BIOLOGIJA 2 RAZRED

1. UVOD U BIOHEMIJU I FIZIOLOGIJUBiohemija (hemija života) je nauka koja proučava hemijsku strukturu žive tvari i njene promjene na kojima počivaju životne pojave i procesi. Biohemija se dijeli na: 1. deskriptivna biohemija koja se bavi opisom i istraživanjem hemijskog sastava žive materije (građa proteina, ugljikohidrata, masti itd) i 2. dinamička biohemija koja proučava tokove pri radu i biološke posljedice hemijskih promjena u živoj ćeliji.Fiziologija je nauka o funkcijama organizma, organa i organskih sistema. Fiziologija se dijeli na opštu i specijalnu. Opšta fiziologija proučava pojave i procese koji su zajednički u većini oblika života, bez obzira na stupanj složenosti tjelesne građe. Specijalna fiziologija proučava fiziološke osobine pojedinih širih i užih, biosistemskih skupina i uporedna (komparativna) fiziologija koja proučava razlike i sličnosti funkcionisanja pojedinih tkiva, organa, organskih sistema.

2. BIOELEMENTI-VODASvi elementi koji ulaze u sastav živih bića su označeni kao bioelementi. Ima 115 otkrivenih elemenata. Od svih elemenata, 70 je u živim bićima. Bioelemente dijelimo na:-makroelemente, to su oni čija je koncentracija u organizmu 0, 04 posto i više (kiseonik O, ugljik C, vodik H, azot N, kalcij Ca, fosfor P, kalij K, sumpor S, hlor Cl, natrij Na i magnezij Mg). -mikroelemente, to su oni čija koncentracija u organizmu iznosi manje od 0, 04 posto biomase (željezo Fe, cink Zn, bakar Cu, jod J, mangan Mn, molibden Mo i kobalt Co)-ultramikroelemente koji se najčešće javljaju u tragovima (arsen As, živa Hg, olovo Pb, zlato Au, radij Ra itd.)Kisik je najzastupljeniji element -preko 60 posto, a voda 70 posto. Voda predstavlja osnovnu i nezamjenjivu komponentu organizma svih živih bića. Njen sadrzaj se krece oko 70 % a u nekim iznimnim slucajevima oko 95 % mase tijela. U živim organizmima voda se nalazi u slobodnoj i vezanoj formi. Voda je izvrsan rastvarač za brojne organske i neorganske supstance. Vodu odlikuje moc provodjenja toplote. Voda ima i visoku temperaturu isparavanja. Zato se biljke rashlađuju transpiracijom a životinje znojem, dahtanjem i sl. Prema velicini rastvorenih cestica u vodi rastvori se dijele na: prave, koloidne, emulzije (suspenzije).

3. FIZIČKO-HEMIJSKI PROCESI I POJAVE U ŽIVOM SISTEMUU osnovi svih transportnih funkcija su pojave difuzije, osmoze i aktivnog transporta kroz membranu. -Difuzija predstavlja fizički proces kretanja molekula i jona, od mjesta veće na mjesto manje koncentracije. Ovaj je proces karakterističan za gasove i tečnosti i igra značajnu ulogu u životnim procesima biljaka i životinja.-Osmoza je proces kretanja vode kroz polupropustljivu membranu. Voda se kreće iz pravca manje ka pravcu veće koncentracije. Osmoza dolazi do izrazaja samo ako su dvije tecnosti razlicitih koncentracija razdvojene popupropustljivom membranom. -Aktivni transport za razliku od difuzionih i osmotskih kretanja pri prenosu zahtjeva utrosak energije. To je proces kretanja čestica različitih supstanci iz mjesta manje na mjesto veće koncentracije trošeći energiju, kao što je energija adenozin-tri-fosfata-ATP-a. Pored ovih pojava, mogu se prenositi i agregati molekula ili cijeli mikroorganizmi a ova se pojava naziva endocitoza. A ona, prema prirodi njihovog unošenja može biti pinocitoza i fagocitoza.

4. ORGANSKE TVARI (MATERIJE) I JEDINJENJA U ŽIVOJ MATERIJI I NJIHOVA FUNKCIJA: GLUCIDI (UGLJENIHIDRATI) I LIPIDIU gradji zivih organizama pored bioelemenata i vode ucestvuju i slozena organska jedinjenja. Oko 95 % svih organskih sastojaka zivih bica cine: ugljikohidrati (glucidi) masti (lipidi) i bjelancevine (proteini).Ugljikohidrati su najrasprostranjenije organske supstance u prirodi. U biljnom organizmu služe kao gradivni materijal (celuloza) ili rezervna hranjiva supstanca (skrob). Prema složenosti građe dijelimo ih na:1.monosaharide-to su jednostavni šećeri koji se hidrolizom ne mogu razarati na prostije spojeve koji bi imali svojstva ugljikohidrata. Dijele se na heksoze i pentoze.

2. oligosaharide-spajanjem 2 -10 molekula monosaharida uz izdvajanje odgovarajućeg broja molekula vode, nastaju jedinjenja oligosaharida. Dijelimo ih na disaharide, trisaharide, tetrasaharide itd. 3. polisaharide-to su složena jedinjenja izgrađena od većeg broja jedinica monosaharida. Najzastupljeniji rezervni polisaharid kod biljaka je skrob, a kod životinja glikogen. Masti-lipidi-karakteriše velika grupa raznorodnih jedinjenja sa zajedničkom odlikom nerastvorljivosti u vodi, a rastvorljiva u organskim rastvaračima. U organizmima živih bića učestvuju kao gradivne i rezervne materije. Masti dijelimo na proste i složene. Proste masti su estri trihidroksilnog alkohola i masnih kiselina. Složene masti su fosfolipidi i glikolipidi. Izgrađene su od glicerola, masnih kiselina i fosforne kiseline.

5. PROTEINI, HEMIJSKA STRUKTURA I KLASIFIKACIJA, PROTEIDIBjelančevine predstavljaju osnovnu strukturu i funkcionalnu komponentu protoplasta svih živih ćelija. Ne samo da upravIjaju najbitnijim životnim aktivnostima nego cine čak 60·80% suhe tvari protoplazme. Osnovna gradivna komponenta proteina su aminokiseline.Aminokiseline su organske kiseline koje u svojoj molekuli sadrže najmanje jednu amino i jednu karboksilnu grupu. U zavisnosti od broja ovih grupa, dijele se na di-amino i di-karbonske aminokiseline. U njihovoj građi učestvuje 4-5 elemenata (C,H,O,N,S). Prirodne aminokiseline su kristalne i bezbojne supstance. Dijele se na zamjenjive i nezamjenjive. Nezamjenjive se unose hranom a zamjenjive sintetišu u organizmu čovjeka.Proteini se dijele na proste i složene (to su proteidi). Prosti proteini predstavljaju jedinjenja građena od aminokiselina. Složene bjelančevine (proteidi) čine jedinjenja koja pored proteinskog dijela sadrže i prostetičku grupu. U proste proteine spadaju albumini, protamini, histoni, legumini, glutamini, glijadini itd. Složeni proteini-proteidi su fosfoproteidi, glikoproteidi, kromoproteidi, lipoproteidi, nukleoproteidi, metaloproteidi.

6. HORMONI-GRAĐA, ULOGA, PODJELAHormoni su biološki aktivne supstance koje se sintetišu u živom organizmu, a izazivaju odgovarajuće promjene u drugim ćelijama i tkivima, usmjeravajući njihov rast, razvoj i druge životne procese. Dijelimo ih na biljne (fitohormoni) i životinjske (zoohormoni).Biljni hormoni (fitohormoni) su fiziološki aktivne materije koje se sintetišu u embrionalnim centrima. Dijelimo ih na: stimulatori rasta (oni koji podstiču rast i razvoj) i inhibitori (oni koji koče određene procese).Stimulatori rasta su auksini, giberelini i citokinini a inhibitori su etilen i apsicinska kiselina.Životinjski hormoni (zoohormoni) su fiziološki aktivne materije-produkti žlijezda sa unutrašnjim lučenjem. Mogu biti steroidi (kortikosteroidi, estrogeni, progesteron, testosteron, aldosteron), bjelančevine i polipeptidi (vazopresin, oksitocin, parathormon, tiroksin, insulin itd.), amini male molekulske mase (epinefrin, neoepinefrin, kateholamini), nezasićene masne kiseline (prostaglandinini).

7. VITAMINI-GRAĐA, ULOGA, PODJELAVitamini su fiziološki aktivne supstance koje se u organizmima javljaju u veoma malim količinama, ali bez kojih nije moguć normalan rast i razvoj živih bića. U organizmu vitamini se vezu za bjelancevine. Veći nedostaci vitamina izazivaju različite poremećaje-avitaminoze, koje pri dužem trajanju mogu izazvati i smrt organizma. Vitamine dijelimo na vitamine rastvorljive u mastima (liposolubilni) i vitamine rastvorljive u vodi (hidrosolubilni). Vitamini rastvorljivi u mastima su vitamin A, D, E, K i F a vitamini rastvorljivi u vodi su vitamin B1, B2, B3, B12 i C.

22. UVOD U FIZIOLOGIJU ŽIVOTINJA I ČOVJEKAŽivotinjski i ljudski organizmi su veoma složeni živi sistemi sa više nivoa organizacije, od atoma i molekula, preko ćelija i tkiva, do organa i organskih sistema. Ćelija je osnovna jedinica života a najviši nivo organizacione integracije svih komponenti je organizam. Za osnovna funkcioniranja i održavanje strukture živih bića je karakterističan biološki red. Životne funkcije organizma u cjelini počivaju na usaglašavanju niza aktivnosti, kao što su kretanje, ishrana, disanje, cirkulacija tjelesnih tečnosti, funkcionisanje metabolizma, izlučivanje, da bi se ostvario rast i razvoj. Cjelokupni život svakog organizma je obilježen neprekidnim procesom prilagođavanja-adaptacije, promjenjivim uvjetima životne sredine. To je tzv. fiziološka adaptacija koja može biti: aktivna (fiziološka) i pasivna (evolutivna, evolucijska).

23. SISTEM INFORMACIJE I INTEGRACIJESloženi sistem obavještavanja (informacije) i održavanja cjelovitosti (integriteta) organizma obuhvata receptore, provodne puteve (sistem) i efektore. Receptori su specijalizirane ćelijske strukture, ćelije, tkiva i organi koji imaju posebno izraženu nadražljivost, odnosno prijeme odgovarajućih informacija (čula i nervne ćelije). Provodni sistem odnosno sistem prenošenja informacija omogućava da se primljena vijest u organizmu preradi i prenese do ćelijskih struktura tj. efektora. Efektori su neposredni izvršioci reakcije organizma na primljena obavještenja o uvjetima životne i unutrašnje sredine (mišići i žlijezde).

24.ČULA (RECEPTORI I PROCES PRIMANJA DRAŽI) Draži su sva ona fizička i hemijska djelovanja (spoljne ili unutrašnje sredine) koja u živom sistemu izazivaju nadražaj. Draži mogu biti vanjske i unutrašnje. Čulo (osjet) je svojstvo organizma da pod uticajem određene energije dođe u odgovarajuće stanje nadraženosti. Prijemnici draži svrstavaju se u različite kategorije: 1.fotoreceptori (svjetlosna čula), 2.mehanoreceptori (mehanička čula), 3. hemoreceptori (hemijska čula), 4. termoreceptori (toplotna čula). U životinjskom svijetu postoje 3 osnovna stupnja složenosti funkcije vida: razlikovanje jačine svjetlosti, razlikovanje pravaca svjetlosti, razlikovanje svjetlosnih slika.Receptori su specijalizirane celijske strukture, celije, tkiva i organa koji imaju izrazenu sposobnost primanja odgovarajucih informacija o okolinskim i unutar tjelesnim stanjima organizma. Kod visecelijskih organizama sposobnost primanja je karakteristicna za culne i nervne celije. Fotoreceptori su culne celije koje u stanje nadrazenosti dolaze pod uticajem energije svjetlosnog zracenja. Ako su u procesu prijema adekvatnih drazi pored njih ukljuceni i dodatni opticki aparati takav culni aparat se oznacava kao oko. Osjetni (fotoreceptorski) dio oka je mreznjaca. Najuze centralno polje mreznjace je zuta mrlja. Nekoliko mm dalje od nje nalazi se slijepa mrlja i ona uopste nema fotoreceptora. Hemoreceptori cula okusa kod covjeka i sisara se nalaze u culnim kvrzicama na odredjenim djelovima jezika i nepca dok su receptori cula mirisa u nosnoj supljini. Covjek prepoznaje 5 osnovna kvaliteta hemijske drazi : slatko kiselo i gorko, ljuto i slano. Hemoreceptori cula mirisa kod covjeka se nalaze u sluzokozi gornjeg dijela nosne duplje i nosne pregrade. Mehanoreceptori su sekundarne celije i slobodni nervni zavrseci u kojima nadrazaj izaziva mehanicka energija spoljnjeg ili unutrasnjeg porijekla. Organ cula sluha kod covjeka kao i kod ostalih sisara je uho. Receptori za pritisak i dodir kod čovjeka su na vrhovima prstiju,, jeziku, usnama i vratu. Receptori čulnih organa duboke osjetljivosti se najčešće nalaze u mišićima i tetivama, zglobnim čahurama i drugim unutrašnjim organima. Termoreceptori su receptori koji su specijalizovani za prijem jedne od dvije adekvatne toplotne draži-toplo ili za hladno i raspoređeni su po čitavoj površini tijela.

25. NERVNI SISTEMNervni sistem ima ulogu provođenja, obrade i analize primljenih obavjesti, izbora adekvatnih odgovora i njihovog proslijeđivanja do efektora. Osnovna organizaciona i funkcionalna jedinica živčanog sistema je neuron. Sastoji se od zvjezdastog tijela sa jedrom i nervnih nastavaka. To su kratki (dentriti) i dugi (neuriti). Spoj susjednih nervnih ćelija ostvaruje se funkcionalnom vezom dendrita jedne ćelije i neurita druge ćelije i to preko sinapse (spojnice). Sinapsa prenosi signal sa jednog neurona na drugi. Moždane i moždinske živce čine snopovi kratkih aksona, koji se udružuju u ganglije. Skup svih nervnih ćelija organizma čini njegov nervni sistem. Organizacija nervnog sistema se javlja u 2 oblika: difuzni i centralizirani nervni sistem. Ushodna vlakna provode podražaje od periferije organizma do nervnih centara a nishodna od nervnih centara ka perifernim organima. Prema funkciji nervni sistem se dijeli na cerebrospinalni i autonomni. U okviru cerebrospinalnog su CNS i PNS. CNS čine mozak i kičmena moždina a PNS čine svi živci koji izlaze iz mozga i kičmene moždine. Autonomni dio nervnog sistema se dijeli na simpatikus i parasimpatikus.

26. ENDOKRINI SISTEMEndokrini sistem čine žlijezde sa unutrašnjim lučenjem. Endokrine žlijezde luče hormone. Hormoni su bioloski aktivne supstance, veoma heterogene hemijske prirode - bjelancevine i njihovi derivati, aminokiseline, steroidi i sl. Najvažnija endokrina žlijezda je hipofiza. Prednji režanj hipofize luči somatatropin (STH) koji utiče na rast. Zadnji režanj hipofize luči 2 hormona: oksitocin (utiče na održavanje trudnoće i kontrakcije materice) i vazopresin (utiče na promet vode u bubrezima). Štitna

žlijezda luči 2 hormona: tiroksin, tri-jod-tironin. Oni utiču na opšti metabolizam, na promet ugljenih hidrata, masti, proteina, rad srca.Paraštitna žlijezda luči parathormon koji utiče na promet minerala u kostima. Timus (grudna žlijezda) je aktivna samo do puberteta. Utiče na razvoj posebne grupe leukocita. Gušterača ili pankreas je endokrina i egzokrina žlijezda. Kao endokrina luči 2 hormona: insulin i glukagon. Insulin smanjuje nivo šećera u krvi, a glukagon povećava. Nadbubrežne žlijezde su građene od kore i srži. Srž luči 2 hormona adrenalin i noradrenalin. Kora luči hormone koji se zovu kortikosteroidi. Adrenalin je hormon stresa, a noradrenalin utiče na vazokonstrikciju perifernih krvnih sudova. Sjemenici (testisi) luče testosterone koji utiče na razvoj sekundarnih spolnih karakteristika muškarca u pubertetu. Jajnici luče estrogene hormone: estron i estradiol i progesteron. Estrogen utiče na razvoj sekundarnih polnih karakteristika žena u pubertetu. Progesteron utiče na održavanje trudnoće.

27. VARENJE HRANE KOD ŽIVOTINJA I ČOVJEKA-INTRACELULARNO VARENJEProcesi koji se odvijaju u organima za varenje i koji vode razlaganju hrane nazivaju se varenje hrane. U ćelijama se odvijaju procesi razlaganja (katabolički) procesi i procesi sinteze-anabolički procesi. Postoji nekoliko tipova varenja hrane: unutarćelijsko (intracelularno), vanćelijsko (ekstracelularno) i prelazni tip varenja hrane. Jednoćelijski organizmi su građeni samo od jedne ćelije pa se i cjelokupno varenje hrane odvija unutar te ćelije, i proces se zove unutarćelijsko ili intracelularno varenje. Pod uticajem fermenata, hrana se razlaže pa korisni sastojci prelaze u protoplazmu a ostaci se izbacuju iz ćelije. To je npr. prisutno kod amebe ili papučice. Kod nekih organizama varenje hrane se najvećim dijelom odvija u šupljini organa za varenje, dok se samo neke materije razlažu intracelularnim varenjem-to je tzv.prelazni tip varenja hrane. Probavni sistem kod čovjeka čine usta, ždrijelo, jednjak, želudac, tanko i debelo crijevo, a duž probavnog sistema se nalaze pljuvačne, želudačne i crijevne žlijezde, jetra i pancreas.

28. EKSTRACELULARNO VARENJE-REGULACIJA VARENJA HRANEProbavni sistem sastoji se od velikog broja organa, koji su povezani u jedinstvenu cijelinu. Rad probavnog sistema regulira nervna i humoralna komponenta. Humoralna komponenta regulira rad ovog sistema pomoću hormona. Nervna komponenta regulacije probavnog sistema funkcionira putem CNS i PNS. Uzimanje i mehanička obrada hrane u ustima voljni su pokreti i regulira ih CNS. Gutanje hrane je refleksna radnja, vrši se preko centra u produženoj moždini, nervno-reflektornim putem. Prolazak hrane kroz ždrijelo i jednjak je posljedica gutanja i funkcije mišića ovih organa. Sekrecija probavnog soka u želudcu vrši se pod uticajem hemijskih i nervnih nadražaja. Regulacija lučenja pankreasnog soka, tj. regulacija varenja u tankom crijevu se odvija u 2 faze-nervna i humoralna. Na kraju dolazi do defekacije, to je radnja koja se obavlja voljnim aktom.

29. TJELESNE TEČNOSTI- SASTAV I FUNKCIJA TJELESNIH TEČNOSTITečnost koja okružuje ćelije višećelijskih organizama i obavlja funkciju razmjene naziva se tjelesna tečnost. To je u stvari sva tečnost koja se ne nalazi u ćelijama. To znači da se u višećelijskom organizmu nalazi intracelularna tečnost koja se nalazi u ćelijama i ekstracelularna tečnost koja se nalazi van ćelija. Razlikujemo nekoliko vrsta tjelesne tečnosti: hidrolimfa, hemolimfa, krv i limfa. Hidrolimfa je tjelesna tečnost najjednostavnijih višećelijskih životinja (sunđeri i dupljari). To je u stvari voda u kojoj ovi organizmi žive, ona im donosi hranu i kiseonik. Hemolimfa je tjelesna tečnost složenijeg hemijskog sastava, prisutna kod organizama koji imaju otvoreni sistem cirkulacije, od ćelija sadrži samo leukocite. Krv je tjelesna tečnost organizma sa zatvorenim sistemom cirkulacije. Sastoji se iz krvne plazme i krvnih ćelija. Limfa je filtrat krvi, predstavlja vezu između krvi i ćelija.Tjelesne tečnosti su uglavnom viskozni vodeni rastvori neorganskih soli, hranjivih organskih materija, aktivnih organskih materija i otpadnih produkata metabolizma. I imaju višestruku ulogu: 1. učestvuju u transportu hranjivih materija kroz organizam, 2. učestvuju u razmjeni gasova, 3. učestvuju u izlučivanju i humoralnoj regulaciji organizma, 4. učestvuju u regulaciji osmotskog pritiska i 5. odbrambena uloga.

30. ĆELIJE TJELESNIH TEČNOSTIĆelije tjelesne tečnosti su: eritrociti, leukociti, trombociti.

Eritrociti su najbrojniji uobličeni elementi koji svojom masom i izgledom daju krv. Eritrociti sadrže stanično jedro. Sastoje se iz vode, hemoglobina, masti i bjelančevina koje čine tzv.stromu. Eritrociti posjeduju propustljivu opnu. Stvaranje eritrocita obavlja se u koštanoj srži a dužina njihovog života iznosi 120 dana. Hemoglobin koji se nalazi u eritrocitima ima funkciju u razmjeni respiratornih gasova. Leukociti su bijela krvna zrnca i imaju značajnu ulogu u imunitetu. Leukociti imaju odbrambenu ulogu. Dijele se na granulocite i agranulocite. Granulociti se dijele na neutrofilne, eozinofilne i bazofilne granulocite. Nesegmentirani leukociti su limfociti i monociti. Imunitet može da bude urođeni i stečeni. Stečeni može da bude prirodni i vještački. Prirodni može da bude aktivni i pasivni. A i vještački može također biti aktivni i pasivni. Aktivan vještački imunitet se dobija vakcinom a pasivni serumom. Trombociti su krvne pločice. Nastaju u koštanoj srži a razaraju se u slezeni. Imaju ulogu u zgrušavanju krvi. Kod čovjeka u normalnim prilikama, krvni ugrušak (tromb) se stvara za oko 5 min. To su krvne pločice, najsitniji su elementi krvi. Najvažnija uloga trombocita je u procesu zaustavljanja krvarenja poslije povrede tj. u procesu zgrušavanja krvi.

31.CIRKULACIJA TJELESNIH TEČNOSTICirkulacija tjelesnih tečnosti odvija se kroz posebno izdiferenciran sistem organa koji čine pulzatorni organ-srce i krvni sudovi. Centralno mjesto u cirkulatornom sistemu zauzima srce. Tjelesna tečnost pomoću ovog sistema cirkulira, dakle ide ka tkivima i preko krvnih sudova se ponovo vraća u srce. Ovo stalno cirkuliranje omogućava obavljanje važnih funkcija. Kod životinja razlikujemo otvoreni i zatvoreni sistem cirkulacije. Otvoreni je prisutan kod životinja koje kao tjelesnu tečnost sadrže hemolimfu. Kod njih se tjelesna tečnost kreće posebnim sudovima i cirkulira kroz posebne tjelesne šupljine-lakuna. Karakterističan je za crve, mekušce, rakove,insekte itd. Zatvoreni cirkulatorni sistem karakteriše kretanje tjelesne tečnosti kroz zatvoreni sistem sudova od srca do tkiva i obrnuto. Ptice, sisari i čovjek imaju zatvoreni sistem cirkulacije tjelesne tečnosti.Srce je šupalj poprečno prugasti mišić koji se nalazi u grudnoj duplji između lijevog i desnog plućnog krila. Ima 2 komore i 2 pretkomore, a razlikuje se i lijeva i desna strana srca. Na otvorima između pretkomora i komora se nalaze zalisci. Srčano tkivo čine 3 sloja: perikard, miokard i endokard. Postoji mali i veliki krvotok u tijelu čovjeka. Kada preko vena krv iz tijela dolazi u desnu komoru, iz desne komore krv arterijama dolazi u pluća, a krv obogaćena kisikom venama dolazi u lijevu pretkomoru, taj se krvotok naziva mali krvotok. Tok krvi od lijeve komore srca kroz krvotok do desne pretkomore se naziva veliki krvotok. Srce ima sinusni i atrioventrikularni centar automatije srca. Srčana revolucija protiče tako što se grče obje pretkomore, zatim obje komore, iza čega slijedi pauza. Limfa je posrednik između tkiva i krvi. Ona cirkulira limfnim sudovima.

32. DISANJE-REGULACIJA DISANJAUnošenje kiseonika u organizam i izbacivanje karbondioksida iz organizma naziva se razmjena gasova ili disanje. Razmjena gasova između tjelesne tečnosti i spoljašnje sredine posredstvom organa za disanje naziva se spoljašnje disanje a razmjena gasova između tjelesne tečnosti i tkiva označava se kao unutrašnje disanje. Ono što organizme čini različitim je spoljašnje disanje, dok se unutrašnje disanje odvija na uglavnom sličan način. Razlikujemo nekoliko tipova spoljašnjeg disanja: disanje preko kože, škrga, traheja, pluća. Disanje preko kože prisutno je kod svih organizama. Škrge su organi za disanje kod organizama koji žive u vodi. Traheje su organi za disanje kod insekata. Pluća su organi za disanje kod većine kičmenjaka. U organe za disanje kod čovjeka ubrajamo: disajne puteve (nosna duplja, ždrijelo, grkljan, dušnik, bronhije), pluća (imaju desno i lijevo plućno krilo, alveole), plućnu maramicu, dijafragma, pomoćni organi, rebra.

33. EKSKRECIJA -OPŠTA FIZIOLOŠKA EKSKRECIJAIzbacivanje štetnih materija iz organizma, naziva se ekskrecija ili izlučivanje i vrši se pomoću organa za ekskreciju. Krajnji produkti metabolizma nastaju na kraju procesa razlaganja organskih materija na nivou ćelije. Kod većine beskičmenjaka i riba kao krajnji produkt metabolizma bjelančevina nastaje amonijak. Kod složenijih organizama nastaju urea i mokraćna kiselina. Izlučivanje kod jednoćelijskih organizama se odvija putem čitave ćelijske površine, hranjive vacuole i kontraktilne vacuole, npr.sunđeri i dupljari. Izlučivanje kod višećelijskih organizama se odvija putem ekskretornih sistema, kao što su npr. protonefridije (gliste), metanefridije (člankovite gliste i mekušci), Malpigijevi kanalići (insekti), antenalna žlijezda (rakovi) i sl.

Kičmenjaci kao ekskretorne organe posjeduju bubrege. Kod sisara i čovjeka opšta fiziološka ekskrecija se javlja u najsloženijem obliku. Najveći dio produkata metabolizma izlučuje se preko bubrega, u mokraći. Organi za ekskreciju kod čovjeka su bubrezi, mokraćovodi, mokraćna bešika i izvodni mokraćni kanal. Ekskretorni organi imaju dvojaku ulogu: 1. služe za izlučivanje štetnih produkata metabolizma, 2. učestvuje u regulaciji osmotskog pritiska i održavaju ravnotežu između unesene i izlučene količine tečnosti.

34. FIZIOLOGIJA KRETANJA-AMEBOIDNO KRETANJE.BIČEVI, TREPLJE, FIZIOLOGIJA I BIOHEMIJA MIŠIĆNE KONSTRUKCIJEPod kretanjem podrazumjevamo aktivno pomjeranje tijela ili dijelova tijela u prostoru. Ovu osobinu ima veći broj životinja a samo manji broj vodi sjedeći način života uz mogućnost pokretanja dijela tijela. Neki se organizmi kreću pasivno. Tako imamo ameboidno kretanje, cilijarno kretanje i mišićno kretanje. Ameboidno kretanje je karakteristično za amebe, izvodi se lažnim nožicama pokretanjem ektoplazme i to uglavnom prema izvoru hrane. Cilijarno kretanje je prisutno kod jednoćelijskih organizama, dakle pomoću treplji ili cilija. Kretanje pomoću bičeva je prisutno kod bakterija. Mišićno kretanje je prisutno kod većine beskičmenjaka i kičmenjaka. Najsloženiji sistem za kretanje imaju kičmenjaci jer imaju unutrašnji skelet za koji su pričvršćeni mišići, pa se kretanje odvija zahvaljujući povezanosti mišićnog i skeletnog sistema. Biohemija i fiziologija mišićne kontrakcije-da bi došlo do kontrakcije mišića, podražaj iz živaca prenosi se na mišić. Razlikuju se prosta i složena mišićna kontrakcija ili tetanus. Tetanus može biti potpun i nepotpun. Za rad mišića je potrebna energija koja se dobija iz adenozintrifosfata. Kod poprečnoprugastih mišića kada impulsi dostignu određeni prag, nastupa kontrakcija a potom period opuštanja mišića. Postoje dvije grupe ovakvih mišića, savijači i istezači. Koordinacija mišićnih pokreta se ostvaruje preko nervnog sistema. Kontrakcija glatkih mišića se odvija sporije ali je i duže zadržavanje u kontrahiranom stanju (crijeva, želudac, materica, bešika i sl.)

35. PROMET TOPLOTE I TERMOREGULACIJEUkupna aktivnost u ćelijama, tkivima i organizmu koja se ogleda u brojnim i složenim biofizičkim i biohemijskim procesima, usljed prisustva karbohidrata, bjelančevina, masti, vitamina, minerala i vode, i označava se kao promet materija i energije tj. metabolizam. Kao direktna posljedica prometa materije i energije nastaje određena količina toplote koja se manifestuje kao tjelesna temperatura. Sve životinje dijelimo na poikiloterme i homeoterme. Tjelesna temperatura poikilotermnih organizama ovisna je od vanjske temperature. Do izvjesne granice, ona se mjenja prema spoljašnjoj temperaturi. Ovi organizmi nemaju mehanizme regulacije ili su vrlo ograničeni. Tjelesna temperatura homeotermnih organizama održava se na stalnom nivou, bez obzira na kolebanje spoljašnje temperature. Oni imaju mehanizam za termoregulaciju. Prosječna tjelesna temperatura čovjeka iznosi 36-37 C. Ova temperatura se mjenja u toku dana, tako da je minimalna pred zoru, a maksimalna poslije podne. Postoji hemijska i fizička termoregulacija. Hemijskom termoregulacijom kontroliše se stvaranje toplote dok se fizičkom termoregulacijom kontroliše odavanje toplote. U stvaranju toplote tj. hemijskoj termoregulaciji najvažniji faktori su osnovni ili bazalni metabolizam, mišićna aktivnost, djelovanje hormona i simpatikusa. Osnovni metabolizam je osnovni izvor toplote. Odavanje toplote, tj. fizička termoregulacija djeluje preko 3 mehanizma: radijacija, kondukcija i evaporacija.

36. OSNOVNI METABOLIZAM-POIKILOTERMIJA I HOMEOTERMIJAEnergija potrebna za odvijanje osnovnih životnih potreba, u uvjetima potpunog mirovanja, označava se kao osnovni metabolizam. U skladu sa fizičkim aktivnostima metabolizam se povećava za rad koji organizam obavlja. Na taj način, utrošak energije je veći i ova nova količina energije označava se kao dopunski metabolizam. Dakle, osnovni metabolizam uvećan za aktivnosti organizma (dopunski metabolizam) predstavlja opšti metabolizam. Na opšti metabolizam najviše utiču rad i temperatura okoline. Sve životinje dijelimo na poikiloterme i homeoterme. Tjelesna temperatura poikilotermnih organizama ovisna je od vanjske temperature. Do izvjesne granice, ona se mjenja prema spoljašnjoj temperaturi. Ovi organizmi nemaju mehanizme regulacije ili su vrlo ograničeni. Tjelesna temperatura homeotermnih organizama održava se na stalnom nivou, bez obzira na kolebanje spoljašnje temperature. Oni imaju mehanizam za termoregulaciju.