Phuong Trinh Bessel

Embed Size (px)

Citation preview

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    1/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 239 -

    Bi s 4B(8)

    PHNG PHP FROBENIUS.

    PHNG TRNH BESSEL. NG DNG CA HM BESSEL

    1. Phng php ca Frobenius: Cc trng hp ngoi l

    Nhc li:

    nh ngha:Mt chui v hn dang

    1 20 1 2

    0 0

    ( ) ...r n n r r r r n nn n

    y x x c x c x c x c x c x

    + + +

    = =

    = = = + + +

    c gi l chui Frobenius

    Xt phng trnh h s hng sng chiu (c im k d chnh quy 0x = )2

    ( ) ( ) 0 + + =x y xp x y q x y (10)

    Phng trnh xc nh: 0 0( 1) 0r r p r q + + = y 0 0(0), (0)= =p p q q (16

    Nu chui Frobenius r nny x c x= l nghim ca phng trnh vi phn (10), ths mrphi l mt nghim ca phng trnh xc nh (16).

    Xt phng trnh vi phn tuyn tnh bc hai c 0x = l mt im k d chnh quy

    2

    ( ) ( )0

    p x q xy y y

    x x + + = (1)

    tc l khi c hai hm ( )p x v ( )q x u gii tch ti 0x = .

    Khi tm c hai s m 1r v 2r ( gi s l s thc v r1 r2) l nghim ca phng

    trnh xc nh

    0 0( ) ( 1) 0 = + + =r r r p r q (2)

    + Lun tn ti mt chui nghim Frobenius 1r nny x a x= tng ng vi 1; ( 0)>r x .+ Nu *1 2 + = r r k : tn ti thm chui nghim Frobenius th hai

    2r n

    ny x b x= .

    Cu hi:Cc trng hp khc liu c tn ti nghim chui Frobenius hay khng?

    a. Trng hp khng cha logarit vir1 = r2 + N

    Th chui lu tha : ( ) = nnp x p x ; ( ) = nnq x q x v chui Frobenius:

    0 0

    ( ) r n n r n n

    n n

    y x x c x c x

    +

    = =

    = = , vi 0 0c (3)

    vo phng trnh vi phn dng2 ( ) ( ) 0x y xp x y q x y + + = (4)

    Qua phng php ng nht h s ta thy:chuiFrobenius l nghim ca phng trnh(4), nusm r v h s 0 1 1, ,..., ,n nc c c c tho mn phng trnh

    0 1 1( ) ( ; , ,..., ) 0n n nr n c L r c c c + + = . (9)

    y l cng thc truy hi can

    c theo cc s hng 0 1 1, ,..., nc c c .

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    2/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 240 -

    Gi s rng 1 2r r N= + vi N l s nguyn dng, 1 2r r> :

    + Khi h s 1( ) 0, 1r n n +

    + Khi 0 1 1, ,..., nc c c c xc nh, ta c th gii c phng trnh (9) vi nc v tip tc

    tnh ton cc h s trong nghim dng chui Frobenius tng ng vi s m 1r.

    + Tuy nhin khng phi lc no cng tn ti nghim dng chui Frobenius tng ng vi

    s m nh hn 2r .

    V d 1. Xt phng trnhx2y" + (6x + x2)y' + xy = 0. (11)

    + yp0 = 6v q0 = 0, nn phng trnh xc nh l2( ) ( 1) 6 5 0r r r r r r = + = + = (12)

    vi nghim 1 0r = v 2 1 25 5r r r N = = = .

    + Ta th chui Frobenius: n rny c x+= vo (11) nhn c:

    1 1

    0 0 0 0

    ( )( 1) 6 ( ) ( ) 0

    + + + + + +

    = = = =

    + + + + + + + = n r n r n r n r n n n nn n n n

    n r n r c x n r c x n r c x c x .

    21

    0 1

    ( ) 5( ) ( ) 0

    + +

    = =

    + + + + + = n r n r

    n n

    n n

    n r n r c x n r c x .

    + S hng tng ng vi 0n = cho phng trnh xc nh trong (12), vi 1n ta c2

    1( ) 5( ) ( ) 0n nn r n r c n r c + + + + + = (13)

    Ch rng h s ca cn l (r + n).+ y: 1 2 2 5r r N r = + = + . Vi 2 5r = , phng trnh (13) trthnh

    1( 5) ( 5) 0 + =n nn n c n c (14)

    - Nu 5n , ta c th gii phng trnh ny thu c cng thc truy hi

    1 , 5nnc

    c nn

    = (15)

    Suy ra : c1 = -c0,01

    2 ,2 2

    ccc = =

    023 ,3 6

    ccc = = v 3 04 ,4 24

    c cc = = (16)

    - Vi 5n = , phng trnh (14) cho ta 50. 0 0c + = nn 5c l hng s th hai tu chn,vn s dng cng thc truy hi trong (15) ta nhn c:

    56 ,6

    cc = 6 57 ,7 6.7

    c cc = = 7 58 ,8 6.7.8

    c cc = = ...... (17)

    + Khi chng ta kt hp kt qu (16) v (17), ta c5

    0

    2 3 4 6 7 85 5 5

    0 51 ...2 6 24 6 6.7 6.7.8

    n

    n

    n

    y x c x

    x x x x x xc x x c x x

    =

    =

    = + + + + +

    vi hai hng s tu 0c v 5c .

    + Do chng ta tm c hai nghim chui Frobenius ca p/t (11)2 3 4

    51 ( ) 1 2 6 24

    x x xy x x x

    = + +

    v

    .

    21 1

    ( 1) ( 1)( ) 1 1 120 .

    6.7....( 5) ( 5)!

    n n n n

    n n

    x xy x

    n n

    = =

    = + = +

    + +

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    3/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 241 -

    V d 2. Cho phng trnh2 2( 8) 0x y xy x y + = (18)

    Kim tra xem phng trnh c hay khng hai nghim dng chui Frobenius LTT.

    Gii. + Ta cp0 = -1 v q0 = -8, nn phng trnh xc nh l2( ) ( 1) 8 2 8 0r r r r r r = = =

    c hai nghim l r1 = 4 v r2 = -2 c hiu lN = 6.+ Th n rny c x

    += vo phng trnh (18) ta c

    2

    0 0 0 0

    ( )( 1) ( ) 8 0.n r n r n r n r n n n nn n n n

    n r n r c x n r c x c x c x

    + + + + +

    = = = =

    + + + + =

    22

    0 0

    ( ) 2( ) 8 0.n r n r n nn n

    n r n r c x c x

    + +

    = =

    + + + =

    + H s 1rx + cho ta 2 1) 2( ) 8 0n r n r c + + = , suy ra 1 0c = .

    + Vi n 2 ta c phng trnh2

    2( ) 2( ) 8 0.n nn r n r c c + + + = (19)

    + Xt nghim nhr = r2 = -2. Khi phng trnh (19) c th vit di dngn(n - 6)cn + cn-2 = 0 (20)

    vi n 2. Vi n 6ta c th gii ra cng thc truy hi nh sau

    2

    ( 6)n

    n

    cc

    n n

    =

    vi n 2, n 6 (21)

    + Bi v c1 = 0, cng thc (vi 0 0c ) ny cho ta

    02 ,8

    cc = c3 = 0,

    024 ,8 64

    ccc = = v c5 = 0.

    + Khi phng trnh (20) vi n = 6trthnh

    060. 064

    cc + = .

    + V c0 0 do khng c cch chn c6 tho mn phng trnh. Nn khng c nghimdng chui Frobenius tng ng vi nghim nh r2 = -2.

    + tm nghim n dng chui Frobenius tng ng vi nghim ln r1 = 4, ta th r = 4vo phng trnh (19) thu c cng thc truy hi

    2

    ( 6)n

    n

    c

    c n n

    = + vi n

    2, (22)

    t ta c: 0 02 2( 1) ( 1) 6

    ,2.4...(2 )8.10...(2 6) 2 !( 3)!

    n n

    n n

    c cc

    n n n n

    = =

    + +

    + Vy nghim chui Frobenius ca phng trnh (18):2

    41 2

    1

    ( 1)( ) 1 6

    2 !( 3)!

    n n

    nn

    xy x x

    n n

    =

    = +

    + .

    Ch : Khi ch c mt nghim 1( )y x dng chui Frobenius ca PTVPTT thun nhtcp hai tn ti, ta s dng phng php h bc tm nghim th hai c lp tuyn tnh.

    M t phng php h bc: Xt PTVPTT cp hai:( ) ( ) 0y P x y Q x y + + = (23)

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    4/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 242 -

    trn khong mIm trn khong P v Q l cc hm lin tc.+ Gi s ta bit mt nghimy1 ca phng trnh (23). Ta s tmy2 sao cho cng vi y1

    to thnh h nghim LTT.

    + Xt thng : 2

    1

    ( )( )

    ( )

    y xv x

    y x= (24)

    + Nu ta bit v(x), thy2 s tm c bng cng thcy2(x) = v(x)y1(x) (25)

    + Ta bt u bng php th biu thc (25) vo phng trnh (23), vi

    2 1 1y vy v y = + v 2 1 1 12y vy v y v y = + +

    ta c

    1 1 1 1 1 12 0vy v y v y P vy v y Qvy + + + + + =

    + Sp xp li ta c

    1 1 1 1 1 12 0 + + + + + = v y Py Qy v y v y Pv y

    + Doy1 l nghim ca phng trnh (23) nn ta c phng trnh:

    1 1 12 0 + + =v y vy Pv y (26)+ t v = u vi g/thity1(x) khng trit tiu trn I, khi phng trnh (26) trthnh

    1

    1

    2 ( ) 0

    + + =

    yu P x u

    y(27)

    + Gii (27) ta nhn c:

    ( )2

    21 1

    exp - ( ).= = +

    P x dxyv C dx K

    y y

    + Chn C = 1 v K= 0, ta c

    ( )2 1 2

    1

    exp - P(x)dx.= y y dxy (28)

    + Hm s m khng trit tiu, y2(x) khng l bi s cay1(x), nny1 vy2 l hai nghimc lp tuyn tnh.

    b. Trng hp logarithmic

    By gita s nghin cu cng thc tng qut nghim th hai ca phng trnh

    2

    ( ) ( )0,

    p x q xy y y

    x x

    + + = (1)

    vi gi thit 1 2 + = r r N .

    Gi s c nghim th nht dng chui Frobenius

    11

    0

    ( ) r nnn

    y x x a x

    =

    = , (a0 0) (29)

    vix > 0 tng ng vi s m ln r1.

    t 2( ) ( )

    ( ) , ( )= =p x q x

    P x Q xx x

    , khi ta vit phng trnh (1) di dng

    0y Py Qy + + = . (23) V phng trnh xc nh c hai nghim r1 v nghim r2 = r1 N, nn:

    2 0 0 1 1

    2 21 1 1

    ( 1) ( )( )( 2 ) ( ) 0

    r p r q r r r r N

    r N r r r r N

    + + = +

    = + + =

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    5/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 243 -

    suy ra: p0 1 = N 2r1 , tc l:- p0 2r1 = -1 N (30)

    Ta vit2

    0 1 2 01 2

    ...( ) ...

    p p x p x pP x p p x

    x x

    + + += = + + +

    th ta c

    ( ) 0 1 2exp - ( ) exp - ... = + + +

    p

    P x dx p p x dxx

    0

    20 1 2

    21 2

    1exp - ln ...

    2

    1exp ... ,

    2

    =

    =

    p

    p x p x p x

    x p x p x

    nn

    ( ) ( )...1)(exp 2210 +++= xAxAxdxxPp (31)

    Ta th (29) v (31) vo cng thc (28); vi la chn a0

    = 1 trong (29), suy ra:

    ( )( )

    ....1

    ...122

    212

    221

    121

    0

    +++

    +++=

    dxxaxax

    xAxAxyy

    r

    p

    Khai trin mu s v n gin, ta c

    ( )( )

    ( )

    0 12 21 2

    2 1 21 2

    1 21 1 2

    1 ....

    1 ...

    1 ... .

    + + +=

    + + +

    = + + +

    p r

    N

    x A x A xy y dx

    B x B x

    y x C x C x dx

    (32)

    Trng hp 1:S m bng nhau (r1 = r2 tc N=0),

    ViN = 0 cng thc (32) trthnh

    ( )

    ( )

    ( )

    1

    1

    22 1 1 2

    21 1 1 2

    21 1 1 2

    2 31 0 1 2

    1/ ...

    1ln

    2

    1ln 1

    2

    ln

    r

    r

    y y x C C x dx

    y x y C x C x

    y x x a x C x C x

    y x x b x b x b x

    = + + +

    = + + +

    = + + + + +

    = + + + +

    Nh vy trong trng hp s m bng nhau, dng tng qut ca y2 l

    112 1

    0

    ( ) ( ) ln

    +

    =

    = + r nnn

    y x y x x x b x . (33)

    Trng hp 2: r1 = r2 +N (vi N > 0)

    Lc ny (32) trthnh

    ( )1 22 1 1 21 .. ....N N

    Ny y x C x C x C x dx = + + + + +

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    6/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 244 -

    2

    11 1

    11

    1 1

    1

    1 0

    1...

    ln ( ....)1

    1

    ln ....1

    N

    N N

    NN

    N

    r N n N

    N nn

    C Cy dx

    x x x

    C xxC y x y

    N N

    C x

    C y x x a x x N N

    +

    +

    +

    =

    = + + +

    = + + + +

    = + + + +

    nn

    2 10

    ( ) ( ) ln

    =

    = + Nr nN nn

    y x C y x x x b x (34)

    trong b0 = -a0/N.

    NNH L 1.Trng hp ngoi l

    Gi s rngx = 0 l mt im k d chnh quy ca phng trnh0)()(2 =++ yxqyxxpyx . (4)

    Cho > 0 l gi tr nh nht ca bn knh hi t ca chui ly tha

    =

    =0

    )(n

    n

    nxpxp v

    =

    =0

    )(n

    n

    nxqxq .

    Gi r1 v r2 l hai nghim, vi r1 r2 ca phng trnh xc nh0)1( 00 =++ qrprr .

    (a) Nu r1 = r2, th phng trnh (4) c hai nghimy1 vy2 dng

    =

    =0

    11)(

    n

    n

    n

    rxaxxy vi a0 0 (35a)

    v

    =

    ++=0

    112

    1ln)()(n

    n

    n

    rxbxxxyxy . (35b)

    (b) Nu 1 2 + = r r N , th phng trnh (4) c hai nghimy1 vy2 c dng

    =

    =0

    11)(

    n

    n

    n

    rxaxxy vi a0 0 (36a)

    v

    22 1 0

    0

    ( ) ( ) ln ; 0

    =

    = + r nnn

    y x Cy x x x b x b . (36b)

    V d 3. Chng ta s minh ha cho trng hp r1= r2 bng cch suy ra nghim th hai caphng trnh Bessel bc khng,2 2 0x y xy x y + + = (37)

    + Vi r1= r2 = 0. ta tm c nghim th nht ca phng trnh l

    =

    ==

    022

    2

    01 )!(2

    )1()()(

    nn

    nn

    n

    xxJxy (38)

    + Theo phng trnh (35b) nghim th hai ca phng trnh c dng

    2 11

    ( ) ( )ln nn

    n

    y x y x x b x

    =

    = + (39)

    + Tm cc h sn

    b : o hm cay2 ta c

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    7/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 245 -

    112 1

    1

    ( ) ( ) ln nn

    n

    yy x y x x nb x

    x

    =

    = + +

    v

    21 12 1 2

    2

    2( ) ( ) ln ( 1) n

    n

    n

    y yy x y x x n n b x

    x x

    =

    = + +

    Ta th vo phng trnh (37) v s dng tnh chtJ0(x) cng tha mn phng trnh ny nnta thu c:2 2

    2 2 2

    2 21 1 1 1

    2

    2 1 1

    0

    ln 2

    ( 1) ,n n nn n n

    n n n

    x y xy x y

    x y xy x y x xy

    n n b x nb x b x

    +

    = = =

    = + +

    = + + + +

    + + +

    t ta c:

    .)(2)!(2

    2)1(20

    32

    222

    21

    122

    2

    =

    =

    ++++

    =n

    n

    nn

    nn

    nn

    xbbnxbxbn

    nx(40)

    + Do: n2bn + bn-2 = 0 nu n l s l, nn tt c cc h s c ch s l trongy2u trit tiu.+ H s vi ch s chn trong phng trnh (40): vi n 2, tha mn cng thc truy hi

    222222

    )!(2

    2)1.(2)2(

    n

    nbbn

    n

    n

    nn

    =+ (42)

    + Xt php th:

    222

    1

    2 )!(2

    )1(

    n

    cb

    n

    n

    n

    n

    += (43)

    v hy vng tim c cng thc truy hi cho c2nn gin hn b2n.+ Ta chn (-1)n+1 thay v (-1)n , v b2 = 1/4 > 0 nn vi n = 1 trong (43) ta c c2 = 1.+ Th (43) vo (42) ta c

    12 2 2 2

    2 2 22 2 2 2 2 2 2

    ( 1) ( 1) ( 2)( 2) 2 1(2 )

    2 ( !) 2 (( 1)!) 2 ( !)

    +

    + = = +

    n n n

    n nn nn n n

    c c nn c c

    n n n n,

    + Do : nn Hn

    c =+++++=1

    ....4

    1

    3

    1

    2

    112 (44)

    trong ta nh nghaHn l tng ring thn ca chui iu ha )/1( n .+ Ch rng h s ca cc ch s l l bng 0, ta th (43) v (44) vo (39) thu c

    nghim th hai1 2

    2 0 2 21

    2 4 6

    0

    ( 1)( ) ( ) ln

    2 ( !)3 11

    ( ) ln ...4 128 13824

    +

    =

    = +

    = + +

    n n

    n

    nn

    H xy x J x x

    n

    x x xJ x x

    (45)

    ca phng trnh Bessel bc khng.+ Chui ly tha trong (45) hi t vi mi x. Ta thng cng thc:

    ;2

    )2ln(2

    )( 210 yyxY

    +=

    tc l,

    ;)!(2

    )1()(

    2ln

    2)( 22

    21

    00

    +

    +=

    +

    n

    xHxJ

    xxY

    n

    n

    n

    n

    (46)

    trong c k hiu l hng sEuler: lim( ln ) 0.57722n

    nH n

    = .

    Hm Y0(x) c gi l Hms Bessel bc khng loi hai.

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    8/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 246 -

    V d 4. Nh mt phng php khc ca php th, ta minh ha trng hp r1 r2 = Nbngcch dng k thut rt gn bc thu c nghim th hai ca phng trnh Bessel bc mt,

    0)1( 22 =++ yxyxyx (48)+ Phng trnh xc nh tng ng c nghim l r1 = 1 v r2 = -1.+ Ta bit: mt nghim ca phng trnh (48) l

    ...18432384162)!1(!2

    )1(

    2)()(

    753

    02

    2

    11 ++=+

    ==

    =

    xxxx

    nn

    xx

    xJxyn

    n

    nn

    (49)+ Vi P(x) = 1/x t (48), s h bc cng thc truy hi ca (28) cho ta

    2 1 21

    1 3 52

    1

    1

    ( ...)2 16 384

    y y dxxy

    y dxx x x

    x

    =

    =

    +

    1 2 43 2

    1 2 4 63

    2 4 6

    1 3

    3

    1 3

    2 4

    1 1 2

    4

    (1 ...)8 192

    14

    5(1 ...)

    4 192 4608

    1 74 1 ...

    4 192 4608

    1 1 7 194 ...

    4 192 4609

    1 7 19ln 4 ... .2 384 18432

    =

    +

    =

    + +

    = + + + +

    = + + + +

    = + + + +

    y dxx x

    x

    y dxx x x

    x

    x x xy dx

    x

    x xy dx

    x x

    x xy x yx

    Do 3 5

    2 1

    1 11( ) ( ) ln ...

    8 32 4608

    x x xy x y x x

    x= + + + (50)

    Ch rng k thut h bc d thy mt vi s hng u ca chui, nhng khng d tmra mt cng thc truy hi c th xc nh c s hng tng qut ca chui.

    2. Phng trnh Bessel

    Xt mt s trng hp ca phng trnh Bessel bc p 0,0)( 222 =++ ypxyxyx (1)

    Nghim ca n c gi lHm Bessel bc p.Phng trnh xc nh ca (1) l r2 p2 = 0, p/t xc nh c hai nghim l r1 = p, v r2 = -p.Nu chng ta th += rmmxcy vo phng trnh (1), ta tm s hng sao cho c1 = 0 v

    2 22( ) 0; 2 + + = m mm r p c c m . (2)

    a. Trng hpr = p > 0

    + Nu ta r = p v th phng trnh (2) cho ta cng thc truy hi

    2 ; : .(2 )

    = =+

    m

    m m m

    aa a c

    m p m(3)

    + Bi v a1 = 0, suy ra am = 0 cho mi m nhn gi tr l.+ Vi cc s hng chn: cng thc tng qut l

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    9/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 247 -

    ))...(2)(1(!2

    )1(2

    02

    mpppm

    aa

    m

    m

    m+++

    =

    nn vi nghim ln r = p ta c nghim

    =

    +

    +++

    =

    02

    2

    01 ))...(2)(1(!2

    )1()(

    mm

    pmm

    mpppm

    xaxy (4)

    + Nup = 0y l l mt nghim dng chui Frobenius;+ Vi a0 = 1 ta c hmJ0(x) m ta bit.

    b. Trng hpr = -p < 0 :

    Xt: r = -p , phng trnh (2) c dng

    2( 2 ) 0; : + = =m m m mm m p b b b c (5)

    vi m 2 cn b1 = 0.+ Nup l s nguyn dng hoc l mt s nguyn dng l l bi ca s c cc kh nng

    sau:- Khi m = 2p, phng trnh (5) l 0.bm + bm-2 = 0; do nu bm-2 0, th khng c gi tr

    no ca bm c th tha mn phng trnh.- Nup l s nguyn dng bi l ca : Gi s rngp = k/2 trong kl s nguyndng l, khi ch cn chn bm = 0 cho mi gi tr l ca m v ta c:

    2( ) 0; + =k kk k k b b

    v phng trnh ny tho mn v bk= bk-2 = 0.+ T nup khng l s nguyn dng, c th ly bm = 0 vi m l s l v xc nh h s ca

    ca cc ch s chn theo b0 bng cng thc truy hi

    )2(2

    pmm

    bb mm

    = vi m 2 (6)

    + So snh (6) v (3), ta thy (6) s cho kt qu tng t nh (4):

    =

    +++=

    02

    2

    02 ))...(2)(1(!2)1()(

    mm

    pmm

    mpppmxbxy . (7)

    Cc chui trong (4) v (7) hi t vi mix > 0 vx = 0 l mt im k d chnh quy caphng trnh Bessel.

    c. Hm Gamma

    + Xt Hm gamma(x), c nh ngha vix > 0 bi cng thc

    =0

    1)( dttex xt (8)

    + Nhn thy tch phn suy rng hi t vi mix > 0. rng

    00

    (1) lim 1b

    t t

    be dt e

    = = = (9)

    + p dng tch phn tng phn hai v vi u = tx v dv = e-tdt:

    1 1

    00 0 0

    ( 1) lim lim limb b b

    bt x t x t x t x

    b b bx e t dt e t xe t dt x e t dt

    + = = + =

    tc l,(x + 1) = x(x). (10)

    + Kt hp (9) v phng trnh (10) th ta c(2) = 1.(1)=1!, (3) = 1.2.(2)=2!, (4) = 3.(3)=3!,

    + Tng qut ha ta c : (n + 1) = n!, vi n 0 v l s nguyn. (11)+ Mt gi trc bit quan trng ca hm gamma l

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    10/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 248 -

    ===

    00

    2/1 22)2/1( duedtte ut (12)

    + Nu -1 < x < 0, th

    x

    xx

    )1()(

    += ;

    v phi ca ca phng trnh c xc nh v 0 < x + 1 < 1. Cng thc tng t c thc sdng mrng cho nh ngha ca hm (x) trn khong m( -2, -1), th i vi khong m(-3, -2) ta cng lm tng t, v c nh vy. th ca hm gamma c ch ra trong Hnh3.5.1.

    Hnh 3.5.1. th ca hm Gamma mrng.

    d. Hm Bessel loi mt

    + Xt:

    =

    +

    +++

    =

    02

    2

    01 ))...(2)(1(!2

    )1()(

    mm

    pmm

    mpppm

    xaxy (4)

    + Nu ta chn a0 = 1/[2p(p +1)] vip > 0, v ch rng

    (p + m + 1) = (p + m)(p + m 1)(p + 2)(p + 1) (p + 1)

    khi Hm Bessel loi mt bcp rt ngn gn vi trgip ca hm gamma nh sau:

    =

    +

    ++=

    0

    2

    2)1(! )1()( m

    pmm

    p xmpm

    xJ (13)

    + Nup > 0 khng l s nguyn: xt

    =

    +++

    =

    02

    2

    02 ))...(2)(1(!2

    )1()(

    mm

    pmm

    mpppm

    xbxy

    v chn b0 = 1/[2-p(- p +1)] ta sc:

    =

    ++

    =

    0

    2

    2)1(!

    )1()(

    m

    pmm

    p

    x

    mpmxJ (14)

    ca phng trnh Bessel bc p. Nup khng l s nguyn, ta c nghim tng qut)()()( 21 xJcxJcxy pp += (15)

    vi x > 0;xp

    phi c thay th bng |x|p

    trong phng trnh (13) n phng trnh (15) cc nghim ng vix < 0.+ Nup = n l s nguyn khng m, th phng trnh (13) cho ta

    2

    0

    ( 1)( )

    !( )! 2

    +

    =

    =

    +

    m nm

    n

    m

    xJ x

    m m n(16)

    i vi phng trnh Bessel loi 1 vi bc nguyn. Do 2 2 4 6

    0 2 2 2 2 2 2 2 20

    ( 1)( ) 1 ....

    2 ( !) 2 2 4 2 4 6

    =

    = = + +

    m m

    mm

    x x x xJ x

    m(17)

    v3 52 1

    1 2 10

    ( 1) 1 1

    ( ) ....2 ( !)( 1)! 2 2! 2 2!3! 2

    +

    +=

    = = + +

    m m

    mm

    x x x x

    J x m m (18)

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    11/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 249 -

    th caJ0(x) vJ1(x)c ch ra trong Hnh 3.5.2. , khng im ca hmJ0(x) vJ1(x)l an xen nhau.

    + Vi n ln:- Khng im thn caJ0(x) xp x l: (n 1/4) ,- Khng im th n caJ1(x) xp x l (n + 1/4) .- Do khong gia khng im lin tip caJ0(x) hocJ1(x) l xp x tng t

    cosx v sinx.

    Hnh 3.5.2. th ca Hm Bessel J0(x) v J1(x)

    Lu rngJp(x) l hm s cbn nu bc ca n l mt na ca mt s nguyn, V d

    xx

    xJ sin2)(2/1

    = v xx

    xJ cos2)(2/1

    =

    e. Hm Bessel loi hai

    Hm s:221

    20 0

    ( 1) ( )2 1 2 ( 1)! 1( ) ln ( )

    2 ! !( )! 2

    n mmn mnn m n

    n n n mm m

    H Hx n m xY x J x

    m x m m n

    + +

    = =

    + = +

    + (20)

    c gi l hm Bessel loi hai vi bc nguyn n 0.

    Nghim tng qut ca phng trnh Bessel c bc nguyn n l: )()()( 21 xYcxJcxy nn += f. Hm Bessel ng nht

    Hm Bessel l tng t nh hm lng gic, chng u tho mn phn ln nhng tin ch phbin, c bit trong php tnh tch phn lin quan n Hm Bessel. Vi phn ca

    =

    +

    ++

    =

    0

    2

    2)1(!

    )1()(

    m

    pmm

    p

    x

    mpmxJ , (13)

    vi p l s nguyn khng m cho ta: [ ] )()( 1 xJxxJxdx

    dp

    p

    p

    p

    = . (22)

    + Tng t ta c

    [ ] )()( 1 xJxxJxdx

    dp

    p

    p

    p

    +

    = . (23)

    + T ta c: )()()( 1 xJx

    pxJxJ ppp = , (24)

    v : )()()( 1 xJxJx

    pxJ ppp += .

    +Ta c th biu din hm Bessel bc cao hn thng qua hm Bessel bc thp hn:

    )()(2

    )( 11 xJxJx

    pxJ ppp + = , (26)

    + V c th biu din hm Bessel bc l s m ln thng qua hm Bessel bc l s m nhhn

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    12/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 250 -

    )()(2

    )( 11 xJxJx

    pxJ ppp + = (27)

    Ch : khng khi no c hm Bessel c bc l s nguyn m xut hin. Ni chung, chngtn ti vi mi gi trp khng l nguyn.

    V d 1. + Vi p = 0 phng trnh [ ] )()( 1 xJxxJxdxd

    pppp = cho ta

    += CxxJdxxxJ )()( 10

    + Tng t, vi p = 0, phng trnh [ ] )()( 1 xJxxJxdx

    dp

    p

    p

    p

    + = cho ta

    += CxJdxxJ )()( 01 .

    V d 2. Trc tin s dng p = 2 v sau s dng p = 1 trong phng trnh

    )()(2

    )( 11 xJxJx

    pxJ ppp + = , ta c

    ),()()(24

    )()(4

    )( 101123 xJxJxJxx

    xJxJx

    xJ

    ==

    sao cho

    )(18

    )(4

    )( 1203 xJx

    xJx

    xJ

    += .

    +Tng t, mi hm Bessel c bc l s nguyn dng u biu din thng qua J0(x) v J1(x).

    V d 3. tnh c vi phnxJ2(x),u tin ta ch rng

    CxJxdxxJx += )()( 11

    21

    theo phng trnh [ ] )()( 1 xJxxJxdx

    dp

    p

    p

    p

    + = vip = 1.

    + Do ta vit

    = dxxJxxdxxxJ ))(()( 2

    122

    V tch phn tng phn hai v viu = x2 , dv = x-1J2(x)dx

    du = 2xdx v v = -x-1J1(x)

    ta c

    ( ) ( ) ( )2 1 1 1 0( ) 2 ( ) 2= + = + xJ x dx xJ x J x dx xJ x J x C.

    3. Phng trnh tham s Bessel

    Phng trnh tham s Bessel c bc n l0)( 2222 =++ ynxyxyx , (28)

    trong l tham s dng.+ Php tht = x vo phng trnh (28) bin phng trnh (28) thnh phng trnh Bessel

    22 2 2

    2( ) 0

    d y dyt t t n y

    dt dt + + = (29)

    vi nghim tng quty(t) = c1Jn(t) + c2Yn(t).

    + Do nghim tng qut ca phng trnh (28) ly(x) = c1Jn(x) + c2Yn(x) (30) By gita xt bi ton gi tr ring

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    13/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 251 -

    ( )

    2 2 2( ) 0, [0, ]

    0

    + + =

    =

    x y xy x n x L

    y L(31)

    Ta tm > 0 sao cho tn ti mt nghim khng tm thng ca (31) v n lin tc trn [0, L].

    + Nu chng ta vit = 2, th phng trnh vi phn (31) l phng trnh vi phn (28), nnnghim tng qut ca phng trnh c cho bi :

    + S lin tc cay(x) i hi c2 = 0. Do y(x) = c1Jn(x).+ iu kin biny(L) = 0 suy raz = L phi l mt nghim dng ca phng trnh

    Jn(z) = 0. (32)+ Gi tr ring thkca bi ton trong (31) l

    2

    22 )()(

    L

    nkkk

    == (33)

    + Hm ring tng ng l

    = x

    LJxy nknk

    )( . (34)

    4. Cc ng dng ca hm Bessel

    Ta bit rng: nghim ca rt nhiu phng trnh vi phn tuyn tnh bc hai khc c thbiu din thnh hm Bessel.

    Chng hn, xt phng trnh Bessel bcp c dng

    0)( 222

    22 =++ wpz

    dz

    dwz

    dz

    wdz , (1)

    v php th, = =w x y z kx (2)

    Sau bin i thng thng v dng0)()21( 2222222 =+++ yxkpyxyx ,

    tc l,0)(2 =+++ yCxByAxyx q , (3)

    trong A = 1 - 2, B = 2 2p2, C =2k2 v q = 2. (4)

    + Tc l:

    q

    BAp

    q

    Ck

    qA 4)1(,

    2,

    2,

    2

    1 2 ===

    = (5)

    + Gi s rng cn bc hai trong (5) l s thc, t nghim tng qut ca (3) l)()()( kxwxzwxxy == ,

    trong )()()( 21 zYczJczw pp +=

    l nghim tng qut ca phng trnh Bessel trong (1).

    NNH L 1.Nghim theo hm BesselNu C > 0, q 0, v (1 - A)24B th nghim tng qut ( vix > 0) ca phng trnh (3) l:

    1 2( ) ( ) ( )p py x x c J kx c J kx

    = + (6)

    Trong ,, kvpc cho bi phng trnh (5). Nup l s nguyn, thJ-pc thay thcho Yp.

    V d 1. Gii phng trnh0)3(84 42 =++ yxyxyx (7)

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    14/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    - 252 -

    Gii. + Ta vit li (7) di dng

    2 41 32 ( ) 04 4

    x y xy x y + + =

    + V ta thyA = 2, B = -3/4, C = 1/4, v q = 4.+ Do phng trnh (5) cho ta = -1/2,= 2, k = 1/4 v p = 1/2.+ Vy nghim tng qut trong (6) ca (7) l

    1/ 2 2 21 1/ 2 2 1/ 2

    1 1( ) ( ) ( )4 4

    y x x c J x c J x

    = +

    + Ta nhli rng:

    ( ) zz

    zJ sin2

    2/1

    = v ( ) zz

    zJ cos2

    2/1

    = ,

    + Do nghim tng qut ca phng trnh (7) c thc vit di dng

    .4

    sin4

    cos)(22

    2/3

    +=

    xB

    xAxxy

    V d 2. Gii phng trnh Airy09 =+ xyy (8)

    Gii. + u tin ta vit li phng trnh di dng09 32 =+ yxyx .

    + y l mt trng hp c bit ca phng trnh (3) viA = B = 0, C = 9, v q = 3. Ttheo phng trnh (5) ta c = 1/2 , = 3/2 , k = 2 vp = 1/3 . Do nghim tng qut caphng trnh (8) l

    1/ 2 3/ 2 3/ 21 1/3 2 1/3( ) (2 ) (2 )y x x c J x c J x = + .

    Scong ca ct thng ng

    + Xt mt ct thng ng khng thay i s b on di sc nng ca chnh n.+ Chng ta lyx = 0 ti im t do trn nh ca ct vx = L > 0 ti im y ca n.+ Gi sim y c gn cnh trn mt phng; xem Hnh 3.6.1

    Hnh 3.6.1. Ct cong

    + C ngha l gc lch ca ct ti imx l (x).

    + T l thuyt v sn hi ta c: 02

    2

    =+

    xgdx

    dEI , (9)

    trong El sut Young ca cht lm nn ct,Il momen qun tnh ca mt ct ngang, l mt

    tuyn tnh ca ct v g l gia tc trng trng.+ iu kin bin l:

    (0) = 0, (L) = 0 (10)

  • 7/31/2019 Phuong Trinh Bessel

    15/15

    Bi ging:Phng trnh vi phn TS. Nguyn Hu Th

    + Vi

    EI

    g == 2 , (11)

    ta c bi ton gi tr ring02 =+ x ; (0) = 0, (L) = 0 (12)

    + Ct ch b on ch khi phng trnh (12) c mt nghim khng tm thng, nu khng ct

    s trv trng thi c ca n khng b lch khi mt thng ng.+ Phng trnh vi phn (12) l phng trnh Ariy viA = B = 0, C = 2v q = 3.

    + Theo (5) ta c = 1/2 ,= 3/2,2

    3k = vp = 1/3, nn nghim tng qut l:

    1/ 2 3/ 2 3/ 21 1/3 2 1/3

    2 2( )

    3 3x x c J x c J x

    = +

    (13)

    + Ta thp = 1/3 vo

    =

    +

    ++

    =

    0

    2

    2)1(!

    )1()(

    m

    pmm

    p

    x

    mpmxJ ,

    v sau n gin ha ta c

    +

    +

    +

    = ...

    18061

    )3/2(

    3...

    50412)3/4(3)(

    6432

    3/1

    3/12

    7442

    3/1

    3/11 xxcxxx

    cx

    + Tiu kin im cui (x) = 0 suy ra c1 = 0, nn

    1/ 2 3/ 22 1/3

    2( )

    3x x c J x

    =

    . (14)

    + / kin (L) = 0 cho ta

    3/ 21/ 3

    20

    3J L

    =

    . (15)

    + Do ct s on ch khi 223

    z L= l nghim ca phng trnhJ-1/3 = 0. th ca

    +

    =

    =

    1

    2

    23/1

    3/1)13.(5.2!2

    3)1(1

    )3/2(

    )2/()(

    mm

    mmm

    mm

    zzzJ (16)

    c ch ra trong Hnh 3.6.2, ta thy rng khng im nh nht dngz1 l nh hn 2.

    Bi tp v nh: Cc bi tp lTr332n 335; 344n 347; 352, 353c trc cc Mc: 4.1, 4.2 v 4.3 chuNn b choBi s5A(9)