تحلیل پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالیهای ...journals.hsu.ac.ir/jarhs/article-1-758-fa.pdf · تحلیل پیامدهای اقتصادی و

مطالعات جغرافيايي مناطق خشک

1395بهار ، شماره بيستم و سوم، ششمدوره

30/11/1394تأييد نهايي: 09/05/1394 دريافت مقاله:

64-81صص

بر کشاورزی مناطق روستایی 1386سال سالیاقتصادی و اجتماعی خشک تحلیل پیامدهای

شهرستان جیرفت(، موردی: روستاهای دهستان اسماعیلی سفلی ی)مطالعه

بلوچستان دانشگاه سیستان و - روستایی ریزیبرنامه و جغرافیا استادیار، *قنبری سيروس

لوچستانب سیستان و دانشگاه -روستایی ریزیبرنامه و جغرافیا ارشد کارشناسی دانشجوی، بياد الله حبيب

چکيده

آورد. د میهای طبیعی وارسان و اکوسیستمسالی یکی از بلایای طبیعی است که خسارات زیادی بر زندگی انخشک

رکان اقتصادی و همواره با این پدیده مواجه بوده و ا، ای که داردجیرفت به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه یمنطقه

قتصادی و تحلیل آثار ا"پدیده قرار گرفته است. این پژوهش با هدفتأثیر این تحت، اجتماعی روستاهای منطقه

ده و انجام ش به صورت توصیفی ـ تحلیلی و "تیرفسالی بر کشاورزی مناطق روستایی شهرستان جاجتماعی خشک

از ، مفهومی گیری از یک چارچوبضمن بهره، باشد. جهت انجام این مطالعهصورت پیمایشی میهگردآوری اطلاعات ب

تحلیل قرار ومورد تجزیه SPSSها جمع آوری گردیده و با استفاده از نرم افزار داده، پرسشنامه 217طریق تکمیل

های السالی در سسالی درنظر گرفته شد و به بررسی آثار خشکخشک یبه عنوان سال پایه 1386گرفتند. سال

خش سطح زیرکشت در ب، درآمد، سالی( بر وضعیت اشتغالاز خشک سال بعد قبل و دو سال )دو 1388و 1384

3های سالیکداد در اثر خشکشاورزی و نیز مهاجرت خانوارهای روستایی پرداخته شد. نتایج حاصل از تحقیق نشان

ست. سطح زیرکشت محصولات زراعی و باغی در سطح بالایی آسیب دیده ا، های زیرزمینیاخیر حجم آب یدهه

خش کشاورزی و سالی بر خروج دائمی نیروی کار از بخشک تأثیرمورد مطالعه یدر منطقه ج نشان دادچنین نتایهم

چنین نتایج مهصورت موقتی بوده است. هسالی بمهاجرت روستایی بسیار اندک بوده و تغییر در اشتغال بعد از خشک

جود و مثبت و داری معنیرابطه، اندازپس سالی و میزان درآمد وخشک تأثیردهد که بین تحلیل همبستگی نشان می

ورزی نیز گذاری در بخش کشاقابل توجهی یافته و میزان سرمایهدارد. درآمد خانوارها از بخش کشاورزی کاهش

هایی جهت سالی بر ساختار اقتصادی و اجتماعی راهکاردر این نوشتار ضمن تحلیل اثرات خشک، کاهش یافته است

رائه گردیده است.سالی امقابله با خشک

.تجیرفشهرستان ، کشاورزی، ابعاد اقتصادی و اجتماعی، خانوارهای روستایی، سالیخشک واژگان کليدی:

* Email: [email protected] مسئول ینویسنده:

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021

http://journals.hsu.ac.ir/jarhs/article-1-758-fa.html

65 ....یکشاورز بر 1386 سال ساليخشک ياجتماع و یاقتصاد یامدهايپ ليتحل

مقدمه -1

لیکن در کل حاصل ، تفاوتی برای این پدیده ارائه شدهم نامحسوس است. گر چه تعاریف بلایای طبیعی سالی جزءخشک

جر به نقصان آب برای برخی باشد. این کمبود منتر میفصل یا بیش زمانی معمولاً یککمبود با رشد در طی یک دوره ممتد

درازمدت از سالی بایستی در رابطه با برخی شرایط متوسطخشکشود. محیطی می یا یک بخش زیست ها وگروه، هافعالیت

تعریف "نرمال"عنوان های یک شرایط خاص بظر گرفته شود. معمولاً در هر منطقهن در تعرق و تبخیر مابین بارش و یموازنه

، محصولات کشاورزیکندی پدیدار گردیده و سبب کاهش تولید ی طبیعی بهشود. اثرات تخریبی ناشی از وقوع این مخاطرهمی

سالی منظور مقابله با خشکگردد. بدون تردید نخستین گام به ای طبیعی میههای اقتصادی و اجتماعی و بحرانوقوع نابسامانی

راهبردها ، تا بتوان براساس آن ت ناشی از آن در ابعاد مختلف استاتأثیرشناخت و درک دقیق این پدیده و ، و پیامدهای آن

سالی واکاوی و تبین اثرات خشک، و به کار گرفت. هدف از پژوهش حاضر تدوین کرد و راهکارهای اثربخشی را در این زمینه

، تحلیلی و از نظر ماهیت -توصیفی از نظر روش تحقیق، وهش حاضرباشد. پژراعی در دهستان اسماعیلی سفلی میز بر اقتصاد

ای هیچ منطقه، طور کلیای و میدانی است. بهکتابخانه ها به صورتی گردآوری دادههای کاربردی بوده و نحوهاز نوع پژوهش

مخرب را تجربه یهات این پدیدتأثیرسالی در امان نبوده و بر حسب موقعیت طبیعی خود خشک یدر کشور از پدیده

ام هست و نیست مردم را از دهد و گاه تمهای طبیعی با شدت زیادی رخ میهر ساله مخاطره. (28 :1376، غیور)کنندمی

رویدادی توان صرفاًچنین امروزه علم ثابت کرده است که مخاطرات طبیعی را نمیهم (.Dyke et al., 2011: 301برد)بین می

اجتماعی نسبت داده -به ترکیبی از عوامل اقتصادی، ها توجه نکرد. اغلب این عللعلل پیچیدگی آنشمرد و به طبیعی بر

ای از اقلیم طیف گسترده، طبیعی یآمیزترین سانحهعنوان مخاطرهسالی به(. خشکTompkins et al., 2008: 736شوند)می

گذشته به شدت افزایش یافته است یاز آن در چهار دهه رمتأثهد و مناطق جغرافیایی دقرار می تأثیرو اکوسیستم را تحت

(Molen et al., 2011: 766 37: 1388، و چنار .)ات زیست محیطی)مانند کاهش تأثیرسالی به سه دسته ات خشکتأثیر

کم شدن تنوع گیاهی(و ، شورایی و کاهش کیفیت آب، فرسایش خاک، های زیر زمینیپایین رفتن سطح آب، هاروان آب

یافزایش هزینه، های کم بهرهافزایش تقاضا برای وام، چون افزایش قیمت محصولات کشاورزی و دامیات اقتصادی همأثیرت

افزایش ، سوء تغذیه، مانند کاهش سطح بهداشت و بروز مشکلات)ات اجتماعیتأثیرکاهش تولید مواد غذایی( و ، تأمین آب

شود)کشاورزی و می بندیمهاجرت و جز آن( تقسیم، فقر، دگیکیفیت زنکاهش ، اجتماعی و مدیریتی، تقاضاهای سیاسی

های شهرستان جیرفت (. در این میان دهستانGupta and Gupta, 2003: 15 ; Nairizi, 2003: 9 ؛269 :1387، کرمی

رهایی قرار گرفته ی شههای اخیر در زمرهبارندگی طی سالنیز از این امر مستثنی نبوده و با در نظر گرفتن میزان کاهش

هرستان جیرفت به حدی سالی در برخی از نواحی روستایی شات خشکتأثیراند. شدت رو بودههسالی روباست که با خشک

اقتصادی روستاها شده است. در این یسرانه ی در کاهش میزان محصولات و پایین آمدن درآمدسزایهب تأثیر بوده است که

سالی بر کشاورزی خشک تأثیرجیرفت به بررسی یهای جغرافیایی همسان در روستاهای منطقهراستا و به لحاظ وجود ویژگی

متأسفانه تاکنون مطالعه جامعی در ، دهستان اسماعیلی سفلی به صورت موردی پرداخته شده است. با وجود اهمیت موضوع

پیامدهای ناشی از آن صورت نپذیرفته است ات و تأثیرسالی و شناخت مناطق روستایی شهرستان جیرفت برای بررسی خشک

ها را با مشکل مواجه سازد. از این رو با سالی را کاهش دهد و آنهای مقابله با خشکبخشی برنامهتواند اثرو همین امر می

برساختار اقتصادی واجتماعی 1386 پژوهش حاضر با هدف تحلیل تأتیرات خشکسالی سال، توجه به ضرورت و اهمیت موضوع

در صدد پاسخگویی به پژوهش حاضر در روستاهای دهستان اسماعیلی سفلی از توابع شهرستان جیرفت طرح و انجام گردید.

تأثیرسطوح زیرکشت محصولات زراعی دهستان اسماعیلی سفلی درآمد و بر1386آیا خشکسالی سال باشد کهاین سوال می

داشته است؟

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021


66 1395، بهار بيستم و سوم شماره، ششم دوره، خشک مناطق جغرافيايي مطالعات

تحقيق یپيشينه -2

، مکزیک، خاورمیانه، شمال چین، هند یهای شبه قارهبخش، خشک واقع در شمال آفریقاو نیمهکشور خشک 80در حدود

رو های روبهای دورهسالیدرصد جمعیت جهان با خشک 40های مرکزی شوروی سابق با بخش، غرب ایالات متحده آمریکا

و به عبارتی دهدمی قرار تأثیرتری را هم تحت جمعیت بیش، این بلای خزنده (.148-155 :1382، کرباسیهستند)سلطانی و

: 139، )محمدی یگانهرودترین بلای طبیعی به لحاظ کاهش تولیدات کشاورزی و رنج و عذاب کشاورزان به شمار میپرهزینه

آن است ای به ویژه در نواحی جنوبی کشور برخوردار است. واقعیت سالی از پراکنش جغرافیایی گستردهطور کلی خشک(. به2

های جوامع روستایی مطرح هستند و خسارت یال رشد در ارتباط با رفاه و توسعهعنوان تهدیدی درحکه سوانح طبیعی به

-ی روستایی اثر میهبر جامع، آورندمی ناشی از سوانح طبیعی هم از دیدگاه تکرار و هم از نظر صدماتی که به بار

ناپذیری را در مناطق روستایی آثار جبران، افتدسالی اتفاق میخشک یوقتی حادثه (.2: 1393، گذارند)پورطاهری و همکاران

باید اذعان کرد وقوع ، با توجه به این واقعیت (.2: 1390، گذارد)پریشاناقتصادی برجای می اجتماعی و، به لحاظ ابعاد محیطی

گاه ویژه مناطق روستایی هیچای مختلف مکانی و فضایی بههها در ایران و در عرصهها و پیامدهای آنتأثیرمخاطرات طبیعی و

سجاسی قیداری و ، ها به فرایند توسعه وجود خواهد داشت )پورطاهریرسانی آنرود و همواره احتمال آسیباز بین نمی

سالی موجب بروز خشکبنابراین ، باشدهای زراعی و دامی میور ما فعالیتمنبع درآمد اکثر کشاورزان کش(. 35: 1390، صادقلو

کاهش انگیزه برای کار ، کاهش سبد خریداری روستاییان، کاهش درآمد خانوارهای روستایی، کاهش محصولات کشاورزی

این اثرات به سطح افزایش مهاجرت در روستا و انتقال، افزایش بیکاری در سطح روستایی، های زراعیکشاورزان بر روی زمین

توان درکاهش تولید و سطح زیر کشت سالی را میطور کلی اثرات خشک(. به2: 1388، شود )بهجتیکلان مملکتی می

، رشد بیکاری، افزایش قیمت غذا، تواند منجر به کاهش درآمد کشاورزان و شاغلین این بخشمی محصولات زراعی دید که

: 1386، های بانکی گردد )صالحخت وامخیر در پردای تأافزایش جرایم و مشکلات حقوقی در زمینه، کاهش درآمدهای مالیاتی

2.)

مباني نظری تحقيق -3

بیانگر زمان آغاز تا پایان "مستمر"ی این تعریف واژه سالی عبارت است از کمبود رطوبت مستمر و غیر طبیعی. درخشک

شرایط به انحراف یا نوسان منفی شاخص مورد توجه نسبت به "غیرطبیعی" یسالی یا زمان تداوم آن بوده و واژهخشک

بایست آن میای است که در یک حالت بدون بارندگی برای دوره سالی هواشناسیخشک شود.میانگین یا طبیعی اطلاق می

وان یک رخداد به عنسالی را بران و رادیر خشک (.12 :1967، شده است )سابرامانیامندگی براساس موقعیت و فصل اخذ میبار

(.17: 1985، بران و رادیر)کنند تر از شرایط میانگین اطلاق میقابلیت دسترسی به آب طبیعی پایینای با مستمر و ناحیه

نظريات -1-3

قرار داده سالی در ایران را مورد بررسیای زمانی و مکانی رخداد خشکهی دکترای خود ویژگی( در رساله1374زاده )فرج

تری تر در بارش از آسیب پذیری بیشهای جنوبی؛ شرقی و مرکزی ایران به علت نوسانات بیشو نتیجه گرفته که بخش

ساله به این 50ی آماری در ایستگاه کرمانشاه طی یک دوره سالی( با تحلیل و برآورد خشک1384قاسمی )اند. برخوردار بوده

روی داده 1387سالی آن در سال ترین خشکرمانشاه از نوع ضعیف بوده و شدیدهای کسالینکته دست یافته که اغلب خشک

یها با استفاده از زنجیرهآن .استان اصفهان را مطالعه کردند سالی( شدت و توان خشک1387است. سلطانی و مدرس )

ی به کمک روش کریجینگ نقشه دوره و سالی استان را محاسبه کردهی بازگشت خشکمارکوف و روش گیبس و ماهر و دوره

ی مارکوف در مقیاس ( با استفاده از زنجیره1386ران )سالی استان اصفهان را ترسیم کردند. رضیئی و همکابازگشت خشک

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



عات سالی در استان سیستان و بلوچستان را مورد بررسی قرار داده اند. نتایج مطالماهه احتمال وقوع و یا گسترش خشک 6و 3

درصد و در نواحی شهری 70سالی در نواحی مرکزی بیش از احتمال ماندن در وضعیت خشک ماهه 6داد که در مقیاس نشان

سالی آورده شده است.( تعداد دیگری از نظریات محققین پیرامون خشک1درصد است. درجدول ) 50تر از کم هاسالیمحیطی خشک اجتماعی وزیست -پیرامون اثرات اقتصادی، نتایج کار محققین :1جدول

یافته ها نویسندگان سال عنوان

بحران آب و لزوم توجه به بهره

برداری آب کشاورزی در دشت

بیرجند

1387 فال و جوان

سلیمان

-ها که علت وجود خشکی آبخوانکمبود آب و تکیه صرف بر ذخیره

ها و گسترش نیازهای بخش اقتصادی ـ اجتماعی مناطق خشک سالی

خراسان جنوبی را با بحران جدی در تأمین آب مواجه کشور مانند

ساخته است.

برداری آب کشاورزی توجه به بهره

سالیدر مناطق چهار خشک1388

اکبری و

همکاران

سالی بایستی محصولاتی کشاورزی کشت شوند که از در شرایط خشک

لحاظ مصرف آب در سطح پایین و از لحاظ اقتصادی توان بالا داشته

د.باشن

سالی بر ات اقتصادی خشکتأثیر

ناپایداری روستاها در زنجان1388

محمدی

یگانه

درصد رابطه 95سالی و میزان مهاجرت روستایی با اطمینان بین خشک

مثبت و معنی دار وجود دارد.

، اقتصادی، ات زیست محیطیتأثیر

سالی در اجتماعی و سیاسی خشک

استان سیستان و بلوچستان

1388 ئی و ولی

انهمکار

، دیاقتصا، زیست محیطی یسالی در سه دستهپیامدهای خشک

ها پیامدهای یرند. که از بین آنگاجتماعی و روانشناختی قرار می

را تأثیرترین ترین و پیامدهای اجتماعی ـ روانشناختی کماقتصادی بیش

اند.داشته

سالی بر بررسی اثرات خشک

اجتماعی -وضعیت اقتصادی

موردی:ی مطالعه، کشاورزان

گندمکاری شهرستان نهبندان

1390 علیپور و

همکاران

رادر پنج عامل: شامل ، سالی بر وضعیت اقتصادی کشاورزاناثرات خشک

کاهش توان اقتصادی ، کاهش تولید گندم، های تولیدافزایش هزینه

های تماعی و در پنج عامل افزایش آسیبکاهش توان اج، کشاورزی

بروز ، سالیکاهش سطح بهداشت واثرات روحی روانی خشک، عیاجتما

بندی کردند.تماعی و ایجاد فقر در جامعه دستهاختلافات اج

سالی نقش مدیریت ریسک خشک

پذیری کشاورزان در کاهش آسیب

آذربایجان غربی، دهستان سولدوزر

1392 پورطاهری

و همکاران

-برای کاهش آسیبرویکردی مناسب ، یسالمدیریت ریسک خشک

ن در فرآیند کاهش تواادی و اجتماعی در روستا است و میپذیری اقتص

مدیریت ریسک تأکید داشت.، های ناشی از خشکسالیپیامدها و آسیب

سالی بررسی ارتباط بین خشک

گزینی روستاییاقلیمی و مکان

)استان زنجان(

1392 غلامی و

همکاران

سالی با تعداد روستاها و متغیرهای خشکارتباط معنادار قوی میان

-تاهای استان زنجان تمایل به مکانروس، همچنین، ها استجمعیت آن

تر را دارند.های مناسبگزینی در پهنه

سالی در مدیریت ریسک خشک

چین(، پرورش ذرت )سانگ لیو2004 Zhang

سوانح و علوم ، جغرافیا، شناسی های اقلیمو دیدگاه GISبا استفاده از

سالی علوم زیست محیطی روشی برای تحلیل و ارزیابی ریسک خشک

در ناحیه سانگ لیو چین ارائه شده است.

Kenny 2008 سالیات اجتماعی خشکتأثیر

، های خانوادگیدرگیری، اضطراب و افسردگی، تنش جسمی و روانی

به ، افزایش فقر عمومی، افزایش مهاجرت، کاهش کیفیت زندگی افراد

سالی اشاره کرده است.ترین پیامدهای اجتماعی خشکعنوان مهم

مطالعات کتابخانه ای نگارندگان :منبع

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



سالی به بررسی و تحلیل اثرات خشک، ها و تحقیقات پیشین در این زمینهگیری از برخی از رهیافتی حاضر با بهرهمطالعه

به طور عام و دهستان اسماعیلی سفلی به طور خاص شاملیان شهرستان جیرفت اجتماعی روستای بر وضعیت اقتصادی و

گذاری در بخش کشاورزی و مهاجرت خانوارهای روستایی( پرداخته است. درسرمایه، درآمد، سالی بر اشتغالاثرات خشک)

دهد.( مدل مفهومی این پژوهش را نشان می1) این خصوص شکل شماره

نگارندگان منبع: .مدل مفهومی پژوهش :1شکل

شناسي تحقيقروش -4

ای و اسنادی وهای کتابخانهداده مبتنی بر، هاهای کمی است و از نظر شیوه گردآوری دادهپژوهش حاضر از نوع پژوهش

سالی و اجتماعی پیامدهای خشک -های اقتصادیمیدانی است. ابتدا برای شناسایی شاخص -پیمایش چنین مطالعاتهم

گویه از 23(. بر این اساس 2گرفته شد)جدول تخصصی روستایی بهره یرتبط با حوزهاز مطالعات م، مرتبط با آنهای گویه

مبنای طراحی پرسشنامه به عنوان ابزار اصلی پژوهش در مطالعات میدانی قرار ، هاسالیپیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشک

که در این راستا روایی پژوهش به تأیید ها از تکنیک روایی محتوایی استفاده گردیدبرای افزایش روایی پرسشنامه گرفت.

برای سنجش پایایی ابزار پژوهش ، روستایی رسید. سپس از تکنیک آلفای کرونباخ یاساتید حوزه تعدادی از متخصصان و

217چنین بر اساس فرمول کوکران هم دست آمدکه بیانگر پایایی مناسب ابزار پژوهش است.ه ب 757/0استفاده شد و رقم

ای توزیع گردیدو به منظور طبقه -گیری تصادفی ستان اسماعیلی سفلی به روش نمونهبین خانوارها در سطح ده، هپرسشنام

کاهش سطح زیر

کشت

زلزله

ترین سوانح مهم

طبیعی در نواحی

روستایی

سیل

متغیرهای مورد سنجش پیامدهای

سالی خشک

از -های روانهجوم شن -از بین رفتن روستا

از بین رفتن -بین رفتن تنوع پوشش گیاهی

های جانوریگونه

کاهش اعتماد به -تأثیر بر سلامت روانی-

درگیری بین مصرف -جوانان اعتیاد -نفس

مرگ و میر -کنندگان

کاهش -کاهش اشتغال در بخش کشاورزی

افزایش قیمت -درآمدهای تولیدی

محصولات کشاورزی سوخت افزایش فقر

سالیخشک

افزایش قیمت نهاده

ها کاهش درآمد

کاهش بازدهی مزارع

خشکسالی در نواحی اثرات

روستایی

اثرات اقتصادی

اقتصادی

اثرات اجتماعی

اثرات زیست

محیطی

تغییرات شغل

وخروج نیروی کار مشکلات آموزشی

قاچاق کالا سوخت

هاعافزایش نزا

کاهش سرمایه

گذاری

مهاجرت

کاهش اعتماد به نفس

خروج نیروی کار و تغییر شغل

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



، ها و نتایج بدست آمدههای آماری استفاده گردید و در پایان بر مبنای خروجیآورری شده از آزمون های جمعتحلیل داده

راهکارهای مناسب ارائه گردید.

سالیهای پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکگویه ابعاد و :2 جدول

گویه ابعاد

اقتصادی

کاهش ، کاهش اشتغال در سطح روستا، کاهش درآمد تولیدات دامی، کاهش سطح زیر کشت، های تولیدکاهش نهاده

ابت و ث های جاریکاهش سرمایه، های کشاورزیز زمینبرداری اتعییر نظام بهره، ت زراعی و باغیبازدهی محصولا

، سم و...(، کود، های تولیدی)بذرافزایش قیمت نهاده، رهای روزمزدیمزدها برای کاکاهش دست، خانوارهای روستایی

تغییر شغل و....، گذاری روستاییان در بخش دامپروریکاهش انگیزه سرمایه

و.... مشکلات آموزش، کنندگاندرگیر بین مصرف ، قاچاق کالا و سوخت، کاهش اعتماد به نفس، استرس داشتن اجتماعی

های تحقیق: یافتهمنبع

مورد مطالعه یمنطقه -5

باشد. این شهرستان جیرفت می، دهستان اسماعیلی سفلی بر اساس آخرین تقسیمات کشوری از توابع بخش مرکزی

55ثانیه در 6دقیق و 15درجه و 28عرض جغرافیایی ، ثانیه 1دقیقه و 35درجه 57دهستان به مختصات طول جغرافیایی

600از سطح دریا برابر ، کیلومتری جنوی غربی شهرستان جیرفت قرار گرفته است. ارتفاع متوسط دهستان اسماعیلی سفلی

شیب این روستا از طرف جنوب ، توپوگرافی یای است. با توجه به نقشهباشد و موقعیت طبیعی این دهستان جلگهمتر می

حلقه چاه 120باشد. آب کشاورزی از طریق کشاورزی آبی می یاقتصاد اصلی دهستان بر پایهغربی به شمال شرقی است.

جمعیت تمامی روستاهای ، شود( استنباط می3) گونه که از جدولآنشود. دهستان تأمین می ینیمه عمیق در محدوده

رکود، خانوارها درآمد میزان اشتغال و رخشکسالی های متوالی ب تأثیردهستان اسماعیلی سفلی به دلایل مختلف از جمله )

باشند.های زراعی( در حال کاهش میین زمینبازدهی پای اقتصادی و

)نفر( بررسی جمعیت دهستان اسماعیلی سفلی: 3 جدول

1390مسکن انقلاب اسلامی شهرستان جیرفت : بنیادمنبع

1390جمعیت سال 1385جمعیت سال نام روستا

720 820 حیدرآباد

314 469 الله آباد ابوسعیدی

241 - جهاد آباد

70 209 اسماعیلی

105 236 حسن آباد

789 937 داروئیه

31 383 دولت آباد

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



موقعیت دهستان اسماعیلی سفلی در استان و بخش ینقشه: 2شکل

های تحقيقيافته -6

لذا در این پژوهش ، باشدها میاقتصادی و اجتماعی آن، درک ابعاد زیست محیطی، هاسالیی کلیدی در درک خشکنکته

بر ابعاد اقتصادی و اجتماعی دهستان اسماعیلی سفلی مورد بررسی قرارگیرد. 1386سالی سال ات خشکتأثیرسعی گردیده تا

سال بعد از اثرات دو سال قبل و دو، سالی در دهستان مورد مطالعهدر ابتدا برای سنجش اثرات اقتصادی و اجتماعی خشک

طور هدر زمان وقوع ب سالی معمولاًکه اثرات خشکبه دلیل این و 1384، 1388های)یعنی سال 1386 سالی سالخشک

از متأثرهای برای سنجش گویه استفاده ازطیف لیکرت مورد بررسی قرار گرفت. و با را نشان نمی دهد( محسوس خود

و شرایط قبل ها در دهای آماری حاکی از تفاوت محسوس بین گویه. تحلیلویلکاکسون استفاده گردید از آزمون، خشکسالی

( نشان 4ه جدول )کطوریباشد. همانمی 05/0ر از تکوچک، هاداری گویهکه سطح معنیچنان، باشدو بعد از خشکسالی می

های مثبت هستند. در بعد زیادتر از رتبههای منفی بسیار که رتبهطوریبه، ها این اختلاف آشکار استویهدهد در تمامی گمی

سالی چنین خشکهمباشد. عملکرد محصولات زراعی و باغی می گویه کاهش، هاترین اختلاف میان گویهاقتصادی نیز بیش

بعد یدر دوره های ثابت خانوارهای روستایی گردیده است. از بعد اجتماعی نیزسرمایه های جاری ومنجر به کاهش سرمایه

افزایش یافته است و از قاچاق کالا و سوخت در میان روستاییانیان کاهش یافته و سالی اعتماد به نفس روستایخشک از

)جدول دهدافزایش قابل توجهی را نشان می، ناز آل سالی نسبت به قبخشکی ر دورهطرفی نزاع میان ساکنان و کشاورزان د

4.)

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



1386سالیقبل و بعد از خشکی سالی در دورهنتایج تحلیل آماری تفاوت بین اثرات خشک :4 جدول

بر اساس آزمون ویلکاکسون ، از دیدگاه جامعه نمونه

Test Statistics رتبه ها گویه ابعاد

اقتصادی

تثب

ه مرتب

ینف

ه مرتب

ابر بر

بهرت

Z

ح سط

یدار

عنام

000/0 -583/10 22 0 195 های تولیدکاهش نهاده

000/0 -765/10 45 10 162 کاهش درآمد تولیدات زراعی و باغی

000/0 -795/10 35 9 173 کاهش درآمد تولیدات دامی

000/0 -850/10 35 15 167 کاهش اشتغال در سطح روستا

000/0 -431/10 19 0 198 کاهش عملکرد مزارع

000/0 -626/10 13 0 204 کاهش بازدهی محصولات زراعی

000/0 -340/10 23 0 194 کاهش عملکرد باغ ها

000/0 -505/10 40 12 165 کاهش سرمایه های جاری و ثابت

000/0 -660/10 40 30 147 های روستاییان)املاک...(کاهش ارزش دارایی

000/0 -245/4 71 26 120 کاهش دست مزدها برای کارهای روزمزدی

000/0 -924/10 24 18 175 بذرو...(، کود، نهادهای تولید )بذرافزایش قیمت

000/0 -109/11 30 25 162 گذاری در بخش دامپروریی سرمایهکاهش انگیزه

اجتماعی

000/0 -929/10 27 22 168 کاهش اعتماد به نفس

742/0 323/0 94 43 80 قاچاق کالا و سوخت

000/0 -672/10 26 10 181 استرس داشتن

000/0 -299/11 35 200 162 بین کشاورزان درگیری

000/0 -173/11 54 0 163 مشکلات آموزشی

های تحقیقمنبع: یافته

-اشتغال در بخش کشاورزی و سرمایه، سطح زیر کشت، سالی بر درآمد کشاورزانبین اثرات خشک یبرای بررسی رابطه

استفاده شده است که نتایج ، های ضریب همبستگیجداول توافقی و آزمون از جداول توصیفی و، گذاری در بخش کشاورزی

ها به تفکیک آورده شده است. این تحلیل

اخير یدهه 3های ساليکاهش منابع آب در اثر خشک -1-6

های روستایی در مناطق خشک و به عنوان اساس پایداری اقتصادی و محیطی فضا، ویژه منابع آب زیرزمینیمنابع آب به

ی تهدید اساسی برای اقتصاد روستاییان روستایی به معنا یشوند. کاهش منابع آب در یک منطقهخشک محسوب میمهنی

( و با استفاده از 1394ای کرمان )ساله دشت جیرفت براساس اطلاعات سازمان آب منطقه 26که هیدروگراف طوراست. آن

مدت در .دهدنشان می 1390-91تا 1365-66 یجیرفت طی دورهای دشت های مشاهدهمیانگین تراز آب زیرزمینی در چاه

1366متر افت سطح آب زیرزمینی برآورد شده است. در سال 59/0طور متوسط سالانه سال افت و خیز سطح آب به 26

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



تا 1366)سال 26های زیرزمینی دشت جیرفت در فاصله متر بود. مجموع افت سطح آب 4/595سطح تراز آب زیرزمینی

میلیون 58/75دهد. برای هر سال معادل متر افت را نشان می 5461/0طور متوسط سالانه هباشد که بمتر می 14.2 (1391

طور کلی روند افت سطح آب زیرزمینی در دشت جیرفت به، ساله 26ه شده است. طبق آمار مترمکعب کسری مخزن محاسب

های آبی متر افت در فاصله سال 59/0ای که از گونهل کاهش است. بهمینی همواره در حاباشد و سطح آب زیرزافزایشی می

تراز آب ، 1390-91رسیده است. در سال آبی 1390-91تا 1389-90های آبی متر افت در فاصله سال 73/0به 66-1365

ح آب زیرزمینی متر افت سط 74/0که در این سال طوریهب، متر کاهش یافته است 0/581متر به 737/581زیرزمینی از

یسال گذشته به جز در دوره 26دهد سطح آب زیرزمینی طی نشان می، 5های موجود در جدول مشاهده شده است. داده

(. مدل رادار نیز وضعیت کاهشی این تغییرات 5دارای سیر نزولی بوده است)جدول 1377و 1376و 1370-1372اوج ترسالی

(.3را به نمایش گذاشته است )شکل

1391تا 1366های روند تغییرات سطح آب زیرزمینی در دشت جیرفت طی سال: 5 جدول

سطح آب سال آبی ردیف

زیرزمینی

سطح آب سال آبی ردیف روند تغییرات

زیرزمینی

روند

تغییرات

کاهشی 594.978 78-79 14 ........ 595.4235 65-66 1

کاهشی 594.0975833 80-79 15 کاهشی 594.8325833 66-67 2

کاهشی 593.0340833 81-80 16 کاهشی 593.9805833 67-68 3

کاهشی 591.8599167 82-81 17 کاهشی 594.283 68-69 4

کاهشی 590.75125 83-82 18 افزايشي 596.1996667 69-70 5

کاهشی 589.8565 84-83 19 افزايشي 598.5413333 70-71 6

کاهشی 589.3843333 85-84 20 افزايشي 599.7963333 71-72 7

کاهشی 587.78875 86-85 21 کاهشی 598.4864167 72-73 8

کاهشی 586.10425 87-86 22 کاهشی 597.1980833 73-74 9

کاهشی 584.0355 88-87 23 کاهشی 596.8301667 74-75 10

کاهشی 582.98225 89-88 24 افزايشي 596.90475 75-76 11

کاهشی 582.1189167 90-89 25 افزايشي 596.9513333 76-77 12

کاهشی 581.2866667 91-90 26 کاهشی 595.9101667 77-78 13

.آمار مربوط به افت آبهای زیرزمینی شهرستان جیرفت، : سازمان آب منطقه ای استان کرمانمنبع

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



90-91تا 65-66 های آبیترسیم مدل رادار برای نمایش تغییرات سطح آب دشت جیرفت طی سال: 3شکل

سطوح زير کشت باغي()سالي بر درآمد کشاورزی اثرات خشک -2-6

اند. اگر متوسط تولید سالیانه هکتار از باغات دهستان اسماعیلی خشک شده 650دهد نشان می 6که جدول طورهمان

ایم داشته تن کاهش در محصولات باغی این دهستان 7800تن در نظر بگیریم 12محصولات این اراضی را )خرما و مرکبات(

تومان 1500 که برای اقتصاد روستایی بسیار نامطلوب و نگران کننده است. اگر متوسط قیمت محصولات مرکبات و خرما را

میلیون تومان به خانوارهای این دهستان خسارت مستقیم 700میلیارد و 11اسمی طور تقریبی وهدر نظر بگیریم سالانه ب

وارد شده است.

زيرکشت محصولات باغي در سه دهه اخيرکاهش سطح -3-6

دیده می شود. (6درجدول)1386سالی سال خشک ینتیجه مرکبات( در کاهش سطوح زیرکشت محصولات باغی)خرما و

دهستان اسماعیلی سفلی -1386سالیخشک یمرکبات( در نتیجه و میزان کاهش سطح زیر کشت محصولات باغی)خرما :6جدول

تار(سطح )هک تعداد موردجمع کل در هر

گروه )هکتار( کل )هکتار(

هکتار 199 هکتار 199 هکتار 34و 33 حلقه 6 اندتعداد چاه که به طور کامل خشک شده

هکتار 477 هکتار 278 هکتار 26تا 15 حلقه 13 انددرصد اراضی خشک شده 50بیش از تعداد چاه که در

هکتار 650 هکتار 173 هکتار 13تا 5 حلقه 17 اندشده درصد اراضی خشک 50تر از تعداد چاه که درکم

هکتار 650 - حلقه 36 مجموع

1395، : سازمان جهادکشاورزی شهرستان جیرفتنبعم

اخير یدهه 3کاهش سطح زيرکشت محصولات زراعي در -4-6

کشت خارج یاز چرخه متروکه شده و، هکتار از مزارع دهستان اسماعیلی بایر 849دهد ( نشان می7که جدول )طورهمان

تن 8490تن در نظر بگیریم 10جات و غلات( هکتار )صیفی اند. اگر متوسط تولید سالیانه محصولات این اراضی درشده

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



گیری است. اگر متوسط قیمت زراعی ایم که برای اقتصاد روستایی رقم چشمکاهش در محصولات زراعی این دهستان داشته

میلیون تومان به خانوارهای این 490میلیارد و 8صورت تقریبی واسمی هر بگیریم سالانه بتومان در نظ1000و غلات را

دهستان خسارت مستقیم وارد شده است.

1386: میزان کاهش سطح زیر کشت محصولات زراعی در نتیجه خشکسالی سال7جدول

سطح )هکتار( تعداد موردجمع کل در هر

گروه )هکتار( کل )هکتار(

هکتار 264 هکتار 264 هکتار 33 حلقه 8 اندطور کامل خشک شدههایی که بهچاهتعداد

درصد اراضی 50بیش از تعداد چاه که در

اندخشک شده هکتار 571 هکتار 307 هکتار 22تا 15 حلقه 18

درصد اراضی 50تر از تعداد چاه که درکم

اندخشک شده هکتار 849 هکتار 278 هکتار 14تا 4 حلقه 32

هکتار 849 - حلقه 36 مجموع

1395، سازمان جهادکشاورزی شهرستان جیرفت :منبع

( 1386سالی سال )خانوارهای روستایی را قبل و بعد از خشک حاصل از کشاورزی توزیع میزان درآمد، (8) یجدول شماره

افزوده شده رآمدد های کمبه گروه، در مقابل های پردرآمد کاسته شده وسالی از سهم گروهدهد. پس از وقوع خشکنشان می

-قبل خشکی در دوره درصد60/22هزار تومان از میزان 100000/1تا 900عنوان مثال سهم خانوارهای با درآمد است. به

درصد به 6هزار تومان از 500که سهم درآمدی تا سالی کاهش یافته در حالیدرصد به دوره پس از خشک 50/6به ، سالی

افزایش یافته درصد 80/30به درصد70/14هزار تومان از 700تا 500درصد افزایش یافته یا سهم گروه درآمدی بین 18

های که اغلب خانوارها در گروهطوریهب، ای نموده استکاهش قابل ملاحظه، سالیاست. لذا سطح درآمد خانوارها پس از خشک

مورد مطالعه بر یسالی منطقهال پژوهش که آیا خشکدارند. در نتیجه قسمت اول سؤقرار هزار تومان 900درآمدی کمتر از

گردد.تأیید می، داشته است تأثیریان میزان درآمد روستای

(1386سالی)قبل و بعد از خشک ماهیانه خانوارهادرآمد فراوانی میزان(: توزیع 8جدول )

جمع

بالاتر از

هزار 1300000

تومان

تا 900

هزار 100000/1

تومان

تا 900

هزار 100/1

تومان

تا 700

هزار 900

تومان

تا 500

هزار 700

تومان

تا

هزار 500

تومان

متغیر شرح

درآمد ماهیانه فراوانی 13 32 75 49 33 15 217

-قبل از خشک

درصد 6 70/14 60/34 60/22 20/15 90/6 100 سالی

در آمد ماهیانه فراوانی 39 67 42 14 29 26 217

-بعد از خشک

سالی درصد 18 80/30 40/19 50/6 40/13 90/11 100

تحقیق های یافتهمنبع:

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



سالی و میزان درآمد ماهیانه قبل توزیع فراوانی تقاطعی متغیرهای میزان درآمد ماهیانه پس از خشک، (9)یجدول شماره

خیلی ضعیف و هاسالیبین درآمد و وقوع خشک یدهد که رابطه( نشان می08/0) دهد. ضریبسالی را نشان میاز خشک

بعد از که اندهزار تومان بوده 900-700 یدارای درآمد ماهیانه خانوار 31سالی قبل از خشک، عنوان مثالبهباشد. مثبت می

کاهش یافته است. هزار تومان 900و سهم درآمدهای بالاتر از افزایش پیدا کرده خانوار 67به ها سالی تعداد آنوقوع خشک

خانوارهای معناداری میان کاهش میزان درآمد یدهد که رابطهنشان می، چنین نتایج حاصل از آزمون کندال تای بیهم

سالی وجود دارد.روستایی دهستان اسماعیلی سفلی در قبل و بعد از خشک

تومان واحد: هزار (1386سالی )خشک: توزیع فراوانی تقاطعی متغیر میزان درآمد ماهیانه قبل و پس از 9جدول

:یافته های تحقیقمنبع

شرح متغیر میزان درآمد بعد از خشکسالی

3تا100000/1 هزار تومان300000/1بالاتر از جمع

00000/1

هزار تومان

1000تا900

00/1

هزار تومان

90تا700

هزار 0

تومان

500

هزار 700تا

تومان

500تا

هزار

تومان

میزان درآمد

از قبل

سالی خشک

13 0 1 0 3 3 6 هزار 500تا

تومان

فراوانی

100 0 70/7 0 10/23 10/23 46/2

0

درصد از

کل

32 3 4 4 10 4 7 700تا 500

هزار تومان

فراوانی

100 40/9 50/12 50/12 30/31 50/12 90/2

1

درصد از

کل

تا 700 10 31 11 5 10 8 75

هزار 900

تومان

فراوانی

100 70/10 30/13 70/6 70/14 30/41 30/1

3

درصد از

کل

تا 900 7 14 9 4 7 8 49

هزار 1100

تومان

فراوانی

100 30/16 30/14 20/8 40/18 60/28 30/1

4

درصد از

کل

33 4 6 1 7 8 7 100/1

300/1تا

هزار تومان

فراوانی

100 10/12 20/18 3 20/21 20/24 20/2

1

درصد از

کل

بالاتر از 2 7 2 0 1 3 15

300/1

تومانهزار

فراوانی

100 20 70/6 0 30/13 70/46 30/1

3

درصد از

کل

217 26 29 14 42 67 39

جمع

فراوانی

درصد از 18 90/30 40/19 50/6 40/13 12 100

کل

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



بیانگر این واقعیت است که در دهستان اسماعیلی سفلی وابستگی اقتصادی (9های حاصل ازمیزان درآمد در جدول)یافته

در هزارتومان 900 های درآمدی زیرباعث گردید تا گروه 1386الی سال سخشک و شدیدی به بخش کشاورزی وجود دارد

دهد ها نشان میپرسشنامه های پردرآمد در بخش کشاورزی کاسته شود. نتایج حاصل ازاز گروه و ماه به تعدادشان افزوده شود

سالی وجود داشته است و چون تورم در جامعه هنوز شدت خانوارهای روستایی قبل از خشک که رضایتمندی نسبی در اقتصاد

این طور نسبی درهیان را بکشاورزی کفاف امور اقتصادی روستایدرآمد بخش ، های اخیر را به خود نگرفته بودسال زیاد

های رم اقتصادی و گران شدن قیمت نهادهبحث تو 1386 سالی سالولی بعد از خشکداده است یی حاصلخیز ممنطقه

که تعدادی چنان، ها را فقیرتر نمودآن یان اثر منفی و مضاعف گذاشت ویز بر میزان درآمد روستایدستمز کارگران ن کشاورزی و

مرکز استان مهاجرت های مجاور وتر به شهرستانبیش درآمد دست آوردن شغل جدید وهنیروهای فعال روستایی برای ب از

اسماعیلی میزان درآمد روستاییان در دهستان برآن بعد از سالی در قبل ونیز معنادار بودن اثرات خشک (10جدول ) نمودند.

.دهدسفلی را نشان می

(1386سالی )معنی داری متغیر میزان درآمد ماهیانه روستاییان در قبل و پس از خشک ینتیجه :10 جدول

سطح معناداری انحراف استاندار مقدار آماره آزمون آماری

000/0 109/0 14/1 ضریب کندال تای بی

های تحقیق: یافتهمنبع

سالی سال محصولات زراعی قبل از خشککشت حاکی از آن است که سطح زیر کشت در دهستانبررسی آمار سطوح زیر

های فعالیت برایاکثراً ، حوسالی نیز در همین سطتار بوده است اما بعد از خشکهک 1تا 5/0 اراضی با مساحت در اکثراً، 1386

ناشی از این تواندکاهش یافته است که این روند میهکتار 5/1اراضی بالاتر از . اما سهم اندمورد استفاده قرار گرفتهکشاورزی

سالی خشکآیا که ال تحقیق (. در نتیجه قسمت دوم سؤ11ند)جدولاسالی محدودتر شدهباشد که مزارع بزرگ به دلیل خشک

گردد.داشته است؟ تأیید می تأثیربر سطوح زیر کشت

(1386) سالیخشکاز های کشاورزی و سطح زیرکشت آنها در دو سال قبل و بعدتوزیع فراوانی وضعیت زمین :11جدول

متغیر

درصد فراوانی

کمتر

هکتار5/0از

تا 0.5

هکتار1

تا 5/1

1

هکتار

تا 2

5/1

هکتار

بالای

2

هکتار

کمتر

0.5از

هکتار

تا 0.5

هکتار1

تا 5/1

هکتار 1

تا 2

5/1

هکتار

بالای

2

هکتار

کشت سطح زیر

1384سال 14 126 46 19 12

50/5

20/21

80/8

58

50/6

کشت زیرسطح

1388سال 4 192 6 5 - 30/2 50/88 40/7 80/1 -

تحقیق هاییافته: منبع

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



سالي بر اشتغال در بخش کشاورزیاثرات خشک -5-6

باشد که این مسئله از ل میروی اشتغا آن بر تأثیر، دهستان مورد مطالعه سالی درخشک یاز جمله پیامدهای مهم پدیده

های اصلی سرپرست خانوارها در نتایج مربوط به بررسی شغل ی( به ارائه12) یشمارهجدول است. اهمیت خاصی برخوردار

درصد خانوارهای مورد مطالعه در دهستان 20/62دهد که پردازد. نتایج نشان میسالی میقبل و بعد از خشک یدوره

خدماتی و سایر مشاغل به ترتیب ، دستیصنایع ، های تجاریشغل کشاورزی بوده و شغل یادارسالی قبل از خشک، اسماعیلی

سالی درصد از کل مشاغل سرپرست خانوارها را به خود اختصاص داده است. لیکن پس از وقوع خشک 80/2، 10/16، 90/6، 12

ها تبدیل و کشاورزی به عنوان شغل فرعی آن اندردهاشتغال به امور خدماتی پیداک، ی مورد مطالعهخانوارها 86/42بالغ بر

روستایی در این دهستان درصد از افراد 37/60دهد که ها نشان میده است. نتایج مربوط به تغییرات موقت و دائمی شغلش

صنایع دستی در داخل گرچه وضعیت بازارا (.12اند)جدول سالی به طور موقت تغییر دادهشغل خود را پس از وقوع خشک

یان این صنایع طور سنتی در تاریخ زندگی روستایهباشد ولی برو میهروب صادرات آن نیز با مشکلاتی کشور مطلوب نبوده و

، در روزهای بحران مطمئن در اقتصاد خانوارهای روستایی مطرح بوده است و ایعنوان پشتوانهخانگی به کوچک دستی و

در صورت نگاه منطقی مسئولین رصورت جایگاه صنایع دستیه به ها بوده است.مشکلات معیشتی آن گشای بعضی ازگره

نان ادامه خواهند چها همسالیچرا که خشک، مورد مطالعه باشد یتواند مکمل بخش اقتصاد کشاورزی در روستاهای منطقهمی

راهبرد پس لزوماً بود نخواهند گوی کشاورزی مردم منطقهجواب، زمینیهای زیرهای آبرسد که سفرهداشت و روزی می

یی از درآمدزا کارآفرینی روستایی و یکارگاهی جهت توسعه تر به صنایع دستی وما را به سمت توجه بیش، منطقی علمی و

طبق و باشدی مورد مطالعه می(نیز نمایانگر این واقعیت در منطقه12جدول ) نماید.هدایت میغیر از کشاورزی بخشی

گیرند.ای به خود میها رونق ویژهسالیخدمات بعد از خشک وهای صنایع دستی بخش، هااظهارات مردم در تکمیل پرسشنامه

(1386سالی )مورد مطالعه قبل و بعد از خشک یتوزیع فراوانی شغل اصلی روستاییان منطقه :12 جدول

خدماتی سایر بیکار جمع

، صنایع دستی

،کارگاهی

حصیر بافی و....

تجاری

گری )واسطه

(کالا

متغیر شرح کشاورزی

فراوانی 135 26 15 35 6 - 217شغل اصلی

-قبل از خشک

سالی

درصد 20/62 12 90/6 10/16 80/2 ---- 100

---- ---- 100 20/97 10/81 20/74 20/62 درصد

تجمعی

فراوانی 44 30 46 73 14 10 217شغل اصلی

-بعد از خشک

سالی

درصد 28/20 80/13 98/11 86/42 46/6 46/4 100

---- 100 40/95 90/88 30/55 10/34 2030 درصد

تجمعی

های تحقیقیافته :منبع

یروی کار از بخش کشاورزی نشان سالی بر خروج دائمی نخشک تأثیرهای خانوارها در خصوص میزان توزیع فراوانی پاسخ

"ی گزینه، توزیع شدههای درصد از خانوارها در پرسشنامه 4/83که طوریهب، بسیار اندک بوده است تأثیردهد که این می

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



سرپرست خانوار ، جا که اغلب مصاحبه شوندگاناند. از آنزدهعلامت ا خروج دائمی از بخش کشاورزی را در رابطه ب "خیلی کم

، وابستگی زیادی به منابع درآمدی بخش کشاورزی دارند لذا خانوارها عمدتاً، اندغلب اشتغال به امر کشاورزی داشتهبوده و ا

باشد. پذیر نمیا به آسانی امکانهتغییرات شغلی برای آنبنابراین خروج دائمی نیروی کار از بخش کشاورزی سالی برخشک تأثیرتوزیع خانوارها در رابطه با میزان :13جدول

جمعخیلی

زیاد متغیر خیلی کم کم متوسط زیاد

خروجی دائمی نیروی فراوانی 181 19 17 0 0 217

درصد 4/83 76/8 84/7 0 0 100 کار

: یافته های تحقیقنبعم

دهستان اسماعيلي سفلي گذاری در بخش کشاورزیسالي بر سرمايهبررسي اثرات خشک -6-6

تأثیرتحت خانوارها یسالانهدرآمد تر از متغیر به مراتب کم، گذاریسالی ممکن است متغیر سرمایهخشک یدر نتیجه

گذاری در بخش سالی بر کاهش سرمایهخشک تأثیر( توزیع فراوانی تقاطعی متغیرهای میزان 14واقع شود. در جدول )

مثبت و ضعیف بین دو متغیر یرابطه یدهندهباشد که نشانقادیر این آماره پایین و مثبت میآورده شده است. م کشاورزی

گذاری سالی بر کاهش سرمایهخشک تأثیرتان اسماعیلی در خصوص میزان باشد. نتایج بررسی از خانوارهای دهسمذکور می

، درصد از کل افراد نمونه( 70/68)معادل مورد مطالعه ینفر از کل نمونه 217دهد که از ها در بخش کشاورزی نشان میآن

68معادل )نفر 118تعداد اند.ارزیابی نموده "خیلی زیاد " سالی را بر کاهش درآمدهای بخش کشاورزی در سطحخشک تأثیر

ارزیابی "متوسط "گذاری در بخش کشاورزی را در سطح سالی بر کاهش سرمایهخشک تأثیر، درصد از کل افراد نمونه(

(.14اند )جدولنموده

سالی بر درآمد روستاییانخشکتأثیر گذاری در کشاورزی و میزانسالی بر کاهش سرمایهخشک تأثیرتوزیع تقاطعی : 14 جدول

های تحقیقمنبع: یافته

معناداری یرابطه، کندال تاو سی کندال تاو بی و، دهد که بر اساس آزمون دی سامرز( نشان می15) ینتایج جدول شماره

.وجود دارد 01/0 گذاری در سطح معناداریسالی و کاهش سرمایهخشک تأثیرمیان

سالی برکاهش درآمدخشک تأثیرمیزان گذاریسالی برکاهش سرمایهخشک تأثیرمیزان

متغیر جمع

خیلی

زیاد خیلی کم کم متوسط زیاد

فراوانی خیلی کم 0 0 3 0 0 3

فراوانی کم 0 0 5 0 0 5

فراوانی متوسط 0 0 13 0 5 18

فراوانی زیاد 0 0 0 0 42 42

فراوانی خیلی زیاد 0 0 5 118 26 149

جمع 0 0 26 118 73 217

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



و درآمد یسالی بر کاهش سرمایه گذارخشک تأثیربین متغیر میزان یداری رابطهنتایج آزمون معنی: 15جدول عنوان آماره مقدار آماره انحراف استاندارد سطح معنا داری

دی سامرز 47/1 109/0 01/0

کندال تاو بی 68/1 109/0 0/0 1

سی کندال تاو 17/1 109/0 0/0 1

های تحقیقیافته منبع:

به دنبال ین آمده وتولید در مزارع پای سطح عملکرد و، سالیدهد که پس از وقوع خشکطور کلی نتایج مطالعه نشان میهب

کورد قابل توجهی پیدا نموده است.گذاری در بخش کشاورزی رنسبت سرمایه یان کاهش یافته وآن درآمدهای روستای

گيریبحث و نتيجه -7

وجود آمده )کمبود منابع همشکلات ب، باشدیان در بخش کشاورزی از ارکان مهم اقتصادی روستاها میهای روستایفعالیت

یان در دهستان اسماعیلی سفلی شده است. سبب پایین آمدن سطح درآمدی روستای، این بخش یآب( در مسیر توسعه

ب تقلیل یافتن منابع تأمین آب کشاورزی منطقه شده و به های اخیر سبسالی و کاهش میزان نزولات جوی در سالخشک

سالی های این بخش از اقتصاد روستا را به دنبال داشته است. در پاسخ به سوال تحقیق که: آیا خشکرکود فعالیت، تبع آن

نتایج حاصل توان به داشته است؟ می تأثیرسطوح زیرکشت محصولات زراعی دهستان اسماعیلی سفلی درآمد و بر1386سال

های سالی در دهستان اسماعیلی سفلی در طی سالات خشکتأثیر دهد( استناد نمود که نشان می11) یاز جدول شماره

و 1385در نتیجه دو سال ، شودمدت بروز داده نمیای است و در کوتاهسالی دورهجا که اثرات خشکن)از آ 1388و 1384

سالی ات مهم خشکتأثیرگذاشته است. یکی از تأثیرعاد مختلف زندگی خانوارهای روستای مدنظر قرار نگرفته است( بر اب 1387

ثابت جاری و درآمد یکشت و کاهش سرمایهکه منجر به کاهش سطح زیراست اقتصادی تأثیر، در روستاهای مورد مطالعه

ی مثبت گذاری رابطهن درآمد و سرمایهسالی و میزاخشک تأثیرمیان ، های آماریاست. براساس نتایج حاصل از تحلیلشده

217سالی افزیش یافته است. از هزار تومان بعد از خشک900تر از که سهم درآمدهای پایینطوریداری وجود دارد بهو معنی

سالی را بر کاهش درآمدهای بخش خشک تأثیردرصد از کل افراد نمونه( که 70/68نفر از کل نمونه مورد مطالعه)معادل

سالی بر خشک تأثیر، درصد از کل افراد نمونه( 68نفر)معادل 118تعداد ، اندارزیابی نموده "خیلی زیاد "کشاورزی در سطح

تأتیر ، سالیات اقتصادی خشکتأثیراند. از دیگر ارزیابی نموده "متوسط"گذاری در بخش کشاورزی را در سطح کاهش سرمایه

هکتار در قبل 1تا 5/0یان در سطح کشت ها نشان داد که اکثر روستایتحلیلل از که نتایج حاصاست بر سطح زیرکشت آن

سالی و خشک تأثیرهکتار کاهش یافته است و مزارع بزرگ به دلیل 5/1اما سهم اراضی سالی فعالیت دارند و بعد از خشک

، به جداول آماری پژوهشبه استناد یق وهای حاصل از تحقاند. درنتیجه با توجه به یافتهآن محدود شدهکمبود آب بعد از

بر بعد تأثیر، مورد مطالعه یسالی در روستاات مهم خشکتأثیرال تحقیق مثبت ارزیابی شده است. یکی دیگر از پاسخ به سؤ

دهد طور کلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان میهمهاجرت است که ب، های بعد اجتماعیلفهباشد. یکی از مؤاجتماعی می

تغییر موقت اشتغال بعد از تواندمی حد کم صورت گرفته است و علت این امر سالی مهاجرت دره پس از وقوع خشکک

درصد خانوارهای 86/42اند و صورت موقت تغییر دادههشان را بدرصد از خانوارها شغل 37/60که ریطوهب، سالی باشدخشک

اند. با توجه به سالی دارای شغل کشاورزی بودهاغلب این افراد قبل از خشکاند که مشغول امور خدماتی شده، مورد مطالعه

باشد. برخورد های منطقه میتر از سایر دهستاناثرات نامطلوب اقتصادی و اجتماعی در این دهستان بیش، های پژوهشیافته

اقداماتی در این خصوص انجام ، های دولتیریزی دقیق و بلند مدت دارد. البته سازمانسالی نیاز به برنامهخشک یبا پدیده

مقابله با ، های کشاورزیاصلی خانوارها بر فعالیت یاند اما به لحاظ رشد جمعیت و پیچیدگی مسائل اقتصادی و تکیهداده

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



سالی در این منطقه در مقایسه با سایر نقاط استان به اتخاذ راهکارهایی سازگار و متناسب با شرایط وضعیت محلی خشک

نتایج حاصل از این مطالعه راهکارها و تمهیداتی برای کاهش اثرات اقتصادی ها ومورد مطالعه دارد. بر اساس یافته یمنطقه

شود:مورد مطالعه پیشنهاد می سالی در دهستانو اجتماعی خشک

آبیاری تحت فشار. یرویه از منابع آب زیر زمینی و توسعههای عمیق و برداشت بیاز حفر چاهجلوگیری -1

تر از اراضی کشاورزی.وری بیشی جهت انجام امور کشاورزی و بهرهمکانیزه شدن سیستم آبیار -2

)با لحاظ نمودن شرایط آب و هوایی(. ایی کشت گیاهان گلخانهتوسعه -3

کشت گیاهان مقاوم به خشکی و استفاده از گیاهان تولیدی و زینتی کم آب خواه. -4

های سنتی سطوح آبگیری باران.انی با احیاء سیستمی نزولات آسمذخیره -5

منابع -8

بحران آب و لزوم توجه به بهره وری آب در مناطق دچار (.1388) اکبری، محمدرضا، موسوی، نعمت الله، رضایی، عبدالغلی .1

فاروق، دومین همایش ملی بحران آب، اصفهان، ایران. –ی موردی: دشت سیدانسالی مطالعهخشک

.1385 بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، طرح هادی روستای اسماعیلی سال .2

سالی بر روی کشاورزی و راهکارهای اقتصادی اثرات اقتصادی خشک(. 1388) بهجتی، توحید، مرتضوی، سید ابوالقاسم، پاریاب، جابر .3

ران.مقابله با آن، دومین همایش ملی اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن، اصفهان، ای

ی دکتری مدیریت ریسک مخاطرات محیطی، مورد ریسک زلزله در مناطق روستایی استان قزوین، رساله (.1390) پریشان، مجید .4

ی علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.جغرافیا به راهنمایی دکتر مهدی پورطاهری، دانشکده

های روستایی گاهپذیری فیزیکی سکونتارزیابی آسیب (.1393)رضا ،تینعم، نژاد، علی، فتاحی، احداللهپورطاهری، مهدی، حاجی .5

چولان ی موردی روستاهای دهستان چالانگیری کوپراس )مطالعهدر برابر مخاطرات طبیعی)زلزله( با استفاده از مدل تصمیم

.30-52صص ، 3ی رهشما ،ی هجدمبرنامه ریزی و آمایش فضا، دوره-ی مدرس علوم انسانیشهرستان درود، فصلنامه

بندی مخاطرات طبیعی در های رتبهارزیابی تطبیقی روش (.1390)پورطاهری، مهدی، حمدالله سجاسی قیداری و طاهره صادقلو .6

.31-54صص ، 3 یهای روستایی، سال دوم، شمارهی موردی استان زنجان(، پژوهشمناطق روستایی )مطالعه

سالی در کاهش نقش رویکرد و مدیریت ریسک خشک (.1392)عبدالرضا. کاظمی، نسرین الدین افتخاری، پورطاهری، مهدی، رکن .7

ـاجتماعی کشاورزان روستایی)از دیدگاه مسئولان و کشاورزان( مطالعهآسیب ی موردی: دهستان سولدوز، آذربایجان پذیری اقتصادی

22-1صص ی یکم، های روستایی، سال چهارم، شمارهغربی، پژوهش

ی موردی: بحران آب و لزوم توجه به بهره وری آب کشاورزی در نواحی خشک مطالعه (.1387) فال سلیمان، محمود ،جعفرجوان، .8

. 115-138صص ، 11ی دشت بیرجند، جغرافیا و توسعه، سال ششم، شماره

، AVHRRبا استفاده از تصاویر سالی در استان آذربایجان شرقی، غربی و اردبیل ارزیابی و نظارت بر خشک (.1388) چنار، علیرضا .9

، تهران.GISنامه کارشناسی ارشد سنجش از دور و دانشگاه تربیت مدرس، پایان

های احتمالاتی و سالی با استفاده از روشبینی شدت و تداوم خشکپیش (.1386)رضیئی، طیب، شکوهی، علیرضا، ثقفیان، بهرام .10

.36-24 ، صص2ی ابان، سال دهم، شمارههای زمانی در استان سیستان و بلوچستان، بیسری

گزارش سطح ایستابی، )آبخوان( دشت جیرفت. (.1395) ای استان کرمانسازمان آب منطقه .11

نقش اجرایی رژیم حقوقی رودخانه هیرمند در تعدیل خشکسالی سیستان، اقتصاد کشاورزی (.1382) سلطانی، جابر، کرباسی، علیرضا .12

.153-184صص ، 38ی و توسعه، سال دهم، شماره

ی منابع طبیعی ایران، تحلیل فراوانی وشدت خشکسالی هواشناسی استان اصفهان، مجله (.1387) سلطانی، سعید، مدرس، رضا .13

.26-15صص ، 1ی سال چهارم، شماره

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021



ی منطقه سالی بر خانوارهای روستایی دراثرات و پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشک (.1386) صالح، ایرج، مختاری، داریوش .14

.99-114صص ، 1ی، شماره3سیستان، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، سال

اجتماعی کشاورزان -سالی بر وضعیت اقتصادیبررسی اثرات خشک (.1390) علیپور، حسن، چهار سوقی امین، حامد و قریب، علی .15

.114-125 صص، 99ی ههای آبخیزداری، شماری موردی: گندمکاران شهرستان نهبندان، پژوهشمطالعه

ی گزینی روستاها، مطالعهسالی اقلیمی و مکانبررسی ارتباط بین خشک (.1392) غلامی، محمد، حکیم دوست، یاسر، رستگار، موسی .16

.187-209 صص ،3ی ریزی روستایی، سال دوم، شمارهموردی: استان زنجان، پژوهش و برنامه

ی تحقیقات جغرافیایی، ها در ایران، فصلنامهسالیبزرگی گستره و فراوانی خشک (.1376) غیور، حسنعلی، مسعودیان، سید ابوالفضل .17

.25-39، صص 45ی سال ششم، شماره

ی دکترای اقلیم شناسی، دانشگاه تربیت مدرس.تحلیل و پیش بینی خشکسالی در ایران، رساله (.1374) فرج زاده، منوچهر .18

ی خشکی و خشکسالی، سال پنجم، د خشکسالی در ایستگاه سینوپتیک کرمانشاه، مجلهتحلیل و بر آور (.1384) قاسمی، محسن .19

. 25-12صص ، 17ی شماره

سالی کشاورزان و پیامدهای آن: کاربرد مدل معادلات های اثرگذار بر مدیریت خشکسازه (.1387) الهکرمی، عزت ،کشاورز، مرضیه .20

.267-283 صص ،43ی طبیعی، سال دوازدهم، شمارهی علوم و فنون کشاورزی و منابع ساختاری، مجله

سالی و تأثیرات بر سالی و تأثیرات اقتصادی خشکاثرات اقتصادی خشک (.1388) محمدی یگانه، بهروز، حکیم دوست، یاسر .21

سالی، خشک ای بحران آب وناپایداری روستاها در استان زنجان)مطالعه موردی: دهستان قره پشتلو، مجموعه مقالات همایشی منطقه

رشت، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ایران.

ـاجتماعی و سیاسی خشک (.1388) ئی، معصومه، سهرابی، علی حسین،ولی .22 سالی، مجموعه مقالات اثرات زیست محیطی، اقتصادی

ای بحران آب، دانشگاه آزاد اسلامی رشت، ایران.همایش منطقه

23. Beran, M.A., and Rodier, J.A. (1985(. Hydrological aspect of drought: Studies and reports

inHydrology, UNESCO-WMO, Paris, Volume 39. pp 125

24. Dyke, G., Gill., S, Davies, R., Betorz, F., Andalsvik, Y., Cackler, J, DosSantosW.,Dunlop, K.,

Ferreira I., Kebe F., Lamboglia E., Matsubara Y., Nikolaidis V.,Ostoja-Starzewski S., Sakita M.,

Verstappen. N. (2011). Dream project: Applications of Earth Observations to Disaster Risk

Management, ActaAstronautica, Volume 68.

25. Gupta, K. and Gupta, M. (2003). The woes of women in Drought: Social, Environmental and

Economic Impact, Women & Environ, Intern. Mag. Volume 60, Number 61. 26. Kenny. A. (2008). Assessment of the Social Impact of Drought, Jornal American, Volume 37,

isuue 2, pp 15-26.

27. Molen, M.K. et.al. (2011). Drought and Ecosystem Carbon Cycling, Agricaltural and Forest

Meteorology, Volume 151, issue 7, pp 765- 773.

28. Nayrizi, S. (2003). Drought to Time Scales, Procesding of 8th Conference on Applied

Climatology, January, Anaheim, California, USA. pp 17-22.

29. Subrahmanyamv., sastry (1969). Astudy of aridity and droughts at Visakhapatnam, Annals

of Arid zone. Volume 8 (1), pp 18-22. 30. Tompkins, Emma, L., Lemos, Maria Carmen, Boyd, Emily (2008). A Less Disastrous Disaster:

Managing Response to Climate-Driven Hazards in the Cayman Islands and NE Brazil, Global

Environmental Change, Volume 18, isuue 4, pp 736-745. 31. Zhang, Jiquan (2004). Risk Assessment of Drought Disaster in the Maize-Growing Region of

Songliao Plain, China agriculture, Ecosystems & Environment, Volume 102, Issue 2, pp 13-15.

Dow

nloa

ded

from

jour

nals

.hsu

.ac.

ir at

23:

54 +

0430

on

Tue

sday

Aug

ust 3

1st 2

021


Documents

تحلیل پیامدهای اقتصادی و اجتماعی خشکسالیهای ...journals.hsu.ac.ir/jarhs/article-1-758-fa.pdf · تحلیل پیامدهای اقتصادی و