7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

1/15

Prof.dr. Myrvete

Badivuku-Pantina

Lenda: KRIZAT EKONOMIKELigj. 6

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

2/15

Sistemi monetar nderkombetar

SMN paraqet mekanizmin institucional mete cilin jane te rregulluara pagesat

nderkombetare, levizja e kapitalit dhe

menyra e caktimit te kurseve devizore SMN ka ndryshuar gjate historise ashtu si

jane ndryshuar marredheniet ekonomike

dhe politike Ne kuader te SMN shqyrtohen sistemi i

standardit te arit, sistemi i Bretonvudsit

dhe i Unionit Monetra te BE-se

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

3/15

Sistemi i standardit te arit

Sistemi i standardit te arit ka funksionuar prej

viteve te 70-ta te shek.19 deri ne vitin 1914

Ne kete periudhe nuk ka ekzistuar

bashkepunimi monetar ngase shtetet nuk kane

hequr dore nga sovraniteti nacional dhe nuk

kane treguar gatishmeri qe ti pranojne rregullat

nderkombetare

Me vone kur jane krijuar kushtet ek. dhe politike

ka ardhur deri te bashkepunimi nderkombetar

monetar dhe themelimi i sistemit ne baze

institucionale

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

4/15

Paraja metalike Ne fillim argjendi e pastaj edhe ari jane perdore

si mjet pagese Metalet me se 4000 vjet jane perdor si mjet

pagese per shkak te cilesive te tyre (te

qendrueshem, pak shpenzohen gjateperdorimit, lehte ruhen)

Statusi monetar i bimetalizmit ne te cilin

qarkullimi monetar eshte bazuar ne te dymetalet-argjend dhe ari-ka funksionuar deri ne

vitin 1870

Ari e merr rolin dominant ne shekullin e 19, ne

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

5/15

Banknotat Nuk i kane emetuar bankat shteterore, por se

pari i kane emetuar bankat afariste Banknota ishte vertetim i shkruar me te cilin

pruresit i eshte paguar sasia e caktuar e

metaleve te mueshme - argjend ose ari Banknotat kishin mbulesen ne ari, me vone

bankat private duke pare se pagesat me

bankenota po qarkullojne ne mes te tregtarevepa u shderruar ne para metalike kane filluar te

emetojne bankenota me shume se qe ishte

vlera e arit te deponuar, qysh atehere eshteara itur kriza bankare

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

6/15

Parate leter

Te emetuara ne valuta te ndryshme i kane

shtyre nga qarkullimi parate metalike, me

rast ka lind nevoja qe ne mes te tyre te

caktohet kursi i kembimit

Ky ishte kursi devozor i standardit te arit

Per te caktuar kursin devizor ne mes te

valutave te cilat kishin mbulese ne ari

ishte e mjaftueshme qe te krahasohen

perqindja e prerjes se njesive monetare

(parase), ose sa njesi te valutave

kembehen per nje once ari (1once

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

7/15

Standardi klasik i arit ka perfunduar me

shperthimin e Luftes se Pare Boterore (1914)

Shtetet jane pergatitur per lufte dhe i kane

braktisur parimet e standardit te arit

Dampingu valutorose depreciacioni,

paraqitet si nje metode e renies se vleres sevalutes nacionale me qellim te rritjes artificiale

te aftesise konkurruese te eksportit

Sistemi i shufrave te arit eshte bazuar ne atese shteti eshte obliguar tiu shet personave

shufren e tere te arit (12,5 kg), ndersa per

shume me te vogla shteti nuk kishte obligime

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

8/15

Sistemi i shufrs ar varej nga vullneti politik i

qeverive t shteteve t ndryshme q t respektojn

rregullat e funksionimit t tij si dhe mundsit e tyrefinanciare dhe ekonomike pr t aplikuar at

Anglia me monedhn e saj nuk kishin mundesi t

luanin kt rol pas lufts se par botrore

Fuqia tjetr ekonomike e dalur n sken, SHBA, nukishin gati t merrnin kt prgjegjsi

Humbjet kolosale njerzore e materiale me efektin e

tyre shkatrrues n ekonomit e vendeve ndrluftueserezultuan me borxhe publike t mdha, sasi t

zvogluara ari n shumicn e ktyre shteteve kshtu

q monedhat kryesore n qarkullim u bn t

pakonvertueshme.

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

9/15

Kriza ekonomike boterore 1929-33 ishte fundi i

standardit te arit

ShBA, me shkalle te larte te depresionit neekonomi, me shkaterrimin e burses se New

Yorkut, e kane humbur besimin ne standardin

e arit Poashtu, Britania e Madhe, perkunder

perpjekjeve per ta mbrojtur funten, nuk ka

mundur te ndal renien e rezervave te arit,funtes i bie vlera dhe braktiset pariteti i arit

Belgjika, Franca, Italia, Holanda, Polonia,

Zvicra jane munduar te ruajne standardin e

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

10/15

Shkmbimet tregtare u kufizuan vetm n

zonat ku prdorej e njjta monedh duke

provokuar nj ngushtim t flukseve financiarendrkombtare, limituar investimet dhe

aktivitetin ekonomik ndrkombtar.

N fundin e lufts se dyt botrore, saktsishtn korrik t vitit 1944, SHBA, organizuan nj

konferenc botrore, me qllim t arritjes

sekrijimit t sistemit monetar t aft q tgarantonte rregulla solide pr rindrtimin dhe

zhvillimin ekonomik t bots se lir duke i br

SHBA dhe dollarin bazat e arkitekturs s re

ekonomike botrore,

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

11/15

N kohn kur po bhej ky propozim,

ekonomia amerikane doli nga lufta si

ekonomia m e fort e bots. SHBA dispononin pjesn m t madhe t

kapitaleve botrore dhe dominonin m

tregtin ndrkombtare duke prodhuar mbi50% t sasis se qymyrit dhe elektricitetit

Prodhimi industrial n vitin 1945 ishte

dyfishuar n krahasim me vitin 1939,madje disponohej me rreth 70% t nafts

n bot dhe pr m tpr SHBA zotronin

rreth 2/3 t rezervave t arit t bots.

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

12/15

Themelimi i Fondit Monetar

Nderkombetar

Si baze per themelimin e SMN kane

sherbyer dy plane:

- Plani i Kejnsit dhe

- Plani i Uajtit

Plani i Kejnsit mbronte interesat e Britanise

se Madhe dhe ishte kunder vlefshmerise

se arit dhe per aplikimin e kufizimeve

devizore dhe per emisionin e nje njesie

monetare bankor, e cila do ta kishte te

caktuar kursin ne ari dhe ne valuta tjera

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

13/15

Plani i Uajtit

Ishte per organizimin e sistemit monetar, i cili

do ti mbronte interesat e SHBA,

ishte per arin si baze e sistemit monetar,

per kurse devozore fikse, kunder kufizemeve devizore etj.

Pas marreveshjes ne mes te sHBA dhe te

Britanise se Madhe eshte perpiluar plani Iperbashket per shtjet monetare

nderkombetare, me rast eshte hedhur poshte

plani anglez, kurse me disa modifikime eshte

ranuar Plani i Ua tit

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

14/15

Me iniciativen e e Kombeve te Bashkuara

eshte mbajtur Konferenca Monetare dhe

financiare ne korrik te vitit 1944 ne BretonVuds ne SHBA (44 shtete)

Qellimi i kesaj konference ishte qe te

organizoje dhe te rregulloje problemetnderkombetare monetare dhe financiare

pas Lluftes se Dyte Boterore

Ne konference eshte arritur marreveshjaper themelimin e dy institucioneve

monetare dhe financiare: FMN dhe Banka

Nderkombetare per Rindertim dhe Zhvillim

7/31/2019 Krizat ekonomike dhe Sistemi monetar nderkombetar

15/15

Sistemi monetar nderkombetar i Breton-

Vudsit - eshte baze e sistemit monetar pas

Luftes se Dyte Boterore, i cili konsiderohetsi sistem monetar universal monetar

boteror, sepse me kete sistem jane te

perfshira shumica e shteteve te botes