4.TEMA

MİLLİ KÜLTÜR

AYNI KAVRAM ALANINA GİREN KELİMELER

• Aynı kavram alanına giren kelimeler ifadesi birbiriyle ilintili ancak bazı yönleriyle birbirinden bağımsız olan kelimeleri anlatır. Örneğin, gemi, tekne, kotra, sandal, yelkenli gibi kelimeler tümü deniz taşıtlarının adı olması yönüyle ortaktır ve aynı kavram alanına girerler.

SIRA SİZDE

• Aşağıdaki boşlukları aynı kavram alanına giren kelimelerle doldurunuz.

YAZMA EYLEMİ İÇİN KULLANILAN ARAÇLAR

OTURMA EYLEMİ İÇİN KULLANILAN ARAÇLAR

SIVI BESİNLERİ İÇMEK İÇİN KULLANILAN ARAÇLAR

HATIRLAYALIMDüz Yazı (Nesir) TürleriDuygu ve düşüncelerin, uyak ve ahenk olmadan cümlelerle anlatıldığı yazılardır. Olay, düşünce (fikir) ve bildirme yazıları olmak üzere üçe ayrılır.

Olay YazılarıBir olayın, yer ve zaman belirtilerek, kahramanların çevresinde kurgulanmasına olay yazıları denir. Olay yazılarında genellikle öyküleyici  anlatım tekniğini kullanılır. Özellikle romanlarda betimleyici anlatıma da sık sık başvurulur.

Destan•Bir ulusun kahramanlıklarını, savaşlarını, büyük toplumsal olaylarını anlatan ve genellikle şiir (nazım) biçiminde oluşturulan eserlere destan denir.

» Yazı türleri içinde en uzun olanıdır.» Efsaneden sonra bilinen en eski türdür.» Sözlü edebiyat ürünüdür; ancak sonradan yazıya geçirilen destanlar da vardır.» Olağanüstü olaylar ve kahramanlar vardır.» Destan kahramanları yarı tanrısal nitelikler taşıyan han, hakan ve kağan gibi kişilerdir.•Destanlar doğal ve yapay(suni) olmak üzere ikiye ayrılır:

a. Doğal Destanlar•Halk ozanlarının büyük toplumsal olayları anlattıkları destanlardır. Doğal destanların yazarı belli değildir, yani anonimdir.b. Yapay (Suni) Destanlar•Yazarı belli olan, daha yakın zamanda yazılan ve olağanüstü durumlara daha az yer veren destan türüdür.

PEKİŞTİRELİM• Bir Türk destanını araştırınız. Edindiğiniz bilgileri yazınız.

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Düşünce (Fikir) YazılarıBir toplumu; sosyal, siyasal, bilimsel vb. konularda düşündürmek amacıyla fikri temelleri olan, bir kısmı kişisel düşünceler olurken bir kısmı ispatlanmış gerçeklere dayanarak yazılan yazılara düşünce yazıları denir.

Düşünce yazılarında açıklayıcı ve tartışmacı anlatım teknikleri çokça kullanılır. Fikri alt yapısı olan türler olması sebebiyle de düşünceyi geliştirme yollarından sayısal verilerden yararlanma, tanık gösterme, örneklendirme ve karşılaştırmalara sık sık başvurulur.

Biyografi (Yaşam Öyküsü)Tanınmış, eserler yazmış, ün bırakmış kişileri tanıtmak amacıyla yazılan yazılara biyografi denir.»Önemli şahısların hayatı başkası tarafından anlatılır.» Anlatılan kişinin hayatı tarih sırasına göre ele alınır.» Kurgusal değildir, gerçekçidir.» Üçüncü kişinin ağzıyla anlatılır.

PEKİŞTİRELİMSiz de merak ettiğiniz birinin yaşamını araştırarak aşağıdaki boşluğa biyografi yazınız.……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Anlatım Biçimleri(Yöntemleri) Bir düşünceyi, bir duyguyu, bir tasarıyı, bir olayı sözle ya da yazıyla ifade etmeye anlatım denir.Birbirinden farklı konuları, olayları, gözlem ve izlenimleri anlatırken kullanılan yöntemlere ise anlatım biçimi denir.

• Açıklayıcı Anlatım :

Bu anlatım biçiminde temel amaç, okura herhangi bir konu üzerinde bilgi verme, iyice anlaşılmayan ya da yanlış anlaşılan bir sözü, bir düşünceyi açıklığa kavuşturmaktır. Bu anlatım biçiminde temel amaç bilgi vermek olduğu için belirtilen yargı tartışılmaz; konuyla ilgili karşıt görüşlere yer verilmez. Anlatım oldukça ciddi, kuru ve öğreticidir.

• Açıklamanın yapılabilmesi, bir bilginin tam ve eksiksiz olarak verilmesi için tanımlamalardan, örneklemelerden, karşılaştırmalardan ve sayısal verilerden yararlanılır.

• Fıkra, makale, deneme, gezi, eleştiri, röportaj gibi yazı türlerinde açıklayıcı anlatım biçimi fazla görülür.

Örnek :

Çağdaş eğitim, bireyi bilgi ile donatmaktan çok, ona kendi kendine bilgi edinme yollarını öğretmeyi amaçlar. Bireyde, sağlıklı düşünme, doğru anlama, toplum içinde türlü durumlara olumlu uyum sağlayabilme yeteneklerinin geliştirilmesini ister. Sağlıklı düşünme, öncelikle dilin işleyiş düzeninin kavranmasına bağlıdır. Bu sebeple kişinin eğitimi ile ana dili arasında doğrudan bir bağlantı vardır.

•Tartışmacı Anlatım Bu anlatım biçiminde birbirine

karşıt düşünceleri, bir konuyla ilgili kanıları değiştirmek, çürütmek ya da onların yerine yenisini koymak amaçlanır.

• Tartışmacı anlatımda yazar, inandırıcılığı sağlayabilmek için ciddi ve ağırbaşlı bir anlatım yerine sohbete varan rahat bir anlatım kullanır. Yazarın sık sık sorular sorup bunlara yanıtlar vermesi, bu anlatımın ayırt edici bir başka özelliğidir.

• Tartışmacı anlatım, bilimsel inceleme ve araştırmaya dayalı yapıtlar başta olmak üzere eleştiri, fıkra, deneme, makale, röportaj gibi yazı türlerinde de sık sık rastlanan bir anlatım biçimidir.

Örnek :

Yine bir eski özlemdir, gidiyor. Yeniye kötü kötü bakıyorlar, mana yokmuş, güzel değilmiş, düşünmekten, çalışmaktan kaçınan kimselerin ne yaptıklarını bilmeden ortaya attıkları şeylermiş. Geçmişin büyük eserlerini inceleyip de onlardan örnek almalıymışız. Oysa ki asıl, yeni zordur; yeninin manasını anlamak, güzelliğini duymak zordur. Bunun için alışkanlıklarımızı aşmak, dikkatimizi işletmek gerekir.

• Betimleyici Anlatım : Varlıkların kendilerine özgü ayırıcı

niteliklerini, bu niteliklerin duyu organlarımız üzerindeki etki ve izlenimlerini görünür kılmaya, onları sözcükler aracılığıyla resimlendirmeye betimleme denir.

• Bir anlatımın betimlemelere dayandırılması ve betimlemenin amaç olarak kullanılması ile oluşturulan anlatım biçimine betimleyici anlatım denir.

• Betimlemede, görme, işitme, tatma, dokunma ve koklama duyularına yönelik bir anlatım vardır. Herhangi bir varlığın, nesnenin, olayın veya çevrenin, duyu organlarımız üzerinde bıraktığı izlenimler belirli bir plana göre okura aktarılır.

Örnek:Marmaris’in eşsiz güzelliğiyle meşgul kafam bu aralar. Yemyeşil doğanın insana verdiği doyumsuz huzuru, denizin buram buram yosun kokan halini, gündüz çarşı pazar koşuşturmasını, akşam balık keyfi yapılan samimi aile sofralarını hayal ediyorum. Ömrümün geri kalanını bu dünya üstündeki cennette geçirmek tek dileğim.

• Öyküleyici Anlatım Öyküleyici anlatımda amaç, okuyucuyu olay

içinde yaşatmaktır. Bir zaman dilimi içinde kahraman ya da kahramanların başından geçen olaylar anlatılır. Anlatılanlar zihinde tasarlanabilmesi yönüyle betimleme ile karışır. Ancak öykülemenin betimlemeden en belirgin farkı; izlenimin değil, birbirine bağlı olayların anlatılması ve hareketliliğine dayanmasıdır

Örnek : Bir zamanlar bakırcılar, bakırı ateşe tutarlar,çekiçle döverek tencere, tava, güğüm yaparlardı. Kentler, ahşap tezgahlarda elle dokunur, mekikleri göz nuruyla sarılırdı.Taş, elle yontulurdu. Kireç taşı, odun ateşi ve insan emeğiyle yakılıp kireç yapılırdı; tuğlanın çamuru ayakla çiğnenirdi.

Paragrafın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A )ÖyküleyiciB )BetimleyiciC )TartışmacıD )Açıklayıcı

Bu paragrafta bir dönemde gerçekleştirilen her işin bir insan emeğinin ürünü olduğu anlatılmak istenmiştir. Yazar bu düşüncesini verebilmek için bir zaman dilimi içinde gerçekleşen olayları anlatmıştır. Bu sebeple bu paragrafın anlatım biçimi öykülemedir. Yani cevap A şıkkıdır.

DİKKAT!

Öyküleme ile betimleme arasındaki fark şudur: Öykülemede olaylar, kişi veya kişilerin başından belli bir yerde ve belli bir zamanda geçer.Betimlemede ise zaman akış içinde değildir ve kişi veya kişilerin başından geçen herhangi bir olay söz konusu değildir.

*Betimlemede belli bir zamanda durur nitelikteki eylem veya varlıklar tanıtılır.

*Öykülemede ise zaman akış halindedir ve olaylar bu akış içinde verilir. Buna fotoğraf ve film örneğini verebiliriz: Fotoğrafta zaman, olay ve varlıklar donmuş durumdadır. İşte betimleme bu donmuş durumun sözcüklere dökülmüş şeklidir. Oysa filmde zaman, olay ve varlıklar hareket halindedir, işte öyküleme de belli bir zaman aralığında geçen olayları anlatan film gibidir

Örnek: “Derse geç kalmıştım. Hemen bir taksi tuttum. Taksici beni derse yetiştirmek için biraz hızlı sürdü. Önümüzde giden araç ani fren yapınca ona arkadan çarptık. Bereket, taksici hemen frene basmıştı da çarpışma hafif oldu. Tabiî ben de derse yetişemedim.”

Görüldüğü gibi bu parçada kişi, okula giderken başına gelenleri anlatmış. Bu anlatımda dikkat ederseniz, bir olay zaman içinde anlatılmış. Derse geç kalıyor, taksi tutuyor, bindiği taksi başka bir araca çarpıyor. Demek ki bu parçanın anlatımında öyküleyici anlatımdan yararlanılmıştır.

PEKİŞTİRELİM

ÖRNEK: Günün bitiminde rüzgâr, uzak tepelerden bir kap lan kükrer gibi birdenbire koptu. Işığı çoktan sönmüş, yağmurdan ağırlaşmış bulutları bu rüzgârlar gökyüzünün sıcağını yıkayıp götürdü. Yağmurdan sonra ortalığı basan sisler sonunda açılınca sakin kurşuni ufuklardan serin bir şafak söktü.

     Paragrafta hangi anlatım biçimi görülmektedir?………………………………………………………………………………….

ÖRNEK: Mustafa’nın sabahçı kahvesinde ölü bir ışık hayal meyal seçiliyordu. Yürüdü.kapıyı aralayarak girdi. Sağda solda uyuyanlar vardı. Zayıf, soluk çehreli, ekseriye sakalları uzamış, nereden geldikleri meç hul asker ceketli insanlar… İlerledi, uyanık kimse yoktu. Bir kesik horultu, insan nefesine karışan tü tün, ayak kokusu… Döndü, çıkarken ayağı bir şeye takıldı, sendeledi. Baktı, yerde eski püskü bir boya cı sandığı duruyordu. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangile rine başvurulmuştur?………………………………………………………………………………..

NOT: Öyküleme ve betimleme paragraflarında amaç, okuyucunun zihninde bir şeyler canlandırmak olduğundan bu iki paragraf türünü birbiriyle karıştırmamak için Zihinde Canlandırılan OLAY FOTOĞRAF Öyküleme Betimleme olduğu unutulmamalıdır.

FİİL KİPLERİNDE ANLAM KAYMASI

Cümle içinde bir fiil kipinin kendi anlamı dışında başka bir fiil kipinin yerine kullanılmasına “anlam (zaman) kayması” denir.

Örnek: Yarın ailecek İstanbul’a geliyoruz.

(Bu cümlede gelecek zamanda yapılacak bir eylem, şimdiki zamanda yapılıyormuş gibi söylenmiştir.) (geliyoruz değil, geleceğiz olmalıydı.)

SIRA SİZDEÖrnek:

Hiçbir şey söylemeden işlerini bitireceksin.

Yüklemde verilen kip:

Cümlede kastedilen kip:

Örnek:

Temizlik çoktan bitmiş olacak.

Yüklemde verilen kip:

Cümlede kastedilen kip:

Örnek:

Gelecek yıl Kanada’da araştırma yapıyoruz.

Yüklemde verilen kip:

Cümlede kastedilen kip:

İki Nokta (: )

1.Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur:

Hayatımda iki kişi beni çok etkilemiştir: Atatürk ve babam.

2. Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:

Kendimi tanıtayım: Seçil Öğretmen.

UYARI!Bu işaretten sonra örnek sıralanacaksa küçük, açıklama yapılacaksa büyük harf kullanılır.

Hayatta iki şeyin önemine inanırım: sağlık, huzur.Sana söyleyecek tek sözüm var: Beni bir daha arama.

3. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişinin adından sonra konur:

Bilge Kağan: Türklerim, işitin!

4. Edebî eserlerde konuşma bölümünden önceki ifadenin sonuna konur:

– Buğdayla arpadan başka ne biter bu topraklarda?Ziraatçı sayar:– Yulaf, pancar, tütün...

5. Genel Ağ adreslerinde kullanılır:

http://tdk.org.tr

6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır:

56:8=7100:2=50 vb.

Üç Nokta ( ... )

1. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin sonuna konur:

Şimdi İstanbul’da olmak vardı ki…

2. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebepten dolayı açık yazılmak is tenmeyen kelime ve bölümlerin yerine konur:

Kılavuzu karga olanın burnu b...tan çıkmaz.

3. Alıntılarda başta, ortada ve sonda alınmayan kelime veya bölümle rin yerine konur:

... derken beni aradığını duymuştum.

UYARI!Üç nokta yerine iki veya daha çok nokta kullanılmaz.

SIRA SİZDE

              Örnek:Kitabı kapadı. Sokağa çıktı. Bahar geliyordu. Güneşli fırtınalar, renk renk çiçekler...ve başka insanlarla birlikte .                 Bu parçada üç noktanın (...) kullanılış gerekçesi aşağıdakilerden hangisidir? A)       Cümlenin bittiğine dikkati çekmeB)       Benzer örneklerin sürdürülebileceğini göstermeC)       Söylenmek istenmeyen sözcükler olduğunu belirtmeD)       Sözün bir yerde kesildiğini anlatma

 

Örnek:Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iki nokta ( : ) yerinde kullanılmamıştır?A)     Onun tek bir dostu vardı: AhmetB)    Anladım ki: Burada istenmiyorumC)       Öğretmen bize: «Size verdiğim ödevleri yarın istiyorum.» dediD)   Sonunda şunu hissettim: Ben yalnız daha mutluyum.                    

TARAMA TESTİ1)Aşağıda belirtilen yerlerden hangisinde üç nokta (...)kullanılmaz?

A)       Aktarma cümlelerin başında ve sonundaB)       Tamamlanmamış cümlelerin sonundaC)       Açıklama isteyen kelime ya da bölümlerin yerineD)       Alıntılarda, alınmayan kelime ve bölümlerin yerine 

2)Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde iki nokta (:) işaretinin kullanımıyla ilgili yanlış bir bilgi vardır?A)       Kendisinden sonra örnek verilecek cümlenin sonuna konur.B)       Kendisinden sonra açıklama yapılacak cümlenin sonuna konur.C)       Virgülle ayrılmış örnekleri farklı örneklerden ayırmak için konur.D)       Sesbiliminde uzun ünlüyü göstermek için kullanılır.                                                                              

3)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışlığı yoktur? A)       Öğretmen sana:yarın da gelecek misin ,diye niçin sordu?B)       Öğretmen sana: «yarın da gelecek misin ? »diye niçin sordu.C)       Öğretmen sana: «Yarın da gelecek misin ? »diye niçin sordu?D)       Öğretmen sana: «Yarın da gelecek misin» diye niçin sordu?

4)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışlığı yoktur?

A) Ali Bey; “Niçin gerçekleri söylemiyor, herkesi bu kadar çok üzüyorsun?” diye kızdı.

B) Ali Bey: “Niçin gerçekleri söylemiyor, herkesi bu kadar çok üzüyorsun?” diye kızdı.

C) Ali Bey: “Niçin gerçekleri söylemiyor, herkesi bu kadar çok üzüyorsun.” diye kızdı. D) Ali Bey: “Niçin gerçekleri söylemiyor, herkesi bu kadar çok üzüyorsun” diye kızdı.

5)Genç kalmanın, mutlu olmanın ve başarıya ulaşmanın üç sırrı vardır ( ) Her gün gülmek ( ) yaşama katacak mizah bulmak ve bir de rüyalarınız ( ) İnsanın bir rüyası muhakkak olmalı. Rüyalarınızı kaybettiniz mi ölürsünüz ( )Yukarıdaki parçanın noktalama işaretleri nasıl olmalıdır?A) (.) (;) (.) (.)                      B) (.) (,) (…) (?)C) (:) (,) (.) (.)                      D) (:) (,) (…) (?)

6)Düzenlemiş olduğunuz: “Sigarasız Günler” adlı kompozisyon yarışmasının süresinin 30 Aralık 2008’e kadar uzatılmasını, katılım şartlarının esnekleştirilmesini talep ediyorum.Yukarıdaki dilekçede hangi noktalama işareti gereksiz kullanılmıştır?A) Tırnak işareti (”  “)                 B) Virgül (,)C) Kesme işareti (‘)                    D) İki nokta (:)

7) Boğaziçi Köprüsü Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 50. yılında 30 Ekim 1973′te açıldı. Köprü faaliyete geçtiğinde dünyanın dördüncü, Avrupa’nın da en uzun asma köprüsüydü. Sadece iki kıtayı birleştirmekle kalmıyor, yoksul bir ülkenin dünyanın en önemli inşaat projelerinden birisini gerçekleştirme hayalini simgeliyordu. Boğaziçi’ni bir köprüyle geçmek antik zamanlardan miras kalan bir düştü.

Parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir?A) Öyküleme            B) Tartışma            C) Açıklama             D) Betimleme

8)Bazı yazarlar, yazılarında okura kendi görüşlerini benimsetmeye çalışır. Oysa gerçek sanatçı böyle bir yola başvurmaz. Okura görüşlerini sunar. Okur, bu görüşleri beğenirse kabul eder, beğenmezse reddeder. Tıpkı Sait Faik’in yaptığı gibi.Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin hangisinden yararlanılmıştır?A) Öyküleme – AçıklamaB) Açıklama – ÖrneklemeC) Tartışma – ÖrneklemeD) Açıklama – Tanık gösterme

9)En küçük bir ses gelmedi kıyıdan. Kendi sesimin yankısını bile boşuna bekledim. Bir yandan da bu ölü sallantı, midemi bulandırmaya başlamıştı. Kayığı ne açığa ne de büsbütün kıyıya sürebiliyordum. Sonunda baş tarafa geçip bütün gücümü bacaklarımda toplayarak, kıyıya atladım.Bu parça için aşağıdakilerden hangisi söylenemez?A) Olaylar oluş sırasına göre aktarılmıştır.B) Öyküleyici anlatım kullanılmıştır.C) Olaylar ilk ağızdan anlatılmaktadır.D) Betimleme yapılmamıştır.

10)Akşam üzeri otele geri döndüm. Resepsiyondaki görevli öğlen arandığımı söyledi. Eşim telefon etmiş. Hemen telefona koştum. Bana mutlu haberi neşe içinde verdi.Yukarıdaki parçada hangi anlatım biçiminden yararlanılmıştır?A) Öyküleme       B) Tartışma          C) Açıklama        D) Betimleme

11)Bu, “Ben senin alıştığın türden, senin elinden tutup her şeyi sana açıklaya açıklaya anlatan bir roman değilim.” diyen bir eser.Yukarıdaki cümlede sözü edilen romanın anlatım özelliği aşağıdakilerden hangisidir?A) Duruluk             B) Akıcılık            C) Kapalılık                 D) Yalınlık

12)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam kayması vardır? A)Ben büyüyünce doktor olacağım. B)Bize söz verdi, yarın gelecek. C)Çalışanlar akşamları erken yatar. D)Kardeşlerimle yarın maça gidiyoruz?

13)Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kip kayması vardır?A)Dün akşam tatilden döndü.B)Buraya iki haftadır uğramadı.C)Her zaman burnunun dikine gidiyor.D)Geleceğini daha yeni öğrenmiş.

14)• Milletin benliğinde iz bırakan olaylar ele alınır. • Çoğu kez düz yazı şeklinde olur. • Olay, önce ağızdan ağıza aktarılır, daha sonra yazıya geçirilir.Yukarıda özellikleri verilen yazı türü hangisidir?A) Destan                                       B) Haber yazısıC) Efsane                                       D) Roman

15)Türk güreşinin en büyük şampiyonlarından Yaşar Doğu, 8 Ocak 1961′de kalp krizi sonucu Ankara’da vefat etmiştir. 1915 yılında Samsun’un Kavak ilçesine bağlı Karlı köyünde doğan Yaşar Doğu, güreşe on altı yaşında başlayıp 1940′ta Balkan; 1946, 1947, 1949’da Avrupa; 1948′de olimpiyat ve 1951′de de dünya şampiyonluklarını kazanmıştı. Yaptığı kırk yedi millî maçın otuz üçünü tuşla olmak üzere kırk altısını kazandı. Sadece, 1939′da sayı ile bir yenilgisi vardır.Yukarıdaki parça aşağıdaki edebî türlerden hangisine aittir?A) Hatıra                                B) BiyografiC) Otobiyografi                      D) Günlük