๐๐๐ ๒๕๔ ธรรมภาคปฏิ�บั�ติ� ๔ Buddhist Meditation ivบัรรยายโดยพระมหาธานิ�นิทร� อาท�ติวโร

นิ.ธ.เอก, ป.ธ.๘, พธ.บั. (อ�งกฤษ), พธ.ม. (บัาลี$), พธ.ด. (พระพ%ทธ

ศาสนิา)

บัทท$( ๑ จิ�ติติานิ%ป+สสนิาสติ�ป+ฏิฐานิ

ว�ติถุ%ประสงค�๑. บอกหลั�กการปฏิ�บ�ติ�จิ�ติติานุ�ป�สสนุาสติ�ป�ฏิ

ฐานุได้� ๒. บอกวิ�ธี�การปฏิ�บ�ติ�จิ�ติติานุ�ป�สสนุาสติ�ป�ฏิ

ฐานุได้�๓. จิ�าแนุกรายลัะเอ�ยด้ในุจิ�ติติานุ�ป�สสนุาสติ�ป�ฏิ

ฐานุได้� ๔. ปฏิ�บ�ติ�จิ�ติติานุ�ป�สสนุาสติ�ป�ฏิฐานุได้�

ขอบัข/ายเนิ01อหา ความนิ2า

หลี�กการแลีะว�ธ$การปฏิ�บั�ติ�จิ�ติติานิ%ป+สสนิาสติ�ป+ฏิฐานิ

รายลีะเอ$ยดในิจิ�ติติานิ%ป+สสนิาสติ�ป+ฏิฐานิ

การปฏิ�บั�ติ�จิ�ติติานิ%ป+สสนิาสติ�ป+ฏิฐานิ

ความนิ2า พระพ%ทธพจินิ�ท$(เก$(ยวข5อง

ส%ท%ท6ทส2 ส%นิ�ป%ณํ2 ยติ6ถุกามนิ�ปาติ�นิ2.จิ�ติ6ติ2 รก6เขถุ เมธาว$ จิ�ติ6ติ2 ค%ติ6ติ2 ส%ขาวห2.ผู้95ม$ป+ญญาควรร�กษาจิ�ติ ท$(เห;นิได5ยากย�(ง

ลีะเอ$ยดย�(ง ชอบัใฝ่?หาแติ/อารมณํ�ท$(ปรารถุนิา เพราะจิ�ติท$(ค%5มครองแลี5วย/อมนิ2าส%ขมาให5 ท$(มา: ข%.ธ. (บัาลี$) ๒๕/๓๖/๑๑, ข%.ธ.(ไทย) ๒๕/๓๖/๓๖.

ท9รง6คม2 เอกจิร2 อสร$ร2 ค%หาสย2.เย จิ�ติ6ติ2 ส2ยเมส6สนิ6ติ� โมก6ขนิ6ติ� มารพนิ6

ธนิา.คนิเหลี/าใดส2ารวมจิ�ติ ท$(เท$(ยวไปไกลี เท$(ยวไป

ดวงเด$ยว ไม/ม$ร9ปร/าง อาศ�ยอย9/ในิถุ21า คนิเหลี/านิ�1นิจิ�กพ5นิ

จิากเคร0(องผู้9กแห/งมาร ท$(มา : ข%.ธ. (บัาลี$) ๒๕/๓๗/๑๑, ข%.ธ. (ไทย) ๒๕/๓๗/๓๗.

จิ�ติ6เติ สง6ก�ลี�ฏฺDเฐ ท%ค6คติ� ปาฏิ�กง6ขา เม0(อจิ�ติเศร5าหมองแลี5ว ท%คติ�เปEนิอ�นิหว�ง

ได5 จิ�ติ6เติ อสง6ก�ลี�ฏฺDเฐ ส%คติ� ปาฏิ�กง6ขา

เม0(อจิ�ติไม/เศร5าหมอง ส%คติ�เปEนิอ�นิหว�งได5 ท$(มา : ม.ม. (บัาลี$) ๑๒/๗๐/๔๘, ม.ม. (ไทย)

๑๒/๗๐/๖๒.

ท�โส ท�ส2 ย2 ติ2 กย�รา เวร$ วา ปนิ เวร�นิ2. ม�จิ6ฉาปณํ�ห�ติ2 จิ�ติ6ติ2 ปาปGโย นิ2 ติโติ กเร.

จิ�ติท$(ติ�1งไว5ผู้�ดพHงท2าให5ได5ร�บัความเส$ยหาย ย�(งกว/าความเส$ยหายท$(โจิรเห;นิโจิร

หร0อผู้95จิองเวรเห;นิผู้95จิองเวร จิะพHงท2าให5แก/ก�นิ

ที่�$มา : ขุ�.ธี. (บาลั�) ๒๕/๔๒/๑๑, ขุ�.ธี. (ไที่ย) ๒๕/๔๒/๑๘.

หลี�กการแลีะว�ธ$การปฏิ�บั�ติ�จิ�ติติานิ%ป+สสนิาสติ�ป+ฏิฐานิ

๑) หลี�กการ จิ�ติติานิ%ป+สสนิาสติ�ป+ฏิฐานิจิ�ดเปEนิอร�ยส�จิ ๔

ได5ด�งนิ$1 สติ� ก2าหนิดจิ�ติ เปEนิ ท%กขส�จิ

ติ�ณํหาก/อนิๆ ท$(ให5จิ�ติเก�ดขH1นิ เปEนิ สม%ท�ยส�จิ ความไม/เปEนิแห/งส�จิจิะท�1ง ๒ เปEนิ นิ�โรธส�จิ

อร�ยมรรคก2าหนิดร95ท%กข� ลีะสม%ท�ย ม$นิ�พพานิเปEนิส%ข เปEนิ มรรคส�จิ

จิ�ติติานิ%ป+สสนิาสติ�ป+ฏิฐานิเปEนิการปฏิ�บั�ติ�ว�ป+สสนิากรรมฐานิ โดยการก2าหนิดร95อาการท$(ปรากฏิทาง

จิ�ติอย/างหนิH(งในิบัรรดาอาการของจิ�ติท$(ปรากฏิอย9/ จิ�ติ มโนิ หร0อ

ว�ญญาณํ เปEนินิาม

ว�ธ$การปฏิ�บั�ติ�

พระบัาลี$ในิสติ�ป+ฏิฐานิส9ติร พ�จิารณําเห;นิจิ�ติในิจิ�ติอย9/ ม$ความ

เพ$ยร ม$ส�มปช�ญญะ ม$สติ� ก2าจิ�ดอภ�ชฌาแลีะโทมนิ�สในิโลีกได5

นิ�บัลี2าด�บัการพ�จิารณําเห;นิจิ�ติในิจิ�ติ จิะม$ ๑๖ ข�1นิ ด�งนิ$1

การพ�จิารณําจิ�ติ ๑๖ ข�1นิ ๑. จิ�ติม$ราคะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติม$ราคะ

๒. จิ�ติปราศจิากราคะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติปราศสจิากราคะ

๓. จิ�ติม$โทสะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติม$โทสะ ๔. จิ�ติปราศจิากโทสะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติปราศจิาก

โทสะ ๕. จิ�ติม$โมหะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติม$โมหะ

๖. จิ�ติปราศจิากโมหะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติปราศจิากโมหะ ๗. จิ�ติหดห9/ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติหดห9/

๘. จิ�ติฟุ้% Lงซ่/านิ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติฟุ้% Lงซ่/านิ๙. จิ�ติเปEนิมห�คคติะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติเปEนิมห�คคติะ ๑๐. จิ�ติไม/เปEนิมห�คคติะ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติไม/เปEนิมห�คค

ติะ

๑๑. จิ�ติม$จิ�ติอ0(นิย�(งกว/า ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติม$จิ�ติอ0(นิย�(งกว/า ๑๒. จิ�ติไม/ม$จิ�ติอ0(นิย�(งกว/า ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติไม/ม$จิ�ติอ0(นิย�(ง

กว/า ๑๓. จิ�ติเปEนิสมาธ� ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติเปEนิสมาธ�

๑๔. จิ�ติไม/เปEนิสมาธ� ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติไม/เปEนิสมาธ� ๑๕. จิ�ติหลี%ดพ5นิ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติหลี%ดพ5นิ

๑๖. จิ�ติไม/หลี%ดพ5นิ ก;ร95ช�ดว/า จิ�ติไม/หลี%ดพ5นิ

ว�ธ$การก2าหนิดจิ�ติพ�จิารณําจิ�ติท$(ม$ราคะแลีะไม/ม$ราคะ

ราคะ หมายถุHง ความก2าหนิ�ด ความย�นิด$ เก$(ยวก�บัเร0(องเพศ แติ/ในิท$(นิ$1หมายถุHง

ความย�นิด$พอใจิในิส�(งท$(มาปรากฏิทาง ทวารท�1ง ๖ นิ�กปฏิ�บั�ติ�พHงติามร95เท/าท�นิจิ�ติ

โดยก2าหนิดว/า “ ” “ ” “ชอบัหนิอๆๆ โลีภหนิอๆๆ หร0อ ก2า

”หนิ�ดหนิอๆๆ

ให5ก2าหนิดไปจินิกว/า อาการของจิ� ตินิ�1นิๆ สงบัลีง เม0(อจิ�ติสงบัจิาก

“ความก2าหนิ�ดนิ�1นิ ให5ก2าหนิดว/า ร95” หนิอ จิ�ติท$(สงบัจิากราคะ เร$ยกว/า

จิ�ติปราศจิากราคะ

ว�ธ$การก2าหนิดพ�จิารณําจิ�ติท$(ม$โทสะแลีะไม/ม$โทสะ

จิ�ติท$(หง%ดหง�ด ไม/พอใจิ โกรธ อาฆาติ “ ” หร0อปองร5าย ช0(อว/า จิ�ติท$(ม$โทสะ เม0(อร95

“ว/าจิ�ติม$อาการเหลี/านิ$1ให5ก2าหนิดว/า โกรธ ” หนิอๆ ๆ จินิกว/าจิ�ติจิะสงบั เม0(อจิ�ติสงบั

“ ” แลี5วให5ก2าหนิดว/า ร95หนิอๆ ๆ จิ�ติท$(สงบั จิากโทสะ เร$ยกว/า “ ”จิ�ติปราศจิากโทสะ

ว�ธ$การก2าหนิดพ�จิารณําจิ�ติท$(ม$โมหะแลีะไม/ม$โมหะ

จิ�ติท$(ประกอบัด5วยความสงส�ยแลีะจิ�ติท$( “ประกอบัด5วยความฟุ้%Lงซ่/านิ ช0(อว/า จิ�ติท$(ม$

” โมหะ ติ�1งสติ�ติามร95จิ�ติท$(สงส�ยด5วยการ “ ” ก2าหนิดว/า สงส�ยหนิอๆ ๆ หร0อติามร95จิ�ติท$(

“ ฟุ้%Lงซ่/านิด5วยการก2าหนิดว/า ฟุ้% Lงซ่/านิหนิอๆ” “ ” ๆ หร0อ ค�ดหนิอๆ ๆ จินิกว/าจิ�ติสงบั เม0(อ

“ ” จิ�ติสงบัแลี5วให5ก2าหนิดว/า ร95หนิอๆ ๆ จิ�ติท$( สงบัจิากโมหะ เร$ยกว/า “ ”จิ�ติปราศจิากโมหะ

ว�ธ$การก2าหนิดพ�จิารณําจิ�ติหดห9/แลีะจิ�ติฟุ้% Lงซ่/านิ

จิ�ติท$(หดห9/เซ่0(องซ่Hม ช0(อว/า ส�งข�ติติจิ�ติ “ ”ให5ก2าหนิดว/า ง/วงหนิอๆ ๆ หร0อก2าหนิด“ ”

ติามอาการของจิ�ติว/า หดห9/หนิอๆ ๆ“ ”จิ�ติท$(ซ่�ดส/ายฟุ้%Lงซ่/านิ ช0(อว/า ว�กข�ติติจิ�ติ “ ”

ให5ก2าหนิดว/า ฟุ้% Lงหนิอๆ ๆ หร0อ ร95“ ” “หนิอๆ ๆ จินิกว/าจิ�ติจิะปกติ� ”

ว�ธ$การก2าหนิดพ�จิารณํามห�คคติจิ�ติ