OSNOVE EKONOMIJE

Dr Branka Savić

“Ekonomija” i “ekonomika” nisu identični pojmovi.

Ekonomija je širi a ekonomika uži pojam.

EKONOMIJA - EKONOMIKA

Termin “ekonomija” potiče od grčkih riječi “oikos” (kuća, domaćinstvo) i “nomos” (zakon, pravilo o upravljanju). Iz tih riječi nastala je starogrčka riječ “oikonomos” što bi u slobodnom prijevodu značilo skup pravila i vještina upravljanja domaćinstvom.

Suprotno “oikonomji” postojala je hrematistika koja je označavala vještinu trgovanja i bogaćenja

“EKONOMIJA”

Termin je izveden iz riječi “oikos”, “nomos” i “polis” (grad). Kako su u staroj Grčkoj gradovi bili političke organizacije i stvarali samostalne države to je politička ekonomija označavala skup pravila o ekonomskoj aktivnosti u nekoj državi.U tom značenju se politička ekonomija prvi puta pojavljuje 1615. u knjizi “Rasprava o političkoj ekonomiji” francuskog merkantiliste Antoina Montchretiena. Kao posebna disciplina počela se predavati na evropskim univerzitetima u 18. vijekuONA PORED ZAKONA MATERIJALNE PROIZVODNJE PROUČAVA I DRUŠTVENE ODNOSE

“POLITIČKA EKONOMIJA”

Ekonomija je područje nauke koja proučava:

1. proizvodnju i ponudu,

2. raspodjelu,

3. razmjenu,

4. razmjenu i potrošnju materijalnih dobara i usluga u

određenom vremenu, prostoru i društvu.

DEFINICIJA EKONOMIJE KAO NAUKE

Ekonomija je također vještina pomoću koje privredni subjekti - pojedinci, domaćinstva, preduzeća ili država proizvode, pribavljaju i troše materijalna dobra i usluge.

Posmatra se ekonomija kao nauka tada je riječ teorijskoj ekonomiji, a kada se posmatra kao vještina tada je riječ o primjenjenoj ekonomiji.

EKONOMIJA KAO VJEŠTINA

Pozitivna ekonomija istražuje funkcionalne i kauzalne odnose između ekonomskih varijabli bez vrijednosnih sudova o njima. Ona proučava ekonomske pojave onakvima kakve one jesu.

POZITIVNA EKONOMIJA

Normativna ekonomija sadrži zaključke o ekonomskoj stvarnosti ocjenjujući ih s određenih etičkih pozicija. Ona govori kakvim bi ekonomske pojave trebale biti.

Primjer: “Visoka nezaposlenost u BiH je ekonomski i politički neprihvatljiva pa politika zapošljavanja mora biti jedan od prioriteta ekonomske politike”

NORMATIVNA EKONOMIJA

Ekonomika proučava kako ljudi alociraju i koriste rijetke resurse u svrhu proizvodnje dobara kojima zadovoljavaju svoje potrebe.

Iz definicije ekonomike izvode se dva glavna zaključka :

1. dobra su rijetka,

2. društvo svoja dobra mora efikasno koristiti

Rijetkost i efikasnost su temelji ekonomike

EKONOMIKA

Ekonomika se dijeli na mikroekonomiku i na makroekonomiku

PODJELA EKONOMIKE

MIKROEKONOMIJA

Mikroekonomija je grana ekonomije koja proučava ponašanje i funkcionisanje mikroekonomskih subjekata – pojedinaca, domaćinstava, preduzeća i privrednih grana.

Osnivač mikroekonomije je Adam Smith (1723 – 1790) koji je 1776. objavio “Bogatstvo naroda”, svojevrsnu ekonomsku Bibliju u kojoj je objasnio funkcionisanje tržišne ekonomije.

MAKROEKONOMIJA

Makroekonomika je grana ekonomike koja proučava ponašanje i funkcioniranje privrede kao cjeline. Osnivač makroekonomike je John Maynard Keynes (1883 – 1946) koji je 1936. objavio djelo “Opšta teorija zaposlenosti, kamate i novca” gdje su dati temelji makroekonomije.Za razliku od mikroekonomije koja se zasniva na djelovanju tržišta makroekonomija se zasniva na državnom regulisanju privrede.

Mikroekonomika i makroekonomika nisu međusobno razdvojene ekonomske discpline. One se međusobno nadopunjavaju jer se djelovanje mikroekonomskih subjekata događa u makroekonomskom okruženju.

Mikroekonomika pretpostavlja makroekonomiku kao i obrnuto

JEDINSTVO MIKRO I MAKROEKONOMIJE

Rijetkost je stanje u kojem postoji nesrazmjer između želja i potreba s jedne strane i mogućnosti njihovog zadovoljenja s druge.

Dobra koja su rijetka nazivaju se ekonomskim dobrima. Dobra kojih ima u izobilju nazivaju se neekonomskim ili slobodnim dobrima.

Ekonomska dobra imaju cijenu za razliku od slobodnih dobara koja su besplatna

Ekonomika proučava samo ekonomska dobra

RIJETKOST

Ne smiju se brkati rijetkost i siromaštvo. I bogati mogu željeti više no što imaju.

Isto tako i mala količina nečeg ne znači da je ono rijetko. Dobro mora biti i željeno.

RIJETKOST - SIROMAŠTVO

Rijetkost prisiljava ljude da čine izbor. Kada je dobro rijetko ljudi moraju činiti izbor između korisnog i manje korisnog.Oni se suočavaju s trade-offom: da li zadovoljiti više jednu potrebu, odnosno zadovoljiti manje drugu potrebu.

IZBOR

Izabravši jednu od dvije mogućnosti žrtvovali smo onu propuštenu. Vrijednost žrtvovanog dobra ili usluge naziva se oportunitetnim troškom.

OPORTUNITETNI TROŠKOVI

Troškovi studija u USA 1993. su iznosili 12000 $ godišnje uključujući izdatke na školarinu, knjige i putovanje. U ovaj iznos nisu uključeni oportunitetni troškovi jer je student radeću na poslovima SSS umjesto studiranja mogao zaraditi 16000 $. Propuštena zarada od 16000 $ je oportunitetni trošak studiranja.

Stvarni troškovi studija jedne godine iznose ne 12 već 28000 $ ako se uključe i oportunitetni troškovi.

PRIMJER OPORTUNITETNOG TROŠKA (1)

Problem: Vlasnik firme treba zaposliti nekoliko menadžera. Pretpostavimo da svaki menadžer ima vremena za samo jedan zadatak. Vrijednost zadatka A je 100.000 $, zadatka B 75.000 $ i zadatka C 50.000 $. Vlasnik firme zapošljava dvojicu menadžera na poslovima A i B. Koliki je oportunitetni trošak zadatka B ?

Odgovor: Radeći posao B menadžer je žrtvovao posao C, čija je vrijednost 50.000 $. Toliki su i oportunitetni troškovi posla B.

PRIMJER OPORTUNITETNOG TROŠKA (2)

Tko, šta i koliko proizvoditi? Kako proizvoditi? Za koga proizvoditi? Gdje proizvoditi? Kada proizvoditi? Iz kojih motiva proizvoditi? Kakav je pravni, ekonomski i politički sistem? Koliki su troškovi proizvodnje, prodajna cijena i profit?

TEMELJNA PITANJA EKONOMSKE ORGANIZACIJE

1. problem ekonomčnosti i optimalizacije proizvodnje unutar datih tehnoloških i institucionalnih okvira,

2. problem uspostavljanja parcijalne i opšte ravnoteže,

3. problem izbora kriterija raspodjele,

4. problem izbora ciljeva ekonomskog razvoja i sredstava njihovog ostvarivanja

5. problem upravljanja ekonomskim sistemom,

6. problem izbora temeljne proizvodne jedinice i oblika ekonomske organizacije društva,

7. problem objašnjenja vrijednosti i cijena pojedinih dobara i usluga,

8. problem nesklada između oskudnosti resursa i ljudskih potreba,

9. problem alokacije rijetkih resursa,

10. problem odnosa između realnog i monetarnog sektora ekonomije,

11. problem ekonomskih odnosa između pojedinih država,

12. problem povećanja proizvodnje, zaposlenosti i životnog standarda,

13. problem odnosa tržišta i državne regulative,

14. problem odnosa širih društvenih vrijednosti prema ekonomskim vrijednostima,

NEKI TEORIJSKI I POLITIČKI PROBLEMI

1. TRŽIŠNI

2. NAREDBODAVNI

3. MJEŠOVITI

EKONOMSKI SISTEMI

1. Sistem utemeljen na privatnom vlasništvu i privatnom preduzetništvu

2. Sistem u kojem pojedinci slobodno donose odluke što će proizvoditi ili kupovati

3. Sistem slobodne oscilacije cijena u kojem se dobija i gubi

4. Sistem zasnovan na načelu “laissez faire” (lese fer)

TRŽIŠNI SISTEMI

1. Država donosi sve važnije odluke o proizvodnji i potrošnji

2. Sistem zasnovan na državnom vlasništvu, državnom preduzetništvu, centralizaciji odlučivanja, subordinaciji i planiranju.

NAREDBODAVNI SISTEM

Svaki od prethodnih privrednih sistemaa ima svoje nedostatke pa se kombinovanjem oba sistema nastoji stvoriti optimalni ssistem koji bi u sebi uključivao pozitivne elemente i jednog i drugog.

Mješoviti sistem je takav sistem u kojem djeluje tržišni mehanizam unutar institucionalnog okvira kojeg određuje država.

Mješoviti sistem privređivanja je dominantan sistem privređivanja danas u svijetu jer čisti modeli privređivanja bilo tržišni bilo naredbodavni ne postoje ni u jednoj zemlji.

MJEŠOVITI SISTEM

Da bi se moglo proizvoditi moraju prethodno postojati pretpostavke proizvodnje. One se nazivaju faktorima proizvodnje ili inputima. Inputi se koriste za proizvodnju outputa.

Faktori proizvodnje su : a) radb) kapitalc) zemlja

FAKTORI PROIZVODNJE

Budući da su proizvodni faktori ograničeni, društvo se suočava sa svojom granicom proizvodnih mogućnosti (PPF).

PPF predstavlja maksimalnu kombinaciju dobara koju privreda nekog društva može proizvesti s postojećim proizvodnim kapacitetima.

Kada je privreda na PPF tada ona efikasno alocira svoje resurse što znači da je povećanje proizvodnje jednog dobra moguće na uštrb drugog dobra.

GRANICA PROIZVODNIH MOGUĆNOSTI

GRANICA PROIZVODNIH MOGUĆNOSTI

Kada se privreda nalazi na PPF suočava se s dilemom - kojeg proizvoda proizvesti više a kojeg manje.

Navedenu dilemu pokazuje slijedeća tablica

Mogućnosti Potrošna dobra Kapitalna dobra

A 0 60

B 10 50

C 20 35

D 30 20

E 40 0

GRAF PPF

1. nesposobnost da se ostale varijable drže nepromijenjenim – greška ceteris paribus

2. post hoc pogreška

3. greška poistovjećivanja - greška pars pro toto

4. greška subjektivnosti

GREŠKE EKONOMSKOG ZAKLJUČIVANJA