1

Raport nr 2/2015

Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego

„Inwestycje w infrastrukturę badawczą w polskich uczelniach,

instytutach badawczych i instytutach PAN”

pod redakcją prof. Janusza Igrasa oraz prof. Mariana Szczerka

Warszawa, luty 2015

2

Słowo wstępne Przewodniczącego Rady Głównej Nauki

i Szkolnictwa Wyższego

Ze sprawozdania Przewodniczącego Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dzia-

łalności Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego w roku 2014, 31 grudnia 2014 r.

(…) Kadencja 2014-2017 otwiera nowy, pionierski okres w działalności Rady jako organu,

prowadzonej nieprzerwanie od 1982 roku. Po zmianach z 2011 r. w ustawie Prawo

o szkolnictwie wyższym, z początkiem roku sprawozdawczego Rada zyskała swą nową

tożsamość. Nastąpiło to w następstwie zmiany sposobu wyboru członków Rady. Wybór po-

szczególnych grup jej członków w określonej liczbie, po raz pierwszy na tę kadencję

ustawodawca powierzył podmiotom reprezentatywnym, działającym na podstawie umoco-

wania rangi ustawowej na szczeblu centralnym w systemie nauki i szkolnictwa wyższego oraz

podobnie umocowanym organizacjom pracodawców. Jednocześnie nastąpiła redukcja

ustawowej liczby jej członków do 32 osób. Jej zadania ustawowe uległy pewnym zmianom

w wyniku kolejnych nowelizacji ustawy z 2011 r. i 2014 r. – przy zachowaniu jednak

charakteru Rady jako organu o zadaniach opiniodawczych, a także opiniotwórczych ze

względu na jej niezależność i upoważnienie do podejmowania działań z własnej inicja-

tywy.(…) Elementami organizacji prac Rady są działania jej organów wewnętrznych, a więc

komisji stałych realizujących swe zadania opiniodawcze oraz – tu pojawia się nowy element –

zespołów roboczych, działających z udziałem zaproszonych ekspertów zewnętrznych,

powoływanych m.in. do opracowywania i przedkładania Radzie raportów tematycznych

o charakterze specjalistycznym. Raporty te, opracowywane z własnej inicjatywy Rady, po ich

przyjęciu, będą publikowane w wersji elektronicznej i przedstawiane zainteresowanym

ministrom, oraz innym organom, organizacjom i instytucjom (…)

Z uchwały Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 12 lutego 2015 r. w sprawie

rocznego planu prac programowych Rady na 2015 r. oraz zakresu działania zespołów

roboczych

(…) Rada z własnej inicjatywy opracuje i przedstawi swoje propozycje i opinie w raporcie

zawierającym wyniki prac powołanego w 2014 r. przez Radę zespołu działającego pod

przewodnictwem prof. Z. Marciniaka, wiceprzewodniczącego Rady, w zakresie problematyki

odbiurokratyzowania systemu kształcenia, w tym KRK z uwzględnieniem treści regulacji i

stosowanych praktyk (…)

Przedkładamy ten raport Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz innym organom,

z którymi Rada Główna współdziała, a także do wykorzystania w pracach konferencji

rektorów, pozostałych instytucji partnerskich Rady, Narodowego Centrum Nauki,

Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, organów szkół wyższych oraz do wiadomości

społeczności akademickiej.

Prof. Jerzy Woźnicki

3

Nowa infrastruktura badawcza

Badania naukowe w Polsce prowadzone są w trzech podstawowych pionach nauki, tj. w uczelniach

wyższych (publicznych i niepublicznych), instytutach badawczych (związanych z poszczególnymi

działami gospodarki) oraz instytutach Polskiej Akademii Nauk. W niewielkim zakresie działalnośd

badawcza prowadzona jest także przez centra badawczo-rozwojowe i innego rodzaju ośrodki

badawcze.

Finansowanie badao naukowych z budżetu Paostwa prowadzone jest głównie przez Narodowe

Centrum Nauki (NCN) – przede wszystkim w zakresie badao podstawowych, Narodowe Centrum

Badao i Rozwoju (NCBiR) - w zakresie badao stosowanych oraz przez paostwowe i prywatne

instytucje i jednostki gospodarcze. W ostatnich latach zwiększono znacznie udział funduszy na

badania, rozdzielanych poprzez konkursy grantowe, a zmniejszono udział wsparcia dla tzw. badao

statutowych. Istotną pulę stanowią też środki unijne dysponowane w ramach Programów Ramowych

6 i 7, a w obecnej perspektywie w ramach Programu Horyzont 2020.

W ostatnich latach dokonano także znaczących inwestycji w unowocześnienie bazy badawczej

finansując w ramach funduszy strukturalnych Unii Europejskiej jej modernizację, a także zakup

nowoczesnej aparatury i urządzeo. Szczegółowe informacje dotyczące infrastruktury badawczej w

poszczególnych obszarach nauk w układzie regionalnym przedstawione są na stronach internetowych

Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW) pod adresem:

http://www.nauka.gov.pl/ministerstwo/inwestycje-w-obszarze-nauki-i-szkolnictwa-wyzszego/.

Fundusze na naukę były dystrybuowane przez różne instytucje pośredniczące, nie tylko przez MNiSW

(NCBiR).

W opracowaniu przedstawiono wartośd projektów inwestycyjnych w latach 2009-2012

dystrybuowanych przez NCBiR w ramach I i II osi priorytetowej Programu Operacyjnego Innowacyjna

Gospodarka (PO IG) oraz XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ (Infrastruktura i Środowisko).

Autorzy opracowania zastrzegają, że nie jest to pełny obraz nakładów inwestycyjnych na naukę w

Polsce, wskazując jednocześnie, że istnieje pilna potrzeba wykonania kompleksowej analizy i

inwentaryzacji nakładów na infrastrukturę badawczą celem ich optymalnego wykorzystania. Tego

typu analiza może byd także wykorzystana w kształtowaniu polityki naukowej paostwa.

4

Wartośd projektów inwestycyjnych w latach 2009-2012 w układzie województw przedstawiono na

rysunku nr 1. Największe nakłady inwestycyjne (ok. 3.4 mld pln) na unowocześnienie bazy badawczej

poniesiono w woj. Mazowieckim, mniejsze (ok. 1 mld pln) w województwach Wielkopolskim,

Dolnośląskim i Małopolskim, a najmniejsze na Warmii i Mazurach, co wiąże się przede wszystkim z

rozlokowaniem największych uczelni i innych placówek badawczych.

Rysunek 1. Wartośd projektów inwestycyjnych 2009-2012 w ramach II Osi Priorytetowej PO IG oraz XIII Osi Priorytetowej PO IiŚ (dane NCBiR)

Analizując poszczególne piony nauki należy zwrócid uwagę, że największe środki finansowe otrzymały

uczelnie wyższe - ok. 7 mld PLN; instytuty badawcze otrzymały ok. 1.2 mld PLN, a instytuty PAN – ok.

1 mld PLN (rys. 2). Największe inwestycje na modernizację i unowocześnienie bazy badawczej w

pionie uczelni realizowane były w Warszawie - na Uniwersytecie Warszawskim, Warszawskim

Uniwersytecie Medycznym oraz na Politechnice Warszawskiej (rys. 3). Znaczne inwestycje

zrealizowano także na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i na Politechnice

Poznaoskiej, a także na Uniwersytecie Jagiellooskim. Najmniejsze wsparcie uzyskały uczelnie wyższe

w Lublinie i Białymstoku.

5

Rysunek 2. Wartośd projektów wg pionów nauki

Rysunek 3. Największe projekty realizowane przez uczelnie (10 największych projektów)

6

Rysunek 4. Największe projekty realizowane przez instytuty badawcze (10 największych projektów)

Podobnie jak w uczelniach, również w grupie instytutów badawczych największe nakłady

inwestycyjne na aparaturę i urządzenia ukierunkowano na instytuty warszawskie: Instytut Fizjologii i

Patologii Słuchu, Narodowe Centrum Badao Jądrowych, Instytut Technologii Elektronowej i inne (rys.

4). Znaczące środki finansowe otrzymał Główny Instytut Górnictwa w Katowicach i Instytut

Odlewnictwa w Krakowie.

W grupie instytutów badawczych największe nakłady inwestycyjne na modernizację bazy badawczej

pozyskały instytuty zlokalizowane w Poznaniu, Instytut Chemii Bioorganicznej PAN i Instytut Fizyki

Molekularnej PAN (rys. 5).

7

Rysunek 5. Największe projekty realizowane przez instytuty PAN (10 największych projektów)

8

Rysunek 6. Wartośd projektów wg obszaru nauki

W poszczególnych obszarach nauki zwracają uwagę duże, największe spośród wszystkich obszarów,

nakłady na rozwój infrastruktury nauk medycznych (rys. 6). Jednakże łącznie w dystrybucji środków

dominuje grupa dyscyplin materiałowo-technologicznych, w tym wpisujące się w światowe tendencje

,0.00 400,0.00 800,0.00 1200,0.00 1600,0.00

Medycyna

Technologie wytwarzania

Fizyka

Informatyka

Inżynieria materiałowa

Biotechnologia

Nanotechnologia

Biochemia

Chemia

Lotnictwo

Ekologia

Biologia

Zasoby cyfrowe

Edukacja

Telekomunikacja

Górnictwo

Energetyka

Badania edukacyjne

Ochrona środowiska

Mechatronika

Bezpieczeostwo

Optoelektronika

Transport

Rolnictwo

Energetyka odnawialna

Ekonomia

Fototonika

Inżynieria Środowiska

Budownictwo

Rybactwo

Oceanografia

Sport

Systemy nawigacyjne

Inżynieria Lądowa

Genetyka

Sztuka

Miliony zł

Wartośd projektów wg obszaru nauki

9

nanotechnologia oraz biotechnologia, wraz ze wspierającymi je dyscyplinami nauk podstawowych –

fizyką i chemią.

Przedstawione poniżej wykresy ilustrujące nakłady poniesione na poszczególne obszary nauki

pozwalają na następujące spostrzeżenia:

Największe inwestycje w obszarze medycyny dokonane zostały w ośrodkach naukowych

zlokalizowanych w Warszawie; dominują one we wszystkich, oprócz fizyki, obszarach (rys.14),

W przypadku inżynierii materiałowej oraz nanotechnologii największymi beneficjentami były

naukowe placówki Warszawy i Krakowa. Ośrodki tych miast przodują też w otrzymanym wsparciu

infrastruktury w zakresie fizyki (szczególnie Kraków) oraz informatyki,

Spośród ośrodków zajmujących się biotechnologią największe wsparcie otrzymały jednostki

naukowe Krakowa, Gliwic i Gdaoska,

Najmiększe liczby ośrodków, których jednostki naukowe zostały beneficjentami inwestycji w

sferze nauki, odnotowad można w naukach technologicznych, zarówno w odniesieniu do

klasycznych technologii wytwarzania, jak i nanotechnologii oraz biotechnologii.

Rysunek 7. Wartośd projektów z obszaru medycyny

Rysunek 8. Wartośd projektów z obszaru fizyki

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

mln

PLN

Medycyna

0

100

200

300

400

500

600

700

Białystok Kraków Warszawa

mln

PLN

Fizyka

10

Rysunek 9. Wartośd projektów z obszaru inżynierii materiałowej

Rysunek 10. Wartośd projektów z obszaru informatyki

0

50

100

150

200

250

300

350

400

450

Gliwice Kraków Radom Warszawa Wrocław Zielona Góra

mln

PLN

Inżynieria materiałowa

0

50

100

150

200

250

300

350

400

mln

PL

N

Informatyka

11

Rysunek 11. Wartośd projektów z obszaru technologii wytwarzania

Rysunek 12. Wartośd projektów z obszaru nanotechnologii

Rysunek 13. Wartośd projektów z obszaru biotechnologii

0

50

100

150

200

250

300

350

mln

PLN

Technologie wytwarzania

0

20

40

60

80

100

120

140

mln

PLN

Biotechnologia

12

Rysunek 14. Wartośd projektów w poszczególnych ośrodkach naukowych

Jak widad z powyższego wykresu, największe wsparcie otrzymały ośrodki najmocniejsze,

skoncentrowane w największej liczbie w Warszawie, Krakowie, Wrocławiu i Poznaniu. Dominują

inwestycje wspierające nauki ukierunkowane na rozwój materiałów oraz związane z nimi w dużym

stopniu nanotechnologie, silnie wsparte przez wzmocnienie stanowiących dla nich merytoryczne

podwaliny – fizykę i chemię. Wpisuje się to w światowe trendy rozwoju nauk stosowanych, podobnie

jak biotechnologia.

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

mln PLN

13

Podsumowanie

Opracowanie powinno stanowid inspirację do dokonania, ze wsparciem uprawnionych do

tego służb paostwowych, systemowej identyfikacji rodzaju, przeznaczenia i umiejscowienia

najcenniejszej infrastruktury zakupionej w ostatnich latach ze środków UE, w celu właściwego,

efektywnego jej wykorzystania do badao możliwych do realizacji w ramach środków unijnych nowej

perspektywy (do 2020r.). Jest to o tyle istotne, że kwalifikowanie inwestycji będących przedmiotem

niniejszej analizy odbyło się przed ustaleniem krajowych priorytetów – nawet wyrażająca je obecnie

w pewnej mierze Polska Mapa Drogowa Dużej Infrastruktury Badawczej nie była wówczas jeszcze

gotowa (pozycję formularza recenzji ujmującą ocenę zgodności z nią proponowanej do zakupu

aparatury należało pozostawid nie wypełnioną). Poza tym identyfikowanie infrastruktury pod

względem rodzajowym nie w każdym przypadku było możliwe na podstawie nazw projektów, co nie

pozwalało na przypisanie niektórych inwestycji do jakiegokolwiek obszaru nauki i w związku z czym

nie były uwzględniane w powyższej analizie. Przykładem jest projekt Dolnośląskie Centrum

Materiałów i Biomateriałów Wrocławskie Centrum Badao (EIT+) Wrocławskiego Centrum Badao EIT+

Sp. z o.o., o bardzo dużych nakładach (610 998 481 zł).

Opracowano na podstawie danych otrzymanych z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz

Narodowego Centrum Badao i Rozwoju.