SADRŽAJ

Uvod........................................................................................................................3

Prvi oblici poštanske službe......................................................................................4

Porodice Thurn-Taksis i Paar u javnom poštanskom saobraćaju .....................5

Utjecaj Rowlanda Hilla na poštanski saobraćaj i poštanska marka ..................6

„Pismo“ u razvoju poštanskog saobraćaja................................................................8

Poštanski saobraćaj današnjice ...............................................................................9

Zaključak................................................................................................................11

Literatura ..............................................................................................................12

1

Uvod

Ako se osvrnemo na daleku prošlost,primijetićemo da su ljudi oduvijek imali potrebu za prenosom novosti,informacija i poruka. Npr. u starom vijeku ,svima je bila najbitnija karika vladanje i sigurnost države. Da bi to ostvarili ljudi su morali organizovati niz načina za prenos poruka. U daljnjem sadržaju ćemo vidjeti koliko je taj prenos poruka i informacija bio važan i koliko je djelovao na opći razvoj u svijetu. Obrazložićemo da poštanski saobraćaj ima za cilj da brzo,tačno, sigurno i neprekidno vrši prenos pisanih i na drugi način oblikovanih saopštenja, stvari i robe, govornih i negovornih informacija za sve korisnike u unutrašnjem i međunarodnom saobraćaju. Takođe znamo da je poštanski saobraćaj sistem u kojem svi dijelovi funkcionišu povezano, što je omogućeno tehničkim ujedinjenjem poštanske mreže i jedinstvenom tehnologijom uobavljanju poštanskih usluga. Možemo reći da se poštanski saobraćaj javlja kao posrednik između velikog broja korisnika u prenosu informacija, robe,poslovne korespodencije i drugih pošiljaka i time doprinosi unapređenju razvoja zemlje.Riječ pošta je nastala od latinske riječi „posita“ što znači sagrađena ili postavljena.Španjolci i Portugalci poštu nazivaju carreiro,nastala od currere,što znaći trčati.Objašnjeno je da je ta riječ nastala zbog glasnika,koji su morali trčati prenoseći poruke i posiljke.Objasnit čemo nastanak i značaj poštanskog saobraćaja,kao i sve ostale pojmove vezane za poštanski razvoj.Također,važno je spomenuti kako poštanski saobraćaj funkcioniše danas. Tu čemo objasniti sve opcije i organizacije dostavljačkog programa tj. Slanje pošte i pošiljki,kao što su razne vrste dopisnica,tiskovina,sekograma imalih paketa te pojasniti njihov značaj.

2

Prvi oblici poštanskih službi

Prema historijskim izvorima ,prvi oblici poštanskih službi su se pojavili u Egiptu p.n.e , za vrijeme drevnih faraona. Ispočetka su poštanske službe bile namijenjene u svrhu vojne upotrebe . Ta poštanska služba je bila sastavljena od nekoliko ljudi – glasnika ,koji su imali zadatak pješačiti do određenih mjesta (današnji Message Relay Sistem),gdje su se smjenjivali svakih šest sati hodanja.Kasnije su u potrebu uveli konje i deve,pa su glasnici dobili na vremenu. Također,u vrijeme dinastije Chan u Kini , je nastala glasnička služba. Stara Grčka je imala posebnu poštansku službu. Prva podjela se odnosi na organizaciju u dva oblika –glasnik pojedinac i kraljevska konjička organizacija. Druga podjela se odnosi na značaj službi. Gramatophoren je naime,služba koja je imala lokalni značaj jer je prenosila poruke i informacije unutar grada.Hemerodromen je bio naziv za službu,koja je sadržavala brze glasnike ,te tako prenosila poruke i informacije na večim udaljenostima. Glavne glasničke organizacije je vodio Aleksandrije duž rijeke Nil. Starogrčki historičari Xenophon i Heradotus prenose da je u Perzij u vrijeme vladavine cara Cyrusa ,organizovana glasnicka služba koja se zvala Angareon. Ta organizacija je bila relejnog tipa ,sa stajalištima međusobno udaljenim jedan dan jahanja. Prenos poruka se odvijao danonočno,tako što su jedan drugome predavali pisane ili usmene poruke. Za dobar prenos poruka, zaslužni su bili dobro izgrađeni putevi . Historičari prenose da je najbolje organizovana glasnička organizacija starog vijeka ,bila rimska CURSUS PUBLICUS (lat-javna kola) za vrijeme vladavine imperatora Oktavijana Avgusta ( 40 god. p.n.e) Sastojala se od stanica,cesta i transportnih sredstava. U toj organizacij su postojale dvije vrste stanica :mansiones (one koje su služile za razmjenu konja svakih ćetrnaest kilometara ); i mutationes ( one koje su imale prateče objekte,konačišta,konjušnice i kovačnice te su se postavljale svakih sezdeset kilometara.) Propašču Rimskog caarstva u V stolj.gasi se i ova služba . Vidimo da glasničke organizacije u starom vijeku imaju zajedničke karakteristike,jer su formirane radi istih ciljeva. Organizovane su po relejnom sistemu veza i služe isključivo za potrebe države. One organizovano prenosne pošiljke ,a neke prevoze putnike i robu. Što se srednjeg vijeka tiče u početku se smatralo da nema potrebe za glasničkim službama ,buduči da je Rimsko carstvo propalo. No kasnije razvitkom trgovine i zanata ,dolazi do potrebe za komuniciranjem. Srednjovjekovne poštanke veze obuhvataju preiod od pada Zapadnog rimskog cartva 476. P.n.e sve do poštanskog saobračaja u polovini XVIII vijeka.

3

Na razvoj glasničkih i poštanskih veza uticali su sljedeći događaji : Otkriće Amerike 1492 god. , pad Carigrada 1453 godine ,početak reformacije u Njemačkoj 1517 god. kao i brojne migracije plemena i raznih naroda,porast moći hrišćanske , naročito katoličke crkve i razvoj gradova. Dominacija Otomanske imperije na našim teritorijama držala je oblike i organizaciju poštanskih veza na niskom stepenu razvoja.

Mpžemo reči uopšteno da je poštanski saobraćaj Srednjeg vijeka imao sljedeče razvojne oblike:

-Poštanske veze prelaznog perioda od propasti Curcus Publikus i stvaranjem velikih feudalnih država do velike Franačke države Karla Velikog (742-814)

-Poštanske veze crkvenih i svetovnih ustanova

-Univerzitetske poštanske veze

-Trgovačke poštanske veze

-Poštanski saobraćaj feudalnih porodica Turn-Taksis i Paar

Porodice Thurn-Taksis i Paar u javnom poštanskom saobraćaju

Javni poštanski saobraćaj je nastojao postepeno. Razvijao se počevši od srednjovjekovnih glasničkih organizacija. Javlja se u XVI vijeku. Povećale su se potrebe za redovne poštanske veze , a i država ugovorom ustupa pravo na eksploataciju poštanskog saobraćaja privatnim licima. Porodica Thurn-Taksis,je prva koja je došla na zamisao da uvede redovnu poštansku službu. Porodica prelazi u Njemačku u XIV vijeku ,gdje je prvi Taksis organizovao dvorsku glasničku službu. Prvu je koncesiju dobila od države Njemačke (pravo da na njenom teritoriju organizira prijenos pošte) , a potom koncesije od Nizozemske , Španjolske, Francuske, i Italije . Car Maksimilijan i vladar ogromnog castva sklapa ugovor sa Fransoa Taksisom i nagradjuje porodice Taksis radi organizovanja , dajuči im plemičku titulu grofa. Ugovorom se porodica Taksis obavezuje da se organizuje brze i neprekidne veze između Beča i nasljednih hamburških zemalja , kao i veze sa značajnim evropskim dvorovima. Ugovorima je porodica Taksis naplačuje poštarinu za pošiljke privatnih lica , kako bi se pokrili troškovi besplatnog prenosa državnih službi. Kasnije porodica Thurn-Taksis pretvara

4

staru dvorsku glasničku službu u poštansku službu.Punih 300 godina organizuju poštanski saobračaj u Njemačkoj ,sklapaju i dogovorena sa ostalim evropskim vladarima o organizovanju redovnih međunarodnih poštaniskih veza i uspostavljaju međunarodni prenos privatnih pošiljaka i prevoz privatnih lica. Kasnije je sklopljen sa francuskim kraljem Filipom o održavanju stalnih veza između Francuskog i Njemačkog dvora. Taksisovi se proslavljaju jer posjeduju sve elemente javnog poštanskog saobračaja ,kao što su dobro utvrđene cijene ,dobro poštansko osoblje , sigurne i brze poštanske veze sa relejnim stanicama i dolazak,oprema i odlazak pošte. Ta porodica prva uvodi tzv postiljone , koja predstavljaju lica koja sprovodje pošoljke i putnike . Glasnici i kuriri Taxisovih pošta su bili u mogučnosti i imali su pravo kazniti i ukloniti sa puta svakog tko obavlja prijenos pisama, tereta i ljudi. Porodica Paar je imala prilično iskustvo kao i porodica Thurn-Taksis. Ta porodica je dobila pravo 1624 god. za organizovanje redovnog poštansko prometa na području dijela Hrvatske , Slovenije i Vojvodine . Imala je i pravo na dio Ugarske ,Češke i jednog dijela Austrije.

Pored vlastite organizacije javnoga poštanskog prometa , porodica Paar je bila u mogućnosti dati dozvolu drugim osobama za otvaranje poštanskih službi.Tako je došlo do pojedinih mjesta sa privatnom poštanskom službom.

( slika porodica Thurn-Taksis)

Utjecaj Rowlanda Hilla na poštanski saobraćaj i poštanska marka

U XIX vijeku, države preuzimaju poštanski saobračaj, organizuju državnu javnu poštansku službu i osnivaju poštanske uprave. Daljna kočnica razvoja poštanskog saobračaja je zapravo bila ta, što je sva tehnika i organizacija bila kao i kod Taksisovih pošta.Potrebe su zapravo bile očite, a to su potrebe za modernijom poštom.Pošiljke su prenosili pješsaci i konjanici a na glavnim relacijama koristile

5

su se diližanse (poštanska kola) .No poštanska mreža biva nedovoljno razvijena . Problem je bio što su se pošte otvarale samo na glavnim putevima i večim mjestima. Država je poštu smatrala važnom ustanovom kojom je trebala da objezbjedi velike prihode , zato su se stalno i povečavale takse poštanskih usluga .Visina poštarine je zavisila od vrste pismonosne pošiljke , njene mase i udaljenosti, odnosno mjesta u koje se pošiljka nosi.Poštarina je naplačivala u gotovom novcu, jer nije bilo poštanskih maraka. Pošiljalac je često izbjegavao da plati poštarinu,on je prepuštao plačanje pošte primaocu , jer je slanje pošiljki bilo obavljano na taj način , vjerujuči da če pošta više paziti da se pošiljka sigurnije uruči. Dešavalo se da poštarinu plate i pošiljalac i primalac pošiljke,jer poštanskih maraka nije bilo,a na njima su oznake naplačene poštarine.

Prve ideje o uvodjenju poštanskih markica u promet imao je Slovenac Lovrence Koširo koji je 1835god. predložio austrijskom ministarstvu trgovine zamjenu sistema ...Time bi se omogućilo širenje pošte,kao i mogučnost slanja pošiljki id drugim ne tako bogatim slatežima. Pošiljke bi se frankirale po uzoru na postoječe taksene marke.Prijedlog je od strane austrijskih službenika odbijen. U isto vrijeme sa istom idejom se bavio James Chalmers koji je tri godine kasnije napravio prvi nacrt za poštansku marku. Rowland Hill je prućavajuči troškove za prenos pisama, dokazao da je poštanska tarifa visoka da nije u srazmjeri sa stvarnim troškovima prenosa pisma : da je obračun poštarine spor i utvrdio da je u ukupnoj strukturi troškova cijena prijevoza za pismo nije ni približno odgovarala stvarnim troškovima prevoza. Svoje ideje je Rowland Hill predstavio 1837 god u brošuri „reforma poštanske službe“ njena vrijednost i praktičnost kojom je tražio reformu engleske pošte. On je predložio uvodjenje jedinstvene tarife od jednog penija za pisma od pola unce bez obzira na udaljenost , ukidanje privilegija i izjednačavanje svih građana u pogledu plačanja poštarine ,ukidanje zone udaljenosti za pismonosne pošiljke ,plačanje uvečane poštarine u odredištu ako prilikom predaje nije palčena poštarina u punom iznosu i palčanje poštarine unaprijed- od pošiljaoca pošiljke. U poćetku njegov prijedlog nije bio prihvačen. Engleska poštanska uprava smatrala je da če pošta pretrpjeti značajne gubitke ako se prijedlog usvoji i da je reforma neostvarljiva. Prijedlog Rowlanda Hilla sa dopunskim prijedlogom o uvođenju poštanske marke je podnijet vladi koja je 10. Januara 1840god. donosi poseban zakon o poštanskoj reformi i uvođenju poštanske marke kao obavezne vrijednosnice za plačanje poštanskih usluga . Pokret za reformu pošte nazvan je „ Peny-post „ ili „Peny-black“. Motiv za izgled marke je izabran od 1100 prijedloga te se na marki nalazio portret kraljice Viktorije na crnoj pozadini i u vrijednosti od jednog penija. Grafičku izradu uradio

6

je Henry Corbald. Rowland Hill je postavljen na odgovorno mjesto u poštanskoj upravi sa zadatkom da provede poštansku reformu. Reforma Hilla izazvala je pravu revoluciju u poštanskom saobračaju.Poštanske marke su predstavljale utisnutu novčanu vrijednost poštanske usluge na komadu papira.Pošte su izdavale poštanske marke da bi označile naplačene troškove za transport sistema ,paketa ,razglednica ili nekih drugih poštanskih pošiljki. Pošta se označavala sa žigom da je poštanska marka upotrebljena i na žigu se nalazio datum, naziv pošte kao i ponekad vrijeme poništavanja pošiljke . Marke su bile nazubljene radi lakšeg razdvajanja iz bloka. Reforma poštanske službe svijeta brzo je prihvačena i za nekoliko godina je usvojena u svim zemljama svijeta. Što se tiće materijala,razvojem tehnologije ,papir za tiskanje marki se od prvobitnog relativno nekvalitetnog papira razvio u visokokvalitetni papir sa raznim vidovima zaštite.

Najčešće korišteni materijali za tiskanje poštanske marke je bio visokovrijedni papir koji u svom sastavu ima fluoroscentne meterije , koje onemogučavaju krivotvorenje te omogučavaju kontrolu pri automatskom žigosanju na autima prilikom otpreme poštanskih pošiljki.

d io ser i je redovnih maraka Luksemburga i Rowland Hi l l

U početku su na marke dodatno utiskivala flouroscentna zaštita obićno u vidu uske flouroscentne trake,te postoje izdanaj sa i bez zaštitne trake .Kvalitetni zahtjevi papira odnose se takođe da trajnost papira,spsobnost držanja boje,ljepila na poleđini,određenu debljinu papira kao i mehačke osobine papira moraju zadovoljavati kriterije koje postavljaju pošte prilikom automatskog oćitavanja ,žigosanja,sortiranja i opreme poštanskih pošiljki.

„Pismo“ u razvoju poštanskog saobraćaja

7

Znaćenje pisma možemo predstaviti kao ili pošiljka koja se treba prenjeti nekom drugom licu.

Pismo je skup simbola ili znakova kojie predstvaljaju elemente govornog jezika. Ne bi došlo do pojave pošte da nije došlo do pojave pisma. Dakle prenosom saopštenja od primaoca javljaju se prvi oblici pošte. Najznačajnija četiri pisma tj.četiri faze u razvoju pisma su :

-slikovno pismo, -ideografsko pismo, -slogovno pismo,

Glasovno pismo, najznačajnije vrste su :latinsko, egipatsko,klinasto,fenićansko i grčko pismo.

Poštanski saobraćaj današnjice

Poštanski saobraćaj,kao i sve opcije i lužbe poštanskog saobračaja su mnogo uznapredovale.Karakteristike poštanskog saobraćaja u savremenom svijetu su najviša brzina,regularnost i relativno niske cijene.Pošta i njen rad se sad več mogu nazvati nekom vrstom od važnijih djelatnosti u svijetu jer postoje organizacije za primanje, prevoženje, i isporučivanje raznovrsnih pošiljaka: pisama,dopisnica,telegrama,paketa,i platni promet.Najbolji operateri pošiljki današnjice su odprilike DHL,UPS,TNT i FED-EX ,zajedno sa dodatnim operaterima s kojima je omogučentransfer novca po svijetu.Pošta se nalazi pod autoritetom javne uprave i kao javna služba zadovoljava određene društvene potrebe.Osnovna uloga tehnoloških dostugnuča u sadašnjem poštanskom saobračaju je rast broja međunarodnih telefonskih poziva 1982god. ukupan broj minuta ovakvih razgovora iznosio je 12 milijardi ,1996 god. taj broj je porastao na više od 67 milijardi minuta.Upotreba intereta je razlog porasta međunarodnog telefonskog saobraćaja.Pristup internetu i broj njegovih korisnika bilježi fantastičan porast u prošloj decenij zbog sve jeftinijih i dostupnih on-line aktivnosti.U današnjem poštanskom saobračaju poštanske pošiljke mogu biti obićne ili knjižene.Obična pismonosna pošiljka je pošiljka koju pošiljalac predaje pošti i za koju se pošiljaocu ne izdaje potvrda o prijemu,a uručuje se primaocu,također bez potvrde.Knjižena pošiljka je pošiljka o kojoj pošta vodi evidenciju kako kod njenog prijema tako i prilikom uručenja s tim da se pošiljaocu takve pošiljke izdaje potvrda o prijemu,odnosno,od primaoca pošiljke se zahtjeva potvrđenje da mu je pošiljka uručena.Mnoge druge dostavljačke opcije pored interneta su uključene u svijetu,kao što su dopisnice,tiskovine,sekogrami,mali paketi i dr..

8

Tiskovina je otvorena pošiljka čiji sadržaj nema karakteristike ličnog ili poslovnog doposivanja, a odštampan je u više istovjetnih primjeraka na papiru,kartonu ili drugom materijalu.Tiskovinom se smatra pošiljka koja sadrži knjige ili štampu. Tiskovina može biti mase do 2 kg i dimenzija koje odgovaraju dimenzijama pisma.Izuzetno tiskovina može biti mase i do kg ako je sadržaj nevidljiv ili čini cjelinu.Uvjeti i način predaje neadresiranih tiskovina uređuju se ugovorom kojeg sklapa pošiljalac s poštanskim operaterom. Sekogram je otvorena pošiljka koja sadrži pismo namijenjeno slijepim osobama ili slabovidnim licima,otisnuto na tvrdom papiru ili nekom drugom sličnom materijalu.Sekogrami se smatraju i klišei sa znakovima sekografije i zvučna snimka ili specijalni papir,namjenjen slijepim ili slabovidnim licima.Sekogram može biti mase do 7 kg , u desnom gornjem uglu adresne strane sekograma pošiljalac je obavezan staviti oznaku „SEKOGRAM“ ili „CECOGRAMME“ ili naljepnicu.

...sekogram

9

Mali paket ili PETIT PAQUET je adresirana pismonosna pošiljka koja sadrži robu ili druge predmete.U mali paket je dopušteno staviti svaki drugi dokument koji ima karakter aktuelnog i ličnog dopisivanja,a s tim da je adresiran na primaoca paketa i da ga šalje pošiljalac koji je naveden na malom paketu.Pošiljalac je prilikom predaje malog paketa ,u lijevom gornjem ugluadresne strane obavezan staviti oznaku“MALI PAKET“(„PETIT PAQUET“) i svoju adresu. Mali palet može biti mase do 2 kg.

Mali paket

ZAKLJUČAK

Možemo zaključiti da je razvoj poštanskih službi i poštanskog saobračaja imao veliki uticaj na današnjicu.U svom seminarskom radu sam ukratko želio istaći i pokazati historijski značaj prenosa informacija i načina tog prenosa.Počevši od razvoja pisma,rimskih glasnika i konjanika pa sve do porodice Thurn-Taksis i Paar,posštanski saobračaj je postao neophodna karika u svijetu.Možemo li zamislit život bez protoka informacija i bez pismene komunikacij? Bez razvoja poštanskog saobračaja i poštanskih službi ,ni druge grane koje su danas neophodne ljudskim životima ne bi bile razvijene.Nravno,poštanski saobračaj če se i dalje razvijati i postajati napredniji,kao što je napredovaoi do dan danas.Danas je aktuelna „Expres Mail Service“ vrsta poštanske usluge koja korisnicima poštanskih usluga omogučava najbrži i najsigurniji prijenos poštanskih pošiljki na odredjenim relacijama u unutrašnjem i međunarodnom poštanskom saobraćaju.Tkođer danas imamo i elektronsku poštu(email) koja je poznata po brzini prenosa informacija.Email funkcioniše preko interneta.Največa vrijednost elektroničkog dopisivanje je upravo ta brzina i mala cijena.Poruka če doći brzo i efikasno te če čekati primaoca.Slanje poruke sa nekoliko adresa također je jako jednostavano,tako da je veoma lahko vrštiti istraživanje i razmjenu mišljenja u kratkom vremenu.Email je možda prvi put u historij pismenog komuniciranja ,dopisivanje vodi na ćistu informaciju.Pored internet usluga tu su još

10

dopisnice i tiskovine.Pa čak je izumljen i sekogram koji omogučava slijepim i slabovidnim licima da pismeno komuniciraju.Pomoću malih paketa šaljemo stvari i opipljiv sadržaj svugdje po svijetu.Ovaj seminarski rad je kratak sadržaj koji pokazuje napredak poštanskog saobračaja korz vijekovei pokazuje nam koliko je rada i ideja uloženo da mi danas ne bismo morali praktikovati dovikivanje s brda na brdo i slično,pri komuniciranju i prenosu informacija.

Literatura

-Dr. Milan Adamović,Uvod u saobraćaj,Saobraćajni fakultet Univerziteta u Beogradu(1999)

-Dr. Enes Arnautović,Tehnologija poštanskog saobraćaja,Javno preduzeće PTT saobraćaja ,Sarajevo (1998)

-Dr.Sc.Ivan Bošnjak,Poštanski promet, Fakultet prometnih znanosti,Zagreb (1998)

11