Tačka pokrića

SADRŽAJ

1. UVOD........................................................................................................................... 2

2. TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA

2.1. Definicija tačke pokrića.......................................................................... 3

2.2. Značaj tačke pokrića u poslovanju............................................................................ 4

3. Konstrukcija tradicionalnog modela tačke pokrića............................. 5

3.1. Grafičko predstavljanje tačke pokrića....................................................................... 6

3.2. Matematičko izračunavanje tačke pokrića.................................................................. 8

3.2.1    TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U KOLIČINI UČINAKA........ 10

3.2.2    TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U  % ISKORIŠTENOSTI KAPACITETA................................................................................................................. 10

3.2.3.TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U VISINI PRIHODA................ 11

3.3. Doprinos pokrića....................................................................................................... 11

4.    PRIMJER IZ PRAKSE

5. ZAKLJUČAK

PRILOZILITERATURA

1

Tačka pokrića

1. UVOD

Ključna uloga tačke pokrića u donošenju poslovnih odluka i predviđanju prihoda, troškova i finansijskog rezultata je razlog odabira ove teme, „Tačka pokrića“, za seminarski rad. Posmatrajući savremene uslove poslovanja evidentno je da se preduzeće susreće s nizom različitih izazova i novih zahtjeva koji pred njih postavlja ne više samo tržište (potrošači i konkurencija), nego i šire društveno okruženje. „Globalizacija i nastanak svjetskog tržišta zaoštrava tržišnu konkurenciju, te povećava rizik i neizvjesnost poslovanja. Sve navedeno utiče na postavljanje niza novih ciljeva o kojima je potrebno voditi računa, stoga posebnu pažnju trebamo posvetiti dobroj analizi internih mogućnostima i ekstremnim preprekama i šansama. Cilj analiza je izbor adekvatnih i usklađenih ciljeva, te strategija djelovanja i metoda u postizanju ciljeva.“1 Zbog navedeni činjenica raste značaj procesa (adekvatnog, efikasnog) planiranja a time i raste značaj plansko-kontrolnog instrumenta u obliku modela tačke pokrića. U ovom senimarskom radu ćemo vas upoznati s definicijom tačke pokrića, nekim njenim osnovnim karakteristikama, konstrukcijom tradicionalnog modela tačke pokrića što bi trebalo doprinijeti razumjevanj važnosti tačke pokrića u analizi poslovanja.

1 Mr. sc. Danijela Martinović, Univerzitet u Sarajevu, Ekonomski fakultet u Sarajevu, doktorska disertacija, Tačka pokrića kao instrument poslovnog odlučivanja, Sarajevo, novembar 2008.

2

Tačka pokrića

2.1. Definicija tačke pokrića

„ Prelomna tačka je ona u kojoj je dobit preduzeća jednaka nuli. U toj tački se izjednačavanj prihodi i rashodi preduzeća. Preduzeće ostvarenim prihodom može da pokrije sve troškove poslovanja (ali ne da ostvaruje nikakvu dobit).“2

Nulta tačka BREAK-EVEN-ANALYSIS – BEA (prelomna tačka) Prag ekonomičnosti Prag rentabilnosti Cost Volume Profit Mrtva tačka korisnosti

Iz navedene definicije izvedeni su različiti nazivi za tačku pokrića. Svaki od navedenih mnogobrojnih naziva svjedoči o nekoj karakteristici tačke pokrića. Raznoteža prihoda i troškova tj. njihovo izjednačavanje implicira ostvarivanje nultog profit. Zbog toga se govori o nultoj tački. U njoj se ostvaruje pokriće troškova te ona predstavlja granicu između dobitka i gubitka ( prelomna tačka odnosno break-even-analysis na engleskom). U tački pokrića se vrši izjednačavanje prihoda i rashoda te odatle nosi naziv prag ekonomičnosti jer je poznato da navedeni ekonomski princip i počiva na odnosu prihoda i rashoda. Pojedini teoretičari kotriste i naziv prag rentabilnosti, premda navedenu vrijednost ne treba povezivati s rentabilnosti, kao ekonomskim principom. Poznato nam je da se ekonomski princip rentabilnosti izražava u težnji ostvarivanja što većeg poslovnog rezultata uz što manje angažovanih sredstava. Navedeni naziv je vezan za činjenicu da desno od tačke pokrića ( na grafikonu tačke pokrića, slika 1.) preduzeće počinje ostvarivati dobit.

Neke od osobina tačke pokrića:

Pretpostavlja primjenu obračuna po (djelomičnim) varijabilnim troškovima Jednostavno se prikazuje grafički Lako se definira numerički Pogodna za prezentiranje ekonomskih učinaka određene poslovne odluke Omogućava utvrđivanje novih odnosa koji nastaju primjenom samo jednog ili

većeg broja parametara Prijelaz iz zone gubitka u zonu dobitka TP nam pruža informaciju o tome koji je % IK (količina prodaje) potrebno dostići

da bi se mogli pokriti svi varijabilni i fiksni troškovi Odnos varijabilni i fiksni troškova u TP polazište je utvrđivanja njihovih odnosa

na ostalim % IK (ekvivalent)

2 Bićo Ćar Mirha, Praktikum za vježbe iz ekonomike preduzeća, Ekonomski fakultet Sarajevo, Sarajevo 2005.

3

Tačka pokrića

2.2. Značaj tačke pokrića u poslovanju

Analiza tačke pokrića nalazi svoje mjesto u procesima donošenja strateških odluka u procesima planiranja i kontrole. Značajan je doprinos tačke pokrića u različitim fazama planiranja, posebno kao instrumenta procjene vrijednosti i doprinosa pojedinih alternativa u ostvarivanju postavljenih ciljeva. Njena uloga se, pri tome, razlikuje ovisno o ciljevima koji menadžeri žele postići. Dominantni, glavni cilj, preduzeća predstavlja maksimiziranje dobiti, dakle određenu ekstremnu veličinu. Tačka pokrića ne ukazuje na ekstremene veličine, sadržane u glavnom cilju, ona može posredno pomoći u definiranju maksimalnih vrijednosti. Analiza pomoću tačke pokrića je značajna u procjeni vrijednosti i doprinosa pojedinih alternativa. Analiza različitih pretpostavki i ograničenja će ponekada dovesti ne samo do jednog cilja, nego da raspona zadovoljavajućih ciljeva, tj. više mogućih tačaka pokrića.

Analiza tačke pokrića je posebno korisna u situacijama kada je neophodno procijeniti raspon zadovoljavajućih ciljeva odnosno gornje i donje granične vrijednosti.

„U svakom slučaju informacije dobivene putem analize tačke pokrića prikazuju kritične situacije, koje su posebice bitne za utvrđivanje minimalnih uvjeta ili za ostvarivanje općeg cilja. Odsupanje od tačke pokrića nadolje ili na gore, mogu u procesu planiranja dovesti do napuštanja određenih alternativ, u slučaju da nije moguće provođenje korekcije cilja. U navedenom leži najznačaniji doprinos tačke pokrića u procesu planiranja.“3

Čemu nam služi tačka pokrića:

Instrument planiranja i kontrole rezultataposlovanja poslovnih sustava i njegovihorganizacijskih dijelova (segmenata)

Informacijska osnovica za (prvenstveno)kratkoročno, ali i za strateško odlučivanjemenadžmenta

Omogućava sagledavanje trenutnog odnosaočekivanih i/ili ostvarenih prihoda, troškovai rezultata na različitim stupnjevimakorištenja kapaciteta

Omogućava utvrđivanje novih odnosa koji nastajuprimjenom samo jednog ili većeg broja parametara

3 Bakalar dr. Jozo, „Mikroekonomija“, HKD Napredak, Sarajevo, 2003.

4

Tačka pokrića

3. Konstrukcija tradicionalnog modela tačke pokrića

Moguće je prikazati tradicionalni model tačke pokrića na dva načina:

Grafičkim putem

Matematičkim putem

Grafičkim putem je moguće prikazati potrebnu količinu proizvoda koje je potrebno proizvesti i prodati kako bi se pokrili postojeći troškovi kao i stepen iskorištenja kapaciteta na kojem se ostvaruje navedena „granična“ proizvodnja. Također, grafička metoda pruža uvid u kretanje prihoda i rashoda.

Algebarska metoda omogućava matematičko utvrđivanje obima proizvodnje na pragu ekonomičnosti, stepena iskorištenosti kapaciteta, stepena i raspona sigurnosti kao i niza drugih izvedenih podataka.

Dakle, primjenom matematičkih formula je moguće utvrditi naturalne i vrijednosne pokazatelje tačke pokrića.

a) Naturalni metod se odnosi na utvrđivanje potrebne količine proizvodnje koja služi za pokriće troškova kao i postotaka kapaciteta kojeg je potrebno korisiti za realizaciju potrebne količine proizvoda.

b) Vrijednosni metod omogućava utvrđivanje visine prihoda na pragu ekonomičnosti, a time i visinu troškova koju ne bi trebalo „premašiti“, ako se želi pozitivno poslovati.

Na temelju obraćuna tačke pokrića moguće je izvući još dva pokazatelja koji su našli široku primjenu u računovodstvu i to: doprinos pokrića i stopa doprinosa pokrića.

5

Tačka pokrića

3.1. Grafičko predstavljanje tačke pokrića

Jednostavnost prikazivanja i očiglednost grafički prikazanih odnosqa između prihoda, troškova i obima proizvodnje, predstavlja razlog šire primjene grafičke metode.

Sl. 1.1. Grafiči prikaz tačke pokrića preko ukupnih vrijednosti

Na grafičkom prikazu primjećujemo da tačka pokrića predstavlja sjecište prihoda i ukupnih troškova ( prihodi = troškovima), s tim u vezi slijedi da je dobit jednaka nuli.Poslovanjem iznad tačke pokrića preduzeće ostvaruje dobit, a poslovanjem ispod tače pokrića nastaje gubitak budući da prihodi ne pokrivaju troškove.

6

Tačka pokrića

Pored grafičkog prikaza tačke pokrića preko ukupnih prihoda i troškova u toriji i praksi susrećemo još jedan način uređivanja tačke pokrića – onoga preko jediničnih vrijednosti tj. jediničnih prihoda i troškova. Jedinični prihodi se izjednačavaju s prodajnom cijenom jer prodajna cijena i predstavlja u osnovi prihod od prodaje jedne jedinice proizvoda.

Slika 1.2. Grafiči prikaz tačke pokrića preko jediničnih vrijednosti

S povečanjem količine ostvarene proizvodnje odnosno stepena iskorištenja kapaciteta, kriva prosječnih troškova ima opadajući razvojni tok. Kontinuirano opadanje troškova predstavlja posljedicu pretpostavke da se kriva prosječnih troškova sastoji od dvije komponente – od apsolutno jediničnih troškova i jediničnih proporcijonalno varijabilnih troškova. Degresivni razvojni tok ukupnih prosječnih troškova prvenstveno je rezultanta kretanja jediničnih fiksnih troškova, koji opadaju sa povećanjem ostvarene proizvodnje.

Jedinična prodajna cijena je uvijek ista, u uvijetima savršene konkurencije, te je zato predstavljena pravom linijom. Vrijednost proizvodnje na grafikonu, odnosnio tačka presjeka krive troškova i pravca kojim se prikazuje jedinična prodajna cijena predstavlja jediničnu tačku pokrića, odnosno ona predstavlja obim proizvodnje kod kojeg dolazi do izjednačavanja prodajne cijene s jediničnim, prosječnim troškovima.

Razlika između tačke pokrića dobivene preko ukupnih i one dobijene preko jediničnih vriijednosti leži u načinu tumačenja vrijednosti. Naime, ako pretpostavimo da je npr.

7

Tačka pokrića

Otp = 500 kom. prizvoda, navedena vrijednost kod grafičke konstrukcije na temelju ukupnih vrijednost prihoda i troškova nam govori da je potrebno proizvesti i prodati 500 kom. proizvoda da bi se pokrili troškovi. Kod tumačenja preko jediničnih vrijednosti to znači da se pokrivanje troškova ostvaruje pri proizvodnji tj. prodaji 500-te jedinice proizvoda.

Slika 1.3. Grafički prikaz zone gubitka i dobitka

3.2. Matematičko izračunavanje tačke pokrića

Algebarska metoda omogućava matematičko utvrđivanje i izračunavanje niza izvedenih pokazatelja vezanih za tačku pokrića – stepen iskorištenosti kapaciteta, raspon sigurnosti, doprinos pokrića i niz drugih vrijednosti.

Tačka pokrića se može izračunati jednostavno, za preduzeća koja prodaju samo jedan proizvod, ili složeno ( za preduzeća s više proizvoda), bez obzira koliko to bilo složeno osnovna tehnika izračunavanja je ista.

8

Tačka pokrića

Matematičko odnosno algebarsko izračunavanje tačke pokrića bazirano je na osnovno je pretpostavci o jednakosti ukupnih prihoda i ukupnih troškova (UP=UT) u navedenoj tački.

Osnovna formula za izračunavanje tačke pokrića je:

*S = prihod iz prodaje izražen u novcu*FC=fiksni troškovi izraženi u novcu*VC=varijabilni troškovi i zraženi u novcu

Fiksni troškovi su troškovi koji ostaju nepromijenjeni bez obzira na volumen prodaje. To su troškovi koji postoje i onda kada nema nikakvog prohoda iz prodaje. U fiksne troškove ubrajamo npr: najamnine, uredski matrijal, fiksni dio plate, kamate, amortizaciju i sl.Fiksni troškovi su skloni skokovitom, a ne kontinuiranom povećavanju.

Varijabilni troškovi su troškovi povezani sa volumenom prodaje i uključuju nabavnu cijenu, prodane robe, varijabilni dio plate, provizije za prodaju itd.

Ako ne znamo koliki će biti varijabilni troškovi, za izračun koristimo maržu izraženu kao postotak prihoda iz prodaje:

* GM je postotak marže

Tačka pokrića troškova može se izraziti:

1. u količini učinaka

2. u visini prihoda

3. u postotku iskorištenosti kapaciteta

3.2.1. TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U KOLIČINI UČINAKA

9

S = FC + VC

S=FC/GM (%)

Tačka pokrića

Tačka pokrića izražena u količini učinaka znači:

ako se u tijeku poslovne godine proda manja količina od tačke pokrića troškova, preduzeće će završiti poslovnu godinu s gubitkom

ako se u toku poslovne godine ostvari upravo količina koja je identična tački pokrića troškova, poduzeće posluje na granici rentabilnosti (nema ni dobitka ni gubitka)

ako se tijekom poslovne godine ostvari veća količina od točke pokrića troškova, preduzeće posluje s dobitkom

3. 2.2.      TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U  % ISKORIŠTENOSTI KAPACITETA

Tačka pokrića troškova izražena u postotku iskorištenosti kapaciteta (Q pt%) dobije se iz odnosa potrebne količine učinaka i kapaciteta:

Tačka pokrića nije stalna veličina. Ona se mijenja svakom promjenom prodajnih i nabavnih cijena, promjenom odnosa između varijabilnih i fiksnih troškova. Dakle, zavisi o svemu što utječe na troškove i prihode preduzeća.

Izračunavaje tačke pokrića troškova u slučajevima kad su promjenljivi troškovi neproporcionalni, otežano je zbog činjenice što se ne zna Qpt, a to se upravo i traži, pa se ne može znati ni koeficijenti reagibilnosti promjenljivih troškova. U takvim slučajevima izračunati Qpt nije tačan i može predstavljati samo orijentacijsku tačku za donošenje potrebnih ocjena. A ako se želi tačniji Qpt ponovo ga treba izračunati s prosječnim promjenljivim troškovima korigovanim s koeficijentom reagibilnosti.

3.2.3.  TAČKA POKRIĆA TROŠKOVA IZRAŽENA U VISINI PRIHODA

10

Q pt%= Q pt / Qmax * 100

Tačka pokrića

Tačka pokrića troškova izražena u količini učinaka (Qpt) može se izračunati samo za svaku vrstu učinka posebno, a za poduzeće samo ako proizvodi jedan učinak. Međutim, ako proizvodi više vrsta učinaka, tačka pokrića troškova može se izračunati samo u visini prihoda.

Tačka pokrića troškova izražena u visini prihoda (Cpt) može se dobiti kada je poznat Qpt jednostavno množenjem tačke pokrića troškova izražene u količini učinaka s prodajnom cijenom učinka. Tačku pokrića troškova izražena u visini prihoda treba shvatiti kao jednu orijentacijsku tačku jer ta tačka nije sasvim tačna.

3.3. DOPRINOS POKRIĆA

„Doprinos pokrića uzima u obzir samo varijabilne troškove i zapravo nam pokazuje koliko smo udaljeni od kritično niske točke u kojoj prihod pokriva samo varijabilne troškove (tačke poslovnog minimuma).“4

Doprinos pokrića je prihod od prodaje umanjen za varijabilne troškove, zove se još i kontribucijska marža.

Formule za izraćunavanje doprinosa pokrića:

a) DPF = faktor doprinosa pokrića – za ukupne prihode i troškove

1. DPF = Prihodi prodaje-VT/Prihodi prodaje 2. DPF = 1 – VT/Prihodi prodaje

b) dpf – po jedinici učinka

1. dpf = prodajna cijena – vt/prodajna cijena 2. dpf = 1 – vt/prodajna cijena

4 Mira Šunjić-Beus, Šefkija Berberović, Božidar Stavrić (2000), “Ekonomika preduzeća, treće dopunjeno i izmijenjeno izdanje”, Sarajevo, Ekonomski fakultet u Sarajevu

11

Cpt= c *  Qpt

DP = Prihodi prodaje x DPF

dp = prodajna cijena x dpf

DP = Prihodi prodaje – VT

Tačka pokrića

4. ZAKLJUČAK

Možemo zaključiti, da analiza pomoću tačke pokrića predstavlja značajnu informacijsku podlogu za procjenu pojedinih alternativa i donošenje odluka u vezi izbora najpovoljnije, ta kao značajna instrument u koncepiranju ciljeva i strategije preduzeća. Analiza tačke pokrića predstavlja značajan instrument strateškog planiranja višeg nivoa, jer svoju najčešću primjenu nalazi kod planiranja i kontrole obima proizvodnje i opsega troškova, te utvrđivanja visine doprinosa pokrića.

„Kao što pokazuje da veća prodajna cijena i rezultat ili dobitak (jedno preduzeće može, primjerice, imati znatno manji prihod a veći dobitak od preduzeća s većim prihodom, zbog različitih troškova proizvoda i troškova kapaciteta čime i doprinosi tačka pokrića), doprinosom pokrića i stopom doprinosa odnosno analizom pomoću tačke pokrića, rješavaju se (u biti, elilimiraju) i drugi, pa i davno uočeni, problemi da se iz proizvodnog programa odnosno asortimana, može „izbaciti“ proizvod ili usluga koji - zbog promjene tržišne situacije – samo prividno postaje nerentabilnim..., a za pravo ostvaruje primjenjen doprinos pokrića i stopu doprinosa pokrića troškova.“5

„Analiza pomoću tačke pokrića se standardno koristi i kod:

1. donošenja odluka – proizvesti ili kupiti?2. donošenja odluka o kvalificiranosti zaposlenika3. donošenja odluka o načinu finansiranja4. donošenja odluka o alternativnim programima u savršavanj radnika (programi

s različitim trajanjem, strukturom i visinom troškova te očekivanim rezultatima)

5. procjene o iskorištenosti nekretnina6. donošenja odluka o uslužnim preduzećima7. donošenja odluka o javnom sektoru.“6

5 Batarelo Željko, Osnovne analize pomoću tačke pokrića s primjerom, Poslovna analiza i upravljanje, travanj/svibanj 2000., Zagreb6 Belak dr. Vinko, „Menadžersko računovodstvo RRIF, Zagreb, 1995.

12

Tačka pokrića

5. LITERATURA

1. Mr. sc. Danijela Martinović, Univerzitet u Sarajevu, Ekonomski fakultet u Sarajevu, doktorska disertacija, Tačka pokrića kao instrument poslovnog odlučivanja, Sarajevo, novembar 2008.

2. Mira Šunjić-Beus, Šefkija Berberović, Božidar Stavrić (2000),

“Ekonomika preduzeća, treće dopunjeno i izmijenjeno izdanje”, Sarajevo,

Ekonomski fakultet u Sarajevu

3. Mira Šunjić-Beus (1998), “Ekonomika preduzeća - praktikum”, II

izradnje, Sarajevo, Svjetlost

4. Bićo Ćar Mirha, Praktikum za vježbe iz ekonomike preduzeća, Ekonomski

fakultet Sarajevo, Sarajevo 2005.

5. Belak dr. Vinko, „Menadžersko računovodstvo RRIF, Zagreb, 1995.

http://www.limun.hr/

http://www.ekonomist.co.yu/

http://wmd.hr/rjecnik-pojmovi-a/web/analiza-toke-pokria/

http://wmd.hr/

6. PRILOZI

- Analiza poslovanja „PEKO“ D.D. Sarajevo, 1-8 2005.

13