EB AL FARMEDl: Horasan'da yetien evliyann byklerinden

5. CLD

EB AL FRMED: Horasan'da yetien evliynn byklerinden. smi, Fadl bin Muhammed'dir. 433 (m. 1042) senesinde dodu. Yaad devrin limleri arasnda bir tane idi. Zahir din ilimlerini, Eb'l-Ksm Kueyr hazretlerinden rendi. Ayrca Eb Abdullah Muhammed bin Muhammed irz, Eb Mensr Temm, Eb Abdurrahmn Neyl, Eb Osman Sbn ve daha baka limlerden de ilim tahsil etti. Sz, nashatlar pek te'sirli idi. Seluklu devletinin mehur vezri Nizm-l-mlk ve zamannn devlet erkn, ona ok hrmet ederdi. 478 (m. 1085) senesinde vefat etti. Kabri Ts ya'ni Mehed ehrindedir.

Tasavvuf ilminde yksek derecelere kavumas iki vsta ile olmutur. Birisi Ebl-Ksm Grgn-i Ts dieri de Eb'l-Hasen-i Harkn'dir. Eb Ali Frmed, insanlarn i'tikd, amel, ibdet ve ahlk hususunda doruyu renmeleri ve yapmalar, bylece Allah telnn rzsna kavumalar iin onlara rehberlik edip, buna kavuturan ve kendilerine silsile-i liyye denilen mehur vellerden olup, bu limlerin yedincisidir. Ruh ilimlerinin mtehasss idi. Eb Sa'd-i Eblhayr'dan da istifde ederek feyz ald. Hocas Eb'l-Ksm- Grgn, Eb Osman- Marib'nin, bu da Cneyd-i Badd hazretlerinin talebesi olup, herbirisi, insanlara doru yolu gstermek iin yetimi yetkili kimselerdir. Eb Ali Frmed hazretleri, hem mm- Gazl, hem de Ysuf-i Hemedn hazretlerinin hocas idi. Her ikisi de ondan istifde ederek kemle gelmi, yksek derecelere kavumutur.

Tasavvuf yoluna giriini, bizzat kendisi yle anlatr: "Genliimin balangcnda, Nibr'da ilim renmekle megul idim. Eb Sa'd-i Eblhayr hazretleri ilim meclisimize terif ettiler. Hemen huzurlarna gelip hizmete baladm. Hallerindeki ve yzndeki gzellie k olmutum. Bu byklerin yoluna bal olan evliynn sevgisi kalbime yerlemiti. Birgn evine gitmitim. Gizlice bir keye oturdum. eyh hazretlerine hi grnmedim. O srada kendileri, tam bir vecd hlinde idiler. Kendisinden gemi bir hldeydi. zerinde bulunan elbiseleri birka paraya ayrmt. Bu paralar, bereketlenmek iin talebeleri topladlar. Kendi yannda bulunan paralardan birini saklayp, "Ey Eb Ali Ts neredesin?" diye seslendi. Bu mbarek zt beni tanmaz ve gzlerinin nnde deilim dncesiyle cevap vermedim. Fakat bu seslenmeyi defa tekrarladlar. Bunun zerine beni ardklarn anlayarak yanlarna gittim. Yannda saklad elbisesinin paralarn bana verip gnlm ho ettiler. O esnada kalbimde yle bir nur parlad ve bir ferahlk ve huzur hsl oldu ki, ta'rif edemem. Bu hl gnden gne artt. Kendimde, anlayamadm ve anlatamayacam bir takm hller meydana kmaya balad. Huzurlarndan ayrlp, hocam Eb'l-Ksm Kueyr'nin huzurlarna vardm. Bama gelenleri anlattm. "Mbarek olsun!" buyurdular. Bundan sonra yl daha ilim tahsili ile megul oldum. Birgn kalemi mrekkebe batrdm. Siyah mrekkeb beyaz oluvermiti. arp kaldm. Doruca hocamn huzuruna gittim. Durumu arz ettim. "Madem ki kalem senin elinden kat. Sen de onu terk eyle ve baka bir ile megul ol" buyurdu.

Birgn hocam Eb'l-Ksm Kueyr hamamda gusl (boy abdesti) alyordu. Sormadan ve istemedikleri hlde, kuyudan bir kova su karp hamamn havuzuna boalttm. O anda hakkaten bu miktar suya olan ihtiyalarn bilmiyordum. Sonra rendim. Hamamdan knca "Hamamn havuzuna su boaltan kimdi?" diye sordu. Niin yaptn? diyeceinden korktum. ardm. Nihayet "Ben idim" dedim. "Ey Eb Ali! Eb'l-Ksm'n yetmi senede elde ettii dereceleri, sen bir kova su ile kazandn. Allah senden rz olsun." buyurdu. Bir mddet daha hocamn huzurunda bulunarak, nefsimin terbiyesi ile megul oldum. Birok ma'rifetlere kavutum.

Yine birgn bana bir hl olmutu. Kendimden getim. Bu hl iinde sanki yok ve fark edilmez oldum. Bu hlimi hocama anlattm. "Ey Eb Ali! Benim gnl kuum, buradan yukarsn bilemez." buyurdu. Ben de kendi kendime, beni bu makamdan ileri gtrecek bir mride (rehbere) ihtiycm var, diye dndm. Bunun zerine bir mddet geti. Gn getike bu hl artard. Bu srada Eb'l-Ksm Grgn'nin ismini iitmitim. Ts ehrine hareket ettim. Evini bilmiyordum. ehre gelince sordum. Yerini ta'rif ettiler, gittim. Talebelerinden bir cematle mescidde oturuyorlard. Ben de iki rek'at mescidi ziyret namaz klp, nne diz ktm. eyhin ba nne eikti. Ban kaldrd ve "Gel, ey Eb Ali!" buyurdu. Vardm, selm verip oturdum. Ma'nev hllerimi anlattm. "Evet... Balangcn mbarek olsun! Henz bir dereceye kadar erimisin, ama terbiye grrsen, yksek derecelere erieceksin" buyurdu. Ben de gnlmde, "Benim rehberim budur" dedim. Yannda kaldm. Uzun mddet nefsimin terbiyesini emrettikten sonra, yksek ma'nev derecelere kavuturdu. Cematini toplayp, kzn bana nikh etti.

Kalbimde hsl olan k ve evk ziyadesiyle artmt. Bu arzumun okluu sebebiyle, Ebl-Hasen-i Harkn hazretlerinin sohbetine kavutum. Hizmetinde bulundum. Nihayetsiz feyzlere, ma'nev zevklere eritim."

Eb Ali Frmed, zamannda evliynn nderi ve hidyet gneiydi. Nizm-l-mlk'n makamna gelince, byk vezr derin bir hrmetle ayaa kalkar, onu kendi makamna oturturdu. Halbuki mm-l-Haremeyn ve Eb'l-Ksm Kueyr geldii zaman, sdece ayaa kalkar, yerini terk etmezdi. "Neden byle yapyorsun?" diye sorduklarnda, "Eb Ali Frmed hazretleri benim yzme kar kusurlarm sylyor, yaptm yanl ileri, hakszlklar aklayp beni ikaz ediyor. Dier limler ise, beni yzme kar vyorlar. Bu yzden de nefsim gurrlanyor. Eb Ali Frmed hazretlerinin yermesi, benim iin daha hayrl olduundan, ona daha ok hrmet ediyorum" derdi.

Eb Ali Frmed buyurdu ki: "Talebenin hocasna kar dili ile saygl olmas gerektii gibi, sylediini kalbinden de reddetmemelidir." Bununla ilgili "u r'yasn anlatr: Hocam Eb'l-Ksm Grgn'ye bir ryam anlattm ve ona, "Senin bana ryamda yle byle dediini grdm ve niin byle yaptn sordum" dedim. Hocam, bunun zerine bir ay benimle konumad ve "Eer iinde benim sylediklerimi reddetmek duygusu ve cevap almak arzusu olmasa, ryanda bana bunu bu ekilde sormazdn" dedi.1) Nefeht-l-ns; sh. 402

2) Tam lmihl Sedet-i Ebediyye; sh. 885, 997, 1095

3) Rehber Ansiklopedisi; cild-4, sh. 304

4) Tabakt--fiyye; cild-5, sh. 304

5) ezert-z-zeheb; cild-3, sh. 355

6) Mu'cem-l-buldn; cild-3, sh. 829

7) El-ber; cild-3, sh. 288

8) El-Lbb; cild-2, sh. 191

9) Reeht (Arab); sh. 16

10) El-Ensb; sh. 316

11) Hadik-l-verdiyye; sh. 106

12) Behcet-s-seniyye; sh. 13

13) rgm-l-merd; sh. 48EB AL SNC (Hseyn bin uayb): afi fkh limi. smi, Hseyn bin uayb bin Muhammed es-Sinc el-Mervez, knyesi Eb Ali'dir. Mervli limlerdendir. Merv'in kylerinden Since nisbetle Sinc denildi. Doum trihi bilinmemektedir. lim tahsili iin baz memleketlere gitti. Pekok eser tasnif etti. 430 (m. 1039) senesinde vefat etti. Merv'de hocas Kaffl'in kabri yanna defnedildi.

Kk yata ilim tahsiline balayan Eb Ali Sinc, Irak'ta mm-l-Haremeyn Eb Hmid el-sfern'den; Horasan'da, Eb Bekr Abdullah el-Kaffl'den, Eb'l-Hasen Muhammed bin Hseyn Alev, Eb Abdullah Muhammed bin Abdullah Hfzdan, Merv ve Badadl daha birok limden ilim rendi. Eb Bekr Hayr'den de; hads-i erf dinleyip, ders ald. Zamannda asrnn fakhi ve Horasan'n imm kabul edildi. Keskin zeks, derin bilgisi ve gzel ahlk ile insanlara rnek oldu. Pekok talebe yetitirdi. Onlar da hocalar gibi yalnz Allah telnn dnini yaymaa gayret edip, O'nun rzsn kazanmaya altlar.

bn-i Hillikn; "Eb Ali Sinc, Irakl ve Horasanl limlerin yolunu, ilmini birletiren ilk limdir. Asrnda Merv ehlinin en byk fkh limi idi" derken, zamann limleri, sz birlii ile "Horasanda imm vardr: ok rivyet eden ve rivyet ettii ilmi tahkik eden, az rivyet eden ve tahkik eden, ok rivyet eden fakat tahkik etmeyen. Bunlardan ok rivyet edip tahkik eden, Eb Ali Sinc'dir. Az rivyet edip, tahkik eden Eb Muhammed Cveyn'dir. ok rivyet edip tahkik etmeyen ise Nasr Mervez'dir" demektedirler.

Birok kymetli eser yazd. afi mezhebinin temel kitaplarndan olan Eb Bekr bn-i Haddd'n Kitb- Fr'unu erh ederek, "erhi fr'- bn-i Haddd" adn verdi. Eb'l-Abbs Ahmed bn'l-Kass'n, Telhis fil-fr'unu erh etti. Kitb-l-mecmu' ve erhi Muhtasar- Mzeni adl eserler de kitaplar arasndadr.

1) Tabakt--fiyye; cild-4, sh. 344

2) Vefeyt-l-a'yn; cild-2, sh. 135

3) El-Bidye ven-nihye; cild-12, sh. 57

4) Tehzb-l-esm vel-lga; cild-2, sh. 261

5) Kef-z-znn; sh. 479, 1606, 1257, 1635

6) Mu'cem-l-mellifn; cild-4, sh. 11

EB AL ZCCC (Hasen bin Muhammed): Hads ve fi mezhebi fkh limi. Knyesi Eb Ali olup, ismi Hasen bin Muhammed bin Abbs'dr. Taber ve Zccc nisbet edildi. Doum trihi bilinmemektedir. Ancak 401 (m. 1011) ylnda veya daha sonra vefat ettii bildirilmektedir.

Birok limden ilim renen Eb Ali Zccc, mehur lim ve v'iz Eb'l-Abbs Ahmed bin Kass'n talebesi olarak tannr. Badad'da yllarca bn-i Kass'n hizmetinde bulunup, onun ilminden istifde etti. Badad'n dier limlerinin de sohbetlerinde bulunup, derslerine itirak etti. Hocalarndan duyduklarn ve yazdklarn ezberledi. Hocas, Allah telnn dnini insanlara yaymak iin cihda kan slm askerlerine nashatlerde bulunarak, tevik etmek fethedilen ehirleri ma'nev ynden fethetmekle vazifelendirildi. Hocas bu vazfeyle hudud ehri Tarsus'a gidince Taberistana dnd. Amil ehrine kad tayin edildi. Keskin zeks, stn bilgisi ve rnek ahlkyla insanlarn ilerini kolaylatrd. Mahkemelerde vermi olduu dil kararlar ve vermi olduu gzel nashatlerle insanlarn huzur iinde yaamalarna vesle oldu. Karar sz ve ilerinde insanlarn rzsna gre deil, Allah telnn rzsna uygun ekilde hareket ederdi. nk, Allah telnn dnini salam kaynaklardan iyi renmiti ve bildiklerine uygun yaamaya almaktayd. Doruyu bilmeyene retir, yanl syleyeni de getirdii gzel delillerle sustururdu. Birok sapk kimse, karsnda malb olarak elinde tvbe etti. Kad Eb Ali Zccc haram ve pheli eylerden saknr, mbahlarn birounu da terk ederdi. Vaktini, ilim renmek ve retmekle geirir, gndzleri oru tutar, geceleri de namaz klard.

Birok talebe yetitirdi. Taberistan'n Amil ehrinde, birok kimse kendisinden ilim rendi. afi mezhebi fkh limlerinden olan Eb Tayyib Taber, ondan ilim alanlarn mehrlarndandr.

Yetitirmi olduu mmtaz talebeleri yannda, pek kymetli kitaplar da yazan Eb Ali Zccc, hocas bn-i Kass'n "Mifth" kitabna ilveler yaparak "Tehzb" adn verdi. Bu kitabnda afi mezhebi fkh bilgilerini anlatt. Hads ilmine dir de "lel-l-hads" adl eserini yazd.

1) Tabakt--fiyye; cild-3, sh. 60, 267, cild-4, sh. 331

2) Tabakt irz; sh. 117, 127

3) Mu'cem-l-mellifn; cild-3, sh. 284

4) Kef-z-znn; sh. 517, 1160, 1769

EB AMR DN: Tefsr, kraat, hads, nahiv ve Arab ilimler ve Mlik fkh limi, ir. Knyesi Eb Amr olup, ismi Osman bin Sa'd bin mer'dir. Emevlerin azdl klelerinden olduu iin Emev, Kurtuba'ya nisbetle Kurtub, doduu ve yerletii yer olan Dniye'ye nisbetle de Dn denildi. nceleri "bn-i-Sayraf" diye, sonralar Dn nisbetiyle mehur oldu. 371 (m. 981) ylnda dodu. 444 (m. 1052) ylnda doduu yer olan Dniye'de vefat etti. Cenazesine kalabalk bir cemat itirak etti. Dnye sultan hrmetinden cenazesinin nnde yrd.

Onbe yanda kendi memleketinde ilim tahsiline balayan Eb Amr Dn, yirmialt yanda iken Dniye'den douya gitmek niyeti ile ayrld. Kayrevn ve Msr'a gitti. Mekke'ye gidip hac etti. Endls'e geri dnd, Sarakosta'da (imdi Saragossa) yedi sene kald. Daha sonra Kurtuba'ya gitti. Oradan da ayrlp Dniye'ye yerleti. Gitmi olduu ilim merkezlerinde birok limden ilim rendi. bn-i Mchid'in "htilf-s-seb'a"sn, Khire'de en byk hocas Ktib Eb Mslim Muhammed bin Ahmed'den okudu. Ondan kraat ve hads ilimlerini rendi. Kurtuba'da Abdlazz bin Ca'fer Fris ve dier limlere kraatn dinletti. Ayrca Eb Hasen bin Galebn, Halef bin Hkn Msr ve Eb Feth Fris ibni Ahmed'den kraat dersleri ald. Ahmed ibni Fris Abks, Abdurrahmn bin Osman Kueyr, Hatim bin Abdullah Bezzaz, Muhammed bin Halfe bin Abdlcebbr, Ahmed bin mer bin Mahfuz Hr, Eb Abdullah bin Eb Zemaneyn, Abdlvehhb bin Mnr Msr, Ahmed bin Feth bin Ressn, Abdurrahmn bin mer bin Nehhs Msr, Eb'l-Hasen Ali bin Muhammed Kbis ve daha birok limden ilim renip, Hicaz, Msr, Magrib ve Endls limlerinden icazet (diploma) ald.

Hicaz'n batsndaki btn ilim merkezlerini dolap, oralarda yllarca kalarak ilim tahsil eden ve Hicaz'da doudan gelen limlerle grp bilgilerine yeni bilgiler katan Eb Amr Dn, duyduunu yazar, yazdn ezberler ve ezberlediini unutmazd. Arab ilimlerin hepsinde limdi. Kurn- kermin btn kraat ekillerine ve inceliklerine vkft. Endls'te, onun bizzat insanlara okuyarak ve ayrca talebeleri vastasyla yayd kraatle yllarca Kurn- kerm okundu.

Duyduu hads-i erfleri yazar ve yazdklarn ezberlerdi. Yzbin hads-i erfi rvileriyle birlikte ezberleyerek hfz oldu. nsanlara, yalnz Allah telnn rzsn kazanmak iin yllarca hads-i erf okuttu, retti. Ehli olmayana ilmini vermezdi. Sapk olup, doru yola gelmeye kabiliyeti olmayanlar sevmez, ok ilim sahibi de olsa ondan ilim almann "plkten yiyecek toplamak gibi" olacan sylerdi. Bu yzden yanl grleriyle Ehl-i snnet'ten ayrlan bn-i Hazm'la ok mnazaralar yapt. Halk iinde onu rezil ederek, sapk fikirlerinin yaylmasn nledi.

O, vaktinin insanlarna Allah telnn bir ltfu idi. lim sahiplerinin btn mes'elelerini zer, sorulan sorulara verdii cevaplarda, o hususta o zamana kadar ne bildirildi ise, en salam kaynaklardan delil getirerek anlatrd. Delil getirdii sz, senetleriyle ilk syleyene kadar gtrrd.

Her ilimde mhir ve ma'rifet sahibi olan Eb Amr Dn, alak gnll, iyi huylu, gzel ahlkl idi. Dnyya ehemmiyet vermezdi. Harama derim korkusuyla phelileri terk eder, mbahlarn da birouna i'tibr etmezdi. Allah telnn sevgili kullarndan olup, duas reddolunmazd.

Eb Bekr bin Fash, Eb Zvvd Mfrec-i Fet ve kblddevle, Eb'l-Hseyn Yahy bin Eb Zeyd, Eb Hseyn bin Tennr, Eb Bekr Muhammed bin Mfrec, Eb'l-Hasen Ali bin Abdurrahmn bin D, Eb Dvd Sleymn bin Necch, Eb Abdurrahmn, Muhammed bin Mezhim, Eb Ali Hseyn bin Ali bin Mbeir, Eb'l-Ksm Halef bin brhim Tulaytul, Eb shk brhim bin Ali ve daha birok lim kendisinden ilim renip rivyette bulundu.

Ayrca; Ahmed bin Muhammed bin Abdullah Havln ve Ahmed bin Abdlmelik bin Eb Hamza Mers kendisinden icazetle ilim aldlar. Bu limler de hocalar gibi, yalnz Allah telnn rzs iin ilim renip, retmeye ve insanlar Cehennem ateinden kurtarmaya gayret ettiler. Onlarn va'z ve nashatleri, rettikleri ilimler, rnek olan gzel huylar, adaletli hkmleri, cihda ve emr-i ma'rf nehy-i mnkere tevikleri veslesi ve bereketi ile, yllarca sapk fikirli kimseler sz syleyemedi. Bu sayede zlim hal ordular Endls'e giremedi. Ne zaman ki, sapk fikirler yaylmaya, insanlar, fsk ve kfre doru yuvarlanmaya balad, o zaman hal ordular da kaplara dayand. Hezmet kanlmaz oldu.

bn-l-Cezeri'nin hakknda: "Onun kitabna bakan, derece ve bykln, Allah telnn onu kuvvetlendirdiini ve glendirdiini anlar" buyurduu Eb Amr Dn, yzyirmiye yakn kitap yazd. "Cmi-l-beyn fil-krat-is-seb'a" adl eserinde krat- seb'ann (yedi kraat immnn) mehur ve garib tarklerini yazd. Krat- seb'a immlarndan mm- Nfinin rvilerinden Osman bin Sa'd Msrnin (Ver) kraati hakknda "'cz-l-beyn f krat-i ver" isimli kitab, kk bir cild hlinde "Telhs f krat- ver", "Kitb-t-teysr", "Kitb-l-mukn' f resm-il-mushaf', a'z kratlar hakknda bilgi veren "Kitb-l-muhtev fil-krat-il-evvz" "Kitb-l-ercze f usl-s-snne", kraat limlerinin hayatlar hakknda bilgiler verdii drt cildlik "Tabakat-l-kurr ve ahbrhm", "Kitb-l-vakf vel-ibtid", yirmi cz hlinde Nfi' kraatinin ihtilflar hakknda "Temhd", krat- seb'a hakknda "ktisd", ver kraati hakknda "El-Lmt ver-ra't", "Kitb-l-fiten", "Kitb- mezheb-il-kurr" "El-Feth vel-imle" ve czler hlinde birok kitapklar Eb Amr Dn'nin eserleri arasndadr.

1) Mu'cem-l-mellifn; cild-6, sh. 254

2) Tezkiret-l-huffz; cild-3, sh. 1120

3) ezert-z-zeheb; cild-3, sh. 272

4) Mifth-s-se'de; cild-2, sh. 47

5) Ed-Dibc-l-mzehheb; sh. 188

6) Tabakt-l-mfessirn; cild-1, sh. 373

EB BEKR BKILLN: Kelm limlerinin mehrlarndan. smi, Muhammed bin Tayyib bin Muhammed bin Ca'fer'dir. Knyesi Eb Bekr, lakab Bklln el-E'ar'dir. 338 (m. 950) senesinde Basra'da dodu. Doum trihinde ihtilf edilmitir. 403 (m. 1013) de Badad'da vefat etti. Kelm limleri arasnda "Kd" nvn ile mehur olmutur. limdeki stnlnden dolay da "Lisn-l-mme" mmetin szcs, "rim-l-slm" slmn keskin klc lakblar verilmitir. Bklln lakab, Bkl kelimesinden bakla v.s. satan mansnda kullanlmtr.

Bklln, ilim tahsiline doduu yer olan Basra'da balad. Zamannda Basrada bulunan mehur limlerden ilim rendi. Kelm ilmini, i'tikdda iki mezheb immndan biri olan Eb'l-Hasen Ear hazretlerinin mehur talebelerinden olan bn-i Mchid T'den rendi. Ayrca Eb shk el-sfern'den, Eb Bekr bin Frek, Eb'l-Hasen el-Bhil gibi limlerden de ders almtr. Bklln, Basra'daki tahsilinden sonra Badad'a gitmi, orada hads limlerinin mehrlarndan hads ilmini renmitir. Hads ilminde ders alp, hads-i erf iittii limler; Eb Bekr bin Mlik Kati, Eb Muhammed bin Ms ve Eb Ahmed Hseyn bin Ali Nibr'dir. Tahsilini tamamlayp, kelm ilminde ok iyi yetidikten sonra kymetli eserler yazmaya ve Badad'da Cmi-i Mensr'da ders vermeye balamtr. Badad'daki ders halkas, Irak ehirlerinden ve slm dnysnn her tarafndan gelen talebeler ile ok genilemi, Bklln'nin ilimdeki hreti yaylp, hkmdar ve emirler tarafndan da byk i'tibr grmtr. Ayrca Rfizilere, Mu'tezileye, Cehmiyeye, Hariclere kar reddiyeler yazarak onlarn sapk fikirlerini rtp, Ehl-i snnet i'tikdnn yaylmasna ok hizmet etti. Geceleri ok ibdet eder ve ilm mes'eleler yazar, sabahleyin talebelerine yazdklarn okutup yeniden gzden geirirdi.

Bklln, Bveyhler zamannda irazda Adud-dd-Devle'nin huzurunda alan mnazaralarda Eshb- kirm dmanlarna ve Mu'tezileye kar Ehl-i snneti savunmak zere anlmt. Bu mnzarada muhaliflere kar o kadar te'sirli olmutur ki, mu'tezil olan Adud-dd-devle onu takdir edip, sevinmitir. Adud-dd-Devle, onu Bizans'a eli olarak gndermitir. Bizans hkmdr, kendisine mehur bir limin eli olarak geldiini duyunca, onu makamna ard. Yalnz, kendisine mslman olmad iin elinin hrmet etmeyeceini bildiinden, bir hle dnd. Gelen elinin huzuruna girerken, kendi teb'asnn yapt gibi yerlere kadar eilerek girmesini istiyordu. Bunun iin, ancak eilerek geilebilecek st kapal bir yer yaptrd.

Bklln'nin bu dehliz gibi yoldan makamna getirilmesini emretti. Bklln'ye, hkmdar seni huzuruna anyor diyerek, hazrlanan yerden geirmek istediler. Bklln bu yeri grnce, ne eilerek girmedi. Ters dnp, eildi ve Bizans hkmdrnn odasna arka arka yryp girdi. Girince dorulup, ynn hkmdara dnd. Bu hareketi gren Bizans hkmdr ok arp, heybeti ve vekar karsnda ezildi. Bklln hazretleri birgn, Bizans hkmdrnn saraynda, imparator meclisinde papazlarla mnazaraya oturmutu. Papazlar Hazreti ie ile ilgili olan lk hdisesini konumaya balaynca, Bklln, Hazreti Meryem'i ve Hazreti ie'yi kasdederek, "Biri kocasz ocuklu, bir kocal ocuksuz iki mbarek kadnn temiz olduklar vahiy ile bildirilmitir" diyerek karlk vermi ve papazlar susturmutur.

Bklln, mm- Ear hazretlerinin talebeleri zincirinden olup, mm- Ear hazretlerinin bildirdii i'tikd bilgilerini yaym, genie izh etmi ve bu hususta kitaplar yazmtr. Bu bakmdan, kelm ilminde nemli bir yeri vardr.

Eserleri: 1. 'cz-l-Kur'n: Bu eserinde Kurn- kermin byk bir mu'cize olduu ve icaz zerinde durmutur. Bu eserinde Peygamberimizin (sallallah aleyhi ve sellem) hulef-i ridnin beli ve ifde tarz yksek olan mektuplarn ve hutbelerini, eski irlerin ve ediblerin mehur iir ve hutbelerinden semeler almtr. Yazma ve basma nshalar vardr.

2. Temhd-l-evl ve telhs-d-delil

3. Menkb-l-eimme gibi eserleri vardr.

Eb Bekr Harezm yle demitir: "Badad'da kitap yazan her zt, Bkllnnin eserlerinden nakiller yapmtr. nk o herkesin kabul ettii, pekok ilimde byk bir lim idi. Ali bin Muhammed Harb de yle demitir: "Kad Eb Bekr Bklln, yazd eserlerini ksaltmak istedi. Fakat ilminin ve ezberledii mes'elelerin okluu sebebiyle bunu yapmas mmkn olmad. Muhaliflerine kar bir eser yazmak isteyen her lim, bunu yazarken muhaliflerinin eserini okumutur. Bklln ise, muhaliflerine reddiye yazarken, onlarn eserlerini gzden geirmee ihtiya duymazd. nk muhaliflerinin fikirlerini gayet iyi biliyordu."

Eb Abdullah Muhammed bin Abdullah Beydv yle anlatmtr:"Bir rya grmtm. Ryamda ders verdiim mescidime girdim. Mihrbda bir zt oturuyor, bir baka zt da ondan ders alyordu. Ona kar Kur'n- kerm okuyordu. ylesine gzel okuyordu ki, bu okuyan ve okutan kimdir acaba dedim. Bana denildi ki; mihrbda oturan, Reslullahdr (sallallah aleyhi ve sellem). Huzurunda okuyan da Bklln'dir. Reslullah ona dnimizi retiyor..."

Bklln vefat edince, cenaze namazn olu Hasen kldrd. Derb-l-mecs denilen yerde defnedildi. Daha sonra kabri buradan Bb- Harb kabristanna nakledildi. Ubeydullah bin Ahmed bin Ali Mukr yle anlatmtr: "Eb Ali bin zn ve Eb Ksm Ubeydullah bin Ahmed bin Ahmed bin Osman Sayrafi ile birlikte, Eb Bekr Bklln'nin kabrini ziyrete gitmitik. Vefat edeli bir ay kadar olmutu. Kabrine vardmzda orada bir Kurn- kerm grdm. Kurn- kermi elime alp, y Rabb! Eb Bekr Bklln'nin hli bu kabirde nasldr? u Kurn- kermde bana beyn buyur, diye dua ettim. Sonra Kurn- kermi atm. Hd sresi 28. yet-i kermesi kt. Bu yet-i kermede, Nuh aleyhisselmn, kavmine yle dedii bildirilmektedir: Melen "Ey kavmim! Syleyin bakaym fikriniz nedir? Eer ben Rabbimden verilen ak bir burhan (mu'cize) zerinde isem (Bu benim Peygamber olduumu doruluyorsa), bir de Allah bana kendi katndan bir Peygamberlik vermi de, size, onu grecek gz vermemise, istemediiniz halde onu size zorla m kabul ettireceiz."Eb Bekr Bklln'nin yazm olduu, 'cz-l-Kur'n isimli eserinden baz blmler:

Kurn- kermin mu'cize olmas: limler (r.aleyhim) buyurdular ki: Kurn- kermin mu'cize olmas bakmdandr. Birincisi; Kurn- kerm gaybdan haber vermektedir. Bu ise insanlarn gcnn hricinde bir eydir. Kurn- kermde Allah tel, onun dnini btn dinlere glib klacan va'd buyurdu. yet-i kermede melen: "O Allah tel ki, geri mrikler ho grmeselerde, slmiyeti, btn dinlere glib klmak iin, Resln srf hidyet olan Kur'n- kerm ve hak din ile gnderdi" (Tevbe-33). Allah tel bu va'dini yerine getirdi. Hz. Eb Bekr (rahmetullahi aleyh) ordusunu gazaya gnderirken onlara, Allah telnn kendi dnini mutlaka glib ve stn klacan, bu sebeble muharebede mutlaka zaferi elde edeceklerinden emn olmalarn sylemiti. Hz. mer de halifelii zamannda byle yapard. Hatt onun ta'yin etmi olduu Sa'd bin Eb Vakks ve dier ordu komutanlar da bu hususa dikkat eder, askerlere bunu anlatrlar, onlar muharebeye tevik eder ve Allah telnn izni ile muvaffak olurlard. Hz. mer'in (rahmetullahi aleyh) halifeliinin sonuna kadar, Belh ve Hindistan'a kadar olan yerler fethedildi.

Kur'n- kermin mu'cize oluunun ikinci yn: Reslullah efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) mm idi. Okuyup-yazma durumu yoktu. Gemi mmetlerin kitaplarndan birey bilmedii gibi, onlara it haberleri, onlarn hayatlar ile alkal olarak da okuyarak veya bakalarnn yanna gidip gelerek birey renmemiti. Bununla birlikte yle bir kitap getirdi ki, birok nemli meselelerden, Adem'in (aleyhisselm) yaratlndan, Peygamber olarak gnderiliine kadar olan zamandan, Cennetten kndan, tvbe etmesinden, onun ve oullarnn durumlarndan, Nuh'dan (a.s), onunla kavmi arasnda cereyan eden hdiselerden ve Kur'n- kermde ismi geen Peygamberlerden (aleyhimsselm), Fir'avn'n ve daha bakalarnn durumlarndan ve akbetlerinden bahsetti. Reslullah efendimiz, birisinden renerek, kitaplardan okuyarak veya bunlar bilen birisinin yannda kalarak renmemitir. Bunlar, sdece vahy yoluyla, Allah telnn bildirmesiyle biliyordu. Allah tel Kur'n- kermde melen: "Sen bundan nce (Kur'n- kermin inmesinden nce, inen kitaplardan; hibir kitap okur deildin ve elinle de onu yazmazdn. (Eer okur yazar olmu olsaydn; O vakit mrikler (Kur'n- kermi bakasndan okuyup yazdn ve rendin diye) elbette phelenirlerdi" (Ankebt-48) "Bylece yetlerimizi aklyoruz ki, sulularn yolu belli olsun" (En'm-55) buyurdu.

Kur'n- kermin mu'cize oluunun nc yn: Kur'n- kermin benzerini yapmann, belagatna ve feshatna erimenin, beerin gcnn stnde olduudur. Kur'n- kermin nazm (kelimelerin dizisi) Allah tel tarafndandr. (Arab kelimeler, Allah tel tarafndan dizilmi olarak, yetler hlinde geldi.) Kur'n- kermin kendisine has bir nazm vardr.

Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) zamanndaki insanlar, Kur'n- kermin bir benzerini getirmekten ciz kaldlar. Fakat o asrdan sonra gelenler, belki bundan ciz kalmyabilir denir ise, buna yle cevap verilir: Reslullahtan (sallallah aleyhi ve sellem) sonra gelenlerin fesahati, Reslullah efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) zamanndaki insanlarn fesahatini aamamt. (O asrda insanlar, feshatta ak ve dzgn konumada o kadar ileri bir seviyeye ulamlard ki, birbirlerine bile iirle cevap verirlerdi.) Hatt, sonra gelenlerin fesahat ve belagat hususunda en yksek dereceleri, ne Reslullah efendimiz zamannda yayan insanlarn derecelerine yaklaabilir, ne de onlara eit olabilir. Bu hususta onlar amalar mmkn deildir. (Edebiyat trihi buna en gzel vesikadr.) te btn bunlardan dolay Allah tel Kur'n- kermde melen yle buyuruyor: "(Ey Reslm; De ki! Yemn ederim. Bu Kur'n'n benzerini meydana getirmek iin, insanlar ve cinler bir araya gelseler, birbirine destek olsalar da yine benzerini getiremezler" (sr-88).Mu'cizeler, peygamberlerin peygamberlikleri iin delildir. Byle bir delil olmasayd, peygamberlii sahih olan peygamberin gerekten peygamber olmayp da, sdece peygamberlik iddiasnda bulunan yalanc kimselerden fark kalmazd. Peygamber olan zt, zamanndaki insanlara, bu benim peygamberliimin delili der ve insanlar da ondan ciz kalrsa, bu mucize, peygamberin sylediklerinin doruluuna delil olur. Eer insanlar da onun bir benzerini yapmaktan ciz olmazlar ise, o ileri srd delil, onun peygamberliine ve sznn doruluuna delil olmaz.

Reslullahn (s.a.v). Habe Meliki Neci'ye gnderdii mektup:

"Bismillhirrahmnirrahm;Allahn Resl Muhammed'den, Habe kral Neci'ye. Selmette olman dilerim. Sana olan nimetinden dolay Allah telya hamd- sena ederim. Ki O'ndan baka ilh yoktur, Melik, Kudds, Selm, M'min (emn ve emn veren), Mheymin olan O'dur.ehdet ederim ki, s bin Meryem, Allah telnn (yaratt) ruhu ve (syledii) kelimesidir. (Allah tel) onu, ok temiz, iffetli ve kendisini Allah telya adam olan Meryem'in rahmine brakt da, Meryem s'ya hmile kald. Nitekim, Allah tel, dem'i de kudretiyle ve flemesiyle topraktan yaratmt.Ben seni, bir olan, ei, orta bulunmayan Allaha, O'na ibdet ve tatta devaml olmaya, bana tbi olmaa ve Allah teldan getirip bildirmi olduum eylere mn etmee da'vet ediyorum.nk ben, Allahn Reslym (Peygamberiyim). Seni ve askerlerini, Allah telya ibdet ve tata da'vet ediyorum.Ben sana gereken tebligat yapm, dny ve hret saadetini te'min edecek nashati vermi bulunuyorum. Nashatimi kabul ediniz.Allah telnn selm, O'nun yolunda gidenlere olsun."Peygamber efendimizin (sallallah aleyhi ve sellem) Kisrya gnderdii mektup:

"Bismillhirrahmnirrahm,Allahn Resl Muhammed'den, Farslarn by Kisr'ya. Doru yolda gidenlere, Allah tel ve Reslne mn edenlere, Allahtan baka hibir ilh ve ma'bd (ibdet edilen) olmadna, O'nun ei ve orta bulunmadna, Muhammed'in O'nun kulu ve Resl olduuna ehdet edenlere selm olsun. Seni, Allah telya mna da'vet ediyorum. nk ben, kalbleri diri, akllar balarnda olanlar uyarmak, kfirler hakknda da, o azap sznn gereklemesi iin, Allah telnn btn insanlara gndermi olduu peygamberiyim.yleyse, mslman ol, kurtul, Da'vetimden yz evirir, kanrsan, btn mecslerin gnh senin boynuna olsun."Talha bin Ubeydullah'n (rahmetullahi aleyh) bildirdii, Reslullah efendimizin hutbelerinden birisi ksaca yledir: "Ey insanlar! lmeden nce Allah telya tvbe ediniz. Meguliyet gelmeden nce, slih ameller yapmaya kounuz. Allah tely ok zikretmek, gizli ve aktan ok sadaka vermek suretiyle Allah telnn rzsna kavumaya alnz ki, bu sebeble Allah tel sizi rzklandrr, size ecir ve sevap verir, size yardm eder."Eb Sa'd-i Hudr'nin (rahmetullahi aleyh) bildirmi olduu hutbede Reslullah efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) yle buyurmaktadr: "Dikkat ediniz! Dnya tatl bir yeilliktir. Dikkat ediniz! Allah tel sizi dnyda halfesi klmtr. Ve sizin nasl iler yapmakta olduunuza bakmaktadr. yleyse, dnydan saknnz. Kadnlardan ekininiz. Dikkat ediniz! Bir kimsenin, insanlardan korkmas, hakk bildii zaman onun hakk sylemesine mni olmasn." Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) etrafta gnein krmzl kalmayncaya kadar konumalarna devam ettikten sonra, "Dnynzdan, u gnnzden kalan azck zaman kadar bir mddet kald" buyurdular.

Hz. Ali bir hutbesinde yle buyurdu: "Dny, srtn dnd. Ayrl bildirdi. hrete yneldi. Dikkat ediniz! Cenneti istiyenler, Cehennemden kaanlar kadar uyuyan grmedim. Dikkat ediniz. Sizin hakknzda en korktuum ey; hevnza (nefsin arzu ve isteklerine) uymak ve uzun emeldir."

Abdullah ibni Mes'd (rahmetullahi aleyh) buyurdu ki: "Szlerin en dorusu; Allah telnn kitab Kurn- kerm, yaplacak eylerin en iyisi; takv, snnetlerin en stn; Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) snnet-i seniyyesi, ilerin en hayrls; orta olanlar, en kts; sonra ortaya karlan bid'atlerdir. (Dinde olmayp da sonradan ibdet olarak ortaya karlan eylerdir). Az fakat kfi olan, ok fakat, Allah tely ve hreti unutturan eylerden daha hayrldr. En iyi zenginlik, ruh zenginliidir. Kalbe atlan eylerin en hayrls, yakndir. ki, gnahlarn anasdr. Genlik, delilikten bir u'bedir. Yalanc dil, ok hatlara ve yanllklara sebeb olur. M'minin svmesi fsktr. Bakasn affeden kimse de affedilir, iyiler arasnda yazlr. Saadet sahibi kimse, bakasna nashatta bulunan kimsedir. ler, verdikleri neticelere gre kymet kazanr. in z ve hulsas, neticesidir. En erefli lm ehidliktir. Bel ve musbetin ne olduunu, kimden geldiini bilen kimse, sabreder. Bunu bilmiyen ise iyi grmez."mer bin Abdlazz (rahmetullahi aleyh), bir hutbesinde buyurdu ki: "Ey insanlar! Sizler leceksiniz. Sonra diriltileceksiniz. Sonra yaptklarnzdan hesaba ekileceksiniz. Ey insanlar! Kime bir dan banda veya dibinde bir rzk takdir edilmise, mutlaka o rzk, ona gelir, yleyse, iyiyi isteyiniz."

1) El-lm; cild-6, sh. 176 2) Vefayt-l-a'yn; cild-1, sh. 2693) Trihi Badd cild-5, sh. 3794) Tebyin-i kizb-l-mfteri; sh. 2175) ezert-z-zeheb; cild-3, sh. 1696) Mu'cem-l-mellifn; cild-10, sh. 109EB BEKR HHERZDE: Hanef mezhebi fkh limlerinden. smi, Muhammed bin Hseyn Buhri el-Add'dir. Eb Bekr knyesi, Hherzde lakabdr. Kzkarde olu mansna olup mehur lim Kad Eb Sabit Muhammed bin Ahmed Buhri'nin kzkardeinin olu olduu iin bu lakb verilmitir. Mehur bir lim olan daysndan sonra, fkh ilminde o mehur olmutur. 433 (m. 1042) veya 483 (m. 1090) senesinde Buhr'da vefat etmitir. Mvernnehr'de yetien byk limlerdendir, ilim rendii limler; days Eb Sabit Muhammed bin Ahmed, babas Hseyn bin Muhammed Eb Fadl Mensr bin Nasr el-Kagz, Eb Nasr Ahmed bin Ali el-Hazm, Hkim Eb mer, Muhammed bin Abdlazz el-Kantri, Eb Sa'd bin Ahmed el-sfehn, gibi zamannn mehur limleridir. limdeki stnlnden dolay zamannn Nu'mn (mm- a'zam) diye anlan Eb Bekr Hherzde ok kymetli kitaplar yazm ve lim yetitirmitir. Osman bin Ali Beykend, mer bin Muhammed bin Lokman en-Nesef en mehur talebelerindendirler. Eb Bekr Hherzde'den sonra, fkh ilmi Eb'l-Hasen Ali en-Nibr'ye intikl etmitir. Eserleri:

1. El-Mebst: mm- Muhammed eybn'nin Siyer-i kebr adl mehur eserine yazd onbe cildlik erhdir. ki mebsutu olduu da sylenmitir.

2. erh-i muhtasar- Kudr: Kudr'ye yazd erhdir.

3. Fetevy Hherzde.1) Mu'cem-l-mellifn; cild-9, sh. 293

2) Fevid-l-behiyye; sh. 163

3) Kef-z-znn; sh. 1223, 1580

4) Tabakt- fukah; sh. 88EB BEKR BN FREK (Muhammed bin Hasen sfehn): Kelm, tefsr, nahiv, lgat ve afi mezhebi usl ve fkh limi. Knyesi Eb Bekr olup, ismi Muhammed bin Hasen bin Frek'tir. sfehn ve Ensr nisbet edildi. Eb Bekr ibni Frek diye mehur oldu. 406 (m. 1015) ylnda Nibr yaknlarnda vefat etti. Nibr'a gtrlp Hre mahallesindeki kabristana defnedildi. Kabri banda yaplan dualarn kabul olduu ok grld iin, bilenler ziyret edip dua etmektedirler.

sfehan'daki limlerden istifde ettikten sonra, Irak'a gitti. Ehl-i snnetin iki i'tikd mezhebinden biri olan Ear mezhebi kelm bilgilerini, Eb'l-Hasen Bhil'den rendi. bn-i Hurrezz Ahvz, Abdullah bin Cafer sfehn ve Basra, Badad ve Nibr'daki birok limden hads-i erf dinleyip ilim tahsil etti. Haremeyn evliysnn byklerinden olan Eb Osman Marib'nin ruhlara if olan sohbetlerinde bulunup, szlerinden istifde etti. Nibr'a gelip orada vefat eden bu byk ztn vasiyeti zerine, cenaze namazn kldrd. Nibr'da Eb Ali Dekkak'la sohbet etti. Rey'de ders vermeye balad. Daha sonra Nibr'a da'vet edildi. Orada bir medrese ve bir ev yaptrp ders vermeye balad. Bilhassa kelm ilminde mehur oldu. 'tikd bozuk kimselere ok gzel cevaplar verip susturdu. Gazne sultn Sultan Mahmd tarafndan Gazne'ye da'vet edildi. Gazne'de toplanan byk meclislerde Ehl-i snnetin mdfaasn yapt. Sultan Mahmd'un takdirini kazand. Gazne'den dnnde Nibr'a yaklat bir srada, hastalanp yolda vefat etti.

nsanlara vaz ve nashatlerde bulunurdu. ok kimsenin mnn Ehl-i snnet i'tikdna gre dzeltmelerine vesle oldu. ok zek ve keskin grl idi. Allah telnn dnini en iyi ekilde renmek ve retmek iin alrd. ok az uyur, ok ibdet ederdi. Vaktini ilim renmek, retmek ve ibdetle geirirdi. Dny malna hi ehemmiyet vermez, az eyle kanat eder, kazancnn fazlasn ihtiya sahiplerine verirdi. Gzel ahlk, birok kimsenin dny ve hret saadetini kazanmasna vesle oldu. Allahtan ok korkar, harama dmek korkusuyla pheli eylerden saknd gibi, mbahlarn birounu da terkederdi. Allah telnn kitabna (Kurn- kerme) ok hrmet eder, Kurn- kerm bulunan odada edebinden uyuyamazd. Ya odasn deitirir veya Kur'n- kermi baka bir yere naklederdi.

Va'z ve nashatlerinden pekok kimse istifde etti. Pekok talebe yetitirdi. Bunlardan tasavvuf ve kelm limi "Risle-i Kueyr" sahibi Eb'l-Ksm Kueyr mehur oldu. Hads ilminde; Hfz Eb Bekr Beyhek, Eb Bekr Ahmed bin Ali bin Halef irz ve daha birok lim kendisinden ilim tahsil edip rivyetlerde bulundu.

Eb Bekr ibni Frek, ounluu kelm ve hads ilmine dir olmak zere birok eser yazd. "Kitb-l-hudud fil-usl", "Tefsr-l-Kur'n", "Esm-r-ricl". "Nizam f usl-d-dn"i mehurdur. "Dekik-l-esrr" ve "Mkil-l-sr", "Rislet-i ilm-i tevhd", "Tabakt-l-mttekellimn" adl eserler de onun kitaplar arasndadr.

Talebelerinden Eb Ksm el-Kueyr "Er-Risle"sinde Eb Ali ed-Dekkak hazretlerinin yle dediini rivyet eder: Birgn Eb Bekr ibni Frek hazretlerinin huzuruna gittim, hastayd. Beni grnce, gzlerinden yalar akmaya balad. Bunun zerine, "Allah tel sana afiyet versin ve if nasb eylesin" dedim. Bana, "Sen beni lmden mi korkuyor sanyorsun? Halbuki ben, lmden sonra hlimin ne olacandan korkmaktaym" diye cevap verdi.

mm- Kueyr hazretleri "Risale"sinde, hocas Muhammed ibni Frek'ten baz nakiller yapmaktadr. Bunlardan bir ksm yledir: Mu'cize hakknda buyurdu ki: "Mu'cizeler, peygamberlerin doru sylediklerinin delilleridir. Mu'cize sahibi, Peygamber olduunu iddia ederse, mu'cize onun doru sylediini isbt eder. Byle hl sahibi, vellie iaret ederse, onun bu hli, sdk olduunu isbt eder ve bu hl keramet ismini alr. Mu'cize ismini almaz. Her ne kadar bu hl mu'cize cinsinden ise de, arada fark vardr. Peygamberler, mu'cizeyi aklamakla memurdurlar. Kerameti sakl ve gizli tutmak ise, veller zerine vcibtir. Raslullah (sallallah aleyhi ve sellem) mu'cize sahibi olduunu iddia ediyor ve bu da kat'iyyet ifde ediyordu. Vel ise keramet iddiasnda bulunmaz, kendisinden zuhur eden hllerin keramet olduu kesin deildir. Zr bu hllerin bir istidrac olmas caiz ve mmkndr.

Eb Bekr ibni Frek'in hikmet dolu szlerinden ba'zalar yledir: "Hell yoldan ehvete tbi olmak, ailev megalelerle uramay icbettirir. ehveti haram yoldan teskin etmenin neticesinin neler olacan sylemeye hacet yoktur."

"Dilin Allah tely anmas, kalbteki feyzin dilden ifde edilmesidir."

Eb Bekr ibni Frek'in kelm ilmiyle ilgili olarak yazd "En-Nizm f usl-id-dn" adl Ayasofya Ktphanesi 2378 numarada kaytl eserinin mukaddimesinde buyurdu ki:

Ni'metlere kavuturan, Allah telya yaklatran, O'nun mafiretine vesle olup, Cennetine ulatran eylerin en stn, din ilmini yaymaktr. lemlerin Rabbini tevhd etmek (bir olduunu bildirmek) Onu yarattklarna benzemekten tenzih etmek, cisimlere benzetmeyi reddedip, ak delillerini ortaya koymak, i'tirz edilen hususlar isbt edip aklamak, ahkm- dniyyenin (dn hkmlerin) usl ve fr'unu bilmek lzmdr. Bylece, dnin ess doru olarak renilmi olur. Hllerinde ve szlerinde hatdan korunmu, amelleri dzelmi, kendisine emredilene ve da'vet edildiine yapm, nehyedildiinden uzaklaarak ona meyletmemi olur. Nitekim Allah tel bize ilim renmeyi emretti. Tevbe sresi yzyirmiikinci yetinde melen: "Her kableden byk bir ksm savaa gitmeli, onlardan bir ksm da, din ilimlerini renmek ve kableleri savatan kendilerine dnd zaman, onlar Allahn azab ile korkutmak iin geri kalmaldr. Olur ki, Allahn azabndan saknrlar" buyurdu ve din ilimlerini renmeyi bize farz kld. Reslullah da (sallallah aleyhi ve sellem) hads-i erflerinde bizi bu hususta tevik ederek: "Melike-i kiram, ilim tlibi iin, onun yaptndan rz olarak, kanatlarn (ayaklar altna) serer" buyurmaktadr. limleri de; "eytana kar limin uykusu, chilin ibdetinden daha iddetlidir (onu daha ok korkutur)" buyurarak vmektedir. nk lim, insanlar dnin hkmlerini retmek suretiyle doru yola gtrr. Bu da eytana ar gelir. nk eytan, onlar aldatmaktan vehim ve mitsizlie drmekten mit keser. bid iin midi vardr. Btn ktlkleri yaptrabileceini dnr. An arar. Yine bir topluluk iinde lim bulunsa, eytan bu limi aldatmaktan mitsizlie der. nk lim, onlara yanllar gsterir ve doru yola gtrr." Eb Bekr ibni Frek ayn eserinin 149. varak (b) yznde Hz. Eb Bekr'in halfe seilmesi ile ilgili olarak yle buyurmaktadr: Reslullahtan (sallallah aleyhi ve sellem) sonra ilk halfe, Eb Bekri Sddk'dr (rahmetullahi aleyh). Bu hususta Eshb- kirm (r.anhm) ve doru yolda olan btn mslmanlar icma' etmilerdir. Eshb- kirmn (r.anhm) hepsi ona b'at etmilerdir. Hz. Eb Bekr'e, mer-l-Frk, Eb Ubeyde bin Cerrah, Esed bin Han, Eb Huzeyfe'nin azdl klesi Salim ve Eshb- kirmdan (r.anhm) bir ounun huzurunda b'at edildi. Hi biri b'attan kanmad. Bylece icma' meydana geldi. Ya'n Hz. Eb Bekr, Eshb- kirmn (r.anhm) icma' ile halfe seildi. Hz. Eb Bekr-i Sddk, hilfet artlarna hiz olanlarn en nde geleni, slama ilk gireni, mn ynnden en nde geleni (mn en kuvvetli olan) idi. Hsn-i rey (grnde isabet eden) ve akl sahibi idi. Onlarn Reslullaha en yakn olan idi. Peygamber (sallallah aleyhi ve sellem), "Benden sonra Eb Bekr ve mer'e uyunuz" buyurdu. Bir baka hads-i erflerinde de "Hibir mal, bana Eb Bekr'in mal gibi fayda vermedi. Ben insanlara Peygamber olarak gnderildiimde, herkes beni tekzb ederken, o beni tasdik etti" buyurdu.Hz. Eb Bekr'in stnlnn delillerinden biri de, Peygamberin (sallallah aleyhi ve sellem) salnda bir hususta hitlik yazlacak olsa, Hz. Eb Bekr ve Hz. mer en nce yazlrd. "Eb Bekr bin Eb Kuhfe ve mer bin Hattb, filn olu filna hiddir" diye yazlrd. Yine Peygamber efendimiz, salnda sdece onu kendi yerine namazda immla geirdi.

Peygamber efendimizin vefatndan sonra mslmanlar dehete dtler. Kimisi "O lmedi, geri dnecek" dedi. Hatt Hz. mer klcn syrarak, "Kim o ld derse, kellesini uururum" dedi. nsanlar, Eb Bekr-i Sddk'n etrafnda toplandlar ve ona "Bu hususta ne diyorsun?" diye sordular. "eri girip Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) grmedike birey diyemem" dedi. Sonra ieri girdi. Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) zerindeki rty kaldrd. Mbarek gzlerinin arasndan pt ve "Ne gzel kokuyorsun y Reslallah! Hibir misk, senin gibi kokamaz" dedi. Sonra dar kt. Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) bulunduu odann kapsnda durarak: "Kim Muhammed'e ibdet ediyorsa, bilsin iki O vefat etmitir. Kim Allaha ibdet ediyorsa, bilsin ki O diridir, lmez" buyurdu ve "'Muhammed (sallallah aleyhi ve sellem) ancak bir Peygamberdir. Ondan nce ok Peygamberler gelip gemitir. imdi o lr veya ldrlrse, siz ardnza dnvrecek misiniz? (Dninizden dnecek veya savatan kaacak msnz?) Kim ardna dnerse, elbette Allaha hibir eyle zarar verecek deil, fakat kredip sabredenlere Allah muhakkak mkfat verecektir" mealinde olan l-i mrn sresi yzkrkdrdnc yet-i kermesini okudu. Hz. mer, sonralar bu hdiseyi anlatrken, "Bu yet-i kermeyi sanki ilk defa iitiyordum" derdi. Bundan sonra Eshb- kirm, Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) defnedilecei yer hususunda ihtilf edip, Hz. Eb Bekr'in szne mracaat ettiler. Hz. Eb Bekr onlara, "Peygamberler, vefat ettikleri yere defnedilirler" hads-i erfini rivyet etti. Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) defninden nce, hilfet mes'elesinde ihtilf edildi. Tekrar onun szne mracaat ettiler. O da, Reslullahtan (sallallah aleyhi ve sellem) "mmlar (halfeler), kureytendir" hads-i erfini nakletti. Sonra Eshb- kirm (rahmetullahi aleyh), hilfete ondan daha lyk kimse olmadna karar vererek, Hz. Eb Bekri halfe setiler. Bundan sonra Eshb- kirm, her ihtilfta onun ilmine mracaat ettiler. O, mslmanlarn ilerini en iyi idare eden idi. Kalben en cesur olan da o idi."

1) Tabakt--fiyye; cild-4, sh. 127

2) Vefeyt-l-a'yn; cild-4, sh. 272

3) ezert-z-zeheb; cild-3, sh. 181

4) Mu'cem-l-mellifn; cild-9, sh. 208

5) Risle-i Kueyriye; cild-2, sh. 661

6) Brockelmann, TEA (Tarih-i edeb-l-arab); cild-3, sh. 217

7) En-nizam f usl-id-dn; Sleymniye ktphanesi, Ayasofya Bl. Nr. 23788) Sbt bn-l-Cevz, Mir't-z-zemn f trih-il-a'yn; (nr. Ali Sevim) Ankara 1968, sh. 509EB BEKR- NESSC: Evliynn byklerinden. Eb Bekr bin Abdullah et-Ts en-Nessc (rahmetullahi aleyh), ran'n Ts (Mehed) ehrinde yetien limlerin stnlerindendir ve Eb'l-Ksm Grgn'nin talebelerinin ileri gelenlerindendi. Ayrca Eb Bekr-i Dnever ve baka byk limler le grp sohbetlerinde bulundu. Onlardan ilim rendi. Onun ilminden ise birok kimseler istifde etmilerdir.

Eb Bekr Nessc hazretlerinin doum tarihi kat' olarak bilinmemektedir. 487 (m. 1094) senesinde vefat etti.

Eb Bekr bin Abdullah et-Ts (rahmetullahi aleyh), "ok mchede insan mhedeye ulatrr" sz gereince, devaml mchede ve riyazetle megul oldu. Nefsin istedii eyleri hi yapmamaya ve nefsin istemedii eyleri yapmaya devam etmekte ok azimli ve gayretli olan yolun byklerine ball ile, birok ma'nev derecelere kavutu. Allah telya olan niyaz ve mncaatlar mehurdur. Allah telya kavumak akyla yanarak yapt bir mncaatndan sonra, kendisine yle bir nida geldi: "Ey Nessc! Bizi taleb (istemek) derdi ile kanat et! Zr bu derd-i taleb erefi, herkese ihsn edilmi deildir." Kadlarn (hkimlerin) gzbebei olan Hemedn hazretleri, Musannift isimli eserinde, Ahmed Gazl hazretlerinin yle buyurduunu anlatyor: "stdm Eb Bekr-i Nessc, birgn mncaatnda (lh! Mel-hikmet f halk). Ya'n (Ey Allahm! Yaratlmdaki hikmet nedir?) dedi. O anda gizliden bir ses duydu ki, "Yaratlndaki hikmet udur ki; ruhunun aynasnda cemlimi tem eylemem ve muhabbetimi gnlne atmamdr" diyordu.

Eb Bekr-i Nessc (rahmetullahi aleyh) buyurdu ki:

"Tevekkl; varl ve darl, Allah teldan bakasndan bilmemektir."

"Suyu dnmek, susuzluu gidermedii gibi, odunu dnmek de, stma yapmad gibi, da'vy sdece istemek de gayeye ulatrmaz. ok gayret, ok almak lzmdr."

"Allah telya ulatran yolda bulunmak istiyorum demek, matlba eritirmez. O'ndan ve O'nun iin olan eylerden baka hereyden yz evirmek ve O'ndan baka her eyden boalmak, vaz gemek lzmdr. Yalnz O'na kavuturacak eylere ynelmek lzmdr ki, bu da'vsnda sdk olduu anlalsn.

Bir kimsenin gnlnde, hem Allah telnn rz olmad eylere muhabbet var, hem de Allah telya kavuturan yolda bulunmay istemek. Bu, o kimsenin sdk olmadn gsterir. Eer sdk ise, nce o eylerden boalmas lzmdr. nk, ekilmi yere ekin ekilmez ve yazlm kda tekrar yaz yazlmaz."

1) Nefeht-l-ns trc.; sh. 404EB HMD SFERN: fi mezhebi fkh limlerinin mehurlarndan. smi, Ahmed bin Muhammed sfern'dir. Knyesi, Eb Hmid'dir. 344 (m. 955) senesinde dodu. 406 (m. 1016) da vefat etti. Gen yata Badad'a gidip, hads limlerinden hads-i erf dinledi ve fkh ilmi rendi. Fkh ilmini, Eb'l-Hasen Merziban'dan, bundan sonra da Eb Ksm Drek'den rendi. Fkh ilminde iyice yetiinceye kadar Badad'da kald. Bu ilimde yle yetiti ki, zamannn mehur fkh limi oldu. Hkmdar, devlet adamlar ve halk tarafndan ok sevilip, hrmet gsterilirdi.

Hads ilminde ise; Abdullah bin Adden Eb Bekr smil'den, Eb'l-Hasen Dre Kutn'den, brhim bin Muhammed bin Abdek sfern'den ve dier limlerden hads-i erf rivyet etmitir. Sika olup, kendisinden; Hasen bin Muhammed Hill, Abdlazz bin Ali Ezc, Muhammed bin Ahmed bin uayb Dyn gibi limler hads-i erf rivyet etmilerdir.

Eb Hmid sfern hazretleri, ilimde yetidikten sonra ders vermeye balad. Abdullah bin Mbarek mescidinde verdii derslerinde, fkh ilmini renmek iin, yediyz talebe hazr bulunurdu. Badad'da din ve dny ilerinde kendisine mracaat edilen byk bir lim idi. limler, "Eb Hmid sfern'yi mm- afi hazretleri grm olsayd, onunla iftihar ederdi" demilerdir. Eb Hasen Kudr, "afi limleri arasnda ondan daha fakhini grmedik" demitir. Eb shk irz yle demitir: "Kad Eb Abdullah Saymer'den (O asrn Hanef mezhebinde mehur fkh limi) grdn en mehur fkh limi kimdir?" diye sordum. Eb Hmid sfern ve Eb'l-Hasen Cr'dir" dedi.

Eb Hmid sfern hazretlerinin rv zincirinde bulunup, rivyet ettii iki hads-i erf unlardr:"Hell meydandadr. Haram meydandadr. pheliler ikisi arasndadr. pheli bir takm eyler vardr ki, insanlarn ou onlar bilmez. phelilerden saknan, dnini ve rzn korur. Her kim pheli eylere dalarsa, koru etrafnda (davarlarn) otlatan bir oban gibi, ok srmez ieriye dalabilir. Haberiniz olsun, her padiahn bir korusu olur. Dikkat edin, haber veriyorum! Allahn yeryzndeki korusu, haram ettii eylerdir.""Bedende bir et paras vardr. O iyi olursa, btn cesed iyi olur, bozuk olursa, btn cesed bozulur. te o (et paras), kalbdir."Eb Hmid sfern, zamanndaki Ehl-i snnete muhalif olan frkalarn mensublaryla, ilm mnazaralar yapmtr. Muhalifleri ar malbiyete uratarak, doru olan anlatm, bylece hizmet etmitir. Ayrca kymetli eserler de yazmtr. Bu eserleri unlardr: "erhi mzem", elli cilde yakn bir eserdir. Usl-i fkha dir bir ta'likati ve "Kitb-l-Bostn".

1) M'cem-l-mellifn; cild-2, sh. 65

2) Tabakt--fiyye; cild-4, sh. 61

3) Vefeyt-l-a'yn; cild-1, sh. 72

4) Tehzb-l-esm vel-lga; cild-2, sh. 208

5) El-Bidye ven-nihye; cild-12, sh. 2

6) Trihi Badd; cild-4, sh. 368

7) Kef-z-znn; sh. 244, 424

EB SHK-I SALEB: Nibr'da yetien tefsr ve fkh limlerinin byklerinden. smi, Ahmed bin Muhammed bin smil es-Sa'leb'dir. Knyesi Eb shk'dr. "Sa'leb" lakab ile mehur oldu. Nibr'da dodu. Tefsr, kraat, hads, trih, Arab dili ve edebiyat ilimlerinde byk bir limdir. V'iz idi. "Kef ve Beyn" adnda byk bir tefsr kitabnn sahibidir. ok hads-i erf ezberlemitir. 427 (m. 1035) senesi Muharrem aynda, Nibr'da vefat etti.

afi mezhebinde byk bir lim olan Sa'leb, Kur'n- kerm ilimlerinde zamannn bir tanesi idi. Peygamberlerin kssalarn bildirmekte byk bir imm, lgat ilminde hfz ve Arab edebiyat ilimlerinde derin bir limdi. Bunun iin lgat, trih ve edebiyat ilimlerinde zamannn imm saylmtr. O, Eb Thir Muhammed bin Huzeyme'den ve Eb Muhammed Muhalled'den, Eb Bekr bin Hni'den, Eb Bekr bin Mihrn el-Mukr'den ve daha birok limden ilim alp, hads-i erf rivyet etmitir. Kendisinden de; Eb'l-Hasen Ali bin Ahmed bin Muhammed el-Vkd ve birok lim ilim aldlar hads-i erf rivyetinde bulundular.

Abdlgfir bin smil el-Fris, "Siyk- Trih-i Nibr" adndaki eserinde, Saleb'yi verek diyor ki; "O, ilimdeki nakilleri doru olan ve kendisine her bakmdan gvenilen bir limdir. O, Eb Thir bin Huzeyme'den ve mm Eb Bekr bin Mih-rn el-Mukr'den hads alp rivyette bulundu. ok hads-i erf ezberledi ve ok limden ilim ald."

bn-i Hllign dedi ki: "O, tefsr ilminde zamannn bir tanesi olup, zamanndaki tefsrlerden stn olan byk bir tefsr yazd. Onun, Peygamberlerin kssalarn anlatan "Kitb-l-aris" adnda kymetli bir eseri ile bundan baka daha birok eserleri vardr."

Balca eserleri unlardr:1. Kef ve Beyn: Byk tefsr kitabdr. Bu eserinde, Abdullah bn-i Abbs'n (r.anhm) Resl-i ekrem (sallallah aleyhi ve sellem) efendimizden bildirdii birok yet-i kermenin tefsrini nakletmektedir. (Abdullah bin Abbs, bir tefsr kitab yazmad. Kendisi, Server-i lemin (sallallah aleyhi ve sellem) kymetli sohbetlerine devam etmi ve Eshb- kirm arasnda, en limlerden biri olarak tannm olduundan, hads-i erfler iin olduu gibi, baz yet-i kermeler iin de, beyanatta bulunmutur. Btn tefsr limleri, bu yksek beyant alarak tefsrlerini sslemilerdir.)Sa'leb'nin tefsri, bir va'z kitab mahiyetinde olup, iinde ibdetlerin fazletlerini, sevaplarn bildiren haberler oktur. Sevabnn ok olduu, zayf hadslerle de bildirilen ibdetler yaplabilir. Sa'leb tefsrinde mevdu' hads (Peygamber efendimiz (sallallah aleyhi ve sellem) buyurmadklar hlde, O'na izafe edilen uydurma sz) yoktur. Mevdu' hads ile ibdet yaplmas haramdr, belki kfr olur. slm limleri; tefsr, fkh, kelm kitaplarna asla mevdu' hads almamlardr.2. Kitb-l-aris f kasis-il-enbiy: Peygamberlerin kssalarn anlatan ok kymetli bir eserdir.

3. Er-Reb'l-mzekkirn.Eb shk- Sa'leb'nin tefsrinden semeler:

Sa'leb, Bekara sresi ikiyzseksenaltnc: "Ey Rabbimiz, bizden ncekilere yklediin musbetler gibi bize ar yk ykleme" mealindeki yetin tefsrinde diyor ki:

Eyyb aleyhisselma, bu uzun bel ierisinde, sana en zor ne geldi? diye sorduklarnda: "Dmanlarn serzenii (baa kakmas) hereyden daha zordur" buyurdu. Bu konuda baka tefsrlerde yazyor: Ysuf aleyhisselm, kardeleri kuyuya attklar zaman, kuyunun dibinde ta vard. Mbarek dizi o taa geldi. O kadar can yand ki, kardelerinin cefsndan ve babasnn ayrlndan daha zor oldu. Btn gece, onun arsndan inledi. Seher vakti olunca, Allah tel acsn durdurdu. Cebril aleyhisselm gelip: "Ey Ysuf! Rabbin sana selm gnderiyor ve: "Bu derin kuyunun dibinde, bu elem ve ac ile naslsn?" diye soruyor" dedi. Bundan sonra Cebril aleyhisselm: "Ey Ysuf! dua et, ne arzu ediyorsan dile, Rabbin sana verecek" dedi. Ey Cebril, benim iin sen dua et dedi. Cebril aleyhisselm onun iin dua etti ve o da min dedi. Sonra, ey Cebril, ben dua edeyim, sen min syle dedi. Ellerini kaldrp, dua etti. Ve Cebril (aleyhisselm) min dedi. "Y Rabb, bu seher vaktinde bana if gnderdiin gibi, dnynn sonuna kadar, btn hastalara, seher vaktinde if gnder" dedi. Allah tel, duasn kabul buyurdu. Bunun iin, bir hasta ne kadar hasta olsa da, seher vaktinde rahatlar. Bu, Ysuf aleyhisselmn duas bereketi iledir.

Allah tel, Bekara sresi yzellibeinci yet-i kermesinde melen; "Ey mminler! (itaatkr, s olandan ayrd etmek iin) sizi biraz korku, biraz alk, biraz da mallardan, canlardan ve mahsllerden yana eksiltmekle, and olsun imtihan edeceiz. Ey Habbim! Sabredenlere (ltuf ve ihsnlarm) mjdele!" buyurmaktadr. Bu yet-i kermenin tefsrinde; Sa'leb, mm- afi'den rivyetle buyurdu ki: "Bu yet-i kermedeki korku; Allah korkusu, alk; Ramazn- erf orucu, mal noksanl; zekt ve sadaka vermek, can ise; hastalk, hayvan ve ocuun lmesidir. Sonra Bekara sresi yzellialtnc yet-i kermesinde melen; "Sabredenler, o kimselerdir ki, kendilerine bir bel geldii zaman teslimiyet gstererek: Biz Allahn kuluyuz ve (ldkten sonra da) yine O'na dneceiz derler" buyuruyor.

Sa'leb buyurdu ki: "Takv udur ki; iinde, ya'n kalbinde bulunan niyet ve ahlkn hepsi yle olmaldr ki, bunlar bir tabaa koyup, pazara gtrsen, ilerinde senin yzn kzartacak, seni utandracak bir ey bulunmasn."

hlssz amel, ibdet kabul edilmez. Nitekim Reslullah efendimiz, Eb Hreyre'nin (rahmetullahi aleyh) rivyet ettii bir hads-i erfte buyurdu ki: "Kymet gn, kendisine dnyda mal verilmi olan bir kimse getirilir. Kendisine, sana mal vermitim, ne yaptn? denir. nfk ettim, sadaka verdim, ama niyetim, insanlarn beni cmert ve civanmerd sanmalar idi. Bylece gsterite bulundum. nsanlar benim iin cmert ve ne iyi insan dediler, der. Bugn sana onlarn hi birinin faydas var m? buyurulur. Bir bakasn getirirler. Yiit, gzpek, birisidir. Kendisine, seni yiit, kahraman yapmadm m? buyurulur. Evet der. Ne yaptn? buyurulur. Harb ettim, canm tehlikeye attm. Kanm akt. Bununla berber, bana yiit denmesini istedim der. Sonra kendisine, onlarn demesi seni azaptan menedemez, szlerinin sana faydas olmaz buyurulur. Sonra bir bakasn getirirler. Allah tel ona ilim vermitir. Sana verilen ilmi ne yaptn? denir. rendim ve bakalarna rettim der. Sen ilmi, bana lim desinler diye rendin ve rettin, o ilimden sana ne fayda var? denir. Yan hepinizin maksad riy, gsteri, desinler ve bizden iyilikle konusunlar idi. Dnyda maksadlarnza kavutunuz. Bugn ise size faydalar olmaz. Sonra Allah telnn bunlar Cehennem tarafna gtrn emri gelir. Azap melekleri onlar Cehennem tarafna ekerler."Sa'leb tefsrinde, mfessirlerin ah Abdullah bin Abbs (r.anhm) Reslullahtan (sallallah aleyhi ve sellem) yle bildirir: Buyurdu ki: "Kymet gn, bir mnd, btn Arasattakilerin duyabilecei bir sesle seslenir ve insanlar iin; ibdet edenler neredesiniz, kalknz, kim iin amel ettiyseniz, karlklarn onlardan alnz. Ben ki, Allahm, ameli, dny ve dny ehli ile karm olanlarn amelni kabul etmem der.Karz- hasen; Allah rzas iin, hibir dny karl beklemeksizin, ihtiya sahiplerine bor vermektir. Bekara sresi ikiyzkrkbeinci "Allah telya, ihlsla karz- hasen verecek kimdir? (Ya'n, baa kakmadan muhta kullara kim sadaka verecek?) mealindeki yet-i kermesinin tefsrinde Sa'leb diyor ki: Karz- hasen, hell maldan verilen sadakadr. Ya'n, hell maldan infakla, Allah telya tat eden kimdir? Bir kavil de yledir: Karz- hasen; sadaka verirken baa kakmamak ve eziyet etmemek, insanlar arasnda sylememek, unu verdim, u kadar verdim, sen bana teekkr bile etmedin dememektir. nk bu ezadr. Allah iin verilene, Allah tel karln verecektir.

Bu yet-i kerme, Allah tel tarafndan kullarna karz vermek hususunda tevik ve tergbdir (isteklendirmedir). Eb mme Bhil (rahmetullahi aleyh), Reslullahn (sallallah aleyhi ve sellem) yle buyurduunu bildirir: "Cennet kapsnn zerinde, karzn (bor vermenin) onsekiz, sadakann on sevab vardr diye yazl olduunu grdm. Cebril aleyhisselma, bor vermenin sevabnn niin daha ok olduunu sordum. Cebril aleyhisselm, borcu, muhta olmayan istemez, fakat sadaka ou zaman ehli olmayana verilir, dedi." bn-i Abbs ve Eb Hreyre (r.anhm), bildirdiler. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) buyurdu ki: "Mslman kardeine bor verenin, verdii borcun her dirhemine, gmne karlk, amel defterine Uhud, Sebin ve Tr-i Sina dalar arlnca sevb yazlr." Eb Dahdh'n kssasn, Eb mme Bhil ve Zeyd bin Eslem bildirirler. yle rivyet ederler: Yukardaki karz yet-i kermesi gelince, Eb Dahdh (rahmetullahi aleyh), Reslullaha gelip "Y Reslallah, babam ve anam sana feda olsun! Allah tel, bizden karz (bor) istiyor, halbuki O'nun, borca ihtiyc yoktur" dedi. Reslullah da (sallallah aleyhi ve sellem) "Allah tel, bununla sizi Cennete sokmak istiyor" buyurdu. "Eer ben Rabbime bor verirsem, ya'n O'nun rzs iin sadaka verirsem, bunun karlnn Cennette bana verileceini zerinize alr msnz?" dedikte, Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem): "Evet, sadakay tasadduk eden herkese, karl Cennette verilir" buyurdu. Eb Dahdh; "Hanmm mm-i Dahdh benimle olur mu?" dedi. "Olur" buyurdu. "Olum Dahdh da benimle olur mu?" dedi. "Olur" buyurdu. "Y Reslallah! Mbarek elini bana ver" dedi. Reslullah elini uzatt. Elini tutup: Benim iki hurma bahem vardr. Biri aada, dieri yukardadr. Allah telya yemn ederim ki, bu iki baheden baka bir eye mlik deilim. Her iki baheyi de Rabbime karz (bor) verdim" dedi. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) "Bahenin birini Allah iin ver, birini oluk ocuun iin sen sakla" buyurdu. Eb Dahdh, "Y Reslallah, hid ol ki, iyi olan bahemi Rabbime bor verdim. Etraf duvarla evrilidir. inde altyz hurma aac vardr" dedi. Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem): "Allah tel, buna karlk, sana Cenneti versin" buyurdu. Sonra Eb Dahdah o baheye gitti. Hanm mm-i Dahdh'n yanna vard. ocuklar da orada idiler. Hurma aalarnn etrafnda dolayorlard. "Bu baheden kn, ben bunu Rabbime bor verdim" dedi. mm-i Dahdh, "Krlsn, Allah tel satn bereketli eylesin!" dedi. Sonra mm-i Dahdh, ocuklarnn yanna gidip, azlarndaki yemekte olduklar hurmalar, azlarndan kard. Kucaklarnda, ceplerinde olanlar da braktrd ve dier baheye gittiler.K'be-i muazzamann ilk defa bina edilmesi hakknda Sa'leb, Kef ve Beyn tefsrinde yle yazyor: "Allah tel, K'benin yerini, yeryznden ikibin yl nce yaratt. Serb zerinde kpk gibi oldu. Sonra onun altna yeryzn yayd. dem (aleyhisselm), Cennetten dnyya indirilince, meleklerin seslerini ve tesbihlerini iitemez olmutu. Bu hlinden zlerek Allah telya yakard. Allah tel, Cennet ykutlarndan eve benzer bir yakut gnderdi. Bunda, yeil zmrdden iki kap vard. Birisi dou, birisi bat tarafnda idi. inde Cennet kandilleri vard. Bu, bugn K'be'nin bulunduu yere indirildi. Allah tel: Ey dem, senin iin bir hne gnderdim. Arn etrafn tavaf ettiin gibi, bunun etrafn tavaf eyle. Arn evresinde namaz kldn gibi, bunun etrafnda namaz kl!" buyurdu. Hacer-l-esvedi de gnderdi. Bu ta beyaz idi. Chiliye zamannda, hayzl kadnlarn ve gnah ileyenlerin dokunmasyla siyah oldu ve ismi "Hacer-l-esved Siyah ta" oldu. Bylece dem (aleyhisselm) Hindistan'dan Mekke'ye doru yola kt. Bir melek, onu K'be'ye gtrmek iin rehberlik etti. dem (aleyhisselm) nereye bastysa, oras ma'mr oldu. Nihayet Mekke'ye geldi ve bu haneyi ziyret eyledi. Mensikini (hac ziyretini) yerine getirdi. Bitirince, melekler yanna gelip: "Ey dem, haccn kabul oldu. Biz ki melekleriz, senden ikibin yl nce, biz bu haneyi ziyret ederdik" dediler.

Sa'leb tefsrinde, brhim aleyhisselmn olu smil'i (aleyhisselm) Mekke-i mkerremeye getirip brakmasn yle anlatyor: Sa'd bin Cbeyr, Abdullah ibni Abbs'dan (r.anhm) rivyet ederek bildirdi. Abdullah ibni Abbs buyurdu ki: "brhim (aleyhisselm), Nemrud'un ateinden kurtulduktan sonra, Bbil'den ayrlp hanm Sre ile Msr'a gitti. Firavun, Sre'ye musallat olmak istedi. Firavun'un elleri ve ayaklar kuruyarak yere dt. Firavun bu mu'cize zerine, Sre'ye musallat olmaktan vazgeip, cariyesi Hcer'i ona verdi. Hz. brhim, Filistin'e dnd. lk hanm Sre'nin ocuu olmadndan, Hcer ile evlendi. Hcer'den smil (aleyhisselm) dnyya geldi. Allah telnn emriyle, smil (aleyhisselm) ile annesini, Hicaz'a getirdi. Mekke ehrinin Seniyye mevkiinde konakladlar. Issz bir l olan bu beldede, mu'cizeyle Zemzem suyu kt. Mekke'nin yannda konaklayan Crhm kablesi Zemzem suyunu grnce, Hcer'den izin alarak oraya yerletiler, smil (aleyhisselm) byynce, Crhm kablesinden bir kz isteyip evlendi. Hcer vefat etti. brhim (aleyhisselm) olu smil'i (aleyhisselm) ve hanm Hcer'i ok zlediinden, Mekke'ye gitmek iin, ilk hanm Hz. Sre'den izin istedi. Hz. Sre de binekten inmemek artyla brhim'e (aleyhisselm) izin verdi. brhim (aleyhisselm), oraya gelince, Hcer'i vefat etmi buldu. smil'in (aleyhisselm) evine gitti. Olu smil'in (aleyhisselm) hanmna "Kocan nerededir?" buyurdu. "Burada yok, ava gitti" dedi. smil (aleyhisselm) avlanmak iin Harem'den dar kmt. brhim (aleyhisselm) gelinine; "Yannda bana ikrm edecek yiyecek ve iecek var m?" buyurdu. "Yanmda hi yiyecek yok ve burada hi kimsenin yiyecei yoktur" dedi. "Kocan gelince, ona selm syle ve de ki, kapsnn eiini deitirsin!" brhim (aleyhisselm) bunu syledi ve gitti. smil (aleyhisselm) geri gelince, babasnn kokusunu duydu ve hanmna, "Buraya kimse geldi mi?" diye sordu. "Evet, bir ihtiyar geldi. yle yle sfatlarda idi" deyip, hafife alarak anlatmt. smil (aleyhisselm), "O ihtiyar sana ne dedi?" buyurdu. Bana, "Kocana benden selm syle ve de ki kapsnn eiini deitirsin!" dedi. smil (aleyhisselm) bu sz duyunca, derhal onu boad ve baka bir hanm ald. brhim (aleyhisselm) Allah telnn diledii zaman kadar durup, sonra hanm Sre htna gitti. smil'i (aleyhisselm) tekrar grmek iin izin istedi. O da, bineinden inmemesini art koarak izin verdi. brhim (aleyhisselm) geldi. smil'in (aleyhisselm) kapsna vard. Hanmndan, kocasnn nerede olduunu sordu. "Ava gitti, imdi gelme zamandr. imdi inallah geliyordur. Ey byk efendi, hayvandan ininiz. Allah size rahmet eylesin!" dedi. brhim (aleyhisselm) "Yannda yiyecek var mdr?" buyurdu. "Evet, var!" deyip, hemen st ve et ikrm etti. brhim (aleyhisselm) ona bereketle dua eyledi. Eer o gn, ekmek, buday, arpa veya hurma ikrm etmi olsayd, Mekke topraklarnn ou, buday, arpa veya hurma ile dolu olurdu. smil'in hanm, "Efendim, inin de, banz ykayaym" dedi. brhim (aleyhisselm) inmedi ve bineini, bugn makam denen yere srd ve sa ayan onun zerine koydu, ayann izi orada kald ve sol ayan zengide tuttu. smil'in (aleyhisselm) hanm, bann sa tarafn ykad. Sonra sa ayan ekip, sol ayan makam zerine koydu. Ta zerinde ayann izi kald. brhim'in (aleyhisselm) makam burasdr. Sonra smil'in (aleyhisselm) hanm, bann sol tarafn ykad. brhim (aleyhisselm) ayrlp dnerken: "Kocan geldiinde, ona benden selm sylersin ve kapsnn eiine ship olsun, onu deitirmesin!" buyurdu. smil (aleyhisselm) avdan dnnce, babasnn kokusunu ald ve hanmna, "Bugn sana kimse urad m?" diye sordu. "Evet, bir ihtiyar zt geldi. Yz btn insanlarn yznden gzeldi. Gzel koku sayordu. Kimsede yle koku yoktu" dedi. Ve ondan dinlediklerini anlatt. smil (aleyhisselm) "Ey hanm, iyice bilesin ki, o benim babam brhim (aleyhisselm) idi" buyurdu."

Enes bin Mlik (rahmetullahi aleyh) diyor ki: brhim (aleyhisselm) makamnda, iki mbarek ayak izini grdm. Ayaklarnn parmaklar ve topuk izleri belli idi. nsanlarn ok dokunmasndan, taban izleri belli olmaz olmutu. Nfi' bin eybe buyurdu ki: "Makamn yannda Abdullah bin Amr ibni s'dan (rahmetullahi aleyh) iittim. defa ahitlik etti ve buyurdu. Allah tel hiddir ki, Reslullahtan iittim. Buyurdu ki: "Rkn ve makam, Cennet yakutlarndan iki yakutlardr. Allah tel, ikisinin de nurunu giderdi. Eer nurlarn gidermeseydi, elbette, btn dnyy aydnlatrlard."Sa'leb tefsrinde, K'be'nin brhim (aleyhisselm) ile olu smil (aleyhisselm) tarafndan bina edilmesi hakknda unlar yazmaktadr: Abdullah ibni Abbs (r.anhm) diyor ki: dem aleyhisselm, Hindistan'dan krk kere yaya olarak Mekke'ye gelip, bu haneyi ziyret eyledi. te K'be'nin ilk hli byle olmutur. Nh aleyhisselmn tufanna kadar byle devam etti. Tfn olaca zaman, Allah tel meleklere emredip, onu drdnc kat ge gtrdler. Beyt-l-ma'mr, o olup, meleklerin kblesi ve ibdet yerleridir. Hergn yetmibin melek ona girer ve kymete kadar onlara bir daha sra gelmez. Allah tel Cebril aleyhisselma, Hacer-l-esvedi Eb Kabs danda saklamasn ve tufandan salim kalmasn emretti. Bylece K'be'nin yeri Nh'dan (aleyhisselm) brhim (aleyhisselm) zamanna kadar bo durdu. smil ve shk'n dnyya gelilerinden sonra, Allah tel brhim'e (aleyhisselm) Hac sresi 26'nc yet-i kermesinde Kbeyi bina etmeyi emir edip: "Ey brhim, benim iin bir ev yap, iinde bana ibdet ve zikretsinler" buyurdu. brhim (aleyhisselm) nereye bina edeceini bilmiyordu. Allah teldan nereye bina edeceini bildirmesini diledi. Allah tel, Hucc isminde bir rzgr kard. Rzgr, K'benin etrafna geldi ve Nh tufanndan nceki hududunu iaret eyledi. Ama mfessirlerin ah Abdullah bin Abbs (rahmetullahi aleyh) diyor ki, Allah tel, K'be lsnde bir bulut gnderdi. Bulut gider, brhim aleyhisselm da, onun glgesinde giderdi. Mekke'ye kadar geldi. K'be binasnn olduu yerde durdu ve: "Ey brhim, benim lmde bina yap. Byk veya kk olmasn" dedi. brhim aleyhisselm da o byklkte bir bina yapt.

Sa'leb tefsrinde, Asm'den bildiriyor. Buyurdu ki: Arefe gn Arafatta vakfede bir kyl grdm. "Y Rabb! Sana hayranm her lgatta konuan diller sana sylyor. Hepsi ihtiyalarn senden istiyor. Benim senden isteim; bel zamannda, insanlarn beni unuttuu zaman, senin beni hatrlamandr" diyordu.

Sa'leb tefsrinde, Bekara sresinde melen: "Namaz gerei gibi kln, zekt verin ve hayr ilerden nefsleriniz iin nden her ne gnderirseniz, Allah katnda onun sevabn bulursunuz. phesiz Allah btn yaptklarnz grc ve karln vericidir." buyurulan 110. yet-i kermenin tefsrinde diyor ki: Reslullah (sallallah aleyhi ve sellem) gznn nuru ve cier paresi Ftma-tz-Zehr (r.anh) vefat edince, cenazesini Emr-l m'minn Ali, Hasen, Hseyn ve Eb Zer Gfri (r.anhm) gece vakti dar karp defnettiler ve geri dndler. O gece Ali (rahmetullahi aleyh) u beyitleri syledi:

Her birleen dostlarn bir ayrl vardr,

Birleip ayrlmayan bu dnyda ok azdr. Birbiri arkasndan dostlarndan ayrlmak,Gsterir berberlik, dostluk bki deildir.

Sabah olunca Emr-l-m'minn Ali (rahmetullahi aleyh) kabristana geldi ve: "Ey mezarlk halk, Allah telnn selm, zerinize olsun! Mallarnz taksim edildi, evlerinize bakalar oturdu, hanmlarnz bakalar ile evlendi. Bizden size haber bunlardr. Sizden bize ne haberler vardr?" buyurdu. Gizli bir ses duydu: "Ve aleykesselm ey Ali (rahmetullahi aleyh) yediklerimiz bize kr kald. hrete gnderdiklerimizi bulduk, vrislere braktklarmz ziyan eyledik" dedi.

Sahh-i Mslim'deki bir hads-i erfte: "Ey demolu, benim malm, benim malm dersin. Senin malndan senin olan, yiyerek yok ettiin, giyerek eskittiin, yahut Allah yolunda verip hret iin ayrdndr" buyuruldu. Ya'n yediin yok oldu, giydiin eskidi, hrete yolladn sana kald. Maln seviyorsan, dmana niin brakyorsun. Sevdiini kendinden ayrma! Beraberinde gtr, bakasna brakma. Hepsini veremiyorsan, kendini de bir vris yerine koy ve bir hisseyi de kendinle hrete gtr. Bunu da yapmazsan, bari farz olan zektn ver de, azabda kalma.

1) Mu'cem-l-mellifn; cild-2, sh. 60

2) Tabaktl-mfessirn (Dvd); cild-1, sh. 65

3) El-Bidye ven-nihye; cild-12, sh. 40

4) ezert-z-zeheb; cild-3, sh. 230

5) Tabakt--fiyye; cild-4, sh. 58

6) Tabakt-l-mfessirn (Syt); sh. 5

7) Mifth-s-se'de; cild-2, sh. 67

8) Vefeyt-l-a'yn; cild-1, sh. 79

9) Tam lmihl Sedeti Ebediyye; sh. 370, 106210) Ryd-n-nshn; sh. 121

11) Kef ve beyn (Sleymniye Ktphanesi Yozgat Blm 94, a-b)

EB SHK-I RZ (brhim bin Ali): Mehur limlerden. smi, brhim bin Ali bin Ysufdur. Knyesi Eb shk- rz olup "Ceml-d-dn", "eyh-l-slm" ve "eyh-l-imm" lakablar ile tannmaktadr. 393 (m. 1003) senesinde, ran'n kylerinden biri olan Frz-bd'da dodu ve orada byd. Frz-bd'n, Hrezm ehirlerinden birisi olduu da sylenmektedir. rz'a gelerek; Eb Abdullah Muhammed bin Abdullah el-Beydv, Eb Ahmed Abdlvehhb bin Muhammed bin Emn, Eb'l-Ksm Mensr bin mer el-Kerhi gibi birok limden fkh ilmini rendi. Kad Eb Tayyib-i Taber ile ilim meclislerinde bulundu ve ondan ok faydaland. Onun ilim meclisinde niblik yapt, bulunmad zamanlarda ders verdi. Kad Eb Tayyib, onu kendisine yardmc seti. Badad'daki afi limlerinin en by olduu iin, kendisine "eyh-l-imm" ve "eyhlislm" denirdi. Seluklu vezri Nizm-l-mlk tarafndan kurulan Nizmiyye Medresesi'nde, ilk defa mderrislie ta'yin edilmiti. Alta hazr bulunmad iin, bunun yerine "mil" kitabnn sahibi Eb Nasr ibni Sabbg az bir mddetle orada mderrislik yapt. Sonra bu teklifi kabul edip, Nizmiyye Medresesi'ne mderris ta'yin edildi. lnceye kadar bu vazifede kald. Birok limden hads-i erf dinleyip rivyet etti. ok faydal kitaplar yazd. ok ibdet ederdi. Zhd, vera' ve takv sahibiydi. Herkes tarafndan ta'zm ve hrmet edilen, kadr kymeti bilinen byk bir limdi. Fkh, usl, hads ve daha birok ilimlerde zamannn eh byk limi idi. 476 (m. 1083) senesi Cemzil-hr aynn yirmibirinci gecesinde Eb'l-Muzaffer bin Res-r-res'nn evinde vefat etti. Cenazesini, Eb'l-Vef bin Ukayl el-Hanbel ykad. Hilfet merkezinde, Bb-l-Firdevs'de cenaze namaz klnd. Namaznda halfe Mukted bi-emrillh da bulundu. Namazn Ebl-Feth Muzaffer ibni Res-r-res kldrd. Sonra ikinci kere Cmi-i Kasr'da namaz klnd. Bb- brz'da en-Nhiye hazretlerinin trbesine yakn bir yere defnedildi. irler, onu hayatnda ve vefatndan sonra birok iirlerle medh ve sena ettiler. Vezr Tc-l-mlk, onun iin bir trbe ve yannda bir medrese yaptrd.

Her ilimde byk bir lim olan Eb shk- rz, fkh ilminde az rastlanan bir ilme shib oldu. ok eser yazd. Zamannn afi limlerinin eyhi, imm (std) oldu. ran'da iken, Eb'l-Ferec bin Beydv'den, Basra'da el-Cevz'den ve sonra Badad'a gelip yksek limlerden olan hocas Eb Tayyib-i Taber Thir bin Abdullah'dan ve onun mehur olan hocalarndan fkh ilmini rendi. Eb Bekr Ahmed bin Muhammed bin Ahmed bin Glib el-Hrezm'den, hfz Eb Bekr el-Berkn'den, Eb Ali Hasen bin Ahmed bin brhim bin zn el-Bezzr'dan, Eb Tayyib-i Taber'den; Eb'l Ferec Muhammed bin Abdullah el-Harc e-rz'den ve daha bakalarndan hads-i erf dinleyip rivyet etti. Kendisinden de; Hatb-i Badd, Eb Abdullah Muhammed bin Eb Nasr el-Humeyd, Eb Bekr bin Hdbe, Eb'l-Hasen bin Abdsselm, Eb'l-Ksm bin es-Semerknd, Eb'l-Bedr bin el-Kerh ve daha bakalar hads-i erf rivyet ettiler.

mm- Subk'nin "Tabakt"nda ve Takprzde Ahmed bin Mustaf "Mifth-s-sede ve misbh-s-siyde f mevzt-il ulm" isimli eserinde, onun hayat hakknda geni bilgi vardr.

Eb shk- rz'ye "eyh", "mm" ve "eyh-l-slm" gibi lakblar verilmi olup, deerli kitaplarn sahibi idi. Kitaplarnn her biri, gne gibi dnynn her tarafnda parlamakta, tasniflerini grenler, fazlet ve stnln ikrr ve i'tirf etmektedir.

lk tahsiline Frz-bd'da balad. Orada kendisinden ilim ald hocalarnn ilki; Eb Abdullah Muhammed bin mer e-rz oldu. Bu beldede, imkn lsnde elde ettii ilimleri daha ok arttrmak iin, 410 (m. 1019) senesinde rz'a geldi ve onyedi sene orada yaad. Bu arada Gandecn'a gitti. Her iki ehirde ve dierlerinde kald srede, birok limden fkh ilmini rendi. rz'da ve Gandecnda Eb Ahmed Abdurrahmn bin Hseyn el-Gandecn ve rz'da Eb Abdullah el-Beydv ve Eb Ahmed Abdlvehhb bin Muhammed bin Ramin el-Badd, ilim ald limlerdendir. Bu iki lim, Badadl limlerin stdlarndand. O, bu ikisinden iki merhalede ilim renmiti. nce, rz ehrinin hatb ve mfti vekillerinden olan Eb Abdullah el-Celb'tan ders okudu. Bu arada Dvd-i Zhiri'nin mezhebinden olan Ebl-Ferec-i Fm e-rz ile karlat. Gen yanda olduu hlde, onunla ilm mnazaralarda bulundu. nk O, "Tabakt"nda "Ben, rz'da kk olduum halde, onunla mnazara etmitim" dedi. Bu hdise, onun cedel ilminde, daha o yalarda alkanlk kazandna dellet etmektedir.

Ondan sonra ilim renmek iin Irak'a doru hareket etti. nce Basra'ya gitti. Oradaki fakhlerden ders okudu. El-Hz bunlardandr. Sonra Badad'a gitmeye niyet etti. 415 (m. 1024) senesinde, 22 yanda iken Badad'a gelip hemen ilim renmeye balad. Gittii ehirlerde ve kylerde, daha nce grdklerinden olan bir ilm evre ile karlat. Orada, f mezhebini retip yayan byk fakhlerle bulutu. Bunlardan bazlar; e-re-il-farad el-Hsib, bn-i Ramin, Eb Abdullah el-Beydv, Mensr bin mer el-Kerh'dir. Onun bu devirdeki hocalarnn en by, Eb Tayyib et-Taber'dir. Kendisi bu hocas hakknda diyor ki: "Grdm kimseler iinde, ondan daha ok alkan olan bir kimseyi, daha ok tahkik yapan ve gr ondan daha iyi olan birisini grmedim." Hocalarnn arasndaki yeri hususunda bunu, "Kazvn" ad ile mehur olan Eb Hatim Mahmd bin Hasen et-Taber ta'kib eder. Bunun hakknda da "lim iin yaptm seyahatlerde, ondan ve Kad Eb Tayyb et-Taber'den faydalandm gibi, baka kimseden faydalanamadm" dedi. Eb shk- rz, fkh ilmini, ez-Zcc'den, Eb Abdullah Muhammed bin mer e-rz'den ve baka limlerden rendii gibi, usl ilmini de, Eb Htim'den okumutu. Hads ilmini de, Eb Bekr el-Berkn ile Eb Ali bin zn'dan rendi. afi limlerinin yannda; baka ders halkalarnda da bulundu. O, Hanbel limlerinden Kad Eb Ali el-Him hakknda diyor ki: "Ben, onun ders halkasnda bulundum ve ondan istifde ettim."

Eb shk, ksa zamanda hocas Eb Tayyb et-Taber'nin takdirine ve i'timdna mazhr oldu. Hocas onun, kendisinin bulunmad zamanlarda talebelerine ders vermesine izin verip yardmc seti. Eb shk- rz'nin ilimle meguliyeti, alacak derecede, akllara durgunluk verecek lde idi. Mesel her dersi bin defa tekrar edip salamlatrrd. Bu zamandaki hlini, kendisi yle anlatr: "Her kys bin defa tekrar eder, onu bitirince dier bir kysa geer, onda da bu minval zere megul olurdum. Her dersi bin defa tekrar ederdim. Bir mes'eleye dir hid, delil olacak bir beyit olursa, o beytin bulunduu kasidenin tamamn ezberlerdim." Bu ise, ancak tedbirli davranmak ve iyi renmek iin olan bir arzu, istek idi. Yine kendisi anlatr "Bir kere, zeytinyal fasulye yemek istedim. Hemen vazgeip, ben ders ile megul iken onu yemek akll ii deildir. diye dndm." Eb shk hocas Eb Tayyb et-Taber'nin kendisinin mescidlerden birinde ders vermesini istedikten sonra, onbe seneye yakn Badad'da kald. Bb- Mertb'da bulunan bir mescidde ders vermeye balad. Onun bu tedrist ii, Badad'da mehur olmakla kalmayp, hreti eitli memleketlere de yayld. Drtbir taraftan gelen ilim talebeleri, onun huzurunda olgunlar, ilim ve hl sahibi olurlard. Kara ve deniz yolu ile fetva sormaya gelenler, onun meclisinde toplanrlard. Fkh denizinin dalgalar, onun huzurunda yarlr ve yaylrd. Kendileri iin fkh elbisesini uygun grenler, onun huzurunda bulunduktan ve onun ilmini grdkten sonra, bu elbiseye lyk olmadklarn anlaynca, utanrlard. Bu elbise, ancak bu byk stda biilmi idi. Herkes ona uyard. yle bir dereceye varm idi ki, onun fkhda bn-i Sreyc'in derecesine ktn sylerlerdi. lim, vera' ve zhd bakmndan, anlatanlarn anlatmasndan daha mehur, nceki ve sonraki hllerinden beyn edilenlerden daha stn idi. Zamannn bir gnei gibi, herkesin yolunu aydnlatyordu. Gecelerini ibdetle ve teheccd (uyanklk) namaz ile geirirdi. Allah telya yalvarsa, dua ve mncaatta bulunsa, duas kabul olurdu. Talebelerinden bir ou, halfe tarafndan kadlk, mftilik ve hatblik vazifelerine tayn edilmiti.

O, daha hocas Eb Tayyb et-Taber hayatta iken, zamanndaki afi fakhlerinin en byklerinden oldu. Fkh ve usl-i fkhda, ilm-i hlf mes'elelerinde ve cedel ilmindeki hreti her yere yayld. Hocas, ilm mnazaralarda ileri srd delillerde ona ok i'timd ederdi.

Byk afi limi ve Kdl-kudt olan Eb Abdullah Hseyn bin Ca'fer bin Mkl, 447 (m. 1055) senesinde vefat edince, halfe Kim bi-emrillh'n vazfelileri, Eb shk- rz'ye gidip, halfenin kendisini Kd'l-kudt (Temyiz reisi) ta'yn etmek istediini bildirdiler. O, rz olmad. Gelenler kabule zorlamaya alt. O, yine bu mes'liyeti ar iten kand. Gelenler, onun bu vazifeyi kabul etmesine kadar srar edilmesi hususunda, halfeden kat' talimat almlard. Israr ok olunca, Eb shk halfeye bir mektup yazarak: "Kendini helak etmen, sana kfi gelmedi mi? Hatt kendinle berber beni de mi helak etmek istiyorsun?" dedi. Halfe buna ok zld ve: "te limler byle olsun! ok kr, zamanmzda kendisine kadlk vazifesi verilebilecek ve bundan yzeviren birisi vardr. O, bunu istemedi ve biz de affettik" dedi.

Badad'da yaygn olan detlerden birisi uydu: Birisi vefat ettii zaman, yaknlar yaplan ta'ziyeyi mescidde kabul ederlerdi. Bunlar mescide gelip oturur, herkes de gelip ta'ziyede bulunur ve gnlerce buna devam edilirdi. Burada Kur'n- kerm okunmasndan veya limler arasnda ilm mnazaradan baka birey yaplmazd. Eb shk- rz'nin hocas Eb Tayyb'in hanm vefat ettii zaman, ta'ziye iin gelenlerin arasnda Hanef limlerinin byklerinden kad Eb Abdullah es-Saymer de hazr bulunmutu. Orada bulunan insanlar, onunla ikisi arasnda bir fkh mes'ele hakknda mnazarada bulunmalarn istediler. Saymer, bundan zr dileyerek insanlara dedi ki: "Eb Abdullah- Dmegn gibi bir talebesi olan kimse iin, konumaya ne hacet var? te o, hazrdr. Kim konumak isterse dilediini yapsn!" Kad Eb Tayyib de: "te bu da, benim yerime geen talebelerimden Eb shk'dr" dedi. Bylece hocas, onun bykln herkese anlatmak istedi.

Hocas Eb Tayyb et-Taber'nin 450 (m. 1058) senesinde vefatndan sonra, Eb shk, afi mezhebinin fakhleri arasnda bir sabah yldz gibi parlamaya balad. Hibir kimsenin onun karsnda durmas mmkn deildi. Bb- Mernb'daki mescidinde ders vermeye balad. Nihayet, ilmi ve limleri ok seven ve Eb shk'a ayr bir sevgisi olan Nizm-l-mlk, onun ders okutmas iin Badad'da bir medrese in ettirdi. Medresenin inatna 457 (m. 1065) senesi Zilka'de aynda baland ve 459 (m. 1067) senesi Zilka'de aynn 27'nci gn tedrista ald. Vezr Nizm-l-mlk, medreseyi in edip mderrisliini ona teklif edince, ekinerek kabul etti. Bunun zerine Nizamiye Medresesi'ni ilk defa tedrista balatmak iin ilk mderris olarak ta'yini yapld. Medresenin idaresi ile vazifeli Eb Sa'd el-K, al gnnde bulunmak zere, ok sayda insann toplanmasn temin etmiti. eitli kimselerden binlerce halk, ilk dersi dinlemek zere hazr oldu. Eb shk- rz ise, mderrislik yapma vazifesini kabul ettii halde, ortalkta grnmedi. Bulunup getirilmesi ok istendi ise de, mmkn olmad. nk ala gelirken yolda bir genle karlam, gen de ona: "Ey efendi! Medresede ders vermeyi istiyor musun?" demiti. O da "Evet!" deyince, "Bu gasb edilmi yerde nasl ders verirsin?" diye ona sitem etti. te o nda eyh Eb shk'n niyeti deiti ve alta hazr bulunmad. Uzaklap gitti. Eb shk'n gelip derse balamasn beklemekten, insanlar ok skld. Medrese Bakan Eb Sa'd el-K, tedristn balamas iin, orada hazr bulunan Eb Nasr ibni Sabbg'a, mderrislik rtbesi verilerek ders vermesini istedi. Bu karardan asla dnlmeyeceini, artk hep kendisinin ders vereceini syledi. Durumu da halfeye bildirdi. bn-i Sabbg da onun bu szne i'timd edip kabul etti. Bu esnada orada toplanm bulunan btn halk dalmt. bn-i Sabbg ise, Eb shk- rz'nin gecikmesinden ok skld ve o nda ne yapacan ard. Medreseye fkh ve dier ilimleri renmek iin gelenlerden herbirine, hergn drt rtl (1,6 kg.) ekmek creti dendi. nk bu medrese, fakir olup ilim renmeleri sebebiyle geimlerini temin edemeyen kimseler iin yaptrlmt. Tam bu srada Eb shk, Bb- Mertb'daki mescidinde ortaya kp, deti zere orada ders vermeye balad. Btn insanlar, onun yannda toplanp, herkesi oraya da'vet ettiler. Onu medh ve sena ettiler. Kendisinin niin byle yaptn soranlara dedi ki: "Bu medresede oturup ders vermekten holanmadm. nk medrese yaplrken, bu ile vazfelendirilmi olan Eb Sa'd el-K, birok kimsenin mlkne, rzlar olmadan el koymu, ok yeri ykp bozarak medrese binasn yaptrmt. Bu durumu bildiim iin, ok zlmtm."

Eb shk'n mescidindeki talebeleri, alk sknts ile karlap, kendilerinde bir geveklik, bkknlk ba gsterdi. Mderrislii kabul etmemesinden dolay kendilerinde hsl olan bu bkknlk ve bn-i Sabbg'n da onun yerine ders vermesi sebebiyle olan durumlarn, hocalar Eb shk'a bir mektup ile bildirdiler ve: "Eer bu vazifeyi kabul edip, byle davranmaktan vazgemezseniz, hlimiz daha perian olacak" dediler. nk talebelerinin ou fakir kimselerdi. O da, talebelerinin kalblerini sevindirmek ve bkknlk hllerini teskin etmek iin, onlarn bu ricasn kabul etti. Talebeler de, bn-i Sabbg mderrislikten ayrlp, hocalarnn ders vermeye balamasna kadar urap, gayret gsterdiler. Nizm-l-mlk, Eb shk'n bu medresede ders vermek istememesinin sebebini anlaynca, derhal medresesinin hizmetiyle vazfelendirdii Eb Sa'd el-K'ye sitem ederek ve onu knayarak bir mektup yazp dedi ki: "Bu medrese kimin iin yaplmtr? Eb shk'n orada ders vermesi iin yaplmtr. Derhal onun tedrista balamasn temin et!" Eb Sa'd, ona gelip mektubu gsterdi. Fakat Eb shk hibir cevap vermedi. O da, hkmet merkezine gidip, durumu bir mektupla, halfeye bildirdi. Adamlarndan birini de Eb shk'a gnderip; "Hlimizi anladn. Senin bu medreseye gelip ders okutmamann btn sorumluluunun bana ykletilmesinden korkuyorum" dedi. Bunun zerine Eb shk, elinde byk bir tula olduu hlde kp geldi ve vazifeye balad. Zilhicce aynn banda Cumartesi gn ders vermeye balad. Ders verirken, getirdii tulann zerinde otururdu. Namaz vakti gelince, oradan kar, yakndaki mescidlerden birinde namazn klard. nk medresenin yerinin gasb edilmi olmas phesi vard. Eb shk- rz ders vermeye balaynca, bn-i Sabbg 20 gn devam ettii bu vazifeden ayrld. Eb shk da, vefatna kadar ders verip, ilme ok hizmet etti. ok talebe yetitirdi.

Eb Ali Makds diyor "ki, "Eb shk- rz'nin vefatndan sonra onu ryamda grdm ve; "Allah tel sana nasl muamele etti?" diye sordum. Cevbnda dedi ki: "Bu Nizmiyye Medresesi hakknda soruldum. Eer bu medresenin yaplma maksadna riyet edip orada ders vermeseydim, elbette helak olanlardan olurdum."

Birgn Nizm-l-mlk, kendisinin yapt hayr ve hasenat, insanlara ikrm ve iyiliklerini, gnahlardan saknmasn, Allah telnn emirlerine yapmasn anlatp, yksek limlerden yaptklarnn slmiyete uygunluu hakknda fetva istedi. Btn limler cevbnda: "Bu yaplanlarn hepsi dorudur. Cennete girmenize vesledir" diye yazp, onun hakkndaki iyi dncelerini bildirdiler. Nizm-l-mlk, limlerin kendisi hakkndaki ahitliini grp yazlarn okuyunca: "Bunlarla benim kalbim rahat olmad. Ancak, byk lim Eb shk- Srz de bunu yazar ve hakkmda dier limler gibi ehdette bulunursa, inanrm" dedi. eyh Eb shk'a bavurduklarnda o da: "Hasen (ya'n Nizm-l-mlk), zulm mevkiinde bulunanlarn hayrlsdr" diye yazd. Nizm-l-mlk, bu ztn yazsn okuyunca "eyh doru sylemitir. Doru cevap, ite budur!" dedi. Nizm-l-mlk vefat edecei zaman vasiyet edip, Eb shk'ln fetvasnn suretini kefenine balanmasn istedi. Bu istei yerine getirildi. Sonra slih bir zt, ryasnda Nizm-l-mlk' grp hlini sordu. O da cevbnda: "Allah tel btn gnahlarm balad ve: "Bu ihsnmz, senin hakknda Eb shk'n, hayrl diye yazmasndandr" buyurdu" dedi. Eb shk- rz'nin, Allah tel katndaki derecesinin ykseklii bu menkbeden de anlalmaktadr.

Birgn Bistm ehrine gelmiti. Kendisine: "Sflerden filan kimse, sizi ziyrete geldi" dediler. Bu Sfi'nin, Sehlek adnda mehur ve byk bir vel olduunu sylemilerdi. Eb shk- rz, bunu duyunca derhal yerinden kalkp, onu karlamaya gitti. Bu ztn gsterili bir ata binmi ve talebeleri ile birlikte geldiini grd. Tasavvuf ehlinden byk bir zt olan bu kimseye: "eyh Eb shk, sizi karlamaa geldi" dediler. O zt bunu duyunca, hemen atndan inip, Eb shk'a ta'zm ve hrmet etmeye balad. eyh Eb shk da, onun elini ve elbiselerinin eteini pt. O byk zt da, Eb shk'a "Ey efendim! Beni, perian eyledin. Artk ben, sizinle gelemem. Siz yine olduunuz, ya'n konakladnz yere dnnz!" dedi. Eb shk- rz de, onun bu szn emir kabul edip yerine dnd. Sonra o zt, Eb shk'n bulunduu yere gitti. Eb shk, o ztn nnde oturup, her biri dierine ta'zm ve hrmetle, anlatlamyacak kadar edepli ve saygl hareket ettiler. Sonra bu zt, iki mendil kard. Birinde bir miktar buday vard. "Bu budaylar, byk vel Byezd-i Bistm hazretlerinden gelmektedir" dedi. Dierinde ise, tuz vard. Eb shk- rz de, bunlar alp muhafaza etti. Sonra bu zt veda edip gitti. (Bu hdise, tasavvuf ehli olan evliynn bykleri ile, limlerin birbirlerine ne kadar ta'zm ve hrmet ettiklerini gstermektedir. Dnine son derece bal olan, hev ve hevesine tbi olmayan, ilim, fazlet ve ihls sahibi olan btn mslmanlarn birbirlerini ok sevmesi her zaman mmkndr. Zten her mslmann, birbirini Allah rzs iin ok sevmesi, buz (dmanlk) yapmamas, birbirinin dedikodusunu yapp aleyhinde konuarak ekitirmemesi, dnimizde emredilmitir. Hakk bir mslman, herkesle iyi geinir ve kendisi ile iyi geinilir. Kibirli deil, son derece alak gnlldr. Kimse ile mnkaa etmedii gibi, bakalarnn kalbini de krmaz. ffetli, cmert, efkatli ve iyi niyetlidir. Kimseye hle, hyanet ve ktlk yapmaz. Byle eyleri dnmez bile. Kt huylardan hibiri kendisinde bulunmaz. Buna karlk, btn iyi huylar kendisinde toplanmtr. Byle olan kimseler, dnyda rahat ettikleri gibi, hrette de rahat ve huzur iinde olurlar.)Eb shk- rz'nin ilmi, menkbeleri ve yksek hlleri saylamyacak kadar oktur. Zamannn byk limleri ile birok ilm mnzaralar olmutur. mm-l-Haremeyn Eb'l-Me'l el-Cveyn ile olan mnzaralar "Tabakt- fiyye" kitabnda yazldr. Onun talebeleri ve kendisi ile arkadalk yapp yetienler oldu. Onlardan kadlk, mftlik ve hatblik vazifesine ta'yin edilenleri oktu. Haydar bin Mahmd bin Haydar e-rz anlatyor: eyh Eb shk'tan iittim. Diyordu ki; "Horasan taraflarna gitmitim. Uradm her beldenin ve her kyn, ya kadsnn veya mftsinin yahut da hatibinin talebelerimden veya ilim arkadalarmdan olduunu grdm."

limde, hitabette ve mnzaralardaki feshat ve belagat darb- mesel hline gelmiti. Vera', zhd ve takvs anlatlamayacak kadar oktu. Zamanndaki irlerden Sellr el-Ukayl, onun feshattaki ve mnazaradaki stnln iirleriyle medhetti. Cedel ilminin btn inceliklerine vkf olan ve bu ilimde asrnn limleri arasnda, hibir noksanl bulunmayan bir dolunay gibi olup, en nde bulunuyordu.

Vera' ve takvdaki salamlna gelince; o btn mttekler gibi, Selef-i slihnin byklerinin yolunda idi. Onun vera'sn kelimelerle anlatmak ve bunun evvelini ve sonunu snrlamak mmkn deildir. bdetinin okluunu, secdelerde yznn renginin deimesini kimse inkr edemezdi. Btn gecesini ibdetle, Kur'n- kerm okumakla geirirdi. Nitekim "Mzehheb" kitabnn her fasln tamamlad zaman iki rek'at namaz klard. Zhd o kadar oktu ki, birgn mescidde unuttuu ve kendisinin de o gnk nafakas olan bir dinr (4.8 gr altn) geri dndnde yerinde bulduu hlde, belki bakasnndr diye dnp, almaktan vazgeti. Bu zhd ve vera', onun zamannda baka birisinde grlmedi. Sanki o, zamanndaki btn insanlarn zhdn kendinde toplam, bu zhd onun ss olmutu. Bunda bir ei, benzeri yoktu.

Eb shk'n bedeni zayf ve ince idi. Kuvvetli bir hafzaya sahip olan zek bir kimseydi. Ders okumak ve ilim tahsil etmek iin ok gayret sarf ediyordu. Yemei ve elbisesi ok azd. Aza kanat eder ve fakirlie sabrederdi. Kad Eb'l-Abbs el-Crcn ve dier arkadalar diyorlar ki, "Eb shk- rz, dnyalk olarak hibir eye mlik deildi. Hatt o hle geldi ki, bir gnlk yiyeceini ve giyeceini bulamad zamanlar olurdu. Birgn biz ona gelmitik. Hkmdrn balad kk binada oturuyordu. Bizim iin yarm dorulmutu. nk, zerindeki elbisenin kklnden ve bir yerinin alp grlmesinden ekindii iin byle hareket etmiti." O, uzun mddet bir ey yemedii zaman, bakla satan bir dostuna gelirdi. O da onun iin hazrlad bakla suyu ile ekmei slayp tirit yapp yedirirdi. Nice zaman byle gelir ve yemek ihtiycn giderirdi. Bir keresinde bakla bittiinde gelmiti. Eb shk durup: "Hlimize kr" deyip geri dnd.

Eb Bekr Muhammed bin Ali el-Brcird anlatyor "Birgn Eb shk, talebelerinden birine: "Bana zm ve hurma pekmezi satn alman hususunda seni vekil ettim" dedi. O da gidip, fsid bir al-verite bulundu. Eb shk, byle pheli satn alnan zm ve hurma pekmezini yemedi."

Kad Eb Bekr Muhammed bin Abdl-bk el-Ensr anlatyor: Birgn Eb shk- rz'ye birok mes'ele hakknda fetva sormaya gitmitim. Onu yolda yrrken grdm ve selm verdim. Ekmek satan bir dkkna girdi. Ondan kalemini istedi. O hlde iken, sulimin cevbn hemen cebinde tad mrekkeb ile yazp istediim fetvay bana verdi."

Eb shk- rz, fakir bir kimse olup, Nizmiyye Medresesi'nde ders vermeye balamasndan sonra da fakirlii devam etti. Talebelerini ok severdi ve "Benden bir mes'ele okuyan kimse, benim evldm saylr" derdi. Fakirlii sebebiyle hacca da gitmemiti. Nizm-l-mlk'e yakn olmasna ramen madd bakmdan hlinde bir deiiklik olmad. Mala, paraya hi dkn deildi. El-Mhn diyor ki: "Onun bir yiyecek ve binek almaya yetecek kadar mal yoktu. Fakat isteseydi, onu el stnde tutarak tarlard."

Eb shk, Horasan'a gelince hemen Nibr'a gemiti. Bunun sebebi de, halfe Mukted billh'n Ebl-Feth bin Ebl-Leys tarafndan onun aleyhine kkrtlmasyd. Halfe, Eb shk' arp bizzat kendisiyle grt. ikyete sebeb olan hdiseyi bizzat kendisinden dinledi. nk, belde halkna onun sebebiyle eziyet edilmiti. Bu sebepden halfe de, onun sultnn kararghna gitmesini ve hlini de Seluklu sultnna ve vezri Nizm-l-mlk'e anlatmasn emretmiti. eyh Eb shk, halfenin hizmetilerinden Ceml-d-devle Afif ile berber yola kt ve hlini arzetti. Bylece hakkndaki dedikodular son buldu.

Ebl-Hasen-i Hemedn anlatyor:

"Eb shk- rz'nin hreti o kadar ok yaylmt ki, gittii her yerde ve girdii her ehirde, ehrin btn insanlar ve ocuklar onu karlamaa karlard. Kald yerlerde, iinde olduu mahfelin direklerine ellerini srerler, na'lnlarnn (ayakkablarnn) toprak ve tozunu alr, if ve bereketlenmek iin saklarlard. San'at sahipleri, meta'larn, let ve edevatn ayaklarnn tozuna srerlerdi. Tatl, meyve, yiyecek, giyecek, kuma ve pamuk gibi neleri varsa zerine saarlar, btn halk da onun bana rd. Kendisi de bu hle ok te'accb eder, hayret iinde kalrd. Konaklama yerine gelince, eshbna iltifat edip: "Ey dostlarm, ey kardelerim! Bugn banza den, o saysz gzel eyalardan elinize ne geti ve herkese ne kadar dt?" derdi."

Bu seyahatlerinde ona arkadalk yapp, ilminden istifde eden birok lim olmutur. Bunlardan Fahr-l-slm e-, "Umde" kitabnn sahibi Hseyn bin Ali et-Taber, bn-i Beyn el-Meync, Eb Muz, el-Bendeln, Eb Sa'leb el-Vst, Abdlmelik e-brhuvst, Eb'l-Hasen el-mid, Eb'l-Ksm ez-Zencn, Eb Ali el-Frik, Eb'l-Abbs bin er-Rutb gibi birok limler ondan istifde ettiler.

Eb Bekr e- diyor ki, "eyh Eb shk, asrnn limlerine, Allah telnn bir hcceti, senedi idi."

mm- Mverd diyor ki, "Eb shk gibisini grmedim. mm- afi onu grseydi, elbette beenirdi."

Hanef limlerinden el-Muvaffak diyor ki, "Eb shk, fkh limleri arasnda mminlerin imm, en nde geleni idi. Onda bulunan hasletlerin hepsi, ilmiyle amel eden lime rnek oldu. Bunun iin, ilim ve amel bakmndan olan stnlklerin hepsi onda toplanmt. Bu sebeple yksek bir yolda idi. Herkes tarafndan sevilirdi. nsanlar arasndaki yaayna ve ahlkna s-i znda bulunarak bir kusur isnd etmeye kimsenin gc yetmezdi."

Talebeleri saylamyacak kadar oktur. Birok yerlere yaylmlard. Abbas devletinin snrlar iinde bulunan ran'n birok ehirlerinde ve kylerinde kadlk, mftlik ve hatiblik vazifesi yapanlarn ou bunun talebelerinden olmutur. Bunlardan bazsnn isimleri "Tabakt" kitaplarnda saylmaktadr. Zten Nizm-l-mlk, afi mezhebinin yaylmas ve bunu da Eb shk- rz'nin yapmasn isteyerek, Nizmiyye Medresesi'ni yaptrm ve bylece binlerce talebeyi yetitirmitir. ok ksa bir zamannn dnda, vefatna kadar bu medresede hep talebe okutmutur. Daha nce Bb- Mertb'daki mescidinde yzlerce talebe yetitirmiti.

Eserleri: ok eser yazmtr. Bunlardan bahcalarnn isimleri unlardr:1. El-Mhezzeb fil-mzehheb: Kef-z-znn'da "El-Mhezzeb fil-fr" ad ile bildirilmektedir. Fkh ilmine it byk bir eserdir. Bunun te'lif sebebi, bn-i Sabbg'n kendisi hakknda: "mm- afi ile Eb Hanfe'nin arasnda bir ictihad fark kalmazsa, Eb shk'n ilmi ortadan kalkard" ya'n "Onun ilmi, onun ikisi arasndaki ictihad farkllklarn bildiren, hilf mes'elelerinden ibarettir" dediini duyunca, kendisinin fkh ilmindeki stnln de isbt etmek iin bu kitabn yazmt. Bu kitabn defalarca yazd. yle ki; maksadna uygun olmadn grnce, onu Dicle nehrine atard. Daha sonra baka bir surette re'yini toplad. Onlar bir eser hline getirip insanlara ulatrm oldu. Eserini 455 (m. 1063) senesinde yazmaya balam ve 469 (m. 1076) senesinde tamamlamt. Bu, kymeti yksek olan bir eserdir. afi fakhleri, ona ok nem verip erh ettiler. Eb shk, bundan ok holanrd. Hatt kendisi bu kitap hakknda buyurdu ki: "Hazrladm bu kitap, ayet Reslullaha (sallallah aleyhi ve sellem) arz edilmi olsayd, "Bu, benim mmetime emrettiim dnin t kendisidir" buyururdu."

2. Et-Tenbh fil-fkh: Kef-z-znn'da "Et-Tenbh f fr'-fiyye" ismi ile zikredilmektedir. Bu eser, filer arasnda ok okunan be kitaptan birisidir. ok okunmas, onu eyh Eb Hmid el-Mervez'nin "Ta'lika"sndan alm olmasndandr. Bunun da birok erhleri yaplmtr. Biroklar da muhtasar hle getirmiler, zetlemilerdir. Bazlar da, onun ihtiva ettii konular nazm hline getirmilerdir.

3. En-Nket fil-hlf: Kef-z-Znn'da "En-Nket f ilm-il-Cedel" ad ile zikredilmektedir.4. Et-Tebsra: bn-i Hllgn bunun cedel ilmi hakknda; Kef-z-znn sahibi de, usl-i fkh ilmi hakknda olduunu bildirmektedir. bn-i Cinn, ona erh yapt.

5. El-Mane fil-Cedel.6. Et-Telhs: bn-i Hlhgn, cedel ilmi hakknda olduunu bildirmektedir.

7. El-Lem' f usl-il-fkh: El-Hedbn, bunun iki cild hlinde ve daha bakalar erhlerini yapt.

8. erh-l-lem' f usl-il-fkh.9. Nushu ehl-il-ilm.10. Tabakt-l-fukah.1) Tabakt--fiyye; cild-4, sh. 215-2622) Vefeyt-l-a'yn; cild-1, sh. 293) Tabakt-l-fukah li-bn-i shk (Mukaddime)

4) Mifth-s-se'de; cild-2, sh. 319-320

5) ezert-z-zeheb; cild-3, sh. 349

6) El-Bidye ven-nihye; cild-12, sh. 1247) Tehzb-l-esm vel-lga; cild-2, sh. 1728) Mu'cem-l-mellifn; cild-1, sh. 68

9) Mir