Upload
bui-hong-thuan
View
229
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
1/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 239 -
Bi s 4B(8)
PHNG PHP FROBENIUS.
PHNG TRNH BESSEL. NG DNG CA HM BESSEL
1. Phng php ca Frobenius: Cc trng hp ngoi l
Nhc li:
nh ngha:Mt chui v hn dang
1 20 1 2
0 0
( ) ...r n n r r r r n nn n
y x x c x c x c x c x c x
+ + +
= =
= = = + + +
c gi l chui Frobenius
Xt phng trnh h s hng sng chiu (c im k d chnh quy 0x = )2
( ) ( ) 0 + + =x y xp x y q x y (10)
Phng trnh xc nh: 0 0( 1) 0r r p r q + + = y 0 0(0), (0)= =p p q q (16
Nu chui Frobenius r nny x c x= l nghim ca phng trnh vi phn (10), ths mrphi l mt nghim ca phng trnh xc nh (16).
Xt phng trnh vi phn tuyn tnh bc hai c 0x = l mt im k d chnh quy
2
( ) ( )0
p x q xy y y
x x + + = (1)
tc l khi c hai hm ( )p x v ( )q x u gii tch ti 0x = .
Khi tm c hai s m 1r v 2r ( gi s l s thc v r1 r2) l nghim ca phng
trnh xc nh
0 0( ) ( 1) 0 = + + =r r r p r q (2)
+ Lun tn ti mt chui nghim Frobenius 1r nny x a x= tng ng vi 1; ( 0)>r x .+ Nu *1 2 + = r r k : tn ti thm chui nghim Frobenius th hai
2r n
ny x b x= .
Cu hi:Cc trng hp khc liu c tn ti nghim chui Frobenius hay khng?
a. Trng hp khng cha logarit vir1 = r2 + N
Th chui lu tha : ( ) = nnp x p x ; ( ) = nnq x q x v chui Frobenius:
0 0
( ) r n n r n n
n n
y x x c x c x
+
= =
= = , vi 0 0c (3)
vo phng trnh vi phn dng2 ( ) ( ) 0x y xp x y q x y + + = (4)
Qua phng php ng nht h s ta thy:chuiFrobenius l nghim ca phng trnh(4), nusm r v h s 0 1 1, ,..., ,n nc c c c tho mn phng trnh
0 1 1( ) ( ; , ,..., ) 0n n nr n c L r c c c + + = . (9)
y l cng thc truy hi can
c theo cc s hng 0 1 1, ,..., nc c c .
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
2/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 240 -
Gi s rng 1 2r r N= + vi N l s nguyn dng, 1 2r r> :
+ Khi h s 1( ) 0, 1r n n +
+ Khi 0 1 1, ,..., nc c c c xc nh, ta c th gii c phng trnh (9) vi nc v tip tc
tnh ton cc h s trong nghim dng chui Frobenius tng ng vi s m 1r.
+ Tuy nhin khng phi lc no cng tn ti nghim dng chui Frobenius tng ng vi
s m nh hn 2r .
V d 1. Xt phng trnhx2y" + (6x + x2)y' + xy = 0. (11)
+ yp0 = 6v q0 = 0, nn phng trnh xc nh l2( ) ( 1) 6 5 0r r r r r r = + = + = (12)
vi nghim 1 0r = v 2 1 25 5r r r N = = = .
+ Ta th chui Frobenius: n rny c x+= vo (11) nhn c:
1 1
0 0 0 0
( )( 1) 6 ( ) ( ) 0
+ + + + + +
= = = =
+ + + + + + + = n r n r n r n r n n n nn n n n
n r n r c x n r c x n r c x c x .
21
0 1
( ) 5( ) ( ) 0
+ +
= =
+ + + + + = n r n r
n n
n n
n r n r c x n r c x .
+ S hng tng ng vi 0n = cho phng trnh xc nh trong (12), vi 1n ta c2
1( ) 5( ) ( ) 0n nn r n r c n r c + + + + + = (13)
Ch rng h s ca cn l (r + n).+ y: 1 2 2 5r r N r = + = + . Vi 2 5r = , phng trnh (13) trthnh
1( 5) ( 5) 0 + =n nn n c n c (14)
- Nu 5n , ta c th gii phng trnh ny thu c cng thc truy hi
1 , 5nnc
c nn
= (15)
Suy ra : c1 = -c0,01
2 ,2 2
ccc = =
023 ,3 6
ccc = = v 3 04 ,4 24
c cc = = (16)
- Vi 5n = , phng trnh (14) cho ta 50. 0 0c + = nn 5c l hng s th hai tu chn,vn s dng cng thc truy hi trong (15) ta nhn c:
56 ,6
cc = 6 57 ,7 6.7
c cc = = 7 58 ,8 6.7.8
c cc = = ...... (17)
+ Khi chng ta kt hp kt qu (16) v (17), ta c5
0
2 3 4 6 7 85 5 5
0 51 ...2 6 24 6 6.7 6.7.8
n
n
n
y x c x
x x x x x xc x x c x x
=
=
= + + + + +
vi hai hng s tu 0c v 5c .
+ Do chng ta tm c hai nghim chui Frobenius ca p/t (11)2 3 4
51 ( ) 1 2 6 24
x x xy x x x
= + +
v
.
21 1
( 1) ( 1)( ) 1 1 120 .
6.7....( 5) ( 5)!
n n n n
n n
x xy x
n n
= =
= + = +
+ +
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
3/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 241 -
V d 2. Cho phng trnh2 2( 8) 0x y xy x y + = (18)
Kim tra xem phng trnh c hay khng hai nghim dng chui Frobenius LTT.
Gii. + Ta cp0 = -1 v q0 = -8, nn phng trnh xc nh l2( ) ( 1) 8 2 8 0r r r r r r = = =
c hai nghim l r1 = 4 v r2 = -2 c hiu lN = 6.+ Th n rny c x
+= vo phng trnh (18) ta c
2
0 0 0 0
( )( 1) ( ) 8 0.n r n r n r n r n n n nn n n n
n r n r c x n r c x c x c x
+ + + + +
= = = =
+ + + + =
22
0 0
( ) 2( ) 8 0.n r n r n nn n
n r n r c x c x
+ +
= =
+ + + =
+ H s 1rx + cho ta 2 1) 2( ) 8 0n r n r c + + = , suy ra 1 0c = .
+ Vi n 2 ta c phng trnh2
2( ) 2( ) 8 0.n nn r n r c c + + + = (19)
+ Xt nghim nhr = r2 = -2. Khi phng trnh (19) c th vit di dngn(n - 6)cn + cn-2 = 0 (20)
vi n 2. Vi n 6ta c th gii ra cng thc truy hi nh sau
2
( 6)n
n
cc
n n
=
vi n 2, n 6 (21)
+ Bi v c1 = 0, cng thc (vi 0 0c ) ny cho ta
02 ,8
cc = c3 = 0,
024 ,8 64
ccc = = v c5 = 0.
+ Khi phng trnh (20) vi n = 6trthnh
060. 064
cc + = .
+ V c0 0 do khng c cch chn c6 tho mn phng trnh. Nn khng c nghimdng chui Frobenius tng ng vi nghim nh r2 = -2.
+ tm nghim n dng chui Frobenius tng ng vi nghim ln r1 = 4, ta th r = 4vo phng trnh (19) thu c cng thc truy hi
2
( 6)n
n
c
c n n
= + vi n
2, (22)
t ta c: 0 02 2( 1) ( 1) 6
,2.4...(2 )8.10...(2 6) 2 !( 3)!
n n
n n
c cc
n n n n
= =
+ +
+ Vy nghim chui Frobenius ca phng trnh (18):2
41 2
1
( 1)( ) 1 6
2 !( 3)!
n n
nn
xy x x
n n
=
= +
+ .
Ch : Khi ch c mt nghim 1( )y x dng chui Frobenius ca PTVPTT thun nhtcp hai tn ti, ta s dng phng php h bc tm nghim th hai c lp tuyn tnh.
M t phng php h bc: Xt PTVPTT cp hai:( ) ( ) 0y P x y Q x y + + = (23)
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
4/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 242 -
trn khong mIm trn khong P v Q l cc hm lin tc.+ Gi s ta bit mt nghimy1 ca phng trnh (23). Ta s tmy2 sao cho cng vi y1
to thnh h nghim LTT.
+ Xt thng : 2
1
( )( )
( )
y xv x
y x= (24)
+ Nu ta bit v(x), thy2 s tm c bng cng thcy2(x) = v(x)y1(x) (25)
+ Ta bt u bng php th biu thc (25) vo phng trnh (23), vi
2 1 1y vy v y = + v 2 1 1 12y vy v y v y = + +
ta c
1 1 1 1 1 12 0vy v y v y P vy v y Qvy + + + + + =
+ Sp xp li ta c
1 1 1 1 1 12 0 + + + + + = v y Py Qy v y v y Pv y
+ Doy1 l nghim ca phng trnh (23) nn ta c phng trnh:
1 1 12 0 + + =v y vy Pv y (26)+ t v = u vi g/thity1(x) khng trit tiu trn I, khi phng trnh (26) trthnh
1
1
2 ( ) 0
+ + =
yu P x u
y(27)
+ Gii (27) ta nhn c:
( )2
21 1
exp - ( ).= = +
P x dxyv C dx K
y y
+ Chn C = 1 v K= 0, ta c
( )2 1 2
1
exp - P(x)dx.= y y dxy (28)
+ Hm s m khng trit tiu, y2(x) khng l bi s cay1(x), nny1 vy2 l hai nghimc lp tuyn tnh.
b. Trng hp logarithmic
By gita s nghin cu cng thc tng qut nghim th hai ca phng trnh
2
( ) ( )0,
p x q xy y y
x x
+ + = (1)
vi gi thit 1 2 + = r r N .
Gi s c nghim th nht dng chui Frobenius
11
0
( ) r nnn
y x x a x
=
= , (a0 0) (29)
vix > 0 tng ng vi s m ln r1.
t 2( ) ( )
( ) , ( )= =p x q x
P x Q xx x
, khi ta vit phng trnh (1) di dng
0y Py Qy + + = . (23) V phng trnh xc nh c hai nghim r1 v nghim r2 = r1 N, nn:
2 0 0 1 1
2 21 1 1
( 1) ( )( )( 2 ) ( ) 0
r p r q r r r r N
r N r r r r N
+ + = +
= + + =
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
5/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 243 -
suy ra: p0 1 = N 2r1 , tc l:- p0 2r1 = -1 N (30)
Ta vit2
0 1 2 01 2
...( ) ...
p p x p x pP x p p x
x x
+ + += = + + +
th ta c
( ) 0 1 2exp - ( ) exp - ... = + + +
p
P x dx p p x dxx
0
20 1 2
21 2
1exp - ln ...
2
1exp ... ,
2
=
=
p
p x p x p x
x p x p x
nn
( ) ( )...1)(exp 2210 +++= xAxAxdxxPp (31)
Ta th (29) v (31) vo cng thc (28); vi la chn a0
= 1 trong (29), suy ra:
( )( )
....1
...122
212
221
121
0
+++
+++=
dxxaxax
xAxAxyy
r
p
Khai trin mu s v n gin, ta c
( )( )
( )
0 12 21 2
2 1 21 2
1 21 1 2
1 ....
1 ...
1 ... .
+ + +=
+ + +
= + + +
p r
N
x A x A xy y dx
B x B x
y x C x C x dx
(32)
Trng hp 1:S m bng nhau (r1 = r2 tc N=0),
ViN = 0 cng thc (32) trthnh
( )
( )
( )
1
1
22 1 1 2
21 1 1 2
21 1 1 2
2 31 0 1 2
1/ ...
1ln
2
1ln 1
2
ln
r
r
y y x C C x dx
y x y C x C x
y x x a x C x C x
y x x b x b x b x
= + + +
= + + +
= + + + + +
= + + + +
Nh vy trong trng hp s m bng nhau, dng tng qut ca y2 l
112 1
0
( ) ( ) ln
+
=
= + r nnn
y x y x x x b x . (33)
Trng hp 2: r1 = r2 +N (vi N > 0)
Lc ny (32) trthnh
( )1 22 1 1 21 .. ....N N
Ny y x C x C x C x dx = + + + + +
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
6/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 244 -
2
11 1
11
1 1
1
1 0
1...
ln ( ....)1
1
ln ....1
N
N N
NN
N
r N n N
N nn
C Cy dx
x x x
C xxC y x y
N N
C x
C y x x a x x N N
+
+
+
=
= + + +
= + + + +
= + + + +
nn
2 10
( ) ( ) ln
=
= + Nr nN nn
y x C y x x x b x (34)
trong b0 = -a0/N.
NNH L 1.Trng hp ngoi l
Gi s rngx = 0 l mt im k d chnh quy ca phng trnh0)()(2 =++ yxqyxxpyx . (4)
Cho > 0 l gi tr nh nht ca bn knh hi t ca chui ly tha
=
=0
)(n
n
nxpxp v
=
=0
)(n
n
nxqxq .
Gi r1 v r2 l hai nghim, vi r1 r2 ca phng trnh xc nh0)1( 00 =++ qrprr .
(a) Nu r1 = r2, th phng trnh (4) c hai nghimy1 vy2 dng
=
=0
11)(
n
n
n
rxaxxy vi a0 0 (35a)
v
=
++=0
112
1ln)()(n
n
n
rxbxxxyxy . (35b)
(b) Nu 1 2 + = r r N , th phng trnh (4) c hai nghimy1 vy2 c dng
=
=0
11)(
n
n
n
rxaxxy vi a0 0 (36a)
v
22 1 0
0
( ) ( ) ln ; 0
=
= + r nnn
y x Cy x x x b x b . (36b)
V d 3. Chng ta s minh ha cho trng hp r1= r2 bng cch suy ra nghim th hai caphng trnh Bessel bc khng,2 2 0x y xy x y + + = (37)
+ Vi r1= r2 = 0. ta tm c nghim th nht ca phng trnh l
=
==
022
2
01 )!(2
)1()()(
nn
nn
n
xxJxy (38)
+ Theo phng trnh (35b) nghim th hai ca phng trnh c dng
2 11
( ) ( )ln nn
n
y x y x x b x
=
= + (39)
+ Tm cc h sn
b : o hm cay2 ta c
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
7/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 245 -
112 1
1
( ) ( ) ln nn
n
yy x y x x nb x
x
=
= + +
v
21 12 1 2
2
2( ) ( ) ln ( 1) n
n
n
y yy x y x x n n b x
x x
=
= + +
Ta th vo phng trnh (37) v s dng tnh chtJ0(x) cng tha mn phng trnh ny nnta thu c:2 2
2 2 2
2 21 1 1 1
2
2 1 1
0
ln 2
( 1) ,n n nn n n
n n n
x y xy x y
x y xy x y x xy
n n b x nb x b x
+
= = =
= + +
= + + + +
+ + +
t ta c:
.)(2)!(2
2)1(20
32
222
21
122
2
=
=
++++
=n
n
nn
nn
nn
xbbnxbxbn
nx(40)
+ Do: n2bn + bn-2 = 0 nu n l s l, nn tt c cc h s c ch s l trongy2u trit tiu.+ H s vi ch s chn trong phng trnh (40): vi n 2, tha mn cng thc truy hi
222222
)!(2
2)1.(2)2(
n
nbbn
n
n
nn
=+ (42)
+ Xt php th:
222
1
2 )!(2
)1(
n
cb
n
n
n
n
+= (43)
v hy vng tim c cng thc truy hi cho c2nn gin hn b2n.+ Ta chn (-1)n+1 thay v (-1)n , v b2 = 1/4 > 0 nn vi n = 1 trong (43) ta c c2 = 1.+ Th (43) vo (42) ta c
12 2 2 2
2 2 22 2 2 2 2 2 2
( 1) ( 1) ( 2)( 2) 2 1(2 )
2 ( !) 2 (( 1)!) 2 ( !)
+
+ = = +
n n n
n nn nn n n
c c nn c c
n n n n,
+ Do : nn Hn
c =+++++=1
....4
1
3
1
2
112 (44)
trong ta nh nghaHn l tng ring thn ca chui iu ha )/1( n .+ Ch rng h s ca cc ch s l l bng 0, ta th (43) v (44) vo (39) thu c
nghim th hai1 2
2 0 2 21
2 4 6
0
( 1)( ) ( ) ln
2 ( !)3 11
( ) ln ...4 128 13824
+
=
= +
= + +
n n
n
nn
H xy x J x x
n
x x xJ x x
(45)
ca phng trnh Bessel bc khng.+ Chui ly tha trong (45) hi t vi mi x. Ta thng cng thc:
;2
)2ln(2
)( 210 yyxY
+=
tc l,
;)!(2
)1()(
2ln
2)( 22
21
00
+
+=
+
n
xHxJ
xxY
n
n
n
n
(46)
trong c k hiu l hng sEuler: lim( ln ) 0.57722n
nH n
= .
Hm Y0(x) c gi l Hms Bessel bc khng loi hai.
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
8/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 246 -
V d 4. Nh mt phng php khc ca php th, ta minh ha trng hp r1 r2 = Nbngcch dng k thut rt gn bc thu c nghim th hai ca phng trnh Bessel bc mt,
0)1( 22 =++ yxyxyx (48)+ Phng trnh xc nh tng ng c nghim l r1 = 1 v r2 = -1.+ Ta bit: mt nghim ca phng trnh (48) l
...18432384162)!1(!2
)1(
2)()(
753
02
2
11 ++=+
==
=
xxxx
nn
xx
xJxyn
n
nn
(49)+ Vi P(x) = 1/x t (48), s h bc cng thc truy hi ca (28) cho ta
2 1 21
1 3 52
1
1
( ...)2 16 384
y y dxxy
y dxx x x
x
=
=
+
1 2 43 2
1 2 4 63
2 4 6
1 3
3
1 3
2 4
1 1 2
4
(1 ...)8 192
14
5(1 ...)
4 192 4608
1 74 1 ...
4 192 4608
1 1 7 194 ...
4 192 4609
1 7 19ln 4 ... .2 384 18432
=
+
=
+ +
= + + + +
= + + + +
= + + + +
y dxx x
x
y dxx x x
x
x x xy dx
x
x xy dx
x x
x xy x yx
Do 3 5
2 1
1 11( ) ( ) ln ...
8 32 4608
x x xy x y x x
x= + + + (50)
Ch rng k thut h bc d thy mt vi s hng u ca chui, nhng khng d tmra mt cng thc truy hi c th xc nh c s hng tng qut ca chui.
2. Phng trnh Bessel
Xt mt s trng hp ca phng trnh Bessel bc p 0,0)( 222 =++ ypxyxyx (1)
Nghim ca n c gi lHm Bessel bc p.Phng trnh xc nh ca (1) l r2 p2 = 0, p/t xc nh c hai nghim l r1 = p, v r2 = -p.Nu chng ta th += rmmxcy vo phng trnh (1), ta tm s hng sao cho c1 = 0 v
2 22( ) 0; 2 + + = m mm r p c c m . (2)
a. Trng hpr = p > 0
+ Nu ta r = p v th phng trnh (2) cho ta cng thc truy hi
2 ; : .(2 )
= =+
m
m m m
aa a c
m p m(3)
+ Bi v a1 = 0, suy ra am = 0 cho mi m nhn gi tr l.+ Vi cc s hng chn: cng thc tng qut l
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
9/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 247 -
))...(2)(1(!2
)1(2
02
mpppm
aa
m
m
m+++
=
nn vi nghim ln r = p ta c nghim
=
+
+++
=
02
2
01 ))...(2)(1(!2
)1()(
mm
pmm
mpppm
xaxy (4)
+ Nup = 0y l l mt nghim dng chui Frobenius;+ Vi a0 = 1 ta c hmJ0(x) m ta bit.
b. Trng hpr = -p < 0 :
Xt: r = -p , phng trnh (2) c dng
2( 2 ) 0; : + = =m m m mm m p b b b c (5)
vi m 2 cn b1 = 0.+ Nup l s nguyn dng hoc l mt s nguyn dng l l bi ca s c cc kh nng
sau:- Khi m = 2p, phng trnh (5) l 0.bm + bm-2 = 0; do nu bm-2 0, th khng c gi tr
no ca bm c th tha mn phng trnh.- Nup l s nguyn dng bi l ca : Gi s rngp = k/2 trong kl s nguyndng l, khi ch cn chn bm = 0 cho mi gi tr l ca m v ta c:
2( ) 0; + =k kk k k b b
v phng trnh ny tho mn v bk= bk-2 = 0.+ T nup khng l s nguyn dng, c th ly bm = 0 vi m l s l v xc nh h s ca
ca cc ch s chn theo b0 bng cng thc truy hi
)2(2
pmm
bb mm
= vi m 2 (6)
+ So snh (6) v (3), ta thy (6) s cho kt qu tng t nh (4):
=
+++=
02
2
02 ))...(2)(1(!2)1()(
mm
pmm
mpppmxbxy . (7)
Cc chui trong (4) v (7) hi t vi mix > 0 vx = 0 l mt im k d chnh quy caphng trnh Bessel.
c. Hm Gamma
+ Xt Hm gamma(x), c nh ngha vix > 0 bi cng thc
=0
1)( dttex xt (8)
+ Nhn thy tch phn suy rng hi t vi mix > 0. rng
00
(1) lim 1b
t t
be dt e
= = = (9)
+ p dng tch phn tng phn hai v vi u = tx v dv = e-tdt:
1 1
00 0 0
( 1) lim lim limb b b
bt x t x t x t x
b b bx e t dt e t xe t dt x e t dt
+ = = + =
tc l,(x + 1) = x(x). (10)
+ Kt hp (9) v phng trnh (10) th ta c(2) = 1.(1)=1!, (3) = 1.2.(2)=2!, (4) = 3.(3)=3!,
+ Tng qut ha ta c : (n + 1) = n!, vi n 0 v l s nguyn. (11)+ Mt gi trc bit quan trng ca hm gamma l
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
10/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 248 -
===
00
2/1 22)2/1( duedtte ut (12)
+ Nu -1 < x < 0, th
x
xx
)1()(
+= ;
v phi ca ca phng trnh c xc nh v 0 < x + 1 < 1. Cng thc tng t c thc sdng mrng cho nh ngha ca hm (x) trn khong m( -2, -1), th i vi khong m(-3, -2) ta cng lm tng t, v c nh vy. th ca hm gamma c ch ra trong Hnh3.5.1.
Hnh 3.5.1. th ca hm Gamma mrng.
d. Hm Bessel loi mt
+ Xt:
=
+
+++
=
02
2
01 ))...(2)(1(!2
)1()(
mm
pmm
mpppm
xaxy (4)
+ Nu ta chn a0 = 1/[2p(p +1)] vip > 0, v ch rng
(p + m + 1) = (p + m)(p + m 1)(p + 2)(p + 1) (p + 1)
khi Hm Bessel loi mt bcp rt ngn gn vi trgip ca hm gamma nh sau:
=
+
++=
0
2
2)1(! )1()( m
pmm
p xmpm
xJ (13)
+ Nup > 0 khng l s nguyn: xt
=
+++
=
02
2
02 ))...(2)(1(!2
)1()(
mm
pmm
mpppm
xbxy
v chn b0 = 1/[2-p(- p +1)] ta sc:
=
++
=
0
2
2)1(!
)1()(
m
pmm
p
x
mpmxJ (14)
ca phng trnh Bessel bc p. Nup khng l s nguyn, ta c nghim tng qut)()()( 21 xJcxJcxy pp += (15)
vi x > 0;xp
phi c thay th bng |x|p
trong phng trnh (13) n phng trnh (15) cc nghim ng vix < 0.+ Nup = n l s nguyn khng m, th phng trnh (13) cho ta
2
0
( 1)( )
!( )! 2
+
=
=
+
m nm
n
m
xJ x
m m n(16)
i vi phng trnh Bessel loi 1 vi bc nguyn. Do 2 2 4 6
0 2 2 2 2 2 2 2 20
( 1)( ) 1 ....
2 ( !) 2 2 4 2 4 6
=
= = + +
m m
mm
x x x xJ x
m(17)
v3 52 1
1 2 10
( 1) 1 1
( ) ....2 ( !)( 1)! 2 2! 2 2!3! 2
+
+=
= = + +
m m
mm
x x x x
J x m m (18)
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
11/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 249 -
th caJ0(x) vJ1(x)c ch ra trong Hnh 3.5.2. , khng im ca hmJ0(x) vJ1(x)l an xen nhau.
+ Vi n ln:- Khng im thn caJ0(x) xp x l: (n 1/4) ,- Khng im th n caJ1(x) xp x l (n + 1/4) .- Do khong gia khng im lin tip caJ0(x) hocJ1(x) l xp x tng t
cosx v sinx.
Hnh 3.5.2. th ca Hm Bessel J0(x) v J1(x)
Lu rngJp(x) l hm s cbn nu bc ca n l mt na ca mt s nguyn, V d
xx
xJ sin2)(2/1
= v xx
xJ cos2)(2/1
=
e. Hm Bessel loi hai
Hm s:221
20 0
( 1) ( )2 1 2 ( 1)! 1( ) ln ( )
2 ! !( )! 2
n mmn mnn m n
n n n mm m
H Hx n m xY x J x
m x m m n
+ +
= =
+ = +
+ (20)
c gi l hm Bessel loi hai vi bc nguyn n 0.
Nghim tng qut ca phng trnh Bessel c bc nguyn n l: )()()( 21 xYcxJcxy nn += f. Hm Bessel ng nht
Hm Bessel l tng t nh hm lng gic, chng u tho mn phn ln nhng tin ch phbin, c bit trong php tnh tch phn lin quan n Hm Bessel. Vi phn ca
=
+
++
=
0
2
2)1(!
)1()(
m
pmm
p
x
mpmxJ , (13)
vi p l s nguyn khng m cho ta: [ ] )()( 1 xJxxJxdx
dp
p
p
p
= . (22)
+ Tng t ta c
[ ] )()( 1 xJxxJxdx
dp
p
p
p
+
= . (23)
+ T ta c: )()()( 1 xJx
pxJxJ ppp = , (24)
v : )()()( 1 xJxJx
pxJ ppp += .
+Ta c th biu din hm Bessel bc cao hn thng qua hm Bessel bc thp hn:
)()(2
)( 11 xJxJx
pxJ ppp + = , (26)
+ V c th biu din hm Bessel bc l s m ln thng qua hm Bessel bc l s m nhhn
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
12/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 250 -
)()(2
)( 11 xJxJx
pxJ ppp + = (27)
Ch : khng khi no c hm Bessel c bc l s nguyn m xut hin. Ni chung, chngtn ti vi mi gi trp khng l nguyn.
V d 1. + Vi p = 0 phng trnh [ ] )()( 1 xJxxJxdxd
pppp = cho ta
+= CxxJdxxxJ )()( 10
+ Tng t, vi p = 0, phng trnh [ ] )()( 1 xJxxJxdx
dp
p
p
p
+ = cho ta
+= CxJdxxJ )()( 01 .
V d 2. Trc tin s dng p = 2 v sau s dng p = 1 trong phng trnh
)()(2
)( 11 xJxJx
pxJ ppp + = , ta c
),()()(24
)()(4
)( 101123 xJxJxJxx
xJxJx
xJ
==
sao cho
)(18
)(4
)( 1203 xJx
xJx
xJ
+= .
+Tng t, mi hm Bessel c bc l s nguyn dng u biu din thng qua J0(x) v J1(x).
V d 3. tnh c vi phnxJ2(x),u tin ta ch rng
CxJxdxxJx += )()( 11
21
theo phng trnh [ ] )()( 1 xJxxJxdx
dp
p
p
p
+ = vip = 1.
+ Do ta vit
= dxxJxxdxxxJ ))(()( 2
122
V tch phn tng phn hai v viu = x2 , dv = x-1J2(x)dx
du = 2xdx v v = -x-1J1(x)
ta c
( ) ( ) ( )2 1 1 1 0( ) 2 ( ) 2= + = + xJ x dx xJ x J x dx xJ x J x C.
3. Phng trnh tham s Bessel
Phng trnh tham s Bessel c bc n l0)( 2222 =++ ynxyxyx , (28)
trong l tham s dng.+ Php tht = x vo phng trnh (28) bin phng trnh (28) thnh phng trnh Bessel
22 2 2
2( ) 0
d y dyt t t n y
dt dt + + = (29)
vi nghim tng quty(t) = c1Jn(t) + c2Yn(t).
+ Do nghim tng qut ca phng trnh (28) ly(x) = c1Jn(x) + c2Yn(x) (30) By gita xt bi ton gi tr ring
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
13/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 251 -
( )
2 2 2( ) 0, [0, ]
0
+ + =
=
x y xy x n x L
y L(31)
Ta tm > 0 sao cho tn ti mt nghim khng tm thng ca (31) v n lin tc trn [0, L].
+ Nu chng ta vit = 2, th phng trnh vi phn (31) l phng trnh vi phn (28), nnnghim tng qut ca phng trnh c cho bi :
+ S lin tc cay(x) i hi c2 = 0. Do y(x) = c1Jn(x).+ iu kin biny(L) = 0 suy raz = L phi l mt nghim dng ca phng trnh
Jn(z) = 0. (32)+ Gi tr ring thkca bi ton trong (31) l
2
22 )()(
L
nkkk
== (33)
+ Hm ring tng ng l
= x
LJxy nknk
)( . (34)
4. Cc ng dng ca hm Bessel
Ta bit rng: nghim ca rt nhiu phng trnh vi phn tuyn tnh bc hai khc c thbiu din thnh hm Bessel.
Chng hn, xt phng trnh Bessel bcp c dng
0)( 222
22 =++ wpz
dz
dwz
dz
wdz , (1)
v php th, = =w x y z kx (2)
Sau bin i thng thng v dng0)()21( 2222222 =+++ yxkpyxyx ,
tc l,0)(2 =+++ yCxByAxyx q , (3)
trong A = 1 - 2, B = 2 2p2, C =2k2 v q = 2. (4)
+ Tc l:
q
BAp
q
Ck
qA 4)1(,
2,
2,
2
1 2 ===
= (5)
+ Gi s rng cn bc hai trong (5) l s thc, t nghim tng qut ca (3) l)()()( kxwxzwxxy == ,
trong )()()( 21 zYczJczw pp +=
l nghim tng qut ca phng trnh Bessel trong (1).
NNH L 1.Nghim theo hm BesselNu C > 0, q 0, v (1 - A)24B th nghim tng qut ( vix > 0) ca phng trnh (3) l:
1 2( ) ( ) ( )p py x x c J kx c J kx
= + (6)
Trong ,, kvpc cho bi phng trnh (5). Nup l s nguyn, thJ-pc thay thcho Yp.
V d 1. Gii phng trnh0)3(84 42 =++ yxyxyx (7)
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
14/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
- 252 -
Gii. + Ta vit li (7) di dng
2 41 32 ( ) 04 4
x y xy x y + + =
+ V ta thyA = 2, B = -3/4, C = 1/4, v q = 4.+ Do phng trnh (5) cho ta = -1/2,= 2, k = 1/4 v p = 1/2.+ Vy nghim tng qut trong (6) ca (7) l
1/ 2 2 21 1/ 2 2 1/ 2
1 1( ) ( ) ( )4 4
y x x c J x c J x
= +
+ Ta nhli rng:
( ) zz
zJ sin2
2/1
= v ( ) zz
zJ cos2
2/1
= ,
+ Do nghim tng qut ca phng trnh (7) c thc vit di dng
.4
sin4
cos)(22
2/3
+=
xB
xAxxy
V d 2. Gii phng trnh Airy09 =+ xyy (8)
Gii. + u tin ta vit li phng trnh di dng09 32 =+ yxyx .
+ y l mt trng hp c bit ca phng trnh (3) viA = B = 0, C = 9, v q = 3. Ttheo phng trnh (5) ta c = 1/2 , = 3/2 , k = 2 vp = 1/3 . Do nghim tng qut caphng trnh (8) l
1/ 2 3/ 2 3/ 21 1/3 2 1/3( ) (2 ) (2 )y x x c J x c J x = + .
Scong ca ct thng ng
+ Xt mt ct thng ng khng thay i s b on di sc nng ca chnh n.+ Chng ta lyx = 0 ti im t do trn nh ca ct vx = L > 0 ti im y ca n.+ Gi sim y c gn cnh trn mt phng; xem Hnh 3.6.1
Hnh 3.6.1. Ct cong
+ C ngha l gc lch ca ct ti imx l (x).
+ T l thuyt v sn hi ta c: 02
2
=+
xgdx
dEI , (9)
trong El sut Young ca cht lm nn ct,Il momen qun tnh ca mt ct ngang, l mt
tuyn tnh ca ct v g l gia tc trng trng.+ iu kin bin l:
(0) = 0, (L) = 0 (10)
7/31/2019 Phuong Trinh Bessel
15/15
Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th
+ Vi
EI
g == 2 , (11)
ta c bi ton gi tr ring02 =+ x ; (0) = 0, (L) = 0 (12)
+ Ct ch b on ch khi phng trnh (12) c mt nghim khng tm thng, nu khng ct
s trv trng thi c ca n khng b lch khi mt thng ng.+ Phng trnh vi phn (12) l phng trnh Ariy viA = B = 0, C = 2v q = 3.
+ Theo (5) ta c = 1/2 ,= 3/2,2
3k = vp = 1/3, nn nghim tng qut l:
1/ 2 3/ 2 3/ 21 1/3 2 1/3
2 2( )
3 3x x c J x c J x
= +
(13)
+ Ta thp = 1/3 vo
=
+
++
=
0
2
2)1(!
)1()(
m
pmm
p
x
mpmxJ ,
v sau n gin ha ta c
+
+
+
= ...
18061
)3/2(
3...
50412)3/4(3)(
6432
3/1
3/12
7442
3/1
3/11 xxcxxx
cx
+ Tiu kin im cui (x) = 0 suy ra c1 = 0, nn
1/ 2 3/ 22 1/3
2( )
3x x c J x
=
. (14)
+ / kin (L) = 0 cho ta
3/ 21/ 3
20
3J L
=
. (15)
+ Do ct s on ch khi 223
z L= l nghim ca phng trnhJ-1/3 = 0. th ca
+
=
=
1
2
23/1
3/1)13.(5.2!2
3)1(1
)3/2(
)2/()(
mm
mmm
mm
zzzJ (16)
c ch ra trong Hnh 3.6.2, ta thy rng khng im nh nht dngz1 l nh hn 2.
Bi tp v nh: Cc bi tp lTr332n 335; 344n 347; 352, 353c trc cc Mc: 4.1, 4.2 v 4.3 chuNn b choBi s5A(9)