บทที่ 9 - ie.pit.ac.thie.pit.ac.th/sunetr/images/data_teching/safety/ch_p9.pdf · บทที่ 9 อันตรายจากสารเคมีและแนวทางป้องกัน

144

บทท 9 อนตรายจากสารเคมและแนวทางปองกน สเนตร มลทา

บทท 9 อนตรายจากสารเคมและแนวทางปองกน

ในอดตทผานมา มอบตภยรายแรงทเกดขนอนเนองมาจากโรงงานอตสาหกรรม หลายครงในหลายรปแบบ เชน การเกดอคคภย สารเคมหกรวไหลและระเบด ซงสงผลใหมผประสบภย บาดเจบ พการหรอสญเสยชวตจ านวนมาก ทงในภาคอตสาหกรรม และในชมชน นอกจากนยงท าใหเกด ความสญเสยทงทรพยสน สงแวดลอมถกท าลายอนสงผลตอการพฒนาเศรษฐกจและสงคมโดยรวมอกดวย

อบตภยตางๆ ทอาจเกดขนดงกลาวน ควรตองมการมประเมนความเสยง เพอประเมนสถานการณไวลวงหนา เพอน ามาก าหนดมาตรการปองกนและแกไขทเหมาะสม ดงจะเหนไดวาการเกดอบตภยจากโรงงานอตสาหกรรม สามารถควบคมได หากมการเตรยมพรอมปองกน และเตรยมรบอบตภยทอาจเกดขนอยางเหมาะสม แตในบางครงอาจพบวา การเกดอบตภยรายแรงน ไดมการลกลามไปยงโรงงานทอยขางเคยง หรอชมชนโดยรอบ ซงความเสยหายทเกดขน สามารถทจะบรรเทาได หากสถานประกอบการมแผนรองรบเหตฉกเฉนทเหมาะสม

ค าวา“อบตภยสารเคม”ถกน ามาใชเรยกเหตการณทมการรวไหลของสารเคมอนตรายออกจากทเกบ โดยไม คาดคดมากอนหรอไมไดตงใจ ซงสงผลใหเกดการสญเสยชวต เจบปวย ทรพยสนเสยหาย สงแวดลอมเสยหาย การอพยพผคน หรอจ ากดบรเวณ อบตภยสารเคม มโอกาสเกดขนไดในทกกจกรรมทเกยวของกบสารเคม โดยเฉพาะในกจกรรมการผลตของโรงงานอตสาหกรรมทมสารเคมเขามาเกยวของดวย รวมไปถงการขนถายเคลอนยายเคมภณฑไปยงผใชงาน จากการรวบรวมขอมลสถตการเกดอบตภยสารเคม ของศนยความเปนเลศดานการจดการสงแวดลอมและของเสยอนตราย จฬาลงกรณมหาวทยาลย ตงแตปพ.ศ. 2552 – 2556 ตามประเภทวตถเคม พบวาเกดอบตภยสารเคมจ านวน 385 ครง รายละเอยดแสดงดงตารางท 1 และกจกรรรมทเปนสาเหตของการเกดอบตภยสารเคม ไดแก การผลต การขนสง การจดเกบ การใช การก าจดกากของเสย และจากหองปฏบตการ

145


ตารางท 9.1 แสดงสถตอบตภยสารเคมจ าแนกตามประเภทวตถเคม

ประเภทวตถเคม ป พ.ศ.

2552 2553 2554 2555 2556 รวม

วตถระเบด/พล/ดอกไมไฟ 13 7 11 16 0 47 กาซไวไฟ 26 9 25 23 1 84 น ามนเชอเพลง 26 12 12 16 2 68 แอมโมเนย 3 9 3 5 0 20 ไนโตรเจนเหลว/สารท าความเยน 1 0 0 0 0 1 ดาง 2 0 0 0 0 2 กรด/กาซพษจากกรด 2 2 0 3 0 7 กาซพษ 0 3 3 2 0 8 ส/ทนเนอร/ตวท าละลาย 5 8 3 7 0 23 สารเคมอนๆ 19 34 41 21 1 116 กากของเสย 5 4 4 16 0 29 รวม 101 83 92 105 4 385

ตารางท 9.2 แสดงสาเหตการเกดอบตภยสารเคม

ประเภทวตถเคม ป พ.ศ.

2552 2553 2554 2555 2556 รวม

วตถระเบด/พล/ดอกไมไฟ 13 7 11 16 0 47 กาซไวไฟ 26 9 25 23 1 84 น ามนเชอเพลง 26 12 12 16 2 68 แอมโมเนย 3 9 3 5 0 20 ไนโตรเจนเหลว/สารท าความเยน 1 0 0 0 0 1 ดาง 2 0 0 0 0 2 กรด/กาซพษจากกรด 2 2 0 3 0 7 กาซพษ 0 3 3 2 0 8 ส/ทนเนอร/ตวท าละลาย 5 8 3 7 0 23 สารเคมอนๆ 19 34 41 21 1 116 กากของเสย 5 4 4 16 0 29 รวม 101 83 92 105 4 385

ทมา:ขอมลรวบรวมโดย กองสขาภบาลสงแวดลอม ส านกอนามย กรงเทพมหานคร 2556

สารอนตรายทใชกนอยางกวางขวาง ทงการใชในภาคอตสาหกรรม เกษตรกรรม และการสาธารณสข ตลอดจนการใชในชวตประจ าวนนน เมอใชแลวยอมกอใหเกดของเสยอนตรายตามมา ปจจบนทวโลก รวมทงประเทศ

146


ไทยก าลงประสบปญหาของเสยอนตราย วฏจกรของสารอนตรายในประเทศไทย เมอพจารณาตงแตขนตอนการน าเขาและการผลตภายในประเทศ จนถงขนตอนการเกดเปนของเสยอนตรายทตองมการจดการก าจดท าลายในทสด ดงแสดงในรปท 9.1

วฏจกรของสารอนตรายและของเสยอนตรายในประเทศไทย

รปท 9.1 วฏจกรของสารอนตรายและของเสยอนตรายในประเทศไทย

9.1 ปะเภทของสารเคม ในพระราชบญญตวตถอนตราย พ.ศ. 2535 “วตถอนตราย” หมายถงวตถดงตอไปน 1. วตถระเบด 2. วตถไวไฟ 3. วตถออกซไดซและวตถเปอรออกไซด 4. วตถมพษ 5. วตถทท าใหเกดโรค 6. วตถกมมนตรงส 7. วตถทกอใหเกดการเปลยนแปลงทางพนธกรรม 8. วตถกดกรอน 9. วตถทกอใหเกดการระคายเคอง 10. วตถอยางอน ๆ ไมวาจะเปนเคมภณฑหรอสงอนใดทอาจท าใหเกดอนตรายแกบคคล สตว

พช ทรพย หรอสงแวดลอม

147


การจ าแนกประเภทของวตถอนตรายในประเทศไทย กรมการขนสงทางบก ไดออกประกาศกรมการขนสงทางบก เรอง ก าหนดประเภทหรอชนดของวตถอนตราย ประกาศเมอวนท 29 มนาคม 2543 ไดนยามวา “วตถอนตราย” หมายถง สาร สงของ วตถ หรอวสดใด ๆ ทอาจเกดอนตรายตอสขภาพและความปลอดภยของคน สตว ทรพยสน หรอสงแวดลอม ระหวางท าการขนสง โดยประกาศน กรมการขนสงทางบก ไดแบงประเภทของวตถอนตรายออกเปน 9 ประเภท (class) ตามขอก าหนดของสหประชาชาต ซงแบงประเภทของวตถอนตราย ตามคณสมบตความเปนอนตรายของสาร และไดก าหนดใหรายชอหรอเกณฑการพจารณาความเปนอนตรายของวตถอนตรายเปนไป ตามเอกสารค าแนะน าของสหประชาชาต วาดวยการขนสงสนคาอนตราย (UN Recommendations on the Transportation of Dangerous Goods) ดวยประเภทของวตถอนตรายทง 9 ประเภท ตามประกาศของกรมการขนสงทางบก ไดแก ประเภทท 1 วตถระเบด (Explosives) หมายถง ของแขง ของเหลว หรอสารผสมทสามารถเกดปฏกรยาทางเคมดวยตวเอง ท าใหเกดกาซทมความดนและความรอนอยางรวดเรว กอใหเกดการระเบดสรางความเสยหายบรเวณโดยรอบได และใหรวมถงสารทใชท าดอกไมเพลง ทเอนท ดนปน พลไฟ หรอสงของทระเบดไดดวย แยกเปน 6 ประเภทยอย คอ

1. วตถระเบดรนแรง 2. วตถระเบดและมสะเกดกระจาย 3. วตถระเบด พรอมกบเกดเพลงไหมรนแรง 4. วตถระเบด ดวยความรนแรงไมมากนก ผลของการระเบดจะจ ากดอยเฉพาะภายในหบหอ 5. วตถทไมไวตอการระเบด แตถาเกดการระเบด จะกอใหเกดอนตรายอยางรนแรง 6. วตถทไมไวหรอเฉอยตอการระเบด

ประเภทท 2 กาซ (Gases) หมายถง กาซทอณหภม 50 องศาเซลเซยส มความดนไอมากกวา 300 กโล- ปาสกาล หรอมสภาพเปนกาซอยางสมบรณทอณหภม 20 องศาเซลเซยส และมความดน 101.3 กโลปาสกาล ซงไดแก กาซอด กาซพษ กาซอยในสภาพของเหลว กาซในสภาพของเหลวอณหภมต า และใหรวมถงกาซทละลายในสารละลายภายใตความดนดวย แยกเปนประเภทยอย คอ 1. กาซไวไฟ (flammable gas) เปนกาซทตดไฟไดงายเมอไดรบความรอนหรอ เปลวไฟ ตวอยาง เชน กาซหงตม กาซไฮโดรเจน กาซอะเซทลน กาซไวนลคลอไรด กาซบวเทนและกาซมเทนเปนตน

ความเสยงอนตราย - รงสความรอน - แรงอดอากาศ - สะเกดเศษชนสวนภาชนะบรรจ - อาจเกดภาวะขาดออกซเจน

2. กาซไมไวไฟอดภายใตความดน (nonflammable compressed gas) เปนกาซทถกอดไวในถงดวยความดนไมไวไฟ และไมเปนพษ แตหากถกกระแทกอยางแรง หรอไดรบความรอนสงจากภายนอกอาจเกดระเบดได ตวอยาง เชน กาซคารบอนไดออกไซด กาซออกซเจน กาซไนโตรเจนเหลว เปนตน

ความเสยงอนตราย

148


- เกดบาดแผลเนองจากสมผสของเหลวเยนจด - แรงอดอากาศ - สะเกดเศษชนสวนภาชนะบรรจ

3. กาซพษ (poisonous gas) เปนกาซทเมอสดดมหรอหายใจเขาไปจะเปนอนตรายตอสขภาพและอาจท าใหเสยชวตได ตวอยางเชน กาซคลอรน กาซแอมโมเนย กาซไฮโดรเจนคลอไรด กาซผสมของคลอโรพครนและเมททลโปรไมด เปนตน ความเสยงอนตราย

- เปนพษหรอกดกรอน - แรงอดอากาศ - สะเกดเศษชนสวนภาชนะบรรจ - อนตรายตอสงแวดลอม

4. กาซกดกรอน (corrosive gas) เปนกาซทเมอสดดมหรอสมผสนยนตาและผวหนงแลว จะท าใหเกดการระคายเคองกบเนอเยอ ระบบทางเดนหายใจ นยนตาและผวหนง ถาเปนกาซกดกรอนทมความเขมขนสง เมอสดดมเขาไปอาจท าใหเสยชวตได ตวอยางเชน กาซไฮโดรเจนคลอไรด กาซซลเฟอรไดออกไซด กาซคลอรน กาซโบรมนไอของกรดเขมขน เปนตน

ประเภทท 3 ของเหลวไวไฟ (Flammmable liquid) หมายถง ของเหลวหรอของเหลวผสม หรอของเหลวทมของแขงผสมอย ซงสามารถตดไฟไดงายเมอไดรบความรอนของเปลวไฟ โดยจะใหไอระเหยทไวไฟและสามารถตดไฟไดทอณหภม 61 องศาเซลเซยส ของเหลวไวไฟแบงออกเปน 3 กลมยอยคอ 1. ของเหลวทมจดวาบไฟต ากวา -18 องศาเซลเซยส ไดแก เฮกเชน คลอโรบวเทน ไดเอท ทลอามนและไดเอททลอเทอร เปนตน 2. ของเหลวทมจดวาบไฟระหวาง – 18 องศาเซลเซยส ถง 23 องศาเซลเซยส ไดแก น ามนเบรก อะซโตน เบนซน และ โบรโมบวเทน เปนตน 3. ของเหลวทมจดวาบไฟระหวาง 23 องศาเซลเซยส ถง 16 องศาเซลเซยส ไดแก คลอโรเบนซน สไตรนโมโนเมอร เอททลแอลกอฮอล เอททลแอลกอฮอล สารละลายเรซน และไซลน เปนตน

ความเสยงอนตราย - รงสความรอน - สะเกดเศษชนสวนภาชนะบรรจ - อนตรายตอสงแวดลอม

ประเภทท 4 ของแขงไวไฟ (Flammable solid) หมายถง วตถทกอใหเกดการลกไหมหรอตดไฟไดงาย เมอไดรบความรอนหรอเปลวไฟหรอเมอสมผสกบน าแลวจะใหกาซไวไฟ ของแขงไวไฟแบงออกไดเปน 3 กลมยอย ไดแก 1. ของแขงไวไฟทงายตอการตดไฟ โดยเฉพาะเมออยใกลกบแหลงทท าใหเกดการตดไฟ เชน บรเวณทมประกายไฟ และเปลวท าใหเกดการเผาไหมอยางสมบรณ หรอหากมการเสยดสกสามารถท าใหเกดไฟไหมได ไดแก ไมขดไฟ การบร ผงก ามะถน และฟอสฟอรสแดง เปนตน

149


2. ของแขงทอาจลกไหมไดเอง เปนของแขงทอาจตดไฟไดเองเมอสมผสกบอากาศแลวเกดความรอนจนถงจดตดไฟ ไดแก ถานคารบอน ฟอสฟอรสขาวหรอเหลอง และโซเดยมซลไฟท เปนตน 3. ของแขงทผสมกบน าแลวใหกาซไวไฟ ไดแก ผงอลมเนยม แคลเซยมคารไบด เปนตน

ประเภทท 5 วตถออกซไดซและวตถเปอรออกไซดอนทรย (Oxidizing substance and Organic peroxide) แยกเปน 2 ประเภทยอย คอ

1. วตถออกซไดซ (oxidizing substance) เปนสารทตวเองไมเกดการลกไหม แตชวยใหสารอนลกไหมไดโดยสลายตวใหกาซออกซเจนออกมา ท าใหเพมความเสยงในการเกดไฟไหมตอสารอนทวางไวใกลเคยง สารประเภทน ไดแก ป ยแอมโมเนยมไนเตรท ดางทบทม แบเรยมออกไซด โปแตสเซยมคลอเรต โบรมนไตรฟลออไรด และไฮโดรเจนเปอรออกไซด เปนตน ความเสยงอนตราย

- ท าปฏกรยากบสารอนทรยอาจท าใหเกดการระเบดและลกไหม - เมอไดรบความรอนสงอาจสลายตวใหกาซพษ - อนตรายตอสงแวดลอม

2. เปอรออกไซดอนทรย (organic peroxide) เปนสารทไมเสถยร(ไมคงท) อาจเกดระเบดไดเมอถกความรอน เสยดสหรอถกกระแทกอยางรนแรง และสามารถท าปฏกรยารนแรงกบสารอนๆ เชน อะซโตนเปอรออกไซด เมทลเอทลคโตนเปอรออกไซด ไดเบนโซอลเปอรออกไซด สามารถสลายตวใหความรอนและท าใหเกดระเบดได ความเสยงอนตราย

- ไวตอการระเบดเมอถกกระแทกหรอเสยดส - ท าปฏกรยารนแรงกบสารอนทรย - เมอลกตดไฟจะเกดการเผาไหมอยางรวดเรว

ประเภทท 6 วตถมพษและวตถตดเชอ (Poisonous substance and infectious substance) แยกเปน 2 ประเภทยอยคอ 1. วตถมพษ (toxic or poisonous substance) เปนวตถทท าใหเกดอาการเปนพษตอรางกาย หากสดดมทางลมหายใจ สมผสทางผวหนง หรอรบประทานเขาไป ซงจะท าใหเกดการเจบปวยจนถงขนเสยชวตได ไดแก ปรอท ตะกว แคดเมยม อารเซนค โซเดยมไชยาไนด สารปองกนก าจดศตรพช โลหะหนกเปนพษ เปนตน ความเสยงอนตราย

- เปนพษ - อนตรายตอสงแวดลอม

2. วตถตดเชอ (infectious substance) หมายถง วตถททราบวา หรอคาดวามเชอโรคปนอยดวย เชน ขยะตดเชอจากโรงพยาบาล เขมฉดยาใชแลว เชอโรคคอจลนทรย ซงรวมถง แบคทเรย ไวรส Rickettsia พยาธ เชอรา เชอแอนแทรกซ หรอจลนทรยทเกดขนใหม หรอเกดจากการเปลยนแปลงทางพนธกรรมซงรกนโดยทวไป หรอมขอสรปทเชอถอไดวาเปนเหตใหเกดโรคตอมนษยหรอสตว ความเสยงอนตราย

- เปนพษ

150


- อนตรายตอสงแวดลอม ประเภทท 7 วตถกมมนตรงส (Radioactive substance) หมายถง วตถทมคณสมบตสลายตวแลวใหรงส

ออกมาในปรมาณเกนกวา 0.002 ไมโครครตอน าหนกของวตถนน 1 กรม วตถกมมนตรงสน จะไมสามารถมองเหนไดดวยตาเปลา แตจะเปนอนตรายตอเนอเยอ เมอไดรบรงสทงภายนอกและภายในราง กาย เนองจากเปนวตถทสามารถแผรงสได เชน โคบอลท เรเดยม ซเรยม พลโตเนยม และ ยเรเนยม เปนตน

ความเสยงอนตราย - เปนอนตรายตอผวหนง - มผลตอเมดเลอด

ประเภทท 9 วตถอนตรายเบดเตลด (Miscellaneous substance) หมายถง วตถหรอสารใดทไมไดจดอยในประเภทท 1 ถง ประเภทท 8 ขางตน แตสามารถกอใหเกดอนตรายได และใหรวมถงวตถทในระหวางท าการขนสง หรอระบวาในการขนสง ตองควบคมใหมอณหภมไมต ากวา 100 องศาเซลเซยส ในสภาพของเหลว หรอมอณหภมไมต ากวา 240 องศาเซลเซยสในสภาพของแขง และเปนวตถทสามารถกอใหเกดอนตรายตอสงแวดลอม เชน พซบ แอสเบสตอส ยางมะตอย ก ามะถนเหลว เบนซลดไฮดไดออกซน ขเถาจากเตาหลอมโลหะ และของเสยอนตราย ฯลฯ

ความเสยงอนตราย - อาจเกดอนตรายตอสขภาพ - อาจกอใหเกดความเปนพษ - อาจเปนอนตรายตอสงแวดลอม

ฉลากของวตถอนตรายทพบเหนสวนใหญ ตามขอก าหนดขององคการสหประชาชาต หรอองคการทางทะเลระหวางประเทศ : IMO (International Maritime Organization) จะใชสญลกษณภาพ ส และตวเลข เปนสอในการบงช ประเภทของสารเคม 9 ประเภท ลกษณะของฉลากเปนรปสเหลยมจตรสทท ามม 45 องศา รายละเอยดทปรากฏบนฉลาก ดงภาพท 9.2

151


ภาพท 9.2 ฉลากสญลกษณของวตถอนตราย [ 9 ]

152


จากภาพท 9.2 ฉลากสญลกษณ จะมเลขก ากบมมลา งบอกประเภทของวตถอนตราย ชอวตถอนตราย และคณสมบตของสารนนๆ เชน รปไฟ บอกถงเปนสารไวไฟ หวกระโหลกไขว บอกถงเปนสารพษ เปนตน นอกจากน ยงมสญลกษณแสดงความเปนอนตรายของวตถตามระบบ NFPA(National Fire Protection Association) ดงแสดงในภาพท 9.3 เพอบงบอกอนตรายทเกดจาก

- สขาว คณสมบตจ าเพราะ - สน าเงน อนตรายตอสขภาพ - สแดง ระดบความไวของไฟ - สเหลอง ความรนแรงจากปฏกรยาเคม

ซงในแตละกลมยงแบงระดบอนตรายเปน 5 ระดบ คอ 0 ถง 4

ภาพท 9.3 สญลกษณสนคาอนตรายตามมาตรฐาน NFPA [ 9 ]

153


9.2 ระบบ GHS

ไดมการเสนอแผนการน าระบบ GHS ไปบงคบใช ในการประชมสดยอดโลก เพอการพฒนาอยางยงยน (WSSD) และการประชมระหวางประเทศวาดวยความปลอดภยสารเคม (IFCS) โดยเสนอใหประเทศตาง ๆ น าระบบ GHS มาบงคบใชโดยเรวทสดเทาทจะเปนไปได โดยมเปาหมายวา จะน าระบบ GHS ไปใช อยางเตมรปแบบภายในป พ.ศ. 2551

ส าหรบประเทศสมาชกเขตเศรษฐกจของ Asia Pacific Economical Corporation (APEC) ไดปรบแผนการด าเนนงานทไดก าหนดไวในตอนแรก จาก ป พ.ศ. 2549 เปนป พ.ศ. 2551 เชนกน ส าหรบประเทศไทยในฐานะทเปนประเทศสมาชกกลม APEC กไดวางเปาหมายในการน าระบบGHS มาบงคบใช ในป พ.ศ. กรมโรงงานอตสาหกรรม ไดออกประกาศกระทรวงอตสาหกรรม เรอง ระบบการจ าแนกและการสอสารความเปนอนตรายของวตถอนตราย พ.ศ. 2555 ซงมรายละเอยดเปนไปตามระบบ GHS (Globally Harmonized System of Classification and Labelling of Chemicals) หรอระบบการจ าแนกความเปนอนตราย และการตดฉลากสารเคมทเปนระบบเดยวกนทวโลกใชเปนแนวทางปฏบตใน การควบคม ก ากบ ดแล สารเคมและวตถอนตราย ของหนวยงานตาง ๆ ทเกยวของ

GHS หมายถง การจดการทเปนระบบเดยวกนในเรองทเกยวของกบ การจดแยกประเภทความเปนอนตรายของสารและสารผสม การสอขอมลความเปนอนตรายโดยการตดฉลากและเอกสารขอมลความปลอดภย

หากประเทศตางๆทวโลกน าระบบ GHS มาใช ยอมชวยสนบสนนใหเกดความปลอดภยตอมนษยและสงแวดลอม กอใหเกดความสะดวกในการคาเสรระหวางประเทศ อกทงยงชวยลดความจ าเปนททกประเทศ ตองท าการทดสอบและประเมนผล ท าใหเกดความมนใจตอการจดการสารเคมอยางเปนระบบและปลอดภย ฉลากสารเคม จะตองเขาใจงาย ทงในระดบผ ทท างานดานสารเคม ผบรโภค และสาธารณชน โดยมตวอยาง การตดฉลากตามหลกเกณฑ GHS ดงภาพท 9.4 ประกอบดวย

- ค าเตอนและขอความบงชระดบความรนแรงของอนตราย - ขอควรระวงหรอขอแนะน าวธการลดความเสยงอนตราย - ชอสารเคม หรอกรณสารผสม ใหระบสารเคมองคประกอบทมอนตรายสง ซงมพษฉบพลน มฤทธ

กดรอนผวหนงหรอตา ท าใหเกดอาการแพ เปนสารกอกลายพนธ สารกอมะเรง หรอพษตอระบบสบพนธ

- ชอผผลตหรอจ าหนาย และสถานทตดตอได - สญลกษณแสดงถงอนตรายดานกายภาพหรอสขภาพและสงแวดลอม

154


ภาพท 9.4 ตวอยางฉลาก ตามหลกเกณฑ GHS [ 9]

9.3 ระบบ MSDS เอกสารขอมลความปลอดภยดานสารเคม หรอ SDS (Safety Data Sheet) ซงเปนเอกสารทแสดงขอมลเฉพาะของสารเคมแตละตว เกยวกบลกษณะความเปนอนตรายพษ วธใช การเกบรกษา การขนสง การก าจดและการจดการอนๆ เพอใหการด าเนนการเกยวกบสารเคมนนเปนไปอยางถกตองและปลอดภย โดยขอมลทแสดงในเอกสารตองเปนไปตามมาตรฐานทกฎหมายก าหนด บางคนอาจเคยไดยนชอ MSDS (Material Safety Data Sheet) ซงหมายถง เอกสารฉบบเดยวกน แตอาจมการเรยกหลากหลายแบบ เราควรศกษาและท าความเขาใจขอมลทอยในเอกสารเหลาน เพอการน าไปใชทถกตอง

เอกสารขอมลความปลอดภย (Safety Data Sheet-SDS) ประกอบดวยขอมลเกยวกบสารหรอสารผสมส าหรบสถานท างาน เพอใหลกจางและคนงานใชเปนแหลงขอมลความเปนอนตราย รวมทงขอแนะน าเพอความปลอดภย กลมเปาหมายทตองใช SDS ไดแก สถานท างาน ผบรโภค และผตอบโตภาวะฉกเฉน สารหรอสารผสม ทเปนไปตามเกณฑ การจดแยกประเภทความเปนอนตรายตองจดท าขอมลความปลอดภย ส าหรบสารกอมะเรงทเปนพษตอระบบสบพนธ หรอระบบอวยวะทมปรมาณความเขมขนท cut-off limit ตองจดท า SDS เชนเดยวกน

หมายเหต cut-off limit หมายถง สารทมสารพษผสมอยมากกวา 1 เปอรเซนต แตหากเปนสารทเปนอนตรายตอสขภาพ (health hazard) ปรมาณความเขมขนมากกวา 0.1 เปอรเซนต

ในกฏหมายความปลอดภยในการท างาน กบสารเคมอนตรายของกระทรวงแรงงาน ก าหนดเอกสารขอมลความปลอดภยของสารเคมโดยเรยกเปน แบบ สอ.1 ซงรายละเอยด สามารถเขาไปศบคนในเวบไซต จากฐานขอมลความปลอดภยดานสารเคม http://www.chemtrack.org

155


9.4 การจดเกบสารเคมอนตรายมความปลอดภยและถกตองตามหลกวชาการ การจดเกบสารเคมอนตราย อาจจดเกบตามลกษณะ และขนาดภาชนะบรรจ ไดเปน 2 ประเภท ไดแก 1 การจดเกบสารเคมในถงเกบขนาดใหญ (Storage Tank) การจดเกบในถงเกบขนาดใหญ สามารถเกบสารเคมในปรมาณมาก สงทตองพจารณาเพอความปลอดภยใน

การจดเกบสารเคม คอ - ชนดของวสดทใชสรางถง ขนอยกบชนดของสารเคม

- ถงเกบสารเคมตองออกแบบ และสรางตามมาตรฐานสากลทเปนทยอมรบ เชน API (American

Petroleum Institute) หรอ ASME (American Society of Mechanical Engineers) หรอมาตรฐานสากลอนทเทยบเทา ส าหรบการออกแบบ และกอสรางฐานรากของถงเกบ ควรเปนไปตามมาตรฐานสากล เชน CSI (The Construction Specification Institute)

- มเขอนกน โดยรอบถงเกบทสามารถรองรบการรวไหลของสารเคมจากถงเกบไดทงหมด หรอเทากบ ปรมาตรของถงเกบขนาดใหญทสด ในกรณทมถงเกบหลายใบอยในบรเวณเดยวกน

ภาพท 9.5 การทารางระบายไปยงบอกกเกบสารเคม [ 9 ]

2 การจดเกบภาชนะบรรจสารเคม หรอบรรจภณฑ การจดเกบอยางปลอดภยจะดาเนนการตามทก าหนดในประกาศกรมโรงงานอตสาหกรรม เรอง คมอการเกบ

รกษาสารเคม และวตถอนตราย พ.ศ. 2550 ซงจาเปนตองมการจ าแนกประเภทของสารเคมอนตราย ดงน

156


ตารางท 6.6 จ าแนกประเภทสารเคมอนตราย

9.5 วธการจดเกบสารเคมอนตราย

เมอจ าแนกสารเคมอนตรายทน ามาใชในโรงงานแลว จะมวธการจดเกบ 2 แบบ ดงน 1) การจดเกบแบบแยกบรเวณ (Separate Storage) หมายถง การจดเกบสารเคมอนตราย ดวยการแยก

บรเวณออกจากกน โดยมขอก าหนดคอ - กรณอยในอาคาร (ภายในคลงสนคาเดยวกน) ถกแยกจากสารอนๆ โดยมผนงทนไฟ ซงสามารถ

ทนไฟไดอยางนอย 90 นาท - กรณอยกลางแจง (ภายนอกอาคารคลงสนคา) ถกแยกออกจากบรเวณอนดวยระยะทางท

เหมาะสม เชน 5 เมตร ระหวางสารไวไฟกบสารไมไวไฟ หรอ 10 เมตร ระหวางสารเคมอนตรายอนๆ หรอการกนดวยก าแพงทนไฟ ซงสามารถทนไฟไดอยางนอย 90 นาท

สารเคมทอนญาตใหจดเกบนอกอาคาร ไดแก สารประเภท 2A 3A 3B โดยตองมขอก าหนดพเศษดงน - ประเภท 2A พนทเกบตองมหลงคาปกคลม ระยะหางจากอาคารอนไมนอยกวา 5 เมตร พน

เรยบอยในแนวระดบ มวสดยดถงกาซปองกนไมใหลม มตาขายลอมรอบ และจดเกบหางจากตาขาย ไมนอยกวา 1 เมตร ไมเกบวสดอนรวมกบถงกาซ

- ประเภท 3A , 3B พนทเกบตองมระยะหางจากอาคารอนไมนอยกวา 10 เมตร พนมความลาด เอยงไมนอยกวา 1 % และมรางระบายสารเคมทหกรวไหลลงสบอกกเกบ หรอเขอนทสามารถควบคมการระบายไมใหไหลออกสภายนอก

สารเคมทไมอนญาตใหจดเกบนอกอาคาร ไดแก สารประเภท 1 , 2 B , 4.1 A , 4.2 , 4.3 5.1 , 5.2 และ 6.1

157


ขอก าหนดของบรเวณจดเกบสารเคมนอกอาคาร - บรเวณโดยรอบทจดเกบตองปองกน สาเหตทอาจทาใหเกดอคคภยได เชน ไมมวสดทตดไฟได

เปนตน - บรเวณโดยรอบตองไมมแหลงความรอน ประกายไฟ และการเสยดส - ตองไมเปนทจอดยานพาหนะ หรอเสนทางจราจร - พนตองแขงแรงเพยงพอ ไมลน ไมมรอยรวราว แตก ตองทนตอน า และการกดกรอน และม

รางระบายลงสบอกกเกบ หรอเขอน ทสามารถควบคมการระบายไมใหไหลออกสภายนอก - จดวางภาชนะบรรจ ใหตงตรงบนแผนรองสนคา การวางซอนตองไมสงเกน 3 เมตร ถาวางถง

แนวนอน ตองมลมเพอปองกน การกลงของถง - จดท าหลงคา ปองกนแสงแดด และฝน เพอปองกนไมใหสารเคมเสอมสภาพจากอากาศรอน - ตองมชองทางเดน จากจดตดตงเครองดบเพลงไปสพนทวางวตถอนตราย ทมความกวางเพยงพอ

และไมมสงกดขวาง 2) การจดเกบแบบแยกหาง (Segregate Storage) หมายถง การจดเกบสารเคมอนตรายตงแต 2 ประเภท

ขนไป ในบรเวณเดยวกน ทงนตองมมาตรการปองกนทเพยงพอส าหรบการจดเกบ โดยตองน าขอก าหนดพเศษเพมเตมส าหรบการจดเกบเฉพาะประเภทตามคณสมบตเฉพาะ เชนวตถระเบด สารออกซไดซ หรอสารไวไฟ เปนตน มาพจารณาประกอบตามเงอนไขทก าหนดไวในประกาศกรมโรงงานอตสาหกรรม เรอง คมอการเกบรกษาสารเคม และวตถอนตราย พ.ศ. 2550 ตารางท 9.2 ตารางการจดเกบสารเคม และวตถอนตราย

158


159


9.6 เงอนไขการจดเกบสารเคมและวตถอนตรายตามตารางการจดเกบ 1. การจดเกบของเหลวไวไฟ และกาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) สามารถ

จดเกบได โดยมเงอนไขดงน ตองจดใหมการระบายอากาศ และปรมาณการจดเกบสาร ตองไมเกน 60 เปอรเซนตของปรมาณการจดเกบทงหมด ทงนปรมาณรวมของของเหลวไวไฟและกาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) ตองไมเกน 100,000 ลตร

2. กาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) เกบคละกบสารพษได โดยมเงอนไขตอไปน หองทมผนงทนไฟ ขนาดพนทตองไมเกน 60 ตารางเมตร และปรมาณการจดเกบสารไมเกน 60 เปอรเซนต ของปรมาณการจดเกบทงหมด อณหภมของหอง ตองไมเกน 50 องศาเซลเซยส ตองมการระบายอากาศ และตองมทางออกฉกเฉน 2 ทาง ทางออกฉกเฉนทงสองทาง ตองมอปกรณดบเพลงประเภทผงเคมแหง ABC ขนาด 6 กโลกรม แหงละ 1 เครอง ถาหองเกบมขนาดใหญกวา 60 ตารางเมตร การเกบวตถอนตรายเหลาน ตองจดเกบแบบแยกหาง ดวยวธการทเหมาะสมหรอแยกบรเวณ

3. วสดทเปนสาเหตใหเกดการลกตดไฟหรอลกลามไดอยางรวดเรว เชน วสดทใชท าบรรจภณฑ ควรจดเกบแยกบรเวณออกจากสารพษหรอของเหลวไวไฟ

4. ผลตภณฑทไมท าปฏกรยากบสารอนในขณะเกดอบตเหต สามารถเกบคละกนได โดยการจดเกบแบบแยกหาง เชน แยกออกจากกน โดยมก าแพงกน เวนระยะปลอดภยใหหาง เกบในบอแยกจากกน หรอในตเกบทปลอดภย

5. หองเกบรกษา ใหจดเกบกาซภายใตความดนไดไมเกน 50 ทอ ในจ านวนดงกลาว อนญาตใหเกบเปนกาซภายใตความดนทมคณสมบตไวไฟ ออกซไกด หรอกาซพษ เกบรวมกนได ไมเกน 25 ทอ สารตดไฟได (ประเภท 8A และ 11) (ยกเวนของเหลวไวไฟ) อาจนามาเกบรวมได โดยจดเกบแบบแยกหางจากกาซภายใตความดน ดวยผนงทท าจากวสดทไมตดไฟ ทมความสงอยางนอย 2 เมตร และมระยะหางจากผนงอยางนอย 5 เมตร

6. อนญาตใหเกบคละได ถามขอก าหนดความปลอดภยส าหรบสนคาคงคลงทงหมด โดยใหเปนไปตามขอก าหนดการจดเกบวตถอนตรายประเภท 2B

7. อนญาตใหเกบคละกบของเหลวไวไฟ ทมจดวาบไฟสงกวา 60 องศาเซลเซยส ถาการเกบคละกนน ไมท าใหเกดปฏกรยาทเปนอนตราย (การลกตดไฟและ/หรอใหความรอนออกมา หรอใหกาซไวไฟ หรอใหกาซทท าใหเกดภาวะการขาดออกซเจน หรอใหกาซพษ หรอ ท าใหเกดบรรยากาศของการกดกรอน หรอท าใหเกดสารทไมเสถยร หรอเพมความดนจนเปนอนตราย) หากพบวามโอกาสเกดอนตรายตามทกลาว ใหจดเกบโดยเวนระยะหางทปลอดภย (5 เมตร)

8. สารตดไฟทมคณสมบตความเปนพษ (ประเภท 6.1 A) เกบคละกบของแขงไวไฟ (ประเภท 4.1B) ได 9. หามเกบของเหลวไวไฟ (ประเภท 3A) คละกบสารกดกรอนทบรรจในภาชนะทแตกงาย ยกเวนมมาตรการ

ปองกนไมใหสารท าปฏกรยากนได ในกรณทเกดอบตเหตขน 10. อนญาตใหเกบคละกนได ยกเวนกาซไวไฟ 11. ตองจดท ามาตรการปองกนเพมเตม เพอใหเกดความปลอดภยในการเกบรกษา โดยไดรบความเหนชอบ

จากกรมโรงงานอตสาหกรรม

160


12. ของแขงไวไฟ (ประเภท 4.1A) ทมคณสมบตการระเบด อาจเกบคละกบสารอน คอประเภท 3B 4.1B 8A 8B 10 11 12 หรอ13 ได ถาระยะหางทปลอดภย ซงจดไวเพอปองกนอนตรายทจะมตอบรเวณโดยรอบอาคารคลงสนคามเพยงพอ หรออาจตองก าหนดใหมากขน ซงตองตรวจสอบเปนกรณๆ ไป

13. อนญาตใหเกบสารเปอรออกไซดอนทรย (ประเภท 5.2 ) คละกบของแขงไวไฟ (ประเภท 4.1B) ได 14. อนญาตใหเกบคละกบดนซบ (Propellants) และตวจดชนวน (Radical initiators) ถาสารนนไมมสวนผสม

ของโลหะหนก 15. การเกบสารออกซไดซ (ประเภท 5.1B) อาจอนญาตใหเกบคละกบสารตดไฟทมคณสมบตความเปนพษ

(ประเภท 6.1A) และสารไมตดไฟทมคณสมบตความเปนพษ (ประเภท 6.1B) ได ซงสามารถเกบได ปรมาณสงถง 20 เมตรกตน โดยตองมมาตรการความปลอดภยดงน อาคารคลงสนค าตองมระบบเตอนภยไฟไหม ระบบดบเพลงอตโนมต และทมผจญเพลงระดบกงมออาชพของบรษท (พนกงานบรษททาหนาทดบเพลงอยางเดยวพรอมมรถดบเพลงของบรษท) ถามสารไมถง 1 เมตรกตน ไมตองมมาตรการเสรมดงกลาว

16. การเกบสารเปอรออกไซดอนทรยรวมกบสารเคมและวตถอนตรายอนๆ จ าเปนตองออกแบบ และตรวจสอบแตละกรณวา ระยะหางปลอดภย (ระหวางอาคารคลงสนคาและชมชน) ทก าหนดขนโดยรอบอาคารคลงสนคามเพยงพอ หรอตองก าหนดใหมากขนเพอปองกนโอกาสทจะเกดอนตราย

17. ใหพจารณาตามขอก าหนดดานความปลอดภยเฉพาะของสารแตละประเภท 18. วสดกมมนตรงส ควรแยกจดเกบตามขอก าหนดดานความปลอดภยของหนวยงาน IAEA (International

Atomic Energy Agency) และไดรบการอนมตจากหนวยงานของรฐทเกยวของ

9.7 ขอก าหนดพเศษ

1. ขอก าหนดพเศษส าหรบวตถระเบด - ระเบยบกรมการอตสาหกรรมทหาร ศนยการอตสาหกรรมปองกนประเทศ และพลงงานทหารวาดวย

การเกบรกษากระสน และวตถระเบด พ.ศ. 2542 ซงเปนการจดแบงกลมยอยของวตถระเบด - ขอก าหนดพเศษสาหรบวตถระเบดใหเปนไปตามกฎหมาย วาดวยการเกบรกษากระสน และวตถ

ระเบด กระทรวงกลาโหม ดงน - ค าสงคณะปฏรปการปกครองแผนดน ฉบบท 37 ลงวนท 21 ตลาคม พ.ศ. 2519 - พระราชบญญตควบคมยทธภณฑ พ.ศ. 2530 - พระราชบญญตอาวธปน เครองกระสนปน วตถระเบด ดอกไมเพลง และสงเทยมอาวธปน พ.ศ.

2490 - ระเบยบกระทรวงกลาโหม วาดวยการเกบรกษากระสน และวตถระเบดส าหรบโรงงานผลตอาวธ

เอกชน พ.ศ. 2543 - ระเบยบกรมการอตสาหกรรมทหาร ศนยการอตสาหกรรมปองกนประเทศและพลงงานทหาร วาดวย

การเกบรกษากระสน และวตถระเบด พ.ศ. 2542

161


2. ขอก าหนดพเศษสาหรบการจดเกบกาซในอาคาร

- กาซทกชนดตองบรรจในบรรจภณฑทผานการสรางการทดสอบตามขอก าหนด การขนสงสนคา อนตรายทางถนนของประเทศไทย เลม 2 (TP ) หรอตามมาตรฐานประกาศสานกงานมาตรฐานผลตภณฑอตสาหกรรม และตองมฝาครอบปองกนวาลวปดควบคกบบรรจภณฑนนตลอดเวลา

- ใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาต หรอวธกล โดยมอตราการแลกเปลยนอากาศเปน 2 เทา ของปรมาตรหองตอ 1 ชวโมง

- กาซไวไฟตองตดตงเครองตรวจวดกาซชนดปองกนการระเบด - อปกรณไฟฟาตางๆ ทใชในหองจดเกบกาซไวไฟ ตองใชชนดปองกนการระเบด - การจดเกบกาซไวไฟ พนตองเปนชนดกนไฟฟาสถต - ถงทบรรจกาซไวไฟและถงทบรรจกาซออกซไดซ ตองวางไวใหหางกนอยางนอย 2 เมตร - กาซพษตองตดตงเครองตรวจวดกาซชนดนนๆ - กาซพษตองเกบในบรเวณทมการควบคมการน าเขา – ออก - กาซภายใตความดนในภาชนะบรรจขนาดเลก (กระปองสเปรย) ตองจดเกบในอาคารเทานน

เพอหลกเลยงความรอนจากแสงแดด และกรณทตองจดเกบรวมกบสารเคมหรอวตถอนตรายประเภทอน ควรจดเกบแบบแยกหาง เชน ก าแพงกน หรอตาขายเหลก เปนตน

3. ขอก าหนดพเศษสาหรบสารไวไฟ (3A และ 5.2) ในอาคาร - อปกรณไฟฟาและยานพาหนะตองเปนชนดปองกนการระเบด - กรณมระบบกระจายนาดบเพลง และหวรบน าดบเพลงนเหมาะสมในจ านวนทเพยงพอ ควรม

ก าแพงทนไฟได 90 นาท - กรณไมมระบบกระจายน าดบเพลง ตองมก าแพงทนไฟททนไฟได 180 นาท - ก าแพงทนไฟ ระหวางหองตองสงกวาหลงคา และยนออกจากผนงดานขางอยางนอย 0.30 เมตร

หรอวธการอนๆ ทสามารถปองกนการลกลามของไฟได - ผนงอาคารเกบสารไวไฟ หากทนไฟไดนอยกวา 90 นาท อาคารตองมระยะหางจากอาคารอน

ไมนอยกวา 10 เมตร - ใหมการระบายอากาศโดยวธธรรมชาตหรอวธกล โดยใหมอตราการแลกเปลยนอากาศเปน 5

เทาของปรมาตรหองตอ 1 ชวโมง - การถายบรรจของเหลวไวไฟ - หองถายบรรจตองมอปกรณไฟฟาชนดปองกนการระเบด - ตองมมาตรการปองกนประจไฟฟาสถต เชน เสอผาทาจากฝาย 100 % และรองเทาปองกนไฟฟา

สถต เปนตน - ตอสายดนกบอปกรณและถงทเปนโลหะ - สายทอทใชถายสารเคมเปนชนดปองกนการเกดไฟฟาสถต - หองถายบรรจควรเปนหองทเปดโลงใหมการระบายอากาศทด

162


- กรณเปนสารไวไฟทไมละลายน า พนตองมความลาดเอยงไมนอยกวา 1 % เพอใหไหลลงราง ระบายหรอลงบอกกเกบทสามารถควบคมการระบายไมใหไหลออกสภายนอก

4. ขอก าหนดพเศษส าหรบสารออกซไดซ - หามใชแผนรองสนคาทท าจากไม โดยเฉพาะสารออกซไดซทเปนของเหลว - สถานทเกบสารเคมตองเปนชนเดยว มก าแพงทนไฟไดไมนอยกวา 90 นาท สงกวาหลงคา

1 เมตร และยนออกจากผนงดานขาง 0.50 เมตร - หามจดเกบวสดตดไฟ บรรจภณฑเปลา แผนรองสนคาเปลา ไวในสถานทเกบรกษาเดยวกบ

สารออกซไดซ

ภาพท 9.7 การจดเกบแบบแยกหาง การจดเกบแบบแยกบรเวณในอาคารเดยวกน

ภาพท 9.8 การจดเกบนอกอาคารคลงสนคา [ 9 ]

9.8 พนอาคารจดเกบสารเคม พนอาคารจดเกบสารเคม ตองอยในสภาพด ไมลน แตกราว ทนน า และทนการกดกรอนไดด การหกรวไหล

ของสารเคมทมสมบตกดกรอน จะท าลายพนอาคารท าใหพนเปนหลม ไมเรยบ เสอมสภาพ และมการสะสมของสารเคมทหกรวไหล ในกรณพนลน และเสอมสภาพดงกลาวอาจเปนสาเหตท าใหเกดอบตเหตภาชนะบรรจตกหลน และสารเคมหกรวไหลจากการล าเลยงจดเกบสารเคมได

163


ภาพท 9.9 พนอาคารจดเกบสารเคม [ 9 ]

4. ผปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตรายมความร ความเขาใจเกยวกบความเปนอนตรายของ

สารเคมและการปฏบตงานกบสารเคมอยางปลอดภย ผปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย จะตองมความร ความเขาใจเกยวกบอนตรายของสารเคม และ

ขนตอนการปฏบตงานของงานทรบผดชอบอย ดงนนผประกอบกจการโรงงานควรด าเนนการเพอใหผปฏบตงานมความปลอดภยในการปฏบตงานกบสารเคมอนตรายดงน

- จดท าขนตอนการปฏบตงานอยางปลอดภย ในการปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย ตดไวทหนา งานทสามารถมองเหนไดชดเจน

- พนกงานใหมตองผานการฝกอบรมเกยวกบสารเคมอนตรายทเกยวของกบการปฏบตงาน ขนตอนการปฏบตงานอยางปลอดภย และจดใหมการเรยนรการปฏบตงานจรง กอนมอบหมายใหปฏบตงานปกต (On the job training)

- ผปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย ตองมการฝกอบรม เพอทบทวนความร ความเขาใจเกยวกบอนตรายของสารเคม การปฏบตงานกบสารเคมอยางปลอดภย การระงบเหตฉกเฉนทอาจเกดขนจากสารเคมอนตราย - ผปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย ตองสวมใสอปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลทเหมาะสมกบชนดของสารเคม และการปฏบตงานเกยวกบสารเคม เชน ชดปองกนสารเคม หนากากปองกนสารเคม แวนตากนสารเคม ถงมอกนสารเคม รองเทากนสารเคม เปนตน โดยสวมใสไวตลอดเวลาการปฏบตงานทไดรบสมผสสารเคม

164


9.9 ระบบการอนญาตเขาท างานในพนทอนตราย (Work permit) การปฏบตงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย จ าเปนจะตองมระบบการอนญาตเขาปฏบตงานพเศษ ในบรเวณ

พนทปฏบตงานนอกเหนอจากการปฏบตงานปกตในพนทนน เชน การซอมบ ารงเครองจกร อปกรณ การเชอมชนงาน เปนตน เนองจากการท างานพเศษในบรเวณทมการใชสารเคมอนตราย มความเสยงทกอใหเกดอบตเหต อบตภยรายแรงขนได

ดงนนจงตองพจารณาวา ควรมการขออนญาตเขาปฏบตงานส าหรบงานพเศษประเภทใดบาง ในบรเวณทมการใชสารเคมอนตราย โดยพจารณาจากประเภทความเปนอนตรายของสารเคมทใช การอนญาตเขาท างานในพนทอนตรายทเกยวของกบสารเคมทส าคญม 2 ประเภท ไดแก

- การขออนญาตเขาปฏบตงานทกอใหเกดความรอน และประกายไฟ (Hot work permit) ส าหรบ การฏบตงานในพนททมสารเคมไวไฟ สารเคมทเกดปฏกรยารนแรงเมอไดรบความรอน เชน สารตวท าละลาย สารออกซไดซ เปนตน

- การขออนญาตเขาปฏบตงานในพนทอบอากาศ (Confined space Work permit) ส าหรบการปฏบตงานในพนททมไอระเหยของสารเคม ทมไอระเหยทเปนอนตรายตอสขภาพ หรอสารเคมทสามารถแทนทออกซเจนในอากาศได เชน การซอมบ ารงถงเกบสารเคมขนาดใหญ เปนตน รายละเอยดของแบบฟอรมการขออนญาตเขาปฏบตงานในพนทอนตราย

ส าหรบแบบฟอรมการขออนญาตเขาปฏบตงานในพนทอนตราย มองคประกอบส าคญดงน 1). วน เวลา และสถานททเขาปฏบตงาน

ภาพท 9.10 อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคล

165


2). ประเภทการท างาน 3). อปกรณทน าเขาไปปฏบตงาน 4). การตรวจเชคสภาพแวดลอมในบรเวณทจะเขาไปปฏบตงาน วามไอระเหยของสารเคม อยในระดบ

ทปลอดภยในการปฏบตงานหรอไม มสงทอาจกอใหเกดอนตรายจากการเขาไปปฏบตงานหรอไม ปรมาณออกซเจนในอากาศเพยงพอส าหรบการปฏบตงานหรอไม

5). อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลทจ าเปนตองใช 6). การด าเนนการภายหลงการปฏบตงาน 7). ชอผปฏบตงาน ผควบคมงาน และผอนญาต

9.10 แผนฉกเฉนสารเคมอนตรายรวไหล แผนฉกเฉนเพลงไหมสารเคม การประกอบกจการโรงงานทเกยวของกบสารเคมอนตราย จะตองมการบรหารจดการดานความปลอดภย

สารเคมทด ตงแต การรบวตถดบ การจดเกบ การใช การขนถาย ตลอดจนการจดการกากของเสยอยางปลอดภย โดยมการจดท ามาตรการความปลอดภย กฎ ระเบยบ ขอบงคบตางๆ ขนตอนการปฏบตงานอยางปลอดภย และการด าเนนการอนๆ เพอใหเกดความปลอดภยในการประกอบกจกา ร ซงเปนการด าเนนการเชงรก (Preventive action) แลว การด าเนนการในเชงรบ (Protective action) กเปนสงส าคญ ในการเตรยมความพรอมรบภาวะฉกเฉนทอาจเกดขนจากสารเคมอนตราย โดยจะตองมการจดท าแผนฉกเฉนเกยวกบสารเคมอนตรายรวไหล และแผนฉกเฉนเพลงไหมอนเนองมาจากสารเคมอนตราย ทงน ในการจดท าแผนฉกเฉนทเกยวกบสารเคมอนตราย จะมองคประกอบของแผนเชนเดยวกบแผนฉกเฉนเพลงไหมโดยทวไป หากแตผปฎบตการระงบเหตฉกเฉนเกยวกบสารเคมอนตราย จะตองมความรเกยวกบสารเคมชนดทเกดเหตเปนอยางด โดยการศกษาขอมลจากขอมลความปลอดภยสารเคม (Safety Data Sheet)ของสารเคมชนดนน ซงจะระบถงการระงบเหตสารเคมรวไหล อปกรณคมครองความปลอดภยสวนบคคลทเหมาะสมส าหรบการระงบเหต สารดบเพลงทเหมาะสมในการระงบเหตเพลงไหมสารเคม สารเคมทมความเปนอนตรายตางกน หรอมความเปนอนตรายเฉพาะ เชน เมอสารเคมสมผสกบน าท าใหเกดระเบดได การระงบเหตเพลงไหมจากสารเคมจงหามใชน าในการดบเพลง เปนตน องคประกอบของแผนฉกเฉน

1. ค าจ ากดความและค ายอตางๆ 2. หลกการและเหตผลหรอนโยบาย 3. วตถประสงค 4. ขอบเขต 5. แผนผงการควบคมเหตภาวะฉกเฉน 6. แนวทางการปฏบตเมอเกดเหตภาวะฉกเฉนของแตละฝาย 7. แผนผงการควบคมเหตภาวะฉกเฉนในแตละระดบ 8. การตดตอสอสารและแผนผง 9. ขนตอนการอพยพตางๆ เชน

- การอพยพออกจากอาคารส านกงาน

166


- การอพยพออกจากพนทการผลต - การอพยพทเกยวกบชมชนในแตละระดบ

10. บทบาทและหนาทของผควบคมเหตภาวะฉกเฉน 11. ขอตกลงเกยวกบการใหความชวยเหลอซงกนและกน 12. แนวทางในการควบคมเหตภาวะฉกเฉนกบสภาวะทแตกตาง 13. ภาคผนวก และเอกสารอางอง

ขอพจารณาในการก าหนดสถานการณจ าลอง เพอการฝกซอมแผนฉกเฉนทเกยวของกบสารเคมอนตราย - พจารณาวามการใชสารเคมอนตรายชนดใดบาง ทอาจกอใหเกดอบตเหต อบตภยรายแรง - พนทใดทมความเสยงสงในการเกดอบตเหต อบตภยรายแรงจากสารเคมดงกลาว - ก าหนดเหตการณจ าลองการเกดอบตเหต อบตภยจากสารเคมในพนทดงกลาว (สถานการณ

จ าลอง) - ฝกซอมแผนฉกเฉนตามสถานการณจ าลองทก าหนด - ทบทวนขอบกพรองในการปฏบตตามแผนฉกเฉนทก าหนด - ทบทวนปรบปรงแกไขแผน เพอก าจดขอบกพรองดงกลาว - ด าเนนการซอมแผนฉกเฉนอยางนอยปละ 1 ครง

9.11 การควบคม และปองกนอนตรายจากสารเคม จากความพยายามในการพฒนาประเทศของประเทศก าลงพฒนาทงหลาย รวมทงประเทศไทยใหทดเทยม

ประเทศอตสาหกรรม ท าใหมการผลตและน าเขาสารเคมส าหรบเปนวตถดบ ในการผลตสนคาตางๆ ทางอตสาหกรรม ทงเพอการใชภายในประเทศและเพอการสงออก กอใหเกดปญหาสขภาพส าหรบผท างานเกยวของ เชน การเกดโรคพษตะกว ในคนงานหลอมตะกว การเกดโรคซลโคลส ในคนงานขดพนดวยทราย และโรคจากพษสารท าละลายตางๆทมการใชอยางแพรหลาย ในอตสาหกรรมตางๆ เปนตน

ปญหาสขภาพทเกดจากสารเคม นบวนจะเพมมากขน การสมผสเกดขนไดทงแบบเฉยบพลนและแบบเรอรง สถานประกอบกจการ จะตองมความร ความเขาใจและตระหนกถงพษภยจากสารเคม

ในการควบคม และปองกนอนตรายจากสารเคม สถานประกอบกจการตางๆ จะมรปแบบทหลากหลายแตกตางกนไปขนกบปจจย เชน ขนาดองคกร การจดโครงสรางการจดการ และความรเปนตน แตโดยหลกการใหญๆ แลวจะพจารณาใน 3 สวนคอ

โดยการควบคม และปองกนทดทสด คอ การควบคมและปองกนจากแหลงก าเนด เนองจากเปนการจดการ

ปญหาทตนเหต ในหลกการตางๆ จะประกอบดวยวธตางๆ มากมายอาจสรปไดดงตารางท 9.3 ตอไปน

แหลงก าเนด

( Source) ทางสมผส

( Air Path) ผ รบสมผส

( Receiver)

167


ตารางท 9.3 การควบคม และปองกนอนตรายจากสารเคม การควบคม และปองกนอนตรายจากสารเคม

แหลงก าเนด ทางผาน ตวผรบสมผส 1. การทดแทนดวยสงทมอนตราย

นอยกวา 2. การเปลยนแปลงกระบวนการ

ผลต 3. การผดคลมกระบวนการผลต 4. การแยกกระบวนการผลตท

อนตรายออก 5. การใชวธการแบบเปยก 6. การตดตงระบบระบายอากาศ

แบบเฉพาะท 7. การจดใหมแผนการบ ารงรกษา

อยางตอเนอง และเพยงพอ 8. การจดใหมระบบการเฝาคม

สารเคมอยางตอเนอง

1. การดแลรกษาความสะอาด และความเปนระเบยบเรยบรอย

2. การจดใหมการระบายอากาศทวไป

3. การเจอจางสารพษดวยอากาศจากภายนอก

4. การเพมระยะหางระหวางแหลงก าเนดสารพษ กบผ รบสมผส

5. การตดเครองตรวจเตอนอนตรายแบบตอเนอง บรเวณท างาน

6. การจดใหมแผนการบ ารงรกษาอยางตอเนอง และเพยงพอ

1. การฝกอบรม และการใหการศกษา 2. การสบเปลยนหมนเวยนคนงาน 3. การปดคลมทตวคนงาน 4. การตดเครองตรวจเตอนอนตรายทตวคนงาน 5. การใชอปกรณปองกนอนตรายสวนบคคล 6. การจดใหมแผนการดแลสขภาพคนงาน

อยางตอเนอง และเพยงพอ 7. การจดใหมระบบการเฝาคมสารเคม อยาง

ตอเนอง

ส าหรบแนวทางการจดการนน ไดมการเสนอวธการควบคมและปองกนอนตรายจากสารเคม ในลกษณะของกระบวนการประกอบดวย ขนตอนตางๆดงน

1. การตระหนก และการประเมนถงอนตรายจากสารเคม 2. การจดล าดบความเปนอนตรายของสารเคม 3. การเตรยมขอมล เพอการตดสนใจสงการของผบรหาร 4. การด าเนนมาตรการในการควบคมและปองกน 5. การประเมนผลการควบคม และปองกน โดยแสดงความเชอมโยงดงรป

168


ภาพท 9.11 แผนผงการประเมนควบคมและปองกน

1 การตระหนก และการประเมนถงอนตรายจากสารเคม เปนขนตอนแรก ทมความส าคญมาก ผด าเนนการควบคมและปองกนอนตรายจากสารเคม จะตองมความรหลายๆสวน เชน รวาสารเคมนนคออะไร ชอสามญและชอทางเคม ความเขมขน คณสมบตทางแคม และทางกายภาพ มกระบวนการท างานและใชสารเคมในขนตอนใด กระบวนการผลตปดมดชดหรอไม ผท างานมโอกาสสมผสกบสารพษหรอไม มการควบคมสารพษทางดานวศวกรรมอยางไร และของเสยจากกระบวนการผลตก าจดอยางไร เปนตน สรปไดวาจะตองมความรใน 3 สวน คอ

1. ตวสารเคมทเปนตนเหต 2. ตวผ รบสมผส หรอผ ทท างานเกยวของโดยตรง 3. กระบวนการผลต ซงมการใชสารเคมนนๆ

ความรตางๆ อาจไดมาจากการสอบถามฝายผลต ผจดการโรงงาน นกวชาการ คนควาจากเอกสารทางวชาการ ขอมลทได น ามาใชพจารณาประกอบกบการประเมนอนตรายจากสารเคม โดยมวธการประเมน 2 ขนตอน ประกอบดวย

การตระหนกและการประเมนอนตรายจากสารเคม

( Recognition & Evaluation)

การจดล าดบความเปนอนตรายจากสารเคม

( Ranking Chemical by Risk)

Chemical Hazard by Risk)

การจดล าดบความเป นอนตรายจากสารเคม

( Ranking Chemical Hazard by Risk) การเตรยมขอมลเพอการตดสนใจสงการของผบรหาร

( Information Preparation tier

Management Decision Making)

การด าเนนมาตรการในการควบคมและปองกน ( Imprementation for Prevention & Control)

การประเมนผลการควบคม และปองกน ( Evaluating Effecticeness)

169


ขนตอนท1 วธการเดนส ารวจ (walk through survey) อาจมการใชเครองมออยางงายทสามารถอานคาโดยตรงรวมดวย ขอมลจากขนตอนน จะน ามาใชในการวางแผนการเกบตวอยาง

ขนตอนท2 การส ารวจอยางละเอยด มการเกบตวอยางเพอวเคราะหหาชนด และปรมาณเปรยบเทยบกบมาตรฐาน ผลจากการประเมน ท าใหทราบวาลกษณะงานนนๆเปนอยางไร มสารเคมปนเปอนในอากาศหรอไม ผปฏบตงานมความเสยงตอการสมผสเพยงใด และจะแกไขอยางไร

2. การจดล าดบความเปนอนตรายของสารเคม ผลจากการประเมนจะน ามาใชในการจดล าดบความส าคญของอนตราย เพอพจารณาวาปญหาใดมความส าคญเปนอนดบตนๆ ทจะตองด าเนนการแกไข ในการจดล าดบความส าคญอาจพจารณาถงปจจย ในเรองความรนแรงของอนตราย และความเปนไปไดของการแกไข

3. การเตรยมขอมล เพอการตดสนใจสงการของผบรหาร เมอไดล าดบความส าคญแลว จงน าเสนอผบรหาร หรอผ ทมอ านาจตดสนใจสงการ โดยจดท าเปนรายงานสรป แสดงถงปญหาทพบ สถานททพบปญหา ขนาดปญหาเมอเทยบกบมาตรฐาน ล าดบความส าคญของปญหาแนวทางแกไข คาใชจายในการด าเนนการแกไขปญหา และผ รบผดชอบ เปนตน

4. การด าเนนมาตรการในการควบคมและปองกน เมอผบรหารอนมตใหด าเนนการแลว จงด าเนนการแกไข โดยการควบคมปญหา และปองกนมใหเกดปญหาในอนาคต ในการควบคมและปองกนอนตรายจากสารเคม เราไมอาจเลอกใชวธการใดๆ เพยงวธเดยว จ าเปนตองน าวธการตางๆมาใชรวมกนอยางเหมาะสม เพอใหเกดประสทธภาพสงสด

5. การประเมนผลการควบคม และปองกน เปนขนตอนสดทาย โดยด าเนนการประเมนตามตวชวดในระดบผลลพธ หรอวตถประสงคของโครงการ หรอแผนงานทก าหนดไว เชน ก าหนดวาจะลดความเขมขนของสารพษในอากาศใหต ากวามาตรฐาน ผลจากการด าเนนการแกไขแลว ความเขมขนของสารพษอยในระดบต ากวามาตรฐานหรอไมเปนตน นอกจากนยงสามารถประเมนผลโครงการตามตวชวด ในระดบผลผลต เพอดประสทธภาพของโครงการ หรอแผนงาน เชน การใชงบประมาณ เวลา และทรพยากรอนๆ เปนตน การควบคม และปองกนอนตรายจากสารเคมนน นอกจากจ าเปนตองอาศยองคความรตางๆ มากมาย ทงสารเคมทเกยวของกบกระบวนการผลต และตวผ รบสมผสแลว ยงตองอาศยความชวยเหลอจากผเชยวชาญในดานตางๆ เชน วศวกร นกสขศาสตรอตสาหกรรม แพทยและพยาบาล ตลอดถงความรความเขาใจ และความรวมมอของคนงานทรบสมผสสารเคม ดงนน การคดพจารณาอยางเปนระบบดวยความรอบคอบระมดระวง และไมประมาท จะเปนปจจยทส าคญตอความส าเรจในการควบคม และปองกนอนตรายจากสารเคมในสถานประกอบกจการได

170


แบบฝกหกทบทวนทายบทท 9 อนตรายจากสารเคมและแนวทางปองกน

1. ประเภทของสารเคม ตาม พ.ร.บ.วตถอนตราย พ.ศ. 2535 มอะไรบาง

2. ระบบ GHS และระบบ MSDS มการน ามาใชงานอยางไรบาง

3. การจดเกบสารเคมอนตรายใหมความปลอดภยตามหลกวชาการ มแนวทางในการด าเนนการอยางไร

4. แนวทางในการก าหนดแผนฉกเฉนจากการรวไหลหรอไฟไหมของสารเคม มองคประกอบอะไรบาง 5. แนวทางในการควบคมและปองกนอนตรายของสารเคม มหลกการด าเนนการอยางไร

Documents

บทที่ 9 - ie.pit.ac.thie.pit.ac.th/sunetr/images/data_teching/safety/ch_p9.pdf · บทที่ 9 อันตรายจากสารเคมีและแนวทางป้องกัน