สขศกษาและพลศกษา

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษาตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑

ชนมธยมศกษาปท ๑

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน

ผเรยบเรยง

อาจารยอทย สงวนพงศ

อาจารยสณฏฐา สงวนพงศ

ผตรวจ

ศาสตราจารย นายแพทยชชลต รตรสาร

อาจารยนพน แจมแจง

อาจารยศวไล กสกจสกลผล

อาจารยรชนวรรณ จนธรรม

อาจารยนยม บญญาเศวต

บรรณาธการ

อาจารยสปรารถนา ยกตะนนทน

อาจารยอทย สงวนพงศ

สงวนลขสทธ

สำ�นกพมพ บรษทพฒน�คณภ�พวช�ก�ร (พว.) จำ�กด

พ.ศ. ๒๕๕๗

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ (พว.)

๗๐๑ ถนนนครไชยศร แขวงถนนนครไชยศร เขตดสต กรงเทพฯ ๑๐๓๐๐

โทร. ๐-๒๒๔๓-๘๐๐๐ (อตโนมต ๑๕ ส�ย), ๐-๒๒๔๓-๑๘๐๕

แฟกซ : ทกหม�ยเลข, แฟกซอตโนมต : ๐-๒๒๔๑-๔๑๓๑, ๐-๒๒๔๓-๗๖๖๖

website : www.iadth.com

3ระบบประสาทและตอมไรทอ

คำนำ

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษาและพลศกษา ชนมธยมศกษาปท ๑ กลมสาระการ

เรยนรสขศกษาและพลศกษา ไดจดทำาขนตามมาตรฐานการเรยนร ตวชวดและสาระการเรยนร

แกนกลางของหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๕๑ โดยมเนอหาครอบคลม

สาระท ๑ การเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษย สาระท ๒ ชวตและครอบครว สาระท ๓

การเคลอนไหว การออกกำาลงกาย การเลนเกม กฬาไทยและกฬาสากล สาระท ๔ การสรางเสรมสขภาพ

สมรรถภาพและการปองกนโรคและสาระท ๕ ความปลอดภยในชวต ทมงเนนการสรางและพฒนา

พฤตกรรมทางสขภาพทงดานความรเจตคตคณธรรมคานยมและการปฏบตเกยวกบสขภาพควบค

ไปดวยกนรวมทงการใชกจกรรมการเคลอนไหวการออกกำาลงกายการเลนเกมและกฬาในการพฒนา

สขภาพทงดานรางกาย จตใจ อารมณ สงคมและสตปญญา ใหเหมาะสมกบวยของผเรยน นำาเสนอ

เนอหาททนสมยมกจกรรมการเรยนรและคำาถามพฒนากระบวนการคดทนำาไปสการประเมนตรงตาม

ตวชวดทหลกสตรกำาหนด

หนงสอเรยนเลมน เปนแนวทางและวธการปฏบตตนในการดแลรกษาสขภาพของผเรยน

ครอบครวและชมชนกอใหเกดประโยชนในการจดการศกษาตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน

พทธศกราช ๒๕๕๑ สำาหรบผสอนในการจดการเรยนการสอนสำาหรบผเรยน ใหบรรลจดมงหมาย

ไดอยางแทจรง

สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ(พว.)

4 สขศกษาและพลศกษา ม.1

สารบญ

หนวยการเรยนรท ๑ ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ ๕

หนวยการเรยนรท ๒ การพฒนาตนเองใหเจรญเตบโตสมวย ๑๘

หนวยการเรยนรท ๓ การเปลยนแปลงทางรางกาย จตใจ อารมณ และพฒนาการทางเพศ ๓๒

หนวยการเรยนรท ๔ อาหารทเหมาะสมกบวย ๔๕

หนวยการเรยนรท ๕ ภาวะโภชนาการทมผลกระทบตอสขภาพ ๕๗

หนวยการเรยนรท ๖ การปฐมพยาบาลและการเคลอนยายผปวย ๖๗

หนวยการเรยนรท ๗ สารเสพตด ๑๐๒

หนวยการเรยนรท ๘ การเพมพนความสามารถในการเคลอนไหว ๑๒๒

หนวยการเรยนรท ๙ กฬาไทยและกฬาสากล ๑๓๗

หนวยการเรยนรท ๑๐ การออกกำาลงกายเพอสขภาพ ๒๒๘

หนวยการเรยนรท ๑๑ กจกรรมนนทนาการ ๒๓๘

หนวยการเรยนรท ๑๒ สมรรถภาพทางกาย ๒๔๙

บรรณานกรม ๒๗๑

หนา

5ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

ระบบตอมไรทอ

การประสานสมพนธของระบบประสาทและ

ระบบตอมไรทอ

ระบบประสาท

หนวยการเรยนรท

๑. อธบายความสำาคญของระบบประสาทและระบบตอมไรทอทมผลตอสขภาพ การเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรน (พ ๑.๑ ม.๑/๑)๒. อธบายวธดแลรกษาระบบประสาทและระบบตอมไรทอใหทำางานตามปกต (พ ๑.๑ ม.๑/๒)

ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ เปนระบบการทำางานในรางกายทมความสำาคญตอภาวะสขภาพ การเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรน การดแลรกษาระบบประสาทและระบบตอมไรทอใหทำางานไดตามปกต จะชวยใหมสขภาพด มการเจรญเตบโตและพฒนาการทเหมาะสมตามวย

ตวชวด

สาระสำาคญ

ผงสาระการเรยนร

ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

ความสำาคญของระบบตอมไรทอทมผลตอสขภาพ

การเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน

ความสำาคญของระบบประสาททมผลตอสขภาพ

การเจรญเตบโตและพฒนาการของวยรน

ตอมไรทอในรางกายและหนาทการทำางานโครงสรางของ

ระบบประสาท

การทำางานของระบบประสาท

วธดแลรกษาระบบประสาทใหทำางานตามปกต

วธดแลรกษาระบบตอมไรทอใหทำางาน

ตามปกต

๑ระบบประสาท

และระบบตอมไรทอ

6 สขศกษาและพลศกษา ม.๑ 7ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

สมอง

ไขสนหลง เสนประสาทจดประกายความคด

นกเรยนคดวาการปฏบตตนอยางไรบาง ทชวยพฒนาสมอง

ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

การทำางานของระบบตางๆ ในรางกายมความสมพนธกนและมความสำาคญตอการดำารงชวตของ

มนษย หากระบบใดระบบหนงทำางานไมปกต ยอมสงผลตอภาวะสขภาพโดยรวมซงระบบทมความ

สำาคญตอการเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษยโดยเฉพาะในชวงวยรน คอ ระบบประสาทและ

ระบบตอมไรทอการเรยนรการทำางานของระบบประสาทและระบบตอมไรทอจะทำาใหเราสามารถดแล

รกษาระบบประสาทและระบบตอมไรทอใหทำางานไดตามปกตเพอใหมการเจรญเตบโตและพฒนาการ

เหมาะสมตามวย

๑.๑ ความสำาคญของระบบประสาททมผลตอสขภาพ การเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรน ระบบประสาทประกอบดวยสมองไขสนหลงและเสนประสาทซงทำาหนาทควบคมและประสาน

การทำางานของระบบตางๆในรางกายใหดำาเนนไปดวยดโดยมสมองเปนอวยวะหลก

๑.ระบบประสาท(NervousSystem)

ระบบประสาทในรางกาย

ระบบประสาทจงมความสำาคญตอภาวะสขภาพ การ

เจรญเตบโตของรางกายและพฒนาการดานตางๆคอ

เปนตวควบคมการทำางานและรบความรสกของอวยวะ

ทกสวนในรางกาย รวมถงความรสกนกคด อารมณ

และความทรงจำาตาง ๆ ซงเมอไดรบการกระตนจาก

ภายในและภายนอกจะมการสงกระแสประสาทกลบไป

กลบมาระหวางสมองและอวยวะสวนตางๆใหทำางาน

ตามทตองการ เชน การเคลอนไหวของอวยวะใน

อรยาบถตางๆการกะพรบตาหรอสงการใหกลามเนอ

มดตาง ๆทำางานนอกจากนนยงควบคมการเตนของ

หวใจ อตราการหายใจ ความดนโลหต อณหภมใน

รางกายการยอยอาหารและการทำางานของระบบอนๆ

ของรางกาย

๑.๒ โครงสรางของระบบประสาท ระบบประสาทเปนระบบศนยกลางทควบคมการทำางานของรางกาย เปนระบบททำาหนาท

รบความรสก ควบคมความคด ถามอนตรายใด ๆ เกดขนกบสมอง กจะทำาใหรางกายพการหรอ

เสยชวตได ระบบประสาทแบงเปน ระบบประสาทสวนกลาง (CentralNervous System) ระบบ

ประสาทสวนปลาย (PeripheralNervous System) และระบบประสาทอตโนมต (Autonomic

NervousSystem)

๑) ระบบประสาทสวนกลางไดแกสมองและไขสนหลง

(๑) สมอง (Brain) เปนอวยวะทมขนาดใหญกวาสวนอน ๆ อยในกะโหลกศรษะ

สมองแบงออกเปน๓สวนคอสมองสวนหนาสมองสวนกลางและสมองสวนทาย

สมองสวนหนา สมองสวนกลาง สมองสวนทาย

สมอง

แผนภาพแสดงสวนประกอบของสมอง

8 สขศกษาและพลศกษา ม.๑ 9ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

(๒)ไขสนหลง (Spinal Cord)

เปนสวนทตอออกมาจากกานสมอง อยภายใน

กระดกสนหลงมหนาทถายทอดกระแสประสาท

ระหวางสมองและสวนตางๆ ของรางกายรวมทง

ควบคมการเกดปฏกรยาตอบสนองตอสงกระตน

อยางฉบพลนทนท เชน หลบตาเมอฝนละออง

เขาตายกเทาขนเมอถกหนามตำาเทา

สมองและไขสนหลงจะเปนศนยกลาง

การรบร และกระตนความรสกจากส ง เร า

ทงภายในและภายนอกแลวสงผานไปยงเสน

ประสาททกระจายตามสวนตางๆของรางกาย

๒) ระบบประสาทสวนปลาย ไดแก

เสนประสาทสมอง เสนประสาทไขสนหลง

ทำาหนาทรบและนำาความรสกเขาสระบบประสาทสวนกลางไดแก

(๑) เสนประสาทสมอง หรอเสนประสาททแยกออกจากสมองทำาหนาทรบความรสก

เกยวกบการไดกลนการมองเหนการเคลอนไหวของตา

(๒) เสนประสาทไขสนหลง เปนเสนประสาททออกมาจากไขสนหลงทำาหนาทถายทอด

กระแสประสาทไปสอวยวะตางๆของรางกายเชนแขนขา

๓) ระบบประสาทอตโนมต ควบคมการทำางานของประสาททอยนอกเหนอการควบคมของ

จตใจใหเปนไปตามปกตแบงออกเปน๒สวน

(๑) ระบบประสาทซมพาเทตก(SympatheticNerve)เปนระบบประสาททมกกระตน

การทำางานมากกวายบยงการทำางานเชนหวใจเตนเรวชพจรเตนแรงเมอตกใจกลว

(๒) ระบบประสาทพาราซมพาเทตก(ParasympatheticNerve) เปนระบบประสาท

ทมกจะยบยงการทำางานมากกวาทจะกระตนการทำางานเพอปรบไมใหรางกายทำางานมากเกนไป เชน

ลดอตราการเตนของหวใจลงเมอคลายความตกใจกลว

ระบบประสาทซมพาเทตกและพาราซมพาเทตกจะทำาหนาทตรงกนขามเสมอ เพอให

รางกายอยในสภาวะปกต

๑. สมองสวนหนา(Forebrain)มหนาทดงน

๑. เกยวของกบดานความคดความจำา เชาวนปญญา เปนศนยกลางควบคมการทำางานดานตางๆ การสมผสการพดการมองเหนรบรสการไดยนการดมกลนและการทำางานของกลามเนอ

๒. เปนศนยรวบรวมกระแสประสาททผานเขาออกและแยกกระแสประสาทไปยงสมอง

๓. เปนศนยควบคมกระบวนการตางๆของรางกาย เชนการทำางานพนฐานของรางกายไดแกความหวความดนโลหตความตองการทางเพศการหลงฮอรโมนของตอมไรทอและการแสดงอารมณความรสก

๒. สมองสวนกลาง (Midbrain) เปนสมองสวนทอยตอจากสมองสวนหนา ทำาหนาทรบสง

กระแสประสาทระหวางสมองสวนหนากบสวนทายบรเวณสวนบนของสมองสวนกลางจะพองออกเปน

๔พเรยกวาออพตกโลบ(Opticlobe)ซงสวนนจะมขนาดเลกและถกเซรบรมบดบงไวมหนาทดงน

ควบคมการเคลอนไหวของนยนตา ทำาใหลกตากลอกไปมาได ควบคมการปดเปดของ

รมานตาในเวลาทมแสงสวางเขามามากและนอย

๓. สมองสวนทาย(Hindbrain)มหนาทดงน

๑. ควบคมการเคยวอาหาร การหลงนำาลาย การเคลอนไหวของใบหนา และควบคม

การหายใจ

๒. ควบคมการทำางานของระบบประสาทอตโนมตเชนการหายใจความดนโลหตการกลน

การจามการสะอกและการอาเจยน

๓. ประสานการเคลอนไหวของรางกายและควบคมการทรงตวของรางกาย

สมอง

ไขสนหลง

เสนประสาท

การเชอมตอของสมองไขสนหลงและเสนประสาท

สมองสวนหนา

สมองสวนทาย

สมองสวนกลาง

สวนประกอบของสมอง

อาชพนาร

แพทยศลยกรรมประสาทคอ แพทยทตรวจรกษาผปวยโรคสมองและระบบประสาทดวยการผาตด

๑0 สขศกษาและพลศกษา ม.๑ ๑๑ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

๑.๓ การทำางานของระบบประสาท การทำางานของระบบประสาทประกอบดวย

๑) อวยวะรบความรสก(SenseOrgans)รบรความรสกตางๆ ทเกดขนจากการสมผสไดแก

ตาหจมกลนผวหนงและกลามเนอ

๒) เสนประสาท (Nerves) ทำาหนาทรบและสงกระแสประสาทหรอกระแสความรสกตางๆ

ของรางกายผานเขาสไขสนหลงไปยงสมองและจากสมองไปยงสวนตางๆของรางกาย

๓) สมอง (Brain) และไขสนหลง (Spinal Cord) สมองควบคมความคดความจำา และ

ความรสกเชนการเหนการไดยนกลนรสสมผสสวนไขสนหลงจะเปนทางผานของกระแสประสาท

ไปสอวยวะทอนลาง

๔) ประสาทอตโนมต (Autonomic Nervous) ควบคมการยอยอาหารการเตนของหวใจ

และกจกรรมอน ๆทไมไดอยภายใตการควบคมของประสาทสวนกลางถาระบบประสาทอตโนมต

ทำางานผดปกต อาจทำาใหเกดอาการหวใจเตนเรวหรอชาเกนไปความดนโลหตตำาหรอสง ระบบการ

ยอยอาหารผดปกตทำาใหเกดอาการเชนทองผกหรอทองเสยทองอดอาหารไมยอย

การสวมหมวกนรภยชวยปองกนสมองเมอไดรบการกระทบกระเทอนจากอบตเหต

๑.๔ วธดแลรกษาระบบประสาทใหทำางานตามปกต

๑) รบประทานอาหารใหครบ๕หมซงอาหาร๕หมมอาหารบำารงระบบประสาทอยแลวจงควร

รบประทานใหครบ๕หมทกวนไดแก

๕) ไมสบบหร เพราะอาจทำาใหเกดโรคหลอด-

เลอดตบ แตทสำาคญคอทำาใหเกดโรคมะเรงปอดและ

ถงลมโปงพอง

๖) ระมดระวงการเกดอบตเหตทอาจทำาใหเกด

อนตรายตอสมอง ไขสนหลง และเสนประสาท เชน

อบตเหตทเกดจากการขบขรถจกรยานยนตโดยไมสวม

หมวกนรภยทำาใหเซลลสมองไดรบการกระทบกระเทอน

อยางหนกสงผลใหเซลลสมองสวนนนตายทำาใหพการ

หรอถงแกชวตได

๒) พกผอนใหเพยงพอโดยเขานอนแตหวคำาตนนอนตงแตเชาจะทำาใหสมองเจรญเตบโตเตมท

๓) ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอจะชวยพฒนาการทำางานของระบบประสาทใหสามารถทำางาน

ไดอยางมประสทธภาพ และการออกกำาลงกายยงเปนปจจยสำาคญทชวยสงเสรมการประสานการ

ทำางานระหวางประสาทกบกลามเนอหรอกลไกของทกษะกฬาตางๆ

๔) สงเกตหรอสำารวจความผดปกตของระบบประสาท

เชนปวดศรษะกลามเนอออนแรงชาซมหมดสตชก

อาหารหมท๑ไดแก

เนอสตวนมถวไข

อาหารหมท ๒ ไดแก ขาว

แปงนำาตาลเผอกมน

อาหารหมท๓ไดแก

ผกตางๆ

อาหารหมท๔ไดแกผลไมตางๆ

อาหารหมท๕ไดแก

ไขมนและนำามน

๒.๑ ความสำาคญของระบบตอมไรทอทมผลตอสขภาพ การเจรญเตบโต และพฒนาการของวยรน

ตอมไรทอมความสำาคญตอรางกายในการควบคมอวยวะภายในรางกายใหทำางานสมพนธกน

และควบคมการทำางานของรางกายใหอยในภาวะสมดล โดยการสรางและหลงสารเคมทเรยกวา

ฮอรโมน (Hormone)ซงทำาหนาทเกยวกบการควบคมการเจรญเตบโตการทำางานของอวยวะภายใน

รางกาย เพอใหมสขภาพทดและพฒนาการเปนไปตามวย ฮอรโมนทถกผลตจากตอมไรทอจะถกสง

ไปตามสวนตางๆของรางกายโดยการลำาเลยงไปกบนำาเลอด

๒.ระบบตอมไรทอ(EndocrineSystem)

๑๒ สขศกษาและพลศกษา ม.๑ ๑3ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

ตอมใตสมอง

ตอมไทรอยด

ตอมพาราไทรอยด

ตอมหมวกไต

ตบออน

ตอมเพศ(รงไข)

ตอมเพศ(ลกอณฑะ)

ตอมไทมส

เพศหญง เพศชายระบบตอมไรทอในเพศหญงและเพศชาย

๑) ตอมใตสมอง(Pituitarygland)ตงอยในกะโหลกศรษะบรเวณใตสมองตอมใตสมองแบงเปน๒สวนไดแกตอมใตสมองสวนหนาและตอมใตสมองสวนหลง

ตอมใตสมอง

ตอมใตสมองสวนหนา ผลตฮอรโมนทควบคมการทำางานของอวยวะสบพนธ และฮอรโมนทควบคมการเจรญเตบโตของรางกาย

ตอมใตสมองสวนหลงผลตฮอรโมนในเพศหญงทำาหนาทกระตนมดลกใหบบตวขณะคลอดบตร และกระตนการหลง นำานมในระหวางเลยงบตร ในเพศชายจะชวยในการหลงอสจและฮอรโมนทชวยรกษาสมดลของนำาในรางกาย และการ ขบปสสาวะ กระตนและควบคมการบบตวของกลามเนอ หลอดเลอดแดงทำาใหความดนโลหตสงขน

ตกสะเกดความจำาเสอมเกดโรคคอพอกแตถาไทรอกซนมากเกนไปรางกายจะซบผอมนำาหนกลด

กนจออนแอเกดโรคคอพอกเปนพษ

๓) ตอมพาราไทรอยด (Parathyroid gland) เปนตอมเลก ๆ๔ตอมตงอยดานหลง

ตอมไทรอยดผลตฮอรโมนพาราไทรอยด (ParathyroidHormone)ทำาหนาทเกยวกบการควบคม

ความสมดลของธาตแคลเซยม(Calcium)และฟอสฟอรส(Phosphorus)ในกระแสเลอดใหคงท

๔) ตอมไทมส(Thymusgland)ตงอยในทรวงอกสวนบนในวยเดกตอมนจะมขนาดใหญ

แตเมออายมากขนจะเลกลงและฝอไปในทสดตอมนทำาหนาทเกยวกบการสรางระบบภมคมกนโรค

ใหกบรางกาย

๕) ตอมหมวกไต(Adrenalgland)ลกษณะเปนกอนสเหลองๆคลายรปสามเหลยมหรอ

รปพระจนทรเสยวอยสวนบนของไตทง๒ขางขางละ๑ตอมผลตฮอรโมนอะดรนาลน(Adrenalin)

เมอเวลาโกรธหรอกลว ตอมนจะผลตฮอรโมนออกมามากกวาปกต ทำาใหกลามเนอมแรงมากขน

ผลกดนใหรางกายพรอมทจะสหรอวงหน นอกจากนตอมหมวกไตยงผลตฮอรโมนเพศชายและ

เพศหญง ถาตอมนทำางานผดปกต จะทำาใหเดกชายมพฒนาการทางเพศเรวขน เดกหญงมลกษณะ

ทางเพศคอนไปทางเพศชาย

๖) ตบออน (Pancreas) เปนสวนของตอมไรทอทตงอยทางดานหลงของกระเพาะอาหาร

ผลตฮอรโมนทสำาคญคออนซลน(Insulin)เปนฮอรโมนทควบคมระดบนำาตาลในกระแสเลอดโดย

เปลยนนำาตาลกลโคส (Glucose) ใหเปนไกลโคเจน (Glycogen) เกบไวทตบทำาใหระดบนำาตาลใน

เลอดอยระดบปกต ถาตบออนผลตอนซลนไดนอยกวาปกตกจะทำาใหมระดบนำาตาลในเลอดสง

เกดเปนโรคเบาหวาน แตถาผลตอนซลนมากเกนไป ปรมาณนำาตาลในเลอดจะตำากวาปกตทำาให

หวงายใจสนมอสนเหงอออกมากพดจาสบสน

๗) ตอมเพศ (Gonad gland) ในเพศชายคออณฑะ ในเพศหญงคอรงไข อยในชองทอง

สวนลางมหนาทสรางเซลลสบพนธและฮอรโมนทมอทธพลตอการควบคมและพฒนาการทางเพศ

๒.๒ ตอมไรทอในรางกายและหนาทการทำางาน

๒) ตอมไทรอยด(Thyroidgland) ตงอยดานหนาของลำาคอผลตฮอรโมนชอวาไทรอกซน

(Thyroxine)โดยใช ไอโอดนเปนตวสรางชวยในการเจรญเตบโตของกระดกสมองและระบบประสาท

ชวยเปลยนแปลงรปรางจากเดกไปเปนผ ใหญฮอร โมนไทรอกซนชวยควบคมการเผาผลาญอาหารใน

รางกายถาตอมไทรอยดทำางานผดปกตทำาใหรางกายมไทรอกซนนอยเกนไป ในวยเดกจะมรางกาย

เตย แคระแกรนพดชา โตชาพงยนปญญาออน ในผ ใหญมอาการบวมทมอ เทา ใบหนาผวแหง

ตอมเพศ

ตอมเพศชายหรออณฑะมหนาทผลตอสจและฮอร โมนเทสทอสเทอโรน (Testosterone) ควบคมการเจรญเตบโตและพฒนาการของเพศชายไดแกมหนวดเครา มขนตามหนาอก รกแรอวยวะเพศหนาแขง กลามเนอแขงแรงการหลงอสจและพฒนาการดานจตใจ มความตองการทางเพศเมอเขาสวยรน

ตอมเพศหญงหรอรงไข มหนาทผลตไข และฮอรโมนเอสโทรเจน (Estrogen) และโพรเจสเทอโรน(Progesterone)ควบคมการเจรญเตบโตและพฒนาการของเพศหญงไดแกการมเตานมโตขนสะโพกขยายมขนขนทรกแรและอวยวะเพศมการตกไขและมประจำาเดอนนอกจากนนฮอร โมนเอสโทรเจนจะทำาหนาทหยดการ ตกของไขไมให ไขสกระหวางตงครรภ เพอปองกนการมประจำาเดอนระหวางตงครรภ

๑4 สขศกษาและพลศกษา ม.๑ ๑5ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

สมาคมตอมไรทอแหงประเทศไทย http://www.thaiendocrine.org

๒.๓ วธดแลรกษาระบบตอมไรทอใหทำางานตามปกต

๑) รบประทานอาหารทใหสารอาหารทม

ประโยชนตอตอมไรทอเชน

● แคลเซยมไดจากนมถวเหลอง

และปลาตวเลกตวนอยทรบประทานไดทงตว

● ฟอสเฟสไดจากกงป

เมลดทานตะวนเมลดฟกทองมะมวงหมพานต

ใบขเหลกมะระขนกและขาวโอตอาหารทมประโยชนตอการทำางานของระบบตอมไรทอ

การออกกำาลงกายทำาใหรางกายแขงแรงระบบตอมไรทอทำางานตามปกต

● เหลก ไดจาก ตบ เลอดหม

ไขแดงถวเมลดแหงและผกทมสเขยวเขม

● ไอโอดนไดจากอาหารทะเล

เกลอทะเลและเกลอเสรมไอโอดน

๒) ออกกำาลงกายดวยกจกรรมท

เหมาะสมกบเพศและวย

๓) พกผอนใหเพยงพอควรนอนหลบ

วนละไมตำากวา๘ชวโมง

๔) หลกเลยงปจจยเสยงทกอใหเกด

ผลกระทบกบตอมไรทอเชนการหลกเลยง

เครองดมทมแอลกอฮอลการรบประทานยา

ทอาจมผลกบตอมไรทอ

๕) สงเกตและสำารวจสภาพรางกายของตนเองสมำาเสมอหากพบอาการผดปกตหรอมพฒนาการ

ชาเกนไปควรบอกพอแมผปกครองและรบปรกษาแพทย

การดำารงชวตไดอยางปกต จำาเปนตองมการทำางานทสอดคลองกนอยางเหมาะสมของระบบ

ตาง ๆ ระบบประสาทและระบบตอมไรทอนน มการทำางานประสานกนอยางใกลชด เรยกวา

ระบบประสานงาน (Coordination) โดยระบบประสาทจะควบคมการทำางานของกลามเนอ การรบร

การตอบสนองสงเราตางๆ ระบบตอมไรทอจะสรางฮอรโมนเพอควบคมลกษณะทเปลยนแปลงของ

๓.การประสานสมพนธของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

รางกายแบบคอยเปนคอยไปของวยรนทเกดขนอยางตอเนอง และควบคมการทำางานของอวยวะ

ตางๆตวอยางการทำางานประสานกนของระบบประสาทและระบบตอมไรทอเชนไฮโพทาลามสทอย

ในสมอง(ระบบประสาท)ทำาหนาทผลตและหลงฮอรโมนออกซโทซน(Oxytoxin)ซงทำาหนาทกระตน

มดลกใหบบตวขณะคลอดบตร และกระตนการหลงนำานมขณะเลยงดบตรของเพศหญง สวนใน

เพศชายฮอรโมนนจะชวยในการหลงอสจ และฮอรโมนวาโซเพรสซน (Vasopressin) ทชวยรกษา

สมดลของนำาในรางกาย ขบปสสาวะ กระตนและควบคมการบบตวของกลามเนอหลอดเลอดแดง

ซงฮอรโมนทง๒ชนดนจะถกเกบไวทตอมใตสมองสวนหลง(ระบบตอมไรทอ)ไฮโพทาลามสยงผลต

และหลงฮอรโมนทควบคมการหลงหรอยบยงฮอรโมนทผลตจากตอมใตสมองสวนหนา (ระบบตอม-

ไรทอ) ททำาหนาทในการควบคมการเจรญเตบโตของรางกายใหเปนปกต มหนาทกระตนใหอณฑะ

ในเพศชายเจรญเตบโต สรางอสจและหลงฮอรโมนเพศชาย และกระตนรงไขของเพศหญง ทำาให

เกดการตกไข

สวในวยรนเกดจากสาเหตหลก คอ ฮอรโมนแอนโดรเจน (Androgen) ซงเปนฮอรโมนเพศชาย ทมอยทงในผชายและผหญง รางกายชวงวยรนจะผลตฮอรโมนนออกมามากกวาวยอน และกระตนใหตอมนามนทผวหนงผลตนามนทเรยกวา ซบม (Sebum) ระบายออกมาตามรขมขน ถาซบมผลตออกมามากเกนไป กจะทาใหรขมขนเกดการอดตน เพราะการจบตวของซบมกบเซลลหนงกาพราชนนอกกอใหเกดหวสวได การดแลตนเองเมอเปนสวจากฮอรโมน ทาไดโดยการออกกาลงกายอยางสมาเสมอ การลดอาหารทมไขมนหรออาจมฮอรโมนปะปน เชน นมวว เนอสตว เพมการรบประทานผกผลไมใหมากขน รวมทงการพกผอนอยาง เพยงพอ ไมเครยด กจะทาใหรางกายเกดสมดลของฮอรโมนลดการเกดสวได

เวบไซตแนะนำา

ความรเพมเตม

๑6 สขศกษาและพลศกษา ม.๑ ๑7ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

๑. ระบบประสาท

เปนระบบศนยกลางทควบคมการทำางานของรางกาย ประกอบดวย ระบบประสาทสวนกลางททำาหนาทเกยวกบการคด การไดยน การสมผส ระบบประสาทสวนปลายทำาหนาทรบและนำาความรสกเขาสระบบประสาทสวนกลาง และระบบประสาทอตโนมตททำาหนาทควบคมการทำางานของประสาททอยนอกเหนอการควบคมของจตใจใหทำางานตามปกต การสราง-เสรมประสทธภาพของระบบประสาททำาได โดยการรบประทานอาหารทบำารงระบบประสาท ออกกำาลงกายสมำาเสมอ และพกผอนอยางเพยงพอ

๒. ระบบตอมไรทอ

ตอมไรทอตาง ๆ ทำาหนาทหลงฮอร โมน ทสงผลตอการเจรญเตบโต และการดำารงชวตท เปนปกตของรางกาย การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบตอมไรทอ ทำาไดโดยรบประทานอาหารใหครบ ๕ หม ออกกำาลงกายสมำาเสมอ พกผอนใหเพยงพอ และหลกเลยงเครองดมแอลกอฮอล

๓. การประสานสมพนธของระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ มการทำางานประสานกนอยาง ใกลชดในการควบคมการทำางานตาง ๆ ของรางกายใหเปนปกต

ระบบประสาท

วธการดแลรกษา

ระบบตอมไรทอ

วธการดแลรกษา

ผลทเกดขน

ปลอดภยไวกอน

ระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

กจกรรมการเรยนร

คำาถามพฒนากระบวนการคด

๑. นกเรยนเคยมอาการเจบปวยหรอความผดปกตของรางกายทเกยวของกบระบบประสาทอยางไรบาง

และสงผลกระทบตอการใชชวตประจำาวนอยางไร

๒. นกเรยนจะมแนวทางดแลระบบประสาทใหทำางานตามปกตไดอยางไร

๓. การทำางานของตอมเพศทำาใหเกดการเปลยนแปลงทางรางกายหรอพฒนาการทางเพศของ

นกเรยนอยางไรบาง

๔. นกเรยนควรปรบปรงพฤตกรรมใดของตนเองบางเพอดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบ

ตอมไรทอใหเปนปกต

๕. นกเรยนรสกอยางไรทไดศกษาขอมลความรเกยวกบโรคหรออาการเจบปวยของระบบประสาท

และระบบตอมไรทอและจะนำาขอคดหรอความรทไดไปประยกตใชในการดำาเนนชวตอยางไร

๑. นกเรยนแบงกลม๒กลมศกษาขอมลความรทเกยวกบระบบประสาทและระบบตอมไรทอ

รวบรวมขอมลทำาเปนรายงานแลวนำาเสนอหนาชนเรยน

๒. นกเรยนเสนอวธการดแลรกษาระบบประสาทและระบบตอมไรทอใหทำางานตามปกตและ

อธบายผลทเกดขนโดยจดทำาเปนแผนภาพความคดดงตวอยาง

๓. นกเรยนแบงกลมกลมละ๔-๕คนคนควาขอมลความรเกยวกบโรคหรออาการเจบปวยท

เกดจากความผดปกตของระบบประสาทหรอระบบตอมไรทอกลมละ๑เรองโดยไมซำากน

สรปขอมลแลวสงผแทนกลมนำาเสนอรายงานหนาชนเรยน

ผงสรปสาระสำาคญ