Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 215 · 2015

Beata Reformat Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Wydział Zarządzania Katedra Polityki Rynkowej i Zarządzania Marketingowego bref@ue.katowice.pl

E-TURYSTYKA I UWARUNKOWANIA JEJ ROZWOJU W POLSCE

– WYBRANE ASPEKTY ANALIZY Streszczenie: Zamierzeniem autorki artykułu jest zwrócenie uwagi na coraz silniejszy wpływ uwarunkowań globalnych i lokalnych na rozwój e-turystyki Polsce. W powyższym kontekście zarysowuje się ważna kwestia związana z rozpoznaniem czynników, które do-starczają istotnej wiedzy o współczesnym otoczeniu rynku e-turystyki, którą potrzebują je-go podmioty turystyczne do budowy innowacyjnych ofert i modeli biznesu. Słowa kluczowe: e-turystyka, e-usługi, uwarunkowania globalne, uwarunkowania lokalne. Wprowadzenie

W ostatnich latach zauważa się coraz większe znaczenie e-turystyki w za-spokajaniu potrzeb turystycznych. Jej zastosowanie wzrasta zwłaszcza w gospo-darce rynkowej opartej na wiedzy, a do takiej zmierza obecnie gospodarka polska [Fic, 2005]. Towarzyszące temu trendy i uwarunkowania rozwoju są na tyle cie-kawe, a przy tym dość złożone i nowe, że uznano je za inspirujący, a zarazem ważny obszar problemowy przeprowadzonych badań.

Celem artykułu jest analiza uwarunkowań rozwoju e-turystyki w Polsce, w aspekcie globalnym i lokalnym. Badania przeprowadzono za pomocą analizy opisowej tych uwarunkowań, zidentyfikowanych na podstawie literatury przed-miotu i polityki ekonomicznej oraz wyników badań rynkowych dotyczących rozwoju branży turystycznej.

Głównymi metodami badawczymi zastosowanymi w wyżej wymienionych studiach empirycznych są metody analizy logiczno-porównawczej oraz metoda

E-turystyka i uwarunkowania jej rozwoju w Polsce... 75

obserwacji. Do opisu zebranego materiału empirycznego zastosowano natomiast proste metody analizy statystycznej. 1. Istota e-turystyki

Na wstępie należy zaznaczyć, że turystyka to zróżnicowany sektor, w którym dominują usługi, stąd zakres pojęciowy e-turystyki wyznacza pojęcie e-usług, pod którym według obowiązującego w Polsce Rozporządzenia Ministra Rozwoju należy rozumieć: „[…] usługi świadczone w sposób całkowicie zautomatyzowany realizo-wany za pomocą technologii informacyjnych, z użyciem systemów teleinforma-tycznych w publicznych sieciach telekomunikacyjnych, na indywidualne życzenie usługobiorcy, bez jednoczesnej obecności stron w tej samej lokalizacji” [Ustawa Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013].

Z powyższego wynika, iż e-usługą jest usługa, która: a) polega na wysyłaniu i odbieraniu danych za pomocą określonych systemów

teleinformatycznych w publicznych sieciach telekomunikacyjnych (np. przez Internet, drogą elektroniczną, itp.);

b) świadczona jest na indywidualne żądanie usługobiorcy (zindywidualizowana); c) realizowana jest bez konieczności przebywania obu stron transakcji jedno-

cześnie, czyli w tej samej lokalizacji (zdalnie); d) spełnia warunek konkretnej odpowiedzi na konkretnie postawione pyta-

nie/zamówienie. Pojęcie e-usługi obejmuje zatem zarówno usługi świadczone za pośrednic-

twem komputera, jak i urządzeń mobilnych oraz telewizji cyfrowej czy satelitar-nej. Wyklucza natomiast usługi, w których decydujący jest udział człowieka. Jednak niezależnie od formy świadczenia e-usług, dostarczają one rozwiązań dostosowanych do zindywidualizowanych potrzeb klientów. Stąd też w każdym indywidualnym przypadku ich realizacji istotne są ograniczenia związane z licz-bą klientów, którzy mogą być obsługiwani w jednym czasie (wynikające np. z ograniczonej mocy serwerów). W e-usługach istnieje bowiem konieczność utrzymania odpowiedniego potencjału, aby można było zapewnić świadczenie usługi w momentach wzmożonego zainteresowania (np. zapewnienie odpowied-niej przepustowości łączy). Warto jednak zaznaczyć, iż w tym celu stale opra-cowuje się systemy zwiększające zdolności produkcyjne posiadanej infrastruktu-ry, czyli rozwiązania techniczne, technologiczne, organizacyjne. Podobnie jak w tradycyjnych usługach stosuje się w tym celu różnego rodzaju zachęty eko-nomiczne (systemy taryfowe i/lub rabatowe), aby klienci korzystający z e-usług, w okresach mniejszego zainteresowania również dokonywali zakupu tych usług.

7

encz

js2sjcc

wca

b

s

R Ź

76

e-tunesscha zacj

jowspo201skimjej gczekcją

w 2cieda) n

s-n

b) nz2

styk

Rys

Źród

Wuryss Scwa

jomPr

wychłu 0”,

m. Wgłók, pora

N2003dlenna psym-komnolona z w200

Poki i

s. 1.

dło: P

W listykchoarto

m zwróbh anEk

, ktW twn

połąaz w

Na ty3 r.nie poz

malimunogipoz

wszy08, sodstsyst

Ko

Pawl

iteraki. Wool, ościwiękę onalikspetórztym

nychącze

wirtuym proucy

ziomizacnikaies) ziomystks. 6tawtem

once

icz [

aturWee-t

i w ksz

okreizacertózy pm ceh fueń lualn

m tleofeyfromie cji acyj[To

miekim609-wy tmów

epcj

[2012

rze edłuturytur

zać eślech eów podjelu dunkclotnnege wsor

owitakef

yjneoffle st

mi p-62teor

w inf

a e-

2, s.

prug dystyrystich nia eksp

Zejęlidokcji, niczgo zwart

D.eniktycfektye, okler, tratepart3].

retycform

-tury

29].

rzeddefiyka tycewy

a anpercewni prkon

a wzychzwieto d Bua wcznyywnkre20

egictner

cznmat

ysty

dmiinicjto:

e, pydajnalizckicnętrróbęnali więh wedzdoduhal

wszeymnośślan06]cznram

ne etycz

yki

otucji o „[…

podjnozowch. rznyę okonięc: „wrazzanidać, lis. elki

m – sści ne j]; nym

mi w

-turznyc

B

u niopra…]

dróżść i

wanWś

ych kreśi zd„[…z z ia dżeJeg

ich sek

swjako

m –w ra

rystch [

Beat

ie macodig

żowi sk

negośród

Nślen

defin…] wmo

doce ujgo zpro

ktor wej o IC

łańama

tyki[Bu

ta R

ma wangita

wanikuteo ted n

Naronia niowy

ożliwelowednzdaoces

e-co

CT

ńcuach

i wyuhali

Refo

jednej

alizaiu, hecznermich odokszwanszuwośwycnolianiesówcomorga

(Inf

uch h ob

yznis, 2

orm

dnejprz

acjahotnośćinuwa

oweztałnia

ukiwściąch micenem, w w mmeaniznfor

wabsza

nacz200

mat

j, pzeza wtelarć [W

u znartogo łtowpoj

waną wymiejnia pojsek

ercezacjrma

artoarów

za w08].

powz Nowszy

rstwWannajdo od

Prwanjęci

nia mylicjsc def

jęciktore, wi)

ation

ościw e

wiedPoł

wszeotthystkwieng,

dujednierogr

nia sia emieczenpod

finiie torze

wyktec

n a

i ore-tu

dza łącz

echhingkich, kt200

e poeść ramsię e-tuejscnia dróicji o sttur

korzchnnd

raz urys

z zzeni

hnieghah prtóre01]onasię

mu e-u

urysc no

ichóży”

e-ttanorystyzystnolo

Co

strstyk

zakrie to

e prm U

rocee po. dtom.Fo

usłustykocleh ko” [Fturyowiykitująogieomm

rateki”

resuo po

rzyjUniesówozw

w in.

oresug nki, pegowosztFlis ystyi: „, obący e imun

egic[B

u ekoka

jęteiverw o

wala

różdo

sighna rprzewyctówi in

yki […bejm(w

infonica

czneBuha

konazuje

ej drsityorazają

żnyana

ht „rynez pch,

w, ren., 2

pod] od

mujcel

ormaation

e kalis

nome ry

definy Bz łańorg

ych aliz„Po

nku pryz

wyezer2009djąłdzwjąc:lu macyjn T

ont, 2

mii, tys. 1

nicjBusińcu

gani

kraz Zeolskpol

zmaycierwa9]. ł si

wier

makyjnoTech

takt003

tury1.

ji i-u-i-

a-e-ka l-at e-a-

ię r-

k-o- h-

ty 3,

y-

E-turystyka i uwarunkowania jej rozwoju w Polsce... 77

E-turystyka jest także przedmiotem zainteresowania Światowej Organizacji Turystki (UNWTO), która zachęca państwa członkowskie i państwa rozwijające się do korzystania z Internetu i możliwości, jakie on stwarza dla branży tury-stycznej, wskazując możliwości, jakie tworzy, i zmiany, jakie spowoduje: • zmianę obecnego systemu płatności za podróże (znaczne wyeliminowanie

„papierowej formy biletów”, system transportowy stanie się wielomodalny, nastąpi indywidualizacji i uelastycznienie oferty, z uwzględnieniem specy-ficznych potrzeb różnych grup odbiorców);

• zmianę w sposobie zamawiania biletów (z „miejsca aktualnego pobytu”), sys-tem informatyczny, na podstawie personalizowanych danych w karcie pasażera, zadba o możliwie optymalny dobór środków i drogi podróży, a w przypadku opóźnień lub zmian w trakcie samej podróży „przebukowanie” będzie się od-bywać w sposób „niewidoczny dla pasażera”;

• radykalną zmianę systemu funkcjonowania biur turystycznych, które będą do-starczały klientom oferty dostosowane do ich potrzeb, upodobań i możliwości fi-nansowych, jak też czasowych [Dąbrowska i Janoś-Kresło, 2010, s. 142-143].

Analizując powyższe definicje dostrzega się, iż e-turystyka, to nie tylko wy-korzystanie Internetu jako kanału informacyjnego dla promocji ofert turystycz-nych. Stymuluje on jedynie rozwój turystyki, dostarczając skutecznych narzędzi umożliwiających konsumentom-turystom identyfikację i zakup właściwego pro-duktu, natomiast ich dostawcom – rozwijanie oraz dystrybucję ofert, a także za-rządzanie nimi na skalę globalną [Gaworecki, 2007, s. 277].

Jak wynika z powyższych rozważań, przyszłość e-turystyki zależy głównie od umiejętności wykorzystania nowoczesnych technologii informacyjno- -komunikacyjnych przez podmioty opisywanego sektora oraz ich innowacyjnego podejścia do potrzeb klientów, a także od samych turystów, którzy takie rozwią-zania preferują. 2. Uwarunkowania rozwoju e-turystyki w Polsce 2.1. Czynniki globalne

Na rozwój e-turystyki wpływają zarówno czynniki globalne, jak i lokalne (regionalne) związane z otoczeniem, w którym funkcjonują współczesne firmy turystyczne. Jego zmienny charakter wymusza na nich dostosowanie do coraz bardziej konkurencyjnego rynku globalnego, co skutkuje poszukiwaniem no-wych narzędzi komunikacji z klientami (turystami), rozbudową ich dotychcza-sowych systemów sprzedaży ofert, poszukiwaniem nowych modeli współpracy

Beata Reformat 78

(biznesowych), rozszerzaniem geograficznej ekspansji rynkowej, poszukiwa-niem nowych klientów w skali całego świata.

Konsekwencją wspomnianych zmian w e-turystyce jest integracja działań firm turystycznych, polegająca m.in. na współpracy z globalnymi systemami re-zerwacji, sieciami hotelarskimi, liniami lotniczymi, itp. i kształtowanie w ten sposób nowych układów powiązań. Efekty tych zmian wpływają z kolei na dy-namikę i kierunek rozwoju analizowanego rynku w Polsce.

Wśród głównych czynników globalnych mających wpływ na rozwój e-turystyki należy wymienić obserwowany w ostatnich latach wzrost znaczenia gospodarki opartej na wiedzy [Kleer, 2009; Toffler, 2006; Ito, 2001]. Dla e-turystyki ozna-cza to wzrost znaczenia innowacji technologicznych, jakości oferowanych usług oraz racjonalizacji kosztów działań na podstawie kapitału intelektualnego, który stanowi wiedza i jej umiejętne wykorzystanie. Stąd też inwestowanie w nowe rozwiązania technologiczne w obszarze e-turystyki należy postrzegać jako nie-zwykle opłacalne działanie, gdyż dzięki dostępowi do danych firmy turystyczne są w stanie zidentyfikować każdego klienta. W związku z tym można spersona-lizować usługi turystyczne, których celem jest utrzymanie lojalności klien-tów/turystów oraz zwiększenie udziału w rynku e-turystyki. Dlatego też dostęp do danych to ważny czynnik jego długofalowego rozwoju.

Podstawową prawidłowością globalizacji na rynku e-turystyki jest szybka dy-fuzja nowości technologicznych, umożliwiająca sprawniejsze działanie firm tury-stycznych, a zwłaszcza pozyskiwanie wiedzy o konsumentach [Evans, 2005]. Wykorzystanie szans, jakie niesie ze sobą zastosowanie Internetu w działaniach firm turystycznych, wiąże się przede wszystkim z innowacyjnością, którą wy-muszają wspomniany już postęp techniczny oraz zmieniające się warunki i tren-dy na rynku turystycznym. Na ich bazie następuje rozwój e-turystyki, który przejawia się w nowych, postępowych rozwiązaniach technologicznych w za-kresie komunikacji rynkowej, obsługi klientów i ich pozyskiwania. Podążanie za tymi zmianami zwiększa możliwości konkurencyjne każdej firmy turystycznej działającej w analizowanym sektorze gospodarki [Zittrain, 2008, s. 153-157].

Pod pojęciem technologii informacyjno-komunikacyjnych (Information and Communication Technologies – ICT) należy rozumieć: „[…] ogół technik cy-frowych służących przetwarzaniu informacji wspierających proces zarządzania zasobami firmy oraz komunikacji z partnerami zewnętrznymi. Wiążą się one z wykorzystaniem urządzeń telekomunikacyjnych i informatycznych oraz usług im towarzyszących, z zastosowaniem technik cyfrowych i wszelkich narzędzi komunikacji elektronicznej” [GUS, 2008]. Elementy te, tworzą zakres pojęciowy technologii ICT, co pokazuje tab. 1.

T

pkaisntlfwCbrS

wkewb

rtp

Tab

padkacyapliinfosię na ctywliwifunkwycChłbadrystSzo

w tkowe-tuwanbaln

regoturypsy

bela

Wdku yjnyikacormoneco d

wnycią okcjęciecłonndań, tyczopiń

Utymwej urysna mny r

Ino jeystycho

ko

bezbl

komtechdźw

a 1. Z

Wszysprychcje

matye dudziech u

one ę inczeknośćktó

znejński

Umiem sz

destykmożrozwnnymednyki jospo

Momu- Inzprzelueto

stamórkohnolowięku

tel

Zak

ystkrzedh oramo

ycznużyeń curząnie

nfork 3ć móre j obi 20ejętzczeecydki wże bwojm c

noczjestołec

Meuniknternewodooth,acjonowa,ogie ku i oblewiz

kres

kie dażyaz m

obilnnychym chętądztyl

rma3D młod

podbsłu12]tnośegódująw Pbyćju eczynześnt deczn

diakac

net, sdowe, telefnarn satekombrazuzje itp

E-

poj

wyy umedne, h, azaintnie

zeń lko acyjitp.

dychdają

ugę ]. ść lnieą oolscć pre-tunniknie emony. O

cyjnieci e, sieefonina, elitaruniku radtp.

tury

jęci

ymisługdiówktó

a ktntere kokomszyjną.. [Gh luą, żmło

dose na efce. rzez

uryskiemzal

ograOdz

ne

eci ia

rna, kacji dio,

ysty

owy

eniog nw inóre tóreresoorzymunybki Po

Gonudziże toody

stosarzfektStą

z fistykm gleżyaficzwi

z

-dC

yka i

y te

onena rynforum

e doowaystanikai doozwntari nao wych,

sowędztachąd trmy

ki. globy wcznaierc

umzapi

pamdyskCD/D

i uw

chn

e poynkrma

możostaaniea z bacji

ostęwalajr i a wswłaś, zin

wywzi inh dteż y tu

balnwproa chcied

Meożli

is in

mięciki twaDVD

waru

nolo

owyku eacyjżliwarczem bezi (nęp dają b

Papspośnienfo

waninforziałnow

urys

nymowaharadla o

ediaiwia

nfor

i przearde

D, taś

unko

ogii

yżeje-tujnyc

wiajązajągłó

zprznp. sdo obowpińsmn

e norma

ia srmałalnwocstyc

m, wadzeakteon

a ającrma

enośe, dysśmy i

owa

ICT

j elurysch. ą zaą wównzewsma

ofertwiemska

nianowoatyz

się atycnoścczeczn

wpłenierysstop

ce acji

śne, ski itp.

ania

T

lemtykW asto

wspónie wodoartft turm na-Kane rooczezow

do cznci i

esnene w

ływe nstykpień

up

- k

a jej

mentki, twobu

osowółczwśrowyfonóryst

na oacpozwesnewany

nonychi pre tewied

wającnowka kń p

umoprz

in

kompse

kom

j roz

ty, woru prwanzesnród ych ów, tyczogląerek

wiąze teych

owyh orrzychndza

cymwoczkliepew

Sprożlietw

nfor

puteerwermpute

zwoj

znarzącrzypniemne f

młzasno

znyądank, 2zaniechnh po

ych raz szłynolo, st

m nzesnntó

wnoś

rzętiwia

warzrma

ry osry, serow

ju w

ajduc napadkm nfirmłodesob

otebych,nie 201ia, pnoloodró

wywy

ychogietano

na ronyc

ów/tści

ty ajączaniacji

sobisieci

we itp

w Po

ują arzękacnow

my tegoów

book, alezdj

12; potwogieóżn

yzwymo

h me, dowi

ozwch tturysieb

ce ie

ste,

p.

olsc

zasędz

ch iswocztech

o poInt

kówe pejęć,Na

wiee umych

wańogó

możldzięią is

wój techystóbie,

-

ce...

stoszia mstotnzesnhnookoltern

w, taełnią, filam erdzmożh [Ja

ń teów liwoęki kstot

e-tuhnolów,, po

U

- ap- złoż

(in-te

sowmedtną fnyc

ologleni

netuableą rólmói P

zajążliwarcz

echngosoścktótny

urylogw t

ozio

Urząmo

plikacżonenformchno

wanidiówfun

ch tgiczia o

u oretówównów zPardą wywią zew

nolospoiachrymczy

ystyii dtymom

ądzeobiln

cje me systmacyologi

ie ww k

nkcjętechzne. osóbraz iw). nieżz pdo, ynikbra

wski

ogicodarh r

m pynn

ki, do om ic

akc

eniane

mobiltemyyjno-iczne

w pkomę pehnol

Cib, kinteUmż istodr20

ki wanżyi, 2

cznrki rozwpozynik

od obsh pcep

a

lney IT -e)

7

przymuniełnilogieszktórerakmożtotnróży011wiely tu014

nychryn

wojyskiglo

któszarroftacj

9

y-i-ią ii

zą re k-ż-ną y, ]. lu u-4;

h, n-u i-o-

ó-ru fil ji

Beata Reformat 80

innowacji technologicznych, jak i chęć (umiejętność) korzystania z nowego typu narzędzi ułatwiających potencjalnym turystom zakup. Ich postawy wobec no-wych technologii wpływają bowiem na preferowany przez nich model dokony-wania zakupu ofert turystycznych.

W ostatnich latach obserwuje się w Polsce, jak i innych krajach Europy, wie-lokierunkowe zmiany w zakresie zachowań konsumentów. Zmiany te stają się na tyle wyraźne, dynamiczne, rozległe geograficznie i głębokie społecznie, że coraz powszechniej mówi się o zjawisku „Nowego konsumenta” [Bywalec, 2010, s. 194]. Badania prowadzone przez różne jednostki badawcze (np. Eurostat, PMR, A.C. Niel-sen) wskazują na trzy główne obszary, w których dokonują się największe zmiany, mające wpływ na kształtowanie zachowań „Nowego konsumenta” na rynku pol-skim. Są nimi: obszar konsumpcji usług turystycznych, obszar życia społecznego oraz obszar komunikacji i mediów [Tkaczyk, 2012, s. 131].

Na istotną zmianę zachowań konsumentów (nie tylko w branży turystycz-nej, ale też wielu innych branżach), wpłynął niewątpliwie ogólnoświatowy kry-zys gospodarczy, mający miejsce na początku XXI w. Ich konfrontacja ze skut-kami kryzysu spowodowała m.in. rozwój zjawiska określanego jako „smart-shopping”, na bazie którego pojawił się tzw. „Nowy typ konsumenta”. Jego pro-fil osobowy cechuje przede wszystkim inteligentna zdolność do robienia zakupu ofert turystycznych za pośrednictwem Internetu, oznaczająca określoną postawę oszczędnościową, racjonalną, opartą z jednej strony na właściwym kalkulowa-niu, a z drugiej strony na konsumenckim sprycie, postrzeganym jako pewnego rodzaju mądrość rynkowa [Oxfort Dicionary of Business and Management, 2006, s. 1757]. Stąd też opisywane zachowania polegają głównie na poszukiwaniu najlep-szych i najbardziej zoptymalizowanych ze względu na preferowane przez konsu-menta/turystę, kryteria ofert (np. najlepsze ceny, najlepsza jakość usług, dobra repu-tacja hotelu, linii lotniczych, kraju, opinie internautów, znajomych itp.).

Poza zmianami w obszarze przemian społeczno-gospodarczych, są jedno-cześnie widoczne zmiany zachowań klientów/turystów w zakresie komunikacji i mediów. Ich przejawem jest m.in. coraz częstsze dzielenie się swymi doświad-czeniami zakupowymi na stronach popularnych serwisów społecznościowych (np.Tripadvisor.com, Igougo.com, Youtube.com czy Facebook.com), podpowia-dając, w jaki sposób można skutecznie obniżać koszty ofert turystycznych. Dzięki temu istotnego znaczenia nabierają porównywarki cenowe (np. ceneo.pl, okazje.info.pl), portale internetowe (np. Travelzon.pl, Travelplanet.pl., Wakacje.pl, EasyGo.pl), serwisy zakupów gru-powych (np. Groupon, Amazon), oraz kluby za-kupowe (np. fashion-days.pl, zlotewyprzedaze.pl) [Reformat, 2010, s. 3-11].

E-turystyka i uwarunkowania jej rozwoju w Polsce... 81

Z przedstawionych informacji wynika, iż na rynku e-usług firmy turystycz-ne mają coraz częściej do czynienia z wielokanałowym, inteligentnym konsu-mentem, którego potrzeby i zachowania wymuszają kreowanie innowacji. Po-woduje to m.in. dynamiczny rozwój nowych rozwiązań technologicznych w zakresie form i sposobów obsługi klientów, którzy są coraz bardziej wyedu-kowani i poinformowani o rozwijających się rynkach, produktach i globalnych trendach charakterystycznych dla branży turystycznej. 2.2. Czynniki lokalne

Oprócz czynników globalnych na rozwój e-turystyki wpływają również określone czynniki lokalne, które odnoszą się do zmian zachodzących w gminie, powiecie, mikroregionie. Każdy z tych obszarów posiada swoją specyfikę, która wyraża się w wartościach gospodarczych, kulturze, infrastrukturze itp. [Szewczuk, Kogut-Jaworska i Zioło, 2011, s. 21].

Kierując się głównymi założeniami e-turystyki, omówionymi w poprzed-nim punkcie, można zauważyć, iż analizowane czynniki lokalne odnoszą się w dużej mierze do możliwości wykorzystania rozwiązań mobilnych przez mie-szkańców Polski. Należy jednak dodać, iż kraje wysoko rozwinięte są bardziej zaawansowane w rozwoju i implementacji nowych technologii, stąd analizowane czynniki będą odniesione do Polski.

Charakter i specyfika opisywanych czynników zależą przede wszystkim od potencjału tkwiącego w: a) zdolności do generowania nowych przedsięwzięć z zastosowaniem innowacji

techniczno-technologicznych i organizacyjnych, b) podejściu do innowacyjności, pomysłów i dostępu do zasobów Internetu, c) zdolności absorpcyjnej narzędzi e-turystyki w praktyce, uwarunkowanej od-

powiednią polityką gospodarczą oraz skutecznie działającymi na jego terenie instytucjami lokalnymi,

d) wyposażeniu w kompetentne zasoby ludzkie oraz infrastruktury technicznej i jej dostosowaniu do rozwoju e-turystyki [Chądzyński, Nowakowska i Przy-godzki, 2012, s. 84].

Na potrzeby ich upowszechnienia wiele gmin, powiatów, a także miast, po-dejmuje realizację różnych projektów unijnych oraz przedsięwzięć rozwojowych poprawiających dotychczasowy dostęp do Internetu. W przypadku Polski wciąż jeszcze można mówić o podziale społeczeństwa na osoby z dostępem do sieci in-ternetowej i nowoczesnych form komunikacji oraz osoby bez takich możliwości (tzw. wykluczeni cyfrowo).

8

idIpcs„nww

R

Ź

nzwbrub

i

82

i ogdostIntepotrcyjnstwa„Dinie w pwyc

Rys

Źród

niemz Inwcibardrówużybrak

i dz

Wgólntępu

ernerzebno-iarzaagnkor

pierwch, n

s. 2.

dło: C

Pom dnteriąż jdzo

w i Iywank um

Wziała

Wyknie ru doetembne infoają nozarzyswsznato

Wyi te

Czap

osiadostrnetjesz

o duIntenia.miej

W zwań n

klucrynko In

m, jainf

ormdla

a spsta zej pomi

ypoelefo

ińsk

adantęputu jzczużejerne. Zn

ejętnwiąna r

czenku

nterakoform

macya capołez Ipołiast

osażfon s

ki, Pa

nie u djest

ze nj i wetu nacznośczkurze

nie e-u

rnetuość pmacjyjnyałejecznInterowit do

eniestacj

anek

kodo It gł

nie dwciniezenci ku z cz u

cyfusługu, apoł

cje, ych brna 2rneie 2

ostęp

e gojona

[201

ompntełówdla iąż e jenie mkorzpowupo

frowg wale tłącza tai b

ranż201tu [

2013p do

ospoarny

13, s

puterne

wnywsrosst bma zystwyżows

we jw Potakżzeniakżebrakży t3”, [Cz3 r.o In

odary w

. 317

era etu. m

szyssnącbrakrów

taniższyszec

jestolscże taia, be nik uturyz k

zapi. kontern

rstww lata

7].

jesDlcelstkicej k dwnia z ym chn

B

t jece. Takicbrakiski umiystyktórińskomprnetu

w doach

st jua bemich.gru

dostęeż bjegpro

nien

Beat

dnąTermch ck znpo

iejętycznrychki, Pputeu w

omo200

uż pbard

po W

upy ępubrak

go zoble

nia w

ta R

ą z minczynnajoziomtnośnej. h wPanery bw 66

owyc03-2

pradzo osia

Wyniosó

u, alk w

zasoemewyk

Refo

wan tennikomom wści Po

wyninek, był

6,9%

ch w201

awieduż

adaniki ób, le b

wiedobówem,korz

orm

ażnien nkówościwied

kootwiika,

20ły w% (r

w ko3 (w

e jeżej nia cytpo

brakdzy w [C, jeszys

mat

iejsznie dw, jai jęzdzy

orzyierd iż

013,w 70rys.

ompw %

ednoczęi u

owowok mo m

Czast p

stan

zycdotyak: zyky naystandzajczę, s. 0% 2).

pute%)

oznęścużyane

odemmotymożapińpodenia k

ch byczyum

ka, wa temnia ją tęść 317pol

er, d

naczi uż

ywaego m nyważliwńskiejmkom

bariy je

miejęw kmat

z to wPol7-3lski

dost

znieżytkania

Raniekacji wości, Pa

mowmpu

ier rednaętno

któryt tecmo

wynlakó40]ich

tęp d

e zwkowa koaporkorz

dociacane

wanyuter

rozwak tość ym chnoożliwniki ów . Wgos

do I

wiąwnikomprtu zysto sach Ik, 2ych

rów

wojtylkpossą

ologwoś

osw d

Wynspo

Inte

ązankówputwsktani

amoInte201h wi

w i I

ju eko msługzamgii kści, statndalsnikadar

rnet

ne zw kterókazia z

odzierne3, siele

Inte

e-tumożgiwmiekomjak

nichszyma z rstw

tu

z pkorzów, zująz koielnetu, s. 31e inerne

urysżliw

waniszczmunkie h bam cnich

w do

posizyst

jedą, iżompegoa t

18].nicjaetu.

stykwościa sizannika

onada

ciągh, i

omo

iadatanidnaż dlputeo icakż. atywDo

ki ci ię ne a-ne ań gu iż o-

a-ie ak la e-ch że

w o-

tgzwd

R

Ź

(tpkpnrkwtn

tyczgramzy Sw pdzin

Rys

Źród

(postychprzykorzpodneturówkóww latuacna u

zy tmy Spo

polsnie

. 3.

dło: C

Wsiadh uryrozys

dczau, w

wnanw Inataccji wumi

to zOp

ołecskicpok

Kow l

Czap

W grda jrządst n

stająas gwidaniu nterch 2warejęt

zaróperacznech gkaz

orzylatac

ińsk

rupje judzenowącygdy ać, z d

rnet2003rto ztne k

ównacyjej. N

gospzuje

stanch 2

ki, Pa

pie ruż p

eń dwycch zw 2iż

dwotu j3-20zatekor

E-

no gjne Nalpod rys

nie z2003

anek

rozpon

dostch uze s201w 2omajest011em rzys

tury

gospna

leżydarsts. 3

z tec3-20

[201

wiąnad trzeużytsma11 r201a wt w1 byprz

stani

ysty

podlat

y dtwa.

chno013

13, s

ązań87

ega tkowartfr. by13 r

wczewyrayło tzyjrzie z

yka i

darsta 2

dodaach

olog(w %

. 325

ń m% Psię wn

fonóyło r. koeśniaźnito ozeć

z jeg

i uw

stw 2014ać, dom

gii in%)

5].

mobPolob

ikóów.to

orzyiejsie woko

sięgo m

waru

do4-20iż emo

nfor

bilnylakóecnw. Ichzalysta

szymwolło 9ę, jamoż

unko

mo020efek

owy

rmac

ychów)nie wBa

h poledwało mi llnie9 p.ak pżliw

owa

owy0), nktem

ych

cyjn

h do), alwyr

ardzosiawie z n

lataejszp. [

przewośc

ania

ych,na cm troz

no-k

omile taraźn

zo sadan2,8

niegami ze i[Czaekłaci in

a jej

jakco wtychzwią

komu

inujakżnie szybnie8%.go ntem

i wapiń

ada nform

j roz

k i pwskh dzązań

unik

ją jże k

wobkow 2

. Jeniecmpo

wynońsksię mac

zwoj

prakazuziałń m

kacy

jak komolnio w201śli co po prosi

ki, Ppo

cyjn

ju w

aktyują łań

mob

yjny

wimputiejsz

wzra13 rchoponrzyrok

Paneosiadno-k

w Po

yki gwyjes

bilny

ych

idaćteryzy n

asta r. deodzinad rost

kołoek, 2dankom

olsc

gosynikst uych

ć tey (6niż na

eklai o 63

tu no 3 201

nie dmun

ce...

spodki c

upowh. P

elefo64%

w tomarujkor% Pnow

p.p13, sdost

nikac

darccytowszostę

fony%). W

ubimiasje orzysPol

wycp., s. 3tępucyjn

czejowazechęp w

y koW piegłst gok. 2stanlakóch u

po18]u donych

ej (nań Dhniew t

omprzłychgrup25%nie ów.użytdcz]. Wo Inh (r

np. Diagenieej d

órkzypah lapa o% oz In Wtkowzas

W tejnterrys.

8

Prognoe sidzie

kowadkatacosó

osóbnter

W pownigd

ej syrnet4).

3

o-o-ię e-

we ku ch b b, r-o-i-

dy y-tu

Beata Reformat 84

Rys. 4. Dostęp i korzystanie z Internetu wśród osób w różnym wieku

w latach 2003-2013 (w %) Źródło: Czapiński, Panek [2013, s. 327-328].

Rysunek 4 pokazuje dostępność i wykorzystanie Internetu w różnych gru-pach wiekowych. Widać na nim, że wśród osób mających do 50 lat dostępność Internetu w ich domach przekracza 80%, rzadziej dostęp do sieci mają jednak osoby mające 50 i więcej lat. Na tej podstawie można przyjąć, iż wraz z wie-kiem maleje wyposażenie gospodarstwa domowego w komputer, ale jeszcze szybciej maleje korzystanie z Internetu. Z możliwości domowego dostępu do In-ternetu znacznie częściej nie korzystają osoby starsze.

Powyższe porównanie pokazuje wyraźnie, że dostęp do Internetu nie prze-kłada się jednocześnie na korzystanie z jego zasobów. Jest to równo-znaczne ze stwierdzeniem, że sam Internet nie wystarcza, by korzystanie z dostępnych tech-nologii komunikacyjno-informacyjnych (ICT) było w Polsce rzeczywiście po-wszechne. Przyczyną tego stanu jest wspomniany już wcześniej brak dostatecz-nych motywacji (potrzeb) i umiejętności dla korzystania z tych technologii. Zmianę tego podejścia należy zatem traktować jako istotne wyzwanie dla rynku e-turystyki, ale również innych podmiotów odpowiedzialnych za rozwój społe-czeństwa informacyjnego, co narzuca gospodarka oparta na wiedzy.

E-turystyka i uwarunkowania jej rozwoju w Polsce... 85

W przypadku analizowanego rynku e-turystyki działania te oznaczają po-prawę konkurencyjności zarówno od strony generowania popytu na bardziej za-awansowane technologicznie e-usługi turystyczne, jak również po stronie kom-petencji niezbędnych na rynku pracy, jako jednego z kluczowych czynników podnoszenia zdolności adaptacyjnych i konkurencyjności firm turystycznych.

Do czynników lokalnych wpływających w korzystny sposób na rozwój e-turystyki można natomiast zaliczyć obserwowane obecnie w Polsce zmiany demograficzne. Wynika z nich, iż statystyczny mieszkaniec Polski ma obecnie nie-spełna 35 lat, a czterdziestu lat życia nie przekroczyło 56,2% społeczeństwa [Mały Rocznik Statystyczny, 2012]. Osoby te, odczuwają największą potrzebę dokonywania zakupu ofert turystycznych. Są to bowiem osoby stosunkowo młode, mobilne, mogące podjąć pracę, dzięki czemu w większości mogą zaspo-kajać oprócz swych potrzeb podstawowych, także potrzeby wyższego rzędu (m.in. turystyczne). Jednostki te kupują z reguły najwięcej i są najbardziej otwarte na nowe produkty i usługi. Jest to korzystne zjawisko dla rozwoju e-turystyki, dla której stanowi ono szansę podjęcia bardziej opłacalnych, inno-wacyjnych rozwiązań technologicznych, nastawionych na sprawną obsługę i efektywną sprzedaż internetową usług turystycznych.

Zauważamy ponadto, że od kilku lat rośnie w Polsce wskaźnik trwania długo-ści życia, który u mężczyzn z obecnych 69 lat ma wzrosnąć do 74 lat w 2025 r., a u kobiet z 78 lat do 81 lat. Jednocześnie dostrzega się, iż polskie społeczeń-stwo nie należy obecnie do najmłodszych, ale nie można go też jeszcze uznać za stare. Jedną z najwyraźniejszych zmian jest jednak to, iż do 2020 r. grupa osób w wieku powyżej 65 lat będzie stanowić 20% społeczeństwa. Ta grupa społeczna, składająca się z osób dysponujących zarówno siłą nabywczą, jak i wolnym cza-sem, niesie ze sobą znaczny potencjał pod względem gospodarczym, ale też, ze względu na swoją specyfikę, wymaga odpowiedniego motywowania, edukowa-nia w zakresie stosowania urządzeń mobilnych z dostępem do Internetu oraz in-formowania ze strony firm turystycznych, działających w sektorze e-turystyki.

Wśród innych czynników lokalnych decydujących o rozwoju e-turystyki w Polsce, należy wymienić czynniki prawne, które znacznie utrudniają jej funk-cjonowanie oraz swobodę prowadzenia działalności gospodarczej (rys. 5).

8

R Ź

tn

pnnWknsz P

wog

86

Rys

Źród

temnow

pujenicznikóW pkurene tstępzdo

Pod

wanotocglob

s. 5.

dło: N

Pomu pwią

Ke duzoneów przyenctechpnyolno

dsu

Wnia czenbaln

Ba

Na po

owoprawfun

Konkużo e rao

ypacyjnhnoch

ości

umo

W niroznia ne i

rier

odsta

odewnendamklud wi

amyklu

adkunoścolog

na ad

ow

iniezwo

bai lok

ry ro

awie

em wegomendująięcey fouczu anci, zgicz

rynapt

wani

ejszoju adankaln

ozw

e: Zaw

wymo zant dąc ej czormownalizaróznienkuacy

ie

zyme-tu

negne.

woju

wad

miea zmdzianalzyn

malnymizowówne e-uu pryjny

m opuryo s

u gos

a [20

eniomiaałanleżynnikne nm w

wanno ousłuracyych

pracystyekt

spo

007]

onyanamnia iy zakówniniewpłynegod ugi y, ji k

cowyki wtora

darc

.

ych mi ti roazn

w o ejszywigo rystroturakoonk

wanw P

a, do

B

czeg

powtech

ozwnaczcha

zegoe nynkonyrysto jekure

iu pPoloko

Beat

go

wyżhnooju

zyć,arako opna dku dy getyczedneenc

podsceonan

ta R

żej ologu ws, iżkterpradyndziaenerzne,egoyjn

ddan. Zno

Refo

bargiczszysż wrze acownamałanrow, ja

o z nośc

no e wich

orm

rierznymstki

w rzlokwan

mizmnia p

wanik róklu

ci fi

anawzgh ro

mat

r jesmi,ich

zeczkalnnia om rpowia pównuczoirm

alizględzpo

st n, ktsek

zywnymodnrozwwyżpopynieżowytur

zie odu nozn

najctórektor

wistom, jenieswojższeytu ż poychryst

opina zani

częśe w rówościednasionju e ozna

o sth cztycz

sowzłoża w

ścieist

w e-ui gak zno se-tuznabar

tronzynnzny

wej żon

w po

ej ntotnusłuospze wsię juryczardznie nik

ych.

głónośćodz

iennymug wpodawzgjedysty

ają piej kom

ków

ównć i rziale

adąm stw Parczględynieki popzaampe

w po

ne uróże n

ążantopnPolszej du ne dow

prawawaetenodn

uważnora cz

nie niu sce.

wyna oo czPol

wę kansoncjiosz

arunrodnzyn

syssta

ystęograzynlscekonowai dozeni

nkonośnnik

s-a-

ę-a-n-e. n-a-o-ia

o-ść ki

E-turystyka i uwarunkowania jej rozwoju w Polsce... 87

Przeprowadzona analiza wskazuje, że duże perspektywy dla rozwoju e-turystyki w Polsce warunkują zasoby technologii mobilnych oraz wirtualnej rzeczywistości. Czynniki te zależą z kolei od wykorzystania możliwości, jakie dają bezprzewo-dowe urządzenia przenośne, dostęp do Internetu, komputery stacjonarne oraz sieci komórkowe. Wiążą się one z wykorzystaniem możliwości przestrzennych nowoczesnych urządzeń telekomunikacyjnych, dzięki którym zwiększają się możliwości dotarcia do potencjalnego konsumenta-turysty.

Obserwowane zmiany zachodzą w warunkach tworzącej się dopiero w Polsce gospodarki opartej na wiedzy. Jej założenia sprawiają, że niezwykle ważny dla rozwoju e-turystyki w Polsce jest rozwój sektora badań w zakresie nowo-czesnych technologii, oraz właściwa implementacja wiedzy w tworzonych mo-delach biznesowych. Zmianom podlega również dotychczasowe zachowanie współczesnego konsumenta, który nie ogranicza się jak kiedyś, tylko do proste-go zaspokojenia swych potrzeb. Dzięki posiadanej wiedzy, jak i dostępności do nowoczesnych urządzeń informacyjno-komunikacyjnych, a tym samym odpo-wiednich źródeł informacji o produktach czy usługach (Internetu, smartfonu, ta-bletu itp.) konsumenci mogą świadomie, a więc w sposób przemyślany dokony-wać wyboru różnych ofert turystycznych pojawiających się w dostępnych źródłach informacji. Stąd też wzrasta jednocześnie w obszarze e-turystyki po-trzeba analizy uwarunkowań społeczno-demograficznych.

Kończąc należy dodać, iż niniejszy tekst nie opisuje jednak wszystkich uwarunkowań dotyczących rozwoju e-turystyki w Polsce, nie mniej stanowią one podstawę do dalszych analiz badawczych. Literatura Buhalis D. (2003), E-Tourism. Information Technology for Strategic Tourism

Management, Prentice Hall, Harlow, UK.

Buhalis D., Law R. (2008), Progress in information technology and tourism management: 20 years and 10 years after the Internet. The state of e-Tourism Research. „Tourism Management”, No. 4 (29).

Bywalec C. (2010), Konsumpcja a rozwój gospodarczy, C.H. Beck, Warszawa.

Chądzyński J., Nowakowska A. i Przygodzki Z. (2012), Region i jego rozwój w warunkach globalizacji, CeDeWu, Warszawa.

Czapiński J., Panek T. (2013), Raport: Diagnoza społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, Vizja Press & IT, Warszawa, rozdział VII.

Dąbrowska A., Janoś-Kresło M. (2010), Konsument na rynku e-usług w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Difin, Warszawa.

Evans Ch. (2005), Zarządzanie wiedzą, PWE, Warszawa.

Beata Reformat 88

Fic M. (2005), Gospodarka oparta na wiedzy [w:] D. Kopycińska (red.), Teoretyczne aspekty gospodarowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.

Flis R., Szut J., Mazurek-Kucharska B., Kuciński J. (2009), E-usługi – definicja i przykłady. Badanie zapotrzebowania na działania wspierające rozwój usług świadczonych elektronicznie (e-usług) przez przedsiębiorstwa mikro i małe, PARP, Warszawa.

Gaworecki W.W. (2007), Turystyka, PWE, Warszawa.

Gontar B., Papińska-Kacperek J. (2012), E-Turystyka jako element koncepcji budowania inteligentnego miasta, Studia Informatica, nr 29, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.

GUS (2008), Społeczeństwo informacyjne w Polsce. Wyniki badań statystycznych z lat 2004-2007, Warszawa, www.stat.gov.pl [dostęp: 20.09.2014].

Ito T. (2001), The Japanese Economy, MIT Press, Cambridge-London.

Jarczewski A. (2014), Młody, wymagający, technologiczny, „Rynek Turystyczny”, nr 1.

Kleer J. (2009), Gospodarka oparta na wiedzy a globalizacja: związki czasowe i przyczynowe [w:] J. Kotowicz-Jawor (red.), GOW – wyzwanie dla Polski, PWE, Warszawa.

Kopycińska D. (red.), Teoretyczne aspekty gospodarowania, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin.

Mały Rocznik Statystyczny (2012), GUS, Warszawa.

Nam T. i Pardo T. (2011), Konceptualizing Smart City with dimensions of technology, people, and institution, ACM, New York.

Oxfort Dicionary of Business and Management (2006), J. Law (ed.), Oxford University Press, 4th ed.

Pawlicz A. (2012), E-turystyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Reformat B. (2010), Zakupy grupowe jako nowy obszar badań marketingowych, „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” nr 10.

Szewczuk M., Kogut-Jaworska M., Zioło M. (2011), Rozwój lokalny i regionalny. Teoria i praktyka, C.H. Beck, Warszawa.

Szopiński T.E. (2012), Konsument na rynku usług, CeDeWu, Warszawa.

Tkaczyk J. (2012), Trendy konsumenckie i ich implikacje marketingowe „Handel We-wnętrzny. Konsumpcja i konsument – nowe trendy” maj-czerwiec.

Toffler A. (2006), Trzecia fala, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań.

Ustawa Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, 2007-2013. Rozwoju Regio-nalnego z dnia 13 sierpnia 2008, Dz.U. z 2008, nr 153, poz. 956 z późn. zm.

Wang J. (2001), Developments in digital business (G53DDB), Tourism &Travel, Re-search Institute, Nottingham University Business School, Nottingham.

Zawada A. (2007), Bariery rozwoju gospodarczego − czarna lista Lewiatana, „Fiskus”, nr 6.

Zittrain J. (2008), The future of the Internet – and how to stop it, Yale University Press, New Haven & London.

E-turystyka i uwarunkowania jej rozwoju w Polsce... 89

E-TOURISM AND CONDITIONS OF ITS DEVELOPMENT IN POLAND – CHOSEN ASPECTS OF ANALYSE

Summary: The intention of the author of this article is to draw attention to the increas-ingly strong influence of global and local conditions for the development of e-tourism Poland. In this context, outlines the important issue related to the diagnosis of the factors that provide essential knowledge about the contemporary environment of e-tourism which need its tourist operators to build innovative offerings and business models. Keywords: e-tourism, e-services, global conditions, local conditions.