PRAWO CYWILNE – ZOBOWIĄZANIA – SKRYPT Z WYKŁADÓW

Zobowiązanie Czy wszystko jest zobowiązaniem w sensie prawa cywilnego? Powinność – szersze pojęcie:

o Powinność moralna;o Powinność religijna;

Normatywność prawna – norma prawna nakazuje coś zrobić; jest uregulowana w porządku prawnym;

Powinności płynął z umowy; podmiot prawny ma kompetencję, a prawo nadaje tej czynności sankcję;

Zobowiązania z księgi III KC – umowy - ale stosunki obligacyjne funkcjonują też w innych działach prawa:

o Prawie spadkowym;o Prawie rodzinnym;o Prawo autorskie;o Prawo własności przemysłowej;o Prawo czekowe, wekslowe;

Zobowiązania z udziałem konsumentów – te będą omawiane i wymagane; Ustawa o ochronie praw konsumentów… z 2 marca 2000 r.;

Struktura zobowiązania Istota zobowiązania – więź prawna między dwiema stronami; Strony – wierzyciel, dłużnik; Strony mogą mieć charakter wieloosobowy; ale mimo tego, że wiele osób może wystąpić po

każdej ze stron nadal mamy 2 strony; Strona bierna – dłużnicza – obowiązek osoby, na której ciążą powinności określonego

zachowania się (świadczenie składające się na dług); Dług – ogół powinności strony biernej zobowiązania; to nie są tylko pieniądze, to jest całość

obowiązków; np. umowa sprzedaży – 2 powinności: przenieść własność, wydać rzecz + odebrać rzecz, zapłacić cenę;

Strona czynna – wierzytelność tworząca prawo podmiotowe osoby, na rzecz której dłużnik ma świadczyć;

Zobowiązanie art. 353 KC – polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik musi świadczenie spełnić; może polegać na działaniu albo zaniechaniu;

Charakter więzi prawnej Wierzytelność różni się do prawa rzeczowego w 3 aspektach:

o 1. Ma względny charakter – inter partes;o 2. Nie ma zasady „droit de suite”, gdzie żądania można kierować do następcy

prawnego; Odpowiedzialność osobista, majątkowa dłużnika – jeżeli dłużnik nie

wykona świadczenia wynikającego z wierzytelności to odpowiada swoim majątkiem aktualnym i przyszłym;

o 3. Nie ma prawa pierwszeństwa; pierwszeństwo zawsze służy stosunkowi prawnemu rzeczowemu;

Dług a odpowiedzialność Dług – ogół powinności wobec osoby wierzyciela; Nie zawsze za długiem idzie odpowiedzialność, np. przy przedawnieniu roszczeń, grach

hazardowych i zakładach; Art. 413 KC – gry i zakłady – jest dług i jest powinność jego spełnienia, ale jeżeli się tego nie

zrobi to nie można pociągnąć cię do odpowiedzialności; długi karciane są długami „honorowymi”;

Czy może być odpowiedzialność bez długu?o Odpowiedzialność może być rozszerzona na inne podmioty przez przystąpienie do

długu, np. przy nabyciu zadłużonego przedsiębiorstwa; dług spółki i odpowiedzialność członków zarządu;

o Odpowiedzialność poręczyciela – odpowiada za cudzy dług; 1rt. 876 KC; ale w tym przepisie jest, że poręczyciel ma swój dług wynikający z umowy poręczenia; wykonuje więc dług cudzy i własny;

o Dług osobisty i rzeczowy (hipoteka, zastaw rejestrowy); dłużnik rzeczowy ponosi odpowiedzialność jedynie rzeczową, a nie osobistą;

Różnice między długiem a odpowiedzialnością zacierają się w 3 przypadkach: o 1. Wierzytelność ma rozszerzoną skuteczność:

Najem – art. 690 KC; Dożywocie – art. 910 KC; jest to prawo obligacyjne, ale obciążona zostaje

także nieruchomość; jest wpisywane do księgi wieczystej; w razie zbycia nieruchomości obciążonej dożywociem to kolejny właściciel ponosi odpowiedzialność także osobistą;

o 2. Spełnienie świadczenia może być zastrzeżone nie tylko przez dłużnika ale też przez następcę prawnego;

Art. 59 KC – powołanie się na bezskuteczność czynności prawnej; Skarga paulińska – bezskuteczność względna; Zobowiązania realne (np. przechowanie); powstają np. przez wpis prawa

do księgi wieczystej; najem, dzierżawa etc. – zobowiązaniowe stosunki, które stały się realne;

o 3. Odpowiedzialność ex delicto: Namawianie do niewykonywania umów – delikt nieuczciwej konkurencji,

ale dotyczy to tylko przedsiębiorców; dla nie-przedsiębiorców można skorzystać z reguły ogólnej z art. 415 KC;

Źródła powstania stosunku zobowiązania Czynność prawna:

o Głównie umowy;o Czynności jednostronne;

Akty administracyjne;o Wywłaszczenie – obowiązek zapłaty słusznego odszkodowania;

Konstytutywne orzeczenie sądowe:o Rzadkość, ale czasami są sytuację kiedy sąd musi ingerować;o Rebus sic stantibus;

Czyny niedozwolone – odpowiedzialność odszkodowawcza; Bezpodstawne wzbogacenie; Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia;

1

Świadczenie Treścią świadczenia jest zachowanie (działanie lub zaniechanie); Gdy ustawa pisze o działaniu ma na myśli też zaniechanie; Przedmiotem świadczenia są dobra, którego zachowanie dłużnika dotyczy; Chodzi o dobra będące częścią obrotu cywilnoprawnego:

o Rzeczy – np. przeniesienie własności rzeczy;o Suma pieniężna – np. zapłata ceny, wynagrodzenia;o Obiekt – przy umowie o dzieło dłużnik ma stworzyć obiekt, inaczej rezultat;o Dobra niematerialne – zwłaszcza te dobra będące przedmiotem ochrony prawa

autorskiego; w obrocie jest to przedmiot licencji; Usługi przedmiotem świadczenia – w niektórych podręcznikach; są to pewne czynności

fizyczne tworzące przedmiot zachowania dłużnika, do którego się zobowiązał; Przedmiot zobowiązania to świadczenie; przedmiotem świadczenia są dobra;

Spełnienie świadczenia zobowiązaniowego – 3 koncepcje: 1. Świadczenie jest zawsze przejawem woli mającej na celu wykonanie obowiązku prawnego;

o A więc jest to czynność prawna, bo elementem czynności prawnej jest oświadczenie woli;

o Czynność prawna zawiera się w czynności prawnej; 2. W zależności od rodzaju świadczenia spełnienie świadczenia trzeba uznać za czynność

prawną lub za czynność faktyczną;o Zawsze musimy badać czy występuje u dłużnika zamiar wywiązania się z

zobowiązania;o Czynność faktyczna musi być tutaj z zamiarem wywiązania się z zobowiązania;

3. Pogląd dominujący: nie stawia się warunku zamiaru z wywiązania się zobowiązania;o Czasami spełnienie zobowiązania jest czynnością prawną, a czasami czynnością

faktyczną;o Udowodnić zamiar jest trudno dlatego łatwiej jest oceniać zachowanie wedle

kryteriów obiektywnych oraz wynikających z treści zobowiązania;o Zaniechanie zawsze będzie traktowane jako brak czynności;

Treść Należy zwrócić uwagę na rolę osoby trzeciej; Gdy dłużnik dowie się dopiero w momencie świadczenia o jego skonkretyzowanej treści; czy

osoby trzecie mogą pomóc w takim ustaleniu treści zobowiązania? Zanim będzie ingerować ktokolwiek poza stronami musimy mieć odniesienie do przepisów

dyspozytywnych:o Sprzedaż – art. 536 KC – cenę można ustalić przez wskazanie podstaw do jej

ustalenia;o Kontraktacja – art. 613 KC – umowa sprzedaży produkowanych produktów rolnych;

ilość produktów rolnych może być określona na podstawie obszaru, z których zbiory mają być zebrane;

o Art. 628 KC – skonkretyzowanie treści świadczenia przy umowie o dzieło; jeżeli strony nie ustaliły ceny, ani nie ustaliły podstaw to poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykłe wynagrodzenie za wykonane dzieło;

o gdy nie da się w ten sposób ustalić – 3 sposoby: 1. Metoda obiektywna – odwołanie się do cen rynkowych;

Gdy wynika to z czynności – art. 735 KC; należy sięgnąć do obowiązującej taryfy;

Gdy nie ma taryfy: wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy – ogólna klauzula;

2. Strony powołują osobę trzecią do wyceny świadczenia: Osoba trzecia musi dokonać wyceny pod kontrolą – kryteria

obiektywne, zasady współczucia społecznego, zwyczaje w danej gałęzi gospodarki etc.;

3. Metoda subiektywna – jedna ze stron zastrzega sobie w umowie, że ona zadecyduje;

Warunki dyktowane przez jedną stronę; stawia to strony w pozycji nierówno rzędnej; nawet jeśli strona ma stosować mierniki obiektywne;

W przypadku konsumentów takie praktyki są eliminowane – jest to potencjalnie klauzula niedozwolona;

Art. 385, index 3 KC – katalog klauzul niedozwolonych; Art. 365 par. 1 – zobowiązanie przemienne – prawo wyboru najpierw posiada dłużnik,

następnie wierzyciel, następnie osoba trzecia; Upoważnienie przemienne (facultas alternativa) – od początku zobowiązanie opiera się tylko

na jednym świadczeniu, przy czym przepis (lub umowa) daje dłużnikowi możliwość spełnienia innego świadczenia alternatywnego co powoduje wygaśnięcie zobowiązania;

o Art. 391 KC – umowa o świadczenie przez osobę trzecią;o Art. 897 KC – darowizna; możliwość odwołania darowizny jeżeli darczyńca popadnie

w niedostatek; utrzymywanie darczyńcy albo możliwość zwrotu wartości wzbogacenia;

o Art. 974 KC;o Art. 1000 par. 3 KC;

Niemożliwość świadczenia – art. 387 KC:o Przy upoważnieniu przemiennym – tylko świadczenie główne może być niemożliwe;o Przy zobowiązaniu przemiennym – oba muszą być niemożliwe;

Niemożliwość świadczenia Impossibilium nullo obligatio est – nie można zobowiązać się do niemożliwego; Zobowiązanie o świadczenie niemożliwego jest nieważne; Art. 387 KC – niemożliwość pierwotna – zobowiązanie nie powstaje:

o Jeżeli dłużnik jest w złej wierze to powstaje jednak roszczenie odszkodowawcze; Niemożliwość jest sytuacją niemożliwości wykonania świadczenia przez dłużnika – obiektywna

– nikt nie jest w stanie wykonać tego świadczenia; Koncepcja subiektywna nie jest akceptowana; Mogą to być zobowiązania niewykonalne w świetle praw natury; W prawie polskim nie ma zasady osobistego wykonania zobowiązania – musi to wyraźnie

wynikać z umowy; nie można tego domyślać się; Zobowiązanie się do nieprzestrzegania reguł jest niemożliwym świadczeniem – a więc

nieważnym; Czy dłużnik może powołać się na to z powodu pewnych zjawisk społecznych, np. z powodu

wojny, rozruchów społecznych?o Można to rozpatrzyć jako nadzwyczajna zmiana okoliczności;o Klauzula rebus sic stantibus;o Zewnętrzne utrudnienia, które utrudniają wykonanie zobowiązania;

2

o Okoliczności te muszą mieć charakter trwały i muszą uniemożliwiać wykonanie świadczenia przez dłużnika oraz przez nikogo innego;

o Jeżeli pewne zdarzenie jest tylko przejściowym zakłóceniem to dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie;

Niemożliwość gospodarcza (ekonomiczna, praktyczna):o Coś teoretycznie jest możliwe do wykonania, ale koszt jego wykonania wykracza

znacznie wartość świadczenia;o Niektórzy autorzy nie uznają tej niemożliwości, bo jest to sytuacja bardzo zbliżona

do klauzuli rebus sic stantibus; Art. 357 index 1 KC – rebus sic stantibus – uprawnienie do żądania aby sąd rozstrzygnął; Art. 475 KC – niemożliwość następcza – zobowiązanie wygasa z powodu zaistnienia

nadzwyczajnej zmiany okoliczności:o Gdy dłużnik wypełnił już część świadczenia to jest zobowiązany wypłacić

wierzycielowi surogat za pozostałą część – ale tylko jeżeli uzyskał na odszkodowanie z powodu tej nadzwyczajnej zmiany okoliczności;

o Unicestwienie rzeczy oznaczonej co do tożsamości powoduje niemożliwość następczą, ale dłużnik zobowiązany jest do wydania surogatu;

Art. 493-495 KC – niemożliwość przy zobowiązaniach zamiennych; Zobowiązania rezultatu; Zobowiązania starannego działania – nie mogą być jako zobowiązania rezultatu;

o Zobowiązanie do leczenia;o Wyjątkiem jest stomatologia, np. założenie koronki;o Operacje plastyczne – uznano, że są to zobowiązania rezultatu, ponieważ nie są to

zabiegi kuracyjne tylko upiękniające;o Różnica – rozkład ciężarów winy (art. 471 KC) – przy zobowiązaniach rezultatu

dłużnik nie może się powołać na to, że dochował należytej staranności, ale się nie udało;

o Art. 355 – należyta staranność;

Świadczenie pieniężne

Świadczenia pieniężne Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie – jeżeli świadczeniem jest wyrażone w pieniądzu

to mamy do czynienia ze świadczeniem pieniężnym; 1. Sensu stricto – od początku wyrażone w pieniądzach; 2. Zobowiązanie ze świadczeniem pieniężnym – zobowiązania od początku było niepieniężne,

ale norma prawna pozwoliła świadczyć także w pieniądzach:o Świadczenie odszkodowawcze;o Zobowiązanie z bezpodstawnego wzbogacenia – na początku opiewa o zwrot

korzyści w naturze, a dopiero potem w pieniądzu; Podział ten jest istotny jeżeli trzeba ustalić czy można wystąpić o waloryzację – dotyczy

zobowiązań pieniężnych sensu stricto;

Zasada walutowości – dopiero od 2009 r. Wcześniej zobowiązania na terenie polski mogły być wyrażone tylko w polskim pieniądzu; Potem usunięto te ograniczenia; Polska dopuściła zobowiązania w innych walutach; Nowelizacja ta miała na celu powrót do elastycznych rozwiązań przedwojennego kodeksu

zobowiązań; Orzeczenie sądowe może wskazać walutę, w której dłużnik ma płacić; W niektórych przypadkach ustawa wskazuje konkretną walutę;

Także strony mogą zastrzec spłatę zobowiązania w wybranej walucie; jeżeli się tego nie określić można w innej walucie;

Określenie kursu gdy dłużnik chce płacić w innej walucie – na podstawie kursu NBP z danego dnia; wyjątek – ustawa, orzeczenie, umowa stanowią inaczej;

o Dzień wymagalności – najlepszy punkt odniesienia; od tego dnia liczy się też odsetki;

o W razie zwłoki dłużnika – wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie polskiej według kursu ustalonego przez NBP z dnia, w którym zapłata była dokonana – rodzaj sankcji względem dłużnika;

Sąd Najwyższy:o Należy odróżnić sytuację kiedy dłużnik spełnia świadczenie będąc w zwłoce i nie

będąc w zwłoce; Dłużnik spełnia świadczenie w terminie lub niezawinionym opóźnieniu –

można odstąpić od zasady walutowości (jeżeli zobowiązania jest w walucie X to trzeba je spełnić w walucie X);

Uprawnienie dłużnika do wyboru wtedy gdy czynność prawna nie zastrzega tego wyboru dla drugiej strony;

o W przypadku zwłoki dłużnika – w spełnieniu świadczenia w wykonaniu zobowiązania, którego przedmiotem jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej, wierzyciel ma prawo wyboru kursu według, którego jest określana wartość waluty obcej, jeżeli dłużnik dokona wyboru waluty polskiej;

Problem jest czy wierzyciel ma prawo wyboru – 3 argumenty: 1. Historyczny:

o Art. 211 kodeksu zobowiązań – jeżeli dłużnik był w zwłoce to wierzyciel może zażądać spłaty w wybranej przez siebie walucie;

o Obecnie w ustawie jest zwrot „w walucie polskiej” – czy to jest domyślny wybór wierzyciela?

o W uzasadnieniu ustawy wskazywano o powrocie do rozwiązań z kodeksu zobowiązań; odwoływano się też do prawa wekslowego;

2. Wykładnia gramatyczna:o Ma decydujące znaczenie;o Par. 1 i par. 2 muszą być odczytywane łącznie; w par. 1 prawo wyboru jest

przyznawane dłużnikowi;o Sformułowanie, że „wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia w walucie

polskiej” tak naprawdę oznacza, że wierzyciel ma prawo wyboru kursu, bo trzeba to odczytywać uwzględniając wcześniejsze zdania przepisu;

3. Wykładnia z intencji ustawodawcy (duch ustawy):o Sąd Najwyższy stwierdził, że intencją było zwiększenie ochrony wierzyciela w

stosunku do sytuacji przed tą zmianą;o Zasada z par. 1 przysługuje zdaniem SN wyłącznie dłużnikowi, zarówno gdy spełnia

świadczenia w terminie jak i w zwłoce;o W wypadku zwłoki dłużnika wierzyciel ma prawo wyboru kursu;o Wybór waluty może jednak zostać dokonany w umowie;o Uznanie powództwa – jest tożsame z wyborem waluty;

Odsetki – świadczenie uboczne, akcesoryjne; są związane z zobowiązaniem głównym; Powinny być zasądzone przez sąd w tej samej walucie co świadczenie; Sąd nie może zasądzić odsetek w innej walucie – naruszałoby to art. 321 KCP;

3

Klauzula efektywnej waluty – tak naprawdę zamiast zasady walutowości; Do umowa może zostać wprowadzona taka klauzula; W przypadku jej braku dłużnik może wybrać walutę; Prawo wybory kursu – może przejść na wierzyciela w przypadku zwłoki;

Klauzule adaptacyjne – strony sobie w razie zmiany okoliczności wprowadzają jakiś przelicznik;

Dzień wymagalności – jest obiektywny, nie faworyzuje żadnej ze stron; ale czasami bierze się pod uwagę też np. dzień wysłania towaru;

Klauzula nadzwyczajnej zmiany okoliczności – bierze się pod uwagę tylko gdy jest istotna:

Inflacja, deflacja; Aby zabezpieczyć się przed nadmierną stratą, zmniejszeniem zysku; Istotna zmiana wartości siły nabywczej pieniądza – chodzi tu o hiperinflację; Wtedy można sądownie zażądać waloryzacji;

Waloryzacja sądowa W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania sąd może po

rozważeniu – 2 kryteria:o 1. Interesów obu stron;o 2. Zgodnie z zasadami współżycia społecznego;

Sąd może:o 1. Zmienić wysokość;o 2. Zmienić sposób spełnienia świadczenia – np. jednorazową kwotę podzielić na

raty albo raty na jednorazową kwotę; ewentualnie coś z terminem zrobić; Dotyczy tylko zobowiązań pieniężnych sensu stricto;

Krąg osób legitymowanych:o Podmioty prawa, które nie prowadzą przedsiębiorstwa;o Przedsiębiorcy, tylko o ile to roszczenie nie jest związane z prowadzeniem

przedsiębiorstwa; Nie ma mowy w kodeksie o miernikach waloryzacji – zostało to ustalone w orzecznictwie; Orzeczenie sądu jest konstytutywne – kształtuje nową treść zobowiązania; Mierniki:

o Sąd bierze pod uwagę jaka była wola stron;o Interes ubezpieczyciela;o Średni dochód w gospodarce narodowej;o Metraż mieszkania, pensja etc.o Mierniki muszą być obiektywne w celu zdecydowania o waloryzacji;

Sąd Najwyższy – żądanie waloryzacji nie ma zastosowania przy podziale majątku wspólnego, ponieważ nie jest to zobowiązanie pieniężne od początku;

Odsetki

Świadczenie odsetkowe; Świadczenie pieniężne oraz związane z sumą pieniężną; są świadczeniem o charakterze

ubocznym, akcesoryjnym – dzielą los głównego świadczenia; dopóki świadczenie główne istnieje, istnieje również świadczenie uboczne;

Wyrażone według stopy procentowej;

Funkcje odsetek Funkcja odszkodowawcza:

o Zryczałtowane odszkodowanie za korzystanie z danej sumy pieniężnej;o W przypadku świadczeń niepieniężnych – kary umowne;

Funkcja waloryzacyjna – rekompensuje spadek siły nabywczej pieniężna;o Jeżeli wysokość odsetek jest zbliżona jedynie do wysokości inflacji;

Źródło płacenia odsetek – odsetki należą się tylko gdy: 1. Czynności prawnej, głównie umowy; 2. Gdy ustawa tak stanowi; 3. Orzeczenie sądu;

Ad. 1. Odsetki kapitałowe Zastrzeżone od kredytów udzielanych przez banki; SN dopuszcza jednostronną zmianę oprocentowania odsetek tylko wtedy gdy w regulaminach

kredytów / pożyczek są zastrzeżone możliwości takiej zmiany; Regulaminy są tylko wzorcami umownymi, nie są prawem bezwzględnie obowiązującym;

Ad. 2. Odsetki z ustawy Art. 481 KC – jeżeli dłużnik opóźnia się ze spłaceniem świadczenia pieniężnego; Opóźnienie jest niezawinione; zwłoka jest zawiniona; Art. 741-42, art. 753 par. 2, art. 842, art. 891 par. 2 KC; Wierzyciel może ale nie musi żądać odsetek – jest to prawo wierzyciela;

Ad. 3. Orzeczenie sądu Sąd zarządza odsetki między innymi wraz ze wzniesieniem współwłasności; Zasądzane na podstawie przepisów;

Ustawa o transakcjach handlowych – determinuje sposób nakładania odsetek przy zobowiązaniach wzajemnych w obrocie między przedsiębiorcami;

Implementacja dyrektywy UE; Rozwiązano problem przedłużanych terminów płatności; Ustalono, że maksymalny okres odroczenia płatności to 30 dni; od 31 dnia należą się odsetki;

tych odsetek nie można wyłączyć umownie; Odsetki w wysokości co najmniej odsetek podatkowych;

Wysokość odsetek Jeżeli źródłem jest umowa – decyduje umowa; Orzeczenie sądu – decyduje orzeczenie;

4

Co jednak gdy milczy ustawa i nie ma orzeczenia? Regulacja o kredytach konsumenckich – miała ukrócić zjawisko lichwy, pobierania nadmiernie

wysokich odsetek; Zanim wprowadzono tę regulację walczono z nadmiernymi odsetkami za pomocą klauzuli z

art. 5 KC; Maksymalna wysokość odsetek wynikająca z czynności prawnych – nie może przekraczać 4-

krotnej wysokości odsetek kredytu lombardowego – czyli takiego, którego banki sobie nawzajem udzielają;

Stopa lombardowa z danego dnia; Gdy strona zastrzeże odsetki wyższe niż maksymalnie dopuszczalne – należą się jedynie

odsetki maksymalne; zastrzeżenie odsetek jest ważne, ale sankcją jest, że wchodzi przepis ustawy określający ich wysokość;

Przepisy wymuszające swoje zastosowanie; Gdy strony nie przewidziały odsetek za opóźnienie – należą się odsetki ustawowe, czyli w

wysokości przewidzianej w rozporządzeniu wydanym na podstawie ustawy; Obecnie odsetki ustawowe wynoszą 13%; dla walut obcych jest odrębne rozporządzenie;

Zakaz anatocyzmu Art. 482 KC; Zakaz pobierania odsetek od zaległych odsetek – do chwili wytoczenia o ni powództwa; Chyba, że strony po powstaniu zaległości zgodziły się na zaliczenie dodatkowych odsetek do

sumy; Czy bank może sobie zastrzec w regulaminie doliczenie odsetek za zwłokę? Nie, ponieważ

konsensus dłużnika z wierzycielem musi być już po powstaniu zaległości, a nie przed;

Okresowość przedawnienia Za opóźnienie świadczenia też są odsetki, a tym okresem jest 1 dzień; Problem z tym kiedy dług już się przedawnia (po 3 latach), a odsetki nadal biegną; co więcej,

po wytoczeniu powództwa powstają odsetki od odsetek; SN – najpierw orzekł, że odsetki mają samodzielny charakter, co ugruntowywało w latach 90

powyższą praktykę, ale potem zmienił zdanie - odsetki ulegają przedawnieniu z art. 118 KC; roszczenie akcesoryjne przedawnia się najpóźniej z chwilą przedawnienia się roszczenia głównego; odsetek można więc żądać co najwyżej jedynie za ostatnie 3 lata;

Czy odsetki mogą biec z chwilą gdy roszczenie się przedawniło? Nie, nie mogą biec z tą chwilą, ponieważ skoro przedawniło się roszczenie główne to nie można żądać odsetek od przedawnionego roszczenia;

Art. 554 nie może być uznany za przepis szczególny w stosunku do art. 118 KC;

Świadczenie odszkodowawcze

Szkoda Uszczerbek w dobrach lub interesach prawnie chronionych;

Inna definicja: chodzi o uszczerbek doznany wbrew woli poszkodowanego;o Przeciwko temu stanowisko podnosi się argument, że zgoda poszkodowanego nie

eliminuje uszczerbek ale może wyłączyć roszczenie odszkodowawcze; Uszczerbek na dobrach o charakterze majątkowym i niemajątkowym – 2 poglądy:

o 1. Szkoda oznacza jedynie uszczerbek o charakterze majątkowym: Uszczerbek niemajątkowy (cierpienia psychiczne, ból fizyczny) stanowią

tak zwaną krzywdę; Świadczenie odszkodowawcze zmierza wyłącznie do naprawienia

uszczerbku majątkowego; Świadczenie mające na celu rekompensatę krzywdy to zadośćuczynienie;

o 2. Pojęcie szkody należy ujmować szeroko – pogląd dominujący: Obejmuje zarówno uszczerbek o charakterze majątkowym jak i

niemajątkowym, czyli krzywdę; Zatem w tym ujęciu szkoda może wystąpić w postaci szkody majątkowej

lub niemajątkowej; Zadośćuczynienie jest jedynie rodzajem odszkodowania;

Spór ten nie ma znaczenie jedynie teoretycznego:o Jeżeli przyjmuje się, że krzywda jest rodzajem szkody to do krzywdy stosuje się

wprost przepisy, które mówią o szkodzie;o Jeżeli uzna się, że krzywda jest czym innym niż szkoda to ich nie stosujemy, chyba

że w drodze analogii;

Rodzaje szkody Kryterium podziału – to jakie dobro zostało bezpośrednio naruszone:

o Szkoda na mieniu – występuje wtedy gdy uszczerbek doznany przez poszkodowanego dotyczy bezpośrednio składników jego majątku; szkoda ta ma zawsze wyłącznie charakter majątkowy;

Np. uszkodzenie, zniszczenie cudzej rzeczy;o Szkoda na osobie – jest konsekwencją naruszenia dóbr osobistych poszkodowanego;

może mieć ona charakter majątkowy (np. koszty leczenia) jak i może mieć charakter niemajątkowy;

Szkoda majątkowa – 2 rodzaje: Art. 361 par. 2 KC; 1. Straty, które poniósł poszkodowany – damnum emergens, szkoda rzeczywista:

o Poszkodowany stał się uboższy;o Zmniejszenie należących do poszkodowanego aktywów;o Zwiększenie się pasów;

2. Korzyści, które mógłby poszkodowany osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono – lucrum cessans, szkoda hipotetyczna:

o Poszkodowany nie stanie się bogatszy, a stałby się gdyby nie zdarzenie szkodzące;o Nie powiększenie się aktywów w majątku poszkodowanego w sytuacji, w której

doszłoby do zwiększenia się tego majątku gdyby nie zdarzenie wyrządzające szkodę;

o Np. utrata spodziewanego zarobku;

Szkoda ewentualna – jeszcze inny rodzaj:o Występuje najczęściej jako utrata szansy lub nadziei;o Szkoda doznana w skutek tego, że nielegalnie nie dopuszczono czyjegoś dzieła do

konkursu;

5

o Występuje wtedy kiedy prawdopodobieństwo jej wystąpienia jest wysoce nieprawdopodobne lub trudna do ustalenia;

o Szkoda ewentualna nie podlega jednak obowiązkowi naprawienia;

Sposób obliczenia wysokości szkody majątkowej Metoda różnicowa – inaczej zwana dyferencyjna; Różnica między dwoma stanami majątku poszkodowanego; Sposób obliczania wysokości szkody dokonywany przez porównanie – porównuje się:

o 1. Stan majątku poszkodowanego przed wydarzeniem powodującym szkodę;o 2. Stan jaki miałby miejsce gdyby to zdarzenie nie wystąpiło;

Porównuje się stan sprzed zdarzenia ze stanem hipotetycznym; Stan ten wystarcza aby było to wysoce prawdopodobne – hipoteza nie musi być w 100%

pewna; Zaliczenie na poczet szkody uzyskanych korzyści – zasada compensatio lucri cundamno:

o Niekiedy dane zdarzenie może być zarazem źródłem szkody jak i może doprowadzić do pewnych korzyści;

o Zasadne jest aby od wartości spalonego domu odliczyć cenę odzyskanego budulca;o Dzięki tej zasadzie można właściwie ocenić rozmiar poniesionej szkody;o Czy stosuje się ją w każdym przypadku?o 1. Nie stosuje się omawianej zasady gdy brak normalnego związku przyczynowego

między zdarzeniem wywołującym szkodę, a uzyskaną korzyścią; Np. nie stosuje się ją wtedy gdy, np. w zgliszczach spalonego domu

znaleziono sztabę złota – ponieważ znalezienie sztaby złota nie jest typowym skutkiem spalenia się budynku;

o 2. Jeżeli w skutek wyrządzenia szkody poszkodowany uzyska należne mu z tego tytułu świadczenie od osób trzecich to w niektórych przypadkach nie zalicza się ich na poczet poszkodowania a należą się mu kumulatywnie;

Np. jeżeli ktoś się ubezpieczy to przysługuje mu odszkodowanie zarówno ze zakładu ubezpieczeń jak i od sprawcy;

Ciężar dowodu Art. 6 KC – istnienie szkody i jej rozmiar musi udowodnić poszkodowany; Art. 322 KC – jeżeli toczy się sprawa o naprawienie szkody i są uzna, że ścisłe udowodnienie

wysokości żądania jest niemożliwe lub nader utrudnione to można w wyroku zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy;

o Np. doszło do zniszczenia dowodów;o Np. roszczenie o niewysoką szkodę, a koszty postępowania byłyby znacznie

wyższe;o „Może” – w tego rodzaju przepisach ustawodawca wyposaża sąd w kompetencję; w

tym kontekście oznacza to więc, że sąd musi zastosować dyspozycję, jeżeli spełnione są przesłanki jej stosowania;

o Wyłącznie chodzi tu o świadczenie pieniężne;

Szkoda w granicach ujemnego interesu umownego Nie jest to pojęcie ustawowe, ale używane jest w języku prawniczym; Jest to szkoda powstała w skutek wdania się w umowę, która:

o 1. Okazała się nieważna, np. umowa o świadczenie niemożliwe;o 2. W ogóle nie została zawarta, np. ktoś się zobowiązał w umowie przedwstępnej

zawarcie umowy, ale ostatecznie jej nie zawarł; Co obejmuje to odszkodowanie w granicach ujemnego interesu umownego?

o Wydatki, które poniosła osoba w celu zawarcia umowy, np. koszty przejazdów do innego miasta w celu negocjacji, koszty celowej obsługi prawnej, koszty tłumaczeń – damnum emergens;

o Kontrowersje czy odszkodowanie to powinno pokryć także lucrum cessans: 1. Nie; 2. Tak, w zakresie niektórych uszczerbków, np. utracony zarobek; Np. korzyści, które osoba mogłaby osiągnąć z zawarcia umowy, którą

odrzucił licząc na tę, która nie doszła do skutku;

Szkoda w granicach dodatniego interesu umownego Jest to szkoda wynikła z niewykonania lub nienależytego wykonania zawartej umowy; Szkoda wynikła stąd, że nie doszło do spełnienia świadczenia; Między innymi – wartość tego świadczenia;

Zasady odpowiedzialności odszkodowawczej Zasady te wyjaśniają motywy, które uzasadniają odpowiedzialność odszkodowawczą; Reguły określające kto ponosi odpowiedzialność za dane zdarzenie wyrządzające szkodę; Brak w nauce jednolitej kwalifikacji tych zasad; ale nie budzi wątpliwości istnienie 3 zasad:

o 1. Zasada winy;o 2. Zasada ryzyka;o 3. Zasada słuszności;

Zasada winy Obowiązek naprawienia szkody obciąża ten podmiot, który swoim zawinionym działaniem lub

zaniechaniem wyrządził drugiemu szkodę; Np. art. 415 KC; Ustawodawca nie definiuje pojęcia winy – prawo cywilne korzysta z siatki pojęciowej

wypracowanej na gruncie prawa karnego; W prawie cywilnym odpowiada się za każdy stopień winy; Wyjątkowo w prawie cywilnym pojawia się doprecyzowanie za jaki rodzaj winy jest

odpowiedzialność; jeżeli nie pada rodzaj winy to liczy się jakakolwiek wina, nawet najlżejsza; Wina musi być udowodniona przez osobę domagającą się odszkodowania; Wyjątkowo ustawodawca wprowadza w niektórych przepisach domniemanie winy;

o Wtedy dany podmiot, który chce się uwolnić od odpowiedzialności odszkodowawczej musi ten brak winy udowodnić – musi przeprowadzić udaną ekskulpację;

Zasada ryzyka Odpowiedzialność odszkodowawcza niezależna od winy;

6

Odpowiada się mimo braku winy, dlatego początkowo w nauce podnoszono, że zasada ta jest nieetyczna;

Jako uzasadnienie wskazywano, że jeżeli ktoś dla własnej korzyści korzysta z urządzeń, które stwarzają dla otoczenia szczególne niebezpieczeństwo lub dążąc do realizacji własnych interesów posługuje się podległymi mu osobami to działa na własne ryzyko, a więc ponosi odpowiedzialność jeżeli inna osoba dozna szkodę z tego powodu;

„Czyja korzyść, tego niebezpieczeństwo ponoszenia szkody”; Od odpowiedzialności można się uwolnić nie przez ekskulpację tylko wskazując okoliczności

wskazane przez ustawodawcę – okoliczności egzomeracyjne:o Np. za wyrzucenie przedmiotu z okna pomieszczenia odpowiada właściciel tego

pomieszczenia, a uwolnić się od odpowiedzialności można wskazując, że nastąpiła siła wyższa etc. (art. 433 KC);

Zasada słuszności Również jest oderwana od winy; Odpowiedzialność występuje wtedy gdy obciążenia danego podmiotu obowiązkiem

naprawienia szkody ustawodawca uzależnił od okoliczności czy wymagają tego zasady współżycia społecznego lub względy słuszności;

Różnice w stosunku do zasady ryzyka:o Inna motywacja ustawodawcy;o Inna treść przepisów – odniesienie się do klauzul generalnych;o Sędzia badając sprawę in concreto ocenia czy sprawca ponosi odpowiedzialność;

Art. 417 par. 2 – klauzula względów słuszności; Klauzula zasad współżycia społecznego – istniała od początku, wpływy z doktryny ZSRR, ale

nadal obecnie funkcjonuje; Klauzula zasad słuszności – włączona po nowelizacjach po 1989 r.;

Zasada odpowiedzialności absolutnej Bardzo surowa zasada odpowiedzialności; Jest tym samym co zasada ryzyka, ale nie ma okoliczności egzomeracyjnych; Np. szkody górnicze, łowieckie; Niektórzy autorzy uznają ją jedynie za odmianę zasady ryzyka;

Reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej Istnieje szereg grup przypadków, w których przedmiotem świadczenia jest odszkodowanie;

niektóre z nich mają cechy wspólne dlatego poszeregowano je w poszczególne reżimy; Kryterium podziału – ze względu na ich znaczenie; 1. Odpowiedzialność odszkodowawcza z tytułu czynów niedozwolonych – odpowiedzialność

delitkowa, inaczej ex delicto;o Art. 415 KC;o Wyrządzenie szkody stanowi źródło zobowiązania;o Świadczenie odszkodowawcze jest obowiązkiem o charakterze pierwotnym;

2. Odpowiedzialność z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika zwana odpowiedzialnością kontraktową, inaczej ex contractu;

o Art. 471 KC;o Mieszczą się w nim wszelkie przypadki wyrządzenia szkody w skutek niewykonania

lub nienależytego wykonania zobowiązania, które już istniało między stronami;

o Co może być źródłem tego już istniejącego zobowiązania?o Nazwa sugeruje, że źródłem jest tylko umowa, ale jest to mylące; może być to w

szczególności umowa, ale może być to także czynność jednostronna, ustawa;

o Gdy dłużnik nie wykonał zobowiązania – obowiązek spełnienia świadczenia zastąpiony zostaje przez obowiązek świadczenia odszkodowania;

o Świadczenie to ma charakter wtórny;o Świadczenie odszkodowawcze ma charakter zastępczy bądź uzupełniający

względem świadczenia głównego; Legalne wyrządzenie szkody:

o Można wyrządzić szkodę, ale trzeba ją naprawić;o Brak elementu bezprawności;o Prawo sąsiedzkie – wejście na grunt sąsiada;

Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Okoliczności wskazane w systemie prawnym, których wystąpienie skutkuje powstaniem

odpowiedzialności odszkodowawczej po stronie danego podmiotu; 1. Zajście zdarzenia, z którym system prawny łączy obowiązek odszkodowawczy; 2. Powstanie szkody; 3. Istnienie związku przyczynowego między zdarzeniem a szkodą, przy czym nie chodzi o

jakikolwiek związek przyczynowy, a adekwatny związek przyczynowy; Czy wina jest przesłanką? Nie zawsze w prawie cywilnym wina jest potrzebna do

odpowiedzialności;

Adekwatny związek przyczynowy Aby powstała odpowiedzialność odszkodowawcza między danym wydarzeniem a szkodą musi

istnieć adekwatny związek przyczynowy; Analizując to można dojść do wniosku, że aby można było przypisać odpowiedzialność

odszkodowawczą należy stwierdzić: 1. Czy między danym wydarzeniem a szkodą w ogóle istnieje związek przyczynowy:

o Przeprowadza się test warunku koniecznego;o Jeżeli dochodzimy do wniosku, że gdyby nie doszło do zdarzenia to szkoda by nie

wystąpiła to uznajemy, że między wydarzeniem a szkodą jest związek przyczynowy; 2. Jeżeli tak, to czy ma on cechę adekwatności:

o Na to pytanie odpowiada kodeks cywilny, ale nie posługuje się wyrazem adekwatny;o Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne

następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła;o Przepis ten stoi na gruncie teorii adekwatnego związku przyczynowego;o Następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła, i które nie są

normalne, w ogóle nie są objęte obowiązkiem odszkodowawczym;o Odpowiada się tylko za następstwa normalne dla danego związku przyczynowego;o Przepis ten wyznacza granicę odpowiedzialności odszkodowawczej;o Następstwa normalne – nie jest to definiowane przez ustawodawcę; chodzi o

typowe, normalne następstwa danego zdarzenia; oceniając czy dane następstwa takie są należy brać pod uwagę:

Zasady doświadczenia życiowego; Osiągnięcia nauki;

o Wyjątki od zasady adekwatności: Z ustawy, np. odpowiedzialność za przypadek – zaostrzenie

odpowiedzialności, art. 478 KC; Z umowy;

Ciężar dowodzenia związku przyczynowego Art. 6 KC – ciężar dowodzenia spoczywa na twierdzącym;

7

Ale w niektórych przypadkach ustawodawca przewiduje domniemanie istnienia związku przyczynowego – art. 427 KC;

Przyczyna rezerwowa Szkodę spowodowało zdarzenie X ale pewne jest, że szkodę i tak by spowodowało zdarzenie

Y; Np. uszkodzenie samochodu w przypadku gdy został on później i tak całkowicie unicestwiony; Co do poniesionej szkody damnum emergens – tak, jest odpowiedzialność;

Szkoda na majątku Odszkodowanie za szkodę na mieniu – art. 363 KC; mowa jest tutaj o „naprawieni szkody”

mimo, że doktryna przyjmuje szeroką definicję szkody – kodeks jest pod tym względem niekonsekwentny;

Zadośćuczynienie za krzywdę – tylko gdy ustawa tak stanowi; Odszkodowanie za szkodę na osobie – art. 441-446 KC; nie da się przywrócić stanu

poprzedniego sprzed wyrządzeniem szkody na osobie, stąd odróżnia się to od szkody na majątku;

Przywrócenie stanu poprzedniego (restitutium integrum) – restytucja naturalna; Ograniczenie wyboru rodzaju świadczenia:

o Niemożność ograniczenia stanu poprzedniego;o Nadmierne trudności lub koszty związane z przywróceniem stanu poprzedniego;

Rodzaj świadczenia przemiennego; Jednak poszkodowani zaczęli żądać zarówno przywrócenia stanu poprzedniego jak i

kompensację pieniężną dla wyrównania strat spowodowanych szkodą; ten element uszczerbku nazywany jest utratą wartości handlowej;

o Jeżeli poszkodowany wybrał rodzaj jednego świadczenia to już nie może wybrać drugiego w uzupełnieniu (alternatywa rozłączna);

o Nowa linia orzecznicza – jednak na odwrót: oprócz naprawy można żądać kompensaty za różnicę wartości handlowej; SN przyjął antyjęzykową wykładnię tego przepisu;

Naprawienie szkody powinno być pełne – może obejmować także na przykład koszty najmu zastępczego samochodu, można żądać utraconą korzyść (lucrum cessans);

Utrata możliwości korzystania z rzeczy – poszkodowany może żądać koniecznych i celowych kosztów najmu pojazdu zastępczego i to nie zależy od tego czy mógłby skorzystać z środków transportu publicznego;

Zasada konkretyzacji, indywidualizacji odszkodowania – subiektywizm w badaniu sytuacji poszkodowanego;

Lost of use – utrata używania; Utrata przyjemności korzystania z rzeczy (np. z telewizora) – obecnie jeszcze nie jest

dopuszczalne; uczucia nie są kompensowane tylko dobra obiektywne; Orzeczenie SN z 2011 r. – utrata możliwości korzystania z rzeczy może przybrać charakter

majątkowy jeżeli wyda się pieniądze na najem rzeczy zastępczej, zgodnie z zasadą pełnego odszkodowania;

Roszczenia z tytułu odpowiedzialności cywilnej są przeciwko ubezpieczycielom;

Czu ubezpieczyciel może potrącić amortyzację, np. za kupno nowych części do używanego samochodu?

o SN – chodzi o całość funkcjonalną pojazdu, tak więc muszą być wmontowane nowe części;

o Zamienne czy oryginalne – mogą być zamienne; Koszty likwidacji – czy koszty wynajęcia pełnomocnika powinny być pokrywane?

o Można przyznać te koszty w uzasadnionej sytuacji; Wysokość odszkodowania powinna być ustalana według wysokości cen z dnia ustalenia

odszkodowania – wyjątek: wyjątkowe okoliczności:o Orzeczenie o pomidorach – koszt zniszczonych sadzonek liczy się z ceny

pomidorów z dnia, z którego by je sprzedano;o Cena akcji, których wartość jest wybitnie zmienna w czasie;

Szkoda na osobie Podlega odpowiedzialności tylko w reżimie deliktowym; Jednak gdy mamy do czynienia też z odpowiedzialnością za niewykonanie zobowiązania (ex

contracto) to nie wyłącza to odpowiedzialności z deliktu (ex delicto); Art. 444-449 KC; Szkodę może dochodzić osoba bezpośrednio poszkodowana; Jeżeli bezpośrednio poszkodowany umrze to szkody mogą żądać poszkodowani pośrednio; Roszczenia osób bezpośrednio poszkodowanych – art. 446 KC:

o Wszelkie koszty wynikłe z uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia;o Koszty konieczne i celowe nawet jeżeli nie odniosły one efektu;o Koszty nabycia protez, aparatów, wózków inwalidzkich etc.;o Koszty przystosowania samochodów dla niepełnosprawnych;o Koszty specjalnej diety;o Koszty pracy pielęgniarki lub koszty pracy członka rodziny, który poświęca czas na

pielęgnację poszkodowanego; Zobowiązany musi wypłacić odszkodowanie, nawet jak nie jest ubezpieczony; Stan majątkowy sprawcy jest irrelewantny dla sytuacji poszkodowanego – poza art. 440 KC; Trzy podstawy renty:

o 1. Utrata zdolności do pracy zarobkowej – częściowa lub całkowita; może dotyczyć także osoby, która nigdy nie pracowała, ponieważ uznaje się tę zdolność abstrakcyjnie;

o 2. Zwiększenie się potrzeb poszkodowanego – przy uszkodzeniach ciała; poszkodowany ma konieczność ponoszenia wydatków okresowych: koszty leczenia, rehabilitacji, psychoterapii;

o 3. Zmniejszenie widoków powodzenia na przyszłość – niemożliwość wykonywania określonego zawodu lub specjalizacji, którą mógłby wykonywać (element utraconych korzyści);

Mała klauzula rebus sic stantibus – w razie zmiany okoliczności można zmniejszyć lub zwiększyć wysokość renty – zmniejszyć lub zwiększyć;

Art. 447 KC – sąd może zamiast renty przyznać poszkodowanemu jednorazowe odszkodowanie; sąd jednak z urzędu nie może skapitalizować renty;

Art. 445 KC – zadośćuczynienie za krzywdę;

Wielość wierzycieli i dłużników

Solidarność8

Źródłem solidarności jest ustawa albo strony tak postanawiają; Solidarności się nie domniemywa; Art. 366 KC – istota solidarności – jeżeli wierzyciel ma kilku dłużników solidarnych to może

sobie wybrać od, którego będzie wymagał spełnienia roszczenia, a także wysokość tego roszczenia;

Zaspokojenie roszczenia przez, któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych; Sens praktyczny solidarności – wprowadza mimo wielości osób takie powiązanie, przy którym

musi nastąpić wyjątek od zasady podzielności zobowiązania w sytuacji kiedy występuje kilku wierzycieli lub dłużników;

Solidarność dłużników (bierna) – specjalna ochrona interesów wierzycieli; Solidarność wierzycieli (czynna) – dłużnik jest bardziej chroniony, bo może spełnić roszczenie

do rąk, któregokolwiek z wierzycieli; Art. 370 KC – zobowiązanie solidarne co do wspólnego mienia; Art. 368 KC – każdy z dłużników solidarnych może być zobowiązany w sposób odmienny albo

wspólny dłużnik był zobowiązany inaczej względem różnych wierzycieli; Konstrukcja teoretyczna solidarności – 2 teorie:

o A. Istnieje wielość więzów obligacyjnych; jest tyle więzów ile jest osób po jednej stronie;

o B. Jest jeden stosunek prawny, który ma zróżnicowany stosunek zewnętrzny po jednej stronie;

Wygaśnięcie zobowiązania jest wydarzeniem, do którego prowadzi kilku różnych dróg: o Spełnienie roszczenia;o Potrącenie wzajemnie;o Odnowienie zobowiązania: nowacja – zaciągnięcie nowego zobowiązania zamiast

starego; nowacja dokona między wierzycielem a jednym dłużnikiem nie zwalnia pozostałych dłużników – art. 374 KC;

Źródła solidarności inne niż umowy: o Art. 370 KC – wspólne mienie;o Art. 441 KC – zobowiązania deliktowe;o Art. 1034 KC – długi spadkowe;

Źródła zobowiązań z umów: o Ochrona podwykonawców w umowie o roboty budowlane – solidarna

odpowiedzialność inwestora i wykonawcy względem podwykonawców;o Solidarna odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej za zobowiązania spółki –

art. 864 KC;o Odpowiedzialność solidarna najemców za zapłatę czynszu – art. 688 index 1 KC;

Zasady odpowiedzialności solidarnej 1. Zasada wzajemnej reprezentacji na korzyść:

o Jeżeli coś robi jeden dłużnik to jaki to ma skutek względem pozostałych;o Zwłoka wierzyciela względem jednego dłużnika ma skutek względem pozostałych;o Odnowienie między wierzycielem a jednym dłużnikiem zwalnia pozostałych chyba,

że wierzyciel postanowił inaczej;o Dłużnicy mogą powołać się na wyrok jeżeli zapadł on na korzyść jednego z nich,

jednak pod warunkiem, że uwzględniał on zarzuty wspólne;

o Zasada ta nie dotyczy: Zwolnienia z długu; Zrzeczenia się solidarności wierzyciela względem jednego dłużnika;

2. Zasada, że działanie lub zaniechanie jednego dłużnika solidarnego nie mogą szkodzić pozostałym – art. 371 KC;

o Co pogarsza sytuację jednego z dłużników: Przerwa lub zawieszenie biegu przedawnienia; Zwłoka jednego dłużnika; Zrzeczenie się zarzutu przedawnienia; Uznanie długu;

Zarzuty dłużnika - dłużnik solidarny może się posłużyć zarzutami: 1. Zarzuty, które przysługują mu osobiście:

o Zarzuty z tytułu ważności zobowiązania;o W związku z modyfikacją zobowiązania po jego powstaniu;

Zwolnienie z długu; Odnowienie; Zrzeczenie się solidarności;

o Potrącenie wierzytelności;o Przedawnienie;o Odroczenie terminu świadczenia;o Odroczenie na raty;

2. Zarzuty, które przysługują wspólnie wszystkim dłużnikom:o Ze względu na sposób powstania:

Zła forma; Brak decyzji administracyjnej;

o Ze względu na treść: Niezgodna z prawem – art. 58 KC; Nie nadszedł warunek lub termin; Bezzasadność roszczenia wierzyciela w świetle umowy;

Regres Zasady dotyczące regresu są w części ogólnej zobowiązań – lex generalis; Jeżeli jeden z dłużników spełnił świadczenie to treść stosunku określa w jakich częściach

może on żądać w ramach stosunku wewnętrznego spełnienia świadczenia od pozostałych; jeżeli nie jest to określone to pozostali odpowiadają w częściach równych;

Część przypadająca na dłużnika rozkłada się między pozostałych współdłużników – art. 376 KC;

Art. 202, art. 422 KC KC – odpowiedzialność solidarna z czynu niedozwolonego; Roszczenie regresowe powstaje z chwilą spełnienia świadczenia i od razu jest wymagalne;

Solidarność gwarancyjna Ustawodawca tworzy węzeł obligacyjny tak aby zagwarantować roszczenia jednej strony; Art. 823 par. 2 KC; Art. 1055 KC; Art. 41 prawa wekslowego; Art. 44 prawa czekowego; Różne przepisy prawa spółek handlowych;

Zobowiązania in solidum Solidarność pozorna, nieprawidłowa, niezupełna; Sytuacja kiedy nie ma węzła solidarności wynikającego z ustawy lub umowy;

9

Twór orzecznictwa; Jest jedno świadczenie, które musi być spełnione ale nie ma źródła solidarności zgodnego z

art. 369 KC; Kiedy jedna osoba ma wierzytelność o to samo świadczenie do dwóch lub więcej osób z

różnych tytułów prawnych, a z przepisów ustawy ani z umowy nie będzie wynikać, że będzie istniała między nimi solidarność bierna, sąd przyjmie, że spełnienie świadczenia przez jedną osobę zwalnia pozostałe z obowiązku świadczenia względem wierzyciela;

Sąd nie może użyć słowa „solidarność”; Cel i skutek jest taki sam jak przy solidarności; Stosuje się art. 371-373 KC; Nie stosuje się przepisów o regresie; Nie stosuje się 374, 375 par. 2 KC; Art. 376 – stosowanie przez analogię jest wyłączone gdy jeden ze współdłużników in solidum

odpowiada z nienależytego wykonania zobowiązania a drugi z czynu niedozwolonego; Art. 441 par. 2, 3 – można stosować analogicznie; współodpowiedzialność deliktowa; Wina i stopień przyczynienia się do szkody – kryteria elastyczne;

Zobowiązania podzielne / niepodzielne Jeżeli przedmiot świadczenia jest podzielny to zobowiązanie, które ma po swojej stronie wielu

dłużników / wierzycieli też ulega podziałowi; Zobowiązanie dzieli się na tyle osób ile jest po jednej stronie; Zasadą domyślną jest równość – jeżeli nie wynika nic innego:

o Z woli stron;o Z przepisów ustawy;

Przy solidarność za to domyślnie jest nierówny regres; Jeżeli zobowiązanie się dzieli do wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienie tylko jego

części; Odpowiedzialność jak przy dłużnikach solidarnych, ale z pewnymi modyfikacjami; Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego to każdy z nich może

żądać od dłużnika do czasu sprzeciwu jednego z nich;

Umowy wzajemne Stanowią ok. 90% umów; Art. 535 – umowa sprzedaży;

o Kupujący jest wierzycielem, a sprzedawca dłużnikiem;o Kupujący ma roszczenie o przeniesienie własności rzeczy oraz wydanie rzeczy;o Zobowiązanie wzajemne – kupujący jest dłużnikiem w zakresie ceny, a sprzedawca

dłużnikiem; Nie jest umową wzajemną darowizna – darczyńca zobowiązuje się darowanemu do

przysporzenia mu korzyści majątkowej; darowany nie ma żadnego obowiązku względem darczyńcy;

Trzeba rozróżnić zobowiązania wzajemne od dwustronnych;

Ekwiwalentność świadczeń (art. 487 KC):o Umowa wzajemna jest rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących;o Jest umową odpłatną;o Korzyść polega na świadczeniu, które jest odpowiednikiem świadczenia drugiej

strony;

o Według oceny stron ich świadczenia są względem siebie równowartościowe;o Prof. Radwański – ekwiwalentność nie jest cechą konstytutywną umów wzajemnych,

tylko jest cechą typową; cechą konstytutywną jest więź uzależniająca świadczenie jednej strony od świadczenia drugiej strony;

o Do ut des – daje abyś dał – sens umowy wzajemnej;o Zasada swobody umów – stron mogą dowolnie ustalić swoje świadczenia; granicą

dowolności jest odpłatność; Kontrola umów:

o Kontrola umów wzajemnych pod kątem wyzysku (art. 388 KC);o Słuszność kontraktowa (art. 353 index 1 KC);o Kontrola umów pod kątem dobrych obyczajów (art. 385 index 1 KC);

Konsekwencje pod kątem nieważności – synallagma: o Nieważność zobowiązania jednej strony powoduje nieważność zobowiązania drugiej

strony jako kauzalnie uzależnionego od świadczenia wzajemnego;o Art. 58 KC;o Synallagma funkcjonalna – określa skutki niewykonania zobowiązania wzajemnego

oraz sposób wykonania: 380 par. 2 KC; 487 – 497 KC;

Zastosowanie tej konstrukcji w niektórych umowach – 3 umowy co do, których powstały kontrowersje przy zakwalifikowaniu tych umów jako wzajemne:o 1. Zlecenie – art. 734 KC;

Zlecenie może być odpłatne lub nieodpłatne; aby było nieodpłatne musi to wynikać wyraźnie z umowy lub okoliczności; jeżeli nie jest określone to domyślnie stosuje się przepis, że przysługuje wynagrodzenie;

Nie ma tutaj wzajemności zobowiązań, ponieważ zobowiązanie ze zlecenia może być jednostronne lub dwustronne;

Prof. Szpunar – odpłatne zlecenie jest to umowa odpłatna, lecz nie wzajemna; Prof. Radwański – należy dokonać kwalifikacji w zależności od treści konkretnej

czynności aby uzyskać odpowiedź czy to zlecenie zostało zawarty aby otrzymać wynagrodzenie czy też nie;

o 2. Przechowanie – art. 835 KC: Umowa realna – bez oddania rzeczy na przechowanie umowa nie będzie skutecznie

zawarta; Nie istnieje relacja logiczna, że jak umowa jest odpłatna to automatycznie jest wzajemna; Prof. Radwański – trzeba zbadać czy przechowanie jest kauzalnie uzależnione od

świadczenia drugiej strony;o 3. Pożyczka – 720 KC:

Najbardziej newralgiczny punkt z uwagi na pożyczki udzielane przez para banki i instytucje lichwiarskie – kwestia wyzysku;

Może być ukształtowana jako odpłatna lub nieodpłatna umowa dwustronna;

o Trzy poglądy dotyczące pożyczki: 1. Dwustronny obowiązek świadczenia, ale nie wzajemny – dominujący pogląd; 2. Wzajemność świadczeń trzeba zbadać – prof. Radwański; przykład – kredyt

bankowy: jeżeli bank udziela kredyt to po to aby zarobić na odsetkach; ale w przypadku pożyczek należy zbadać konkretne okoliczności;

10

3. Jedynie pożyczkę oprocentowaną strony mogą ułożyć jako umowę wzajemną – prof. Lemkowski; w skutkach efekt będzie taki sam jak w przypadku teorii Radwańskiego; odpłatność jest warunkiem minimum wzajemności;

Umowy nazwane i nienazwane Umowy mieszane – jednak ostatnio to pojęcie zostało zarzucone (System prawa prywatnego); Przyjęto, że umowy są tylko nazwane lub nienazwane; Essentialia negoti – umowa nazwana to taka, gdzie mamy definicję ustawodawcy; Umowy nienazwane – funkcjonują w obrocie ale nie zostały uregulowane przez ustawodawcę; Leasing – przez długi czas był umową nienazwaną, bo nie był uregulowany w kodeksie; Umowy będące eklektycznym zbiorem różnych umów:

o Umowa o zorganizowaną podróż = umowa przewozu + umowa najmu + umowa o świadczenie usług – miała różne elementu z różnych umów;

o Została przygotowana już przez komisję kodyfikacyjną ale jeszcze nie ma jej w kodeksie;

Spór czy umowa jest nazwana czy nienazwana – wątpliwości co do umów pozakodeksowych, zwłaszcza wynikających ze sfery publicznoprawnej;

Typowe umowy nienazwane – wytworzyły się w obrocie:o Faktoring – globalna cesja wierzytelności;o Forfiting;

Zasada swobody umów Powrót do instytucji wolnego rynku po 1990 r.; Art. 353 index 1 KC – zasada ogólna prawa cywilnego wynikająca z autonomii woli; Granice swobody umów – treść i cel umowy nie może sprzeciwiać się:

o 1. Właściwości (naturze) stosunku;o 2. Ustawie;o 3. Zasadom współżycia społecznego;

Przepis ten ma charakter podstawowy, fundamentalny; Trzy konsekwencje:

o 1. Istnieje swoboda zawarcie lub niezawarcia umowy;o 2. Swobodny wybór kontrahenta;o 3. Swoboda kształtowania treści umowy;

Ze swobody umów nie wynika swoboda wyboru formy, ponieważ wynika to z ogólnej zasady, że oświadczenia woli można składać w dowolnej formie;

Przymus zawarcia umowy – obowiązek ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej – ponad 200 obowiązkowych sytuacji kiedy państwo zmusza do zawarcia umowy;

Brak możliwości wyboru – usługi bankowe mogą świadczyć tylko banki, a ubezpieczeniowe ubezpieczyciele;

Czym się różni treść od celu?o Treść – ogół praw i obowiązków;o Cel – po co strony zawarły umowie, cel całej transakcji;

Cel i treść nie mogą być sprzeczne z prawem, z ustawami i zasadami współżycia społecznego;

Zasady współżycia społecznego: o Nie chodzi o zasady w rozumieniu socjalistycznym;o Dobra wiara;o Dobre obyczaje kupieckie;o Sumienność, rzetelność kupiecka;

Właściwość (natura) stosunku – formuła nieostra; 2 poglądy: o 1. Ogólna właściwość każdego stosunku zobowiązaniowego, np. że umowa wiąże

tylko strony;o 2. Właściwość stosunku należy badać w świetle konkretnego stosunku

zobowiązującego; Art. 898 KC – darowiznę można odwołać w przypadku rażącej niewdzięczności

obdarowanego; Zobowiązanie starannego działania; Zobowiązanie rezultatu; Lekarz nie może się umówić na leczenie z rezultatem; wyjątkiem są usługi chirurgów

plastycznych, gdzie liczy się rezultat;

Wzorce umowne Art. 384 KC; Obecna regulacja jest efektem dyrektywy UE 93/11, która została implementowana do

naszego systemu w 2000 r.; Wspólne warunki mają na celu ułatwienie w obrocie; Zagrożenia płynące z tego:

o W płaszczyźnie intelektualnej – teksty umów są tak bardzo komplikowane aby strona nie była do końca pewna do czego się zobowiązuje; nierówność związana z posługiwaniem się obsługą prawną;

o W płaszczyźnie stosunków w obrocie konsumenckim – przedsiębiorca jest w lepszej pozycji niż konsument;

o W płaszczyźnie ekonomicznej – rządzi ten kto ma siłę na rynku; to co on formułuje jest narzucone; warunki są dyktowane;

Reakcja ustawodawcy na te zagrożenia:o 1. Ustalenie reguły kiedy przygotowany wzorzec będzie wiązał drugą stronę; art.

384 KC;o 2. Kontrola tego co już jest we wzorcu; kolejny etap kontroli; ustawodawca chce

przeciwdziałać klauzulom, które wykorzystują słabszą pozycję kontrahenta; klauzulom wykorzystywanym przez proferenta;

Pojęcie wzorca Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy; W szczególności: ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin; Wiąże drugą stronę jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy; Definicja prof. Łętowskiej – wzorzec jest kwalifikowanym oświadczeniem woli mającym

szczególny reżim prawny i przy spełnieniu przesłanek tego reżimu kształtującym poza konsensem treść stosunku prawnego wynikającego z umowy na wzór art. 56 KC, lecz poza czynnikami tam wymienionymi;

Z tej definicji wynika, że wzorzec nie jest częścią umowy; Jest częścią stosunku zobowiązaniowego ale nie umowy stron; Na to żeby wzorzec stał się częścią stosunku nie trzeba zgody kontrahenta;

Przesłanki mocy wiążącej wzorca Wzorzec będzie wiązał kiedy zostanie doręczony przed zawarciem umowy; Jeżeli w pewnych stosunkach (np. usługach hotelarskich) gdzie zwyczajowo przyjęte jest

posługiwanie się wzorcem to wzorzec wiąże także wtedy gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści; wzorzec jest udostępniony przez autora w taki sposób, że

11

można się z łatwością o nim dowiedzieć – nie musi być wtedy doręczony; bowiem stosunki danego rodzaju zawsze przewidywały posługiwanie się wzorcem;

Wszystkie umowy z udziałem konsumentów co do zasady mają dwie zasady:o Jeżeli są to umowy drobne – wystarczy, że się te umowy udostępni;o Wszystkie pozostałe umowy – regulamin należy doręczyć;

Umowa w postaci elektronicznej – powinna być doręczona tak aby druga strona mogła ją przechowywać i odtwarzać w zwykłym toku czynności;

Przejrzystość i transparentność wzorca – 385 par. 2 KC; Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść kontrahenta;

o Nie stosuje się tego tylko w postępowaniu w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone;

Wzorzec a umowa Wzorzec nie jest częścią umowy; W razie sprzeczności wzorca z treścią umowy to strony są związane z umową –

pierwszeństwo umowy – art. 385 KC; Art. 385 index 4 KC – umowa między przedsiębiorcami stosującymi różne wzorce umów nie

obejmuje tych postanowień wzorców, które są ze sobą sprzeczne; bada się oba wzorce i elementy sprzeczne zostają wyłączone;

o Ale przedsiębiorca, który nie chce mieć tych warunków zaproponowanych we wzorcu drugiej strony to może w ogóle wycofać się z umowy jako takiej;

Art. 384 index 1 – stosunek umowny o charakterze ciągłym; wzorzec wiąże drugą stronę jeżeli:

o Zachowane zostały wymagania określone w art. 384 KC;o Strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie;

Kontrola klauzul niedozwolonych Definicja niedozwolonej klauzuli umownej (art. 385 index 1 par. 1 KC) – elementy:

o Klauzula niedozwolona występuje tylko w umowie z konsumentem;o Jest nieuzgodniona indywidualnie;o Kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi

obyczajami, rażąco naruszając jego interesy; Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron (w tym cenę lub

wynagrodzenie) – jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny; Aby postanowienia umowy były uznane za negocjowane (indywidualnie uzgodnione) to

konsument musi mieć rzeczywisty wpływ na treść postanowień; Sprzeczność z dobrymi obyczajami – art. 385 index 2; tradycyjna klauzula; sprzeczność z

dobrymi obyczajami musi być dokonana z uwzględnieniem całej umowy; np. wyjątkowo niekorzystne postanowienie może być wyrównane innym wyjątkowo korzystnym;

Rażące naruszenie – ocena zawsze zależy od okoliczności; Art. 385 index 3 – katalog klauzul niedozwolonych – jest otwarty;

Kontrola incydentalna (konkretna) – dokonuje się kiedy już mamy konkretny proces w konkretnej sprawie między konsumentem a przedsiębiorcą; jest sprawowana przez sąd powszechny; sąd ustala czy postanowienie wiąże czy nie;

Kontrola abstrakcyjna – prowadzi to Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK):o Art. 479 KPC;

o Może ją wszcząć każdy kto może być stroną umowy, a więc także potencjalnie konsumenci; w praktyce robią to często stowarzyszenia ochrony konsumentów;

o Sąd bada najgorszą dla konsumenta sytuację;o W wyroku zakazuje przedsiębiorcy używania danej klauzuli;o Wyrok jest publikowany w monitorze gospodarczym;o Klauzula ta jest wpisywana do rejestru klauzul niedozwolonych prowadzonych przez

Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK);o Jeżeli przedsiębiorca dalej stosuje tą klauzulę to popełnia wykroczenie oraz czyn

naruszenia zbiorowych praw konsumentów w rozumieniu art. 24 ustawy o ochrony konkurencji i konsumentów, co się wiąże z możliwości nałożenia kary pieniężnej przez prezesa UOKiK – do wysokości 10% obrotu;

Wyzysk Art. 388 KC; Jedna ze stron wyzyskuje przymusowe położenie, niedoświadczanie lub niedołęstwo drugiej

strony; W zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej

świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia;

Ustawodawca nie jest obojętny wobec nagannej sytuacji wyzyskiwacza oraz powstałej w wyniku wyzysku nierównej sytuacji wyzyskiwanego i wyzyskiwacza;

Umowa nie jest bezwzględnie nieważna, natomiast przyznaje ustawodawca osobie wyzyskanej przyznane w KC uprawnienia;

W przypadku wyzysku ustawodawca ogranicza swobodę stron co do kształtowania treści umowy;

Przesłanki wyzysku 1. Przesłanka obiektywna – dysproporcja świadczeń strony:

o Musi być to rażąca dysproporcja – rażąca, jaskrawa, niebudząca żadnych wątpliwości;

o Skoro obowiązek świadczenia występuje po obu stronach do wyzysk znajduje zastosowanie do wszelkich umów dwustronnie zobowiązujących;

o Według węższej interpretacji – tylko do omów wzajemnych; 2. Przesłanka subiektywna – polega ona na tym, że jedna ze stron wyzyskuje określoną

sytuację drugiej strony (przymusowe położenie, niedoświadczenie, niedołęstwo) przyjmując dla siebie świadczenie rażąco wysokie:

o Wyzyskiwać – wykorzystywać sytuację drugiej strony;o Wyzyskiwacz ma świadomość rażącej dysproporcji świadczeń i określonej w art.

388 KC sytuacji drugiej strony;o Na gruncie instytucji wyzysku nie ma znaczenia, która ze stron wystąpiła z

inicjatywą zawarcia umowy;o Sporne jest w nauce czy aby można było mówić o spełnieniu przesłanek wyzysku

czy pokrzywdzony tą umową ma mieć świadomość tego pokrzywdzenia;o Strona pokrzywdzona umową nie musi zdawać sobie sprawy z rażącej dysproporcji

świadczeń;o 1) Przymusowe położenie drugiej strony – nie chodzi tu o przymus fizyczny,

ponieważ zachowania osoby, które podejmuje pod wpływem przymusu fizycznego w ogóle nie uważa się za oświadczenia woli;

o Przymus to sytuacja gdzie dana osoba godzi się na zawarcie krzywdzącej dla niej umowy;

12

o Może być tak dlatego, że chodzi o zagrożenie życia lub zdrowia jego samego lub osoby bliskiej;

o 2) Niedołęstwo – brak umiejętności właściwego prowadzenia swoich spraw, nieporadność; stan niedołęstwa może wynikać z wieku, stanu zdrowia psychicznego lub fizycznego;

Niedołęstwo psychiczne – nie może być to aż taki stan, który powoduje, że osoba znajduje się aż w stanie wyłączającej świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli, albowiem wtedy mamy stan zawarty w art. 82 KC – wady oświadczenia woli, która powoduje bezwzględną nieważność umowy;

o 3) Niedoświadczenie – ogólny brak doświadczenia życiowego; może być to też brak doświadczenia w danej dziedzinie, w której zawierana jest umowa;

Skutki wyzysku Umowa nie jest dotknięta sankcją bezwzględnej nieważności; Ustawodawca zdecydował się na utrzymanie umowy w mocy przyznając wyzyskanemu pewne

uprawnienia; 1. Może żądać zmniejszenia swego świadczenia; 2. Lub zwiększenia świadczenia drugiej strony:

o Są to środki mające na celu wyrównanie nierównego świadczenia;o „Lub” – jest dopuszczalne skorzystanie jednoczesne z obu tych środków – wtedy

kiedy jest to celowe dla osiągnięcia skutków; 3. Wyzyskany może też żądać unieważnienia zawartej umowy:

o Jest to środek ostateczny;o W takiej sytuacji umowa jest dotknięta sankcją nieważności względnej;o Wzruszalność czynności prawnej;o Jak dochodzić unieważnienia?

Należy wytoczyć powództwo do sądu; Jest to inaczej niż w przypadku błędu i groźby, gdzie wystarczyło

postępowanie pozasądowe;o Jeżeli dojdzie do unieważnienia do umowa staje się nieważna z mocą wsteczną,

czyli od chwili jej zawarcia; ze skutkiem retroaktywnym; ex tunc;o Co ze świadczeniami, które zostały już spełnione?

Powinny być zwrócone według przepisów o nienależnym świadczeniu; Uregulowane jest to w ramach bezpodstawnego wzbogacenia; Chodzi o sytuację, gdzie podstawa prawna świadczenia odpadła; Art. 410 par. 2;

Termin na dochodzenie uprawnień z tytułu wyzysku – 2 lata:o Liczony od zawarcia umowy;o Termin zawity, inaczej prekluzyjny; prekluzja sądowa;o Jeżeli nie dojdzie się uprawnień w terminie to uprawnienia wygasają;

Charakter prawny orzeczenia sądu:o Jeżeli orzeczenie sądu zapadło to we wszystkich 3 przypadkach ma charakter

konstytutywny – zmienia sytuację prawną stron;o Orzeczeniem może dojść do zmiany treści lub zniweczenia stosunku

zobowiązującego;Wyzysk a art. 58 par. 2 KC

Jeżeli czynność prawna jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego to jest bezwzględnie nieważna;

Przepis o wyzysku jako lex specialis w stosunku do art. 58 KC;

Chociaż gdyby postawa wyzyskiwacza była szczególnie naganna to jednak przepis z art. 58 mógłby mieć zastosowanie;

Wyzysk a wady oświadczenia woli Czy zawarcie umowy przez osobę wyzyskaną jest zawarciem umowy pod wpływem wady

oświadczenia woli? Inaczej mówiąc, czy wyzysk jest wadą oświadczenia woli; Jeden pogląd – tak, jest to wada oświadczenia woli; przedwojenny kodeks zobowiązań; Pogląd dominujący – nie, wyzysk nie stanowi wady oświadczenia woli; jest to jedynie

wadliwość treści umowy; Zbieg uprawnień z tytułu wyzysku oraz błędu, podstępu lub groźby – dany stan faktyczny

może podpadać pod różne przepisy:o Uprawniony ma wtedy wybór, z których uprawnień korzystać;

Umowa przedwstępna Art. 389-390 KC; Pactum de contrahendo; Definicja – jest to umowa, przez którą jedna lub obie strony zobowiązują się do zawarcia

oznaczonej umowy;o Dwie możliwości: albo zobowiązują się obie strony albo jedna strona;o Jest to umowa przyrzeczona;o Dlaczego strony wstępnie się wiążą, a nie zawierają od razu umowy ostatecznej?o Dlatego na przykład, że nie mogą zawrzeć jeszcze umowy definitywnej, ze względu

na brak decyzji administracyjnej, a już chcą się związać tym, że umowa zostanie zawarta;

Essentialia negoti umowy przedwstępnej Powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej; Konieczne elementy umowy przyrzeczonej muszą się znaleźć w umowie przedwstępnej, np.

cena; Umowa przedwstępna może mieć też treść bogatszą, np. zastrzeżenie zadatku, kary

umownej; termin zawarcia umowy przyrzeczonej;

Forma umowy przedwstępnej Ustawodawca nie przewidział żadnej formy ad solemnitatem (pod rygorem nieważności); Nie ma znaczenia w jakiej formie zawiera się umowę przedwstępną na płaszczyźnie ad

solemnitatem; ma znaczenie na innych płaszczyznach;

Świadczenie z umowy przedwstępnej Złożenie odpowiedniego oświadczenia woli; Obowiązek ten może ciążyć na jednej bądź na obu stronach; Ewentualnie podjęcie jeszcze innych czynności zmierzających do zawarcia umowy

definitywnej, np. jeżeli do zawarcia umowy potrzebne jest otrzymanie odpowiedniej decyzji administracyjnej to strona powinna zawnioskować o nie;

Charakter umowy przedwstępnej Umowa zobowiązująca – jednostronnie albo dwustronnie; Sporne jest czy w przypadku dwustronnie zobowiązującej jest to umowa wzajemna; Jakie umowy może poprzedzać umowa przedwstępna?

o Sporne jest czy może poprzedzać tylko umowy zobowiązaniowe;

13

o Umową ostateczną może być zarówno odpłatna jak i nieodpłatna;o Inne umowy – też jest sporne:

Umowa przedwstępna do małżeńskiej umowy majątkowej; Umowy zrzeczenia się dziedziczenia;

o Sporne jest czy jest to umowa nazwana czy nienazwana;

Termin zawarcia umowy przyrzeczonej Umowa przedwstępna może ale nie musi zawierać terminu w ciągu, którego ma być zawarta

umowa przyrzeczona; 1. Umowa przedwstępna zawiera termin w ciągu, którego ma być zawarta umowa

przyrzeczona; sytuacja dla stron jest jasna; 2. Umowa przedwstępna nie zawiera terminu zawarcia umowy – wkracza tutaj ustawodawca

chroniąc strony przed wieczystym związaniem się umową przedwstępną:o Gdy nie ma określonych terminów to strona, które jest zobowiązana do zawarcia

umowy przedwstępnej jest jednocześnie uprawniona do wyznaczenia drugiej stronie terminu na zawarcie umowy przedwstępnej;

o Charakter prawny tego uprawniania – jest to uprawnienie kształtujące;o Na wykonanie tego uprawnienia strona ma rok od zawarcia umowy przedwstępnej;o Jeżeli ten termin bezskutecznie upłynie to nie można już żądać zawarcia umowy

przyrzeczonej co oznacza, że termin ten ma charakter zawity, a należy to rozumieć w ten sposób, że upada stosunek wynikający z umowy przedwstępnej – zostaje zniweczony;

o Może być wariant, że obie trony są zobowiązane do zawarcia umowy – wtedy każda ze stron ma uprawnienia kształtujące i wiąże termin wyznaczony przez stronę, która pierwsza skorzystała z tego uprawnienia;

o Jaki termin może wyznaczyć strona uprawniona – termin musi być odpowiedni; należy to oceniać in concreto, w zależności od sytuacji; nie może być ani za długi ani za krótki;

Uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej Sytuacja gdy strona zobowiązania uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej; Umowa przedwstępna może wywoływać 2 skutki:

o I. Skutek silniejszy: Chodzi tu o możliwość dochodzenia zawarcia umowy przyrzeczonej na

drodze sądowej; Nie zawsze umowa przedwstępna wywołuje skutek silniejszy; Skutek ten powstaje wtedy gdy umowa przedwstępna czyni zadość

wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy;

Np. umowa przedwstępna w formie aktu notarialnego – forma ad eventum – dla wywołania określonych skutków prawnych;

Mogą być też inne wymagania niż co do formy – np. jeżeli umowa definitywna jest umową realną to aby skutek silniejszy powstał musi być zachowany wymóg wydania rzeczy;

Jak dochodzić żądania umowy przyrzeczonej na drodze sądowej? Art. 64 KC – fikcja złożenia oświadczenia woli – prawomocne orzeczenie

sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli, zastępuje to oświadczenie;

Pozwać należy o to, że pozwany ma obowiązek złożenia określonego oświadczenia woli;

Jeżeli wyrok się uprawomocni jest tak jakby strona złożyła to oświadczenie woli;

Wyrok ten będzie miał charakter konstytutywny; Co z oświadczeniem woli powoda? Dominujący pogląd – Jeżeli sąd uwzględni powództwo na podstawie art.

64 KC to przyjmuje się, że powód już nie musi składać osobno swojego oświadczenia; przyjmuje się, że złożył już to oświadczenie woli w powództwie;

Do zawarcia umowy dochodzi z chwilą uprawomocnienia się wyroku; Art. 1047 KPC – wyjątek: dopiero od chwili nadania wyrokowi klauzuli

wykonalności;o II. Skutek słabszy:

Możliwość dochodzenia odszkodowania w granicach ujemnego interesu umownego, ale strony mogą odmiennie określić zakres odszkodowania;

Skutek ten powstaje niezależnie od tego czy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej;

Jeżeli umowa wywołuje skutek silniejszy to automatycznie wywołuje też skutek słabszy – i można wybrać, który wykorzystać;

Jeżeli nie dochowa się wymogom skutku silniejszego to zostaje tylko skutek słabszy;

Jeżeli umowa przedwstępna wywołuje tylko skutek słabszy to nie jest tak, że strona nie ma roszczenia o zawarcie umowy – nie może go tylko dochodzić przed sądem;

Przed sądem można za to dochodzić skutku słabszego, a więc roszczenia odszkodowawczego;

Roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej ma w tym przypadku charakter roszczenia naturalnego;

Przedawnienie roszczeń z umowy przedwstępnej Dla obu tych roszczeń jest 1 rok; Jest to termin przedawnienia, a nie termin zawity; Od dnia, w którym umowa miała być zawarta; Gdyby sąd oddalił roszczenie ze skutku silniejszego to roszczenie odszkodowawcze będzie

się przedawniało dopiero od dnia, w którym sąd oddalił to pierwsze roszczenie; Gdyby nie udało się uzyskać roszczenia ze skutku silniejszego to strona ma jeszcze rok na

dochodzenie roszczenia ze skutku słabszego;

Umowy odnoszące się do osób trzecich Art. 391-393 KC; Umowa o świadczenie przez osobę trzecią; Chodzi tu o umowę, w której zastrzeżono, że osoba trzecia:

o A. Zaciągnie określone zobowiązanie;o B. Spełni określone świadczenie;

Czy z takiej umowy mogą od osoby trzeciej wynikać jakieś obowiązki? o Nie mogą z takiej umowy wyniknąć jakieś obowiązki dla osoby trzeciej ze względu

na zasadę autonomiczności podmiotów;o Skutki prawne są tylko między stronami;

Jedna ze stron jest gwarantem, że osoba trzecia spełni świadczenie; 1. Dłużnik gwarantuje, że osoba trzecia wykona zobowiązanie;

14

2. Dłużnik gwarantuje, że osoba trzecia spełni świadczenie – gdy stosunek zobowiązaniowy już istnieje;

Jak rozumieć siłę tego przyrzeczenia? o 1. Przyrzekający zobowiązuje się tylko poczynić starania aby osoba trzecia spełniła

świadczenie / wykona zobowiązanie;o 2. Przyrzekający daje gwarancję, że osoba trzecia spełni świadczenie / wykona

zobowiązanie – odpowiada z tytułu tego przyrzeczenia nawet jeśli dochowa maksymalnych starań; ponosi odpowiedzialność za rezultat – art. 391 KC;

Gdy osoba trzecia odmawia Negatywne skutki prawne spadają na przyrzekającego w postaci odpowiedzialności

odszkodowawczej; Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej gwaranta:

o Zależy od tego co gwarantował: czy osoba trzecia wykona zobowiązanie czy spełni świadczenie;

o 1. Gwarantował, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie – odpowiedzialność odszkodowawcza ogranicza się do granic ujemnego interesu umownego;

Chodzi o koszty, które poniósł wierzyciel przygotowując się do zawarcia umowy z osobą trzecią;

o 2. Gwarantował, że osoba trzecia spełni świadczenie – pełne odszkodowanie; Odszkodowanie ma pokryć wartość świadczenia, które miał otrzymać

wierzyciel, ewentualnie inne szkody / uszczerbki pod stronie wierzyciela; Ustawodawca daje gwarantowi pewną furtkę, pozwalającą na uwolnienie

się od odpowiedzialności odszkodowawczej – w sytuacji jeżeli sam spełni przyrzeczone świadczenie – upoważnienie przemienne (facultas alternativa);

Furtka ta przysługuje gwarantowi chyba, że spełnienie świadczenia przez gwaranta sprzeciwiałoby się właściwości świadczenia;

Umowa o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia Osoba trzecia zobowiązuje się z dłużnikiem zwolnić go z obowiązku świadczenia (nie bierze tu

udziału wierzyciel – nie ma skutków prawnych wobec niego!); Umowa typu gwarancyjnego – nie wynika z tej umowy w jaki sposób gwarant spełni

świadczenie; Dłużnik może żądać od osoby trzeciej podjęcia starań aby wierzyciel zwolnił go z obowiązku

świadczenia; Osoba trzecia ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą w przypadku niespełnienia

świadczenia; Gdy wierzyciel nie zwolnił dłużnika z obowiązku świadczenia – skutki:

o Niekorzystne skutki dla osoby trzeciej w postaci obowiązku odszkodowawczego;o Art. 471 KC – odpowiedzialność osoby trzeciej, ex contractu;

Instytucja przejęcia długu – art. 521 par. 2 KC:o Skutki prawne gdy osoba trzecie chciała przejąć dług, ale do tego nie doszło, bo

wierzyciel nie wyraził na to zgody;o Z mocy ustawy znajduje zastosowanie konstrukcja z art. 392 KC;o Konwersja (przekształcenie) ustawowa nieskutecznego przejęcia długu w ważną

umowę z art. 392 KC;

Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej Art. 394 KC – umowa o świadczenie na rzec osoby trzeciej – pactum in favorem terti: Zastrzeżenie to polega na tym, że dłużnik ma spełnić świadczenie na rzecz osoby trzeciej; Konstrukcja ta powoduje, że dzięki jednej zapłacie zostają umorzone dwa długi; dzięki pac tum

zapłata zostaje dokonana raz; celem tego jest uproszczenie obrotu; Skutki prawne spadające na osobę trzecią:

o Tylko korzystne skutki;o Dzięki temu pactum osoba trzecia nabywa roszczenie do osoby B i może od niego

żądać roszczenia spełnienia świadczenia;o Roszczenie to powstaje ex lege z chwilą powstania pactum;

Jest to właściwa umowa świadczenia na rzecz osoby trzeciej; Strony mogą też się umówić inaczej – tak, że roszczenie po stronie osoby trzeciej nie

powstanie – niewłaściwa umowa świadczenia na rzecz osoby trzeciej; roszczenie po stronie osoby trzeciej nie powstanie;

Dzięki pactum in faworem terti powstaje trójstronny stosunek prawny; Relacje te mają określoną nazwę doktrynalną:

o W tej relacji osoba A i B (strony pactum) zawierają stosunek pokrycia;o Relacja między C a B (osoba trzecia i dłużnik) – stosunek zapłaty;o Relacja między osobą A i C (wierzyciel i osoba trzecia) – stosunek waluty;

Czy pactum można odwołać? Jest to dopuszczalne do pewnej granicy czasowej:o Do chwili gdy osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron pactum, że chce z

tego pactum skorzystać;o Jeżeli oświadczyła to ma to już charakter definitywny – nie można już tego zmienić /

odwołać; Kto może odwołać zastrzeżenie bądź je zmienić?

o Jest to sporne czy muszą działać obie strony czy może tylko wierzyciel; Uważa się, że sama osoba trzecia może oświadczyć wprost, że nie chce z tego zastrzeżenia

skorzystać – skutek prawny jest taki, że traci ona przysługujące mu roszczenie;

Sytuacja prawna dłużnika świadczącego na rzecz osoby trzeciej Jakie zarzuty może podjąć dłużnik wobec osoby trzeciej gdy nie chce spełnić świadczenia; 1. Zarzuty osobiste dłużnika wobec osoby trzeciej:

o Zarzuty przysługujące dłużnikowi wobec osoby trzeciej z powodu jakiegokolwiek tytułu prawnego;

o Np. zarzut potrącenia; 2. Zarzuty z umowy o świadczenie na rzecz osoby trzeciej:

o Np. powołanie się na wadę oświadczenia woli z powodu, której pactum zawarto;o Np. zawarto pod warunkiem, a warunek się jeszcze nie ziścił;o Np. pactum uchybia zasadom współżycia społecznego;o Możliwość podniesienia tych zarzutów nie jest oczywista, bo osoba trzecia nie był

stroną umowy, a mimo wszystko może się na nie powołać;

Zastosowanie pactum Causa solvendi, causa donandi – i wiele innych; Kiedy sam ustawodawca wykorzystuje pactum:

o Umowa o dożywocie – art. 908 KC;o Ustawodawca przewiduje możliwość wprowadzenia do tej umowy pactum;o Dożywocie można zastrzec także na rzecz osoby bliskiej zbywcy nieruchomości;

15

Umowy konsumenckie Ustawa z 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności

za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny; 1. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa; 2. Umowy zawierane na odległość; Ustawodawca chroni konsumenta w przypadku zawierania takich umów; Def. konsumenta – osoba fizyczna dokonująca czynności prawne niezwiązane z jej

działalnością zawodową lub gospodarczą; Ad. 1. Umowy zawierane poza lokalem przedsiębiorstwa:

o Ratio legis: Jeżeli ktoś zawiera umowę poza lokalem przedsiębiorstwa to nie mógł

zawrzeć umowy po dostatecznym przemyśleniu sprawy; Jeżeli konsument sam idzie do lokalu to jest bardziej psychologicznie

przygotowany do zawarcia umowy; Inaczej gdy jest np. nagabywany na ulicy; Trzeba chronić konsumenta przed niemożnością zidentyfikowania

kontrahenta;o Ustawodawca nakłada szczególne obowiązki na kontrahenta konsumenta:

Ma wylegitymować się – podać dane pozwalające na jego identyfikacje; Poinformować o uprawnieniach konsumenta; Przede wszystkim o prawie odstąpienia od umowy bez podania przyczyn; Co do zasady jest 10 dni na odstąpienie od umowy; maksymalny termin to

3 miesiące; szczegółowe termin w ustawie;o Ochrona nie dotyczy umów bagatelnych:

W drobnych sprawach życia codziennego; Ograniczenie kwotowe – 10 euro;

Ad. 2. Umowy zawierane na odległość:o Ratio legis – aby nie kupować kota w worku;o Ustawodawca chroni konsumenta:

Możliwość odstąpienia od umowy w ciągu 10 dni; W pewnych sytuacjach – 14 dni; Wystarczy przed upływem terminu wysłać oświadczenie – odstępstwo od

teorii doręczenia;

Czyny niedozwolone Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu czynów niedozwolonych; 1. Musi zaistnieć fakt, z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy:

o Może to być działanie ludzkie – np. pobicie;o Może być inne zdarzenie – np. zawalenie się budowli;

2. Powstała szkoda; 3. Związek przyczynowy między faktem a szkodą – adekwatny; art. 361 par. 1 KC; Nie zawsze wina jest wymagana – chyba, że ustawodawca ukształtował zasadę

odpowiedzialności na zasadzie winy; Można też odpowiadać przy braku winy – na zasadzie ryzyka lub słuszności; Zasada winy jest zasadą podstawową; Pozostałe pojawiają się w mniejszym zakresie; Naczelną zasadą odpowiedzialności jest jednak zasada winy; Ciężar dowodu wszystkich przesłanek ciążki na poszkodowanym;

W pewnych nielicznych sytuacjach ustawodawca przewiduje domniemanie prawne winy; w tej sytuacji podmiot przeciwko, któremu wysuwa się roszczenie musi udowodnić braku swojej winy – ekskulpować się;

Wina anonimowa – jest to twór judykatury:o Jest to konstrukcja korzystna dla poszkodowanych;o Polega na tym, że dla przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej wystarczy

żeby poszkodowany udowodnił, że winę można przypisać niezidentyfikowanej osobie fizycznej działającej np. w strukturach osoby prawnej albo jednemu z pracowników danego podmiotu, ale nie wiadomo konkretnie komu;

Zarówno w przypadku zasady ryzyka i słuszności wina nie ma znaczenia dla powstania odpowiedzialności;

Różnica między zasadą ryzyka i słuszności: o Zasada słuszności zawiera klauzulę;o Ustawodawca nakazuje aby sąd ocenił zasadność roszczenia w świetle zasad

współżycia społecznego i zasad słuszności;o Zasada słuszności ma charakter subsydiarny – znajduje zastosowanie w drugiej

kolejności; jeżeli się nie uda na zasadzie winy, to można sięgnąć do zasady słuszności – ale musi istnieć przepis, który na to pozwala;

Odpowiedzialność za własny czyn Oparta jest na zasadzie winy; Kto ze swojej winy wyrządził innemu szkodę jest zobowiązany do jej naprawienia; Osoba prawna – do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu (teoria organów);

o Jeżeli organ jest kolegialny – czy wszystkie osoby muszą działać w sposób zawiniony?

o Wystarczy, że winę można przypisać jednej osobie aby uznać, że organ ponosi winę;

Czyn – działanie lub zaniechanie; Zaniechanie – wtedy gdy był obowiązek działania; Obowiązek działania – może wynikać z ustawy, umowy, a nawet z zasad współżycia

społecznego; Czynem może być zarówno czynność psychofizyczna jak i czynność prawna (np. bezprawne

sprzedanie powierzonej rzeczy – nieuczciwy przechowawca); Nie ma w ogóle czynu jeżeli dane zachowanie jest wynikiem zastosowania wobec niego

przymusu fizycznego; Przymus psychiczny (groźba) – będzie to czyn, ale takie zachowanie człowieka ocenia się

przez pryzmat winy; pod wpływem przymusu psychicznego nie ponosi się winy;

Wina Dwuelementowa koncepcja winy – przyjmowana w szczególności przez prof. Czachulskiego;

na winę składają się 2 elementy:o Element obiektywny – bezprawność zachowania;o Element subiektywny – zarzucalność czynu;

Jednoelementowa koncepcja winy – winą jest tylko zarzucalność;16

o Bezprawność – jedynie czyny bezprawne mogą być kwalifikowane jako zawinione; Bezprawność – przedmiotowa niewłaściwość postępowania;

o Szerokie rozumienie bezprawności – nie chodzi tylko o naruszenie przepisów prawa, bo bezprawnym zachowaniem jest także takie godzące w zasady współżycia społecznego (szerokie rozumienie bezprawności);

o Bezprawność wyłączają: Obrona konieczna, Stan wyższej konieczności, Dozwolona samopomoc, Zgoda poszkodowanego, Wykonywanie własnych praw podmiotowych;

Obrona konieczna Uregulowana w art. 423 KC; Konieczność – żeby uniknąć odpowiedzialności trzeba zastosować środki obronne niezbędne

do odparcia zamachu; Zamach musi być bezpośredni i bezprawny; Bezpośredniość – środki obrony nie mogą być ani przed ani po ataku zastosowane; Przekroczenie granic obrony koniecznej:

o Nie ma przepisu odnoszącego się do tego;o Co do zasady trzeba przyjąć, że ponosi się odpowiedzialność przy przekroczeniu

granic;o Ale można skorzystać z ogólnych przepisów KC;o Instytucja przyczynienia się poszkodowanego – może obniżyć odszkodowanie;o Nadużycie praw podmiotowego – art. 5 KC;

Zgoda poszkodowanego: o Nie ma katalogu dóbr, którymi można w ten sposób zadysponować, że zgadzając

się na ich naruszenie wyłącza się bezprawność naruszyciela;o Co do zasady dotyczy dóbr majątkowych;o W przypadku niemajątkowych – ryzyko sportowe, zabieg lekarski;o Czym jest zgoda poszkodowanego – 2 koncepcje:

1. Jednostronna czynność prawna – stosuje się przepisy o wadzie oświadczenia woli;

2. Działanie zbliżone do oświadczenia woli – aby zgoda była skuteczna musi zostać udzielona z dostatecznym rozeznaniem;

o Czas: Zgoda musi być uprzednia; Po powstaniu zobowiązania wierzyciel może jedynie zwolnić z długu;

o Zgoda na zabieg leczniczy – osoba wyrażająca zgodę zgadza się na podjęcie ryzyka jeżeli wszystkich skutków zabiegu nie da się przewidzieć; dla skuteczności ważne jest czy wyrażający zdaje sobie sprawę z możliwych skutków zabiegu;

Zarzucalność czynu Podmiotowa niewłaściwość postępowania; Można postawić sprawcy zarzut, że podjął i wykonał niewłaściwą decyzję chociaż mógł i

powinien był zachować się inaczej; Na tej płaszczyźnie rozpatruje się stopnie winy: umyślna, nieumyślna;

Winę nieumyślną w prawie cywilnym najczęściej nazywa się po prostu niedbalstwem – nie zachowanie należytej staranności;

Należyta staranność – art. 355 KC;o Dłużnik zobowiązany jest do staranności ogólnie wymaganej w stosunkach danego

rodzaju;o W przypadku profesjonalistów poprzeczka jest podwyższona – przy uwzględnieniu

zawodowego charakteru działalności; Kiedy dana osoba nie działa z należytą staranności – 2 kryteria oceny:

o 1. Kryterium obiektywne – ocenia się czy zachował się starannie wedle wymagań typowego specjalisty danego rodzaju;

o 2. Kryterium subiektywne – ocenia się czy działał on ze swoją maksymalną starannością;

o Kodeks cywilny stoi na stanowisku kryterium obiektywnego, chyba, że dana osoba działa w jakiś szczególnych warunkach;

Ustawodawca co do zasady nie interesuje się stopniem winy – odpowiada się niezależnie od stopnia winy, chyba że przepisy stanowią inaczej;

o Stopień winy może mieć jednak znaczenie dla stopnia odszkodowania;o W niektórych przepisach jednak ustawodawca skupia się na konkretnych sopniach

winy; Co wyłącza zarzucalność?

o Niepoczytalność – brak działania z dostatecznym rozeznaniem;o Art. 425 KC – ustawodawca nie posługuje się słowem niepoczytalność tylko

sformułowaniem stanu psychicznego wyłączającego świadome albo swobodne podjęcie decyzji wyrażającej oświadczenie woli;

o Powód jakikolwiek – stany trwałe (choroba, niedorozwój), jak i przemijające (wysoka gorączka, użycie środków odurzających);

o Środki odurzające – par. 2 – jeżeli przyczyną tego było użycie napojów lub środków odurzających to odpowiada się;

o Wyjątek od wyjątku – nie odpowiada się gdy stan zakłócenia został wywołany bez winy sprawcy;

o „Chyba, że” – ustawodawca przyjmuje domniemanie prawne, że stan został wywołany przez sprawcę; ciężar udowodnienia braku winy spoczywa na sprawcy;

Wiek a odpowiedzialność sprawcy czynu niedozwolonego Art. 426 KC; Ustawodawca operuje granicą wiekową lat 13; Małoletni, który nie ukończył lat 13 nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę; Granica ta jest ustalona na podstawie przeciętnego tempa rozwoju dzieci; Koncepcje teoretyczne:

o 1. Formalne kryterium niepoczytalności;o 2. Domniemanie prawne niewzruszalne braku winy małoletniego;

Kwestia niepoczytalności dzieci, które w chwili zdarzenia nie ukończyły lat 13, jest okolicznością prawnie nieistotną – sąd nie będzie badał stanu psychicznego takiego małoletniego;

Małoletni powyżej lat 13 – mogą być uznani za niepoczytalnych ale na ogólnych zasadach – w szczególności z powodu zaburzeń psychicznych;

Kwestia odpowiedzialności osób małoletnich, które ukończyły lat 13: o Kontrowersyjną sprawą są kwestie dowodowe;o Dawny pogląd – małoletni sprawca powyżej lat 13 aby nie ponosić

odpowiedzialności musi udowodnić swoją niepoczytalność;

17

o Sąd Najwyższy – przeciwnie, to na powodzie ciąży ciężar udowodnienia, że małoletni powyżej lat 13 jest na tyle dojrzały, że może ponosić odpowiedzialność;

Wykładnia art. 426 KC: o Małoletni poniżej lat 13 nie może ponosić odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną

czynem niedozwolonym, o ile chodzi o odpowiedzialność na zasadzie winy;o Taki małoletni może ponosić jednak odpowiedzialność na zasadzie ryzyka i

słuszności;o Argument wykładni systemowej i celowościowej;

Współodpowiedzialność Za szkodę ponosi odpowiedzialność nie tylko bezpośredni sprawca szkody, ale inne jeszcze

osoby; Krąg tych osób wskazany jest w art. 422 KC: 1. Ten kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił – podżegacz:

o Istotą podżegania jest umyślność; podżegacz zawsze odpowiada z winy umyślnej;o Inna nazwa – sprawca pośredni; oddziałuje na proces decyzyjny sprawcy;

2. Ten kto był jej pomocny – pomocnik:o Np. ten kto użycza narzędzi, udziela informacji;o Pomoc może polegać zarówno na fizycznym jak i psychicznym wspieraniu sprawcy;o Czy można uznać za pomocnika osobę, która nie przeszkadza popełnieniu czynu

niedozwolonego?o Co do zasady nie, chyba że na takiej osobie spoczywa obowiązek przeciwdziałaniu

popełnienia czynu niedozwolonego;o Czy za pomocnika może być uznana osoba, która pomaga sprawcy po fakcie?o Co do zasady nie, chyba że jeszcze przed czynem zapewniała o gotowości takiej

pomocy;o Kwestia winy pomocnika – niektórzy podkreślają, że o pomocnictwie można mówić

tylko jeżeli pomocnik działa z winy umyślnej;o Inny pogląd – lekkomyślnego pomocnika też można pociągnąć do

odpowiedzialności; 3. Ten kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiej osobie szkody:

o W praktyce chodzi tutaj najczęściej o pasera;o Świadome skorzystanie – osiągnięcie korzyści, używanie do własnych celów;o Może być odpłatne lub nieodpłatne;o Korzyść może mieć charakter majątkowy lub niemajątkowy;o Skorzystanie musi być świadome – może to prowadzić do wniosku, że na podstawie

tego przepisu może być pociągnięta tylko osoba, która odpowiada z winy umyślnej – ale jest to dyskusyjne;

o Inny pogląd – można brać pod uwagę także lekkomyślność;o Czy można pociągnąć do odpowiedzialności pasera, która za rzecz przepłacił, a

więc obiektywnie z niej nie skorzystał?o Sąd Najwyższy – przepłacenie nie ma znaczenia i taki paser będzie odpowiadał;

Wszystkie powyższe kategorie osób odpowiadają na zasadzie winy; Art. 441 KC – jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem

niedozwolonym to ich odpowiedzialność jest solidarna – źródłem solidarności jest ustawa; Problem regresu – nie stosuje się przepisów ogólnych o regresie tylko art. 441 par. 2-3 KC;

Odpowiedzialność za cudze czyny

1. Odpowiedzialność za niepoczytalnych (odpowiedzialność za winę w nadzorze): Sytuacja gdy szkoda została wyrządzona przez osobę niepoczytalną;

Niepoczytalny – osoba, która z powodu wieku, stanu psychicznego bądź stanu cielesnego winy poczytać nie można – bezpośredni sprawca czynu;

Ustawodawca obciąża niepoczytalnością osoby zobowiązane do nadzoru – pośredni sprawcy czynu;

Czyn niedozwolony polega na niewłaściwym nadzorze; Z powodu wieku – dzieci do lat 13; Z powodu stanu psychicznego – w szczególności zaburzenia psychiczne (art. 425 KC); Z powodu stanu cielesnego – sytuacje określonej niepełnosprawności; Osoby zobowiązane do nadzoru:

o 1. Osoby zobowiązane z mocy ustawy – np. rodzice, opiekun;o 2. Zobowiązane z mocy umowy – np. niania;o 3. Wykonujące faktyczną pieczę – np. bliski krewny dziecka, konkubent matki,

macocha, ojczym, mąż nad chorą psychicznie żoną, która nie jest ubezwłasnowolniona;

Odpowiedzialność na zasadzie winy; Wina w nadzorze – culpa in custodiendo; Osoby te odpowiadają, chyba że:

o Udowodniły, że nadzór był sprawowany należycie;o Udowodniły, że szkoda wystąpiłaby nawet przy należytym sprawowaniu nadzoru –

brak adekwatnego związku przyczynowego między zachowaniem sprawcy a zdarzeniem;

Domniemania prawne (odwrócony ciężar dowodu): o Nadzorujący musi udowodnić brak swojej winy;o Nadzorujący musi udowodnić brak związku przyczynowego;

Czy można do odpowiedzialności pociągnąć rodziców, której to szkody dopuściło się dziecko z powodu błędów wychowawczych?

Wskazuje się, że zaniedbania wychowawcze nie mogą być pod to podciągnięte, ale jest to sporne;

Art. 427 KC nie stosuje się wobec nadzorców sprawców poczytalnych, np. dzieci powyżej lat 13; ale można ich pociągnąć do odpowiedzialności na podstawie zasady ogólnej z art. 415 KC – jeżeli zostanie udowodnione, że ich zachowanie pozostaje w związku przyczynowym z czynem sprawcy;

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności – art. 428 KC:o Ma charakter subsydiarny;o Wchodzi w rachubę wtedy gdy:

1. Brak jest osób zobowiązanych do nadzoru; 2. Nie można od nich uzyskać naprawienia szkody – chodzi o sytuację

gdy osoby takie uwolniły się od odpowiedzialności albo z przyczyn faktycznych (są niewypłacalne);

o Wtedy można skierować roszczenie wobec niepoczytalnego;o Sąd ocenia przez pryzmat zasad współżycia społecznego czy poszkodowanemu

należy się odszkodowanie;o Bierze się pod uwagę okoliczności, a w szczególności stan majątkowy jednej i

drugiej strony;

Art. 427 KC ma w praktyce małe znaczenie:o Pracowników przedszkoli i szkół chronią przepisy kodeksu pracy jeżeli błąd w

nadzorze był popełniony nieumyślnie;

2. Odpowiedzialność za samodzielnego wykonawcę:18

Art. 429 KC; Ratio legis – jeżeli ktoś powierza wykonanie czegoś innej osobie to znaczy, że jest w lepszej

sytuacji finansowej, a wiec łatwiej będzie go pociągnąć do odpowiedzialności; Czyja korzyść tego niebezpieczeństwo; Instytucja oparta na zasadzie winy – wina w wyborze; wybrał niewłaściwą osobę do dokonania

danej czynności; culpa in eligendo; Odpowiada ten kto powierza wykonanie czynności drugiej osobie; Podmiotem powierzającym i wykonawcą niekoniecznie muszą być osoby fizyczne; Szkoda wyrządzona przy wykonywaniu danej czynności – czynności podjęte w celu

wykonania powierzonej czynności; Odpowiedzialności nie będzie za szkodę wyrządzoną przy okazji – wykonanie czynności tylko

umożliwiło dokonanie czynu niedozwolonego; Źródła odpowiedzialności – umowa o dzieło, umowa o pracę, stosunek faktyczny (np.

wykonywanie czynności na rzecz członka rodziny); Powierzający nie odpowiada w dwóch przypadkach:

o 1. Gdy nie ponosi winy w wyborze;o 2. Powierzył czynność osobie, która w ramach swojego zawodu trudni się

czynnościami danego rodzaju (profesjonaliście); Osoba powierzająca musi udowodnić czy zachodzą te okoliczności – domniemanie winy;

3. Odpowiedzialność za podwładnego: Art. 430 KC; Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – zasada ryzyka autorytetu; Odpowiada zwierzchnik za szkodę wyrządzoną przez podwładnego; Dodatkowym uzasadnieniem tej odpowiedzialności jest to, że zwierzchnik ma władzę; Zwierzchnik – każdy kto na własny rachunek powierza wykonanie czynności osobie, która przy

wykonywaniu tej czynności podlega jego kierownictwu i ma obowiązek stosować się do jego poleceń;

Pojęcie zwierzchnika należy rozumieć szeroko:o Wystarczy podporządkowanie ogólno organizacyjne aby dany podmiot odpowiadał;o Interpretacja na korzyść poszkodowanego;

Źródła podporządkowania:o Ustawa;o Umowa;o Stosunki faktyczne;

Zwierzchnik może odpowiadać razem z pracownikiem solidarnie (na podstawie art. 415 KC) – ale pracownika najczęściej chronią przepisy kodeksu pracy;

Przesłanka odpowiedzialności zwierzchnika:o Czyn był dokonywaniu powierzonej czynności;o Wina bezpośredniego sprawcy (podwładnego);

Konstrukcja winy anonimowej:o Wystarczy, że poszkodowany udowodni, że winę można przypisać któremukolwiek z

grupy pracowników;o Winy nie trzeba indywidualizować;o Jest to bardzo korzystne dla poszkodowanego;

Odpowiedzialność za zwierzęta Art. 431 KC; Ustawa prawo łowieckie z 1995 r.; Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r.; Odpowiedzialność ukształtowana jest na zasadzie winy w nadzorze – nadzór nad

zwierzęciem;

Domniemanie prawne tej winy – zaostrzenie odpowiedzialności w porównaniu do zasad ogólnych;

Ratio legis – zwierzęta zwiększają zagrożenie dla otoczenia; Podmiot odpowiedzialności:

o Ten kto zwierzę chowa albo się nim posługuje;o Nie musi być to osoba fizyczna;o Ten kto zwierzę chowa – kto przez dłuższy czas sprawuje pieczę nad zwierzęciem

dla własnych celów, dostarczając temu zwierzęciu schronienia lub utrzymania;o Ten kto się zwierzęciem posługuje – osoba posługująca się zwierzęciem dorywczo

dla własnego celu; Zwierzęta:

o Chodzi zarówno o domowe jak i dzikie;o Dzikie – te znajdujące się pod pieczą człowieka;o Nawet jeżeli uciekły;

Co uwalnia od odpowiedzialności? o Brak winy własnej – trzeba to udowodnić; zasada winy;o Wina innej osoby – osoby nadzorującej osobę posługującej się zwierzęciem; zasada

ryzyka; Nie podlega pod ten przepis sytuacja gdy zwierzę jest narzędziem, który się osoba posługuje,

np. sytuacja poszczucia psem – stosuje się wtedy art. 415 KC; Art. 431 KC stosuje się do sytuacji kiedy zwierzę popełnia czyn z skutek własnego popędu; Art. 431 par. 2 – odpowiedzialność na zasadzie słuszności – charakter subsydiarny, jeżeli się

nie da podciągnąć sytuacji pod zasadę winy lub ryzyka; Orzeczenie SN z 07.04.2004 r. – koń jest zawsze narzędziem w rękach człowieka; w grę

wchodzi odpowiedzialność z art. 415 KC; ale nie można pociągnąć do odpowiedzialności właściciela stadniny, którego koń w trakcie jazdy strącił człowieka z siodła;

Odpowiedzialność za rzecz Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wyrzuceniem, wylaniem lub spadnięciem

jakiegokolwiek przedmiotu z pomieszczenia; Prawo rzymskie – poszkodowany mógł żądać dwukrotności poniesionej szkody; Zasada ryzyka – surowa odpowiedzialność niezależna od winy; Odpowiada ten kto pomieszczenie zajmuje; Osoba zajmująca pomieszczenie:

o Właściciel;o Najemca;o Biorący lokal w bezpłatne używanie;o Zajmujący bez tytułu prawnego;o Nie ma znaczenie czy zajmujący ma tytuł prawny do pomieszczenia czy nie;o Zajmując pomieszczenie ponosi się ryzyko szkód;

Ratio legis – poszkodowany z reguły nie jest w stanie wskazać kto wyrzucił rzecz z danego pomieszczenia tylko jest w stanie wskazać kto zajmuje pomieszczenie;

Jeżeli kilka osób zajmuje pomieszczenie – odpowiedzialność solidarna; nie dotyczy to jednak osób, które nie wykonują samodzielnego władztwa nad rzeczą;

Pomieszczenie – również strych, pralnia, pokój hotelowy; Nie jest pomieszczeniem – dach, klatka schodowa; Pokój hotelowy:

o Co do zasady zajmującym pomieszczenie nie będzie gość tylko właściciel hotelu;o Chyba, że chodzi o gościa stale zajmującego dany pokój;

Wylanie przedmiotu – czy zalanie czyjegoś mieszkania podpada pod art. 433 KC?o Sąd Najwyższy – tego przepisu nie stosujemy w takiej sytuacji tylko art. 415 KC;

19

Nie stosuje się tego przepisu też w sytuacji gdy chodzi o sytuację umyślnej agresji; Okoliczności egzomeracyjne – uwalniające od odpowiedzialności (ciężar dowodu spoczywa

na zajmującym pomieszczenie):o Siła wyższa;o Szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego:

Nie chodzi więc o sytuacje kiedy poszkodowany tylko przyczynił się do powstania szkody;

Musi być to osoba, której da się przypisać winę, a więc np. nie może być to małoletni poniżej lat 13;

Przesłanki egzomeracyjne Trzecia przesłanka - należy udowodnić, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej,

za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności, i której działaniu nie mógł zapobiec;

o Art. 433 KC;o Kwestia winy osoby trzeciej;o Jeżeli danej osobie nie można przypisać winy to nie można się powołać na tę

przesłankę;o Wyłącznie z winy osoby trzeciej – zachowanie tej osoby nacechowanej winą było

wyłącznie przyczyną szkody;o Szerokie rozumienie pojęcia osoby, za którą zajmujący pomieszczenie ponosi

odpowiedzialność – wszystkie osoby, które przebywają w pomieszczeniu z woli zajmującego pomieszczenie są osobami, za które ponosi on odpowiedzialność, w szczególności goście;

o Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – zajmujący pomieszczenie;o Ale gość może ponosić odpowiedzialność na zasadzie winy (art. 415 KC);

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części

Art. 434 KC; Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka; Budynki z wielu powodów (wady konstrukcyjnej, nieodpowiedniego materiału, nieprawidłowej

konserwacji) mogą sprawiać zagrożenie dla otoczenia – stąd ustawodawca objął odpowiedzialnością posiadacza budynku;

Samoistny posiadacz odpowiada zawsze za zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części, chyba że nie wynikło to ani z braku utrzymania budowli w należytym stanie, ani z wady w budowie;

Domniemanie prawne, że zawalenie się budowli wynika z braku utrzymywania budowli w należytym stanie bądź wady w budowie;

Nie ma znaczenia wina samoistnego posiadacza; Posiadacz ponosi odpowiedzialność nawet jeżeli utrzymanie budowli powierza

profesjonaliście; Budowla – jakiekolwiek urządzenie skonstruowane przez człowieka i związane z gruntem;

połączenie z gruntem nie musi być trwałe; Oderwanie się części budowli – oderwanie się części związanej z budynkiem (może ale nie

musi być to część składowa), np. balkony, schody, drzwi, okna, gzymsy, winda, dachówki, szyby etc., sporne jest natomiast pęknięcie grzejnika;

Współwłasność przymusowa urządzeń – w razie oderwania się części zachodzi solidarna odpowiedzialność właścicieli;

Orzeczenie SN z 13.09.1988 r. – rozsadzenie przewodu kominowego od nadmiaru sadzy jest oderwaniem się części budowli; od odpowiedzialności nie zwalnia fakt powierzenia czyszczenia komina profesjonaliście;

Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu

Art. 435 KC; Surowa zasada ryzyka; Ratio legis – skoro ktoś czerpie zyski z działalności przedsiębiorstwa lub zakładu, które to

mogą powodować niebezpieczeństwo dla otoczenia to powinien ponosić większą odpowiedzialność – czyja korzyść, tego ryzyko;

Odpowiada prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład; Bez względu na rodzaj tytułu prawnego; Odpowiada nawet jak nie ma tytułu prawnego; Istotne jest tylko to aby było to prowadzone w interesie tej osoby; Ten kto zarządza przedsiębiorstwem / zakładem dla kogoś nie odpowiada; Przedsiębiorstwo – art. 55 index 1 KC; Zakład – brak ustawowej definicji; jednostka organizacyjna przeznaczona niekoniecznie dla

gospodarczych celów; Chodzi o przedsiębiorstwo / zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody, np. para, gaz,

paliwa płynne etc.; Nie chodzi tu o takie siły przyrody jak siła ludzka lub zwierzęca; Nie wystarczy aby w przedsiębiorstwie / zakładzie były tylko używane urządzeń poruszanych

tymi siłami – działanie zakładu musi się na nich w całości opierać; Przykłady – huta, fabryka, przedsiębiorstwo transportowe, kopalnia; Nie będzie tym na przykład farma hodowlana; Regulacja ta znajduje zastosowanie także do przedsiębiorstw / zakładów, które bądź

wytwarzają bądź posługują się środkami wybuchowymi, np. kamieniołom; Szkoda ma zostać wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu; Pojęcie ruchu przedsiębiorstwa / zakładu – brak definicji ustawowej:

o Przyjmuje się szerokie rozumienie tego pojęcia;o Uważa się, że pojęcie to odnosi się do funkcjonowania przedsiębiorstwa / zakładu

jako całości, a nie ruchu konkretnego urządzenia; Szkoda może być wyrządzona komukolwiek:

o Osobie trzeciej;o Podmiotowi będącemu w stosunku prawnym z osobą prowadzącą

przedsiębiorstwo / zakład;

Nie jest to jednak odpowiedzialność absolutna – ustawodawca przewidział okoliczności egzomeracyjne:

o 1. Siła wyższa: Zdarzenie zewnętrzne, mające swe źródło poza urządzeniem, z którego

funkcjonowaniem jest związana odpowiedzialność odszkodowawcza (nie jest to więc wybuch kotła w fabryce);

20

Zdarzenie niemożliwe do przewidzenia; nie chodzi jednak o absolutną niemożliwość wystąpienia zdarzenia, ale o niemożliwość wystąpienia jej w określonej sytuacji;

Zdarzenie ma być niemożliwe do zapobieżenia; nie chodzi o niemożliwość zapobieżenia zdarzenia w ogólności, lecz niemożliwość zapobieżenia skutków zdarzenia;

o 2. Szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego: Poszkodowanemu da się przypisać winę; Jego zachowanie nacechowane winą jest wyłączną przyczyną szkody;

o 3. Posiadacz udowodni, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności:

Kiedy jednak prowadzący przedsiębiorstwo / zakład ponosi odpowiedzialność za działania osób trzecich?

Pracownicy, samodzielni wykonawcy, uchybienia producenta maszyny – szerokie rozumienie pojęcia osoby trzeciej za które prowadzący przedsiębiorstw ponosi odpowiedzialność;

Osobami trzecimi w tym rozumieniu nie są osoby niewłączone w działalność przedsiębiorstwa, np. student odbywający praktykę;

Wyłącznie winna osoba trzecia, za którą prowadzący przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialność, np. klient, rodzina;

Prawo atomowe – odpowiedzialność za szkodę jądrową – odpowiedzialność jest niemal zbliżona do odpowiedzialności absolutnej (wąski katalog przesłanek egzomeracyjnych);

Odpowiedzialność przy wypadkach komunikacyjnych Szkody wyrządzone przez ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą

sił przyrody; Pod tą nazwą kryje się w szczególności samochód; Art. 436 KC; Surowa zasada ryzyka; Ratio legis – korzystanie z środków komunikacji stwarzających niebezpieczeństwo dla

otoczenia; Podmiot odpowiedzialny – posiadacz samoistny lub zależny; A. Posiadacz samoistny:

o Ten, który rzeczą włada jak właściciel;o Również złodziej;o Ten kto zabrał pojazd w celu krótkotrwałego użycia;

B. Posiadacz zależny:o Najemca;o Leasingobiorca;o Dzierżawca;o Wymagana jest pewna trwałość posiadania;

Kto nie odpowiada: o Prekarzyści – ten kto włada cudzą rzeczą na podstawie stosunku

grzecznościowego;o Dzierżyciele – ten, kto włada rzeczą za kogoś innego; np. pracownik będąc

kierowcą w zakładzie pracy; przechowawca; pełnomocnik; Współposiadacze pojazdu – odpowiedzialność solidarna na podstawie art. 441 par. 1 KC;

Solidarna odpowiedzialność posiadacza (art. 436 KC) i kierowcy (art. 415 KC); Mechaniczny środek komunikacji poruszany za pomocą sił przyrody:

o Nie mieszczą się tutaj pojazdy poruszane siłą mięśni ludzki lub zwierzęcych, wyłączone są więc rowery, riksze, wozy konne;

o Nie mieszczą się też pojazdy bezpośrednio poruszane siłami przyrody – lotnie, żaglówki;

o Chodzi o pojazdy poruszane własnymi napędami;o Wyłącza się urządzenia nie służące do komunikacji, np. dźwigi;o Szkoda ma zostać wyrządzona przez ruch tego środka komunikacji;o Szerokie rozumienie środka komunikacji w ruchu:

Przyjęte w orzecznictwie i nauce; Rozwiązanie korzystne dla poszkodowanego; Pojazd jest w ruchu od chwili uruchomienia motoru do momentu gdy jazda

w skutek osiągnięcia miejsca przeznaczenia lub dla nowej planowanej przerwy została zakończona;

Pewien paradoks – pojazd jest w rozumieniu przepisu w ruchu też wtedy kiedy podczas jazdy się zatrzymuje, a także w czasie krótkotrwałego postoju;

Postój wyłącza pojazd z ruchu kiedy ma cechy pewnej trwałości; Pojazd nie jest w ruchu kiedy jest holowany – wtedy odpowiada posiadacz

pojazdu, który holuje; Szkoda może być wyrządzona zarówno osobom postronnym, osobom znajdującym się w

pojeździe, osobom znajdującym się w stosunku prawnym; Przesłanki egzomeracyjne – takie jak w art. 435 KC (art. 436 ma charakter odsyłający):

o 1. Siła wyższa: Nie są siłą wyższą pęknięcie opony, awaria hamulców, gołoledź, awaria

sygnalizacji świetlnej; Są siłą wyższą – powódź, huragan, uderzenie pioruna;

o 2. Szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego: Z tytułu przyczynienia się poszkodowanego można jedynie obniżyć

odszkodowanie, a nie uwolnić się od odpowiedzialności;o 3. Posiadacz udowodni, że szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za

którą nie ponosi odpowiedzialności: Inny użytkownik drogi; osoba trzecia, która uszkodziła pojazd; podmiot

odpowiedzialny za stan drogi; Z kolei odpowiedzialność ponosi się za pracowników, samodzielnych

wykonawców, niepoczytalnych w stosunku, do których ma się obowiązek nadzoru;

Pojęcie osoby trzeciej, za którą posiadacz ponosi odpowiedzialność należy rozumieć szeroko – odpowiada się za domowników, którym powierzony został pojazd; za producenta wadliwej części;

Uchylenie zasady ryzyka na rzecz powrotu do zasad ogólnych, a więc łagodniejszej zasady winy (art. 436 par. 2) – 2 sytuacje:

o 1. Zderzenia mechanicznych środków komunikacji;o 2. Przewóz z grzeczności;o Zderzenie – zetknięcie się pojazdu, gdy oba są w ruchu;o Od zderzenia należy odróżnić najechanie;o Jeżeli dojdzie do zderzenia to powrót do zasad ogólnych następuje tylko w relacji

między posiadaczami; tylko posiadacz może żądać od posiadacza;o W przypadku przewozu z grzeczności posiadacz odpowiada względem

przewożonego na zasadzie winy;

21

o Przewóz z grzeczności – cechy: Nieodpłatność; Brak obowiązku; Nie może być zaangażowany interes posiadacza;

o Pasażer na gapę nie jest przewożonym z grzeczności; Ubezpieczenia:

o Ustawa z 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym funduszu gwarancyjnym i polskim biurze ubezpieczeń komunikacyjnych;

o Obowiązek ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej – obowiązek ciąży na posiadaczu pojazdu;

o Jeżeli powstaje odpowiedzialność cywilna ubezpieczeniowego posiadacza to zakład ubezpieczeń ma obowiązek wypłacić odszkodowanie poszkodowanemu;

o Poszkodowany może dochodzić roszczeń bezpośrednio od zakładu ubezpieczeń;o Nie wyłącza to odpowiedzialności bezpośredniego sprawcy;o Odpowiedzialność in solidum (solidarność nieprawidłowa) – jest to konstrukcja

podobna do solidarności, ale nie wynika z ustawy;o Jeżeli posiadacz nie był ubezpieczony – możliwość podniesienia żądania wobec

ubezpieczeniowego funduszu gwarancyjnego; Odpowiedzialność spoczywa na posiadaczu zależnym, jeżeli zostało mu przekazane

posiadanie od posiadacza samoistnego; Wyjątek – jeżeli posiadacz zależny jest tylko prekarzystą to nie jest posiadaczem;

o Jest tylko kierowcą i może odpowiadać na zasadach ogólnych;o Precarium – stosunek podobny do użyczenia, ale nie mamy tutaj stosunku

prawnego tylko stosunek faktyczny;o Nie każde wydanie rzeczy powoduje przeniesienie posiadania, lecz tylko takie, z

którym łączy się po stronie nabywającego wola władania rzeczą dla siebie w zakresie określonego prawa;

o Taka zaś sytuacja nie zachodzi gdy posiadacz chcąc przysłużyć się innej osobie pozwala jej na krótkotrwałe użycie rzeczy w określonym celu;

o Przy oddaniu w posiadanie zależne potrzebna jest pewna trwałość wykonywanego prawa;

o Istotne jest wyrzeczenie się przez samoistnego posiadacza wpływu na ruch pojazdu;

o Krótkotrwałe oddanie komuś pojazdu w nieodpłatne używanie nie będzie przeniesieniem posiadania; to będzie tylko dzierżenie;

Pracownik będący kierowcą – w sytuacji gdy dochodzi do wypadku:o Pracownik nie będzie posiadaczem – jest tylko dzierżycielem;o Pracownik jest tym dzierżycielem nawet w sytuacji gdyby użył powierzonego mu

samochodu do własnych celów;o Kiedy pracownik przestaje być dzierżycielem a staje się posiadaczem?

Sytuacja gdy pracownik samowolnie zawładną pojazdem; Pracownik co najmniej stał się posiadaczem zależnym; Odpowiedzialność posiadacza samoistnego jest wyłączona;

Przewóz z grzeczności: o Istnieje tendencja aby utożsamiać przewóz z grzeczności z przewozem

nieodpłatnym;o Tymczasem nie każdy przewóz nieodpłatny jest przewozem z grzeczności;

o Nie mamy do czynienia z przewozem z grzeczności w sytuacji kiedy przewożący ma interes w tym żeby kogo przewieść;

Przyczynienie się poszkodowanego: o Art. 362 KC – instytucja ta pozwala na obniżenie odszkodowania;o Musi istnieć związek przyczynowy;o Przykłady:

Niezapięcie pasów bezpieczeństwa; Wejście do samochodu kierowanego przez nietrzeźwego kierowcę – jeżeli

wypadek był związany ze stanem nietrzeźwości kierowcy;

Odpowiedzialność organów władzy publicznej Art. 417 KC – odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu władzy publicznej; Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka; Inny pogląd – odpowiedzialność na zasadzie bezprawności; odpowiedzialność zbliżona do

absolutnej – zwalnia od niej tylko brak bezprawności; Podmioty odpowiedzialne:

o 1. Osoby prawne, które wykonują władzę publiczną z mocy prawa; Skarb Państwa; Jednostki samorządu terytorialnego; Inne osoby prawne, np. parafia w zakresie małżeństw kościelnych

wywierających skutki prawnocywilne;o 2. Osoby prawne, które wykonują władzę publiczną na podstawie porozumienia:

Jednostka samorządu terytorialnego; Inna osoba prawna; Porozumienie to nie ma charakteru cywilnego tylko

administracyjnoprawne; Drugą stroną porozumienia może być jednostka samorządu terytorialnego

albo skarb państwa; Obie strony porozumienia odpowiadają solidarnie;

Przesłanki powstania odpowiedzialności: o 1. Niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy

publicznej;o 2. Wystąpienie szkody;o 3. Adekwatny związek przyczynowy między pierwszą a drugą przesłanką;

Działanie władzy może być czynne lub bierne; Zachowanie to ma być niezgodne z prawem – 2 koncepcje:

o 1) Bezprawność ujmowana jest węziej – bezprawność należy rozumieć jako sprzeczność danego zachowania z normami wyrażonymi w konstytucji, ustawach, ratyfikowanych umowach międzynarodowych, rozporządzeniach oraz z prawem unijnym;

o 2) Bezprawność ujmowana jest szerzej – chodzi także o sprzeczność z zasadami współżycia społecznego (prof. Bagińska);

Chodzi o wykonywanie władzy publicznej, a nie jakiekolwiek działania władzy: o Sfera imperium – działania władcze;o Przepisy te nie znajdą zastosowania jeżeli chodzi o działania podejmowane w

sferze gospodarczej (sfera dominium) – traktowane są tam jak każdy inny podmiot;22

o Poza tą sferą jest także wykonywanie usług użyteczności publicznej;o Jeżeli dojdzie do bezprawnych zachowań poza sferą imperium to podmiot

odpowiada na zasadach ogólnych, a nie na podstawie art. 417 KC; Przy wykonywaniu władzy, a nie przy okazji wykonywania władzy publicznej:

o Dane działanie było funkcjonalnie nakierowane na wykonywanie władzy publicznej;o Nie chodzi o sytuacje „przy okazji”;

Władza publiczna: o Wszystkie władze w sensie konstytucyjnym, czyli ustawodawczą, wykonawczą i

sądowniczą;o Bezpośrednim sprawcą szkody nie musi być osoba będąca organem (zarówno w

sensie prawnocywilnym jak i administracyjnym);o Może być to tylko pracownik;o Albo wręcz osoba postronna – np. sytuacja gdy policja wezwie obywatela do

pomocy w pościgu za przestępcą;o Nie jest wymagane bezpośrednie zidentyfikowanie osoby fizycznej, która zachowała

się bezprawnie aby doszło do odpowiedzialności z art. 417 KC;

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem / niewydaniem aktu normatywnego

Bezprawie legislacyjne; Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka;

1. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem aktu normatywnego: Można żądać naprawienia szkody wtedy gdy dany akt normatywny jest niezgodny z

konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą; Bezprawność rozumiana wąsko; Żeby można było dochodzić naprawienia szkody konieczny jest tak zwany przedsąd –

niezgodność ma być stwierdzona we właściwym postępowaniu; Chodzi tu co do zasady o wydanie odpowiedniego orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny; Co do zasady orzeczenia ta mają skutki na przyszłość, ale możliwe jest też nadanie im

skutków retroaktywnych; Normy prawa miejscowego niezgodne z normami hierarchicznie wyższymi – nie zajmuje się

nimi TK, a sąd administracyjny; Przedsąd nie jest konieczny jeżeli akt normatywny jest niezgodny z prawem unijnym;

2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem aktu normatywnego: Zaniechanie legislacyjne; Żądanie naprawienia szkody jest dopuszczalne jeżeli obowiązek wydania aktu normatywnego

przewidywał przepis prawa; Przedsąd nie jest wymagany; Niezgodność z prawem niewydania aktu normatywnego stwierdza ten sąd, który rozpatruje

sprawę o naprawienie szkody;

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem / niewydaniem orzeczenia lub decyzji

Akt o charakterze indywidualnym, w przeciwieństwie do aktów normatywnych o charakterze generalnym;

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka;

1. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem orzeczenia lub decyzji: Chodzi o prawomocne orzeczenie albo o ostateczną decyzję; Można żądać naprawienia szkody jeżeli orzeczenie / decyzja są niezgodne z prawem; Niezgodność z prawem – np. rażąco błędna wykładnia, niewłaściwe zastosowanie prawa; Nie będzie niezgodności z prawem jeżeli wykładnia jest sporna; Co do zasady konieczny jest przedsąd, czyli niezgodność z prawem musi zostać stwierdzona

we właściwym postępowaniu; Gdyby było tak, ze orzeczenie lub decyzja zostałyby wydane na podstawie aktu

normatywnego niezgodnego konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową, ustawą to przedsąd odbywa się na zasadach wyżej omówionych;

W innych przypadkach przedsąd odbywa się w następującym trybie:o Ostateczne decyzje administracyjne – o niezgodności orzekają sądy

administracyjne;o Orzeczenia sądów administracyjnych – o niezgodności orzeka NSA;o Orzeczenia sądów powszechnych – tryb przedsądu reguluje KPC, który przewiduje

możliwość wniesienia skargi w tym zakresie do sądu, który wydał orzeczenia – ale o niezgodności orzeka Sąd Najwyższy;

W niektórych przypadkach przedsąd nie jest wymagany:o Orzeczenia wydawane w postępowaniu egzekucyjnym, upadłościowym,

naprawczym;

2. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji: Żądanie naprawienia szkody jest dopuszczalne jeżeli obowiązek wydania orzeczenie / decyzji

przewidywał przepis prawa; Może tu chodzić o bezczynność sądu, przewlekłość postępowania przed sądem, bezczynność

prokuratora, organu administracji publicznej; We właściwym postępowaniu musi zostać stwierdzona niezgodność z prawem niewydania

orzeczenia lub decyzji; Przewlekłość postępowania sądowego, bezczynność prokuratora – znajduje zastosowanie

ustawa z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki;

Skarżący wznosi skargę i może żądać swoistego zadośćuczynienia od Skarbu Państwa lub komornika w kwocie od 2 do 20 tys. zł.;

Jeżeli wygra sprawę i skarga zostanie uwzględniona to może jeszcze w odrębnym postępowaniu dochodzić obowiązku naprawienia szkody od tych podmiotów;

Bezczynność w postępowaniu administracyjnym – możliwość wniesienia skargi na bezczynność organu administracji publicznej, którą przewiduje prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi;

Jeżeli skarga jest uwzględniona sąd zobowiązuje podmiot do wydania decyzji w terminie 3 miesięcy; jeżeli decyzja nie zostanie wydana to można się skarżyć o odszkodowanie do sądu powszechnego;

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności Pojawia się w KC w nielicznych przepisach; Art. 417 index 2; Jedynie w przypadku gdy dochodzenie naprawienia szkody na zasadzie ryzyka jest wyłączone

– ponieważ wykonywanie władzy publicznej było w danym przypadku zgodne z prawem; Wtedy jest możliwość skorzystania z tego przepisu i można swoje żądanie oprzeć powołując

się na zasady słuszności – zasada ta ma charakter subsydiarny;

23

Nie za każdą szkodę można żądać odszkodowania – tylko za szkodę na osobie; Czego można żądać?

o Szkoda na osobie może wywoływać szkodę majątkową i niemajątkową; Szkoda majątkowa – np. koszty leczenia; Szkoda niemajątkowa (krzywda) – ból fizyczny, cierpienia duchowe;

o Można żądać odszkodowania za oba rodzaje tych szkód; Art. 448 KC – można nie żądać zadośćuczynienia dla siebie ale na wskazany cel społeczny; Sąd musi wziąć pod uwagę okoliczności, w szczególności niezdolność do pracy i ciężkie

położenie materialne; Art. 58 KPK – odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie, tymczasowe

aresztowanie i zatrzymanie; Ustawa z 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób

represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego;

Sędziowskie miarkowanie odszkodowania Art. 440 KC; Ius moderandi; Przepis ten dotyczy wyłącznie relacji między osobami fizycznymi; Przepis pozwala sądowi na obniżenie odszkodowania kierując się zasadami współżycia

społecznego; Biorąc pod uwagę stan majątkowy dłużnika; W praktyce przepis ten ma nikłe zastosowanie; Ma zastosowanie tylko w reżimie odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych (ex

delicto);

Odpowiedzialność solidarna Art. 441 KC; Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym to

ich odpowiedzialność jest solidarna; Solidarność dłużników; Źródłem tej solidarności jest ten przepis ustawy – ustawowy tytuł solidarności (bo są dwa

możliwe źródła solidarności: ustawa i umowa); solidarności się nie domniemywa (!); Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełni świadczenie ma on w stosunku do innych

dłużników solidarnych roszczenie regresowe; Na gruncie przepisów o czynach niedozwolonych nie stosuje się ogólnych przepisów o

regresie w częściach równych tylko są szczegółowe regulacje jak się mają rozliczać – art. 441 par 2-3:

o Części podzieli sąd stosowanie do okoliczności a zwłaszcza: Stopnia winy danej osoby; Stopnia w jaki przyczyniła się do powstania szkody;

o Pełen regres: Sytuacja gdy ktoś naprawił szkodę, za którą jest odpowiedzialny mimo

braku winy; Np. odpowiedzialność przełożonego za podwładnego; Przełożony może żądać zwrotu całości kwoty roszczenia;

Zbieg roszczeń ex delicto i ex contracto

Art. 443 KC – dotyczy takiej kwestii, gdzie jedno zdarzenie możemy zakwalifikować jednocześnie jako czyn niedozwolony i zarazem niewykonanie / nienależyte wykonanie zobowiązania;

Zbieg następuje wtedy gdy dłużnik nie tylko nie wykonuje / nienależycie wykonuje dane zobowiązanie ale jednocześnie narusza zakaz lub nakaz obowiązujący niezależnie od istniejącego między stronami stosunku prawnego;

Zbieg ten często występuje w razie wyrządzenia szkody na osobie, np. w ramach wykonania zabiegu lekarskiego;

Konkurencja roszczeń – poszkodowany może dokonać wyboru reżimu, z którego korzysta; Powód niekoniecznie musi wskazać na konkretne przepisu, ale istotne jest na co powołuje się

w pozwie – czy na niewykonanie umowy, czy na czyn niedozwolony; Istotne jest to, że nie można tworzyć roszczenia mieszanego:

o Jeżeli roszczenie rozpatrywane jest na podstawie jednego reżimu to musi być tak rozpatrywane w całości;

o Nie można równocześnie korzystać z jednego i drugiego reżimu; Możliwe jest wyłączenie zbiegu roszczeń jeżeli strony to wcześniej przewidziały w umowie;

ewentualnie może to wynikać z konkretnego przepisu;o Zakres swobody jest tu jednak ograniczony z uwagi na art. 58 KC oraz na funkcje

odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych;o Klauzule umowne, które by wyłączały możliwość dochodzenia roszczeń z reżimu

deliktowego są skuteczne tylko w ograniczonym stopniu;o Wpływ woli stron w tym zakresie jest szerszy jeśli chodzi o szkody na mieniu, a

węższy jeśli chodzi o szkody na osobie;

Odpowiedzialność za szkody prenatalne Art. 446 index 1 KC; Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem; Szkoda prenatalna – szkoda doznana na etapie nasciturusa; Nikt w imieniu nasciturusa nie może wystąpić w celu naprawienia tych szkód; Sporne jest czy można żądać naprawienia szkody gdy zdarzenie sprawcze miało miejsce

przed jego poczęciem (szkoda prekoncepcyjna);o Np. przed poczęciem doszło do zarażenia chorobą weneryczną;o W doktrynie są różne zdania;

Osobą przeciwko, której można kierować roszczenie jest również matka dziecka; Dziecko może żądać odszkodowania oraz zadośćuczynienia za krzywdę; Przepis ten wysławia zasadę, że można żądać naprawienia szkód prenatalnych, a więc

doznanych zanim się stało podmiotem prawa cywilnego, natomiast podkreśla się, że przepis ten nie stanowi samodzielnej podstawy dochodzenia roszczeń;

Co do konkretnych roszczeń trzeba się kierować do przepisów regulujących poszczególne czyny niedozwolone;

Przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych Art. 442 index 1 KC; Obowiązuje termin 3 lata; Termin ten biegnie od czasu dowiedzenie się przez poszkodowanego o pewnych faktach – a

tempore science ; o Pewne fakty – dowiedzenie się o szkodzie i o osobie zobowiązanej do jej

naprawienia; Termin biegnący od pewnego zdarzenia – a tempore facti :

24

o 10 lat liczone od zdarzenia wywołującego szkodę;o Gdy szkoda wynikła ze zbrodni lub występku – 20 lat;o W przypadku tego drugiego nie ma znaczenia czy sąd karny wydał odpowiedni

wyrok; jeżeli nie ma takiego wyroku to są cywilny dokonuje odpowiednich ustaleń; Naprawienie szkody na osobie:

o 3-letni termin biegnący a tempore science;o Termin a tempore facti tutaj nie występuje – poszkodowany jest lepiej chroniony;o Dodatkowo ustawodawca chroni małoletnich, ponieważ przedawnienie ich roszczeń

nie może się skończyć wcześniej niż 2 lata od uzyskania pełnoletniości; Szkoda przyszła – zdarzenie miało już miejsce, ale szkoda jeszcze się nie ujawniła:

o Przyjmuje się, że poszkodowany na podstawie art. 189 KPC może żądać przed sądem ustalenia, że sprawca ponosi odpowiedzialność za mogące nastąpić w przyszłości skutki danego czynu niedozwolonego;

o Poszkodowany ma w tym interes prawny, ponieważ: Dochodzi od przerwania biegu przedawnienia; Powód w przyszłości nie będzie musiał już dochodzić tych faktów;

SN – w przypadku urodzenia martwego dziecko nienarodzenie zdolne do życia podlega ochronie na podstawie art. 4 KC;

Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny Produkt to rzecz ruchoma, chociażby była ona połączona z inną rzeczą; Produktem może być część składowa rzeczy; Nie ma znaczenia czy produktem jest rzecz przetworzona lub nieprzetworzona, czy produkt

jest nowy czy rzecz jest używana; Produktem jest także opakowanie po produkcie; Krew ludzka też może być produktem – wytwórcą jest wtedy bank krwi; Program komputerowy – jest to produkt jeżeli został inkorporowany do komputera; Produktem jest także energia elektryczna (i tylko elektryczna); Nie należy uważać za produkty niebezpieczne te produkty, które stwarzają zagrożenie w toku

normalnego z nich korzystania ze względu na ich właściwości lub przeznaczenie;o Np. broń, trucizna na szczury etc.;

Produkt niebezpieczny – taki, który nie zapewnia bezpieczeństwa jakiego można oczekiwać uwzględniając normalne użycie produktu;

Normalne użycie produktu – pojęcie to interpretuje się rozszerzająco:o Zalicza się nie tylko użycie produktu zgodnie z jego przeznaczeniem, ale także

możliwe do przewidzenia użycie niezgodne z przeznaczeniem; Dla oceny czy produkt jest bezpieczny mają znaczenie w szczególności takie okoliczności jak

sposób zaprezentowania produktu na rynku:o Np. informacje w ulotkach, instrukcjach;o Podane konsumentowi informacje o właściwościach produktu;o Należy brać pod uwagę przeciętnego statystycznego konsumenta;

Przykłady produktów niebezpiecznych:o Eksplodujące odbiorniki telewizyjne, butelki z napojami gazowanymi;o Lek – kiedy na ulotce informacyjnej brak właściwych wskazówek co do używania;

Ustawa z 2003 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów;

Podmiot odpowiedzialny Katalog podmiotów w KC ponoszących odpowiedzialność na podstawie tego reżimu –

zamknięty;

1. Producent: Producent produktu finalnego, gotowego; Okoliczności egzomeracyjne – nie odpowiada on wtedy gdy:

o Nie wprowadził produktu do obrotu (nie sprzedał, nie oddał w leasing, np. dany produkt został mu ukradziony);

o Doszło do wprowadzenia produktu do obrotu przez producenta ale poza zakresem jego działalności gospodarczej;

Na niekorzyść producenta są dwa usuwalne domniemania prawne: Wprowadził produkt do obrotu; Było to w ramach jego działalności gospodarczej;

o Niebezpieczne okoliczności ujawniły się po wprowadzeniu do obrotu;o Gdy nie można było przewidzieć niebezpiecznych właściwości produktu,

uwzględniając stan nauki i techniki w chwili wprowadzania do obrotu;o Niebezpieczne właściwości produktu wynikały z zastosowania przepisów prawa –

brak związku przyczynowego;2. Wytwórca materiałów i surowców – okoliczności egzomeracyjne:

Wadliwa konstrukcja przedmiotu; Wskazówki producenta;

3. Quasi-prodeucent: Ktoś kto podaje się za producenta podając na produkcie swoje oznaczenia;

4. Importer: Ktoś kto produkt pochodzenia zagranicznego wprowadza produkt do obortu w ramach swojej

działalności gospodarczej; Te cztery kategorie podmiotów odpowiadają solidarnie, możliwe są roszczenia regresowe;

5. Każdy profesjonalny zbywca produktu: Każda osoba, która w zakresie swojej działalności gospodarczej zbyła produkt; Odpowiedzialność o charakterze subsydiarnym; Pojawia się wtedy gdy nie wiadomo kto jest podmiotem od 1 do 4; Okoliczności egzomeracyjne:

o Zawiadomienie w ciągu 1 miesiąca o osobach z katalogu od 1 do 4;o Wskazanie osoby od, które sam nabył produkt;

Czy złodziej, który ukradł produkt niebezpieczny może żądać naprawienia szkody z tytułu tej regulacji?

o Może żądać, ale stosuje się także przepisy o przyczynieniu się poszkodowanego; Ratio legis wyżej wymienionych regulacji – czyja korzyść tego ryzyko:

o Jeżeli ktoś czerpie zysku z powodu wprowadzania do obrotu niebezpiecznego produktu to powinien ponosić zaostrzoną odpowiedzialność – odpowiedzialność na zasadzie ryzyka;

Reżim odpowiedzialności:o Nowy typ reżimu odpowiedzialności pozaumowanej poza ex delicto;o Prof. Bagińska – jest to nowy typ odpowiedzialności deliktowej;

Naprawienie jakiej szkody można żądać w ramach tego reżimu:o Szkody na osobie – stosujemy w tym zakresie art. 444 KC i następne;o Szkody na mieniu – ale tylko wtedy gdy rzecz zniszczone lub uszkodzona należy do

rzeczy zwykle przeznaczanych do osobistego użytku i w taki właśnie sposób korzystał z niej poszkodowany (chodzi tu o mienie osobiste);

Ograniczenia kwotowe:

25

o Wyłączenie odpowiedzialności za szkody na mieniu do wartości 500 euro (szkody bagatelne); nie znaczy to, że odpowiedzialność w ogóle nie istnieje, ale nie na podstawie tego reżimu;

Przedawnienie roszczeń:o Konstrukcja podobna jak przy przedawnieniu roszczeń z czynów niedozwolonych;o Terminy biegną dwutorowo;o 1. Termin 3-letni – a tempore science – biegnie od dnia, w którym dowiedział się lub

przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia;

o 2. Termin 10-lat – a tempote facti – biegnie od dnia wprowadzenia produktu do obrotu;

Zbieg reżimów odpowiedzialności Zbieg reżimu odpowiedzialności za produkt niebezpiecznych z innymi reżimami

odpowiedzialności; Żaden z tych reżimów nie ma pierwszeństwa; Przepisy o produkcie niebezpiecznym nie są lex specialis w stosunku do innych przepisów; Poszkodowany ma prawo wyboru; Nie można tworzyć roszczenia mieszanego – brać przesłanek z różnych reżimów;

Bezpodstawne wzbogacenie Art. 405 KC; Przesłanki:

o 1. Wzbogacenie jednego podmiotu;o 2. Zubożenie drugiego podmiotu;o 3. Musi istnieć związek między zubożeniem a wzbogaceniem;o 4. Wzbogacenie ma być bez podstawy prawnej;

Wzbogacenie podmiotu – może polegać na:o Nabyciu prawa;o Korzystaniu z cudzej rzeczy (korzystający zaoszczędza sobie wydatku); o Korzystanie z cudzych usług;o Uzyskanie zwolnienia z długu;o Generalizując – wzbogacenie może polegać na:

Zwiększeniu aktywów; Zmniejszeniu pasywów Zaoszczędzeniu wydatków;

Zubożenie: o Wzbogacenie ma być kosztem innej osoby;o Ubytek majątkowy kosztem innej osoby;o Korzystanie nieodpłatne z rzeczy / usług danej osoby;o Nie musi istnieć transfer przedmiotów od jednej do drugiej osoby;

Podstawa prawna wzbogacenia: o Czynność prawna;o Decyzja administracyjna;o Inne zdarzenia, np. zasiedzenie;

Nienależne świadczenie

Uregulowane jest w ramach przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, stąd wynika, że jest to szczególny przypadek bezpodstawnego wzbogacenia;

Do bezpodstawnego wzbogacenia dochodzi wskutek działań zubożonego; Świadczący nazywa się solvens; Otrzymujący świadczenie do accipiens; 1. Conditio in debiti – ktoś nie był zobowiązany a świadczył:

o A. Nie był w ogóle zobowiązany;o B. Nie był zobowiązany wobec osoby, której się świadczyło;o Przypadki gdy świadczący działał w błędzie;o Ktoś świadczył ponad zawarte zobowiązanie;

2. Conditio causa finta – podstawa świadczenia odpadła:o W chwili gdy dana osoba świadczyła a potem podstawa tego świadczenia odpadła;o Następuje upadek zobowiązania;o Np. z przyczyny uchylenia się od błędu;o Odstąpienie od umowy;o Odwołanie darowizny;

3. Conditio causa data non secuta – zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty:o Przypadek przedświadczenia – tzn. gdy ktoś świadczy na poczet przyszłego

zobowiązania umownego, które jednak nie powstaje;o Np. dopiero są prowadzone negocjacje, a jeszcze nie została zawarta umowa;o Świadczenie w celu ustanowienia spadkobiercą lub zapisobiorcą;o Nieodpłatna praca w gospodarstwie rolnym konkubenta;

4. Conditio sine causa – czynność zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po wykonaniu świadczenia:

o Ktoś świadczy na podstawie bezwzględnie nieważnej czynności prawnej;o Nie jest ważne jaka była przyczyna nieważności;o Np. z powodu art. 58 KC;o Brak odpowiedniej formy umowy, np. forma ustna zamiast aktu notarialnego;

Zwrot bezpodstawnego wzbogacenia Dotyczą również nienależnego świadczenia; Art. 405 KC; 1. Roszczenie o wydanie korzyści w naturze – in natura:

o Chodzi o korzyść bezpośrednią;o Ewentualnie surogaty;

2. Roszczenie o zwrot wartości korzyści – in valuta: Ustawodawca na pierwszym miejscu stawia na zwrot bezpodstawnego roszczenia w naturze,

a dopiero gdyby to było możliwe to można zwrócić w pieniądzu; Poszkodowany nie ma więc możliwości wyboru; Przedmiot zwrotu in natura:

o Chodzi o zwrot rzeczy oznaczonych co do tożsamości; Jeżeli chodzi o wzbogacenie się o rzeczy oznaczone co do gatunku albo nienależne

świadczenie – roszczenie o zapłacenie sumy pieniężnej;

Zasada aktualności wzbogacenia Wyrażona ona jest w art. 409 KC, zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej

wartości wygasa gdy ten kto korzyść uzyskał tą korzyść zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywają ją powinien był się liczyć z obowiązkiem zwrotu;

Co do zasady więc jeżeli wzbogacony nie ma już tego wzbogacenia to nie zwraca;

26

Aby nie musieć oddawać trzeba tą korzyść zwrócić lub utracić w taki sposób aby nie być nadal wzbogaconym;

o Nie może być żadnych korzyści;o Nie może to powodować zaoszczędzenia wydatków;o Trzeba zużyć bezproduktywnie, czysto konsumpcyjnie;

Wyjątek kiedy bezproduktywne zużycie nie zwalnia z obowiązku zwrotu:o Gdy zużywając lub tracąc korzyść trzeba było się liczyć z obowiązkiem zwrotu;o Chodzi tu o sytuację gdy ktoś zużywał lub tracił korzyść w złej wierze:

Gdy tracą lub zużywając wie, że korzyść się nie należy; Nie wie, ale na podstawie okoliczności sprawy powinien był się liczyć z

obowiązkiem zwrotu; Np. dowiedzenie się o wytoczeniu powództwa o zwrot rzeczy;

Podmioty zobowiązane 1. Bezpodstawnie wzbogacony; 2. Następca prawny pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna – spadkobiercy); 3. Następca prawny pod tytułem szczególnym – art. 407 KC:

o Ten, który uzyskał nieodpłatnie korzyść od osoby, która się bezpodstawnie wzbogaciła;

o Zasada jednostopniowości tej zasady – obowiązek nie przechodzi na dalsze osoby, które nabyły od takiego nabywcy;

o Rodzaj przejścia długu;o Pierwotnie wzbogacony jest z długu zwolniony;o Inna koncepcja mówi, że nie zawsze będzie on zwolniony:

Należy brać po uwagę art. 407 z art. 409 KC; Jeżeli osoba rozporządzająca nieodpłatnie korzyścią na rzecz osoby

trzeciej, ale nie zwalnia to pierwotnie wzbogaconego od obowiązku zwrotu;

Osoby te będą odpowiadały razem obok siebie; Niesolidarnie – bo nie wynika to z ustawy; Jest to przykład odpowiedzialności in solidum;

Rozporządzenie bezpodstawnie uzyskaną korzyścią na rzecz osoby trzeciej (art. 407 KC) nie zwalnia rozporządzającego od odpowiedzialności (art. 405 KC) jeżeli w chwili wyzbycia się korzyści powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu (art. 409 KC);

Przypadki kiedy ten kto świadczył nie może żądać zwrotu świadczenia Art. 411 KC; 1. Nie można żądać zwrotu świadczenie jeżeli ten kto świadczył wiedział, że nie jest do

świadczenia zobowiązany; racją tego jest zasada, że chcącemu nie dzieje się krzywda; wyjątki – 3 sytuacje:

o 1) Gdy świadczył z zastrzeżeniem zwrotu;

o 2) Gdy ktoś świadczy w celu uniknięcia przymusu; Pojęcie przymusu należy tu rozumieć szeroko – nie tylko przymus

fizyczny i groźba, ale także przymusowe położenie, okoliczność;o 3) Gdy ktoś świadczył wiedząc, że nie jest zobowiązany:

Świadczył w wykonaniu nieważnej czynności prawnej; 2. Wtedy gdy spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego:

o Pomoc dla krewnego, którego nie obejmuje obowiązek alimentacyjny; 3. Jeżeli doszło do spełnienia świadczenia a roszczenie o to świadczenie było przedawnione; 4. Doszło do spełnienia świadczenia przedwcześnie, czyli zanim wierzytelność stała się

wymagalna;

Świadczenie niegodziwe Art. 412 KC; Przepis ten pełni funkcję represyjną; wzorowany był na ustawodawstwie ZSRR; Sąd ma kompetencję aby orzec przepadek świadczenia na rzecz Skarbu Państwa; Albo przepadek wartości świadczenia gdy przedmiot był zużyty / utracony; Kompetencja istnieje w dwóch przypadkach:

o 1. Gdy świadczenie zostało spełnione świadomie w zamian za dokonanie czynu zabronionego:

Świadomość dotyczy spełniającego świadczenie; działał w określonym stanie psychicznym;

Nienależne świadczenie może przechwycić SP; Ratio legis jest takie aby korzyść nie pozostawała ani po jednej ani po

drugiej stronie; Nie jest ważne czy czyn zabroniony miał miejsce, liczy się intencja;

o 2. Gdy świadczenie zostało spełnione świadomie w celu niegodziwym: Cel niegodziwy – cel rażąco sprzeczny z zasadami współżycia

społecznego;o Przedawnienie – termin ogólny – 10 lat;

Wymagalność roszczenia Jeżeli wzbogacenie było od początku bezpodstawne to wymagalność roszczenia o zwrot

przypada na moment uzyskania korzyści; Art. 413 KC; Roszczenie naturalne (długi karciane, honorowe) – istnieje dług, ale nie istnieje możliwość

przymusowego wyegzekwowania roszczenia; gwarantem spełnienia świadczenia jest tylko honor dłużnika;

Skarga pauliańska Art. 527 KC; Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika; Instytucja ta chroni tylko tego wierzyciela, któremu przysługuje wierzytelność pieniężna; Dług – powinność spełnienia świadczenia; obowiązek zapłaty; Odpowiedzialność za dług – możliwość przymusowego wyegzekwowania świadczenia; Rodzaje odpowiedzialności za dług:

o A. Odpowiedzialność osobista – dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym (z pewnymi wyjątkami); jeżeli coś opuszcza majątek dłużnika to już nie może stanowić przedmiot odpowiedzialności;

o B. Odpowiedzialność rzeczowa – przy zastawie i hipotece; odpowiedzialność rzeczowa idzie za rzeczą;

27

Sytuacja kiedy nielojalny dłużnik osobisty wyzbywa się swojego majątku aby nie mieć możliwości spłacenia długu wierzycielowi;

Rozszerzona ochrona wierzytelności – wierzyciel będzie mógł podjąć pewne kroki nie tylko wobec dłużnika ale także osób trzecich;

Przesłanki do skorzystania ze skargi paulińskiej Ciężar dowodu tych przesłanek zgodnie z regułami ogólnymi (art. 6 KC) spoczywa na

wierzycielu; Ustawodawca w niektórych przypadkach przewidział jednak domniemania prawne na korzyść

wierzyciela; 1. Dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzycieli w

skutek, której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową:o Ustawodawca nie różnicuje jaka ma to być czynność prawna;o Może być to czynność jednostronna, umowa, odpłatna, nieodpłatna;o Mogą być to też czynności procesowe – chodzi o takie, które jednocześnie będą

wywoływały skutki materialno-prawne, np. ugody;

o Czynność prawna ma być dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli; jest tak wtedy gdy w skutek dokonanej czynności dłużnik stał się

niewypłacalny; Albo niewypłacalny w wyższym stopniu niż był przed dokonaniem

czynności; Niewypłacalność – sytuacja gdy cały majątek dłużnika nie wystarcza na

zaspokojenie wierzyciela; na pełne pokrycie długu; Skarga paulińska nie przewiduje częściowego pokrycia długu; Chodzi nie tylko o niemożność zaspokojenia ale także na utrudnieniu lub

odwleczeniu zaspokojenia wierzyciela;o Korzyść majątkowa może mieć dwa oblicza;

1) Nabycie prawa przez osobę trzecią; 2) Zwolnienie z długu;

2. Dłużnik dokonując tej czynności prawnej działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli:

o Był poczytalny; wiedział ze swoim zachowaniem krzywdził wierzycieli;o Nie należy utożsamiać świadomości z zamiarem; zamiar to coś więcej;o Domniemanie prawne świadomości dłużnika:

Miała miejsce darowizna i w chwili tej darowizny był niewypłacalny albo stał się niewypłacalny wskutek jej dokonania;

3. Osoba trzecia, która uzyskała korzyść, o świadomości dłużnika wiedziała albo przy dołożeniu należytej staranności mogła się tego dowiedzieć:

o Przesłanka podmiotowa;o Chodzi o złą wiarę osoby trzeciej;o Przesłanka ta jest wymagana dla uruchomienia skargi paulińskiej tylko wtedy gdy

czynność prawna dłużnika miała charakter odpłatny;o Jeżeli byłaby to czynność prawna o charakterze nieodpłatnym to przesłanka ta jest

niewymagana (mniejsza ochrona prawa cywilnego); Ustawodawca każe domniemywać, że osoba trzecia działała w złej wierze

w dwóch przypadkach: 1) Gdy tą osobą trzecią jest osoba pozostająca w bliskim stosunku z

dłużnikiem;

Stosunek bliskości może wynikać z przyjaźni, narzeczeństwa, konkubinatu;

Chodzi o rzeczywiście istniejącą więź faktyczną między dłużnikiem a osobą trzecią, a nie o formalne więzy rodzinne;

Stosunek bliskości może nie zachodzić między mężem a żoną w sytuacji separacji faktycznej;

2) Gdy tą osobą trzecią jest przedsiębiorca pozostający w tą osobą w stałych stosunkach gospodarczych;

Czy skarga paulińska chroni także przyszłych wierzycieli? o Ktoś jeszcze nie jest dłużnikiem ale już teraz wyzbywa się swojego majątku godząc

w interesy przyszłych wierzycieli;o Ustawodawca chroni przyszłych wierzycieli modyfikując jednak przesłanki;o 1. Przyszły dłużnik ma działać nie ze świadomością, a w zamiarze pokrzywdzenia

przyszłych wierzycieli;o 2. Tylko wtedy gdy osoba trzecia o zamiarze dłużnika wiedziała;

Wierzyciel występuje do sądu o uznanie czynności dłużnika za bezskuteczne względnie (orzeczenie konstytutywne):

Rodzaje nieważności: o 1. Nieważność bezwzględna – czynność nie wywołuje zamierzonych przez stronę

skutków prawnych od samego początku;o 2. Nieważność względna – wzruszalność czynności prawnej; unieważnialność

czynności prawnej; czynność prawna jest ważna ale może być unieważniona; jeżeli dojdzie do jej unieważnienia do jest nieważna z mocą wsteczną – od samego początku;

Rodzaje bezskuteczności: o 1. Bezskuteczność zawieszona – do ważności czynności prawnej potrzeba jest

zgoda osoby trzeciej, a tej zgody brak;o 2. Bezskuteczność względna – polega na tym, że czynność prawna jest ważna, a

jedynie nie wywołuje skutków prawnych względem określonej osoby lub osób; nie jest bezskuteczna erga omnes;

Dwie drogi dochodzenia roszczenia: o 1. Powództwo wierzyciela o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną względnie;

Pozwanym jest osoba trzecia; Dłużnik nie jest stroną procesu paulińskiego; sprawa rozgrywa się poza

jego plecami;o 2. Wierzyciel podnosi zarzut ze skargi paulińskiej;

W praktyce chodzi tu o sytuację gdy osoba trzecia pozywa wierzyciela na podstawie przepisów KPC (art. 841) – powództwo o zwolnienie zajętego przedmiotu od egzekucji;

Skutki skargi pauliańskiej; o Z punktu widzenia powoda jest tak jakby czynności prawnej nie było, a więc może

uzyskać zaspokojenie z przedmiotów majątku, które wyszły z majątku dłużnika;o Pierwszeństwo przed wierzycielami osoby trzeciej;

Skargę paulińską kieruje się przeciwko :o Osobie trzeciej;o Następcom prawnym osoby trzeciej pod tytułem ogólnym;o Następcom prawnym pod tytułem szczególnym – następca prawny rozporządził

dalej (osoba czwarta):

28

Gdy ona wiedziała o okolicznościach uzasadniających uruchomienie skarg pauliańskiej (zła wiara);

Gdy była w dobrej wierze ale zobowiązanie było nieodpłatne; Osoba trzecia może uwolnić się od uznania roszczenia:

o Osoba trzecia może sama zaspokoić wierzyciela;o Albo może wskazać mienie dłużnika, które jest wystarczające do zaspokojenie

wierzyciela;o Jest to przykład konstrukcji upoważnienia przemiennego (facultas alternativa);o Z tego uprawnienia może skorzystać przed i w trakcie procesu;

Termin zawity – 5 lat; skutki bardziej drastyczne niż termin przedawnienia; uprawnienie wygasa;

Jeżeli przedmiotem świadczenia były pieniądze lub rzeczy oznaczone co do gatunku? o Skarga paulińska ma zastosowanie;o Wierzyciel może żądać zaspokojenia z całego majątku osoby trzeciej;o Do pewnej granicy – górnym pułapem jest wysokość podarowanej kwoty;

Ad. Bezpodstawne wzbogacenie Rozliczenia po upadku nieformalnego związku faktycznego:

o Orzeczenie SN – nie można stosować w drodze analogii przepisów o rozliczeniu między małżonkami po upadku wspólności majątkowej;

o Różne przepisy mogą wejść w rachubę w zależności od stanu faktycznego;o Przyjęto, że mogą wejść przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu;o Jeden z partnerów dając pieniądze na mieszkanie drugiemu nie kierował się

intencją darowizny ani pożyczenia – miały to być dobra wspólne, choć formalnie tylko na nazwisko jednego z nich;

o Glosa do orzeczenia – można byłoby zastosować także przepisy o podziale majątku wspólników po rozwiązaniu spółki cywilnej; byłby to rodzaj spółki wewnętrznej, gdzie tylko jeden wspólnik ujawnia się na zewnątrz;

Dodatkowe zastrzeżenia umowne Accidentalia negoti; Zaliczamy do nich także warunek i termin, ale nie obejmuje się ich pojęciem dodatkowych

zastrzeżeń umownych, ponieważ mogą być one składnikiem nie tylko umów ale także innych czynności prawnych;

29

Zadatek Funkcją jest zdyscyplinowanie dłużnika do spełnienia świadczenia; Art. 394 KC; Jest to rodzaj dodatkowego zastrzeżenia umownego; składnik umowy zasadniczej; Stanowi jej integralną część – nieważność umowy zasadniczej pociąga za sobą nieważność

zastrzeżenia zadatku; Inna koncepcja – nie jest to dodatkowe zastrzeżenie umowne tylko oddzielna umowa:

o Umowa uboczna wobec kontraktu zasadniczego;o Ta koncepcja jednak nie uznała powszechnego uznania;

Przedmiot zadatku: o Suma pieniężna;o Albo rzecz dana przy zawarciu umowy;

Znaczenie zadatku może być rozmaite i mogą z niego wynikać rozmaite skutki prawne; Zadatek może wynikać:

o Ze zwyczaju;o Z umowy stron;o Dopiero gdy z tych dwóch nie wynika jaki jest zadatek w grę wchodzi ustawowe

znaczenie zadatku; Jakie może być rozumienie zadatku ze zwyczaju bądź umowy?

o Zadatek może być traktowany jako zaliczka; zadatek i zaliczka nie są synonimami – mogą ale nie muszą być one tożsame;

o Zadatek jako odstępne;o Zadatek jako znak, symbol samego zawarcia umowy;

Skutki prawne dania zadatku uregulowane w KC: o Jest to surogat odszkodowania za niewykonanie umowy przez jedną ze stron;o Zryczałtowane odszkodowanie;o Wierzyciel nie może żądać odszkodowania uzupełniającego;o Zastrzeżenie zadatku ma charakter realny;o Aby skutki prawne zadatku wystąpiły nie wystarczy konsensus między stronami –

zadatek musi być dany (czynność prawna realna);o Zadatek musi być dany przy zawarciu umowy – podkreśla się, że ma być

zachowana zbieżność czasowa między wręczeniem przedmiotu zadatku a zawarciem umowy;

o Zbieżność czasowa jest zachowana na przykład wtedy gdy następnego dnia po zawarciu umowy następuje wpłata pieniędzy na rachunek kontrahenta („przy zawarciu umowy” nie oznacza „jednocześnie”);

o Chodzi o to aby po zawarciu umowy dokonać niezwłocznie czynności zmierzającej do zmiany faktycznego władztwa nad pieniędzmi lub rzeczą;

Skutki zastrzeżenia zadatku w KC: o Gdy dłużnik spełni świadczenie zastrzeżenie zadatku nie odgrywa szczególnej roli:

Wówczas bowiem zadatek należy zaliczyć na poczet świadczenia (zadatek pełni funkcję zaliczki z mocy ustawy);

Gdyby to było niemożliwe z uwagi na odmienny przedmiot świadczenia – zadatek należy zwrócić;

Zadatek należy zwrócić także wtedy gdy strony zgodnie rozwiążą umowę; Albo gdy doszło do niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które

żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności, bądź gdy doszło do

niewykonania umowy z powodu okoliczności za, które obie strony ponoszą odpowiedzialność;

o Zadatek pełni swoją szczególną rolę gdy doszło do niewykonania umowy z powodu okoliczności, za które dłużnik ponosi wyłączną odpowiedzialność;

Pojawia się specjalne udogodnienie dla wierzyciela przy umowach wzajemnych;

Wierzyciel może odstąpić od umowy bez wyznaczania terminu dodatkowego na spełnienie świadczenia (na ogólnych zasadach musiałby wyznaczyć taki termin);

Wierzyciel może zatrzymać zadatek; Jeżeli sam go dał może żądać przedmiotu zadatku w podwójnej

wysokości; Wierzyciel nie może jednak domagać się odszkodowania

uzupełniającego; Wierzyciel ma prawo do zatrzymania zadatku bądź żądania sumy

dwukrotnie wyższej niezależnie od tego czy poniósł szkodę i jakiej wysokości – wyjątek od zasady, że wysokość odszkodowania jest równa wysokości szkody;

Czy regulacja o zadatku wyłącza stosowanie przepisu o nienależytym wykonaniu zobowiązania?

o Chodzi o sytuację gdy strona uprawniona nie odstępuje od umowy;o W takiej sytuacji wierzyciel ma dwie drogi postępowania;

1. Albo zachowa zadatek bądź będzie żądał sumy dwukrotnie wyższej 2. Albo będzie dochodził odszkodowania na zasadach ogólnych;

o Zbieg uprawnień – wierzyciel może sobie wybrać, z którego uprawnienia skorzystać; Wysokość zadatku:

o Reguła interpretacyjna z art. 394 KC nie znajdzie zastosowania wtedy gdy wysokość zadatku jest równa lub zbliżona do wartości umówionego świadczenia;

o Podkreśla się, że zwyczajowo zadatek stanowi nieznaczny ułamek nienależnego świadczenia;

o Ale art. 394 KC ma charakter dyspozytywny i strony mogą umówić się inaczej;

Umowne prawo odstąpienia Art. 395 KC; Zawiera się umowę zawierającą klauzulę możliwości odstąpienia od umowy; Prawo odstąpienia od umowy może mieć jednak swoje źródło także w ustawie:

o Np. rękojmia za wady rzeczy kupionej; Charakter prawny odstąpienia od umowy:

o Niezależnie od tego czy jest to umowne czy ustawowe odstąpienie od umowy jest to jednostronna czynność prawna;

o Uprawnienie to jest uprawnieniem kształtującym – jednej stornie wolno jednostronnie doprowadzić do zmiany lub zniweczenia stosunku prawnego;

o Co do zasady odstąpienie od umowy powoduje skutki retroaktywne, czyli wsteczne, ex tunc;

Zawarcie tej klauzuli w umowie osłabia więź prawną między stronami;

Co powinno się znaleźć w takiej klauzuli: o Komu to uprawnienie przysługuje – czy obu stronom, czy tylko jednej;o Termin na wykonanie tego uprawnienia – ponieważ klauzula ta powoduje stan

niepewności między stronami, dlatego nie powinien on trwać wiecznie;

30

o Nie musi być podawane z jakich powodów następuje odstąpienie; Chyba, że stron nadadzą prawu odstąpienia od umowy postać

uwarunkowaną; Strony przewidują, że będzie można odstąpić od umowy w razie

zaistnienia zdarzenia przyszłego, niepewnego; Lex commisoria – strona może odstąpić od umowy gdy druga strona bądź

to nie spełni świadczenia, bądź spełni ale nienależycie; Skutki odstąpienia są ex tunc – jest tak jakby umowa nigdy nie była zawarta (fikcja prawna); Skutki prawne odstąpienia od umowy:

o Zachodzi konieczność rozliczeń między stornami przy upadku zobowiązania;o Przedmiot świadczenia powinien zostać zwrócony w stanie niezmienionym;o Jedynie zmiany konieczne są dozwolone – w graniach zwykłego zarządu;o Jeżeli strony nie dokonały żadnych zmian to nie ma potrzeby dodatkowych

rozliczeń;o Jeżeli dokonały zmiany – wchodzi w grę odpowiedzialność odszkodowawcza;o Ustawodawca pozwala jedynie na dokonywanie nakładów koniecznych;o Może być tak, że przedmiot świadczenia był taki, że nie jest możliwy zwrot rzeczy w

naturze, a świadczenie polegało bądź to na usługach bądź to na umożliwieniu korzystania z rzeczy – ustawodawca rozstrzyga, że należy się drugiej stronie wynagrodzenie;

Odstępne Zgodnie z dominującym poglądem odstępne stanowi kwalifikowaną postać umownego prawa

odstąpienia od umowy; Przy odstępnym poza oświadczeniem woli o odstąpieniu o umowy należy także zapłacić

określoną sumę pieniężną; Oświadczenie to ma być dokonane jednocześnie z zapłatą sumy pieniężnej – z zapłatą

odstępnego; Potocznie – wykupienie się od umowy; Czy trzeba wstawić termin na wykonanie tego uprawnienia?

o Jeżeli odstępne traktować jako kwalifikowana postać odstąpienia od umowy to termin musi być uwzględniony;

o Terminu być nie musi – pogląd odosobniony;

Kara umowna Art. 483-484 KC; Kara umowna może być zastrzeżona w umowie na wypadek:

o 1. Niewykonania zobowiązania przez drugą stronę;o 2. Nienależytego wykonania zobowiązania przez drugą stronę;o W jednej umowie można zastrzec odmienne co do wysokości kary umowne na oba

przypadki; Ad. 1. Niewykonanie zobowiązania:

o Uprawniony może żądać kary umownej;o Albo może żądać wykonania zobowiązania;

Ad. 2. Nienależyte wykonanie zobowiązania:o Uprawniony będzie mógł żądać kary umownej obok tego nienależycie wykonanego

świadczenia; Kara umowna może być zastrzeżona jako naprawienie szkody wynikłej z niewykonania /

nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego – dotyczy zobowiązań niepieniężnych, ale jest zastrzegana w pieniądzach;

Z reguły kara umowna jest zastrzegana procentowo do wartości świadczenia:o Ale może być też określona stawka za dzień zwłoki;

Kara umowna stanowi surogat odszkodowania; Należy się wierzycielowi tylko wtedy gdy dłużnik ponosi odpowiedzialność za niewykonanie lub

nienależyte wykonanie zobowiązania; Wierzyciel nie może żądać odszkodowania większego niż kara umowna, chociażby poniósł

szkodę wyższą niż ta, na którą opiewa kara umowna; Ustawodawca przewiduje model kary umownej wyłącznej – wierzyciel nie może żądać

odszkodowania uzupełniającego; Wyłom od tej zasady może wynikać jednak z zasady swobody umów – można umówić się

inaczej;

Czy kara umowna należy się wierzycielowi gdy nie poniósł on żadnej szkody?o Spór w doktrynie – 2 poglądy:o 1. Należy się wierzycielowi chociażby nie poniósł żadnej szkody, a brak skody

stanowi jedynie podstawę obniżenia kary umownej;o 2. Nie należy się, ale to dłużnik musi udowodnić, że szkody nie ma;

Żądanie obniżenia kary umownej – 2 przypadki:o 1. Gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane;o 2. Gdy jest ona rażąco wygórowana:

Można to przewiedzieć już w momencie jej zastrzegania; Albo można uznać, że w chwili jej zastrzegania kary umownej nie można

uznać za zbyt wygórowaną, ale stała się ona taką w następstwie późniejszych okoliczności;

o Nie można żądać obniżenia kary umownej na podstawie art. 5 KC; Niedozwolone klauzule umowne:

o Zawarcie rażąco wygórowanej kary umownej;o Tak więc może być to też uznane za niedozwoloną klauzulę umowną w przypadku

stosunku prawnego z konsumentem;

Duża klauzula rebus sic stantibus Mała klauzula – rewaloryzacja sądowa; Duża klauzula – art. 357 KC index 1; Uregulowanie to łagodzi zasadę pacta sund servanda; Doprowadza ona do modyfikacji lub upadku zobowiązania; Koncepcja tej klauzuli wywodzi się z założenia ze strony zawierając umowę dokonują

milczącego zastrzeżenia zgodnie, z którym wykonają umowę zgodnie z jej treścią ale tylko wtedy gdy przesłanki jej zawarcia nie ulegną w przyszłości zmianie w istotny sposób;

Przepis ten miał swój odpowiednik w kodeksie zobowiązań – nadzwyczajne sytuacje były kazuistycznie opisane; obecnie to zarzucono;

W obecnym kodeksie cywilnym początkowo nie było tego przepisu – powody ideologiczne; Przesłanki zastosowania przez sąd tej klauzuli (kumulatywne):

o 1. Doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków;o 2. Zmiana ta powoduje skutek, że spełnienie świadczenia byłoby połączone z

nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą;o 3. Strony nie przewidywały tego przy zawarciu umowy;

Ad. 1. Nadzwyczajna zmiana stosunków: o Pojęcie nieostre;o Zmiany te muszą wykraczać poza normalne ryzyko kontraktowe;

31

o Chodzi o stany rzeczy zdarzające się bardzo rzadko, mające charakter niebywały, niezwykły, chociaż niekoniecznie katastroficzny;

o Zjawiska przyrodnicze – powódź, epidemia;o Zjawiska społeczne – wojna, strajk powszechny, rozruchy, hiperinflacja; głęboki

kryzys gospodarczy;o Czy zmiana podatków może być nadzwyczajną zmiana stosunków?

Zwykła zmiana podatków nie; Ale zasadnicza zmiana podatków może być;

o Co nie mieści się w tym pojęciu: Zmiany dotyczące wyłącznie indywidualnej sytuacji strony zobowiązania,

np. choroba strony lub członka rodziny;

Ad. 2. Skutek – nadmierna trudność w spełnieniu świadczenia / rażąca strata: o Pojęcie nieostre;o Nie oznacza to jednak niemożliwości spełnienia świadczenia (!);o Spełnienie świadczenia groziłoby jednej ze stron rażącą stratą:o Strata rażąca – sąd to ocenia in concreto;o Rażący – coś oczywistego, rzucającego się w oczy;o Rażąca strata ma wystąpić po jednej ze stron – po stronie dłużnika lub wierzyciela;

Ad. 3. Strony nie przewidywały przy zawarciu umowy: o Nie przewidywały – uważa się, że chodzi o należytą staranność, a więc gdy mogły

również przewidzieć przy zachowaniu należytej staranności;o Co strony mogły przewidzieć:

Nie chodzi o to, że strony nie mogły przewiedzieć nadzwyczajnych wydarzeń, np. wojny;

Chodzi natomiast o to, że nie mogły przewidzieć wpływu tych nadzwyczajnych wydarzeń na ich sytuację;

Klauzula rebus sic stantibus Przesłanki:

o 1) Nadzwyczajna zmiana stosunków;o 2) Nadmierne trudności w spełnieniu świadczenia;o 3) Strony nie przewidywały tej zmiany;

Przesłanki te muszą nastąpić równocześnie; Świadczenie musi być jeszcze niespełnione; jeżeli świadczenie wygaśnie to niemożliwa jest

ingerencja w stosunek zobowiązaniowy przez sąd; Ingerencja sądu – 3 postacie:

o 1. Może zmienić sposób wykonania zobowiązania – może zmienić czas, miejsce, środki;

o 2. Oznaczenie innej wysokości świadczenia – jedna ze stron może mieć obniżone, a inna podwyższone świadczenie;

o 3. Może rozwiązać umowę między stronami – ale sąd najpierw bada czy może przeprowadzić dwie pierwsze ingerencje; sąd wskazuje w jaki sposób powinno nastąpić rozliczenie stron;

Ingerencja sądu jest na żądanie strony; może je podnieść w toku procesu; sąd nie uwzględnia tego z urzędu w toku procesu;

Sąd rozpatrując to powinien uwzględnić interesy obu stron oraz kierować zasadami współżycia społecznego;

Orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny – sąd modyfikuje stosunek zobowiązaniowy dopiero wraz z orzeczeniem ten stosunek ulega modyfikacji;

Zbieg roszczeń z art. 357 index 1 KC (rebus sic stantibus) z roszczeniami z art. 358 index 1 par. 3 KC (waloryzacja sądowa);

o Mała klauzula rebus sic stantibus;o Zakresy regulacji tych przepisów się na siebie nakładają;o W praktyce stosuje się ten przepis, który łatwiej wykazać w danej sytuacji;

Umowne klauzule adaptacyjne Stron w umowie przewidują możliwość modyfikacji treści stosunku zobowiązaniowego; Określają jak te zmiany będą wyglądały; Postanowienia umowne, w których strony przewidują zmianę stosunku zobowiązaniowego i

określają jaki będzie wpływ tej zmiany na wiążące je stosunek zobowiązaniowy;Podmioty wykonujące zobowiązanie

Wierzyciel, dłużnik; Niekoniecznie zawsze dłużnik musi spełniać świadczenie; Są jednak pewne sytuacje, w których wierzyciel może domagać się osobistego spełnienia

świadczenia przez dłużnika – art. 356 par. 1 KC:o 1) Jeżeli wynika to z treści czynności prawnej;o 2) Jeżeli wynika to z przepisów ustawy;o 3) Jeżeli wynika to z właściwości świadczenia;

Osoby trzecie spełniające świadczenie: o Świadczenie niepieniężne – osoby trzecie powinny działać za wiedzą i

domniemanym przyzwoleniem dłużnika;o Świadczenie pieniężne może spełnić każda osoba trzecia – nawet jak dłużnik o tym

nie wie to wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia;o Jeżeli świadczenie jest wykonywane przez osobę niewłaściwą to wierzyciel może

odmówić spełnienia świadczenia bez niekorzystnych dla siebie następstw;o Jeżeli osoba jest właściwa, a wierzyciel odmawia przyjęcia świadczenia to popada

on w zwłokę; Świadczenie może być przyjęte tylko przez wierzyciela lub przez upoważnioną przez niego

osobę;o Upoważnienie do odbioru świadczenia może nastąpić po spełnieniu świadczenia;o Co do zasady jeżeli świadczenie jest spełniane do rąk osoby nieuprawnionej do

zobowiązanie nie wygasa – wyjątek: jeżeli wierzyciel z tego świadczenia i tak skorzystał;

o Świadczenie powinno być spełnione do rąk osoby, która ukazuje pokwitowanie;

Przedmiot zobowiązania Rzeczy oznaczone co do gatunku, ale ich jakość nie jest oznaczona w treści umowy, we

właściwych przepisach bądź nie wynika z okoliczności – dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości;

Świadczenie podzielne, ale wymagany jest cały dług – wierzyciel nie może domówić przyjęcia części świadczenia; wyjątek:

o Wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego jeżeli naruszałoby to jego uzasadniony interes;

Zarachowanie świadczenia

32

Mamy do czynienia wówczas jeżeli dłużnik jest zobowiązany względem wierzyciela do spełnienia kilku świadczeń jednorodzajowych, a spełnia świadczenia w wymiarze niewystarczającym dla spełnienia wszystkich świadczeń;

Art. 451 KC – decydująca jest decyzja dłużnika – może on wybrać na poczet, którego świadczenia spełniać;

Jeżeli dłużnik nie wskazał na poczet jakiego długu wpłacił – wtedy decyzja spoczywa na wierzycielu, który wydaje pokwitowanie; wiążące to jest dopiero wtedy kiedy dłużnik odbiera pokwitowanie, ale może on wtedy odmówić przyjęcia pokwitowania i zmienić sposób zarachowania;

Jeżeli obaj nie określili tego: o Zalicza się najpierw na poczet długu najdawniej wymagalnego; ale wcześniej można

także na świadczenia uboczne;o Jeżeli długi byłyby tak samo wymagalne – można zaliczyć proporcjonalnie;

Miejsce spełnienia świadczenia 1. Długi odbiorcze – wierzyciel musi udać się do dłużnika po spełnienie świadczenia; 2. Długi oddawcze – dłużnik musi udać się do wierzyciela aby spełnić świadczenie; Kryterium – w jakim miejscu dłużnik spełnia świadczenie; Chodzi w tym przypadku o miejsce zamieszkania jako konkretny adres, a nie miejscowość

(wyjątek od zasady); Miejsce spełnienia świadczenia określa treść zobowiązania; Jeżeli strony w umowie nie określiły tego to ma zastosowanie reguła z art. 454 KC:

o Świadczenie pieniężne – należy spełnić w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela (świadczenie pieniężne jest długiem oddawczym);

o Świadczenia niepieniężne – należy spełnić w miejscu zamieszkania lub siedzibie dłużnika (świadczenie niepieniężne jest długiem oddawczym);

Termin spełnienia świadczenia Decydujące znaczenie ma treść stosunku zobowiązaniowego; Istotne znaczenie ma również właściwość zobowiązania; Jeżeli z treści zobowiązania nic nie wynika:

o Art. 455 KC – świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania świadczenia;

o Wezwanie – oświadczenie wierzyciela, że dłużnik ma spełnić świadczenie w określonym czasie;

Spełnienie świadczenia jest oświadczeniem woli; Art. 120 KC – kiedy startuje termin przedawnienia – od dnia, w którym roszczenie stało się

wymagalne; Art. 456 KC – wierzyciel powinien wskazać wielkość poszczególnych części świadczenia i

określić terminy, w jakich powinny zostać spełniane:o Wierzyciel musi złożyć oświadczenie we właściwym czasie i uwzględnić możliwości

dłużnika;o Świadczenie musi być fizycznie możliwe;

Art. 458 KC – wyjątek od reguły pacta sund servanda – możliwość zmiany terminu spełnienia świadczenia:

o Dłużnik stał się niewypłacalny;o Albo zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu z winy dłużnika;

Terminy spełnienia świadczenia mogą być zastrzeżone na korzyść:

o A. Dłużnika – dłużnik może wcześniej spełnić świadczenie, ale wierzyciel nie może się tego domagać;

o B. Wierzyciela – dłużnik nie ma obowiązku spełnienia świadczenia przed terminem, ale wierzyciel ma prawo do wcześniejszego wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia;

o C. Obu stron – ani dłużnik nie może spełnić świadczenia wcześniej, ani wierzyciel nie może wcześniej wezwać go do spełnienia świadczenia;

o Jeżeli z treści stosunku zobowiązaniowego nic nie wynika to uznaje się, że termin jest zastrzeżony na korzyść dłużnika – art. 457 KC;

Wymagalność świadczeń Jeżeli dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie to wpada w opóźnienie lub w zwłokę:

o Opóźnienie – bez winy dłużnika;o Zwłoka – dłużnik ponosi odpowiedzialność za okoliczności, które spowodowały

opóźnienie; Jeżeli świadczenie nie jest spełniane w terminie to wierzyciel może dochodzić jego spełnienia

na drodze sądowej – roszczenie wierzyciela staje się wymagalne; Roszczenie jest wymagalne kiedy zaktualizował się obowiązek świadczenia – kiedy można je

dochodzić na drodze sądowej; Terminem wymagalności jest dzień następny po dniu, do którego należy spełnić świadczenie;

Wykonywanie świadczeń w umowach wzajemnych Umowy wzajemne – szczególny rodzaj umów zobowiązaniowych, które charakteryzują się

szczególnym związkiem świadczeń polegającym na tym, że świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem drugiej strony;

Świadczenia w umowach wzajemnych powinny być spełniane jednocześnie; Jednoczesność świadczeń zapewnia tutaj pewność obrotu; Każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem swojego świadczenie do momentu

kiedy druga strona nie zaoferuje świadczenia wzajemnego; Art. 488 KC – jednak ta ogólna zasada ma wiele wyjątków; Jeżeli w razie wyjątku, spełnienie świadczeń nie następuje jednocześnie (np. umowa najmu)

to strona spełniająca świadczenie wcześniej ponosi większe ryzyko:o W konsekwencji ta strona, która ma świadczyć wcześniej może wstrzymać się od

świadczenia jeżeli ma wątpliwości;o Ale może się powstrzymać jeżeli;

W chwili powstania zobowiązania wiedział o złej sytuacji majątkowej dłużnika;

Dopóki druga strona nie zaoferuje świadczenia wzajemnego lub nie da zabezpieczenie;

Dowody spełnienia świadczenia Na dłużniku spoczywa ciężar udowodnienia, że spełnił świadczenie; Art. 472 KC – dłużnik może domagać się pokwitowania od wierzyciela, że świadczenie spełnił; Pokwitowanie – pisemne oświadczenie woli wierzyciela, że świadczenie zostało spełnione;

o Co do zasady pokwitowanie jest wydawane w formie pisemne, ale niekiedy jest wymagana forma szczególna – np. pisemna z notarialnie poświadczonym podpisem, aktu notarialnego – obowiązek pokrycia kosztów spoczywa na dłużniku;

o Domniemanie prawne, że wraz z pokwitowaniem zostało spełnione nie tylko świadczenie, ale także świadczenia okresowe wymagane wcześniej oraz świadczenia uboczne (odsetki);

o Domniemanie to jest wzruszalne;33

o Pokwitowanie wskazuje czy świadczenie zostało spełnione do rąk wierzyciela;o Jeżeli osoba trzecia dysponuje pokwitowaniem to przyjmuje się domniemanie, że ta

osoba jest uprawniona do odbioru świadczenia; Jeżeli istnieje dokument, który potwierdza istnienie obowiązku świadczenia to dłużnik

spełniając świadczenie może żądać zwrotu tego dokumentu lub dokonania na nim odpowiedniej wzmianki;

o Jeżeli w takiej sytuacji wierzyciel odmawia zwrotu tego dokumentu / uczynienia na nim odpowiedniej wzmianki to dłużnik może wstrzymać się od dokonania świadczenia lub złożyć świadczenie do depozytu sądowego;

Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania Odpowiedzialność odszkodowawcza umowna (odpowiedzialność kontraktowa); Jeżeli dłużnik nie wykonuje zobowiązania lub wykonuje je w nienależyty sposób to narusza

zobowiązanie – bezprawność względna; Jeżeli dłużnik narusza zobowiązanie to wierzycielowi przysługuje droga sądowa; dłużnik

ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą; Trzy przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczą:

o 1. Zdarzenie, z którym system prawny wiąże odpowiedzialność – niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania;

o 2. Szkoda;o 3. Związek przyczynowy między zdarzeniem a szkodą;

Odpowiedzialność ta obejmuje tylko szkody majątkowe; Rekompensata przy odpowiedzialności kontraktowej dotyczy tylko szkody jaką poniósł

bezpośrednio poszkodowany:o Nie chodzi o szkody pośrednio doznane przez inne osoby;

Kompensata pełnej szkody – damnum emergens, lucrum cessans;o Wartość nieotrzymanego świadczenia trzeba pomniejszyć o wartość świadczenia

jaką poszkodowany nie mógł ponieść;o Szkody następcze powstałe na skutek niewykonania zobowiązania przez dłużnika;o Należy wziąć pod uwagę jakie było prawdopodobieństwo uzyskania korzyści lucrum

cessans; Art. 471 KC – wyłączenie odpowiedzialności dłużnika w przypadku okoliczności, za które

dłużnik odpowiedzialności nie ponosi;o istnieją jeszcze inne okoliczności, od których uzależniona jest odpowiedzialność

kontraktowa; odpowiedzialność dłużnika jest wyłączona także z powodu siły wyższej;

Dłużnik przy wykonywaniu umów odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności;o Należyta staranność – wzór zachowań w danej działalności;

Ogólną zasadą odpowiedzialności jest zasada winy – w szczególnych przypadkach zasada ryzyka;

Dłużnik ponosi odpowiedzialność za każdą postać winy, ale niekiedy pewne znaczenie ma jej gradacja:

o Wina umyślna – dłużnik godzi się z niewykonaniem / nienależytym wykonaniem zobowiązania;

o Wina nieumyślna – niedbalstwo; brak należytej staranności po stronie dłużnika;o Rażące niedbalstwo – znaczne odchylenie od wzorca należytego postępowania;

Wina o Strony mogą w umowie rozszerzyć zakres odpowiedzialności, za które strony

ponoszą odpowiedzialność;

o Nie jest możliwe uchylenie odpowiedzialności dłużnika za winę umyślną;o Jeżeli świadczenie jest spełnione przez inne osoby to dłużnik ponosi

odpowiedzialność za inne osoby; nie można się uchylić od odpowiedzialności ze względu na brak własnej winy w tym przypadku;

o Można się uwolnić od odpowiedzialności jeżeli osoba trzecia sama też nie ponosi odpowiedzialności – np. w sytuacji niepoczytalności;

Ciężar dowodów zaistnienia przesłanek odpowiedzialności kontraktowej ciążą na wierzycielu;o Domniemanie to jest wzruszalne;

Domniemanie, że niewykonanie / nienależyte wykonania zobowiązania następuje na skutek okoliczności, za której winę ponosi dłużnik;

Wierzyciel musi wykazać szkodę oraz wskazać związek przyczynowy;

Niemożliwość świadczenia 1. Koncepcja relatywna – subiektywna:

o Świadczenie jest niemożliwe, jeżeli z punktu widzenia konkretnego dłużnika jest ono niemożliwe do wykonania;

2. Koncepcja obiektywna:o Dopiero wówczas gdy żaden dłużnik nie był w stanie spełnić świadczenia;

Kiedy świadczenie jest niemożliwe: o Jest niewykonalne w świetle praw przyrody;o Nie respektuje norm konstruujących daną czynność konwencjonalną;o Jest niewykonalne ze względu na zjawiska społeczne;o Niemożliwe jest świadczenie, które w świetlne zasad ekonomicznych jest

nieracjonalne; Konsekwencje niemożliwości świadczenia:

o 1. Niemożliwość pierwotna świadczenia – zobowiązanie w ogóle nie powstanie;o 2. Następcza niemożliwość świadczenia – skutki są zależne czy niemożliwość jest

spowodowana przez skutki, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność czy też z innych przyczyn;

Kiedy dłużnik nie ponosi odpowiedzialności to zobowiązanie wygasa; Jeżeli niemożliwe byłoby świadczenie tylko w części – zobowiązanie

wygasa tylko w odpowiedniej części; Jeżeli przedmiotem świadczenia jest rzecz, a świadczenie stało jest niemożliwe do spełnienia

w skutek zbycia lub utracenia to wierzyciel może żądać surogatu:o Surogaty obejmują wszystko co dłużnik uzyskał w zamian za rzecz oraz

odszkodowania z jej utratę; Przy umowach wzajemnych jeżeli się okazuje, że świadczenie jednej ze stron jest niemożliwe

to nie musi świadczyć:o Jeżeli już by świadczyła to może żądać zwrotu świadczenia na podstawie przepisów

o bezpodstawnym wzbogaceniu;o Art. 495 KC;

Jeżeli przy umowach wzajemnych niemożliwość świadczenia dotyczy tylko części świadczenia to dochodzi do odpowiedniej redukcji świadczeń;

o Jeżeli częściowe spełnienie świadczenia traci znaczenie dla strony to może ona odstąpić od umowy;

o Jednostronne oświadczenie woli o charakterze kształtującym;o Oświadczenie powinno być złożone drugiej stronie;

o Dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania ze skutkiem ex tunc; Strony są zobowiązane do zwrotu wszystkiego co sobie świadczyły;

34

o W przypadku stosunków o charakterze ciągłym – wygaśnięcie działa ex nunc; W stosunkach wzajemnych wierzyciel ma 2 możliwości w przypadku następczej niemożliwości

na skutek, której dłużnik ponosi odpowiedzialność:o 1. Wierzyciel może żądać odszkodowania na zasadach ogólnych – zobowiązanie

się nadal utrzymuje, tylko dochodzi do zmiany świadczenia;o 2. Albo może odstąpić od umowy – sam jest zwolniony od zobowiązania, ale

wówczas musi zwrócić to co świadczył;

Opóźnienie i zwłoka dłużnika Ustawodawca nie jest do końca konsekwentny w odróżnieniu tych terminów; Opóźnienie – kiedy dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie;

o Opóźnienie zwykłe – w przypadku okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności;

Zwłoka – dłużnik nie spełnia świadczenia w terminie z uwagi na okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność;

Domniemanie prawne, że niewykonanie zobowiązania następuje na skutek okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność – domniemanie zwłoki dłużnika; może ono zostać jednak obalone;

Konsekwencje opóźnienia: o Co do świadczeń niepieniężnych brak jest szczególnej regulacji co do konsekwencji

dla dłużnika; wierzyciel może się tylko domagać spełnienia świadczenia i odszkodowania;

o Świadczenia pieniężne – dłużnik musi zapłacić też odsetki, nawet gdyby nie ponosił odpowiedzialności; odsetki należą się za każdy przypadek niespełnienia świadczenia;

Odsetki ustawowe – 13 %; Odsetki umowne;

o Wierzyciel niezależnie od odsetek może domagać się odszkodowania jeżeli wierzyciel poniósł szkodę;

o Odsetki przysługują nawet gdy szkody nie ma; Konsekwencje zwłoki:

o 1. Wierzyciel może nadal domagać się spełnienia świadczenia;o 2. Wierzyciel może oprócz tego domagać naprawienia wynikłej stąd szkody;

Jeżeli świadczenie po terminie jego spełnienie utraciło znaczenie dla wierzyciela to może on tego świadczenia nie przyjąć i zażądać odszkodowania;

Nieprzyjęcie świadczenia przez wierzyciela jest także oświadczeniem kształtującym;

o 3. Wierzyciel może żądać wykonania zastępczego; Świadczenie jest wykonywane przez inny podmiot niż dłużnik na koszt

dłużnika; A. Jeżeli przedmiotem świadczenia są rzeczy oznaczone co do gatunku –

wierzyciel może nabyć na koszt dłużnika taką samą ilość rzeczy i bez upoważnienia sądu;

B. Jeżeli świadczenie polega na czynieniu – wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do wykonania czynności na koszt dłużnika;

C. Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu – wierzyciel może żądać upoważnienia sądu do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił;

Następstwa zwłoki przy świadczeniach wzajemnych Skutki takie jak przy normalnych umowach:

o 1. Żądanie spełnienia świadczenia;o 2. Odszkodowanie;o 3. Wykonanie zastępcze;

Wierzyciel może odstąpić od umowy, ale musi najpierw wyznaczyć dodatkowy termin na spełnienie świadczenia; w orzecznictwie podkreśla się, że ten termin musi być realny;

Konieczność wyznaczenia dodatkowego terminu do spełnienia świadczenia – oświadczenie prawno kształtujące;

Uprzednie wyznaczenie terminu do spełnienia świadczenia nie jest potrzebne w dwóch przypadkach:

o 1. W umowie wyraźnie zastrzeżono uprawnienie do natychmiastowego odstąpienia umowy w przypadku zwłoki dłużnika – lex commissoria;

o 2. Wykonanie zobowiązania przez dłużnika po terminie nie miałoby znaczenia dla dłużnika ze względu na właściwości zobowiązania lub cel wskazany w umowie;

Jeżeli przedmiot świadczenia jest podzielny:o Odstępuje się w umowie nie w całości tylko w stosunku do świadczeń

niespełnionych;o Chyba, że częściowe świadczenie nie miałoby dla wierzyciela znaczenia;

Oświadczenia o odstąpieniu od umowy Umowa przestaje wiązać strony ze skutkiem wstecznym – ex tunc; Powstaje obowiązek zwrotu tego co strony sobie dotychczas świadczyły; Każdej ze stron przysługuje obowiązek zwrotu tego co sobie strony świadczyły; Prawo zatrzymania do czasu zaoferowania zwrotu świadczenia przez drugą stronę; Wierzyciel, który odstąpił od umowy może żądać odszkodowania za jej niewykonanie;

o Od odszkodowania należy odliczyć to co wierzyciel uzyskał tytułem zwrotu swojego świadczenia;

Prawo zatrzymania Ius retentionis; Osoba, która jest zobowiązania do wydania cudzej rzeczy może tą rzecz zatrzymać do czasu

zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących jej roszczeń:o O zwrot nakładów przez rzecz;o O naprawienia szkód;

Nie przysługuje ono gdy obowiązek wydania rzeczy wynika z czynu niedozwolonego gdy chodzi o zwrot rzeczy wynajętej, wydzierżawionej lub użyczonej;

Charakter względny prawa zatrzymania; Jest skuteczne tylko względem wierzyciela; nie jest względne wobec osób trzecich; Gaśnie gdy wierzyciel dokonał tych czynności – zwrócił nakłady lub naprawił szkodę; Sąd uwzględnia prawo zatrzymania tylko na zarzut dłużnika; dłużnik musi podnieść zarzut

zatrzymania w toku procesu – w innym przypadku sąd nakaże zwrócić rzecz;

Zwłoka wierzyciela Często aby spełnić świadczenie potrzebne jest współdziałanie wierzyciela:

o Przyjęcie zapłaty, udostępnienie rzeczy / pomieszczeń, stawienie się w określonym miejscu etc.;

Kodeks cywilny nakazuje wierzycielowi żeby współdziałał z dłużnikiem; Dłużnik nie może jednak przymusić wierzyciela do współdziałania;

Ze zwłoką dłużnika mamy do czynienia w trzech przypadkach: o 1. Wierzyciel bez uzasadnionego powodu uchyla się od przyjęcia świadczenia;

35

o 2. Odmawia dokonania czynności potrzebnych do spełnienia świadczenia;o 3. Oświadcza dłużnikowi, że nie przyjmie świadczenia;

Skutki zwłoki wierzyciela: o Zwłoka wierzyciela nie zwalnia dłużnika z obowiązku świadczenia;o Dłużnik może złożyć świadczenia do depozytu sądowego;o Może żądać od wierzyciela naprawienia szkody;o Uchylenie niekorzystnych dla dłużnika konsekwencji związanych z opóźnieniem

spełnienia świadczenia, np. odsetek;o Dłużnik nadal odpowiada za przypadkową utratę rzeczy;o Wierzyciel nie może się uchylić od spełniania świadczenia jeżeli sam podpadł w

zwłokę;

Wygaśnięcie zobowiązaniaWygaśnięcie zobowiązania związane z zaspokojeniem wierzyciela

Celem zobowiązania jest zaspokojenie interesów wierzyciela, a wiec sytuacja ta jest zgodna z tym celem;

Interes wierzyciela jest zaspokojony kiedy dłużnik spełnia świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania;

A także kiedy dłużnik naprawił szkodę związaną z niewykonaniem zobowiązania; Inne zdarzenia powodujące zaspokojenie interesu wierzyciela:

o 1. Świadczenie w miejsce wykonania;o 2. Odnowienie;o 3. Potrącenie;o 4. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu;

Ad. 1. Świadczenie w miejsce wykonania – datio in solutum;o Zobowiązanie wygasa jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z tego zobowiązania i za

zgodą wierzyciela spełnia inne świadczenie niż pierwotnie ustalone;o Musi być umowa między dłużnikiem a wierzycielem co do zmiany przedmiotu

świadczenia;o Świadczenie musi zostać faktycznie spełnione;o Jeżeli przedmiotem świadczenia jest wadliwa rzecz to dłużnik odpowiada za te wady

zgodnie z przepisami o rękojmi;o Pierwotne świadczenie wygasa i wierzyciel nie może żądać spełnienia pierwotnego

świadczenia; Ad. 2. Nowacja – odnowienie:

o Art. 506 KC;o Umowa między dłużnikiem a wierzycielem;o Strony postanawiają, że dotychczasowe zobowiązanie zostaje umorzone w związku

z powstaniem nowego stosunki zobowiązaniowego;o Nowy stosunek od dawnego powinien się różnić:

Musi być inne świadczenie; Albo inna podstawa prawna świadczenia;

o Dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania poprzez zaciągnięcie nowego zobowiązania;

o Cechą konstytutywną nowacji jest to, że istnieje związek między dawnym a nowym zobowiązaniem;

o W umowie nowacji trzeba wyraźnie zaznaczyć, że to nowe zobowiązanie powstaje w celu umorzenia dawnego zobowiązania; jeżeli nie będzie to wyraźnie zaznaczone to nowe zobowiązanie powstanie obok dawnego;

o Nowacja może dotyczyć zobowiązań, w których roszczenie uległo przedawnieniu;o Skutki nowacji:

Dotychczasowe zobowiązanie wygasa; Wygasają wraz z nim prawa akcesoryjne; Odnowienie między wierzycielem a jednym z dłużnikiem solidarnym

zwalnia pozostałych dłużników solidarnych; Nowacja może przybrać formę umowy między wierzycielem a osobą

trzecią ale na taką umowę musi wyrazić zgodę dłużnik; Ad. 3. Potrącenie (kompensacja):

o Polega na umorzeniu dwóch przeciwstawnych sobie wierzytelność w następstwie złożenia oświadczenia woli przez jednego wierzyciela drugiemu wierzycielowi;

o Przesłanki potrącenia (art. 498-499 KC):o 1) Muszą być dwie osoby będące względem siebie zarówno wierzycielami jak i

dłużnikami; są dwa różne stosunki zobowiązaniowe, ten sam podmiot w jednym stosunku jest wierzycielem, a w drugim dłużnikiem;

Nie można potrącać wierzytelności przysługujących wobec osób trzecich; Osoba trzecia niebędąca dłużnikiem nie może tego potrącenia dokonać

wobec osób związanych stosunkiem zobowiązaniowym;o 2) Przedmiotem świadczenia obu stron muszą być pieniądze lub rzeczy tej samej

jakości oznaczonej co do gatunku; Wierzytelności przedstawione do potrącenia muszą być jednorodzajowe –

aby łatwiej je było zarachować; Można potrącać jednak wierzytelności wyrażone w różnych walutach – bo

i tak po obu stronach mamy świadczenia pieniężne;o 3) Obie wierzytelności muszą być wymagalne – upłyną termin ich spełnienia;o 4) Wierzytelność osoby, która dokonuje potrącenia musi być zaskarżalna;

To znaczy, że może być dochodzona na drodze sądowej; Wyjątek – art. 502 KC – przedmiotem potrącenia mogą być wierzytelności

przedawnione, jeżeli w chwili gdy potrącenie było możliwe przedawnienie jeszcze nie nastąpiło;

o Potrącenie ustawowe – w oparciu o przepisy KC;o Potrącenie dokonywane jest przez jednostronne oświadczenie woli składane drugiej

stornie – jest to oświadczenie prawno-kształtujące;o Może to przybrać postać zarzutu;o Skutki złożenia oświadczenia o potrąceniu mają moc wsteczną (ex tunc) od

momentu gdy potrącenie stało się możliwe;o W następstwie potrącenia obie wierzytelności ulegają umorzeniu, ale do wysokości

wierzytelności niższej; obie wierzytelności będą umorzone jeżeli są one na taką samą kwotę;

o Jeżeli jednej lub obu stronom przysługuje po kilka wierzytelności nadających się do potrącenia – stosuje się przepisy o zarachowaniu – art. 451 KC;

o Nie każda wierzytelność nadaje się do potrącenia – 4 grupy wierzytelności co, do których nie jest możliwe potrącenie ze względów społecznych (art. 505 KC):

1) Wierzytelności nie podlegające zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym; 2) Wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania – alimenty; 3) Wierzytelności z tytułu czynów niedozwolonych; 4) Przepis szczególny nie dopuszcza do potrącenia – np. wierzytelności

wynikające ze stosunku pracy;

36

o W umowie strony mogą z góry wyłączyć potrącanie wierzytelności wynikających z danego stosunku prawnego;

o Od potrącenia ustawowego należy odróżnić potrącenie umowne: Dokonywane jest na drodze porozumienia stron; Nie jest konieczne spełnienie przesłanek wskazanych w ustawie; Występuje dosyć duża swoboda stron; Może dotyczyć wierzytelności niejedno rodzajowych, niewymagalnych

etc.; Ad. 4. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu:

o Art. 692-693 index 22 KPC – kwestie depozytowe są uregulowane w procedurze cywilnej;

o Do depozytu sądowego można złożyć: Pieniądze; Kosztowności; Książeczki oszczędnościowe; Papiery wartościowe;

o Przedmioty te przechowuje się w sądzie lub w banku;o Do depozytu można też złożyć inne przedmioty, ale przechowuje się je w innym

miejscu i pod nadzorem uprawnionego dozorcy;o Niektóre rzeczy ruchome lub łatwo psujące się – nie składa się ich do depozytu tylko

sprzedaje się je, a do depozytu składa uzyskaną z nich kwotę pieniężną;o Skutki złożenia rzeczy do depozytu:

Takie same jak spełnienie świadczenia; Dłużnik może skierować wierzyciela do depozytu, jeżeli ten wysunie

wobec niego roszczenie o wydanie rzeczy; Przy świadczeniach pieniężnych odpada obowiązek płacenia odsetek; Dłużnik nie ma obowiązku troszczenia się o stan rzeczy; Dłużnik nie ponosi ryzyka za utratę rzeczy; Po złożeniu rzeczy do depozytu nie można dochodzić roszczeń z praw

akcesoryjnych na rzeczy; Skutki złożenia do depozytu zostają uchylone jeżeli dłużnik odbierze rzecz

z depozytu; Dopóki dłużnik ma możliwość odebrania rzeczy z depozytu to

zobowiązanie nie wygasa;o Kiedy dłużnik traci prawo do odbioru świadczenia z depozytu:

Po rzecz w depozycie zgłosił się wierzyciel; Depozyt niepodjęty został zlikwidowany po upływie określonego czasu;

o Wierzyciel ponosi koszty utrzymania rzeczy w depozycie pod nadzorem;o Warunki złożenia rzeczy do depozytu:

Muszą istnieć okoliczności uzasadniające złożenie rzeczy do depozytu – dłużnik nie może spełnić świadczenia w określony sposób z powodu okoliczności po stronie wierzyciela;

Przedmiot złożony do depozytu sądowego musi odpowiadać treści zobowiązania;

Dłużnik po złożeniu rzeczy do depozytu powinien niezwłocznie poinformować o tym wierzyciela; jeżeli by tego zaniechał to ponosi względem wierzyciela odpowiedzialność odszkodowawczą, ale nie wpływa to na ważność złożenia do depozytu;

Wygaśnięcie zobowiązania bez zaspokojenia wierzyciela Wygaśnięcie zobowiązania bez spełnienia świadczenia; 1. Zdarzenie wskazane w treści czynności prawnej;

o Zdarzenie przyszłe może być elementem warunku lub terminu; 2. Sytuacja upływu czasu; 3. Śmierć wierzyciela / dłużnika:

o Ma zastosowanie tylko gdy mamy do czynienia zobowiązanie o charakterze osobistym;

4. Konfuzja:o Połączenie w jednej osobie dłużnika i wierzyciela;

5. Niemożliwość świadczenia:o Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe może w grę wchodzić odpowiedzialność

odszkodowawcza; 6. Rozwiązanie umowy przez sąd:

o Klauzula rebus sic stantibus; 7. Wygaśnięcie zobowiązania na skutek:

o A. Umowy o zwolnienie z długu – art. 508 KC: Jest to umowa między wierzycielem a dłużnikiem; nie jest to jednostronna

czynność wierzyciela; Konieczna jest wola dłużnika; dłużnik też musi złożyć oświadczenie, że

chce być zwolnionym z długu; Dłużnik może nie chcieć być zwolnionym z długu, bo uważa, że w ogóle

nie jest dłużnikiem; Zwolnienie z długu może być czynnością odpłatną albo nieodpłatną; Nieodpłatne – darowizna; Umowa ta co do zasady nie wymaga zachowania określonej formy; Ale jeżeli jest nieodpłatne to należy stosować przepisy o darowiźnie, a z

nich wynika, że umowę należy zawrzeć w formie aktu notarialnego; Umowa o zwolnienie z długu ma charakter rozporządzający; Ale istnieje możliwość zobowiązania się do zwolnienia z długu w

przyszłości – ale będzie potrzebna wtedy jeszcze dodatkowa czynność prawna zwalniająca z długu;

Zwolnienie z długu jest czynnością prawną kauzalną – musi istnieć uzasadniona podstawa zwolnienia z długu;

o B. Umowy o rozwiązanie umowy; Umowa przeciwna do umowy pierwotnej; Stroną umowy jest wierzyciel i dłużnik; nie ma możliwości żeby tylko jedna

strona rozwiązała umowę; Można rozwiązać umowę jeżeli stosunek zobowiązaniowy nie wygasł z

innych przyczyn; Jeżeli dojdzie do rozwiązania umowy to wówczas powstaje obowiązek

zwrotu części świadczenia, które zostało spełnione;

Zmiana wierzyciela lub dłużnika Dawniej stosunek zobowiązaniowy był stosunkiem o ściśle charakterze osobistym; Z czasem jednak dopuszczono zmianę po stronie wierzyciela, a następnie po stronie dłużnika; Nadal jednak w polskim prawie nie istnieje instytucja o łącznym przeniesieniu wierzytelności

lub długu; Ale pewne przepisy szczególne przewidują takie sytuacje; Art. 691 KC – przejście praw i obowiązków wynajmującego;

37

Art. 678 KC; A. Instytucje służące zmianie po stronie wierzyciela:

o Instytucja przelewu wierzytelności – cesja;o Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela;

B. Instytucje służące zmianie po stronie dłużnika:o Przejęcie długu;o Kumulatywne przystąpienie do długu;

Przelew wierzytelności – cesja Umowa zawierana przez dotychczasowego wierzyciela (cedenta) z osobą trzecią

(cesjonariusza); Na podstawie tej umowy osoba trzecia nabywa od dotychczasowego wierzyciela

przysługującą mu wierzytelność; Umowa przelewu zwykle jest czynnością prawną rozporządzającą; Może przybrać 2 postacie:

o 1. Czynność o charakterze zobowiązująco-rozporządzającym (podwójny skutek); Nie musi expressis verbis określać, że jest rozporządzająca; Art. 510 par. 1 KC; Czynność zobowiązująca wywołuje skutek rozporządzający;

o 2. Czynność rozporządzająca (wywołująca konkretny skutek prawny); Przelew polega na realizacji skutków przeniesienia wierzytelności;

Przelew wierzytelności to czynność prawna konsensualna – dochodzi do skutki przez zgodne oświadczenia obu stron;

Jest czynności nieformalną – nie jest co do zasady wymagane zachowanie formy szczególnej; Trzeba jednak wziąć pod uwagę art. 511 KC – jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem to

jej przelew również powinien być stwierdzony pismem; Ale jest to jedynie forma dla celów dowodowych (ad probationem), więc jej niezachowanie nie

niweczy czynności; Przelew wierzytelności nie wymaga zgody dłużnika (!) – art. 509 KC; Jest to tak skonstruowane, ponieważ nie dochodzi do zmiany sytuacji dłużnika; Umowa przelewu wierzytelności może dotyczyć każdej wierzytelności; ale są wyjątki:

o 1) Sytuacje gdy przepis szczególny zabrania przelewu wierzytelności: Art. 449 KC; Art. 595 KC;

o 2) Przelew sprzeciwia się właściwości zobowiązania: Nie można przelewać wierzytelności o charakterze osobistym; Nie jest możliwe przelanie wierzytelności akcesoryjnych;

o 3) Przelew jest sprzeczny z odpowiednim zastrzeżeniem umownym – w umowie można zastrzec zakaz cesji – pactum de non cedendo:

Strony wyłączają przelew; Albo wprowadzają ograniczenia – np. konieczność zgody dłużnika, zgody

osoby trzeciej, spełnienia dodatkowych przesłanek; Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem to w tym piśmie musi

znaleźć się wzmianka o pactum de non cedendo;o 4) Wierzytelność związana jest z dokumentem na okaziciela albo zbywana jest

przez indos – art. 517 KC; Cesja może dotyczyć także wierzytelności przyszłych – musi być określony ten stosunek

zobowiązaniowy;

Skutki cesji: o Cedent przestaje być wierzycielem;o Wierzycielem staje się cesjonariusz;o Nabywa on wierzytelność w takim stanie w jakim jest wierzytelność w chwili

przelewu;o Wraz z wierzytelnością na cesjonariusza przechodzą wszystkie związane z nią

prawa: Prawo do wypowiedzenia umowy; Prawo do odstąpienia od umowy; Roszczenie o zabezpieczenie wierzytelności; Roszczenie o zapłatę odsetek; Ale można w umowie zaznaczyć, że odsetki nie przechodzą;

o Cesjonariusza nie chroni dobra wiara; Jeżeli okazałoby się, że wierzytelność będąca przedmiotem przelewu nie istnieje to umowa

przelewu jest nieskuteczna; Gdyby wierzytelność nie istniała albo istniała w zakresie mniejszym niż zadeklarowano to

cedent odpowiada względem cesjonariusza:o Art. 516 KC – odpowiedzialność za wady prawne;o Jeżeli przelew był odpłatny – stosuje się przepisy dotyczące wad prawnych rzeczy

sprzedanej;o Jeżeli przelew był nieodpłatny – stosuje się przepisy o darowiźnie;

Cedent z reguły nie ponosi odpowiedzialności za niewypłacalność dłużnika, niemniej jednak w umowie dopuszczalne jest przejęcie odpowiedzialności za niewypłacalność dłużnika – odpowiedzialność ta ma charakter gwarancyjny;

Po dokonaniu przelewu dłużnik musi spełnić świadczenie do rąk cesjonariusza:o Aby to zrobić musi jednak wiedzieć o przelewie wierzytelności;o Dlatego dłużnik musi zostać powiadomiony o cesji;o Do momentu kiedy dłużnik poweźmie świadomość o przelewie wierzytelności może

spełnić świadczenie do rąk cedenta; do tego momentu jest zwolniony ze spełnienia świadczenia do rąk cesjonariusza;

o Chroni się dobrą wiarę dłużnika;o Chroniona jest także kiedy przelew okazał się nieważny;

Art. 513 KC – dłużnikowi przysługują wobec cesjonariusza wszelkie zarzuty, które dłużnik miał wobec cedenta w chwili przelewu wierzytelności – na przykład:

o Zarzut potrącenia – dłużnik może potrącać takie wierzytelności, które stały się wymagalne w chwili otrzymania zawiadomienia o przelewie;

Cesja na zabezpieczenie:o W umowie zastrzega się warunek rozwiązujący, że umowa przelewu wierzytelności

rozwiązuje się w chwili spełnienia wierzytelności;o Albo zastrzega się, że bank dokona zwrotnego przelewu wierzytelności po spłacie

kredytu;

Wstąpienie osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela – subrogacja Jeżeli osoba trzecia spłaca czyjś dług to może wstąpić w prawa zaspokojonego wierzyciela; Cechą charakterystyczną tej instytucji jest to, że stosunek zobowiązaniowy nie wygasa;

zmienia się tylko podmiot po stronie wierzyciela;

38

Przesłanki, od których zależne jest to wstąpienie: o 1. Jeżeli zachowana jest tożsamość zobowiązania mimo zmiany dłużnika;o 2. Osoba trzecia spłacając cudzy dług odpowiada osobiście (jako poręczyciel) albo

odpowiada pewnym przedmiotami (jako dłużnik hipoteczny);o 3. Osobie trzeciej przysługuje prawo, przed którym spłacona wierzytelność ma

pierwszeństwo zaspokojenia;o 4. Następuje zapłata cudzego długu za zgodą dłużnika w celu wstąpienia w prawa

zaspokojonego wierzyciela; Zgoda dłużnika powinna być udzielona na piśmie pod rygorem

nieważności (ad solemnitatem); Ten przypadek subrogacji nosi nazwę konwersji;

Osoba trzecia wstępuje w prawa wierzyciela tylko w zakresie rzeczywistego zaspokojenia wierzyciela;

o Jeżeli dochodzi tylko do częściowego spełnienia wierzytelności to osoba trzecia wchodzi tylko w zakresie dotychczas spełnionego świadczenia;

o Wierzycielowi przysługuje część świadczenia dotychczas spełniona oraz pierwszeństwo do spełnienia świadczenia;

o Obowiązkiem wierzyciela jest przyjęcie świadczenia jeżeli osoba trzecia świadczy; Dłużnik zachowuje wszelkie swoje zarzuty jakie miał wobec wierzyciela – może je podnosić

także wobec osoby trzeciej;

Przejęcie długu Art. 519 KC; Trzy cechy:

o 1. Dochodzi do syngularnej sukcesji osoby trzeciej (przejemcy długu) długu określonego dłużnika;

o 2. Dotychczasowy dłużnik zostaje zwolniony z długu;o 3. Zachowana jest tożsamość przejmowanego długu;

Nie jest możliwe przejście długu ściśle związanego z osobą dłużnika – wynika to z właściwości danego stosunku;

Przejście długu dotyczy tylko zobowiązań cywilnoprawnych; nie dotyczy zobowiązań publicznoprawnych;

Przejście długu to umowa dwustronna – może przybrać dwojaką postać: o 1) Umowa zawierana między wierzycielem a przejemcą – potrzebna jest zgoda

dłużnika;o 2) Umowa między przejemcą a dłużnikiem – potrzebna jest zgoda wierzyciela;

Zawsze stroną umowy przejście długu jest przejemca, bo umowa przejście długu wywołuje niekorzystne zmiany w jego sytuacji;

Powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności (ad solemnitatem);o Dodatkowo zgoda wierzyciela również powinna być udzielona na piśmie ad

solemnitatem;o Z kolei zgoda dłużnika może być wyrażona w dowolnej formie – bo umowa ta jest

dla niego korzystna; Zgodę na przejęcie długu można złożyć którejkolwiek ze stron umowy;

o Można wyznaczyć termin na wyrażenie zgody;o Bezskuteczny upływ tego terminu skutkuje brakiem zgody;

Skutki braku zgody: o 1. Jeżeli nie wyraził zgody dłużnik – umowa jest nieważna;

o 2. Nie ma zgody wierzyciela – umowa o przejście długu przekształca się w umowę o zwolnienie dłużnika przez osobę trzecią od obowiązku świadczenia – art. 392 KC;

Kumulatywne przystąpienie do długu Dotychczasowy dłużnik nie zostaje zwolniony z długu; Obok dotychczasowego dłużnika pojawia się jeszcze nowy dłużnik; Umowa może być zawarta w dowolnej formie; Niekiedy do kumulatywnego przystąpienia do długu dochodzi też z mocy prawa:

o Art. 55 KC – zbycie przedsiębiorstwa; Wyłączona jest odpowiedzialność osoby przystępującej za długu, o których istnieniu osoba ta

nie wiedziała; Odpowiedzialność ta jest ograniczona pro viribus patrimoni;

39

CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA ZOBOWIĄZAŃ

Umowa sprzedaży Regulowana jest w KC i w ustawie o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej, ale

ustawa ta zostanie uchylona (zastąpiona ustawą o prawach konsumenta); Na egzamin obowiązuje projekt ustawy o prawach konsumenta; Umowa ta otwiera część szczegółową zobowiązań; jest to najczęściej wykorzystywana w

praktyce umowa; Dotyczy przeniesienia własności rzecz lub przeniesienia praw; Jest to najbardziej reprezentatywna umowa i najważniejsza w obrocie gospodarczym; Regulacja o umowie sprzedaży ma szersze zastosowanie niż sama umowa sprzedaży – wiele

przepisów dotyczących pozostałych umów się do niej odnosi; nakazuje się odpowiednie stosowanie w stosunku do:

o Umowy zamiany, dostawy, kontraktacji, umowy o dzieło, umowy o roboty budowlane, umowy komisu, umowy spółki;

Umowa sprzedaży jest umową konsensualną, odpłatną, wzajemną; Jest to umowa zobowiązująca, ale może wywoływać także skutek rozporządzający

(najczęściej zresztą wywołuje taki skutek); Jest to czynność prawna kauzalna; Przepisy o sprzedaży nie stosuje się do:

o Sprzedaży w postępowaniu egzekucyjnym i upadłościowym – szczególne rodzaje sprzedaży;

o Obecnie także do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się tych przepisów – ale tylko do chwili uchylenia ustawy o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej;

Umowę sprzedaży można zawrzeć w formie dowolnej – ogólna zasada; Niekiedy przepis szczególny wymaga zachowania szczególnej formy z uwagi na przedmiot

sprzedaży:o Sprzedaż nieruchomości, użytkowania wieczystego, spadku – forma aktu

notarialnego;o Sprzedaż przedsiębiorstwa – forma pisemna z podpisem notarialnie

poświadczonym; Essentialia negoti – elementy konstrukcyjne:

o Strony umowy – kupujący i sprzedawca;o Stroną umowy sprzedaży może być każdy podmiot prawa cywilnego;

Ale są pewne ograniczenia dotyczące nabywania nieruchomości przez cudzoziemców;

Ograniczenia dotyczące osób niepełnoletnich;o Przedmiot sprzedaży i odpowiadające mu świadczenie pieniężne;o Przedmiotem sprzedaży może być:

Prawo własności rzeczy; Pieniądz obcy; Zwierzę; Energia; Zbywalne prawa majątkowe; Wierzytelności; Zespoły rzeczy i praw, np. przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne;

o Sprzedawana rzecz nie musi stanowić własności sprzedawcy – można sprzedać cudzą rzecz lub prawo jeżeli uprawniony upoważnił sprzedawcę do tego;

o Jeżeli dojdzie do nabycia rzeczy od osoby nieuprawnionej to mimo tego dochodzi do skuteczności sprzedaży;

o Przedmiot sprzedaży nie musi istnieć w chwili zawarcia umowy – można sprzedać rzecz przyszłą – możliwe jest zastosowanie dwóch konstrukcji:

1. Można zawrzeć umowę pod warunkiem zawieszającym, że przedmiot sprzedaży uda się uzyskać;

2. Można zawrzeć umowę, na podstawie, której uzyskuje się szansę, że rzecz powstanie – umowa losowa – umowy, gdzie przedmiot lub zakres świadczenia powstaje w drodze przypadku (inny przykład – umowa ubezpieczenia);

o Przedmiotem świadczenia kupującego jest suma pieniężna: Powinna być wyrażona w walucie obcej, ale de facto można ją też ustalić

w walucie obcej; Wysokość ceny (wartość świadczenia kupującego) powinna odpowiadać

wartości przedmiotu sprzedaży – powinna istnieć ekwiwalentność przedmiotów świadczeń;

Ekwiwalentność subiektywna – rzecz jest tyle warta ile kupujący jest gotowy za nią zapłacić; cena nie powinna jednak znacząco odbiegać od ceny rynkowej (opinia orzecznictwa);

o Czy zawsze przedmiotem świadczenia kupującego musi być suma pieniężna: Przyjmuje się, że tak; Jeżeli zamiast ceny jest inny przedmiot świadczenia to wówczas mamy do

czynienia z inną umową niż umowa sprzedaży; Albo doszło do odnowienia bądź świadczenia w miejsce wykonania;

o Obowiązki stron umowy sprzedaży: Na każdej ze stron ciążą obowiązki, które korespondują ze sobą; Na sprzedawcy ciąży obowiązek przeniesie własności – czemu

odpowiada obowiązek kupującego do zapłaty ceny; Na sprzedawcy ciąży obowiązek wydania rzeczy – na kupującym ciąży

obowiązek odbioru rzeczy;o Istotne znaczenie ma moment wydania rzeczy:

Od tego momentu biegną terminy rękojmi i gwarancji; Termin jest też istotny z uwagi na fakt, że dochodzi z tym momentem do

przejścia na kupującego korzyści, ryzyka i obciążeń;o Rzecz powinna zostać wydana:

W stanie kompletnym; W odpowiedniej jakości: Jeżeli nie zostało to ustalone to jakości przeciętnej dla danej rzeczy; Rzecz powinna być odpowiednio opakowana; Do rzeczy powinny być dołączone odpowiednie dokumenty, np. instrukcje; We właściwym miejscu i właściwym czasie;

o Zapłata ceny: Może odbyć się w formie gotówkowej bądź bezgotówkowej; W stosunkach między przedsiębiorcami co do zasady w formie

bezgotówkowej; Ustawa o terminach zapłaty w transakcjach między przedsiębiorcami – dla

ochrony mniejszych przedsiębiorców;

40

o Sprzedaż konsumencka – umowa sprzedaży zawierana między przedsiębiorcą a konsumentem, na podstawie, której konsument nabywa rzecz ruchomą w celu niezwiązanym ze swoją działalnością zawodową i gospodarczą;

o Cena: Do umowy sprzedaży wymaga sam consensus co do zapłaty; Nie trzeba ustalić ceny w konkretnej wysokości – ale trzeba wówczas

ustalić podstawę do ustalenia ceny; Można ustalić cenę rynkową – ale może to powodować spory, bo często

ceny na rynku bardzo od siebie odbiegają; Z punktu widzenia stron najbardziej opłacalne jest więc precyzyjne

określenie ceny; Przy określaniu ceny trzeba pamiętać o obowiązującej ustawie o cenach:

Ma ona zastosowanie wówczas gdy przynajmniej jedną stroną umowy jest przedsiębiorca;

Strony nie mogą ustalić ceny wyższej niż cena maksymalna; W handlu detalicznym dopuszcza się targowanie; Strony mogą ustalić, że cenę określi powołany przez stronę rzeczoznawca

– ale może wyniknąć z tego spór o to kto ma być rzeczoznawcą; Cena wynikowa – ustalona przez rzeczoznawcę;

Przedawnienie: o W umowie sprzedaży pojawiają się terminy szczególne przedawnienia ale nie do

wszystkich roszczeń;o Roszczenia kupującego przedawniają się w terminach ogólnych – 3 lub 10 lat;o Roszczenia sprzedawcy przedawniają się albo w terminach ogólnych albo po 2

latach – roszczenia wskazane w art. 544 KC – dotyczące rzemieślników i rolników;o Termin roczny przedawnienia – art. 541 KC – roszczenia o dopłatę lub zwrot

nadpłaconej ceny; Rękojmia:

o Może dotyczyć odpowiedzialności za wady fizyczne i wady prawne rzeczy;o Wady fizyczne – mamy z nimi do czynienia wówczas gdy:

1. Rzecz ma cechę zmniejszającą jej wartość lub użyteczność; 2. Nie ma właściwości, o których istnieniu zapewniał sprzedawca; 3. Została wydana w stanie niezupełnym, np. także bez instrukcji; Nie są wadami braki ilościowe rzeczy; co do liczby, miary i wagi rzeczy –

stosuje się ogólne zasady dotyczące nienależytego wykonania zobowiązania;

Nawet jeżeli rzecz spełnia normy techniczne to i tak jest wadliwa, jeżeli tylko nie spełnia właściwości, o których zapewniał sprzedawca;

Rękojmia z tytułu wad fizycznych dotyczy zarówno rzeczy nowych jak i używanych; ale trzeba uwzględnić, że rzecz używana ma inne właściwości niż rzecz nowa; nie dotyczy rzeczy związanych z naturalnym zużyciem rzeczy;

Wady fizyczne mogą dotyczyć także energii – jeżeli będzie miała nieodpowiednie natężenie;

o Wady prawne – mamy z nimi do czynienia wówczas gdy: 1. Rzecz stanowi własność innej osoby; 2. Rzecz jest obciążona prawami osób trzecich – zarówno o obciążenie

prawami rzeczowymi jak i stosunkami obligacyjnymi; Wady prawne mogą dotyczyć także sprzedaży praw:

1. Gdy prawo przysługuje innej osobie; 2. Gdy prawo jest obciążone; 3. Sprzedane prawo nie istnieje;

o Ogólne reguły odpowiedzialności mogą być niewystarczające, tak więc sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi:

Odpowiedzialność ta oznacza, że kupujący ma szersze uprawnienia niż w przypadku zasad ogólnych;

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi jest na zasadzie ryzyka – sprzedawca odpowiada za wady nawet jak o nich sam nie wiedział;

Odpowiedzialność obejmuje wady powstałe przed przejściem na kupującego niebezpieczeństwa utraty lub zniszczenia rzeczy – czyli przed wydaniem rzeczy kupującemu;

Jeżeli chodzi o wady powstałe później – sprzedawca odpowiada za wady rzeczy tkwiące już poprzednio w rzeczy sprzedanej;

Kupujący musi udowodnić istnienie wady, ale nie musi udowadniać, że wada powstała z rzeczy tkwiącej już poprzednio w rzeczy sprzedanej – bo obowiązuje tutaj zasada ryzyka i udowodnić to musi sprzedawca;

o Kupujący żeby skorzystać z uprawnień z tytułu rękojmi musi dochować tak zwanych aktów staranności:

Polegają one na zawiadomieniu sprzedawcy o wykryciu wady; Kupujący traci uprawnienia z tytułu rękojmi jeżeli nie zawiadomi

sprzedawcy o wadzie w ciągu miesiąca od jej wykrycia; W przypadku sprzedaży konsumenckiej termin ten wynosi 2 miesiące; W przypadku sprzedaży między profesjonalistami – o wykryciu wady

trzeba powiadomić niezwłocznie; Do zachowania terminu zawiadomienia wystarczy wysłanie listu

poleconego – odejście od teorii doręczenia na rzecz teorii wysłania; Akt staranności polega tylko o poinformowaniu o wadzie, nie trzeba już

wysuwać konkretnych roszczeń; Co do wad prawnych nie ma konieczności dochowania aktów staranności:

Niemniej jednak jeżeli osoba trzecia dochodzi roszczeń wobec kupującego, to musi on o tym fakcie poinformować sprzedawcę;

Jeżeli nie poinformuje to nie traci on uprawnień z tytułu rękojmi; Ale jeżeli tego nie zrobi to się naraża na zarzut, że kupujący

niewłaściwie prowadzi proces;o Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady fizyczne rzeczy:

1. Kupujący może od umowy odstąpić; Chyba, że sprzedawca niezwłocznie wymieniu rzecz na wolną

od wad, albo wady te usunie; Ale sprzedawca może to zrobić tylko raz; za drugim razem musi

już odstąpić od umowy; 2. Możliwość żądania obniżenia ceny; 3. Kupujący może sam żądać dostarczenia rzeczy wolnej od wad lub

naprawienia szkody z tytułu opóźnienia; 4. Kupujący może żądać usunięcia wad z rzeczy – dotyczy rzeczy

oznaczonych co do tożsamości, gdy sprzedawca jest ich wytwórcą; Uprawnienie z tytułu rękojmi mogą być naprawiane niezależnie od

uprawnień wynikających z gwarancji;

41

Jeżeli kupujący odstąpi od umowy to strony mają obowiązek zwrotu tego co sobie dotychczas świadczyły:

Kupujący zwraca rzecz; Sprzedawca zwraca wartość ceny; Sprzedawca nie może dochodzić zapłaty za korzystanie z

rzeczy przez kupującego przez pewien czas; Jeżeli tylko część rzeczy jest wadliwa to odstąpienie może

dotyczyć tylko tej części rzeczy; Koszty przewiezienia / dostarczenia rzeczy pokrywa

sprzedawca; Jeżeli dojdzie do odstąpienia od umowy to sprzedawca jest

zobowiązany do zwrotu jedynie ceny jaką rzeczywiście uiścił (w przypadku promocji, rabatów);

o Terminy wygaśnięcia uprawnień z tytułu rękojmi: 1 rok; w przypadku umów konsumenckich – 2 lata; W przypadku wad budynków – 3 lata; w przypadku umów konsumenckich

– 5 lat; Terminy te biegną od dnia wydania rzeczy; W przypadku wad prawnych termin wygaśnięcia uprawnień wynosi 1 rok

od dowiedzenia się o wadzie;

Zamiana Umowa, w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę prawo własności

lub inne prawo majątkowe; Przy zamianie mamy do czynienia de facto z barterem; Umowa zamiany jest czynnością prawną konsensualną, odpłatną, wzajemną; Jest podobna do umowy sprzedaży – stosuje się odpowiednio przepisy o umowie sprzedaży;

Darowizna Umowa, w której darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz

obdarowanego kosztem swojego majątku; Umowa między darczyńcą a obdarowanym; nie jest to czynność jednostronna (!); Każdy podmiot prawa cywilnego może być darczyńcą albo obdarowanym; Umowa konsensualna; Formy świadczenia darczyńcy:

o 1. Przeniesienie prawa z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego; najczęściej przenosi się prawo własności rzeczy, ale można też przenosić inne prawa – np. użytkowania wieczystego;

o 2. Może polegać na zapłacie pewnej sumy pieniężnej;o 3. Ustanowienie prawa majątkowego, np. nieodpłatne ustanowienie służebności

osobistej – służebności mieszkania;o 4. Może także polegać na zwolnieniu z długu – nieodpłatne zwolnienie z długu jest

darowizną (!);o 5. Zniesienie prawa obciążającej rzecz należącą do obdarowanego, np. decyzja o

zniesieniu hipoteki;

Darowizną nie jest bezpłatne przysporzenie na rzecz innej osoby, uregulowane na podstawie innych przepisów (!):

o Użyczenie;o Bezpłatne przechowanie;o Pożyczka nieoprocentowana – art. 720 KC;o Nieodpłatne zlecenie;o Nieodpłatne świadczenie usług;o Zrzeczenie się prawa, które nie zostało jeszcze nabyte – art. 879 KC;

Nie są to darowizny z punktu widzenia prawa cywilnego chociaż organy podatkowe niekiedy traktują je jak darowizny

Forma oświadczenie darczyńcy: o Oświadczenie darczyńcy musi być zawarte w formie aktu notarialnego;o Oświadczenie drugiej strony może być złożone w formie dowolnej;o Forma oświadczenia nie jest ad solemnitatem tylko ad eventum;o Gdy wymagane jest zachowanie formy szczególnej do danej czynności prawnej (np.

przeniesienia nieruchomości) darowizna jest skuteczna dopiero po zachowaniu tej formy;

Odpowiedzialność darczyńcy: o Darczyńca odpowiada za niewykonania lub nienależyte wykonanie umowy, tylko w

przypadku winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa;o Opóźnienie w wykonaniu darowizny – można żądać odsetek dopiero od dnia

wytoczenia powództwa;o Ograniczona jest odpowiedzialność darczyńcy za wady rzeczy darowanej –

ograniczona do naprawienia szkody jeżeli darczyńca wiedział o wadach nie zawiadomił o nich obdarowanego w czasie właściwym;

Darowizna z poleceniem ( cum modo ): o Na obdarowanego można wraz z obdarowaniem nałożyć obowiązek określonego

działania lub zaniechania;o Obowiązek ten może mieć na względzie interesy określonych osób;o Polecenie nie czyni darczyńcę wierzycielem;o Wykonania polecenie może żądać darczyńca dopiero po wydaniu przedmiotu

darowizny;o Obdarowany może się zwolnić z polecenia poprzez zwrot przedmiotu darowizny;o Zwolnić się można od obowiązku wykonania polecenia jeżeli byłoby to

usprawiedliwione wskutek istotnej zmiany stosunków; Odwołanie darowizny:

o Może zostać odwołana – jest dopuszczalne tylko w razie rażącej niewdzięczności obdarowanego – art. 898 KC;

o Rażąca niewdzięczność: Popełnienie przestępstwa; Ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych;

o Odwołać darowiznę może darczyńca;o Nie może odwołać, jeżeli przebaczył obdarowanego;o Darowizna może być też odwołana przed spadkobierców darczyńcy po jego śmierci;

Muszą się powołać na przyczyny, które mógłby podnieść darczyńca; Albo obdarowany umyślnie spowodował śmierć darczyńcy;

42

o Termin zawity odwołania darowizny – w ciągu 1 roku od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o przyczynach rażącej niewdzięczności obdarowanego;

o Termin kończy się także automatycznie wraz z przebaczeniem;o Możliwość odwołania darowizny niewykonanej – w sytuacji gdy darczyńca popadł w

niedostatek – art. 896 KC;o Odwołanie darowizny może dotyczyć tylko części umowy;o Oświadczenie o odwołaniu darowizny może być złożone tylko na piśmie, ale nie

musi być w formie aktu notarialnego – wystarczy oświadczenie na piśmie;o Jeżeli darczyńca popadnie w niedostatek po dokonaniu darowizny:

Nie ma już obowiązku zwrotu darowizny; Ale istnieje możliwość wystąpienia przez darczyńcę roszczenia o

dostarczenie środków utrzymania – roszczenie alimentacyjne; Obowiązek alimentacyjny jest ograniczony do istniejącego wzbogacenia; Można się zwolnić z tego obowiązku poprzez wydanie przedmiotu

darowizny; Rozwiązanie umowy darowizny:

o Musi się odbyć, tak jak w każdej umowie, za zgodą obu stron;o Albo przez żądanie przedstawiciela ustawowego osoby ubezwłasnowolnionej – w

terminie 2 lat;

Umowa najmu Umowa wzajemna; Przez tę umowę wynajmujący zobowiązuje się oddać rzecz najemcy do używania, na czas

oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić określony czynsz; Art. 659 KC – definicja umowy najmu; Przedmiot najmu:

o Wszystkie rzeczy i części składowe rzeczy;o Można więc wynająć: dom, pokój, ścianę, skrytkę bagażową, sprzęt sportowy;

Istota umowy najmu: o Najemca używa rzecz ale nie pobiera z niej pożytków;o To odróżnia najem od dzierżawy;

Czas trwania umowy najmu: o Można ją z góry określić na czas oznaczony;o Maksymalnie na 10 lat;o W stosunkach między przedsiębiorcami – do 30 lat;o Jeżeli strony zawierają umowę na czas dłuższy niż określony w ustawie to przyjmuje

się, że zawiera się ją na czas nieoznaczony;o Jeżeli jest zawarta na czas nieoznaczony – ustanie stosunku najmu następuje na

skutek wypowiedzenia;o W przypadku umów na czas oznaczony, co do zasady nie ma możliwości jej

wcześniejszego zakończenia przez wypowiedzenie: Możliwość wypowiedzenia musi zostać wyraźnie zaznaczona w umowie; Co więcej w umowie muszą być wskazane przyczyny wypowiedzenia;

Nie jest konieczne aby wynajmującemu przysługiwało prawo własności albo ograniczone prawo rzeczowe:

o Wystarczy tylko że wynajmujący może wynająć rzecz;o Można więc wynająć nie swoją rzecz, ale wynajmujący musi zapewnić

wynajmującemu korzystanie z rzeczy;o Podnajem – kiedy wygasa najem główny to wygasa także podnajem;

Czynsz:

o Określany jest w pieniądzu;o Ale może być udzielany przez świadczenia innego rodzaju;

Umowa najmu jest umową konsensualną:o Samo wydanie rzeczy nie jest warunkiem skuteczności umowy – jest to kwestia z

zakresu wykonania umowy;

Forma umowy najmu: o Co do zasady może być w dowolnej formie;o W przypadku najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas oznaczony dłuższy

niż rok – musi być forma pisemna ad eventum; jeżeli nie zachowano tej formy to przyjmuje się, że umowa jest na czas nieoznaczony;

o Jeżeli najemca chce być chroniony w przypadku zbycia rzeczy będącej przedmiotem najmu – konieczna jest wtedy forma pisemna z datą pewną;

Obowiązki wynajmującego: o Wydanie rzeczy w stanie nadającym się do użytku;o Utrzymywanie rzeczy w takim stanie przez cały okres trwania najmu – wyjątki:

Drobne nakłady związane z utrzymaniem rzeczy ponosi najemca; Wynajmujący nie musi przywracać stanu rzeczy, jeżeli została ona

zniszczona przez okoliczności, za które nie ponosi on odpowiedzialności;o Ma obowiązek zapewnić najemcy spokojne korzystanie z lokalu:

Czynności faktyczne; Czynności prawne;

o W przypadku pojawienia się napraw, które musi podjąć wynajmujący – najemca może je wykonać sam na koszt wynajmującego, ale musi go o tym poinformować;

Obowiązki najemcy: o Zapłata czynszu w odpowiednim terminie:

W terminie określonym w umowie; Jeżeli nie ma konkretnego postanowienia – zastosowanie ma kodeks

cywilny; Co do zasady więc czynsz płatny jest z góry; Jeżeli najem trwa do miesiąca to powinno się zapłacić za cały okres z

góry; Jeżeli umowa najmu jest na czas dłuższy lub na czas nieoznaczony –

czynsz płaci się miesięcznie do 10 dnia każdego miesiąca; Jeżeli najemca płaci nieterminowo to wynajmujący może wypowiedzieć

umowę – ale najemca musi być w zwłoce za co najmniej dwa pełne okresy płatności;

Za zabezpieczenie zapłaty czynszu wynajmującemu przysługuje ustawowe prawo zastawu na rzeczach, które wniósł wynajmujący do wynajmowanego lokalu;

o Obowiązek korzystania z rzeczy wynajmowanych zgodnie z treścią umowy i zgodnie z przeznaczeniem rzeczy;

Jeżeli nie określono w treści umowy – ma korzystać zgodnie z przeznaczeniem, właściwościami rzeczy;

Przedmiot najmu może być oddany w podnajem:o Jeżeli umowa tego nie zabrania;o A więc jeżeli nie chce się podnajmu trzeba to wyraźnie w umowie zaznaczyć;o Stosunek podnajmu wygasa najpóźniej w momencie wygaśnięcia stosunku najmu;

Jeżeli rzecz jest używana przez najemcą w sposób sprzeczny z umową albo przeznaczeniem rzeczy:

43

o Umowa najmu może być wypowiedziana bez zachowania terminów wypowiedzenia;o Ale wcześniej najemca musi zostać upomniany;

Zbycie rzeczy najemnej: o W razie zbycia rzeczy w miejsce zbywcy z mocy prawa wstępuje nabywcao Nabywca wstępuje do stosunku najmu, ale może wypowiedzieć umowę najmu, z

zachowaniem ustawowych terminów wypowiedzenia, nawet jeżeli umowa została zawarta na czas oznaczony;

Nie może wypowiedzieć umowy najmu, jeżeli w chwili zbycia rzecz była wydana najemcy, a umowę zawarto na czas oznaczony w formie pisemnej z datą pewną (!);

Drugą podobną sytuacją jest gdy najem został ujawniony w księdze wieczystej – w III dziale; podstawą wpisu do księgi wieczystej jest dokument pisemny z notarialnie poświadczonym podpisem; dotyczy to tylko nieruchomości;

Wypowiedzenie umowy najmu: o Umowa zawarta na czas oznaczony – po upływie terminu dochodzi do ustania

stosunku najmu;o Umowa zawarta na czas nieoznaczony:

Ustawowe terminy wypowiedzenia – uzależniona jest od częstotliwości zapłaty czynszu;

3 miesiące – czynsz płatny dłużej niż miesięcznie; 1 miesiąc – czynsz płatny miesięcznie; 3 dni – w krótszych odstępach czasu; 1 dzień – czynsz płatny dziennie;

o Jeżeli najemca nadal używa rzecz po upływie terminu – milczące przedłużenie umowy najmu (jeżeli jest zgoda wynajmującego);

o Rzecz trzeba zwrócić w stanie niepogorszonym;o Jeżeli dojdzie do ulepszenia rzeczy:

Może to określać umowa; Jeżeli nie jest uregulowane w umowie – wynajmujący decyduje czy

zatrzymać rzeczy za zapłatę ceny, czy też je zwrócić najemcy; Przedawnienie roszczeń:

o Na zasadach ogólnych;o Specjalny termin roszczeń – w przypadku zwrotu nakładów i roszczenia o

naprawienie pogorszonej rzeczy;o Roszczenie o zapłatę czynszu – 1 rok w przypadku okresowego, 10 lat w przypadku

jednorazowego czynszu;

Najem lokali Został przez ustawodawcę uregulowany w sposób szczególny; 1. Najem lokali przeznaczonych do zaspokojenia potrzeb mieszkalnych – lokale

mieszkaniowe; 2. Najem lokali służących zaspokojeniu innych celów niż mieszkaniowe – lokale użytkowe; Najem lokali jest regulowany w pierwszym rzędzie przez kodeks cywilny; Ustawa szczególna – o ochronie praw lokatorów z 21.06.2001 r.; Ustawa o dodatkach mieszkaniowych;

Definicja lokalu: o Definicja autonomiczna na potrzeby ustawy o ochronie praw lokatorów;o Ale wykorzystuje się ją też szerzej niż w tej ustawie;o Lokalem, który służy do zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych jest każde

pomieszczenie, które nadaje się do zamieszkania;o Na potrzeby tej ustawy lokalem będzie też pokój;o Nie dotyczy pomieszczeń przeznaczonych do krótkotrwałego pobytu, które się

znajdują w internatach, akademikach, hotelach etc.;o Lokalem jest także pracowania twórcy, który prowadzi działalność z zakresu kultury i

sztuki; Definicja lokatora:

o Najemca;o A także osoba używająca lokalu na podstawie innego tytułu prawnego – szerokie

ujęcie lokatora; Definicja właściciela:

o Wynajmujący;o Szersze znaczenie, bo wynajmujący nie musi posiadać prawa własności;

Nawiązanie stosunku najmu odbywa się na podstawie umowy; Wynajmujący decyduje z kim zawrzeć umowę; Ograniczenia:

o Jeżeli lokal znajduje się w zasobie mieszkaniowym gminy to gmina nie może wynająć lokalu dowolnej osobie, tylko musi wynająć osobom pozostającym w gospodarstwach domowych o niskich dochodach;

o Mogą być wynajmowane tylko osobom fizycznym; Lokale socjalne oddaje się w najem dwóm kategoriom osób:

o 1. Osobom, który zgodnie z wyrokiem sądu przysługuje prawo do lokalu socjalnego;o 2. Osoby, które nie mają tytułu prawnego do lokalu oraz mają niskie dochody,

poniżej kwoty wskazanej w uchwale rady gminy;o Dla lokalu socjalnych są bardzo niskie kwoty czynszów;

Lokale przeznaczone na najem na czas trwania stosunku pracy: o Zasady oddawania tych lokali w najem określa uchwała rady gminy;o Może nie mieć znaczenia to jakie najemca osiąga dochody;

Lokale przeznaczone w mieszkaniowym zasobie gminy są wynajmowane na czas nieoznaczony – 3 wyjątki:

o 1. Najemca wyraźnie zażąda określenia najmu na czas określony;o 2. Sytuacja gdy umowa najmu jest zawarta na czas trwania stosunku pracy;o 3. Umowa najmu dotyczy lokalu socjalnego;

Zawarcie umowy najmu może być uzależnione od zapłaty kaucji: o Funkcja kaucji – ma zabezpieczyć roszczenia jakie przysługiwać będą

wynajmującemu w momencie opuszczenia lokalu przez najemcę; Należności z tytułu czynszu; Należności z tytułu strat;

o Nie można wprowadzać kaucji w odniesieniu do lokalu socjalnych i lokali zamiennych;

o Wysokość kaucji jest ustalana przez strony;o Kaucja nie może jednak przekraczać 12-krotności czynszu;o Do momentu kiedy trwa stosunek najmu wynajmujący nie może naruszyć kaucji –

musi pozostać nienaruszona;o Kaucja jest świadczeniem zwrotnym – po zakończeniu najmu podlega zwrotowi;

44

o Obowiązek zwaloryzowania kaucji – najczęściej w umowie strony określają jak kaucja ma zostać zwaloryzowana; ale może być też określona ustawowo (ustawa o TBS-ach);

o Kaucja powinna zostać zwrócona w ciągu miesiąca od opróżnienia lokalu;

Najemca Stronę najemcy określa umowa; W razie śmierci najemcy na jego miejsce mogą wejść spadkobiercy; Art. 691 – reguluje kwestie wstąpienia innych osób w stosunek najmu w razie śmierci najemcy:

o Uprzywilejowanie osób, które stale mieszkały z najemcą w chwili jego śmierci – wstępują w stosunek najmu po śmierci najemcy;

o Jeżeli jest kilka osób uprawnionych do wstąpienia w stosunek najmu to stają się oni współnajemcami;

o Osoby uprawnione: Małżonek niebędący współnajemcą; Dzieci najemcy i jego współmałżonka; Inne osoby, względem których na najemcy spoczywał obowiązek

alimentacyjny; Osoby pozostające w pożyciu faktycznym z najemcą – konkubent;

Art. 680 index 1 – jeżeli najemca pozostaje w związku małżeńskim i w trakcie tego małżeństwa zostaje zawarta umowa najmu to wynajmującymi są oboje małżonkowie:

o Ktoś kto nie dokonywał czynności prawnej staje się stroną tej czynności;o Przepis ten ma zastosowanie bez względu na ustrój majątkowy małżeński – ma

zastosowanie więc także w sytuacji rozdzielności majątkowej;o Małżonek odpowiada także solidarnie za zapłatę czynszu;

Art. 688 index 1 – za zapłatę czynszu najmu oraz innych opłat związanych z najmem odpowiadają solidarnie wszystkie pełnoletnie osoby zajmujące lokal;

Czynsz Wysokość czynszu reguluje umowa stron; Ograniczenia wysokości czynszu dotyczą zasobu mieszkaniowego gminy:

o Decydujące znaczenie ma uchwała rady gminy;o Nie może być wyższy niż połowa najniższej stawki czynszu obowiązującej w gminie;

Odrębne zasady dotyczące czynszu funkcjonują w TBS-ach; W czasie trwania umowy najmu czynsz może być podwyższany:

o Wynajmujący może wypowiedzieć dotychczasową wysokość czynszu najpóźniej miesiąc na przód na koniec miesiąca kalendarzowego;

o Najemca może nie przyjąć podwyżki czynszu i wtedy dojdzie do rozwiązania umowy;

o Podwyżka czynszu przy najmie lokali mieszkalnych nie może być przeprowadzana częściej niż raz na 6 miesięcy – od chwili obowiązania nowej stawki czynszu;

o Termin wypowiedzenia nie może być krótszy niż 3 miesiące (ustawa o ochronie praw lokatorów modyfikuje ogólny termin miesięczny);

o Strony mogą ustalić dłuższy okres wypowiedzenia; Wypowiedzenie wysokości czynszu powinno być dokonane na piśmie pod rygorem

nieważności;

Jeżeli podwyżka czynu dotyczy wartości powyżej 3% wartości odtworzeniowej lokalu – na żądanie lokatora złożone na piśmie należy uzasadnić podwyżkę w ciągu 14 dni oraz przedstawić kalkulację tej podwyżki;

Jak może się zachować najemca w przypadku podwyżki; W ciągu 2 miesięcy może wypowiedzieć umowę najmu:

o Może zaakceptować podwyżkę;o Jeżeli lokator będzie kwestionował wysokość podwyżki – może wnieść do sądu

pozew, że podwyżka nie jest zasadna (termin 2 miesiące);o Najemca nic nie będzie robił – będzie obowiązywała umowa najmu z

podwyższonym czynszem;

Uzasadniona podwyżka: o W sytuacji kiedy planuje się przeprowadzenie remontu lokalu;o W przypadku podwyżki inflacyjnej;

Opłaty niezależne od wynajmującego mogą ulegać zmianie zgodnie ze zmianami opłat dostawców mediów;

Jeżeli najemca pozostaje w zwłoce zapłaty czynszu za 3 pełne okresy płatności: o Wynajmujący może wyznaczyć mu jeszcze miesięczny termin na zapłatę bieżącego

i zaległego czynszu pod rygorem wypowiedzenia umowy najmu;o Dopiero po upływie tego dodatkowego terminu można wypowiedzieć umowę najmu,

ale z miesięcznym okresem wypowiedzenia;

Najem lokali – ciąg dalszy W wynajmowanym lokalu najemca może założyć oświetlenie, gaz, telefon, radio i inne

podobne urządzenia; wystarczy, że dostawcy mediów przedstawi się umowę najmu; Najemca ma obowiązek udostępnić lokal wynajmującemu w razie gdyby wynikła jakaś awaria;

wynajmujący w trakcie awarii może wejść do lokalu po nieobecność najemcy; Najemca ma obowiązek stosować się do porządku domowego – może to stanowić podstawę

do wypowiedzenia stosunku najmu; Podnajem – na podnajem jest potrzebna zgoda wynajmującego; Strony umowy najmu są zobowiązane o informowaniu się nawzajem o zmianie adresów

doręczeń; Szczególna sytuacja najemcy w stosunku do osób trzecich:

o Najemca korzysta z takiej samej ochrony jak właściciel;o Do ochrony najmu stosuje się ochronę petytoryjną;

Ustanie najmu Wynajmujący może wypowiedzieć umowę najmu tylko z przyczyn wskazanych w ustawie, w

terminach ustawowych, musi nastąpić na piśmie ad solemnitatem i należy wskazać przyczyny wypowiedzenia (ustawa o ochronie praw lokatorów);

Bez wskazania przyczyn wypowiedzenie nie będzie skuteczne; Przyczyny wypowiedzenia stosunku najmu:

o Zwłoka związana z zapłatą czynszu;o Kwalifikowane przypadki naruszenia obowiązków przez najemcę:

Wykroczenie przeciwko porządkowi domowemu; Dewastowanie lokalu; Konieczne jest jednak wcześniej pisemne upomnienie; bez upomnienia

wypowiedzenie będzie nieskuteczne;o Oddanie lokalu w podnajem bez zgody wynajmującego;o Konieczność opróżnienia lokalu w związku z rozbiórką lub remontem;

45

o Niezamieszkiwanie w lokalu przez 12 miesięcy – tutaj okres wypowiedzenia wynosi 6 miesięcy;

o Dana osoba uzyskuje tytuł prawny do lokalu w tej samej miejscowości i może z niego korzystać;

o Zamiar zamieszkania w lokalu osoby bliskiej dla wynajmującego: Jeżeli dla osoby zapewniony jest inny lokal – okres wypowiedzenia wynosi

6 miesięcy; Jeżeli dla osoby nie jest zapewniony inny lokal – okres wypowiedzenia

wynosi 3 lata; Ogólny okres wypowiedzenia wynosi 1 miesiąc na przód na koniec miesiąca kalendarzowego

– jeżeli wypowiedzenie zostanie odebrane 2 czerwca to okres wypowiedzenia trwa do końca lipca;

Art. 11 ust 10 ustawy o ochronie praw lokatorów – powództwo o rozwiązanie stosunku najmu z ważnych przyczyn:

o Z takim powództwem może wystąpić także inna osoba niż wynajmujący – współlokator;

o Po rozwiązaniu stosunku najmu współlokator może wystąpić także z pozwem o eksmisję;

Po rozwiązaniu stosunku najmu lokator jest obowiązany do:o Wydania lokalu i opróżnienia go z rzeczy;o Jeżeli lokator nie opróżni lokalu z rzeczy to właściciel lokalu nie może ich sam

usunąć tylko musi wystąpić z pozwem do sądu, a rzeczy musi usunąć komornik;o Lokal musi zostać wydany w stanie niepogorszonym;

Jeżeli stan jest pogorszony – wynajmujący zaspokaja się z kaucji; W przypadku eksmisji sąd może przyznać prawo do lokalu socjalnemu;

o Prawo do lokalu socjalnemu nie przyznaje się temu, któremu zarzucono znęcanie się nad rodziną;

Odszkodowanie za bezumowne korzystanie z lokalu:o Właściciel może żądać w przypadku nieopuszczenia lokalu przez lokatora;

Najem okazjonalny Nowelizacja z 17 grudnia 2009 r. do ustawy o ochronie praw lokatorów; Definicja – umowa najmu lokalu mieszkaniowego, którego właścicielem jest osoba fizyczna

nieprowadząca działalności gospodarczej; Umowa najmu okazjonalnego może być zwarta na czas oznaczony do 10 lat; Umowa powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności; Powinny być załączone trzy oświadczenia:

o Oświadczenie najemcy w formie aktu notarialnego, w którym najemca poddaje się egzekucji i zobowiązuje się do opróżnienia i wydania lokalu w oznaczonym terminie;

o Oświadczenie, w którym najemca wskaże inny lokal, w którym będzie mógł zamieszkiwać w przypadku egzekucji;

o Oświadczenie właściciela lokalu, do którego może być przeprowadzona eksmisja, że wyraża zgodę na przeniesienie lokatora;

Wynajmujący musi najem okazjonalny zgłosić do urzędu skarbowego w ciągu 14 dni – warunek sine qua non uzyskania korzystnego reżimu z najmu okazjonalnego;

Dzierżawa Umowa wzajemna, w której wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz lub

prawo do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu czynsz;

Umowa dzierżawy jest podobna do umowy najmu, ale są też pewne różnice:o Używanie + pobieranie pożytków;o Rzeczy + prawa;

Art. 694 KC – do dzierżawy odpowiednio stosujemy przepisy o najmie, tylko w zakresie nieuregulowanym w szczególny sposób;

Dzierżawca może pobierać pożytki: o Pożytki naturalne – płody przynoszone przez rzecz;o Pożytki cywilne – dochody jakie rzecz przynosi w oparciu o stosunek prawny;

Przedmiotem dzierżawy mogą być tylko rzeczy i prawa, które pożytki przynoszą; o Najczęściej przedmiotem dzierżawy są grunty rolne;o Ale może być też:

Przedsiębiorstwo; Zwierzę (bo jest rzeczą); Torfowisko; Papiery wartościowe, udziały, akcje (bo przynoszą dochody); Prawo do polowania;

o Nie mogą być lokale użytkowe – mogą być tylko przedmiotem najmu; lokal jako taki nie przynosi pożytków naturalnych, tylko co najwyżej cywilne, ale i tak się nich nie uznaje w tym kontekście;

Umowa dzierżawy może być oznaczona na czas oznaczony lub nieoznaczony:o Na czas oznaczony – maksymalnie na 30 lat;

Prawa i obowiązki stron Dzierżawca powinien korzystać z przedmiotu dzierżawy zgodnie z zasadami prawidłowej

gospodarki; wszystko to zależy od konkretnej rzeczy będącej przedmiotem dzierżawy; Dzierżawca nie może zmieniać przeznaczenia rzeczy bez zgody wydzierżawiającego; Dzierżawca musi dokonywać wszystkich napraw niezbędnych dla zachowania rzeczy w stanie

niepogorszonym; Za postępowanie z przedmiotem dzierżawy niezgodnie z wymogami prawidłowej gospodarki

można wypowiedzieć umowę bez zachowania terminów wypowiedzenia Przedmiotem dzierżawy nie może być oddany w poddzierżawę bez zgody

wydzierżawiającego; naruszenie tego zakazu może skutkować wypowiedzeniem umowy bez zachowania terminu wypowiedzenia;

Jeżeli wygasa dzierżawa to wygasa także poddzierżawa;

Czynsz Czynsz w umowie dzierżawy może być określony w pieniądzu albo w ułamkowej części

pożytków; Czynsz dzierżawny jest płatny półrocznie i z dołu – ponieważ pokrywany jest z pożytków

dzierżawy; Zwłoka z zapłatą czynszu – w przypadku zwłoki za 2 pełne okresy płatności można

wypowiedzieć umowę bez zachowania terminów wypowiedzenia; ale o zamiarze wypowiedzenia trzeba powiadomić dzierżawcę i dać mu dodatkowy termin 3 miesięcy do zapłaty zaległego czynszu;

Ustanie dzierżawy Jeżeli umowa dzierżawy jest zawarta na czas oznaczony – wraz z upływem dzierżawy;

46

Milczące przedłużenie dzierżawy – kiedy strony przewidują, że umowa dzierżawy po jej zakończeniu godzą się, że może być wykonywana;

Jeżeli umowa dzierżawy jest zawarta na czas nieoznaczony to kończy się wraz z jej wypowiedzeniem:

o Wypowiedzieć może każda ze stron;o Okres wypowiedzenia – decydujące znaczenie ma umowa;o Jeżeli umowa nic nie mówi to zastosowanie ma KC – 6 miesięcy naprzód przed

upływem roku dzierżawnego; Po ustaniu umowy dzierżawy następuje obowiązek zwrotu umowy dzierżawy; W razie zbycia przedmiotu dzierżawy nabywca wstępuje w miejsce wydzierżawiającego;

Dzierżawa gruntów rolnych Dłuższy termin wypowiedzenia umowy – 1 rok na koniec roku dzierżawnego (jest to związane

z cyklem wegetacji roślin) W przypadku sprzedaży gruntów rolnych objętych dzierżawą na rzecz dzierżawcy

przewidziano prawo pierwokupu; Umowa o bezczynszowe oddanie nieruchomości rolnej do używania i pobierania pożytków:

o Odrębna umowa od nieruchomości dzierżawy, bo skoro nie ma konieczności zapłaty czynszu to nie mamy do czynienia z dzierżawą;

o Dzierżawca w tym przypadku nie płaci czynszu ale opłaca podatki i inne ciężary związane z posiadanym gruntem;

Umowa użyczenia Umowa, przez którą użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu użyczenie bezpłatnie

używać oddanej rzeczy; Na czas oznaczony lub nieoznaczony; Przedmiotem użyczenia mogą być nieruchomości i rzeczy ruchome; Użyczenie jest czynnością prawną realną – dochodzi do skutku dopiero przez wydanie rzeczy;

Prawa i obowiązki stron Podstawowym obowiązkiem użyczającego jest znoszenie tego, że biorący w użyczenie używa

rzecz; Użyczający odpowiada tylko za takie rzeczy, które wyrządziły biorącemu szkodę; Biorący w użyczenie powinien używać rzecz zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami; Biorący w użyczenie ponosi wszystkie koszty związane z używaniem rzeczy; Biorący nie może oddawać rzeczy w używanie osoby trzeciej bez zgody użyczającego – nie

można oddawać rzeczy w podużyczanie; W przypadku podużyczania bez zgody użyczającego biorący w użyczenie ponosi rozszerzoną

odpowiedzialność za utratę lub pogorszenie rzeczy;

Ustanie stosunku użyczenia Po ustaniu terminu, na który użyczono rzecz; Użyczenie na czas nieoznaczony – ustaje wraz z upływem uczynienia użytku celem, którego

oddano rzecz w użyczenie (np. oddanie mieszkania w użyczenie na czas trwania studiów); Można żądać natychmiastowego wydania rzeczy jeżeli rzecz jest używana niewłaściwie albo

została oddana osobie trzeciej bez zgody użyczającego; W chwili gdy użyczający złoży oświadczenie, że chce przejąć rzecz to stosunek użyczenia

wygasa; Rzecz musi zostać oddana w stanie niepogorszonym;

Roszczenia o naprawienie szkody za pogorszenie lub utratę rzecz – termin przedawnienia 1 rok;

Roszczenie o zwrot nakładów – termin przedawnienia 1 rok; Terminy przedawnienia liczymy od dnia zwrotu rzeczy;

Umowa zlecenia Istotnym elementem umowy zlecenia jest to, że przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do

dokonania określonej czynności prawnej na rzecz dającego zlecenie; Często umową zlecenia nazywane są umowy o świadczenie usług, które są umowami

nienazwanymi; Zakres pojęcia czynności prawnej należy rozumieć szeroko:

o Może to być prowadzenie w czyimś imieniu spraw w sądzie; Istotą umowy zlecenia jest to, że zleceniobiorca nie odpowiada za osiągnięcie rezultatu; Umowa zlecenia jest umową należytej staranności; Samo dokonanie czynności przez zleceniobiorcę może przybrać dwojaką postać:

o 1. Może dokonywać czynności w imieniu zleceniodawcy i działa wtedy jako pełnomocnik – nie jest wtedy mu potrzebne oddzielne pełnomocnictwo;

o 2. Może dokonywać w imieniu własnym ale na rachunek zleceniodawcy – wtedy nabywa prawo ale jest zobowiązany wydać je zleceniodawcy; jest zastępcą pośrednim;

Umowa zlecenia może być umową odpłatną jak i nieodpłatną; o Umowa o świadczenie usług przyjmuje się, że jest odpłatna;o Jeżeli nie określono wynagrodzenia to przyjmuje się jego wysokość według

powszechnie przyjętych taryf; Umowa zlecenia jest umową konsensualną; Jest umową dwustronnie zobowiązującą; Umowa zlecenia może być zawarta w dowolnej formie:

o Przy czym jeżeli z umową związane jest pełnomocnictwo to jeżeli do udzielenia pełnomocnictwa wymagana jest forma szczególna to umowa zlecenia też ma być w tej formie szczególnej;

Prawa i obowiązki stron Zleceniobiorca decyduje w jaki sposób przy realizacji zlecenia ma działać, ale zleceniodawca

może udzielić mu niezbędnych wskazówek; Zlecenie powinno być wykonywane osobiście przez zleceniobiorcę:

o Zleceniobiorca może zlecić wykonanie poszczególnych czynności osobie trzeciej tylko wtedy gdy wymagają tego szczególne okoliczności, zwyczaje bądź jest to w umowie;

o Pełnomocnik procesowy może upoważniać aplikantów do prowadzenia czynności – wynika to na przykład z ustawy o radcach prawnych;

o Gdy szczególne okoliczności wymuszają wykonanie czynności przez osobę trzecią – zleceniobiorca musi niezwłocznie poinformować o tym zleceniodawcę;

o Przy posługiwaniu się osobami trzecimi zleceniodawca odpowiada za ich działania – na zasadzie winy w wyborze;

o Zleceniodawca ma za to roszczenia względem substytuta;47

o W przypadku wielości zleceniobiorców dla wykonania jednego zlecenia – zleceniobiorcy odpowiadają solidarnie;

Wydatki zleceniobiorcy na wykonanie zlecenia powinien zwrócić zleceniodawca; Zleceniodawca ma obowiązek zapłacić wynagrodzenie:

o Wynagrodzenie należy się z dołu – po wykonaniu zlecenia;o Ale dopuszczalne jest postanowienie umowne, że wynagrodzenie jest z góry;

Ustanie stosunku zlecenia Zlecenie ustaje przez jego wykonanie; Każda ze stron może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym;

o Ale możliwość tą można ograniczyć poprzez wprowadzenie w umowie okresów wypowiedzenia;

Nie można w ogóle wyłączyć możliwości wypowiedzenia; Jeżeli dojdzie do wypowiedzenia umowy bez ważnych powodów to powstaje obowiązek

naprawienia szkody z tego powodu; Szczególny termin przedawnienia roszczeń – 2 lata:

o O wynagrodzenie i zwrot wydatków zleceniobiorcy;o Termin ten ma też zastosowanie do umów o świadczenie usług;

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Nie ma stosunku umownego; Jest sytuacja faktyczna Negotiorum gestor – osoba prowadząca cudze sprawy bez zlecenia; Stosunek powstaje nie w drodze umowy, ale przez działania faktyczne; Sprawy mogą dotyczyć spraw wyłącznie cudzych bądź własnych i cudzych zarazem; Cechy prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia:

o 1. Ktoś musi prowadzić cudzą sprawę: Może dokonywać czynności faktycznych lub prawnych;

o 2. Prowadzący cudzą sprawę nie ma do tego kompetencji;o 3. Działanie zgodnie z prawdopodobną wolą osoby, której sprawy są prowadzone;

W miarę możliwości powinno się poinformować osobę w imieniu, której się działa;

Nie trzeba uwzględniać prawdopodobnej woli, jeżeli byłaby ona: Sprzeczna z ustawą; Sprzeczna z zasadami współżycia społecznego;

o 4. Powinien on działać z korzyścią dla osoby, której sprawy prowadzi; Skutki prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia:

o Osoba prowadząca cudze sprawy może żądać od osoby, której sprawy prowadzi: Zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z odsetkami; Zwolnienia z zaciągniętych zobowiązań;

o Osoba prowadząca cudze sprawy jest zobowiązana do wydania wszystkiego co uzyskała prowadząc cudze sprawy oraz złożyć rachunek ze swoich działań;

o Osoba taka musi prowadzić cudze sprawy z należytą starannością;o Jeżeli osoba, której sprawy są prowadzone potwierdzi czynności negotiorum gestora

to między nimi powstaje umowa zlecenia z mocą wsteczną; Z zleceniem związane jest wynagrodzenie, tak więc możliwe jest

domaganie się wynagrodzenia przez negotiorum gestora;

Umowa o dzieło Umowa dwustronnie zobowiązująca; Stronami są przyjmujący zamówienie i zamawiający; Art. 627-646 KC; Przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła, a zamawiający

zobowiązuje się do zapłaty wynagrodzenia; Świadczenia te są ze sobą powiązane na tyle mocno, że umowa o dzieło jest umową

wzajemną; W umowach wzajemnych w sposób szczególny kształtują się skutki niewykonania lub

nienależytego wykonania umowy; Przyjmujący zamówienie musi osiągnąć konkretny rezultat – nie wystarczy więc samo

staranne działanie; Umowa o dzieło jest umową rezultatu; Dzieło powinno być z góry w umowie wyraźnie oznaczone, a jego osiągnięcie powinno być

możliwe; Dzieło jest wytworem przyszłej, indywidualnej działalności człowieka; Wynagrodzenie nie musi być ściśle wskazane:

o Jeżeli wysokość wynagrodzenia nie została ściśle określona to należy się zwykłe wynagrodzenie za dzieło danego rodzaju;

o Powinno się brać pod uwagę nakład pracy;o Art. 628 KC;o Zapłata wynagrodzenia jest obowiązkiem zamawiającego;

Nie jest konieczne osobiste wykonanie dzieła – ale obowiązek osobistego wykonania może wynikać z umowy;

Sposób wykonania dzieła: o Zamawiający może udzielać wskazówek, lecz nie są one wiążące dla przyjmującego

zamówienie;o Zamawiający może kontrolować wykonanie dzieła co do terminowości i

prawidłowości wykonanych prac;o Jeżeli nastąpi opóźnienie związane z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła to

zamawiający może od umowy odstąpić;o Przyjmujący zamówienie sam dostarcza materiały do wykonania dzieła – ale można

się inaczej umówić;o Zamawiający może jednak skontrolować te materiały pod względem przydatności;o Jeżeli przyjmujący zamówienie przyjmuje materiał od zamawiającego to powinien

sprawować pieczę nad tym materiałem;o Jeżeli konieczne jest współdziałanie zamawiającego:

Jeżeli zamawiający odmawia współdziałania to przyjmujący zamówienie może od umowy odstąpić i przysługuje mu prawo do odszkodowania;

o Przyjmujący zamówienie ma obowiązek wydać dzieło;o Zamawiający ma obowiązek odebrać dzieło – ale tylko wtedy kiedy jest wykonane

zgodnie z umową; Jeżeli jest niezgodne to może odmówić; Jeżeli jest zgodna a nie odbiera to popada w zwłokę;

o Jeżeli rzecz jest wadliwa – stosujemy przepisy o rękojmi; Uprawnienia zamawiającego:

o Jeżeli wadę da się usunąć to zamawiający może żądać naprawy dzieła;o Jeżeli wady się nie da usunąć – to zamawiający może od umowy odstąpić;

48

o Jeżeli wady nie da się usunąć, ale jest ona nieistotna – to zamawiający może żądać obniżenia wynagrodzenia;

Wynagrodzenie: o 1. Ryczałtowe:

Charakteryzuje się tym, że z góry określa się to wynagrodzenie w określonej kwocie;

Konsekwencją jest to, że nie można domagać się jego podwyższenia; Wyjątek (art. 632 par. 2 KC);

o 2. Kosztorysowe: Sporządza się kosztorys materiałów i prac i dopiero po wykonaniu dzieła

ustala się ostateczną wysokość wynagrodzenia; Konsekwencją jest to, że w przypadku konieczności zwiększenia nakładu

pracy wynagrodzenie można podwyższyć (bądź obniżyć w przypadku zmniejszenia);

Dopóki dzieło nie jest skończone zamawiający może od umowy odstąpić, ale musi zapłacić wynagrodzenie;

Przedawnienie: o 2 lata od oddania dzieła bądź momentu gdy dzieło miało być oddane;

Spółka cywilna Umowa dwóch lub więcej osób fizycznych, osób prawnych lub jednostek organizacyjnych; Umowa dwustronna lub wielostronna; Wspólnicy zobowiązują się dążyć do wspólnego celu gospodarczego w sposób oznaczony, w

szczególności przez wniesienie wkładu; Cel gospodarczy – musi być taki sam dla wszystkich wspólników;

o Odróżnia spółkę cywilną od innych umów z kodeksu cywilnego;o Spółka nie może być tworzona w celach niegospodarczych, np. dobroczynnych;o Cel gospodarczy polega zwykle na osiąganiu zysków;o Może polegać także na oszczędzaniu wydatków;

Nie można wyłączyć wspólnika od udziału w zyskach; Umowa spółki cywilnej jest umową odpłatną; Tworzy stałe stosunki między stronami, ale nie kreuje osoby prawnej ani jednostki

organizacyjnej; Spółka cywilna nie jest także przedsiębiorcą, ale przedsiębiorcami są wspólnicy spółki

cywilnej; Obowiązek wniesienia wkładu nie musi rozciągać się na wszystkich wspólników – inni mogą

zobowiązać się do spełniania innych świadczeń; Wkład może polegać na:

o Wniesieniu do spółki prawa własności;o Przeniesieniu innych praw;o Świadczeniu usług;

Umowa spółki wskazuje co jest przedmiotem wkładu, kiedy ma być wniesiony i jaki jest zakres wkładu wspólników na rzecz osiągnięcia wspólnego celu;

Spółka cywilna nie ma ściśle wydzielonego majątku, natomiast z wkładu wspólników tworzy się majątek wspólny wspólników:

o Majątek ten tworzy pewną całość wyodrębnioną;o Ale tworzy on wspólność łączną;o Wspólność ta trwa tak długo jak długo trwa stosunek spółki;

o Gdy dojdzie do rozwiązania spółki cywilnej to współwłasność przekształca się z łącznej do współwłasności w częściach ułamkowych;

Odpowiedzialność za zobowiązania spółki (art. 864 KC):o Wspólnicy odpowiedzialni są solidarnie;o Ale jest to określenie nieprawidłowe, bo zobowiązania zaciąga nie spółka tylko

wspólnicy spółki cywilnej;o Wspólnicy ponoszą odpowiedzialność także z majątku osobistego;o Odpowiedzialność obowiązuje przez cały okres funkcjonowania spółki cywilnej;o Dotyczy zobowiązań powstałych w trakcie tej umowy;o Jeżeli po powstaniu zobowiązania dojdzie do rozwiązania spółki lub wyjścia

wspólnika ze spółki to nie powoduje to uchylenia zobowiązań;o Wspólnik nie odpowiada za zobowiązania powstałe przed jego wstąpieniem do

spółki;o Niekiedy w umowie spółki określa się wyłączenie odpowiedzialności – ale nie jest

ono skuteczne wobec osób trzecich; jedynie wewnętrznie między wspólnikami; Każdy ze wspólników uczestniczy w równym stopniu w zyskach i stratach:

o Jest on równy bez względu na wysokość i rodzaj wkładów;o Ale w umowie można określić inaczej i określić udział w zysków i stratach;o Niektórych wspólników można zwolnić od udziału w stratach;o Ale nie można żadnego wspólnika zwolnić od udziału w zyskach;

Wspólnik może żądać podziału i wypłaty zysków: o Po rozwiązaniu spółki:o W spółkach zawartych na czas dłuższy – na koniec roku obrachunkowego;

Prowadzenie spraw spółki: o Powinny być prowadzone łącznie przez wszystkich wspólników;o Można zasady prowadzenia spraw określić inaczej w umowie;o Za prowadzenie spraw spółki nie przysługuje wynagrodzenie;o Każdy wspólnik może samodzielnie prowadzić sprawy z zakresu zwykłego zarządu

spółki; chyba, że inny wspólnik się sprzeciwi – wówczas wymagana jest uchwała wszystkich wspólników;

o Sprawy przekraczające zwykły zarząd spółki – wówczas wymagana jest uchwała wspólników;

o Do reprezentacji każdy wspólnik jest uprawniony w granicach tego jak określono w umowie;

o A. Sfera reprezentacji – dotyczy stosunków z osobami trzecimi;o B. Prowadzenie spraw – dotyczy stosunków między wspólnikami;

Do spółki może przystąpić nowy wspólnik ale wówczas konieczna jest zmiana umowy spółki; Wystąpienie ze spółki:

o Można wystąpić przez wypowiedzenie udziału;o Spółka jest oznaczona na czas nieoznaczony – można wypowiedzieć na 3 miesiące

na przód na koniec roku obrachunkowego;o Wypowiedzieć umowę spółki może także wierzyciel jednego ze wspólników:

Kiedy prowadził bezskutecznie egzekucję z ruchomości wspólnika, które nie wchodzą do majątku spółki;

o Umowa spółki ulega rozwiązaniu z przyczyn określonych w samej umowie: Po upływie określonego terminu; Kiedy osiągnie zamierzony cel; Kiedy w określonym terminie nie osiągnie zamierzonego celu;

o Spółka może być rozwiązana na podstawie zgodnej uchwały wspólników;

49

o Spółka ulega rozwiązaniu kiedy w spółce zostaje tylko jeden wspólnik;o Spółka ulega rozwiązaniu kiedy osiągnięcie jej celu jest niemożliwe;o Istnieje możliwość wypowiedzenia umowy spółki z ważnych powodów bez

zachowania terminów wypowiedzenia;o Z ważnych powodów każdy ze wspólników może żądać rozwiązania spółki przez

sąd;o Rozwiązanie spółki cywilnej jest także konsekwencją ogłoszenia upadłości

wspólnika; Spółka cywilna nie ma osobowości prawnej, ale może zostać przekształcona w spółkę

handlową;

Ugoda Umowa, przez którą strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między

nimi stosunku prawnego; Cel ugody:

o 1. Aby uchylić następstwa co do roszczeń wynikających z tego stosunku;o 2. Lub zapewnić ich wykonanie;o 3. Albo uchylić spór istniejący lub mogący powstać między stronami;

W sprawach cywilnych sąd powinien zachęcać strony do zawierania ugody na każdym etapie postępowania;

Ugoda jest umową wzajemną; Istotnym elementem ugody są wzajemne ustępstwa:

o Uznanie uprawnień;o Zrzeczenie się zarzutów;o Ograniczenie roszczeń;o Zmiana miejsca świadczenia;o Rozłożenie świadczenia na raty;o I inne podobne;

Ugoda nie jest źródłem nowego stosunku prawnego – modyfikuje wcześniej istniejący stosunek prawny;

Czynność prawna konsensualna; Nie bierze pod uwagę formy umowy, ale niekiedy jest to konieczne; Do ugody stosuje się art. 58 KC; Sąd musi badać czy ugoda nie jest sprzeczna z ustawą, nie ma na celu obejścia ustawy lub

nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego; Zawarta ugoda ma moc równą orzeczeniu sądowemu;

50