22

PRIMER NIVEL KICHWA

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: PRIMER NIVEL KICHWA
Page 2: PRIMER NIVEL KICHWA
Page 3: PRIMER NIVEL KICHWA

• Kichwa shimipika mana tantalla ishkay uyarikunawan killkanachu kanchik

• Ashtawankarin, kay killkakunawanmi killkana. Shina:

ai aicha aychaia tamia tamyaau auca awkaua huata wataiu apiu apyuui tucui tukuy

• Sarun killka kunan killka• g cunga - kunka • c k shuncu - shunku• q quihua - kiwa

Shimiki kuchuriyWakra wak – raChakra chak – ra Wayra way – raTamya tam – yaMuskuy mus – kuy Apyu ap – yu Rikchay rik – chay

Page 4: PRIMER NIVEL KICHWA

• Shuk wawa• Ishkay intikuna• kimsa kamukuna• Chusku antawakuna• Pichka rumpakuna• Sukta muchikukuna• Kanchis tiyarinakuna• Pusak sisakuna • Iskun killakuna • Chunka killkanakaspikuna

Page 5: PRIMER NIVEL KICHWA

• Yaya• Mama • Churi• Ushushi• Wawki• Pani• Ñaña• Turi• Hachun• Hachi• Hatuku• Kuncha• Layaya• Lamama• Llullu• Masha• Ipay• Kusa• Warmi

Sumak ayllumari kanki

Alli shunkumari kanki

Kikin warmita kuyanki

Kikin wawata kuyanki

Page 6: PRIMER NIVEL KICHWA

• Hatun yaya• Alli mama • Sumak churi• Kushilla ushushi• Alli shunku wawki• Uchilla pani• Ñukapa ñaña• Hatun turi• Mushuk hachun• Piña hachi• Ruku hatuku• Paypa layaya• Kanpa lamama• Sumak llullu wawa• Hatun masha

• ARAWI• Sumak warmi• Alli shunku• Puka wirpa• Mishki mucha

• Mawka shuk• Sinchi ishkay• Yurak kimsa• Uki chusku• Pusu pichka• Hawalla sukta• Lluru kanchis• Hantsi pusak

Iskunchunka

Page 7: PRIMER NIVEL KICHWA

TAKINATA YACHASUNCHIK• ÑUKA SHUNKULLA• Ñuka shunkulla• llakillamari• Mana ashtawan• Shuyay tukuni.

• Pachakamak rikukukpi• Ñami rikrini• Yukuy kawsay, tukuy yuyay.• Ñuka shunkulla• Llakillamari• //Mana ashtawan• Shuyay tukuni//

Page 8: PRIMER NIVEL KICHWA

TAWKAYACHIKMANTA YACHASHUNCHIK• SAPALLA TAWKA SAPALLA TAWKA• RUNA RUNAKUNA MASHI MASHIKUNA

• YURA YURAKUNA SHUNKU SHUNKUKUNA• SISA SISAKUNA CHURI CHURIKUNA• URPI URPIKUNA KAMU KAMUKUNA• ANKIYARI ANKIYARIKUNA MARKA MARKAKUNA• KUYLLUR KUYLLURKUNA KILLKAYUPAYMA KILLKAYUPAYMAKUNA

Wasi Wasikuna

warmiwarmikuna

Page 9: PRIMER NIVEL KICHWA

TRABALENGUAS• Parangacutirimicuarocutirimi• Otorrinolaringología• Tres tristes tigres trillan trigo en un trigal• Ven perrito que yo te descorazonaré• Ven perijilito que yo te desperijilaré• Pablito clavó un clavito que clase de clavo

clavó Pablito.• El dicho que he dicho no está bien dicho.

Page 10: PRIMER NIVEL KICHWA

SHIMI WATARIKUNA1. Ishkay irki pikimi ishkay irki pikipi tiyakun

2. Tik, tak, tik, tak muyuntintak, muyuntiktak, tak, tik, tak, tik.

3. Chusku chuspimi chimpata chimpakun.

4. Uchilla chitaka chuya chiri ñuñuta chuchushpa chukchukun.

5. Uchilla ukuchami uchilla hutkuta yaykusha nishpa tiyakun.

Page 11: PRIMER NIVEL KICHWA

ÑUKAPA URPIKU• //Kunkashallami yuyarkanimi

• Sakishallami yuyarkanimi//• //Mana ushanichu ñuka urpiku• Shunku ukupi tiyakunkirakmi//

• //Mashikunapash tapuriwanmi

• Kunkana kanki, nishpa niwanmi//• //Ashtawankarin muskukunimi• Kuyanamari tiyakunimari//

Page 12: PRIMER NIVEL KICHWA

LLAKILLA SHUNKU• Sumak warmimari kanki• Alli shunkumari kanki• Ima nishpa shitawanki• Ima nishpa kunkawanki.

• Ima nishpatak ripanki• Ima nishpatak kunkanki• Kuyaylla shunku sakinki• Llakilla shunku shitanki.

• Manarak wata chayakpi• Sapallamari sakinki• Manatak kunkarinichu• Ashtawankarin yuyakuni

• Ama sapalla ripaychu• Ñukatapash apawayri• Tukuy punchami yuyani• Tukuy tutami muskuni.

• Shamuy kutin sumak warmi• Kantamari shuyakuni• Ñuka shunkupi yaykupay• Ñuka yuyaypi yaykupay.

Page 13: PRIMER NIVEL KICHWA

SHUTIKUNATA YACHASHUNCHIK

• Wasi Yachanawasi Hampinawasi atuk

• Mashi Killkayupayma Rimayrachik añas• Sisa Panka Killkanakaspi punku• Kamu Antawa Warmi wakra misi• Kawitu Shiwi Wankar rumpa

• Kuyllur Kusa Killkanapanka achik

• Katarpu Iska Karurikuy ushuta

Alli killkayupayma Yurak Sisa Hatun Warmi wakra Ishkay panka

Page 14: PRIMER NIVEL KICHWA

IMALLICHIKKUNATA YACHASHUNCHIK

PACHA KUSKA IMASHÌNA KAK MASHNA

Kunan Hawa Alli Pichi

Kaya Uku Millay Asha

Kayna Hanak Lluru Achka

Sarun Chimpa Llampu Tawka

Shamuk Kaypi Ninanta

Yallishpa Chaypi Chushak

Ñaha Washa Tukuy

Chishi Ñawpa Manchanay

Tuta Kipa

Page 15: PRIMER NIVEL KICHWA

Kunan Puncha

alli chishi

kaya

asha

achka

hawa

tuta

kullki

mashi

pampa

alli

llampu

Lluru

shunku

maki

rumi

runatukuy

YUYAYKI / FRASE

Page 16: PRIMER NIVEL KICHWA

PUKLLA NA

ASI NA

RIMA

KUYA

YACHA

KILLKA

NA

NA

NA

NA

RI

TAKI

TULLPU

NA

NA

NA

NAMIKU MIKU

PUKLLA

ASI

RIMA

KUYA

YACHA

ÑUKA

KAN

PAY

ÑUKANCHIK

NI

NKI

N

NCHIK

NKICHIK

NKUNA

KILLKA

RI

TAKI

TAKI

NI

NKI

N

NCHIK

Page 17: PRIMER NIVEL KICHWA

RIMANAKUYElena : Alli puncha mashi Rafael : Alli puncha mashiE : Imanallatak kanki R : Ñukaka allillami kani. Kikinka.E : Ñukapash allillami :kaniE : Maypitak kawsanki.R. : Ñukaka Simiatug kitillipimi kawsani. Kikinka.E. : Ñukaka Guaranda llaktapimi kawsaniR. : Mashna watata charinkiE. : Ñukaka ishkay chunka sukta watatami charini. Kikinka.R. : Ñukaka kimsa chunka shuk watatami chariniE : Maypitak llankankiR : Ñukaka Amawta Ñan Yachanawasipimi llankani. Kikinka.E. : Ñukapash Bolívar markapimi llankaniR : Mashna watata llankankiE : Ñukaka chunka watakunatami llankani. KikinkaR : Ñukaka sukta killatami llankani.E. : Kanka Amawta Ñanpika imatatak rurankiR. : Ñukaka ayllullaktakunapi tarpunata yachachishpami llankani. kikinka.E. : Ñukaka Bolivar markapika yachachishpami llankani.E. : Mashi ayllullaktakunapika imallata tarpunkiR. : ñukaka tawrita, amarantura, cebadata, kinuwatami tarpuniE. : Chay murukunataka imawantak tarpunki

Ayllullakta = comunidad

Kitilli = parroquia

Kiti = cantón

Llakta = ciudad

Marka = Provincia

Mamallakta = País

Page 18: PRIMER NIVEL KICHWA

Ñukaka sumak

shllSht. R. Sht.

sisata

Ich.

hapi

Shim.

ni

Page 19: PRIMER NIVEL KICHWA

Shll Sht. R. Sht. Ill Ich. Sht. Shim.

pukachay antawa kunan rantichishi nchik

mamakaÑukapa alli shunkuta pachapi tukuy. charin

.

.

.

.

.

.

Page 20: PRIMER NIVEL KICHWA

-pa Kikinpakyachik posesivo

-ka kaktapakta focalizador

-ta Yallik paktachik Objeto Directo

-pi Kuskayachikc Locativo

-ni Shukniki sapalla runa kunan pacha

Primera persona singular tiempo presente

Page 21: PRIMER NIVEL KICHWA

SHUTILLIKUNAHatunMishkiWayllaAlliSinchiSuniMillayKutuMushuk SumakKunukMawka

1

YURAKUNAChilka MarkuPumamakiKishuwarUkaMashuwaLlillinWantukTaniChuntaTawriTsawar

2

WIWAKUNAAmaruAnkaApankuruAñasAtukChalwaTarukaTumpikiUkuchaUrituWallinkuSullu

3

AYLLUKUNAWarmiKariKuytsaWampraKusaYayaMamaWawaChuriUshushiJachiIpay

5

IMAKUNAKaruyariAnkiyariWarichaskayKawituKarurikuyRimayrachikShiwiAksuWankarWaraPacharikunakillkayallichik

4

YACHANAWASI KillkanapankaKillkanakaspiPankaKamuPushiKillkanapirkaTullpukunaPatakuTiyarinaKillkanapatakuShuyukunawipala

6

Yuyaykikuna / frasesHatun chilcaSumak warmiAlli ankaMushuk karuyari

Page 22: PRIMER NIVEL KICHWA

ÑUKAPAK KUYURIYKUNA

//Ñukaka puñuniñukaka muskuniñukaka asiniha, ha, ha, ha//

//Ñukaka puriniñukaka kallpaniñukaka pitanitak, tak, tak, tak//

//Kanmari takinkiñukami tushuniñukapak mashiwanrumpa rurani//

//Sinchi kaparishunalli rimarishunsumakta rimashunkichwa shimita//