2.Parcijala Skripta To

Mašinski fakultet Sarajevo

TEHNOLOGIJE OBRADE

II parcijala

Šabović Azra

Postupci u kojima se koriste alati sa geometrijski neodreĎenom reznom ivicom su:

BRUŠENJE,

HONOVANJE i

LEPOVANJE

BRUŠENJE

glavno→obrtno→alat

posmično→pravolinijsko ili obrtno→obradak

Vrste brusilica:

za vanjsko okruglo,

za unutrašnje okruglo,

za okruglo bez šiljaka i

za ravno brušenje.

tocilo ili brus→rezni alat za brušenje

sastoji se iz dva osnovna materijala: sredstva za brušenje i vezivnog materijala (brusnih zrna,

pora i veziva)

Karakteristike tocila:

geometrijski oblik i mjere,

sredstvo za brušenje,

veličina zrna,

vrsta veziva,

struktura,

tvrdoća...

Oblici tocila:

o koturasta,

o prstenasta,

o valjkasta,

o konusna...

Materijali za brušenje:

normalni ili plemeniti korund,

silicijumov karbid,

borov nitrid,

prirodni ili vještački dijamant i

kubični bor nitrid.

Srednje aritmetičko odstupanje→srednja aritmetička sredina odstojanja svih tačaka efektivnog

profila p od srednje linije profila

VANJSKO OKRUGLO BRUŠENJE:

Imamo:

-uzdužno brušenje → je postupak gdje tocilo rotira dok izradak izvodi takoĎer rotaciju i uzduţnu

translaciju.

-poprečno brušenje → kod ove obrade poprečni posmak izvodi tocilo radijalno.

-uzdužno ljuštenje brušenjem → tocilo se dovede izvan zahvata sa izratkom i tada zauzme najveća

dubina rezanja.

-brušenje kosim primicanjem → omogućava istovremeno brušenje cilindrične i ravne površine.

Brušenje bez šiljaka:

Imamo:

-protočno brušenje

-brušenje poprečnim primicanjem

Kod brušenja bez šiljaka izradak leţi slobodno na šipkastom drţaču. Ovaj postupak je pogodan za

protočno brušnje malih cilindričnih dijelova ili poprečno brušnje profilisanih izradaka.

Uzduţna posmična brzina je Vl=dR π nR sinα

Kod mašina za brušenje bez šiljaka razlikuju se tri tipa:

•Masine sa nepokretnim vreteništem tocila i pokretnim saonama regulacionog diska (obrada malih

izradaka)

•Masine,kod kojih izradak ima fiksno mjesto nezavisno od veličine habanja tocila i regulacionog diska

(obrada duţih izradaka)

•Mašine kod kojih ose tocila i regulacionog diska se nalaze u kosim ili okomitim ravnima (obrada

teških izradaka).

UNUTRAŠNJE OKRUGLO BRUŠENJE

Kod ovog brušenja razlikuju:

-Obodno uzduţno brušenje

-Obodno poprečno brušenja

Kinematika ovog brušenja je identična sa onom kod vanjskog okruglog brušenja.Kod unutr.brušenja je

luk kontakta tocila i izradka znatno veći. Zbog toga je otezano odvodjenje strugotine i dovodjenje RM

sredstava. Zato se koriste tocila koja rade sa manjim pritiskom na izradak i manjim temp na dodir.

OBODNO POPREČNO BRUSENJE

Za brušenje vanjskog ili unutrašnjeg ćela izradaka ,zbog postizanja okomitosti na cilindar,koristi se

brusilica za unutrašnje brušenje sa dodatnim pristrojem tzv.ureĎajem za ravanjsko brušenje.

RAVNO BRUŠENJE

Za brušenje ravninskih ili profilisanih prizmatičnih dijelova koristi se ravno brušenje i to sa: diskastim

tocilom u obodnom brušenju i lončastim tocilom u čeonom brušenju.Kod oba tipa obrade radni stol

moţe izvoditi uzduţno ili rotaciono kretanje.

Postupci obrade brušenjem:

Prema obliku P koja se

obraĎuje

Prema položaju radne P i

brusnog tocila

Prema veličini brzine rezanja

vanjskih okruglih P Obodno Sa uobičajenim brzinama

rezanja (oko 30 m/s) unutrašnjih okruglih Čeono

ravnih Profilno Sa povišenim brzinama rezanja

(preko 50 m/s).

Sloţenih

HONOVANJE

Razlika izemĎu honovanja i brušenja je u tome što se kod honovanja u prvom redu nastoji još više

poboljšati kvalitet obraĎene površine i tačnost dimenzija.

Razlikuju se dva tipa ove obrade:

dugohodo honovanje i

kratkohodo honovanje.

DUGOHODO HONOVANJE:

Kod ovog postupka se finozrnasti kamen za honovanje ,čiji je vezivo keramičko ili umjetna masa,vodi

kroz otvor izratka laganim okretajem i aksijalnim naizmjeničnim kretanjima.

Brusni kameni se pritišću oprugama,hidraulično ili krutom formom na površinu izradka.

Upotreba duţih kamenova – poboljšanje odstupanja cilidričnosti,

Upotreba širih kamenova – eliminisanje grešaka okruglosti.

KRATKOHODO HONOVANJE:

Kod ovog postupka obrade kamen za honovanje je svojim oblikom podešen na koturu izratka i na nju

nalijeţe pod silom pritiska.Normalno na glavno kretanje alat izvodi kratkohoda oscilatorna kretanja

(1 do 6 mm) sa frekvencom od 30 do 50 Hz.

Kratkohodo honovanje ima raznovrsnost primjene:

- honovanje ravne površine,

- honovanje staze kotrljajućeg leţaja,

- honovanje poprečnim posmakom,

- honovanje uzduţnim posmakom izmeĎu šiljaka,

- protočno honovanje.

LEPOVANJE

Lepovanje oblika je postupak obrade u kojem se izradak i alat meĎusobno taru uz primjenu tečnog

sredstva za lepovanje.

Sredstvo za lepovanje sastoji se od finih abrazivnih zrna i tekućine kao nosioca,koja je na bazi

mineralnog ulja.

Za vrijeme postupka lepovanja zrnca se lome usljed mehanickog opterećenja. To kontinuirano vodi

do skidanja sve manjih strugotina, čime se dobija finija površina izratka.

Imamo:

Iepovanje oblikom,

lepovanje u paru ,

lepovanje potapanjem,

lepovanje mlazom.

Kod lepovanja oblikom obrada nastaje usljed relativnog kretanja izratka koji je pritisnut na alat, a u

paru usljed relativnog kretanja dva izratka koji će kasnije u funkciji biti par.

Kod lepovanja potapanjem odnošenje materijala nastaje opstrujavanjem izratka sredstvom za

lepovanje.

Kod lepovanja mlazom odnošenje materijala se dogaĎa pod dejstvom udara sredstva za lepovanje u

struji zraka.

*ravno lepovanje sa jednim diskom

*ravno i okruglo lepovanje sa dva diska.

OBRADA BLANJANJA

Blanjanje je postupak obrada rezanjem sa glavnim pravolinijskim i periodičnim kretanjem / takoĎer

periodičnim pomoćnim posmačnim kretanjem.

DUGOHODO BLANJANJE RAVNIH POVRŠINA

Izradak izvodi radni hod brzinom Vc kao i povratni hod brzinom Vp. Kretanje

zauzimanja dubine ap i posmaka f izvodi alat na kraju svakog povratnog hoda.

KRATKOHODO BLANJANJE RAVNIH POVRŠINA

Razlika u odnosu na dugohodo blanjanje je u prvom redu ta, da alat izvodi radni i povratni hod (Vc i

Vp). Zauzimanje dubine rezanja se moţe ostvariti ili pomjeranjem izratka ili spuštanjem i dizanjem

alata. Posmak f se ostvaruje pomjeranjem stola sa izratkom poslije svakog povratnog hoda.

Vrste noževa za obradu blanjenja:

Za grube obrade se po pravilu koriste pravi i savijeni noţ, dok se za fine obrade primjenjuju šiljati i

široki.

Alati za blanjanje se izraĎuju od alatnog i brzoreznog čelika te žilavog tvrdog metala.

MAAG

To je postupak izrade ozubljenja blanjanjem, ali sada sa alatom koji se zove zupčasti češalj. Alat je

zupčasta letva sa podbrušenim zupcima (α) i brušenom stranicom za formiranje (γ).

Ovim postupkom se izraĎuju samo vanjska ozubljenja i to:prava i kosa.

OBRADA METALA PLASTIČNOM DEFORMACIJOM

Plastična deformacija se moze vršiti u vrućem i hladnom stanju:

Oblikovanje u vrućem stanju se dogaĎa na temperaturama kovanja. Sa

povećanjem temperature opada čvrstoća materijala, a povećava se istezanje.

Kod oblikovanja u hladnom stanju nastaje povećanje čvrstoće zbog promjene

kristalne rešetke i smanjenje deformabilnosti.

Postupci obrade plastične deformacije:

1. Razdvanjanje makazama i presama,

2. Savijanje,

3. Izvlačenje,

4. Duboko izvlacenje,

5. Razna oblikovanja (suzavanje,prosirivanje itd.),

6. Presovanje istiskivanjem i

7. Kovanje.

PROSJECANJE→prosječeno jezgro radni komad

PROBIJANJE→probijeno jezgro-otpadak, traka-radni komad

Prilikom projektovanja tehnologije savijanja rješavaju se sljedeći zadaci:

a) odreĎivanje dimenzije izratka u razvijenom obliku,

b) def.se minimalni poluprečnik savijanja,

c) veličina ugla elastičnog vraćanja materijala,

d) odabiranje mašine i

e) konstrukcija alata za savijanje.

DUBOKO IZVLAČENJE→proces obrade pl.def.-om kod kojeg se iz ravne ploče dobijaju posude

različitih oblika sa zatvorenim dnom

početni oblik→ravna ploča/platina

ZAVARIVANJE

izvor toplote→ gasni plamen

VRSTE

topljenjem/bez sile pritiskom/sa silom

Gasno Elektrolučno zavarivanje čepova

Električnim lukom Eksplozivno

Snopom zračenja Elektrootporno: tačkasto,bradavičasto,izmeĎu

diskova i čeono varničenjem (toplotu stvara

el.struja)

Ultrazvučno

Zavarivanje trenjem

Oblici plamena:

neutralni (kiseonik:acetilen=1),

redukujući (kiseonik:acetilen<1) i

oksidirajući (kiseonik:acetilen>1).

Parametri zavarivanja

Primarni Sekundarni

napon električnog luka ugao elektrode u odnosu na pravac zavarivanja

jačina struje zavarivanja ugao elektrode poprečno u odnosu na pravac zavarivanja

brzina zavarivanja udaljenost vrha elektrode od radnog komada

Zavarivanje u lijevo

Smjer kretanja gorionika je s desna u lijevo. Pri tome je plamen usmjeren ispred kupke. Ţica se dodaje

u zonu plamena lijevom rukom, ispred gorionika, dok se gorionik drţi desnom rukom i ujedno malo

klati poprečno na spoj. Dodatna ţica se vodi samo pravolinijski.

Zavarivanje u desno

Kod zavarivanja u desno gorionik se drţi u desnoj, a ţica u lijevoj ruci. Kretanje gorionika je s lijeva u

desno, plamen je usmjeren na rastop, voĎenje gorionika je pravolinijsko, ţica ide iza gorionika.

NUMERIČKO UPRAVLJANJE ALATNIM MAŠINAMA

CNC

Najvaţniji zadaci CNC upravljanja su:

unos,

memorisanje,

prerada i davanje podataka,

kao i stalna kontrola procesa regulacije.

Prednosti CNC proizvodnje:

1. Pouzdano visoka tačnost proizvodnje

2. Kratko vrijeme proizvodnje

3. Moguća izrada komplikovanih izradaka

4. Jednostavno optimiranje procesa rezanja

5. Jednostavno ponavljanje memorisanih programa

6. Visoka fleksibilnost

7. Dobra mogućnost automatiziranja

8. Moguće je opsluţivanje više mašina.

Unos programa za obradu dijela kojeg je napravio programer ili unos izmjena programa moţe se

izvršiti:

1. Ručno preko tastature

2. Pomoću nosioca podataka

3. Preko interfejsa, priključka utikačem

nulta tačka→zajednička nula koordinata mašine koja se nalazi u radnom prostoru mašine

osnovna tačka→obrazuje je osa drţaća alata i ravan kojom nalijeţe nosač i njom se odreĎuje

referentna tačka

Upute:

uvjeti puta,

geometrijske upute,

tehnološke upute,

upute uključivanja i

pozivi ciklusa ili podprograma.

Oznake i značenja G funkcija prema DIN-u

G00 – brzi hod

G01 – pravolinijska interpolacija

G02 – kruţna interpolacija, kretanje u smjeru kazaljke na satu

G03 – kruţna interpolacija, kretanje u suprotnom smjeru kazaljke na satu

G04 – programirani zastoji u sekundama

G90 – dimenzioniranje u apsolutnim koordinatama

G91 – dimenzioniranje u relativnim koordinatama

G94 – posmak u mm/min

G95 – posmak u mm/o i aktivna je pri ukljucenju masine

G96 – konstantna brzina rezanja

G97 – konstantan broj obrtaja i aktivna je pri ukljucenju masine

Oznake i značenja M funkcija prema DIN-u

M00 – programski stop

M03 – okretanje vretena CLW

M04 – okretanje vretena CCLW

M08 –hladjenje ukljuceno

M09 – hladjenje iskljuceno

M30 – kraj programa

OBRADA PROVLAČENJEM

Provlačenje je postupak obrade rezanjem sa glavnim pravolinijskim kretanjem koje izvodi višerezni

alat, čiji zubi leţe jedan za drugim i to istureni za debljinu strugotine čime se obezbjeĎuje posmak.

Kretanje rezanja je translatorno, a u posebnim slučajevima moţe biti zavojno i kruţno.

Prednost postupka provlačenjem je u visokoj proizvodnosti uprkos maloj debljini strugotine, zbog

velike širine rezanja.

Vrste prema DIN 8589:

ravno,

okruglo,

zavojno,

provlačenje ozubljenja,

profilno i

provlačenje ţljebova.

Kod unutrašnjeg provlačenja alat se provlači kroz već izbušen otvor, dok kod spoljašnjeg se

prinudno dovodi i vodi ispred vanjske površine.

LIVENJE

OBLIKOVANJE LIVENJEM U IZGUBLJENE KALUPA/JEDNOKRATNE KALUPE U TRAJNE KALUPE/BEZ MODELA

Sa trajnim modelima/pod teţinom Pod teţinom

Sa izgubljenim modelima/ pod teţinom Pod dejstvom sile

Centrifugalno

Kokile su trajni kalupi izraĎeni od metala.

Modeli se koriste za izradu jednokratnih kalupa i izraĎuju se od drveta,umjetnih materijala ili metala.

Grozd model je ulivni sistem koji obrazuje više pojedinih modela.