Upload
gudmundur-thorisson
View
100
Download
3
Embed Size (px)
DESCRIPTION
Erindi á málþingi um opinn aðgang í Háskólanum í Reykjavík 25. október 2013. http://opinnadgangur.is/vidburdir/oa-island-malthing-2013/
Citation preview
OA vika 2012OA vika2013
open
acce
ssw
eek.
org
Málþing um opinn aðgang 25. október 2013
Staðan á Íslandi
Þetta efni er birt með Creative Commons Attribution leyfinu (CC BY: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/). Það þýðir að leyfilegt er að afrita efnið, fjölfalda, dreifa og aðlaga að vild, svo fremi sem vitnað er í á viðeigandi hátt og höfundar & uppruna er getið.
Guðmundur Á. Þórisson <[email protected]>Reiknistofnun Háskóla Íslands og ORCID - Open Researcher & Contributor ID Initiative@gthorisson | http://gthorisson.name | http://orcid.org/0000-0001-5635-1860
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Yfirlit
• Hvað er opinn aðgangur?
• Staðan á Íslandi vs. alþjóðlega
• Ljón í veginum - hvar eru stærstu hindranirnar?
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Smá sjálf-intróAkademískur höfundur, líffræðingur/lífupplýsingafræðingur, óvirkur fræðimaður, tæknihaus með skoðanir á fræðiútgáfu
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
OA Ísland - áhugahópur um opinn aðgang
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Frá Peter Suber, erindi á ráðstefnu um OA, Landsbókasafni 13. apríl 2010
What’s the difference
between rock songs and
research articles?
Scholarly journals don’t pay authors for
their journal articles.
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Útgáfa fræðiefnis sem sértilfelli
• Greinar í fræðiritum eru hugverk, skrifuð af höfundum ekki fyrir peninga, sem hluti af þeirra vinnu sem fræðimenn– Peter Suber: “works which authors give to the world”
• Þetta er í grundvallaratriðum frábrugðið skáldrita-höfundum, fréttamönnum, tónlistarmönnum og öðrum sem treysta á sölu hugverka sinna til að fá tekjur
• Annars konar fræðiefni einnig gefið út (bækur, ráðstefnurit o.fl.) - ritrýndar tímaritsgreinar eru megin birtingarform fræðasamskipta í flestum sviðum vísindanna– Gjaldmiðll eða “academic currency” í fræðigeiranum - Publish or Perish kúltur
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Fræðiefni í opnum aðgangi er ...
• .. rafrænt• .. á Netinu• .. án endurgjalds• ..með sem minnstar takmarkanir á notkun
• Bylting í upplýsingatækni og samskiptum síðustu 15-20 ár– Mögulegt að dreifa fræðiefni á ódýrari og
hraðar hátt en nokkurn tíma áður– Hreinn kostnaður við að birta og dreifa
vísindagreinum er nær enginn
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Credit: adapted from http://mostlyphysics.wordpress.com/2013/02/25/new-models-for-academic-publishing/
OA gegnum fræðirit
Hvernig? grænt vs. gull
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Credit: adapted from http://mostlyphysics.wordpress.com/2013/02/25/new-models-for-academic-publishing/
OA gegnum fræðirit
OA gegnum varðveislusöfn
Hvernig? grænt vs. gull
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ávinningur fyrir höfunda
Aukinn sýnileiki og áhrif – Vísindaframlög í opnum aðgangi eru aðgengileg breiðari lesendahópi, eru lesin af fleirum og það er oftar vitnað í þau. Þetta leiðir af sér aukinn áhrif eða “slagkraft” framlagsins (e.impact) fyrir höfunda og rannsóknarstofnanir sem þeir vinna fyrir, og sjóðir sem fjárfesta í rannsóknunum fá meira fyrir peningana.
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Aukinn sýnileiki og áhrif – Vísindaframlög í opnum aðgangi eru aðgengileg breiðari lesendahópi, eru lesin af fleirum og það er oftar vitnað í þau. Þetta leiðir af sér aukinn áhrif eða “slagkraft” framlagsins (e.impact) fyrir höfunda og rannsóknarstofnanir sem þeir vinna fyrir, og sjóðir sem fjárfesta í rannsóknunum fá meira fyrir peningana.
Ávinningur fyrir höfunda
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ávinningur fyrir lesendur
• Frjáls aðgengi að upplýsingum og þekkingu – Óhindrað aðgengi eflir og hraðar á rannsóknar- og uppgötvunarferlinu fyrir alla þáttakendur í vísinda- og fræðastarfsemi, ekki bara fyrir þá sem hafa efni á að kaupa áskrift að lokuðum fræðiritum. Til dæmis hafa vísindamenn í þróunarlöndunum aðeins aðgang að litlum hluta alls útgefins fræðiefnis, samanborið við kollega sína í vestrænum ríkjum.
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ávinningur fyrir lesendur
• Frjáls aðgengi að upplýsingum og þekkingu – Óhindrað aðgengi eflir og hraðar á rannsóknar- og uppgötvunarferlinu fyrir alla þáttakendur í vísinda- og fræðastarfsemi, ekki bara fyrir þá sem hafa efni á að kaupa áskrift að lokuðum fræðiritum. Til dæmis hafa vísindamenn í þróunarlöndunum aðeins aðgang að litlum hluta alls útgefins fræðiefnis, samanborið við kollega sína í vestrænum ríkjum.
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Réttlætismál
• Aðgengi almennings – Meirihluti rannsóknastarfsemi er fjármagnaður gegnum rannsóknarsjóði á vegum hins opinbera (t.d. Rannís á Íslandi). Almennir skattborgarar hafa skýlausan rétt á að nálgast niðurstöður rannsókna sem þeir hafa sjálfir borgað fyrir.
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Réttlætismál
• Aðgengi almennings – Meirihluti rannsóknastarfsemi er fjármagnaður gegnum rannsóknarsjóði á vegum hins opinbera (t.d. Rannís á Íslandi). Almennir skattborgarar hafa skýlausan rétt á að nálgast niðurstöður rannsókna sem þeir hafa sjálfir borgað fyrir.
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Útgáfa tímarita í opnum aðgangi
• Heildarfjöldi fræðirita ~25þús• Nærri 10þús rit skráð í DOAJ
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
• ~1.66M greinar gefnar út samtals árið 2011, þar af~17% OA• Laakso og Björk:
– “Approximately 17% of the 1.66 million articles published during 2011 [indexed in] Scopus are available OA through publishers”
– “most articles immediately (12%).. some within 12 months of publication (5%)”– “It no longer seems to be a question whether OA is a viable alternative to the
traditional subscription model for scholarly journal publishing; the question is rather when OA publishing will become the mainstream model”
Útgáfa tímarita í opnum aðgangi
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Fjármögnun gull OA útgáfu
• Flest opin rit taka engin birtingargjöld - fjármögnuð á annan hátt
• Hin taka frá $20 til $3800 per grein. Meðaltal ~$900– Solomon, D. J. & Björk, B.-C. A study of open access journals using article
processing charges. J. Am. Soc. Inf. Sci. Technol. 63, 1485–1495 (2012).
• “Hybrid” OA - áskriftarrit bjóða upp á að opna stakar greinar– yfirleitt mjög hátt gjald, algengt $3000/grein– “double-dipping” - útgefandi fær áskriftartekjur OG tekur af þessum gjöldum– löglegt athæfi en siðlaust– ruglar höfunda: margir halda að allt OA sé hybrid OA
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Varðveislusöfn - grænt OA
• 25-30% af efni til viðbótar aðgengilegt gegnum varðveislusöfn eða vefsíður (leit í Google)
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Allt að þriðjungur alls efnis í OA
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Fræðigreinar frá Íslandi
• ~1,500 greinar eftir íslenska höfunda árið 2011
• Mjög fáar þeirra í opnum ritum
• Utan heilbrigðisvísinda erunær engar þeirra í varð-veislusöfnum á Íslandi
Mynd frá Rannís
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
• Samtals 51 tímarit fræðilegs eðlis– ~1/3 birt rafrænt og opin strax við birtingu (open access)– ~1/3 birt rafrænt <=2 árum eftir birtingu á pappír (delayed access)– ~1/3 lengri birtingartöf en 2 ár eða bara til á prenti
Fræðiútgáfa á Íslandi - könnun
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
• Opinn aðgangur útbreiddari en búist var við• 3/4 tímaritanna birta bara eða aðallega á íslensku -
móðurmálið spilar mikilvæga rullu í fræðiútgáfu• Mjög lítill hluti ritanna virk á OA vettvangi
– 6x skráð í DOAJ– 2x meðlimir í OASPA - Open Access Scholarly Publishers Association
• Mörg ritanna huga ekki að langtíma varðveislu• Nokkur rit einungis gefin á prenti
Fræðiútgáfa á Íslandi - könnun
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Stefnur og reglur - OA í Evrópu• ~20% af styrkjum í FP7 rammaáætlun ESB komu með “best
effort” samningsákvæðum um opinn aðgang• 100% af styrkjum í HORIZON 2020 koma með bindandi
ákvæðum um birtingu í opnum aðgangi
• Fjölmargir íslenskirvísindamenn eru þátt-takendur í FP7-verkefnumog því með OA kvaðir
• Þáttaka Bókasafns LSH íOpenAIRE+ frá 2012
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Pólitísk stefnumörkun
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Pólitísk stefnumörkun
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Viljayfirlýsingar
• Landsbókasafn skrifar undir Berlínaryfirlýsinguna 2012
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Breytingar á landslögum
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Stefna Rannís - ákvæði í reglum til styrkþega
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Stefnur háskóla og annarra stofnana
• Mikill vöxtur í grænum OA reglum hjá stofnunum /undirstofnunum og rannsóknarsjóðum síðustu ár
Frá http://roarmap.eprints.org
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Stefnur háskóla og annarra stofnana
• Bifröst tekur •
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Stefnur háskóla og annarra stofnana
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Af hverju þarf annars reglur og stefnur?
• Uppástungur, vinsamleg tilmæli og svipað hafa ekki virkað– Stefna NIH náði ekki fótfestu fyrr en þeir komu með ákvæði (+viðurlög síðar)– “Hörðustu” OA stefnur eru tendar við rannsóknarmat f. akademíska starfsmenn
• Þetta eru heldur ekki reglur “að ofan” heldur vinnulag sem starfsfólk sammælist um og “codify”-ar í formi regla– “við ætlum að vinna hlutina svona hér”– Langflestar stefnur stofnana erlendis hafa verið fyrst ræddar og svo samþykktar
nær einróma af akademískum starfsmönnum– Hvernig útfært: eftirlit og eftirfylgni mikilvægt, fylgst með hvað starfsmenn
stofnunar birta og hvar, viðurlög ef starfsreglum er ekki fylgt
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is Mynd frá http://conservationcubclub.com
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Ísland vantar upplýsingakerfi fyrir rannsóknir
• Halda utan um lykilupplýsingar eins og ..– hvaða rannsóknarverkefni unnin af akademískum starfsmönnum í landinu– hvaða styrkir (frá Rannís eða öðrum) fara í að fjármagna verkefnin– hvaða fræðimenn eru að fá styrkina og framkvæma verkefnin, og– hvaða greinar, gagnasöfn og aðrar “afurðir” verða til við þessa starfsemi
• Líka aðstoða höfunda við aðhalda utan um birtingar + komaverkum sínum í varðveislusafn
• CRIS - Current Research Information System
– Háskólar erlendis með ýmist keyptar CRIS lausnir eða hafa “heimaræktað”
– CRIS ráðstefnur í Evrópu og víðar, hug-búnaðariðnaður, rannsóknarverkefni o.fl.
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Dæmi um commercial CRIS tól: Pure
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Mannleg vandamál ekki leyst með tækni
• Tæknilausnir hjálpa lítið ef ekki er skýr vilji, skilningur og stefna um að nýta þær– Á við um CRIS upplýsingakerfi, varðveislusöfn o.fl.
http://humorpig.com
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Vantar stoðþjónustu + fræðslu
• Þarf að fræða, styðja við og aðstoða starfandi fræðimenn • Þarf að fræða nemendur í rannsóknarnámi• Þarf að samhæfa aðgerðir aðila í rannsóknum á landinu
– Útbúa fræðsluefni– Veita stoðþjónustu (national helpdesk)
• Á sérstaklega við um grænu leiðina og varðveislusöfn– Hirslan þjónar heilbrigðisvísindum - getur hún / á hún að anna öllu landinu?– Skemman orðin mjög sérhæfð og hugbúnaður komin í “tæknilegan botnlanga”
• Hver/hverjir eiga að sjá um þetta?• Hvernig á að borga fyrir þetta?
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
• Innviðir• Markáætlun um rafræna innviði og alþjóðlegt samstarf•
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Stofnanatregða
• Stærsta mennta- og rannsóknarstofnun landsins ætti að vera í forystuhlutverki - en er það ekki
• Mikill seinagangur og leynimakk í kringum stefnumótun Háskóla Íslands http://opinnadgangur.is/2013/05/17/oa-stefna-haskola-islands-sagan-rakin/
• Þetta er ekki leiðin til að násátt um svo mikilvægt mál
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
http://funny-pictures-blog.com
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Matskerfi og hvatar
• Matskerfi opinberu háskólanna býr til sterka hvata til að birta greinar í high-impact ritum, sem flest eru lokuð áskriftarrit
• Öllu skiptir að efni birtist á ákveðnum stöðum• Litlu skiptir hvort efnið sé aðgengilegt eða gæði einstakra
verka
• Hvernig breytum við þessu?
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Umræða á villigötum
• Dæmi: umræður á hi-starf póstlista sl. vor, gagnrýni á útfærslu í stefnudrögum HÍ:– “stenst ekki íslensk lög því verið er að þvinga höfunda til að láta eign sína af hendi”– Svar: ókei, kannske það. En hvernig mætti útfæra stefnuna á annan hátt?
• Dæmi: gagnrýni á reglur Rannís– “verð að birta í OA riti - skerðing á
akademískt frelsi mín til að birta þar semég vil”
– “það er rándýrt að setja greinar í OA, viðþurfum miklu meira fjármagn”
– Svar: nei, það er hægt að birta íáskriftarriti og setja svo postprint í varðveislusafn - grænt OA
http://jeffreyhill.typepad.com
open
acce
ssw
eek.
org
OA vika2013
Málþing um opinn aðgang 2013, Háskólanum í Reykjavík | opinnadgangur.is
Tölum saman og finnum lausnir
http://www.thegeminigeek.com/how-did-the-practice-of-shaking-hands-begin/
OA vika 2012OA vika2013
open
acce
ssw
eek.
org
Mynd frá http://open-access.org.uk
TAKK FYRIR