Drejtesia Kushtetuese Dhe Roli i Saj Ne Mbrojtjen e Te Drejtave Te Njeriut (1)

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut a) b)

Parathenie.Ky punim trajton rolin qe ka luajtur dhe ka Gjykata Kushtetuese pr mbrojtjen e te drejtave te njeriut, pr nj periudhe dhjete vjeare. Ne nj vshtrim te prgjithshm trajtohen risit qe solli Kushtetuta e vitit 1998 jo vetm ne ket institucion kushtetues , por ne vete thelbin e te drejtave te njeriut , me konkretisht ne garantimin e tyre, si nj element kryesor pr evidentimin e ekzistencs se shtetit te se drejts. Ky tekst sht hartuar duke u bazuar ne burime te shumta , me konkretisht ne vendimet te natyrave te ndryshme , qe Gjykata Kushtetuese ka marre gjate ksaj dekade, ne jurisprudencn e Gjykats se Strasburgut ne lidhje me nj proces te rregullt ligjor , ne aktet ligjore qe jan ne fuqi ne Republikn e Shqipris dhe sigurisht ne punimet e realizuara nga juristet me ne z te Shqipris. Sigurisht falnderoj ne mnyre te veante udhheqsen dhe pedagogen time Dr.Oriona Mucollari pr gadishmerine dhe ndihmsen e saj ne do kohe , pr do pengese qe kam hasur gjate realizimit te ktij punimi.

1

Tabela e lendesShkurtime ......................................................................................................2

Parathenie ....................................................................................................................3Hyrje .................................................................................................................. .....7 Veshtrimi Historik. ........................................................................................8 Kreu 1 Gjykata Kushtetuese dhe te Drejtat e Njeriut...............................................10 Perberj a dhe kompetencat e Gjykates Kushtetuese......................................11 Te Drejtat dhe Lirite Themelore ..................................................................15 Kufizimi i te drejtave .....................................................................................17 Konventa Evropiane ...................................................................................19 Gjykata Evropiane dhe Gjykatat vendore ....................................................21 Kreu2 Procesi i Rregullt Ligjor ..............................................................................23 Neni 6 i Konventes Evropiane ....................................................................27 Kreu 3 Parimet. .............................................................................................................. ..........29 Hyrje ...........................................................................................................30 Parimi i Ligjshmerise ..................................................................................31 Prezumimi i Pafajesise ................................................................................34 Liria e presonit. ...........................................................................................36 Parimi i Barazise se Armeve .........................................................................................3 Gjykimi brenda afatit te arsyeshem ..............................................................39

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut

Reformatio in peius .......................................................................................41 E drejta e aksesit ne gjykate ...........................................................................43 E drejta per te marre njoftim .........................................................................45 Administrimi i provave ....................................................................................47 Ekzekutimi i vendimit....................................................................................51 Gjykimi publik. .............................................................................................53 Gjykate e krijuar me ligj ...................................................................................54 Pavaresia e gjykatave......................................................................................55 Paanshrneria e gjykatave .............................................................................56 Ne bis in idem ............................................................ 59

Kreu 4 E drejta e mbrojtjes dhe e ankimit.. ...............................62 Sigurimi i mbrojtjes ................................................................63 Garancite proceduriale per te pandehurin ......................64 Mbrojtesi ........................................................................65 Akti1 .. per aqesinnt .......................................................... f: .. ' 69 . 1 Mbrojtja gjate hetimeve paraprake ..........................................70 Gjykimi ne mungese ...............................................................74 E drejta e avokatit per ankim ................................................. 75 Mbrojtja e te pandehurve ne bashkepunim .............................77 Mbrojtesi i caktuar ..................................................................79 Mbrojtja e te pandehurve te mitur. ......................................... 81 E drejta e ankimit. ...................................................................83 Ankimi 863

Perfundim ................................................................................91

Shenimet bibliografike......................................................... 92

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriutc) e) d)

HyrjeE drejta prben bazn dhe kufijt e veprimtaris te shtetit tonel. Neni 116 I Kushtetuts rendit aktet normative, te cilat kane fuqi ne te gjith territorin e Republiks se Shqipris. Ne krye te hierarkis qndron Kushtetuta, ligji themelor i shtetit tone. Kshtu qe ligjet dhe aktet e tjera themelore duhet te jene ne prputhje me te. Ato dalin ne baze dhe pr zbatim te saj dhe nuk mund te jene ne kolizion me dispozitat kushtetuese. Eprsia e Kushtetuts mbi t gjitha aktet e tjera normative sht nj postulat ne do shtet juridik2. Ajo sanksionon bazat pr themelimin dhe funksionimin e shtetit tone si dhe parashikon parimet baze te rendit tone ligjor3. Ne nj kndvshtrim tjetr Kushtetuta konsiderohet nj lloj "kontrate ", e cila lidhet ndrmjet shtetasve dhe pushtetareve4. Pr analogji me kontratat e zakonshme edhe ne ket kontrate parashikohen te drejta dhe detyrimet qe palt kontraktuese duhet te prmbushin. Rrjedhimisht ajo garanton te drejtat dhe lirit themelore te shtetasve dhe nj qeverisje efektive pr nj shoqri demokratike. Nj parim kryesor i shtetit tone sht edhe "ndarja dhe balancimi i pushteteve 5". Kushtetuta parashikon bazat pr themelimin dhe funksionimin e secilit prej tyre. Pushteti gjyqsor parashikohet ne nj re te posame ne mnyre lakonike duke i lne vend pr nj rregullim me te detajuar ligjit organik. Nj vend te veante te ndare nga pushteti gjyqsor ndodhet nj institucion tjetr kushtetues, Gjykata Kushtetuese.1) Neni 4 I Kushtetuts se Shqipris 2 ) Luan Omari "Shteti i se Drejts" fq 185 3 ) Neni 3 I Kushtetuts parashikon se Pavarsia e shtetit dhe trsia e territorit te tij, dinjiteti i njeriut, te drejtat dhe lirit e tij, drejtsia shoqrore, rendi kushtetues, pluralizmi, identiteti kombtar dhe trashgimia kombtare, bashkjetesa fetare si dhe bashkjetesa dhe mirkuptimi i shqiptareve me pakicat jan baza te ktij shteti, i cili ka pr detyre t'i respektoje dhe t'i mbroje. 4)Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese" fq23 5) Neni 7 I Kushtetuts: Sistemi I qeverisjes bazohet ne ndarjen dhe balancimin ndrmjet pushteteve ligjvns, ekzekutiv dhe gjyqsor,

5

f) h) g)

Vshtrimi historikPrmbysja e regjimit komunist qe u pasua nga vendosja e regjimit demokratik shkaktuan ndryshime rrnjsore ne historin e shtetit shqiptar dhe te institucioneve te tij. Drejtimi demokratik i shtetit krkonte kryerjen e nj reforme institucionale te thelle, e cila duhet t'i hapte rruge shndrrimeve demokratike pr ndrtimin e shtetit te se drejts dhe respektimit te drejtave te njeriut6. Parimet themelore qe udhhoqn kto ndryshime demokratike u shpallen fillimisht me ligjin nr. 7491 dt. 29.04.1991 Pr dispozitat kryesore kushtetuese, me pas me ligjin nr. 7561 dt. 29.04.1992 Pr disa ndryshime e plotsime ne ligjin nr. 7491 dt. 29.04.1991 pr dispozitat kryesore kushtetuese. Kshtu qe garancit minimale pr mbrojtjen e te drejtave te njeriut u shndrruan ne detyrn kryesore te shtetit ligjor. Ne ket kontekst, rendsi thelbsore ne garantimin dhe respektimin e te drejtave dhe lirive kryesore te njeriut, paraqesin, rikrijimi i Institutit te Avokatis ligji nr 7541 dt 18.12.1991), miratimi i ligjit "Pr te Drejtat dhe Lirit themelore te individit"(nr 7692 dt 31.03.1993) si dhe krijimi i Gjykats Kushtetuese u sanksionua ne Ligjin Kushtetues, si nj nga institucionet me te rndsishme pr garantimin e rendit te ri kushtetues qe po instalohej ne Shqipri. Ligji kushtetues.nr. 7561, date 29.04.1992 Pr dispozitat kryesore kushtetuese mbi baze te cilit u krijua dhe Gjykata Kushtetuese krkonte nxjerrjen e akteve te tjera pr rregullimin e veprimtaris se saj. Me 15.07.1998 Kuvendi miratoi ligjin nr. 8373 Mbi organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese te Republiks se Shqipris, i cili krijoi nj baze ligjore pr heshtjet e veprimtaris se Gjykats Kushtetuese. Ne 28.11.1998 hyri ne fuqi Kushtetuta e Shqipris, ne te ciln parashikoheshin ndryshime ne mnyrn e caktimit te antareve te Gjykats Kushtetuese, te Kushtetuta e re krkonte nxjerrjen e akteve ligjore ne zbatim te saj. Si rrjedhoje e ksaj, me 10.02.2000 Kuvendi miratoi ligjin nr. 8577 "Mbi organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese te Republiks se Shqipris". Si konkluzion mund te themi se veprimtaria e Gjykats Kushtetuese, nga momenti i krijimit deri me sot, sht zhvilluar ne dy linja te ndryshme. Ne fillim ajo ka funksionuar ne baze te Dispozitave Kryesore Kushtetuese, ndrsa me vone pr shkak te ndryshimeve ligjore, sipas Kushtetuts se re dhe ligjit pr Gjykatn Kushtetuese. Qe nga krijimi i saj Gjykata Kushtetuese ka dhne vendime te natyrave te ndryshme duke u shprehur pr kushtetutshmrin ose jo te normave ligjore apo akteve normative te institucioneve Qendrore dhe vendore, interpretimin e Kushtetuts, parimet kushtetuese pr nj proces te rregullt ligjor. Duke u bazuar ne konkluzionin e msiprm do te bjm nj krahasim te shkurtr ne

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut lidhje me rregullimin ligjor te ksaj gjykate sipas akteve te ndryshme ligjore qe ishin ne fuqi ne kto periudha te ndryshme. Nj vshtrimi historik te zhvillimit te juridiksionit qe ka pasur dhe ka sot Gjykata Kushtetuese ne mbrojtjen e te drejtave themelore te njeriut vzhgojm qe Kushtetuta ne fuqi solli nj kufizim ne lidhje me mbrojtjen e tyre. Ne Ligjin Kushtetues te vitit 1992 rekursi parashikohej pr te gjitha te drejtat themelore te njeriut, nj parashikim ky jo i prsritur ne Kushtetutn e viti 1998. Sipas saj, mund re behet rekursi individual ne Gjykatn Kushtetuese, vetm nse sht shkelur e drejta pr nj proces te rregullt ligjor7. Ky ndryshim sht bazuar ne iden e gabuar se, meq do e drejte e individit shqyrtohet nga gjykatat e zakonshme, mjafton vetm rekursi kushtetues pr kontrollin e se drejts pr nj proces te rregullt ligjor, qe nnkupton procesin gjyqsor, qe te drejtat e tjera themelore te mund te sigurohen. Ne te vrtet, procesi i rregullt ligjor sht vetm nj nga te drejtat e individit qe lidhet me rregullsin e gjyqit te zakonshm dhe nuk mund te shrbeje pr te siguruar te drejtat e tjera8. Sipas Ligjit Kushtetuese te vitit 1992, Gjykata kushtetuese mund te vihej ne lvizje edhe kryesisht, gj qe ndryshoi ne Kushtetutn e vitit 1998. Sipas saj Gjykata Kushtetuese mund te vihej ne lvizje vetm ne baze te krkess se paraqitur nga subjektet e prcaktuar ne Kushtetute9.

6) l 7) Neni 131/fi Kushtetuts parashikon : gjykimin prfundimtar te ankesave te individve pr shkeljen e te drejtave te tyre kushtetuese pr nj proces te rregullt ligjor, pasi te jene shteruar te gj itha mjetet juridike pr mbrojtjen e ktyre te drejtave. 8 ) Kristaq Traja "Drejtsia Kushtetuese" fq 263 9)Neni 134 I Kushtetuts parashikon se Gjykata Kushtetuese mund re vihet ne lvizje vetm me krkesn e a)presidentit b)Kryeministrit c)jo me pak se nj te pests se deputeteve 9)Kryetarit te Kontrollit te Larte te shtetit dhe do gjykate sipas rastit te nenit 145 pika 2 dh)Avokati i Popullit e)organet e qeverisjes vendore e)organet e bashksive fetare f) partit politike dhe organizatave te tjera g) individt.

7

i) j)

GJYKATA KUSHTETUESE DHE TE DREJTAT E NJERIUTk)'

Prbrja dhe kompetencat e Gjykats KushtetueseNeni 125 i Kushtetuts parashikon prbrjen e saj prej 9 anetaresh10 .Pr emrimin e tyre ekziston nj procedure specifike ku ndrthuren dy institucione kushtetuese te pavarura, si Kuvendi dhe Presidenti ku roli i gjithsecilit sht unik dhe plotsues i njeri tjetrit. Ne rast te

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut nj mungese propozimi pr gjyqtare nga ana e Kreut te Shtetit, Kuvendi nuk mund te prmbush nj veprim te tille te parashikuar ne mnyre eksplicite ne kompetence te Presidentit te Republiks, Kryetari i Gjykats Kushtetuese emrohet nga radht e antareve te gjykats nga Presidenti i Republiks, me plqim te Kuvendit. Kushtetuta garanton edhe pavarsin e ksaj gjykate. Ajo sht e pakontrollueshme nga ndonj pushtet dhe ashtu si sht parashikuar edhe ne nenin 124 te Kushtetuts "Gjykata gjate ushtrimit te funksioneve te saj i nnshtrohet vetm Kushtetuts ligjit themelor te shtetit tone. Kjo pavarsi sht sanksionuar edhe ne nenin 3 te ligjit "Pr Organizimin dhe Funksionimin e Gjykats Kushtetuese". Sipas tij, ajo gzon pavarsi te plate organizative, administrative e financiare pr realizimin e detyrave te caktuara ne Kushtetute dhe ne ket ligj. Pavarsia e Gjykats Kushtetuese varet nga mnyra e emrimit te antareve te saj (shih me sipr, nga imuniteti qe gzojn ata si dhe nga kohzgjatja e mandatit te tyre zyrtar.

10 Neni 7 I ligjit per organizimin dhe funksionimin e Gjykates Kushtetuese, parashikon se: 1. Gjykata Kushtetuese perbehet nga 9 anetare, te cilet emerohen nga Presidenti i Republikes me pelqimin e Kuvendit. 2. Gjyqtaret ernerohen per 9 vjet, pa te drejte riemerirni, nga radhet e juristeve me kualifikim te larte dhe me pervoje pune jo me pak se 15 vjet ne profesion. 3. Perberja e Gjykates Kushtetuese perterihet do 3 vjet ne nje te treten e saj, sipas procedures se caktuar ne kete ligj. 4. Kryetari i Gjykates Kushtetuese ernerohet nga radhet e anetareve te saj nga Presidenti i Republikes, me pelqimin e Kuvendit, per nje periudhe prej 3 vjetesh, me te drejte riemerimi brenda mandatit te gjyqtarit

l)

9

Imuniteti i GjyqtareveSipas ligjit, (neni 16) Gjyqtaret e Gjykats Kushtetuese gzojn paprekshmri pr gjate ushtrimit te veprimtaris se tyre. Gjyqtaret e Gjykats Kushtetuese nuk mbajn prgjegjsi ligjore pr mendimet ose votn e shprehur pr ceshtje ne shqyrtim. Ai (gjyqtari) nuk mund te ndiqet penalisht pa plqimin e Gjykats Kushtetuese, dhe mund te ndalohet ose te arrestohet vetm ne qofte se kapet ne kryerje e sipr te nj krimi ose menjher pas kryerjes se tij. Ne ket rast, organi kompetent njofton menjher Gjykatn Kushtetuese dhe ne se kjo e fundit nuk jep plqimin brenda 24 orve pr drgimin ne gjykate te gjyqtarit te arrestuar, organi kompetent sht i detyruar ta liroje at.

Mandati i GjyqtareveMandati i gjyqtarit te Gjykats Kushtetuese fillon nga data e betimit dhe mbaron ne datn e njjte te atij muaji, prve rasteve kur Kushtetuta parashikon ndryshe. Neni 9 i ligjit parashikon rastet e mbarimit te mandatit. Mandati i gjyqtarit te Gjykats Kushtetuese mbaron kur: a) b) c) d) e) dnohet me vendim te forms se prere pr kryerjen e nj krimi; nuk paraqitet pa arsye ne detyre pr me shume se 6 muaj mbush moshn 70vje; jep dorheqjen; me vendim gjyqsor te forms se prere deklarohet i paafte pr te vepruar.

Mbarimi i mandatit te gjyqtarit duhet te deklarohet me vendim te Gjykats Kushtetuese. Kompetencat e ksaj gjykate parashikohen ne mnyre eksplicite ne Kushtetute, Kjo gjykate cilsohet si "gardiane" e Kushtetuts dhe realizon interpretimin prfundimtar te saj. Ajo shqyrton pajtueshmrin e ligjit me Kushtetutn ose me marrveshjet ndrkombtare, pajtueshmrin e akteve normative te organ eve qendrore dhe vendore me Kushtetutn dhe marrveshjet ndrkombtare; mosmarrveshjet e kompetencs ndrmjet pushteteve, si dhe ndrmjet pushtetit qendror dhe qeverisjes vendore; kushtetutshmrin e partive dhe organizatave te tjera politike; shkarkimin nga detyra te Presidentit te Republiks; ceshtjet qe lidhen me zgjedhshmrin dhe papajtueshmrin ne ushtrimin e funksioneve te Presidentit, te deputeteve dhe me verifikimin e zgjedhjes se tyre; kushtetutshmrin e referendumit dhe verifikimin e rezultateve te tij; gjykimin prfundimtar te ankesave te individve pr shkeljen e te drejtave te tyre kushtetuese pr nj proces te rregullt ligjor.

Paraqitja e kerkeses


Krkesa ne Gjykatn Kushtetuese paraqitet ne forme te shkruar ne gjuhen shqipe, qarte e kuptueshm, ne aq kopje sa jan pjesmarrsit dhe duhet te prmbaje: a)emrin e gjykats prpara te cils paraqitet; b)emrin, mbiemrin , vendbanimin ose vendqndrimin e krkuesit; c)emrin, mbiemrin , vendbanimin ose vendqndrimin e subjekteve te interesuara; c)objektin e krkess; d)prmbajtjen e krkess dhe parashtrimin e shkaqeve; dh) treguesin e dokumenteve dhe mjeteve te tjera provuese qe shoqrojn krkesn; e) nnshkrimin e krkuesit ose te prfaqsuesit te tij. Sigurisht krkesat qe paraqiten ne Gjykatn Kushtetuese nuk prjashtohen nga afatet e parashkrimit . Sipas ligjit "Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese te Republiks se Shqipris" afati i paraqitjes se krkess ne lidhje me pretendimet pr antikushtetutshmerine e vendimeve te dhna nga instancat e tjera gjyqsore, sht 2 (dy) vjet nga konstatimi i shkeljes11. E rndsishme sht evidentimi i vlers qe kane vendimet e Gjykats Kushtetuese. Kto vendime kane fuqi detyruese te prgjithshme, pra kane autoritetin absolut te gjs se gjykuar dhe prodhojn efekte "erg omnes ", pr te gjith, si organet ashtu edhe personat. Ato prbejn jurisprudencn kushtetuese dhe si rrjedhim kane efektet e forms se prere12. Efekti i ktyre vendimeve sht sanksionuar ne nenin 77 te Ligjit "Pr organizimin dhe funksionimin e Gjykats Kushtetuese te Republiks se Shqipris", Kjo dispozite parashikon se vendimet e gjykatave te do shkalle, te cilat shfuqizohen nga Gjykata Kushtetuese, nuk kane fuqi juridike qe nga asti i marrjes se tyre. 1

111 Neni 30 i ligjit "Pr Organizimin dhe Funksionimin e Gjykats Kushtetuese

12 Vendimi I GJK nr 507.02.2001 11

m)

Pra vendimi i gjykats shkakton nj pavlefshmri relative "ex nunc"dhe jo absolute "ex tunc" Vendimet e Gjykats Kushtetuese kane fuqi prapavepruese kur: 1. vendimi i Gjykats Kushtetuese qe Ben interpretimin prfundimtar te Kushtetuts jepet nj dnim penal edhe gjate kohs edhe kur ai sht ne ekzekutim, 2. nse lidhet drejtprdrejt me zbatimin e aktit te shfuqizuar 3. ndaj ceshtjeve qe jan duke u gjykuar nga gjykatat, derisa vendimet e tyre nuk kane marre forme te prere 4. ka pasoja ende te pa ezauruara te ligjit apo te aktit te shfuqizuar13 Zbatimi i detyrueshm i vendimeve te Gjykats Kushtetuese sht i garantuar ne Kushtetute, e cila ne nenin 132 dhe 145 te saj sanksionon shprehimisht ket koncept kushtetues. Vendimet e Gjykats Kushtetuese prbejn jurisprudence kushtetuese dhe pr rrjedhoje kane efektet e forcsse ligjit14. Gjykata Kushtetuese vepron si ligjvns negativ, pasi duke shfuqizuar nj norme, vendimi i saj merr fuqi te prgjithshme si do ligj shfuqizues. Asnj organ tjetr me perjashtim te vete Gjykats Kushtetuese nuk ka te drejte te vere ne diskutim vendimet e saj dhe aq me tepr te mos pranoje t'i zbatoje ato. Lenia ne vlersimin e organeve te tjera te vendimeve kushtetuese krijon precedentin e rrezikshem pr t'i mohuar ktij organi funksionin e garantit te Kushtetuts. Roli i Gjykats Kushtetuese qndron pikrisht ne fuqin detyruese te vendimeve te saj. Formulimi qe i ka dhne Kushtetuta fuqis detyruese te vendimeve te Gjykats Kushtetuese sht e vetmja mnyre e pranueshme pr zgjidhjen e drejte dhe prfundimtare te ceshtjeve me natyre kushtetuese dhe ka te beje me autoritetin e ktij organi15.13 Neni 76 i Ligjit Per Organizirnin dhe Funksionimin e Gjykates Kushtetuese 14 Neni 81 i Ligjit per Gjykaten Kushtetuese parashikon ekzekutimin e vendimeve. 1) Keshtu qe Vendimet e Gjykates Kushtetuese jane te detyrueshme per zbatim. 2) Ekzekutimi i vendimeve te Gjykates Kushtetuese sigurohet nga Keshilli i Ministrave me anen e organeve perkatese te administrates shteterore. 3) Gjykata Kushtetuese mund te caktoje vete nje organ tjeter qe ngarkohet me zbatimin e vendimit te saj dhe, kur eshte e nevojshme, edhe menyren e ekzekutimit te tij. 15 Vendimi i Gjykates Kushtetuese ill 5, viti 2001


Ndikimi i padiskutueshm i vendimeve te Gjykats Kushtetuese sht i tille qe J U imponon te gjith organeve shtetrore, duke mos prjashtuar as gjykatat, fuqin detyruese te arsyetimit te vendimit te saj. Arsyetimi qe prdor Gjykata Kushtetuese ne vendimet e saj ka forcn e ligjit, gj qe buron nga autoriteti i ktij organi pr te thne fjaln e fundit ne ceshtjet pr te cilat te tjert tashme jan shprehur.

Te drejtat dhe lirit themelore te njeriutNe nenin 3 te Kushtetuts se Republiks se Shqipris jan parashikuar bazat e shtetit tone dhe nj rol vendimtar ne krijimin e shtetit te se drejts luajn "te drejtat e njeriut". Demokracia sht pushteti i shumics , par i kufizuar nga te gjitha te drejtat dhe lirit qe i takojn njerzve te veante. Pra kto te drejta jan kufij te pushtetit te shumics16. Pikrisht kto te drejta shrbejn si etalon pr vlefshmrin e se drejts pozitive dhe si kufij qe i vendosen pushtetit legjitim te shtetit17. Te drejtat e njeriut jan universale, ne ket kontekst shteti yn duke u bazuar ne parimin e sapocituara, ka ratifikuar shume traktate ndrkombtare ne kuadr te mbrojtjes se te drejtave te njeriut. Sipas ne nenit 5 te Kushtetuts "E drejta ndrkombtare sht e detyrueshme pr tu zbatuar "dhe ne nenin 116 kjo norme ndrkombtare vjen e dyta nga hierarkia e akteve. Te drejtat e njeriut jan prcaktuar si ato te drejta te patjetrsueshme dhe te lidhura ngushte me njeriun qe i gzon ato ne baze te natyrs se tij njerzore. Kshtu qe kto te drejta nuk jepen nga ligjvnsi, i cili vetm i konfirmon dhe i prcakton ato, dhe kshtu ligji nuk mundet ne asnj rast te privoje nj qenie njerzore nga te drejtat e tij themelore18.

1 6 Marek Antoni Nivicki "Rreth Konventes Evropiane" 1 7 Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese"fq 57 1 8 Mbrojtja Nderkombetare e te Drejtave te Njeriut, botim i OSCEIODHIR 13

n) o)

Ne ket kontekst edhe neni 15 i Kushtetuts parashikohen se te drejtat tona jan te pandashme (lidhje te ngushte me njra tjetrn), te patjetrsueshme dhe te padhunueshme dhe qndrojn ne themel te te gjith rendit juridik. Nocioni i patjetrsueshm nnkupton se te drejtat nuk mund ti abrogohen ose mohohen individve, me prjashtim te situatave specifike dhe sipas nj procesi te rregullt ligjor. Shembull me tipik pr te pasqyruar at qe siprcituar, sht e drejta e liris, ajo mund te kufizohet vetm ne rast se individi sht shpallur fajtor ne baze te nj vendimi te dhne nga nj gjykate e krijuar me ligj si dhe ne rastet e fatkeqsive natyrore ose emergjencave publike. Ne kto raste kto te drejta kufizohen ne prpjestim me egzigjencat e situats se krijuar dhe ne prputhje me parashikimet ligjore dhe kushtetuese. Te drejtat tona jane te pandashme nenkupton se ato qofte se jane civile, politike, ekonomike, sociale dhe kulturore jane te drejta te pandashme, te patjetersueshme dhe te padhunueshme. Kjo nenkupton se permiresirni i nje te drejte lehteson progresin e te tjerave. Ne te njejten menyre dhe privimi i nje te drejte anasjelltas prek te drejtat e tjera. Neni 18 i Kushtetutes parashikon dy parime me rendesi universale: 1. parimi i 'barazise para ligjit ne te cilet sanksionohet se te gjithe jemi te barabarte para ligjit 2. parimi i mosdiskriminimit per shkaqe si gjinia, feja, raca, etnia, bindjet politike, fetare, filozofike etj Rrjedhimisht, njerzit nga vete natyra jan te barabarte ne te drejta dhe pabarazit shoqrore qe ekzistojn nuk mund te jene nj justifikim pr kufizimin e tyre. Te drejtat e njeriut konsiderohen si nj shprehje kuptimplote e raportit midis pushtetit dhe individit19. Pozicioni qe kane ne Kushtetute te drejtat dhe lirit themelore pasqyron rendsin themelore te tyre si dhe faktin qe institucionet ekzistojn per ti garantuar ato. Kufizimi i tyre mund te behet vetm ne rastet dhe rnenyrat e parashikuara ne mnyre eksplicite ne Kushtetute.19 Luan Omari "Shteti i se Drejtes"fq286


Kufizimi i te drejtave kushtetueseKushtetuta parashikon garantimin e te drejtave dhe lirive themelore te sanksionuara ne kreun dy te saj. Kto garanci jan te ashtuquajturat "rezerve ligjore"dhe e siguron individin nga veprimet arbitrare te organeve shtetrore . Kjo rezerve konsiston ne dy aspekte: Se pari: vete dispozitat qe permban Kushtetuta jan garanci pr te drejtat dhe lirit themelore te individit. Se dyti : kufij mbi kto te drejta mund te vendosen, par jo ne mnyre arbitrare vetm me ligje te miratuara nga parlamenti20. Kshtu qe, kufizimi i te drejtave dhe lirive themelore mund te vendosen vetem me plotsimin e kushteve te mposhtme: 1. vetm me ligj; 2. pr nj interes publik ose pr mbrojtjen e te drejtave te tjerve; 3. ky kufizim duhet te jete ne prpjestim me gjendjen qe e ka diktuar at; 4. nuk duhet te cenojn thelbin e lirive dhe te drejtave 5. asnj rast nuk duhet te tejkalojn kufizimet e parashikuara ne Konventn Evropiane te Drejtave te Njeriut21. Paragrafi i fundit i nenit te siprcituar na pasqyron nj status te veante e ksaj Konvente, me nj vlere juridike te barabarte me Kushtetutn", e zbatueshme drejtprdrejt ne te drejtn e brendshme shqiptare. Rrjedhimisht ky parashikim prben maksimumin e kufizimeve te drejtave te njeriut dhe nj barriere kundrejt veprimeve te ndrmarra nga organet shtetrore Ndalimi i shprdorimit te te drejtave sht parashikuar edhe neni 17 te Konvents Evropiane. Ajo vendos shprehimisht se asnj shtet, grup apo person nuk mund t'i njoh vetes, ne baze te saj, te drejtn pr te ndrmarre hapa, apo pr te kryer veprime, qe synojn te shkatrrojn te drejtat dhe lirit e parashikuara ne te, apo te vendose kufizimet e tyre ne nj mase me te madhe se ajo qe parashikon Konventa. Megjithat, kufizimet e te drejtave dhe te lirive nuk mund te prdoren pr qellim tjetr nga ai qe ka diktuar vendosjen e tyre23.

Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese" fq 67 Kushtetuta e Shqiperise, neni 1711,2 22 Aurela Anastasi " E Drejta Kushtetuese" fq 73 23 Shih nenin l S i Konventes Evropiane e te Drejtave20 21

15

te Njeriut

dispozitat kushtetuese, ne pjesen e gjashternbedhjete te saj. "Masat e Jashtzakonshme" te vendosura gjate gjendjes se lufts ose gjendjes se jashtzakonshme nuk mund te kufizohen te drejtat dhe lirit te parashikuara ne nenet: 15 dhe 18 (mosdiskriminimi), 19 (shtetsia), 20 (minoritetet),21 (e drejta e jets), 24 (e drejta e liris se fes dhe e ndrgjegjes), 25 (ndalimi i torturs), 29 (mosveprimi i fuqis prapavepruese te ligjit penal), 30 ( prezumimi i pafajsis), 31 (minimumi i garancive procedurale), 32(liria e vetkriminimit), 34 (ne bis in idem), 39/1 (ndalimi i dbimit te shtetasve shqiptar), 4111,2( e drejta e pronsis) 42 (procesi i rregullt ligjor), 43 ( e drejta e apelimit) , 48 54 ( te drejtat e fmijve te lindur jasht martese, 55(e drejta pr kujdesin e shndetit) te Kushtetuts,. Edhe neni 15 i Konvents Evropiane parashikon se, ne rast lufte apo rreziku publik, i cili krcnon jetn e kombit, shteti mund te ndrmarre masa, re cilat anulojn prmbushjen e detyrimeve qe rrjedhin nga Konventa, megjithat kjo mund te ndodhe vetem ne kufijt e prcaktuar rreptsisht nga rrethanat e situats dhe me kusht qe kto masa te mos bien ne kundrshtim me detyrime te tjera te se drejts nderkornbetare. Ky nen ndalon rreptsisht shmangie nga nenet 2 ( e drejta pr jetn), 3 ( ndalimi i torturs), 4 (ndalimi i skllavris) dhe 7 (nuk ka dnim pa ligj). Si rezultat te nj krahasimi ndrmjet rregullimeve ligjore te parashikuara ne Kushtetute dhe ato te realizuara nga Konventa Evropiane, vm re se, ligji yn themelor ndalon shmangien, edhe ne gjendje te jashtzakonshme, te nj kategorie me te gjere te drejtash te parashikuara ne te, duke prfshire edhe ato te drejta qe jan kusht pr garantimin e nj procesi te rregullt ligjor.


Konventa Evropiane e te Drejtave te NjeriutKonventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut, e hartuar me 4 nntor te 1950, sht nj karte e vrtete kushtetuese e te drejtave dhe lirive themelore politike dhe civile pr shtetet qe e kane ratifikuar . Ky dokument krijoi nj kompleks kriteresh, te cilave duhet t'i prshtaten sistemet politike demokratike. Ne baze te ksaj Konvente ekziston tashme, nj rend juridik ne sfern e mbrojtjes se te drejtave te njeriut, qe prfshin jo vetm katalogun e te drejtave te mbrojtura , te cilat jan zgjeruar me protokollet shtese, por edhe nj mekanizm unikal ne shkalle globale pr realizimin e tyre. Konventa Evropiane ka ndikuar ne ndryshimin esencial te pozits, qe individi ka ne arenn ndrkombtare, ku u shndrrua, pr here te pare, ne nj subjekt te se drejts ndrkombtare , "nj qytetar i botes24 Nprmjet Gjykats Evropiane re te Drejtave te Njeriut, do individ ka te drejte te padis shtetin e vet pr mosrespektimin e te drejtave te sanksionuara ne Konventn Evropiane. Kshtu ne rendin juridik te do shteti pjesmarrs sigurohet nj mbrojtje minimale te drejtave te njeriut qe, shtetet mund t'i tejkalojn por jo t'i shkelin25. Nj organ shume i rendesishem, i cili garanton te drejtat e parashikuara ne Konventn Evropiane, sht Gjykata Evropiane . Si rezultat i miratimit te protokollit nr. 11 , u realizua bashkimi i dy organeve kontrolli qe ekzistonin, Komisioni dhe Gjykata Evropiane. Ky bashkim kishte pr qellim prmirsimin e efikasitetit te sistemit te kontrollit dhe mbi te gjitha te reduktonte afatet procedurale qe realizoheshin me pare nga te dy kto organe.

24 Arben Puto "E Drejta Nderkombetare publike" fq 97 25 Luan Omari" Shteti i se Drejtes" fq 288

Kushtet pr pranueshmrin e ankimit

17

Jo cdo kush mund te parashtroje ankim ne Gjykate. Ankues mund te jete vetern personi fizik ose juridik, i cili deshmon se ka qene drejtperdrejt dhe personalisht i demtuar nga veprimi ose mosveprimi, qe eshte objekti i akuzes. Ankim mund te paraqesin jo vetem personat direkt te demtuar por edhe te tjeret qe kane pesuar, si rezultat i ne veprimi, qe eshte drejtuar kunder nje personi tjeter26 (indirect victim). Ankesa e paraqitur para gjykates nuk duhet te jete anonime. Ajo duhet te permbaj te gjitha te dhenat per identifikimin e autorit. Kusht eshte qe ankuesi nuk duhet te abuzoje me te drejten e ankimit. Sipas jurisprudences te Gjykates Evropiane , rastet e abuzimit jane kryesisht kur : 1.paraqitja e shame ankesave te perseritura, pa pasur parasysh se ankesa identike me pare jane refuzuar si haptazi te paarsyeshme 2.sjellja e ankuesit gjate procesit (deklarimi i ndryshem nga e vert eta , shmangia nga paraqitja e dokumenteve te kerkuara) 3.perdorimi i nga ana e ankuesit, te nje fjalori agresiv dhe fyes 4.ankesa eshte haptazi e paarsyeshme (interpretimi i gabuar i Konventes, mungesa e provave te pamj aftueshme per te mbeshtetur faktet e paraqiturai)

Ankesa mund te trajtoj vet em ngjarjet qe kane ndodhur pas hyrjes ne fuqi te Konventes ne raport me nje shtet tc dhene, keshtu qe Konventa Evropiane nuk ka efekt prapaveprues. Ne sistemet e brendshme juridike duhet te ekzistojne mjete ligjore efikase ne lidhje me cdo shkelje te supozuar te Konventes. Keshtu qe, Gjykata mund te shqyrtoj ankesat e paraqitura nga subjektet te parashikuar ne nenin 34 te KEDNJ, vetem pasi ata te kene shteruar mjetet e brendshme ligjore te parashikuara ne nje shtet.

26 Vendimi "Wolfgram kunder Gjermanise" dhe Vendimi "X kunder Hollandes" 27 Marek Antoni Novicki "Rreth Konventes Evropiane" fq 52-56

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut p) r) q) Kjo ankese shqyrtohet nga gjykata vetem, nse paraqitet brenda 6 (gjashte) muajve nga data e marrjes se vendimit vendor te forms se prere. Nj afat i tille sht vendosur pr te shmangur diskutimin e vendimit pas nj periudhe te gjate dhe pr te garantuar sigurin ligjore28 por me kusht qe ankuesit t'i lihet nj kohe e mjaftueshme pr te prgatitur ankesn. Afati gjashte mujor fillon te njihet nj dite me vone pas shpalljes me shkrim ose me goje te vendimit vendor te forms se prere, nse ai nuk sht shpallur - pas njoftimit te ankuesit ose avokatit te tij nse ligji vendor parashikon se ankuesi nuk ka te drejte te marre nj kopje zyrtare te vendimit- pas dats se dorzimit te tij, pavarsisht nse vendimi ne trsi apo nj pjese e tij sht shpallur me pare me goje.29

Gjykata Evropiane - Gjykatat vendoreMekanizmi i Strasburgut ka karakter plotsues ne raport me sistemet e brendshme te mbrojtjes te se te drejtave te njeriut. Gjykata e Strasburgut mund te marre ne shqyrtim nj krkese, vetm pasi te jene shteruar mjetet e rekursit te nj shteti prkats. Nse i referohemi sistemit tone juridik, duhet te ekzistoj nj vendim i dhne nga Gjykata Kushtetuese pr t'iu drejtuar me pas Gjykats Evropiane. Pr shkak te ratifikimit te Konvents Evropiane , kjo konvente sht pjese e sistemit tone te brendshem juridik, kshtu qe Gjykata Kushtetuese duhet t'i referohet jurisprudencs se Gjykats Evropiane ne praktiken e saj . Gjykata e Strasburgut nuk ishte asgj tjetr vese mbikqyrse e respektimit te Konvents nga ana e shteteve , kshtu qe ajo nuk sht nj instance e katrt ankimore ne sistemet e brendshm juridiksionale dhe nuk mund te ndrhyje me argumentimin se gjykatat e brendshme kane dhne nj vendim te gabuar mbi bazn e se drejts se brendshm. Kryesisht, ajo ne vendimet e saj ka bere vlersime procedurale se sa rishikim te fakteve apo provave te rastit konkret30. Kjo gjykate konsiderohet si nje garanci me teper per njerezit qe rnendojne se jane shkelur te drejtat e tyre dhe qe, pasi kane shteruar mjetet e brendshme ligjore, i drejtohen kesaj Gjykate per te vene ne vend te drejten e shkelur".28 Vendimi " X kunder Frances" 29 Vendimi " West kunder Britanise se Madhe" 30 Ledi Bianku "Ye drejtat e njeriut dhe vendimet e Gjykates se Strasburgut" fq. 315

19

31 Luan Omari "Shteti i se Drejtes fq 304

E DREJTA PER NJE PROCES TE RREGULLT LIGJOR

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut E drejta pr nj proces te rregullt ligjor sht nj e drejte kushtetuese . Ne nj shtet ligjor, e drejta e nj individi pr nj proces te rregullt ligjor duhet te zbatohet pa asnj hezitim dhe shkelja e saj duhet ti nnshtrohet nj kontrolli te rrepte dhe efektiv pr te siguruar realisht te drejtat kushtetuese, nj kontroll i tille efektiv , i cili realizohet tashme, nga Gjykata Kushtetuese . Gjykata kushtetuese ne ket rast nuk kontrollon te drejtn e individit, por vete gjykatn e zakonshme32 Respektimi i te drejtave ne kuadr te nj procesi te rregullt ligjor sht ne interes te brjes se drejtsis ku shkelja e te cils do te komprometonte vete drejtsin. Kjo e drejte sht parashikuar ne nenin 42 te Kushtetuts dhe konsiston ne disa aspekte kryesore, te cilat jan: 1) Ajo garanton te drejtn e do personi qe, pr mbrojtjen e interesave te tij te ligjshme t'i drejtohet gjykats apo, organeve kompetente shtetrore. Gjykimi i drejte reduktohet ne nj gjykim qe zhvillohet nga nj gjykate kompetente ne baze te ligjeve prkatse. Kjo sht nj e drejte e njohur pr te gjith qytetaret, si rrjedhoje nuk mund te ket asnj arsye te ligjshme qe te privoje ndonj person apo ndonj kategori personash nga kjo e drejte e rndsishme. 2) Kjo e drejte prbehet nga dy pjese te cilat cenohen ne se do te cenohet kjo e drejte kushtetuese. Ne radhe te pare cenohet liria, prona dhe te drejtat e njohura me Kushtetute dhe ne radhe te dyte, ky cenim ka ardhur pa nj proces te rregullt gjyqesor.33 3) Neni 42 lidhet posarisht me mbrojtjen e te drejtave te individve, pasi ata mund t'i drejtohen Gjykats Kushtetuese vetm ne lidhje me shkeljen e ktyre te drejtave pr nj proces te rregullt ligjor.(neni 131/f i Kushtetuts). Rrjedhimisht objekt gjykimi kushtetues mund te bhen vetm ato pretendime te cilat na jan parashtruar prpara gjykatave me juridiksion te zakonshm dhe kur kjo e fundit sht shprehur ne lidhje me to34. Ne nj vendim te Gjykats Kushtetuese, ajo sht shprehur se; sht ndalim kushtetues qe kjo gjykate te vendose prfundimisht pr nj heshtje kur ekzistojn mjete te tjera ligjore

21

brenda nj shteti.32 Kristaq Traja "Drejtesia Kushtetuesevfq. 263 33 Aurela Anastasi "E Drejta Kushtetuese" fq 1 05, 106 34 Shih Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr. 115, viti 2005

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriuts) u) t)

Pr te evidentuar se gjate proceseve gjyqsore jan respektuar te drejtat dhe lirit themelore te njeriut duhet qe vendimet gjyqsore te do instance te jene te arsyetuara, Ky sht nj detyrim kushtetues35, shkelja e te cilit 90n ne pavlefshmrin e vendimeve. Mungesa e arsyetimit Ben qe pretendimet e palve te mos te jene te qarta si dhe realizimi i mbrojtjes te jete krejt formal, gj qe cenon ne ket mnyre te drejtn e mbrojtjes36. Megjithat duhet te evidentojm rastet kur nj pretendim i nj individi pr nj proces te parregullt ligjor sht i bazuar dhe mbi te gjitha mund te shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese. Gjykata Kushtetuese ne nj vendim te saj sht shprehur, se gjate proceseve gjyqsore qe zhvillohen ne te gjitha shkallet e gjykimit mund te vrehen shke1je te ndryshme, por e rndsishme sht, se jo do shkelje e ligjit qe mund te konstatohet gjate gjykimit mund te sjelle nj zgjidhje te gabuar te shtjes dhe, pr me tepr, te cenoje procesin e rregullt ligjor ne aspektin kushtetues. Ndikim te drejtprdrejte ne nj proces ligjor kane ato shkelje thelbsore, vrtetimi i te cilave do te cenonte re drejtat dhe lirit themelore te individit dhe do te drejte tjetr te njohur me Kushtetute dhe me ligj . Parregullsia e procesit ligjor ne aspektin kushtetues do te konsiderohet evidente, nse shkeljet e konstatuara gjate gjykimit cenojn parimet themelore te gjykimit dhe, njkohsisht, prbejn thelbin e arsyetimit te vendimit te gjykats pr prcaktimin e fajsis se te akuzuarit. Gjykata Kushtetuese merr ne konsiderate vetem ato pretendime qe lidhen me procesin e rregullt ligjor dhe jo do pretendim te parashtruar nga individi pr parregullsi ne gjykimin e shtjes. Si parashikohet edhe ne nenin 13l/f te Kushtetuts, gjykimi i ceshtjes nga Gjykata Kushtetuese mund te behet vetm pasi te jene shteruar te gjitha mjetet juridike pr mbrojtjen e te drejtave te njeriut. Ne rast se gjykimi realizohet pa shterimin e ktyre mjeteve, ky rast do te onte ne cenimin e te drejtave te subjekteve ne nj proces kur ligji i njeh nj mjet tjetr para se ata ti drejtohen kontrollit kushtetues37

35 Neni 142/1 i Kushtetuts se Shqipris 36 Vendimi i Gjykats Kushtetuese m28 viti.1999 37 Vendimi i Gjykats Kushtetuese m 34 viti 1999 23

Ne ket kuadr mbrojtja kushtetuese ka nj funksion prfundimtar qe nnkupton se do te aplikohet vetm ne lidhje me ato vendime pr te cilat kane marre fund procedurat gjyqsore te zakonshme. Shterimi i mjeteve nnkupton qe krkuesi t'i drejtohet mjeteve qe jan efektive dhe te mjaftueshme pr te realizuar ndreqjen e shkeljeve te lejuarar.38 Ne ket kontekst sht e rndsishme te prmendet fakti se Gjykata Kushtetuese konsiderohet si nj mjet tjetr ligjor te brendshm qe do individ duhet ta shteroj, qe te jete ne gjendje me vone t'i drejtohet Gjykats Evropiane sipas nenin 35 te Konvents Evropiane. Ky fakt u theksua nga vendimi qe dha Gjykata Strasburgut gjate shqyrtimit te shtjes "Balliu kundr Shqipris.

38 Ceshtja Ahdivar etj kunder Turqise 2 6

Neni 6 i Konvents Evropiane e te Drejtave te


Njeriut (E Drejta pr nj proces te Rregullt)Gjithkush ka te drejte qe ceshtja e tij te shqyrtohet me drejtsi, publikisht dhe brenda nj afati te arsyeshm nga nj gjykate e pavarur dhe e paanshme, e krijuar ligjrisht, e cila te vendose qofte pr kundrshtimet mbi te drejtat dhe detyrimet e tij me karakter civil, qofte pr te prcaktuarnse sht me vend do akuze e natyrs penale e drejtuar kundr tij. Ky parim qndron ne themelet e Konvents Evropiane, interpretimi i te cilit realizohet duke marre parasysh parimet e prgjithshme te se drejts te pranuara nga kombet e civilizuara duke prfshire ktu parimin qe qndron ne themel te drejtave te sanksionuara ne ket nen, se gjithkush duhet te ket mundsi te parashtroj heshtjen e tij para gjykats si dhe nj parim tjetr nga i cili buron ndalimi pr te refuzuar dhnien e drejtsis. E drejta pr nj proces te rregullt ligjor z nj vend te rendesishem ne nj shoqri demokratike, ne kuptimin e Konvents Evropiane, ky parim ka rendsi tepr te madhe pr funksionimin e duhur te mekanizmit te demokracis dhe, si rezultat i ksaj, nuk mund te behet nj interpretim i ngushte i sal9. Pavarsisht garancive te parashikuara ne ket konvente, neni 6 i KEDNJ nuk garanton nj te drejte e cila pr nga rndsia qndron njlloj me te drejtn pr te pasur akses ne gjykate, kjo sht e drejta pr apelim. Megjithat kjo e drejte nuk ka mbetur e pa garantuar sepse e drejta e ankimit ndaj vendimit dnues ne nj ceshtje penale tashme sht rregulluar ne baze te Protokollit nr. 7 neni. 2 por me kushtin e vetm qe shteti duhet te jete pale e ktij protokolli".

39 Shih "Delcourt kunder Belgjikes" 40 Neni 2 I Protokollit nr. 7 parashikon se: Cdo person i deklaruar fajtor per nje veper penale Nga nje gjykate ka te drejte te paraqese per shqyrtim perpara nje gjykate me te Iarte deklarimin e fajesise ose te denimit, Ushtrimi i kesaj te drejte, duke perfshire shkaqet per te cilat ajo mund te ushtrohet, jane te percaktuara me ligj.

Megjithat shtetet kane lirin e mnyrs se rregullimit te ushtrimit te ksaj se drejte, dhe ne rast se do te aplikohen kufizime ato duhet te realizojn nj qellim te ligjshm dhe nuk duhet25

te cenojn thelbin e saj41. Te gjitha te drejtat e garantuara ne ket Konvente gjate procesin penal, takojn do individi, i cili sht akuzuar pr nj vepr penale te parashikuar ne legjislacionin penal te shteteve respektive te akuzuarit, edhe pavarsisht faktit nse ai gjykohet ne gjendje te lire, sht i arrestuar apo i fshihet drejtsis. Ne lidhje me te dmtuarin nga veprat penale ai nuk mund te prfitoj nga kto garanci, megjithat ai mund te marre pjese ne shtjen penale ne cilsin e pals civile duke prfituar, ne ket mnyre, nga "e1ementi civil" i ktij neni.

41 Shih "E,.M kunder Norvegjise"

.-


PARIMET

HyrjeParimet procedurale jan rregulla themelore qe prcaktojn karakterin dhe prmbajtjen e mnyrs se procedimit penal. Si te jene parimet ashtu sht edhe vete procedimi. Nse ato kane karakter demokratik, i tille sht edhe procedimi dhe anasjellta42. Kodi i ri Procedurs penale ka ndryshime rrnjsore pr sa i prket demokratizimit te procesit te hetimit si dhe te gjykimit te shtjeve penale dhe zgjerimit dhe garantimit te te drejtave te te pandehurve gjate procesit penal ne prputhje me aktet qe mbrojn dhe garantojn te drejtat dhe lirit themelore te njeriut. si ne aktet e brendshme ashtu edhe ne aktet dhe konventat ndrkombtare. Ky Kod lejon edhe gjykimin ne mungese te te pandehurit43 Veori sht prshtatja e legjislacionit procedural penal me te drejtat e shpallura27

nga Konventa Evropiane. Me konkretisht, ne Kodin e procedurs Penale u pranuan rregullat e caktuara nga Konventa Evropiane lidhur me masat e sigurimit, kontrollin e personave , banesave dhe korrespondencs. Parashikimi, ne mnyre te hollsishme, te rasteve te heqjes se liris, te respektimit te procesit te rregullt ligjor (neni 42 i Kushtetuts dhe neni 6 i Konvents Evropiane), zhvillimi publikisht i gjykimit( neni 6 i konvents dhe neni 339 i Kodit te Procedurs penale.), prezumimi i pafajesise (neni 6 i Konvents, neni 30 i Kushtetuts dhe neni 4 i Kodit te Procedurs Penale.), e drejta e ankimit ( neni 2 i protokollit nr 7 dhe nenet 407-421 i Kodit te Procedurs Penal) . Me posht do te trajtojm ne mnyre te perrnbledhur, disa nga parimet baze te parashikuara njkohsisht ne Kushtetute, ne Konventn Evropiane dhe ne Kodin e Procedurs Penale.

42 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda "Komentar i Procedures penale" fq. 47 43 Vendimi i Gjykates Kushtetuese ill. 31, viti 1998. "

Parimi i ligjshmeriseNeni 29 i Kushtetuts parashikon se : "askush nuk mund te akuzohet ose te deklarohet fajtor pr nj vepr penale e cila nuk karakterizohet si e tille ne momentin e kryerjes se veprs, me prjashtim te veprave, te cilat ne kohen e kryerjes se tyre, prbeninkrime lufte ose krime kundr njerzimit sipas se drejts ndrkombtare".

Zbatimi i gabuar i ligjit ne kohe cenon procesin e rregullt ligjor te sanksionuar ne nenet 42 dhe 131/f te Kushtetuts se Republiks se Shqipris si dhe te nenit 6 te Konvents Evropiane pr te Drejtat e Njeriut. Nj parashikim te ngjashm sht edhe ai i formuluar ne nenin 7 te Konvents Evropiane, ne nenin 2 te kodit Penal dhe atij Procedural Penal, respektimi i se cils sht nj element thelbsor i shtetit te se drejts44. Kjo garanci e parashikuar ne ket nen duhet te interpretohet dhe zbatohet ne at mnyre qe te ofroje


garanci efektive kundr ndjekjes, deklarimit fajtor dhe dnimit arbitrar. Rrjedhimisht deklarimi i fajsis, pr pasoje edhe dnimi respektiv, duhet te bazohet ne nj ligj te shkruar, ndrsa ligji i pashkruar nuk mund te prbeje baze pr pergjegjesine penale. (Ky parim ne te drejtn romake shprehej me formuln Nullum crimen, nulla poena sine lege scripta). Parimi i ligjshmris ne te drejtn penale ka pr qellim qe te garantohej pavarsin e pushtetit gjyqsor i cili i nnshtrohet vetm ligjit dhe nuk lejon arbitraritete, dnime te padrejta te personave 45. Nj aspekt tjetr i ndalimit sht moszbatimi i analogjis (Nullum crimen, nulla poena sine lege stricta). Analogjia penale, ka pr qellim te justifikoje fajsin dhe dnimin e te akuzuarit, duke bere transferimin e nj legjislacioni ne nj situate tjetr pa ligj (pr shkak te boshllkut ligjor). Me qellim mbrojtjen e te akuzuarit, analogjia penale eshte e ndaluar46.

44 Shih nenin 2 te Kodit Penal dhe Procedurial Penal 45 Ismet Elezi, Skender Kacupi, Maksim Haxhia' Komentari I Kodit Penal te Republikes se Shqiperise" fq 43

Nje aspekt tjetr i ketij ndalimi sht moszbatimi i ligjeve me fuqi prapavepruese (Nullum crimen, nulla poena sine lege praevia). Sipas ktij ndalimi, nuk mund te jepet denim me fuqi prapavepruese pr nje vepr penale, apo nje dnim me i rende. Ndeshkueshmeria dhe masa e dnimit duhet te ken qene prcaktuar ne ligj para se te kryhej akti kriminal. Shprehje tjeter e parimit te mesiperm eshte edhe ndalimi i termave te paqarte ne ligjet penale, dispozitat duhet te jene te formuluara qarte dhe sakte, pa ekuivoke, e te mos lne vend pr interpretime subjektive47. Kjo do te thot, se elementet e krimit dhe denimi prkats duhet te prcaktohen qarte ne ligj. Rrjedhimisht, individi duhet te kete mundsin te kuptoj se cilat veprime apo mosveprime do ta bjn ate penalisht prgjegjs . Neni 29/2 parashikon parimin e ligjshmris se denimit, Sipas tij : "askush nuk mund te dnohet me nje dnim me te rende se ai qe ka qene parashikuar me fig} ne momentin e29

kryerjes se nje vepre penale". (Ky parim ne te drejtn romake shprehej me formuln nulla poena sine lege scripta) Ne paragrafin e trete te Kushtetuts parashikohet fuqia prapavepruese e ligjit penal favorizues48. Ky parim i rendesishem kushtetues, i cili ne te drejtn romake njihej me formuln "lex retro agit in mitius" (ose tiles mitior retro agit''), prmendet shprehimisht edhe ne nenin 7 te Konvents Evropiane. Ne fakt, edhe detyrimi per t'i dhene fuqi prapavepruese ligjit penal favorizues 49 dhe per ta zbatuar ate nga organet shteterore perben nje aspekt tjeter te respektimit te procesit te rregullt ligjor ne kuptimin kushtetues. Gjithsesi fuqia prapavepruese e ligjit sht nje perjashtim nga rregulli i pergjithshern sepse ashtu si edhe ne fushat e tjera te se drejts, edhe ne te drejtn penale ndalohet kategorikisht.46 Neni lie paragrafi 2 i Kodit Penal 47 Ismet Elezi, Skender Kaeupi, Maksim Haxhia" Komentari I Kodit Penal te Republikes se Shqiperise" fq 43 . 48 Neni 3 i Kodit Penal parashikon se:ligji i ri qe nuk denon vepern penale ka fuqi prapavepruese Ne rast se personi eshte denuar, ekzekutimi i denimit mund te filloje dhe nqs ka filluar, pushon. 49 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 35, viti 2005

Ky ndalim diktohet para se gjithash nga nevoja per garantimin e stabilitetit dhe te sigurise se marredhenieve juridike qe vendosen ndermjet subjekteve te ndryshme te se drejtes. Ne rastin e ligjit penal, i cili si rregull kufizon lirine individuale, eshte mese e nevojshme qe do qytetar, te dije paraprakisht kufijte e lirise se tij si dhe sanksionet qe mund t'i vijne per shkak te kapercimit te ketyre kufijve. Ai nuk duhet te ndjeje per asnje cast rrezikun qe nje ligj i ri penal qe mund te parashikoje si te denueshern nje veprim apo mosveprim te caktuar ose qe mund te rendoje poziten e tij si i pandehur, do te kete ne te ardhmen fuqi prapavepruese. Perjashtimi qe behet nga rregulli i pergjithshern, duke i dhene fuqi prapavepruese vetem ligjit penal qe favorizon poziten e te pandehurit, synon t'i pergjigjet ne menyre sa me te shpejte e te pershtatshme vleresimeve te ligjvenesit mbi rrezikshmerine shoqerore te veprimeve apo mosveprimeve te caktuara si dhe te subjekteve qe i kane kryer apo mund t'i kryejne ato ne te ardhmen. Eshte nje shprehje e sovranitetit te ligjvenesit qe ne nje moment te caktuar, ne perputhje me kushtet ekonomike dhe shoqerore te vendit, politiken penale apo detyrimet nderkombetare, te vleresojesi te nevojshme ndryshimin e ligjit penal, duke mos


denuar ose denuar me masa me te buta veprime apo mosveprime te caktuara qe kryhen brenda territorit te tij. Dhe nese nje vleresim i tille eshte bere tashme nga ligjvenesi, eshte detyre e organeve shteterore (gjykatave) per ta zbatuar ligjin e ri ne jeten e perditshme, menjehere dhe sa me mire, duke pasur parasysh parimin se " ... ligji me i bute duhet te zbatohet nga gjykatat kombetare si per sa i perket percaktimit te vepres penale, ashtu edhe sanksioneve te parashikuara prej saj ... ". 50 Zbatimi i ketij parimi duhet te respektohet nga te gjithagjykatat e juridiksionit te zakonshern, sigurisht edhe ne gjykimin qe mund te zhvillohet ne Gjykaten e Larte, sepse eshte pikerisht kjo gjykate qe kontrollon menyren e zbatimit te ligjit material dhe procedural nga ana e gjykatave me te uleta. Ne ceshtjen Veeber kunder Estonise, Gjykata Evropiane eshte shprehur se, do veper penale duhet te parashikohet me ligj dhe do individ duhet te jete objektivisht ne gjendje te kuptoje nga perifrazimi i dispozitave te zbatueshme, dhe ne qofte se eshte e nevojshme, me ndihmesen e interpretimeve gjyqesore te dispozites, se fare veprimesh ose mosveprimesh do ta bejne ate pergjegjes penalisht.Kjo nenkutpon se ligji duhet tejete i kuptueshern ne menyre te pershtatshme, dhe se nje individ duhet te jete ne gjendje50 Shih

" G. Kunder Frances"

33

te parashikoje pasojat e veprimeve te tij me qellim qe te jete ne gjendje te shmange sanksionet penale.

Preiumimi i pafa i esiseKushdo quhet i pafajshem perderisa nuk i eshte provuar fajesia me vendim gjyqesor te formes se prere". Prezumimi i pafajesise eshte nje panm kushtetues dhe perben nje nder elementet thelbesore te procesit te rregullt ligjor ne kuptim te nenit 42 te Kushtetutes dhe nenit 6/1 te31

Konventes Evropiane te te Drejtave te Njeriut. Ky parim, nenkupton para se gjithash qe gjykatat nuk duhet te fillojne procesin dhe te gjykojne ceshtjen me bindjen se i pandehuri ka kryer krimin per te cilin akuzohet. Ky parim e cliron te pandehurin nga barra per te provuar pafajesine dhe barra ne kete rast rend on mbi akuzen. Keshtu qe, ky parim i jep te drejten te pandehurit qe te mos i pergjigjet akuzes dhe te mos mbaje pergjegjesi per deklarimet qe ben, te kerkoje nga organi procedues marrjen e provave qe e shfajesojne dhe te mbrohet ne cdo menyre te pershtatshme, qe ligji e lejo52. Nga parimi i prezumimit te pafajesise buron rregulli njohur i interpretimit te dyshimeve ne favor te te pandehurit (indubio pro reo), sipas se cilit, kur faktet dhe rrethanat e ceshtjes lejojne vleresime dhe interpretime te ndryshrne, duhet pranuar interpretimi me i favorshern per te pandehurin'". Nje rast nga jurisprudenca e Gjykates Evropiane eshte ceshtja "Telfner kunder Austrise". Gjykata ne kete ceshtje thekson se "kalimi i barres se proves nje te akuzuari per te provuar pafajesine e tij, perben shkelje te parimit te mesiperm. Rrjedhimisht, akuza duhet te informoj rnenjehere te akuzuarin per akuzat e bera , me qellim t'i jap atij mundesine qe te pergatis dhe te paraqese ne menyren e duhur argurnentet ne mbrojtje te tij. Detyre e gjykates se zakonshrne qe shqyrton nje ceshtje penale eshte mosprononcimi per fajesine e te pandehurit para se ata te vleresojne provat ne gjykim51 Neni 30 i Kushtetutes se Shqiperise 52 Neni 4 i Kodit te Procedures Penale parashikon se: I pandehuri prezumohet i pafajshern gjersa nuk vertetohet fajesia e tij me vendirn gjyqesor te formes se prere. Cdo dyshim per akuzen cmohet ne favor te te pandehurit. 53 Halim Islami, Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar I Procedures Penale"fq. 61

dhe t'i lejoj te pandehurit te ushtroj te gjitha te drejtat qe ai ka per shkak te pozites se tij procedurale (psh e drejta per te paraqitur provat e veta e per te kundershtuar ato te akuzes si dhe t'i krijohet mundesia qe te mbrohet vete ose nepermjet mbrojtesit te tij dhe ajo te jape vendimin e saj te bazuar mbi provat direkte e indirekte, te cilat duhet te provohen nga akuza dhe qe administrohen ne dosje. Nje element i rendesishern per tu trajtuar ne lidhje me kete parim eshte heshtja. Si rregull shkelja e se drejtes per te ndenjur ne heshtje dhe per te mos u vetakuzuar mund te coje ne shkelje te se drejtes per prezumimin e pafajesise se nje personi'". Megjithate, heshtja si nje e drejte baze e procesit te rregullt ligjor, nuk eshte nje e drejte absolute, sepse ne disa raste , kur eshte e nevojshme, mund te kerkohen sqarime nga i akuzuari dhe heshtja e tij do te merret ne konsiderate gjate shqyrtimit te provave te akuzes.

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Vleresimi nese perfundimet negative nga heshtja e te akuzuarit cojne ne shkelje te nenit 6 te KEDNJ, varet nga rrethanat e ceshtjes dhe sidomos: -situata ne te cilen ndodh nje gje e tille - rendesia qe ujapin atyre gjykatat gjate vleresimit te provave -shkalla e presionit qe lidhet me kete55 Sigurisht, ne rastin konkret duhet qe i akuzuari te vihet ne dijeni per efektin e heshtjes se tij. Nga detyrimi i shtetit per te provuar fajin, lind ndalimi i kerkeses nga akuzuari qe te pranoj fajin '", Edhe neni 32/1 i Kushtetutes parashikon se : Askush nuk mund te detyrohet te deshmoje kunder vetvetes dhe as te pohoje fajesine e tij. Ne kuptimin qe paraqet Kushtetuta e Republikes se Shqiperise, Konventa Evropiane per te Drejtat e Njeriut si dhe nga qendrirni qe mban jurisprudenca ne kete drejtim, pretendimi per shkeljen e ketij standardi kushtetues kerkon domosdoshmerisht qe ne nje proces gjyqesor te evidentohen dhe provohen sakte te gjithe ato elemente thelbesore te cilat mund te kene sjelle deklarimin fajtor te te pandehurit mbi bazen e dyshimeve dhe qe e kane here gjykaten te sillet si e njeanshme ne dheniene vendimit te saj.54 Shih vendimin "Heaney dhe Mcguinnes dhe Quinn kunder Irlandes" 55 Marek Antoni Nowicki "Rreth Konventes Evropiane" fq 195 56 Raporti "Saunders kunder Britanise se Madhe" 35

33

v) x) w)

Edhe Gjykata Evropiane eshte shprehur se prezumimi i pafajesise kerkon, rider te tjera, qe kryerja e detyrave nga anetaret e nje gjykate, nuk duhet te filloje me idene e paracaktuar se i akuzuari e ka kryer vepren per te cilen akuzohet, se barra e proves i takon prokurorit dhe do dyshim duhet te jete ne favor te te akuzuarit. Eshte detyre e prokurorit qe te informoje te akuzuarin per ceshtjen kunder tij, ne menyre qe ai te mund te pergatise e paraqese mbrojtjen dhe te kundershtoje provat te cilat mjaftojne per ta denuar ate57.

Liria e personitLiria e personit eshte nje e drejte tjeter e garantuar nga Kushtetuta. Per shkak te rendesise qe paraqet kjo e drejte, rastet e kufizimit te saj jane parashikuar ne menyre eksplicite nga ligji yne themelor. Edhe Kodi i procedures Penale kerkon qe kufizimi i lirise se personave, nepermjet aplikimit te masave te sigurimit ", te realizohet vetem ne rastet dhe menyrat e percaktuara ne ligj. Neni 27 i Kushtetutes parashikon rastet e kufizimit te lirise se personave. Keto raste jane: 1.kur eshte denuar me burgim nga gjykata kompetente; 2.per moszbatim teurdhrave te ligjshem te gjykates ose per moszbatim te ndonje detyrimi te caktuar me ligj; 3.kur ka dyshime te arsyeshme se ka kryer nje veper penale ose per te parandaluar kryerjen prej tij te vepres penale ose largimin e tij pas kryerjes se saj; 4.per mbikqyrjen e te miturit per qellime edukimi ose per shoqerimin e tij ne organin kompetent; 5.kur personi eshte perhapes i nje semundje je ngjitese, i paafte menderisht dhe i rrezikshem per shoqerine; 6.per hyrje te paligjshme ne kufirin shteteror, si dhe ne rastet e debimit ose te ekstradimit;

57 Shih vendimin"MinelIi kunder Zvicres" 58 Masat e sigurimit te parashikuara ne nenet 227-262 te Kodit te Procedures Penale

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriuty) z)Nje rregullim te njejte ligjor eshte parashikuar edhe ne nenm 5 te Konventes Evropiane." Kufizimi i lirise eshte i lidhur ngushtesisht me permbushjen e nje sere detyrash nga ana

e organevekompetente. Keto organe duhet te njoftojne menjehere personin te cilit i hiqet liria ne gjuhen qe ai kupton, per shkaqet e kesaj mase si dhe per akuzen qe i behet. Megjithate, ka edhe autor te ndryshem, te cilet mendojne se nese i arrestuari do te dergohet para nje gjykate menjehere ne kete rast nuk eshte e detyrueshme qe ai te njoftohet per te gjitha akuzat.i" Ai duhet te informohet mbi te drejten per mos te here asnje deklarate dhe t'i jepet mundesia per te komunikuar rnenjehere me nje avokat per realizimin e te drejtave te tij . Informacioni nuk eshte i detyrueshem te merret ne nje forme te vecante, Personi .i arrestuar thjesht, duhet te informohet ne nje gjuhe te thjeshte dhe te kuptueshme per te, mbi bazen faktike si dhe juridike te vendimit. Kjo ka te beje me mundesine e shqyrtimit, para nje gjykate, te pajtueshmerise se tij me ligjin'", Personit te cilit i hiqet liria si rezultat i aplikimit te nje mase sigurimi, duhet te dergohet brenda 48 oreve perpara gjyqtarit per te vleresuar ligjshmerine e burgimit , i cili duhet te vendos paraburgimin ose lirimin e tij, nese paraburgimi eshte i paligjshem, dhe jo me vone se 48 ore nga casti i marrjes se dokumenteve per shqyrtim. I paraburgosuri ka te drejte te ankohet kunder vendimit te gjyqtarit ne lidhje me masen e paraburgimit'". Cdo person, viktime e nje arrestimi ose e nje burgimi ne kushte te kunderta me ato te parashikuara ne ligj, ka te drejte per demshperblim.f Neni 9 i Kodit te Procedures Penale parashikon se, personat qe procedohen ne kundershtimme ligjin ose denohen pa te drejte u kthehen te drejtat dhe shperblehen per demin epesuar.

59 Neni 5 i Konventes Evropiane"E drejta per liri dhe siguri" 60 Marek Antoni Nowicki "Rreth Konventes Evropiane fq 144 61 Shih Vendimin "Fox Campbell dhe Rattly kunder Britanise se Madhe 62 Neni 28 i Kushtetutes se Shqiperise, 63 Neni 5/5 i Konventes Evropiane dhe nenet 268 dhe 269 te Kodit te Procedures Penale

35

aa) cc) bb)

Parimi i barazise Se armeveEshte nje element thelbesor i procesit te rregullt ligjor ne kuptimin kushtetues. Ne kete kontekst gjykates i lindin nje sere detyrash nder te cilat eshte dhe krijimi i mundesive te barabarta per pjesemarrjen e paleve apo te perfaqesuesve te tyre ne proces si dhe mundesia e deklarimit te tyre per faktet, provat dhe vleresimet ligjore qe jane te lidhura ngushte me ceshtjen qe eshte duke u shqyrtuar nga gjykata. Vendosja e nje pale ne kushte te disfavorshme perben nje cenim te ketij parimi dhe kjo haset ne keto raste : 1.kur tejkalon kerkesat te cilat jane parashtruar ne nje kerkesepadi. 2.arsyetimi ne menyre te njeanshme te provave dhe te argumenteve te paraqitura nga palet. Ne cdo faze te gjykimit duhet te garantohet nga gjykata se asnje nga palet nuk duhet te ndihet ne pozita te disfavorshme perballe pales tjeter'". Ky parim ka nje rol deciziv ne procesin penal per vete faktin se perballe personit te akuzuar per nje veper penale eshte vete shteti." Ne fakt, ky parim eshte e lidhut ngushtesisht edhe me nje parim tjeter thelbesor, ai i mbrojtjes te personit te akuzuar, i cili gjate gjithe procesit deri ne dhenien e vendimit perfundimtar nga gjykata prezumohet i pafajshem. Per kete arsye, shteti duhet te ndermarre te gjitha masat ligjore per ti siguruar atij, ose perfaqesuesit pjesemarrjen ne proces dhe permes saj dhe rnundesine e njohjes dhe deklarimit per te gjitha faktet, provat dhe vleresimet ligjore qe i referohen akuzes se bere. Garantimi i pjesemarrjes se te akuzuarit ne proces vl en jo vet em ne shkalle te pare por edhe per shkallet e tjera te gjykimit, vecanerisht kur ne keto raste gjykimi parashikohet edhe zhvillimi i debatit me goje66.64 Shih vendimin "Dambo beheer B.V kunder Hollandes"

65 Vendim I Gjykates Kushtetuese nr .. 19, viti 2003 66 Shih Alimena kunder Italise

Rrjedhimisht synimi kryesor eshte realizimi i nje debati real ndermjet akuzes dhe mbrojtjes, gje qe ndikon pozitivishtdhe ne menyre te drejtperdrejte ne zbulimin e se vertetes dhe


dhenien e drejtesise nga gjykata me objektivitet e paanesi. Keto kerkesa kushtetuese e ligjore jane ne funksion te mbrojtjes sa me efektive te te pandehurit.

Gjykimi brenda nje afati te arsyeshemGjykimi i nje ceshtje penale brenda nje afati tc arsyeshern eshte nje element tjeter perberes i procesit te rregullt ligjor . Ne nenin 42/2 te Kushtetutes parashikohet ky parim dhe i njejti rregullim ligjor haset edhe ne nenin 6 te Konventes Evropiane'". GJEDNJ duke u bazuar ne elementin e siper permendur, percakton disa kritere per te specifikuar dhe vleresuar nese eshte respektuar apo jo afati i arsyeshern i gjykimit nder to jane: 1. kompleksiteti i ceshrjes 2. menyra e trajtimit te ceshtjes 3. qendrimi qe mban ndaj gjykates vete personi i ankuar 68 4. rast pas rasti ne varesi te rrethanave specifike qe mund te kene ceshtja konkrete Si rrjedhim arsyeshmeria e zgjatjes se procesit duhet te vleresohet nen driten e rrethanave te vecanta te. ceshtjes te siperpermendura. Sistemi i drejtesise nuk mund te zhvillohet me vonese, sepse kjo do te shkaktonte dobesimin e rolit te gjykatave dhe te besimit qe individet duhet te kene ne te69.

67 Neni 6 r Konventes parashikon se cdo person ka le drejte qe ceshtja e tij le degjohet drejtesisht, publikisht dhe brenda nje afati te arsyeshem . Neni 42/2 i Kushtetutes parashikon se:Kushdo, per mbrojtjen e te drejtave dhe lirive dhe interesave ose ne rastin e akuzave te ngritura kunder tij ka te drejten e nje gjykimi te drejte dhe publik, brenda nje afati le arsyeshem. 68 Shih, Vendimin "Eckle kunder Gjermanise" 69 Shih, Vendimi ""Katte Klitsche de la Grande kunder Gjermanise"dd)

Reformatio in peius(Parimi i mos rendimit te pozites se te pandehurit)

37

;':"!,.

Ky parim eshte i lidhur ngushtesisht me te drejten e mbrojtjes si dhe te drejten per ankim. Neni 425/3 i Kodit te Procedures Penale parashikon rastin e paraqitjes se ankimit para Gjykates se Apelit dhe nese apeluesi eshte vete i pandehuri, gjykata nuk mund te caktoje nje denim me te rende, ose t'i jape pafajesine nje shkak me pak te favorshern nga ai i vendimit te apeluar. Gjithashtu ne nenin 244/3 te Kodit te Procedures penale parashikohet se gjykata nuk mund te caktoje nje rnase sigurimi me te rende se ajo e kerkuar nga prokurori. Kushtetuta e Shqiperise si dhe Konventa Evropiane e te Drejtave te Njeriut nuk permendin ne menyre te shprehur kete parim, por ne vetvete permban dimension kushtetues. Sipas Gjykates Kushtetuese zbatimi i ketij parimi eshte nje garanci me shume per te gjykuarin, me qellim qe te realizoje ne menyre efektive te drejten per t'iu drejtuar me ankim gjykates. E drejta per t'iu drejtuar gjykates me te larte merr rendesi ne nje shoqeri demokratike, prandaj askush nuk mund ta humbase kete te perparesi 72. Ekzistenca e ketij parimi i jep mundesi te gjykuarve qe te mos heqin dore nga garancite qe ofron Kushtetuta, vetem nga frika se mund te derntohen rende interesat e tyre. Ne kete kontekst mosrespektimi i "reforrnatio in peiusperben njekohesisht cenim te procesit te rregullt ligjor. Gjykates Kushtetuese, ne nje vendim te saj ,eshte shprehur se Gjykata e Larte e ka cenuar kete parim, duke zgjidhur ceshtjen ne themel dhe renduar poziten e te gjykuarit. Kerkuesi ishte deklaruar i pafajshern nga gjykatat e shkalles se pare dhe te dyte dhe ne baze te rekursit te bere nga ana e prokurorit ne Gjykaten e Larte kjo e fundit e ka deklaruar ate fajtor dhe jo ne baze te nje prove te re por ne baze te nje arsyetimi krejt ndryshern te provave ekzistuese.

72 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 13 viti, 2003

Sipas Gjykates Kushtetuese, Koiegji Penal ka vepruar ne kundershtim me nenin 442 te Kodit te Procedures Penale qe parashikon rastet e prishjes se vendimit si dhe zgjidhjen e ceshtjes pa e kthyer per rigjykim Ne perputhje me kete dispozite Gjykata e Larte ka te drejte ta zgjidhe ceshtjen pa e kthyer per rigjykim vetern per shkaqe te cilat jane ne favor te pozites


proceduriale te te gjykuarit:'. Ne kete rast Kolegji ka dale jashte juridiksionit dhe ka marre atribute te nje gjykate fakti duke sjell si rrjedhoje shkelje te procesit te rregullt ligjor". Ne rastin konkret vendimi i kesaj gjykate ka renduar padrejtesisht poziten e te gjykuarit pa i dhene atij mundesite dhe garancite ligjore e kushtetuese per te pergatitur dhe realizuar mbrojtjen per rrethanat e reja te krijuara. Parimi i se drejtes se mbrojtjes eshte shkelur nga fakti se Gjykata e Larte i prishi vendimet e dhena nga shkallet e tjera qe e kishin deklaruar te pafajshern duke e deklaruar ate fajtor dhe mbi te gjitha pa e kthyer ceshtjen per rigjykim. Ne kete kontekst e drejta e mbrojtjes merr nje rendesi vendimtare per faktin se kerkuesi nga pozita e favorshme qe ndodhej si rezultat i pafajesise, u vendos ne pozita te disfavorshme per te cilen ai duhet te pergatiste nje mbrojtje respektive. Ky Kolegj nese do te vepronte ne perputhje me ligjin duhet qe pasi te prishte vendimet ta kthente ceshtjen per rigjykim, per ti dhene mundesi kerkuesit te perfitoje nga garancite e parashikuara ne nenin 31 te Kushtetutes ne te cilin garantohet e drejta per te pasur kohen si dhe lehtesite e nevojshme per te pergatitur mbrojtjen, ku pa garantimin e te cilit nje proces penal eshte absolutisht antikushtetues dhe ndikon drejtpersedrejti negativisht ne dhenien e drejtesise.

7 3 Neni 442 te Kodit te Procedures Penale parashikon se: Gjykata e Larte vendos prishjen e vendimit dhe zgjidhjen e ceshtjes pa e kthyer per rishqyrtim kur: a)fakti nuk parashikohet si veper penale;vepra penale eshte shuar ose ndjekja penale nuk duhet te fillonte ose te vazhdonte b)vendimi eshte i pavlefshem per rastet e parashikuara ne nenin 128 c)vendimi eshte dhene gabim ne person d) ka kontradita midis vendimit te ankimuar dhe nje tjetri te meparshem, lidhur me te njejtin person dhe me te njejten veper penale te dhena nga e njejta ose nje tjeter gjykate penale 74 Vendimi I Gjykates Kushtetuese nr. 9 viti,.2006

E drejta e aksesit ne gjykateE drejta per akses ne gjykate referon tek e drejta qe ka cdo individ per t'iu drejtuar nje gjykata e cila ka juridiksion te plote per te zgjidhur ceshtjen ne baze te nenin 42 te Kushtetutes dhe nenin 6 te KEDNJ.39

Neni 6/1 i garanton secilit te drejten per t'i parashtruar gjykates per gjykim cfaredo akuze ne ceshtjen penale. Kjo e drejte plotesohet me garancite e tjera te parashikuara ne kete nen te cilat i referohen organizimit dhe perberjes se trupit gjykues, si dhe menyres te zhvillimit te procesit, duke formuar keshtu te drejten per nje proces te rregullt ligjor. Ne ceshtjen "Dornbo Beheer B.V kunder Hollandes Gykata Evropiane e te Drejtave te Njeriut ka theksuar se kushdo - qofte ne procesin penal duhet te kete mundesine t 'i paraqese gjykates , ne menyren e duhur ceshtjen e vet, ne kushte qe nuk vendosin ate ne situate te dukshme te disfavorshme ne krahasim me palen tjeter. Kjo e drejte duhet te respektohet rigorozisht nga ana e shteteve anetare ne kete Konvente por mbi te gjitha rregullimi i saj realizohet nga ana e shteteve ne varesi te kohes dhe vendit si dhe konform nevojave dhe mundesive te shoqerise dhe individeve 75. Pavaresisht faktit se shtetit i lihet nje fare "diskrecioni" per rregullimin e saj kjo nuk do te thote se duhet vepruar arbitrarisht, sepse e drejta e aksesit ne gjykate nuk mund te reduktohet ne menyren ose masen qe do tc shkaktonte nje cenim te thelbit te kesaj te drejte ". E njejta klauzole eshte parashikuar edhe ne nenin 17 te Kushtetutes tone ku te drejtat mund te kufizohet por jo duke cenuar thelbin e tyre sepse ne kete rast nuk do te ishim para kufizimit te te drejtave por para abrogimit total te tyre.

75 Vendimi" Golden kunder Britanise" 76 Vendimi"Winterwrp kunder Hollandes dhe "Kreuz kunder Polonise"

43

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut Ne praktiken e shteteve te ndryshme jurispudenca e Gjykates Evropiane ka trajtuar disa raste kur cenohet e drejta e aksesit ne gjykate. Raste te tilla kane qene: 1.ndalimi i korrespondeces se te burgosurit me avokatin, qe do te ndihmonte te ngrinte padine mbi incidentet e ndodhura ne burg 77 2.refuzimi i autoriteteve te burgut per t'i dhene leje te burgosurit qe te konsultohet me avokatin e vet rreth mundesise se ngritjes se padise ". Aksesi ne gjykate duhet te jete efikas duke mundesuar shqyrtimin e ceshtjes ne kufijte qe kerkohen ne prizmin e rrethanave te sa/9 Nje nga menyrat e shkeljes te drejtes per gjykim eshte refuzimi i autoriteteve per zbatimin e vendimit sepse zbatimi i tyre eshte pjese integrale e procesit gjyqesor'". E drejta e aksesit ne gjykate eshte e lidhur me te drejten per te marre pjese ne gjykim. Kjo e drejte nenkupton jo vetem pjesemarrjen fizike te paleve por krijimin e rnundesive per tu njohur me pretendimet e pales tjeter, ne rnenyre qe pala kundershtare te jete ne gjendje te parashtroje pretendimet dhe prapesimet e saj (parimi i barazise se armeve). Kjo kerkese eshte esenciale per te mbrojtur te drejtat e paleve gjate nje procesi gjyqesor. Nepermjet respektimit tc saj sigurohet paanshrneria e gjykates ne dhenien e nje vendimi te arsyetuar te bazuar vetern ne provat qe jane rnarre dhe jane verifikuar gjate shqyrtimit gjyqesor'".

77 Shih Vendimin "Campell dhe Fell kunder Britanise se Madhe" 78 Shih Vendimin "Golden kunder Britanise se Madhe" 79 Shih Vendimin "Albet dhe Le Compte kunder Belgjikes" 80Shih Vendimin" Irnmobilare Saffi kunder Italise" 81 Neni 380 i Kodit te Procedures Penale parashikon se:per le marre vendimin gjykata nuk mund re perdore prova le tjera ve9 atyre qe jane marre ose jane verifikuar ne shqyrtimin gjyqesor.

E drejta per te marre njoftim41

Per garantimin e nje procesi efektiv penal eshte themelore qe i akuzuari te marre pjese dhe te mbrohet efektivisht ne gjykim, (duke dhene mendimin e vete per provat e paraqitura nga pala tjeter) ose ne rast te mosparaqitjes se tij te gjykohet pasi ti jete siguruar me pare mbrojtja. Per kete arsye nje rol deciziv ne realizimin e nje procesi te rregullt gjyqesor luan njoftimi i te pandehurit si dhe te mbrojtesit te tij eni 414 i Kodit te Procedures Penale shprehet se "Akti i ankimit u njoftohet prokurorit, te pandehurit dhe paleve private nga sekretaria e gjykates qe ka dhene vendimin". Njoftimi i tyre nga gjykata eshte i nevojshem qe i pandehuri te ushtroj te drejtat e tjera qe jane ne themel te nje procesi te rregullt ligjor si psh. barazia e arrneve, e Drejta e ankimit, e drejta per tu degjuar etj. Si rrjedhoje secili prej paleve ka te drejte te marre informacion per faktet dhe argumentet e pales tjeter pra nenkupton mundesine per palet te kene njohuri edhe per komentet mbi pro vat e nx:j erra, realizimi i se ciles mund te behet vetem pasi palet te jene njoftuar sipas ligjit per te gjitha veprimet proceduriale'f. Nje njoftim i here jo ne perputhje me ligjin, perfshihet ne shqyrtimin kushtetues vetem kur pala ndergjyqese, per shkak te mos njoftimit, eshte penguar te ushtroje te drejten e mbrojtjes, e cila i garantohet nga neni 42 i Kushtetutes dhe neni 6 i Konventes Evropiane, si element i rendesishern i procesit te rregullt ligjor.

Organet dhe format e njoftimitNjoftimet e akteve behen nga ftuesi gjyqesor ose nepermjet sherbimit postar ose nga policia gjyqesore, kur gjykata e cmon te nevojshme. Njoftimet mund te behen edhe me telefon, telegraf, faks ne rastin e njoftimeve urgjente .

82 Shih ,vendimin "Ruiz Mateo kunder Spanjes" 83 Neni 133 te Kodit te Procedures Penale dhe ne net ne vijim -143

E drejta e paleve per te marre njoftim per veprimet e ndryshme proceduriale eshte e lidhur me detyren qe kane gjykatat per te verifikuar legjitimitetin e paleve si dhe rregullsine e lajmerimeve, Sic u siper citua njoftimi eshte i rendesishem per te realizuar mbrojtjen dhe parimin e

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut barazise se armeve ne instancat me te larta gjyqesore ku haset edhe mundesia e perkeqesimit te pozites se te pandehurit. Megjithese organet e gjykimit nuk mund te behen pergjegjes per cdo mosparaqitje ne seance nga ana e te gjykuarit ose avokatit te tij, u takon ketyre organeve te ndermarrin hapa per te siguruar qe ai te gezoje te drejtat e njohura nga Kushtetuta. Rrjedhimisht gjykata duhet te verifikoj me pare shkaqet e mosparaqitjes se perfaqesuesit te te pandehurit dhe me pas te vazhdoj me etapat e tjera proceduriale. Njoftimi eshte mbi te gjitha absolutisht i dornosdoshem ne rastin e paraqitjes se rekursit nga prokurori dhe Kodi i Procedures Penale nuk parashikon mundesine e paraqitjes se kunder rekursit nga pala kundershtare. Ne keto rrethana, pjesernarrja e te gjykuarit dhe ne menyre te vecante e avokatit te tij , kerkohet per te siguruar te drejten e mbrojtjes dhe respektimin e parimit te barazise se armeve ne nje proces gjyqesor,

43

Administrimi i provaveMenyra e marrjes dhe administrimit te provave eshte nje element tjeter i rendesishem kushtetues i sanksionuar ne nenin 32/2 te Kushtetutes, sipas te cilit, askush nuk mund te deklarohet Jajtor mbi bazen e te dhenave te mbledhura ne menyre te paligjshme. ee) Ky parirn i rendesishern eshte trajtuar nga jurisprudenca shqiptare dhe ajo e Gjykates Evropiane si pjese perberese e procesit te rregullt ligjor dhe vecanerisht ne drejtim te respektimit te se drejtes per t'u rnbrojtur, e cila kerkon qe i akuzuari te kete mundesite e duhura per te njohur dhe komentuar cdo prove qe i paraqitet gjykates Ne baze te Konventes Evropiane, gjykata e ka per detyre te vleresoje ne teresi,nese procedura lidhur me menyren se si u siguruan provat ishte e drejte.84 Menyra e rnarrjes se provave ka rendesi thelbesore per zhvillimin e drejte te procesit penal. Sigurimi i paligjshem i proves dhe pranimi i saj nga trupi gjykues nuk mund te mos nenkuptoje qe procesi ishte i parregullt.f Asnje gjykate nuk ka mundesi, qe pa derntuar dhenien e "permases se duhur te drejtesise", te mbeshtetet ne prova qe jane marre jo vetern me metoda te pandershme, por, mbi te gjitha, qe jane edhe tc kunderligjshme. procesi gjyqesor ka pretendime per rruget dhe menyrat e marrjes se provave, e fiksimit te tyre, por jo per rnenyren e vleresirnit. Kontrolli kushtetues nuk mund te zevendesoje prerogativat kushtetuese e ligjore te vete hallkave te sistemit gjyqesor e aq me teper te vleresoje bindjen e brendshme te gjykatave per ceshtje konkrete" Si rrjedhim do kerkese e paraqitur nga njerapale lidhur me mos marrjen e provave tc kerkuara prej saj gjate gjykimit ne shkalle te pare, nuk ka te beje me mosrespektimin e kerkesave te procesit te rregullt ligjor dhe Gjykata Kushtetuese nuk mund te zgjidhe kete problem juridik. Mund te ndodhe qe gjykimi gjithashtu, te jete i shoqeruar me mangesi ne hetime (ne lidhje me mbledhjen e provave gjate kesaj etape proceduriale) ose me vleresim te gabuar te provave por perseri dhe kjo eshte nje ceshtje qe i takon vetem juridiksionit gjyqesor, domethene eshte gjykata e zakonshme me e larte, ajo qe me ligj eshte e autorizuar per ndreqjen e ketyre te metave te pretenduara nga kerkuesi. Pra sic u perrnend edhe me siper Gjykata Kushtetuese mund te vleresoj dhe te analizoj menyren e marrjes se provave nese eshte ne perputhje ose jo me dispozitat ligjore. Prandaj nje veshtrim i pergjithshem i rregullimeve ligjore eshte i

Drejtesia Kushtetuese dhe Roli i saj ne Mbrojtjen e te Drejtave te Njeriut rendesishern ne kete kontekst. Marrja e provave, sipas Kodit te Procedures Penale, merr nje kuptim tc ri bazuar ne sistemin akuzator, duke ndryshuar metoden e te proceduarit ne lidhje me marrjen e provave ne shqyrtimin gjyqesor, duke hequr do re perfundimisht nga te gjitha ato norma te cilat sanksiononin pabarazine e paleve ne procesin penal ne disfavor te individit dhe te te drejtave te tij. 88

Kushtet per marrjen e provave jane: 1.gjate hetimeve paraprake merren nga organi qe procedon 2.ne gjykim merren me kerkese te paleve 3.ne rastin e nje prove, qe nuk rregullohet me ligj , gjykata mund ta marri nese ajo vlen per te vleresuar faktet dhe nuk cenon lirinee vullnetit te personit'". Ne lidhje me cmuarjen e provave duhet te themi se, ajo konsiston ne percaktimin e vertetesise dhe fuqise provuese te saj. Cdo prove i nenshtrohet shqyrtimit dhe nuk ka nje vlere te paracaktuar. Gjykata i cmon ato ne baze te bindjes se formuar pas shqyrtimit te tyre ne teresi.

87 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 95, viti 2001 88 Halim IsIami , Artan Hoxha, Ilir Panda" Komentar i Procedures Penale" fq 210 89 ff) Neni 151 i Kodit te Procedures Penale.

Rrjedhimisht, dispozitate ketij kodi kane ndryshuar rrenjesisht menyren e procedimit penal ne te gjitha fazat e tij. Prandaj, mosrespektimi i dispozitave ligjore te vendosura per aktet e procedimit sherben njekohesisht dhe si shkak pavlefshmerie qe ndikon drejtperdrejt mbi45

ecurine e procesit gjyqesor. Normalisht, te gjitha provat duhet te paraqiten ne prani te te akuzuarit, ne nje seance publike me qellim qe te realizohet nje proces kontradiktor. Megjithate, perdorimi si prova i thenieve te marra ne fazen (e hetimit) paraprake, si dhe ne kushtet qe parashikon ligji procedurial penal nuk eshte, ne vetvete, i papajtueshern nenet 311d dhe 42 te Kushtetutes, me kusht qe te respektohet e drejta e mbrojtjes'" Kete qendrim ka mbajtur edhe Gjykata Evropiane, e cila eshte shprehur se perdorirnii ketyre deklaratave( te marra gjate hetimeve paraprake) nuk eshte gjithmone ne kundershtim me nenet 6(3)( d) dhe 6(1) te Konventes Evropiane per te Drejtat e Njeriut, me kusht qe te drejtat e mbrojtjes te jene respektuar " Kjo gjykate eshte shprehur se, te gjitha provat norrnalisht duhet te prodhohen ne nje seance pub like, ne prani te te akuzuarit me qellim qe te paraqiten argumentet e kunderta . Marrja e proves me deshmitar eshte nje prove tjeter e rendesishme par ajo eshte e vlefshme vetem kur respektohen kushtet e marrjes se saj, duke respektuar mbi te gjitha mundesine e shtetasve per te perfituar nga e drejta per te mos deshrnuar perpara organeve kornpetente'". Kjo e drejte lidhet sa me te provuarit, ashtu edhe me garancite ligjore qe u duhet krijuar te pandehurit, si dhe rrethit te personave te aferrn me te, per te mos u detyruar dhe ndeshkuar njekohesisht per deshmite qe ata japin'". Si rregull i pergjithshern, i akuzuari duhet te kete nje mundesi tc pershtatshme dhe te vertete per te kundershtuar dhe pyetur nje deshrnitar kunder tij, ose kur ai ben deklarimin e tij ose ne nje faze te mevonshme'".

90 Neni 369 parashikon se :Gjykata mund , me kerkese te paleve, te vendose qe te lexohen aktet e marra gjate hetimeve paraprake, kur per shkak te rrethanave te paparashikuara ato nuk mund te perseriten me. Leximi i deklarimeve te bera nga shtetasi shqiptar ose i huaj, banues jashte shtetit, mund te behet ne qofte se ai eshte thirrur dhe nuk eshte paraqitur ose kur nuk gjendet si dhe kur refuion le deshmoje. 1 Shih Vendimin "Windisch kunder Austrise" 92 Nenet 153-165 te Kodit te Procedures Penale 93 Vendimi I Gjykates Kushtetuese nr9, viti 2004 94 Shih ,Vendimin "Balliu kunder Shqiperise"

Ne rast se te pandehurit dhe rnbrojtesit te tij nuk i eshte krijuar rnundesia, me gjithe kerkesat e shumta ne te gjitha shkallet e gjykimit, t'u drejtonin pyetje deshmitareve per te kundershtuar


proven ne kete proces penal perben nje cenirn te se drejten se mbrojtjes ne nje mase te papajtueshme me kerkesat e nenit 42 te Kushtetutes dhe te ne nit 6, paragrafet 1 e 3, shkronja "d" te Konventes Evropiane 95. Parimet e procesit te rregullt kerkojne qe interesat e mbrojtjes te balancohen me ato te deshmitareve ose viktimave te thirrur per te deshmuar, vecanerisht kur behet fjale per jeten, lirine ose sigurine e nje personi'". Gjykata eshte e detyruar, ne kuader te parimit te barazise se armeve, te administroj ne gjykim provat e paraqiturajo vetem nga prokurori, por edhe nga mbrojtja, duke bere vleresimin e tyre. Nje moment delikat eshte ne rastin e gjykimit te nje ceshtje me te pandehur te mitur. Ne kete rast duhet te kushtohet nje vernendje e vecante provave ne baze te te cilave gjykata ka shpallur fajesine e tij, konkretisht procesverbalit te pyetjes i cili duhet te mbahet ne perputhje me dispozitat proceduriale, Ata duhet te jene te vetevedijshern per ate qe po ndodh dhe gjithnje ne pranine e nje personi trete ose psikolog ose prindi ne varesi te kerkeses se paraqitur nga i mituri.

95 Vendirni I Gjykates Kushtetuese nr 7, viti 2005 96 Shih ,vendimin "Daorson kunder Hollandes"

Ekzekutimi i vendimeveEkzekutimi i vendimit perben nje element thelbesor te konceptit te shtetit ligjor e te vete nocionit te gjykimit te drejte dhe se asnje organ shteteror nuk mund te vere ne diskutim47

drejtesine e vendimeve gjyqesore te formes se prere, Sipas nenit 142/3 te Kushtetutes sanksionohet se "organet e shtetit jane te detyruara te ekzekutojne vendimet gjyqesore". Ky parim eshte pjese integrale e procesit te rregullt ligjor dhe ne perputhje me garancite e parashikuara ne nenin 6 te Konventes Evropiane. Si rrjedhoje e asaj te sipercituar nje individ qe i drejtohet gjykates kompetente per te realizuar nje te drejte nuk mund te prese pakufi per realizimin e saj, prandaj ato jane te lidhura me respektimin e nje afati te arsyeshern. Sipas praktikes se Gjykates Kushtetuese gjykimi per realizimin e nje te drejte perbehet ngady faza: Faza e pare: njohja ose deklarimi i se drejtes i cili perfundon kur vendimi merr forme te prere, Ky vendim i gjykates gjykon ceshtjen ne themel. Eshte rnese evidente se i gjithe procesi gjyqesor qe konkludon me nje vendim nuk do te kishte vlere ne qofte se nuk do te pasohej nga nje proces qe lidhet drejtpersedrejti me veprimtarine e ekzekutimit te vendimeve. Nje e drejte e fituar dhe e njohur nepermjet nje vendimi gjyqesor por e parealizuar efektivisht ka te njejtin status me nje te drejte inekzistente Faza e dyte:eshte zbatimi i vendimeve e ashtuquajtura realizimi i qellimit te drejtesise. Sipas jurisprudences se Gjykates Evropiane, shtetet detyrohen te organizojne nje sistem juridik ne menyre te tille qe gjykatat te mundesojne shqyrtimin e ceshtjeve brenda nje afati tc arsyeshem sepse "sistemi i drejtesise nuk mund te zhvillohet me vonesa qe cojne ne dobesimin e rolit te gjykatave dhe te besimit ne to97.

97 Shih Vendimin "Qufaj kunder Shqiperise"

gg)


Parimi i sigurise juridike kerkon qe vendimet gjyqesore te formes se prere te mos vihen ne diskutim per tu zbatuar98 par te zbatohen njelloj si ligjet apo aktet e tjera normative qe jane ne themel te rendit juridik te nje shteti. Autoriteteve shteterore nuk iu lejohet qe te justifikohen me mungesen e fondeve per mosrespektimin e nje detyrimi qe rrjedh nga nje vendim gjyqesor, Megjithate, ne rrethana te vecanta mund te justifikohet ndonje vonese par ajo nuk duhet te cenoje thelbin e se drejtes se mbrojtur ne nenin'" 6/1 te Konventes Evropiane. Rrjedhimisht, mosekzekutimi i nje vendimi gjyqesor ka te ngjare te coje ne situata te papajtueshme me konceptin e shtetit te se drejtes , te cilin shtetet jane te detyruara ta respektojne per shkak tc ratifikimit tc Konventes Evropiane.

98 Shih Vendimin "Brumareska kunder Rumanise" 99 Ledi Bianku " Te drejtat e njeriut dhe vendimet e Gjykates se

49

Strasburgut" fq364 100 Shih Vendimin" Timofeyev kunder Rusise" hh)

Gjykimi publicKarakteri publik i procesit gjyqesor ka nje rendesi shume te madhe, per faktin se ai garanton mbrojtjen e paleve nga sistemi i drejtesise i zhvilluar ne fshehtesi , pa kontroll publik dhe ruan besimin te gjykata duke garantuar keshtu nenin 6/1 qe ka per qellim besueshmerine e procesit si nje garanci me teper ne respektimin e procesit te rregullt ligjorlO1. Megjithate rrethanat e nje ceshtje konkrete mund te perligjin mos thirrjen e "seances publike" ne gjykatat e shkalles se dyte dhe te trete nese eshte zhvilluar e tille(publike) ne shkalle te pare. Ekzistojne disa raste kur mundesia e publikut per te ndjekur seanca gjyqesore mund te kufizohet. Rastet e gjykimit me dyer te mbyllura, justifikohen (nuk janene kundershtim me nenet 42 te Kushtetutes dhe 6 te Konventes Evropiane), nese zhvillohen ne kushtet e rneposhtme. Ne keto raste gjykata vendos ndalimin e publicitetit nese ky i fundit: 1. dernton moralin shoqeror ose mund te sjelle perhapjen e te dhenave qe duhet te mbahen sekret ne interes te shtetit, ne qofte se nje gje e tille kerkohet nga organi kompetent; 2.kur nga ana e publikut ka shfaqje qe prishin zhvillimin e rregullt te seances; 3.kur eshte e nevoj shme te mbrohet siguria e deshmitareve ose e te pandehurve; 4.kur gjykohet e nevojshme ne pyetjen e te miturve102; Edhe ne Konventen Evropiane parashikohen rastet kur mund te ndalohet prania ne salle publikut edhe shtypit. Nder keto raste jane edhe ato te sipercituara, por Konventa parashikon edhe rastin kur, publiciteti do te derntonte interesat e drejtesise. Keshtu qe Konventa le ne diskrecion te gjykates, te vleresoj rast pas rasti rrethanat e ceshtjes, ne lidhje me publicitetin e saj 103

101 Vendimi "Golden kunder Britanise se Madhe" 102 Neni 340 i Kodit te Procedures Penale 10J Neni 6/1 i Konventes Evropiane

Gjykate e krijuar me ligj


Neni 6/1 i Konventes Evropiane si dhe neni 42/2 i Kushtetutes parashikon se, cdo person kate drejte qe ceshtja e tij te degjohet ..................... .para nje gjykate te krijuar ligjerisht. Lidhur me nocionin gjykate e caktuar me figj, Gjykata Kushtetuese konstaton se, kjo shprehje mbulon jo vetern bazen ligjore per vete ekzistencen e kesaj gjykate, por ne cdo rast, edhe rnenyren e fonnimit te trupit gjykues.l'" Neni 135 i Kushtetutes parashikon se pushteti gjyqesor ushtrohet nga Gjykata e Larte, nga gjykata e apelit dhe nga gjykata e shkalles se pare. Ligji organik per pushtetin gjyqesor dhe ligjet procedurale (civile dhe pen ale ) rregullon perberjen e ketyre gjykatave, funksionet e tyre si dhe kriteret qe duhet te permbushin juristet per te qene gjyqtare. Gjykata Kushtetuese, ne nje vendim te saj eshte shprehur se, ne rast se nje gjykate ploteson kriteret e mesiperme te nje gjykate te caktuar me ligj, atehere natyrshern prezumohet aftesia profesionale e gjyqtareve, te cilet, jane ne perberje te kesaj gjykate.t'"

104 Shih, Vendimin "Posokhov kunderRusise", !O5 Vendimi i Gjykates Kushtetuese nr 18, viti 2005

Pavaresia e gjykatavePavaresia e gjykatave eshte klasifikuar ne kategorite e ideve universale. Kushtetuta jone ne nenin 145 parashikon se, Gjyqtaret jane te pavarur dhe u nenshtrohen vetem Kushtetutes dhe ligjeve . Edhe Kodi i Procedures Penale rendit ne nenet e para kete parim universal"Gjykata eshte e51

pavarur dhe vepron ne baze te ligjit" Garantimi i ketij parimi mund te arrihet nese respektohet parimi i i ndarjes dhe i pavaresise se pushteteve i sanksionuar ne nenin 7 te Kushtetutes, Qe te jete e tille gjykata duhet te jete e pavarur nga pushteti ekzekutiv si dhe nga palet, ne nje ceshtje konkrete si dhe te garantoje garancite e duhura procedurialel". Keshtu qe cdo lloj nderhyrje do te c

Documents

Drejtesia Kushtetuese Dhe Roli i Saj Ne Mbrojtjen e Te Drejtave Te Njeriut (1)