Морфо-физиологийн

шинжлэх ухаан

Д.Мөнгөншагай

• Морфологи • Физиологи

Морфологи нь бүтэц судлал гэсэн үг юм. Морфологи нь жилээс жилд анагаах ухаанд боловсрон хөгжиж ирсэн. Хүний биеийн бүтэц судлал өөрийн хөгжлийн явцад

1.Анатоми – макро бүтцийг2. Микро бүтцийг - Гистологи- эд, цитологи- эс судлал3.Эмбериологи- Үр хөврөл судлал гэсэн

шаталсан салбарт судалдаг./Эхийн хэвлийд хүүхэд бүрэлдэх явцад хүний биеийн эрхтэнүүд хэрхэн бүрэлдэх үйл явцыг судлах/

Анатоми шинжлэх ухаан болох нь

Аливаа ШУ тодорхой шалгуурыг

хангасан байх ёстой . Анатомич мөн адил

1. Судлах зүйл нь –Хүний бие 2.Судалгааны арга- цогцос, амьд хүн 3.Судалгааны зорилго- 3 4.Судалгааны чиглэл- 3 5.Шийдвэрлэх асуудал

Зорилго: Эрдэнэт хүний биеийг 1. Бичиж тэмдэглэх 2. Таньж тайлбарлах 3. Залж удирдах гэсэн

цогцолбор гурван зорилго өмнөө тавьж , уламжлан ирсэн аргаар судалдаг. Нүдээр үзэж гараар барьж ой тойнд хоногшдог /бодитой/ шинжлэх ухаан юм

1.Бичиж тэмдэглэх: баримтыг цуглуулж бичлэг хийх

2.Баримтыг тайлбарлах: • Хүний биеийн бүтцийг үйл ажиллагаа

талаас нь тайлбарлах• Бие мах бодийг түүхэн хөгжил талаас

тайлбарлах

3. Залж удирдах: • Анатомийн нотлогдсон баримтууд ,

эмчилгээний зорилгод тусгах• Бие мах бодын өв тэгш хөгжлийн

чиглэлд үйлчлэх

Чиглэл: 1. Филогенез 2. Антропогенез 3. Онтогенез1.Филогенез: Хүн амьтаны үүсэл хөгжлийг

амьд байгаль,амьтаны аймгийн үүсэл хөгжилтэй нь холбож судалдаг.

• Хүний биеийг амьтаныхтай харьцуулах/Жишил анатоми/

• Тодорхой нөхцөлд дасан зохицох явцад аливаа амьтаны биед гарах өөрчилөлт хувьслыг судлах г.м

2.Антропогенез: Хүний үүсэл хөгжлийг хүний нийгмийн байгууллын үүсэл хөгжилтэй холбон судалдаг.

• Жишил анатоми • Хувьслын дүрс судлалын шинжлэх

ухааны баримт сэлтээс гадна• Хүн судлалын шинжлэх ухааны ололт

амжилтыг гол эх сурвалжаа болгодог.

3. Онтогенез: Тодорхой бие хүний эрхтэн, системийн бүтэц хөгжлийг эхийн умайд олохоос нь аваад эхээс төрж улмаар өсөж бойжоод өтөлж үхэх хүртлэх хугацаанд нь авч судалдаг.

Судлахдаа • Хүний эхийн умай дахь амьдралыг судлах үр хөврөл

судлал/Эмбриология/• Эхээс төрөөд бие гүйцэх хүртэл хүний биед гарах

өөрчлөлтийг судлах өсөлтийн /насны /анатоми• Нас хэвийх явцад хүний биед гарах бүтэц үйл

ажиллагааны өөрчлөлтийг судлах /Геронтология/ шинжлжх ухааны ололт амжилтыг ашгилдаг.

• Анатоми хүний биеийг ингэж олон чиглэлээр нарийвчлан судалснаар хүний биед тохиолдох өвчин эмгэгийг оношилж эмчлэх олон салбар ухааныг өөртөө нэгтэгж байдаг.

Морфологийн Шинжлэх ухааны судалгааны арга

Арга:1. Цогцос дээр 2. Амьд хүн дээр1-р арга нь: Макро- а/ гаргалгааны б/ цутгалгын в/ царцааж идүүлэх г/Пироговын зүслэг д/Тунгалагажуулах

• Микро- а/ Гистологийн

б/Гистохимийн

Эд эрхтэнээс тодорхой хэсэг авч зүсээд будаад гэрлийн болон цахилгаан микроскопоор харж судлах арга юм.

2-р арга нь: а/ Клиникийн –эмчийн

үзлэг-асуух, харах, чагнах,тэмтрэх,

тогших

б/Багажийн- Рентген, дуран, термограф, ЗЦБ, ТЦБ, ЭХО, Радиоизотоп, Компъютер томограф,

Анатоми бусад Ш/У-тай холбоотой

болох нь

Анатоми бие махбодыг судалдаг шинжлэх ухаан болохын хувьд

Мөн дараах шинжлэх ухаантай холбоотой• Биологитой холбоотой ухаанууд• Байгалийн шинжлэх ухаануудтай• Нийгмийн шинжлэх ухаануудтай

Дээд хөгжил бүхий сээр

нуруутан талаас ХҮН

Нийгмийн гишүүн талаас

Физиологи • Физиологи хэмээх нэр томьёо нь биеийн

тухай сургаал гэсэн грек үг юм. Физиологи нь амьд бие махбодыг бүрдүүлж байгаа тогтолцоо, эрхтэн, эд , эсэд явагдах үйл ажиллагаа, үйл явцыг судалхаас гадна хүн ба амьтан гадаад орчинтойгоо харилцан үйлчлэлцэхдээ явуулж буй үйл ажиллагааны зохицуулага, түүний механизмыг судалдаг шинжлэх ухаан юм..

• Физиологи шинжлэх ухаан болохын хувьд зорилго, зорилт, судлах зүйл, судалгааны арга, судалгааны объекттой , онол практикийн чухал ач холбогдолтой, бусад шинжлэх ухаануудтай нягт холбоотой биеэ даасан шинжлэх ухаан юм.

Зорилго: Хүнийг эрүүл байлгах

Зорилт:Энэ зорилгоо хэрэгжүүлэхийн тулд физиологийн үйл ажиллагааны болон үйл явцын утга учир, тэдгээрийн тохируулгын механизмыг судлан илрүүлэх

Судлах зүйл

• 1. Эрүүл бие мах бодь, тэдгээрийн бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн үйл ажиллагааны тохируулгын механизм

• 2. Бие мах бодь хүрээлэн буй орчиндоо дасан зохицох зүй тогтол

Физиологийн шинжлэх ухааны арга

1. Ажиглалтын арга

2. Бичиж бүртгэх арга

3. Цахилгаан физиологийн арга

4. Туршин шинжлэх арга

5. Цочроох арга гэх мэт олон арга байна.

Хүний физиологийн шинжлэх ухааны салбарууд

1. Өсөлтийн физиологи

2. Эмнэл зүйн физиологи

3. Сэтгэцийн физиологи

4. Сансарын физиологи

5. Спортын физиологи

6. Хөдөлмөрийн физиологи

7. Орчны физиологи

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа

Анатомийн нэр томьёоны үүсэл хөгжил

• Nomini Anatomica- хүний биеийн бүтцийн хэсгийг тодорхойлох үгсийн бүрдэл юм.Аливаа улс үндэстэн бүхэнд хүний биеийн бүтцийг нэрлэдэг нэр нэршил, нэр томьёо байх бөгөөд анатомийн шинжлэх ухааны хувьд нэгдсэн нэр томьёог латин хэл дээр хэргэлдэг.

• 1895 онд Германы Базель хотод батлагдсан /ВNA/

• 1935 онд Йенийн - /JNA/• 1955 онд Парижийн - /PNA/• 1975 онд ТОкиогийн Х конгрес нэмэлт

хийж баталсан байна.

• Хавтгай тэнхэлгийн тухай ойлголт

• Анатомийн Ш/У-д хүний биеийг бие биедээ перпендикуляр 3 хавтгай, эдгээр дээр перпендикуляр орших 3 тэнхлэгийг ашигладаг.

/ зарим нэр томьёог номноос харах/

• 3 хавтгай: 1. Фроталь хавтгай- урд, хойт 2. Сагитталь -װ- баруун, зүүн 3. Горизонталь -װ- дээд, доод• 3 тэнхлэг: 1. Сагитталь хавтгайд ┴ Фронталь -

гээр нугалах, тэнийлгэх • 2. Фронталь -װ- ┴ Сагитталь-гээр

холдуулах, ойртуулах• 3.Горизонталь -װ- ┴ Вертикаль-гээр

эргэх, эргүүлэх

• Хүний байгалд эзлэх байр / лекцийн 26-р хуудас, шар номын 7-р хуудас/

Хүний биеийн бүтцийн талаархи

ерөнхий ойлголт• Бие махбодын бүхэл бүтэн чанар

/лекцийн 29, шар номын 11-р хуудас/

• Бие махбодын бүтцийн элемент /лекцийн 27, шар номын 10-р х./

• Бие махбод ба гадаад орчин

• Байгалийн орчин –бодисын солилцоо -төрсөн газар ус, уур амьсгалд-дасан зохицож

• Нийгмийн орчин – хөдөлмөр, орон сууц, хоол унд, хувцас, ёс суртахуун

• Хүний биеийн хэлбэр хэмжээ, хүйсний ялгаа

• /Лекцийн 31- 32-р хуудас, шар номын 12-р хуудас/

• Хүний нэгэн биеийн хөгжил• Умай доторхи амьдрал /лекцийн 45-р

хуудас, шар номын 20-р хуудас/ • Умайн гаднах амьдрал /лекцийн 51-р

хуудас/

Анхаарал хандуулсанд баярлалаа