณาตปาตา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, อะทนนาทานา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, กาเมสมจฉาจารา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, (อะพรหมมะจะรยา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม) มสาวาทา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, สราเมระยะมชชะปะมาทฏฐานา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, (ตอจากนพระทาน จะสรปอานสงสของศล เราควรตงใจฟงเพอใหเกดเปนบญกศลจรง ๆ) อมาน ปญจะ สกขาปะทาน สเลนะ สคะตง ยนต, สเลนะ โภคะสมปะทา, สเลนะ นพพตง ยนต, ตสมา สลง วโสธะเย.

ถาใหศล ๘ กวาเหมอนกน เปลยนแตขอ กาเม เปน อะพรหมะจะรยา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม เทานน แลวตอจากขอ สรา ไปดงน วกาละโภชะนา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, นจจะคตะ วาทตะวสกะทสสนมาลาคนธะวเลปะนะธาระณะมณฑะนะวภสะนฏฐานา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, อจจาสะยะนะมะหาสะยะนา เวระมะณ สกขาปะทง สะมาทยาม, (สรปเหมอนศล ๕ เปลยนแต ปญจะ เปน อฏฐะ เทานน) ถาใหอโบสถศล ใชค าวาตอจากขอสดทาย ทละตอนดงน

๖๑

อมง อฏฐงคะสะมนนาคะตง, พทธะปญญตตง อโปสะถง, อมญจะ รตตง อมญจะ ทวะสง, สมมะเทวะอะภรกขตง สะมาทยาม. หยดรบเพยงเทาน ในการใหศลอโบสถนตลอดถงค าสมาทานทายศลบางวดใหเฉพาะ ค าบาล มไดแปลให บางวดใหค าแปลดวย ทงน สดแตนยมอยางใดตามความเหมาะสมของบคคล และสถานทนน ๆ ถาทานแปลใหดวย พงวาตามเปนขอ ๆ และค า ๆ ไปจนจบ ตอนพระสงฆจะวา “อมาน อฏฐะ สกขาปะทาน อโปสะถะวะเสนะ มะนะสกะรตวา, สาธกง อปปะมาเทนะ รกขตพพาน” พงรบพรอมกนเมอทานกลาวจบค านวา “อามะ ภนเต” แลวพระสงฆจะวา อานสงสศลตอไป ดงน สเลนะ สคะตง ยนต สเลนะ โภคะสมปะทา สเลนะ นพพตง ยนต, ตสมา สลง วโสธะเย ทานวาจบ พงกราบพรอมกน ๓ ครง ตอนนงราบพบเพยบประนมมอฟงธรรม ซงทานจะไดแสดงตอไป ๖. เมอพระแสดงธรรมจบแลว ทกคนใหสาธการและสวดประกาศตนพรอมกน สาธ สาธ สาธ, อะหง พทธญจะ ธมมญจะ สงฆญจะ สะระณง คะโต, (หญงวา คะตา) อปาสะกตตง (หญงวา อปาสกตตง) เทเสสง ภกขสงฆสสะ สมมขา, เอตง เม สะระณง เขมง เอตง สะระณะมตตะมง เอตง สะระณะมาคมมะ สพพะทกขา ปะมจจะเย ยะถาพะลง จะเรยยาหง สมมาสมพทธะ สาสะนง ทกขะ นสสะระณสเสวะ ภาค อสสง (หญงวา ภาคนสสง) อะนาคะเต ฯ

หมายเหต ค าสวดประกาศขางตนน ถาผวาเปนผหญง พงเปลยนค าทเนนค าไว ดงน คะโต เปลยนเปนวา คะตา อปาสะกตตง เปลยนเปนวา อปาสกตตงภาค อสสง เปลยนเปนวา ภาคนสสง นอกนนวาเหมอนกนเมอสวดประกาศนจบแลว พงกราบพรอมกนอก ๓ ครง เปนอนเสรจ พธตอนเชาเพยงเทาน ตอนผรกษาอโบสถพงยบยงอยทวด ดวยการนงสมาทานธรรมกนบาง ภาวนากมมฏฐาน ตามสปปายะของตนบาง หรอจะทองบนสวดมนตและอานหนงสอธรรมอะไรกได

๖. วนเขาพรรษา ๖.๑ ความหมาย ความหมายของวนเขาพรรษา “พรรษา” แปลวา “ฤดฝน” ปหนงกผานฤดฝนหนงครง คนทอยมาเทานนเทานฝนกคออยมาเทานนป ในททว ๆ ไป จงแปลพรรษากนวา ป “เขาพรรษา” กคอ “เขาฤดฝน” คอ ถงเวลา ทจะตองหยดการเดนทางในฤดฝน พกอยในทใดทหนงเปนประจ า โดยไมแรมคนทอน เพราะเหตน จงมค าเกดขน

๖๒

อกค าหนง คอค าวา “จ าพรรษา” “จ าพรรษา” กคอ อยประจ าวดในฤดฝน หมายความวา พระสงฆจะตองอยในวดทตน อธษฐานพรรษาตลอด ๓ เดอนในฤดฝน จะไปแรมคนทอนไมได นอกจากมเหตจ าเปน “วนเขาพรรษา” กคอ วนทพระสงฆท าพธอธษฐานพรรษา ซงเปนวนแรกของการจ าพรรษา “อธษฐาน” แปลวา ตงใจก าหนดแนนอนลงไป “อธษฐานพรรษา” กคอ ตงใจก าหนดแนนอนลงไปวาจะอยประจ า ณ ทนนตลอด ๓ เดอนในฤดฝน

๖.๒ ประวตความเปนมา มลเหตทพระสงฆตองจ าพรรษา กลาวความตามบาล วสสปนายกขนธกะ คมภรมหาวรรคพระวนยปฎก เลมท ๑ วา ในมชฌมประเทศสมยโบราณ คออนเดยตอนเหนอ เมอถงฤดฝน พนทยอมเปนโคลนเลนทวไป ไมสะดวกแกการเดนทาง คราวหนงมพระผทเรยกวา ฉพพคคย คอเปนกลม ๖ รปดวยกน ไมรจกกาล เทยวไปทกฤดกาล ไมหยดพกเลย แมในฤดฝนกยง เดนทางเทยวเหยยบย าขาวกลา หญาระบด และสตวเลก ๆ ตาย คนทงหลายพากนตเตยนวา ในฤดฝนแมพวกเดยรถยแลปรพาชกเขากยงหยด ทสดจนนกกยงรจกท ารงบนยอดไมเพอหลบฝน แตพระสมณศากยบตรท าไมจงยงเทยวอยทง ๓ ฤด เหยยบย าขาวกลาและตนไมทเปนของเปนอยและท าใหสตวตายเปนอนมาก เมอพระพทธองคทรงทราบเรอง ขณะนนพระองคประทบอย ณ พระเวฬวน เมองราชคฤหแควนมคธ จงรบสงใหพระสงฆประชมพรอมกนตรสถามจนไดความเปนจรงแลว จงไดวางระเบยบใหพระภกษเขาอยประจ าทแหงเดยว ในฤดฝนตลอดระยะเวลา ๓ เดอน เรยกวา จ าพรรษา ดวยเหตนภกษสงฆทอธษฐานเขาพรรษาแลวจะไปคางแรมทอนนอกเหนอจากอาวาส หรอทอยของตนไมไดแมแตคนเดยว หากไปแลวไมสามารถกลบมาในเวลาทก าหนด คอกอนรงสวางถอวาพระภกษรปนนขาดพรรษา

๖.๓ วนเขาพรรษาในประเทศไทย ตามประวตศาสตร พทธศาสนกชนชาวไทยไดเรมบ าเพญกศลเนองในเทศกาลเขาพรรษานตงแตกรงสโขทยเปนราชธานดงทปรากฏในหลกศลาจารกวา “พอขนรามค าแหงเจาเมองสโขทยทงชาวแมชาวเจา ทงทวยปว ทวยนาง ลกเจาลกขนทงสนทงหลาย ทงหญงทงชาย ฝงทวย มศรทธาในพทธศาสน มกทรงศล เมอพรรษาทกคน” และมหลกฐานปรากฏอยในหนงสอ เรอง “นางนพมาศหรอต ารบทาวศรจฬาลกษณ” พอสรปสาระส าคญได ดงน เมอถงวนกลางเดอน ๘ ซงเปนวนเขาพรรษาจะมการสกการบชาเปนพระราชพธใหญพระภกษสงฆจะอยจ าพรรษาตลอดเวลา ๓ เดอนทวไปทกวด ฝายพวกพราหมณกจะบ าเพญพรตสมาทานศลบชาไฟตามลทธของตน

๖๓

สวนพทธศาสนกชนชาวสโขทย นบแตพระมหากษตรยลงมาถงประชาชน ชาวบานทวไปตางประกอบการบญการกศลทวหนากน เปนตนวา มการถวายสงฆทาน ถวายผาจ าน าพรรษาถวายผาอาบน าฝน ถวายสลากภต ถวายเทยนพรรษาสมาทานอโบสถศล ละเวนอบายมขและฟงธรรมเทศนา ทกวนพระมไดขาด ประชาชนกประกอบอาชพการงานของตนสมกบฐานะสตปญญาดวยการอาศยหลกธรรมค าสอนทางพระพทธศาสนา ประชาชนจงอยดมสขโดยทวหนา

๖.๔ การปฏบตตนในวนเขาพรรษา วนนหรอกอนวนนหนงวน พทธศาสนกชนมกจะจดเครองสกการะ เชน ดอกไม ธปเทยน เครองใช เชน สบ ยาสฟน เปนตน มาถวายพระภกษสามเณรทตนเคารพนบถอ ทส าคญคอ มประเพณหลอเทยนขนาดใหญเพอใหจดบชาพระประธานในโบสถอยได ตลอด ๓ เดอน มการประกวดเทยนพรรษา โดยจดเปนขบวนแหทงทางบกและทางน า แมการเขาพรรษาจะเปนเรองของภกษ แตพทธศาสนกชนกถอเปนโอกาสทจะไดท าบญ รกษาศลและช าระจตใจใหผองใส กอนวนเขาพรรษาชาวบานกจะไปชวยพระท าความสะอาด เสนาสนะ ซอมแซมกฏวหาร และอน ๆ พอถงวนเขาพรรษากจะไปรวมท าบญตกบาตร ฟงเทศน ฟงธรรม และรกษาอโบสถศลกนทวด บางคนอาจตงใจงดเวนอบายมขตาง ๆ เปนกรณพเศษ เชน งดเสพสรา งดฆาสตว เปนตน ตลอด ๓ เดอน อนง บดามารดามกจะจดพธอปสมบทใหบตรหลานของตน โดยถอกนวาการเขาบวชเรยนและอยจ าพรรษาในระหวางนจะไดรบอานสงสอยางสง ส าหรบการปฏบตอน ๆ กจะมการถวายผาอาบน าฝน การอธษฐานตนวาจะประพฤตปฏบตใหอยในกรอบของศลหา ศลแปด ฟงเทศน ฟงธรรมตามระยะเวลาทก าหนดโดยเครงครดตามก าลงศรทธา และขดความสามารถของตน

สรป วนส าคญทางศาสนาเปนทมาของเทศกาลตางๆ วนส าคญใดมการก าหนดชดเจน พทธบรษททราบเหมอนกนหมด และพรอมทจะปฏบตกจกรรมแบบเดยวกนในวนส าคญนน วนนนจงกลายเปนเทศกาล เชน วนเขาพรรษา ชวงระหวางนนกจะเปนเทศกาลเขาพรรษา หลงจากเขาพรรษาครบ ๓ เดอนแลว กเปนออกพรรษา ชวงระหวางนนกจะเปนเทศกาลออกพรรษา มการตกบาตรเทโว หรอพธกรรมอนใดทถอเอาคตจากต านานพทธประวตตอนทพระพทธเจาเสดจลงมาจากสวรรคชนดาวดงสหลงจากทพระพทธองคเสดจไปจ าพรรษาเพอโปรดพทธมารดาเปนเวลา ๓ เดอน

๖๔

เทศกาลในพระพทธศาสนาจงอาศยวนส าคญตางๆ เกดขน วนส าคญใดจะกลายเปนเทศกาล หรอไมนน วนส าคญนนจะตองมพทธศาสนกชนพรอมใจกนท ากจกรรมบญพรอมๆ กน ในชวงวนเวลาดงกลาวนน

ค าถามทบทวนประจ าบท

ค าชแจง : จงตอบค าถามดงตอไปน ๑. จงบอกความหมายของค าวา “เทศกาล” ตามความหมายของศาสนาพทธ ? ๒. เทศกาล กบ วนส าคญทางศาสนาพทธ เหมอนหรอแตกตางกนอยางไร ? ๓. เทศกาลในสงคมอนเดยมลกษณะอยางไร ? ๔. จงอธบายลกษณะของ “เทศกาลตามหลกค าสอนของศาสนาพทธ” มาพอสงเขป ? ๕. จงแสดงบอเกดของเทศกาล และความมงหมายของเทศกาลในศาสนาพทธ ? ๖. จดมงหมายทส าคญของเทศกาลตามพระวนยของศาสนาพทธ เปนอยางไร จงอธบาย ? ๗. วนส าคญทางศาสนาพทธมอะไรบาง เหตผลทใหวนดงกลาวนน เปนวนส าคญคออะไร ? ๘. จงอธบายพธกรรมของวนส าคญทางพระพทธศาสนาทมลกษณะคลายกนมา อยางนอย ๓ วนส าคญ ? ๙. วนส าคญทางศาสนาพทธทประเทศไทยนยมปฏบตกนมวนอะไรบาง ? ๑๐. เทศกาลกบวนส าคญทางศาสนาพทธมความเกยวของสมพนธหรอไม อยางไร จงอธบาย?