สารบญ

:

วถแหงการ ‘รอด’ 6

(คำานำาสำานกพมพ)

คำาปรารภ 10

วถสวฒนธรรมแหงความตนร 17

สงคมทเปนปฏปกษกบความด 24

จากดทรอยทถงเมองไทย 34

บทเรยนจากแอฟรกาใต 44

คนผดกมสทธไดรบความเมตตา 53

ทางหลดพนจากกบดกแหงความรนแรง 63

ดแล ‘ตวก’ ใหอยเปนทเปนทาง 72

กอนสายใยจะขาดสะบน 81

หวงสะอาด ไยสาดโคลน 99

สามมตของชวต 110

ภาคผนวก

เรองสวนตว 116

เกยวกบผเขยน 140

6

วถแหงการ ‘รอด’

สภาพการณทวโลกยคนสะทอนสภาวะของ ‘ความ

เสอม’ ไดชดเจน ไมวาในแงของสงคม วถชวต หรอ

สงแวดลอม แมโดยภาพรวมทประจกษคอความเจรญ

ทางวตถ รมรวยดวยเทคโนโลยรดหนาอนตอบสนอง

ความสะดวกสบายในการใชชวตทกแงมม แมกระทงการ

ยดอายใหยนยาว ไมรเจบปวย ไมมแกเฒา และอนาคต

อาจไปไกลถงการพยายามมชวตเปนนรนดร

แตหากเราไมปดหปดตาและไมหลอกตวเอง

จนเกนไป คงยอมรบไดวาความเจรญตางๆ นนเปนดง

เสนทบซอนเดยวกนกบความเสอม และประเทศไทย

7

เชนกนทอยในสภาวการณดงกลาว เหนไดจากเพยง

ชวงหนงทศวรรษทผานมา นอกจากภยธรรมชาตจะทว

ความรนแรงและแปรปรวนมากขน ความขดแยงระหวาง

ผคนในสงคมถอวาเขาขนราวลก พรอมแตกเปนเสยงได

ทกขณะ ความเหลอมลำาของมาตรฐานและคณภาพชวต

ของประชาชนทนบวนจะถางกวางขนทกท ผคนดจะ

พากนทกขงายขน สขนอยลง ฯลฯ

เหลานใชการวพากษสงคมไทยในแงลบเลว-

รายเกนจรง แตอยทเราจะกลามองและพรอมยอมรบ

เพอรวมกนคนหาคำาตอบอนนำาไปสการเปลยนแปลง

ทดขนหรอไม?

พระไพศาล วสาโล ผซงไดรบการยอมรบ

ในวงกวางวาสามารถเชอมโยงความรดานพทธธรรม

มาอธบายความเปนไปของชวตและสงคมไดอยาง

ชดเจน สมสมย ทงในมตสวนบคคล เศรษฐกจ และ

การเมอง ปรากฏเปนผลงานมากมายตอเนองมาตลอด

สามทศวรรษ

เชนเดยวกบผลงานสเลมของทานในชดน

ไดแก มงไปสหนใด บทความซงเนนถงการคนพบความ

สขทแททามกลางความผนผวนปรวนแปรของสงคม

กอนสายใยจะขาดสะบน บทความบนทกถงเหตการณ

ความขดแยงในบานเมอง และหนทางนำาไปสความ

สมานฉนท ทางธรรม บทความขนาดยาววาดวยบทบาท

8

และคณคาของพทธศาสนาทามกลางกระแสโลกาภวตน

และ ธรรมไมไดเทศน รวมปาฐกถาและคำาบรรยาย

ในโอกาสตางๆ เชอมโยงกบคณภาพชวตและสงคม

ทสงบสนต

จากคำาปรารภและคำาถามในตอนตน...ทาม-

กลางความเปนอยและเปนไปของสงคมไทยในปจจบน

เชอวางานเขยนลาสดชดนของพระไพศาล วสาโล จะม

สวนเออใหคณไดพจารณาใครครวญหาคำาตอบอนจะนำา

ไปสสงทดขนรวมกน

เพราะหากสงคมไปไมรอด เราทกคนจะรอด

หรอ...

นภา เผาศรเจรญ

บรรณาธการพเศษ

7 มกราคม 2555

10

คำาปรารภ

ในรอบหลายปทผานมา สงคมไทยมความราวฉาน

อยางหนกจนถงกบเกดเหตการณนองเลอดกลาง

มหานคร แมจนบดนกยงไมมททาวาความปรองดอง

จะกลบคนมาในระยะเวลาอนใกล ปญหาดงกลาวหาก

เปนแคความขดแยงระหวางบคคลทเปนชนชนนำาของ

ประเทศ กอาจแกไดดวยการขจดคนใดคนหนงออกไป

หรอไมกดวยการประนประนอมแบงปนผลประโยชน

ใหเปนทพอใจของทกคน แตแทจรงแลวความขดแยง

ทกำาลงเกดขนนมรากเหงามาจากปญหาเชงโครงสราง

ซงกอใหเกดความเหลอมลำาอยางมากระหวางคนใน

11

ชาต รวมทงซำาเตมความไมเปนธรรมใหหนกหนวงขน

เปนเหตใหผคนเปนจำานวนนบลานลกขนมาเขารวมหรอ

สนบสนนความขดแยงทเกดขน

ใชแตเทานน ความแตกตางทางดานทศนคต

วถชวต และผลประโยชน ซงหนนเสรมความขดแยง

ใหขยายตว ยงเกดขนจากปจจยอนๆ อกมาก รวมทง

กระแสโลกาภวตน ซงนอกจากทำาใหความเหลอมลำา

หรอชองวางในแนวตงขยายตวแลว ยงทำาใหสงคมไทย

มการแตกตวในแนวราบมากขน แมกระทงในหมคน

ชนกลางดวยกนกมรสนยมและมมมองตางกนอยาง

ไมเคยปรากฏมากอน เนองจากไดเขาถงขอมลขาวสาร

ทหลากหลาย และมเสรภาพในการบรโภคทแตกตาง

กนมากขน

ปจจยเหลานลวนมสวนทำาใหความเปนหนง

เดยวกนของคนในชาตยากจะเกดขนได แตกไมถงกบ

ทำาใหผคนแบงฝกแบงฝายจนถงกบมงรายตอกน หากวา

ผคนไมถกครอบงำาดวยความโกรธเกลยดอยางทเปนอย

ในปจจบน ความยดตดถอมนในอดมการณและความคด

ของตนจนไมยอมรบความเหนตางเปนทมาแหงอคต

จนมองเหนผคดตางจากตนเปนคนเลวราย หรอเหยยด

เขาใหตำากวาความเปนมนษย ผลทตามมากคอความ

รนแรงและการประหตประหาร

สงคมไทยจะหลดพนจากกบดกแหงความ

รนแรงไดกตอเมอมการปฏรปเชงโครงสราง เพอลด

12

ความเหลอมลำาและสรางความเปนธรรมใหเกดขน ขณะ

เดยวกนกตองรวมกนนำาพาจตสำานกใหหลดพนจากการ

ครอบงำาของความโกรธเกลยด ยอมรบความหลากหลาย

และเคารพความเปนมนษยของทกคนแมจะเหนตางจาก

ตน รวมทงเชอมนในการแกปญหาความขดแยงดวย

สนตวธ

แนวทางสความสมานฉนทของสงคมไทย

เปนเนอหาหลกของหนงสอเลมน ซงประกอบขนจาก

บทความสวนใหญทเคยตพมพในคอลมน ‘มองอยาง

พทธ’ และ ‘จตววฒน’ ในหนงสอพมพ มตชน ระหวาง

ป 2551-2554 มสวนนอยทเคยตพมพในแหลงอน แต

กลวนอยในแนวเรองเดยวกน

นอกจากเลมนแลว ยงมอกสามเลมทออกมา

ในชดเดยวกน คอ มงไปสหนใด ทางธรรม และ ธรรม

ไมไดเทศน แตละเลมมจดเนนทตางกน กลาวคอ มงไป

สหนใด เนนเกยวกบการรกษาใจใหเปนสขทามกลาง

ความผนผวนปรวนแปร ทางธรรม ประกอบดวยบทความ

ขนาดยาววาดวยบทบาทและคณคาของพทธศาสนา

ทามกลางกระแสโลกาภวตน สวน ธรรมไมไดเทศน

เปนงานรวมปาฐกถาและคำาบรรยายในโอกาสตางๆ ซง

เนนถงความสมพนธระหวางคณภาพจต ชวตทผาสก

และสงคมทสงบสนต

13

ขอขอบคณคณนภา เผาศรเจรญ ซงนอกจาก

รเรมและสนบสนนใหมหนงสอชดนแลว ยงรบเปน

บรรณาธการตนฉบบใหดวยความใสใจทงๆ ทมงาน

ประจำารดตว ทำาใหหนงสอชดนสำาเรจดวยด พรอมกนน

ขอขอบคณสำานกพมพโพสตบกสทเหนวาหนงสอชดน

มคณคาควรแกการเผยแพรใหกวางขวาง หวงวาผอาน

จะไดรบประโยชนสมความมงหวงของผจดพมพ

พระไพศาล วสาโล

1 มกราคม 2555

17

ในยคทกระแสโลกาภวตนกำาลงเชยวกราก ผลพวง

ประการหนงทเกดขนไปทวทงโลก โดยทสงคมไทยกหน

ไมพน ไดแกการแพรระบาดของวฒนธรรม 2 กระแส

ใหญ คอ ‘วฒนธรรมแหงความละโมบ’ และ ‘วฒนธรรม

แหงความโกรธเกลยด’

การเชอมโลกใหเกอบจะเปนหนงเดยวกนดวย

โลกาภวตนทางเศรษฐกจและเทคโนโลยนน ในดานหนง

ทำาใหลทธบรโภคนยมแพรขยายไปทกมมโลกอยางไม

เคยปรากฏมากอน แมกระทงในปาลกและภเขาสงกยง

หนไมพน ระบบโทรคมนาคมทเชอมโยงถงกนทงโลก

วถสวฒนธรรมแหงความตนร

18

ไดถกใชเพอกระตนการบรโภคทงวตถและภาพลกษณ

อยางไมหยดหยอน จนผคนไมเคยรสกพอเสยท

ในอกดานหนง กระแสโลกาภวตนไดทำาให

ผคนทวทงโลกไดเผชญกบการไหลบาของอตลกษณ

ทแตกตางจากตน ไมวาจะเปนศาสนา เชอชาต และ

ภาษา ระยะหางทางภมศาสตรทครงหนงเคยเปน

กำาแพงขวางกนคนตางเชอชาต ศาสนา และภาษา ให

อยแยกหางจากกน เมอพงทลายลงหรอไรความหมาย

ผคนกสามารถเดนทางขามทวปหรอขามพรมแดนงาย

กวาแตกอน อกทงยงสามารถตอกยำาอตลกษณของตน

ผานสอไรพรมแดน ผลทตามมากคอคนตางอตลกษณ

ตองมาอยประชดกน แตแทนทจะเขาใจกนมากขน กลบ

หวาดระแวงกน และรสกวาอตลกษณของตนกำาลงถก

คกคาม จงพยายามปองกนอตลกษณของตนมากขน

ซงเทากบผลกอกฝายใหกลายเปนคนละพวกคนละฝาย

มากขน ผลกคอเปนศตรกน เกดความโกรธเกลยดตอ

กน ทงนยงไมพดถงการแผขยายและรกรานของทนท

ทรงพลงในการเขามาตกตวงผลประโยชนในทองถนอน

ไดอยางสะดวกขน เพราะตลาดถกเปดอยางเสร ทำาให

เกดความขดแยงและตอสขดขนจนระเบดเปนความ

รนแรงในหลายท

สงคมทดงามนอกจากจะตองมโครงสราง

และระบบทเออใหเกดชวตทดงามแลว ยงจำาเปนตอง

มวฒนธรรมทสอดคลองไปในแนวทางเดยวกน เรา

19

อาจเรยกวฒนธรรมดงกลาววา ‘วฒนธรรมแหงความ

ตนร’ โครงสรางนนไมวาจะดเพยงใดยอมตองมการ

ปรบเปลยนตามยคสมย แตถามวฒนธรรมทดงาม

เปนเครองรองรบ กชวยใหการปรบเปลยนนนเปนไป

อยางเหมาะสมกบกาลเวลา แทนทจะแขงตวจนฝน

ความเปลยนแปลง นอกจากนน โครงสรางยงเปนสงท

ขนอยกบตวบคคลทอยในโครงสรางนนไมใชนอย แม

โครงสรางจะดเพยงใด แตตวบคคลไมดดวย กอาจกอ

ใหเกดผลทไมพงปรารถนา วฒนธรรมนนมบทบาท

โดยตรงในการกำาหนดจตสำานกและพฤตกรรมของผคน

วฒนธรรมทดยอมอำานวยใหเกดบคคลทมจตสำานกและ

พฤตกรรมทดงาม จงเปนองคประกอบสำาคญทเสรมกบ

โครงสราง เพอกอใหเกดสงคมทดงาม

สงคมไทยกำาลงตองการวฒนธรรมแหงความ

ตนร กลาวอยางถงทสดแลว วฒนธรรมแหงความตนร

จะเกดขนไดกดวยการทผคนมโลกทศนทไปพนจาก

วตถนยม แมวตถเปนสงสำาคญตอชวต แตความสข

ของคนเรากมไดขนอยกบวตถเสมอไป นอกจากความ

สขทางกายแลว เรายงตองการความสขทางจตใจ และ

ความสขทางใจนเองทเปนความสขทลกซงทสดทมนษย

ทกคนควรเขาถงใหได จดมงหมายสงสดของมนษยจง

มไดอยทการครอบครองวตถใหไดมากทสด แตอยทการ

เขาถงความสขทางจตใจดวยตนเอง และเออใหผอนเขา

ถงดวยเชนกน ความสขดงกลาวจะชวยใหเราไมหลงใหล

20

มวเมากบวตถ เพราะประจกษดวยตนเองวามความสข

ทประเสรฐและลกซงกวาความสขจากวตถมากนก

นอกจากโลกทศนทเหนมนษยในแงมมทลก

ซงแลว เรายงจำาเปนตองมโลกทศนทมองเหนมนษย

อยางเชอมโยงสมพนธกบสรรพชวตและสงแวดลอม

ชวต สงคม และธรรมชาต ไมอาจแยกจากกนได ความ

ผาสกของเราแตละคนผกตดอยกบความผาสกของผคน

รอบขาง สงคมรอบตว และธรรมชาตแวดลอม สำานก

ดงกลาวจะชวยใหเราออนโยนตอธรรมชาตและรสกถง

บญคณของสรรพชวตและทกผคนในสงคมมากขน เอา

ตวเองเปนศนยกลางนอยลง ไมมองตนเองในกรอบ

แคบๆ โดยมองคนตางเชอชาต ศาสนา ภาษา เปนคน

อน หากมองเหนมนษยทกคนและทกชวตวาเปนเพอน

รวมโลกทอยภายใตสายสมพนธเดยวกน มความรกและ

ความเหนอกเหนใจกนมากขน

โลกทศนทง 2 ประการ อนไดแกการไมของตด

อยกบวตถนยมและการมองเหนมนษยเปนหนงเดยว

กบสรรพชวตและสงแวดลอม เปนโลกทศนทผนกแนน

อยกบแกนแกนของพทธศาสนาอยแลว แตถกละเลย

ไปนาน จงจำาเปนอยางยงทจะตองมการฟนฟหรอปฏรป

พทธศาสนาเพอใหกลบมามพลงในการเสรมสราง

โลกทศนดงกลาวขนมาใหสมสมย เพอเปนพนฐานให

แกวฒนธรรมแหงความตนร

พทธศาสนายงสามารถเสรมสรางวฒนธรรม

21

แหงความตนรไดดวยการสงเสรมการพฒนาจต พทธ-

ศาสนามระบบการพฒนาจตโดยอาศยสมาธภาวนาเปน

พนฐาน จตนนมคณภาพหลายประการทสามารถพฒนา

ได เชน สต สมาธ เมตตา กรณา รวมทงปญญา แมวา

คณภาพแตละชนดตองการวธการทแตกตางกน แตจด

รวมกคอการกลบมารจกตนเอง และมความสงบเยน

เปนผลทตามมา การพฒนาจตใหมคณภาพดงกลาว

นอกจากชวยใหตนเองเปนสขและเปนทาสวตถนอยลง

แลว ยงเออใหเกดสมพนธภาพทดงามกบผอน มความ

เอออาทร ไมระบายทกขใสคนอน หากปรารถนาจะชวย

ใหผอนมความสข การพฒนาจตจงเปนพนฐานสำาคญ

ของการมจรยธรรม (หรอศล) ทดงามในสงคม

จรยธรรมทดงามนอกจากจะเกดจากการ

พฒนาจตโดยอาศยสมาธภาวนาแลว ยงสามารถบม

เพาะไดดวยการอาศยกลยาณมตรและกระบวนการกลม

พทธศาสนาควรถอเปนบทบาทสำาคญในการสงเสรม

ใหเกดกระบวนการกลมดงกลาวไดในหลายลกษณะ

ดงทพระสงฆในหลายทองทสงเสรมใหชาวบานรวมกลม

เพอการพฒนาชมชน อนรกษวฒนธรรมและสงแวดลอม

รวมถงกลมสจจะสะสมทรพย กลมดงกลาวหากม

กระบวนการทด เชน สงเสรมใหทกคนมสวนรวม มการ

สรปบทเรยนและแลกเปลยนประสบการณ นอกจากจะ

สรางความไววางใจใหเกดขนแลว ยงชวยหลอหลอมให

เกดความเสยสละและรบผดชอบตอสวนรวม ตลอดจน

22

ตงมนในศลมากขน

ปรมณฑลของธรรมนนมไดอยทจตใจของผคน

เทานน หากยงครอบคลมไปถงสงคมและชมชนทอยรอบ

ตวเราดวย ดงนนเมอจะนำาธรรมมาใชใหเกดผล นอก

เหนอจากการนอมนำาเขามาเปนสวนหนงของชวตและ

ตงมนในจตใจแลว การจดวางธรรมใหเปนพนฐานของ

สงคมและวฒนธรรมกมความสำาคญเชนกน การบรณา-

การธรรมอยางรอบดานเทานนทจะชวยใหชวตทดงาม

บงเกดขนไดในทกมต และชวยใหวฒนธรรมแหงความ

ตนรงอกงามจนสามารถทดทานวฒนธรรมแหงความ

ละโมบและวฒนธรรมแหงความเกลยดชง มใหบนทอน

สงคมและทำาลายธรรมชาตแวดลอมดงทกำาลงเปนอย

เอกสารแจกในการประชมของมหาวทยาลยเทยงคน

ตลาคม 2551

24

พฤตกรรมทางศลธรรมของคนเราไมไดขนอยกบ

ทศนคตหรอความรสกผดชอบชวดภายในใจเทานน แต

ยงถกกำาหนดโดยสงแวดลอม รวมถงสถานการณและ

ผคนรอบตวดวย หากมใครสกคนเปนลมอยบนถนนทม

คนพลกพลาน ถาทกคนพากนเดนผานผเคราะหรายโดย

ไมหยดชวยเหลอเขาเลย คนทเดนตามมากมแนวโนมท

จะเดนผานเขาไปดวยเชนกน แตถาบงเอญมใครสกคน

หยดเดนแลวเขาไปชวยเขา กจะมใครตอใครอกหลายคน

เขาไปทำาอยางเดยวกน เชน ซอยาดมหรอหานำาใหกน

สงคมทเปนปฏปกษกบความด

25

นกจตวทยาคหนงแหงมหาวทยาลยโคลมเบย

เคยทำาการทดลองดวยการมอบหมายใหนกศกษา

คนหนงแกลงทำาเปนโรคลมบาหมอยคนเดยวในหอง

โดยมนกศกษาอกคนหนงนงอยในหองตดกน (แตไมร

วามการทดลอง) จากการทดลองทำาซำาหลายๆ ครง

พบวานกศกษาขางหองเมอไดยนเสยงรองจะเขาไปชวย

‘ผปวย’ ถงรอยละ 85 ของการทดลอง แตถาหากในหอง

ขางๆ นนมคนอย 5 คน รอยละ 31 เทานนทจะมคนจาก

หองนนไปชวย

เขายงไดทดลองดวยการสมควนในหอง

ปรากฏวาคนทอยนอกหองหากเหนควนพวยพงจาก

ใตประตจะรบวงไปบอกเจาหนาทถงรอยละ 75 ถาเขา

อยคนเดยว แตถาอยกนเปนกลม จะมการรายงาน

เจาหนาทเพยงรอยละ 38 ของการทดลองเทานน

การทดลองนไดขอสรปวาผคนมแนวโนมทจะ

ทำาตวเปนพลเมองดหากวาอยคนเดยว แตถาอยกน

หลายคน ความใสใจทจะเปนพลเมองดกลดลง

กลาวกนวาคนเรามกจะทำาดตอหนาผคน ขอน

มความจรงอย แตถาผคนสวนใหญทำาตวเฉยเมย ดดาย

ตอปญหา ไมอนาทรตอผเดอดรอน คนอนกมกจะทำาตาม

ดวย นคอเหตผลวาเหตใดผหญงจงถกลวนลามในรถเมล

หรอถกฉดกระชากลากถเขาพงหญาโดยไมมใครเขาไป

ชวยเหลอเลย ในสถานการณเชนน ตางคนตางโยนความ

รบผดชอบใหคนอน (“แกทำาสๆ” หลายคนคงนกเชนน

26

ในใจ) หาไมกนกในใจวา “ถงฉนไมทำา คนอนกทำา”

สดทายกไมมใครทำาอะไรเลยสกคน อนธพาลจงทำาราย

ผหญงไดสมใจและลอยนวลไปได

นอกจากผคนแวดลอมแลว สถานการณหรอ

สถานภาพของแตละคนกมสวนกำาหนดพฤตกรรมของ

เขาดวย เมอเกอบ 40 ปทแลวมการทดลองทมหาวทยา-

ลยสแตนฟอรด โดยทำาคกจำาลองขน และมอาสาสมคร

จำานวน 24 คนมารบบทเปนผคมและนกโทษ อาสา-

สมครเหลานลวนคดมาจากผทมสขภาพจตดมาก ผท

รบบทเปนผคมซงมอยครงหนงนนไดรบเครองแบบ ใส

แวนตาดำา และมอปกรณทกอยางเหมอนจรง รวมทงม

อำานาจเชนเดยวกบผคมทวไป

การทดลองมกำาหนด 14 วน แตหลงจากดำาเนน

ไปไดเพยง 6 วนกตองยต เพราะนกโทษทนสภาพทถก

บบคนในคกไมไหว เนองจากผคมใชอำานาจอยางเตมท

เพยงแคคนแรก นกโทษกถกปลกใหขนมาวดพนตงแต

ต 2 และทำาอะไรตออะไรอกหลายอยาง วนตอมาเมอ

นกโทษแสดงอาการตอตานขดขน กถกลงโทษหนกขน

มการเปลองผาและจบขงคกเดยว หลงจากนนนกโทษ

หลายคนมอาการหงอย หงอ และซม ขณะทผคมแสดง

อาการขมขกาวราวมากขน ผานไปไมกวน นกโทษ 4

คนถกพาออกจากการทดลอง เพราะมอาการคลมคลง

และซมเศราอยางหนก สถานการณเลวรายกวาทคด

จงตองยตการทดลองกอนกำาหนด 8 วน

27

อาสาสมครบางคนทรบบทผคมเปดเผยในเวลา

ตอมาวาพฤตกรรมทเขาทำาในคกนนตรงขามกบทเขา

ทำาในยามปกต บางคนยอมรบวาไมคดมากอนวาตนจะ

มพฤตกรรมรนแรงอยางนน เพราะเชอวาตวเองเปนคน

รกสนต สวนฟลป ซมบารโดซงเปนผทำาการทดลองอน

ลอชอดงกลาว ยอมรบเชนกนวาไมคาดคดวาพฤตกรรม

ของผคนในคกจำาลองจะเปลยนไปอยางรวดเรวและ

เขมขนขนาดนน

การทดลองดงกลาวชใหเหนอยางชดเจน

วาสถานการณบางอยางนนสามารถเปลยนแปลง

พฤตกรรมของผคนได มนสามารถดงเอาดานลบหรอ

ความรนแรงกาวราวในตวของผคนออกมาอยางคาด

ไมถง ‘คนด’ ในยามปกตอาจกลายเปนคนทเหนแกตว

บาอำานาจ หรอนยมความรนแรงได หากมอำานาจ

มากมายในมอ

ดงทคณหมอประเวศ วะสไดเปรยบเปรยไว

ไก 2 ตวเมอถกสมครอบ จากเดมทเคยหากนอยาง

สงบ กจะเรมจกตกน คนเมอถกครอบดวยโครงสรางท

คบแคบ กจะกลายเปนปฏปกษตอกน แสดงความรนแรง

ตอกน สงคมเผดจการเบดเสรจอยางคอมมวนสต (โดย

เฉพาะรสเซยสมยสตาลนและจนยคปฏวตวฒนธรรม)

เปนตวอยางหนงทดงเอาดานลบของมนษยออกมา

อยางนาเกลยด ผคนไมเพยงระแวงตอกนเทานน แต

ยงพรอมทจะปรกปรำาใสรายกนเพอความอยรอดของตว

28

แมกระทงสามภรรยากไมไวใจกน เพราะกลววาตางฝาย

จะเปนสายใหตำารวจ

ทมกพดกนวา “ถาทกคนเปนคนด สงคมกจะด

ดวย” เปนความจรงเพยงครงเดยว คนมใชเปนผกำาหนด

สงคมฝายเดยวเทานน สงคมกเปนตวกำาหนดผคนดวย

นนกคอ “ถาสงคมเลว ทกคนก(มสทธ)เปนคนเลว”

อทธพลของสงคมมผลทางลบตอจตใจของ

ผคนเพยงใด พระพทธองคไดตรสไวในจกกวตตสตร

โดยทรงชใหเหนถงผลกระทบเปนลกโซ กลาวคอ เมอ

(ผปกครอง)ไมจดสรรปนทรพยใหแกเหลาชนผไรทรพย

ยอมทำาใหความยากจนระบาดทว จากนนกจะมการ

ลกขโมยแพรหลาย มการใชอาวธระบาดทว มการฆา

ผคน โกหก สอเสยด ประพฤตผดในกาม ฯลฯ จนเกด

มจฉาทฏฐ ความฝกใฝในอธรรม ความละโมบ และ

มจฉาธรรม เปนตน

เหนไดวาการปกครองทไมกอใหเกดการแบง

ปนทรพยอยางทวถง สามารถกอผลกระทบตอเนอง

ไมเพยงทำาใหผคนกนอยฝดเคองเทานน แตยงสงผล

ตอพฤตกรรมของประชาชน เรมจากการผดศลผดธรรม

ตามมาดวยการกดกรอนจตสำานกของผคน ทำาใหกเลส

และความหลงผดเพมพนขน

อทธพลของสงคมทมตอจตสำานกของผคน เปน

เรองทชาวพทธและคนไทยทวไปไมสตระหนกหรอยงให

ความสำาคญนอยมาก ดงจะเหนไดจากการนยมเปลยน

29

จตสำานกของผคนดวยวธการเทศนาสงสอน (รวมทงพา

นงสมาธ) ซงแมจะมประโยชน แตกยงไมพอ เพราะได

ผลในระดบบคคลหรอกบคนกลมหนงเทานน แตสงผล

นอยมากตอสงคมโดยรวม

การยกระดบจตสำานกหรอเสรมสรางพฤตกรรม

ทางศลธรรมของผคนนนไมอาจเกดขนในวงกวางได

เลย ตราบใดทโครงสรางหรอเงอนไขทางสงคมยงอย

ในสภาพทเปนปฏปกษกบความด สภาพดงกลาวไดแก

ความยากจนทแพรระบาด การมอบายมขทวบานทว-

เมอง สอมวลชนทถกครอบงำาดวยบรโภคนยม การ

ศกษาทไมสงเสรมการเรยนรและใฝธรรม ประเดนเหลา

นมการพดกนมากแลว แตทยงพดถงนอยกคอความ

เหลอมลำาทางเศรษฐกจและสงคม

ปจจบนมงานวจยหลายชนทยนยนวานอก

จากความยากจนแลว ความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ

และสงคมสงเสรมใหเกดอาชญากรรมและความรนแรง

ในสงคมโดยตรง ลาสดคองานวจยของรชารด วลคน-

สน ซงเปนทกลาวขานอยางแพรหลาย เขาไดชวาเมอ

เทยบระหวางประเทศตอประเทศ รฐตอรฐ เมองตอ

เมอง จะพบวาสงคมทมความแตกตางทางดานรายไดสง

มาก (เชน สหรฐอเมรกา) มอาชญากรรมและนกโทษใน

สดสวนทสงกวาสงคมทมความแตกตางทางดานรายได

นอยกวา (เชน ญปน นอรเวย)

30

ความรนแรงนนเกดจากคนระดบลางทรสก

คบแคน ตำาตอย และไมพอใจคนระดบบนทดถกตน

รวมทงเกดจากความรสกวาตนถกเอารดเอาเปรยบดวย

ขณะทคนระดบบนนนนอกจากมโอกาสเขาถงทรพยากร

มากกวาแลว ยงใชอภสทธดงกลาวเบยดบงผลประโยชน

ของผทอยตำากวา ทำาใหชองวางทางเศรษฐกจถางกวาง

ขน

ความรนแรงยงเกดจากชองวางทางสถานภาพ

ซงกอใหเกดความเหนหางหมางเมน และพฒนาไปส

ความรสกเปนปฏปกษตอกนไดงายมาก งานวจยดง-

กลาวชวาในประเทศทมความแตกตางทางรายไดสงมาก

จะมความไมไวเนอเชอใจสงมาก เชน ในสงคโปรมเพยง

รอยละ 20 เทานนทบอกวาผคนสวนใหญไวใจได ขณะ

ทผทมความเหนดงกลาวมมากถงรอยละ 65 ในสวเดน

และเดนมารก ซงเปนประเทศทมความแตกตางทาง

รายไดนอยมาก

ดงทการทดลองของซมบารโดไดชชด สถานภาพ

ทตางกนสามารถดงเอาดานลบหรอสวนทเลวรายใน

ใจมนษยออกมา เพราะตางฝายตางมองซงกนและกน

เปนคนละพวกคนละฝาย แมสงคมทมความเหลอมลำา

สงมากจะแตกตางจากสภาพในคก แตการทผคนแบง

กนตามสถานภาพทมความแตกตางอยางชดเจน (เชน

รายไดซงเชอมโยงกบการศกษาและรสนยมการบรโภค

รวมทงอทธพลทางการเมองและ ‘เสนสาย’) กยอมทำาให

31

แตละฝายมแนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมทางลบตอกน

และกน ตรงกนขามกบมตรภาพทมกจะดงดานบวกหรอ

คณธรรมออกมา (เชน แยงกนออกเงนคาอาหาร)

แมวาการวจยของวลคนสนจะเนนเฉพาะประ-

เทศทรำารวย 20 ประเทศ ไมรวมประเทศระดบกลางหรอ

ยากจน แตกบอกอะไรหลายอยางเกยวกบประเทศไทย

ซงมความเหลอมลำาทางเศรษฐกจและสงคมสงกวา

ประเทศเหลานนมาก (เมอป 2549 กลมคนทรวยสดม

ทรพยสนสงเปน 69 เทาของกลมทจนสด) อยางนอยการ

ศกษาเปรยบเทยบดงกลาวบอกเปนนยวาอาชญากรรม

ความรนแรง ตลอดจนความราวฉานของคนไทยทง

ประเทศเวลาน เปนผลมาจากความเหลอมลำาของคนใน

สงคมไมนอยเลย ปฏเสธไมไดวาความแตกตางทางดาน

สถานภาพทำาใหคนไทยเกดความไมไววางใจตอกนมาก

ขน โดยเฉพาะชนชนกลางมแนวโนมดแคลนคนระดบ

ลางทมฐานะและการศกษาตำากวาตนอยางเหนไดชด

เมอเรวๆ นมการเปดเผยผลการสำารวจทศนคต

ของประชาชนในเอเชย พบวาคนไทยเพยงรอยละ 15

เทานนทเหนวาคนทมการศกษานอยหรอไรการศกษา

ควรมสทธทางการเมองเทากบคนทมการศกษาสง

ตวเลขดงกลาวนบวาตำาทสดในเอเชย นนหมายความวา

รอยละ 85 เหนวาคนทมการศกษานอย (หรอคนจน) ควร

มสทธทางการเมองนอยกวาคนทมการศกษาสง (หรอ

คนมเงน) ทศนคตดงกลาวเปนทงผลพวงและสาเหต

32

ของความเหลอมลำาทางเศรษฐกจ สงคม และการเมอง

ในประเทศไทยในเวลาน

การเรยกหาความสามคคหรอสมานฉนทของ

คนในชาตจะเกดขนไดอยางไร หากบานเมองมความ

เหลอมลำากนมากมายขนาดน ในทำานองเดยวกน การ

หวงใหคนมความเมตตากรณาหรอมศลธรรมตอกนจะ

เกดขนไดอยางไร หากสภาพสงคมทเปนอยมแนวโนม

ทจะดงเอาดานลบของผคนออกมา

สงคมทมความเหลอมลำาสงมากไมเพยง

บนทอนสายสมพนธของผคนในสงคมเทานน หากยง

กดกรอนจตวญญาณของผคนดวย มพกตองเอยถงการ

บนทอนสขภาพ (การวจยของวลคนสนชวาในสงคมทม

ความเหลอมลำาสง มอตราการตายของทารก โรคอวน

การใชยาเสพตด และมความเครยดสงตามไปดวย)

พระพทธเจาตรสวา ปจจยหนงทจะทำาใหเกด

ความสามคคหรอสาราณยธรรมไดแกสาธารณโภค

หรอการแบงปนกน ในสงคมระดบประเทศ การแบงปน

ไมอาจทำาดวยการแจกเงนแบบประชานยม ซงใหผล

ชวคราวและมใชการแกปญหาทถกจด แตจะตองทำาให

เกดกลไกการกระจายรายไดทเปนธรรม ทงโดยอาศย

กลไกตลาด กลไกรฐ และกลไกภาษ รวมทงกระจาย

อำานาจทางการเมองเพอใหเกดโอกาสในการเขาถง

ทรพยากรอยางเปนธรรม

33

ชาวพทธพงระลกวาธรรมอนเปนเครองยด

เหนยวใจบคคลและประสานใหผคนเกดความสามคค

หรอสงคหวตถ 4 นน ขอสดทายไดแกสมานตตตา คอ

‘ความมตนเสมอ’ หรอปฏบตตอกนอยางเทาเทยมกน

สงทตองตงคำาถามกคอ สงคมทมความเหลอมลำาสงมาก

อยางสงคมไทยจะสงเสรมใหเกดธรรมขอนไดอยางไร

ถาไมสงเสรม เราจะหวงใหคนไทยมความรกและสามคค

กนไดอยางไร

มตชนรายวน ตลาคม 2552