Manjinska politika – Podsticanje integracije u Srbijufer.org.rs/wp-content/uploads/2018/01/Forum-2-2017-SRP... · 2018. 1. 18. · Manjinska politika – Podsticanje integracije

FORUM ZA ETNIČKE ODNOSE FORUM FOR ETHNIC RELATIONSwww.fer.org.rs

2 2017 2 2017

Manjinska politika – Podsticanje integracije u Srbiju

Analiza dometa i prepreka u ostvarivanju Akcionog plana Vlade Republike Srbije o ostvarivanju prava nacionalnih manjina

MANJINSKA POLITIKA – PODSTICANJE

INTEGRACIJE U SRBIJUAnaliza dometa i prepreka u ostvarivanju Akcionog plana Vlade Republike Srbije

o ostvarivanju prava nacionalnih manjina

Beograd, jul 2017.

Manjinska politika – Podsticanje integracije u SrbijuAnaliza dometa i prepreka u ostvarivanju

Akcionog plana Vlade Republike Srbije o ostvarivanju prava nacionalnih manjina

Beograd, jul 2017. godine

Kraljice Natalije 45/VII 11000 Beograd, Srbija

+381 11 36 20 804 [email protected] • www.fer.org.rs

Stavovi izneti u ovoj publikaciji predstavljaju stavove autora i ne izražavaju stavove Ministarstva spoljnih poslova

Republike Bugarske i Ambasade Republike Bugraske u Beogradu.

FORUM

Godina 7, broj 2

IzdavačForum za etničke odnose, Beograd

Glavni urednikNenad Đurđević

LekturaJasna Alibegović

PrelomAtelje, Beograd

ŠtampaDosije studio, Beograd

Izlazi periodično

CIP - Каталогизација у публикацијиНародна библиотека Србије, Београд

323.1

FORUM / glavni urednik Nenad Đurđević. - God. 3, br. 2 (2013)- . - Beograd : Forum za etničke odnose, 2013- (Beograd : Dosije studio). - 30 cm

Povremeno. - Preuzima numeraciju engl. izd. - Ima izdanje na drugom jeziku: Forum - Forumfor Ethnic Relations = ISSN 1451-6357ISSN 2335-0490 = Forum (Forum za etničke odnose)COBISS.SR-ID 207523340

Sadržaj

Uvod .........................................................................................5

I Deo: Pregovori o članstvuu EU i unapređenje manjinske politike Republike Srbije ...................................7 Dr Dušan Janjić

II Deo: Analiza Akcionog plana sa prikazom aktivnosti čiji su nosioci nacionalni saveti nacionalnih manjina ............................................... 25 Dr Eva Vukašianović

III Deo: Uporedni prikaz aktivnosti predviđenih Akcionim planom za ostvarivanje prava nacionalnih manjina i Platforma za strategiju integracije nacionalnih manjina u Republici Srbiji ...................................................61 Nenad Đurđević

IV Deo: Izveštaj o stavovima predstavnika nacionalnih saveta nacionalnih manjina ........................ 87

Preporuke ............................................................................121

Posebne preporuke predstavnika NSNM ..................... 125

Prilozi....................................................................................131

Literatura ............................................................................ 144

5

Uvod

Ova analiza je rezultat projekta „Manjinska politika u Srbiji – Podsticanje inte-gracija“ koji je ostvario Forum za etničke odnose, a podržalo Ministarnstvo spolj-nih poslova Republike Bugarske. Ambasada Republike Bugarske u Beogradu.

Autori analize su dr Dušan Janjić, dr Eva Vukašinović, Nenad Đurđević, Jovica Pavlović i Stefan Stojković.

Analiza se zasniva na rezultatima sledećih aktvnosti:Desk Research – teorijsko, politikološko i pravno istraživanje i analiza Ak-

cionog plana Vlade Republike Srbije za ostvarivanje prava nacionalnih manji-na (u daljem tekstu: Akcioni plan), Platforme za strategiju integracije nacional-nih manjina u Republiku Srbiju, koji je izradio multidisciplinarni ekspertski tim Foruma za etničke odnose (u daljem tekstu: Platforma), relevantnih doku-menata, analiza i drugih izvora koji potiču od domaćih vladinih, nezavisnih i nevladinih organizacija, relevantnih tela Evropske Unije (u daljem tekstu: EU), domaćih i stranih stručnjaka kao i medija;

Terensko istraživanje – analiza stavova predstavnika Nacionalnih saveta nacionalnih manjina (u daljem tekstu: NSNM) o problemu u ostvarivanju Ak-cionog plana, koje je sprovedeno tokom maja 2017. godine uz upotrebu meto-da produbljenog intervjua sa unapred pripremljenim otvorenim upitnikom sa predstavnicima NSNM i drugih organizacija koje se bave položajem nacional-nih manjina u Republici Srbiji;

Stručno – političku konsultaciju sa predstavnicima ključnih skupštinskih, vladinih i nezavisnih aktera manjinske politike, a na osnovu unapred pripr-mljenih „Okvirnih pitanja“ (Prilog broj 1.), koje je organizovao Foruma za et-ničke odnose, 17 maja 2017 godine, u Medija centru, Beograd, i

Okrugli sto: Pridruživanje EU i unapređenje manjinske politike i međuet-ničkih odnosa u Srbiji, koji je, u organizaciji Foruma za etničke odnose, održan 1 juna 2017 godine, u Medija centru, Niš.

6 FORUM • Policy Paper • 2/2017

Stavovi izneti u ovoj publikaciji predstavljaju stavove autora i ne izražavaju stavove Ministarstva spoljnih poslova Republike Bugarske, Ambasada Repu-blike Bugraske u Beogradu.

I DEO:PREGOVORI O ČLANSTVU

U EU KAO KONTEKST UNAPREĐENJA

MANJINSKE POLITIKE

Dr Dušan Janjić

9

Srbija je multietnička država sa velikim brojem nacionalnih manjina. Kada je reč o pravima nacionalnih manjina i njihovoj zaštiti može se reći da je u Srbi-ji uspostavljen zadovoljavajući pravni okvir koji nije u potpunosti harmonizo-van sa zakonodavstvom EU. Ključni problem je da Srbija nema sveobuhvatnu manjinsku politiku koja bi vodila stvaranju preduslova za integraciju pripad-nika nacionalnih manjina u društvo Srbije te i olakašala integraciju Srbije u EU. S toga, proces pridruživanja Srbije u EU, koji će trajati još niz godina, daje priliku vlastima Srbije da temeljno pristupe pregovaračkim poglavljima i da pregovaranje shvate kao priliku da Srbija bude što je bolje moguće spremljena za pridruživanje i delovanje unutar EU (Bekman, 2017).

Republika Srbija, koja je naslednica SR Jugoslavije, nije daleko odmakla od samog početka procesa sopstvene socijalne i demokratske transformacije (koji je započet početkom devedesetih godina, pa zaustavljen tokom ratova i vlasti Slobodana Miloišević da bi bio obnovljen oktobra 2000 godine). No, sve vlade Srbije, u ovom periodu, se pozivaju na demokratiju i nastoje da se dogovore sa nacionalnim manjinama a sprovode i zakonodavne reforme u oblasti zaštite nacionalnih manjina kako bi ispunile uslov vlada zemalja članica Evropske za-jednice, sadašnje EU, za priznanje statusa novih, nezavisnih nacionalnih država. Otuda, je u Srbiji, ali i u svakoj od post- socijalističkih država, prisutna norma-tivna zaštita nacionalnih manjina koja podrazumeva provođenje međunarod-nih standarda iz odgovarajućih dokumenata UN, Saveta Evrope i OSCE (Anali-za, 2016:4). Ali, stvarni položaj nacionalnih manjina nije uvek zadovoljavajući.

Po pitanju položaja nacionalnih manjina u Srbiji postoji visok stepen sagla-snosti među predstavnicima nacionalnih manjina da, po pitanju očuvanja svog nacionalnog identiteta, nisu u ravnopravnom položaju sa većinskim narodom. Mada, predstavnici nacionalnih manjina, ocenjuju da je položaj nacionalnih ma-njina u Srbiji bolji nego što je bio devedestih godina prošlog veka. Kao najčešće objašnjenje za poboljšanje položaja pripadnika nacionalnih manjina se navodi sledeće: postojanje solidnog pravnog okvira i zakonom utvrđeni relativno visoki standardi u zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, „evropska orijentacija“ Srbije koja određuje i odnos države prema nacionalnim manjinama, posebno prema političkom predstavljanju nacionalnih manjina u institucijama sistema; uvođenje instrumenata manjinske samouprave kojim se garantuju pored indi-vidualnih i kolektivna prava; neke etničke zajednice, poput Vlaha i Roma, su po prvi put u svojoj istoriji dobile status nacionalne manjine i svoje institucije.


S druge strane, među argumentima za nezadovoljstvo je nepostojanje stalnosti pravnog i institucionalnog okvira kao i odsustvo strategije za integraciju manjin-skih zajednica u društvo (Stanje manjinske politike, 2011:7, 8).

Osnovno iskustvo manjinske politike Srbije, kao i njenih suseda, je da je post – socijalistička tranzicija obeležena etno – nacionalizmom koji podstiče mobilizaciju masa i integraciju unutar nacije (etniciteta), a izvan svoje nacije (svog etniciteta) podstiče isključivanje. To društvo usmerava ka etničkoj fra-gmentaciji što otežava socijalnu inkluziju, a time i izgradnju nacije – države koja bi trebalo da se temelji na solidarnosti građana. Odgovor na ove izazove Srbija i njeni susedi traže u okolnostima pojačanog značaja regionalne sarad-nje i članstva u EU (Janjić, 2011: 1 - 3). To dobrosusedske odnose stavlja u vrh prioriteta spoljnopolitičke strategije Srbije od kojih zavisi obim i sadržaj regionalne saradnje, kao i tempo uključenja Srbije u članstvo EU (Nacionalne manjine, 2017: 7, 8).

Lisabonski ugovor na kome se pravno zasniva EU kjlučni je međunarodno - pravni okvir za definisanje prava i obaveza u materiji ljudskih i prava nacio-nalnih manjina.1Shodno ovom ugovoru uspostavljen je pravni okvir i obaveze Srbije u procesu pristupanja EU.

Pored Lisabosnkih ugovornih odredbi u pravni okvir za pristupanje EU spadaju i Kopenhaški kriterijumi koji su ustanovljeni ugovorom iz Kopenha-gena i, posle prerastanja EEZ u EU, Ugovorom iz Mastrihta 1992.2 Kopenhaški kriterijumi predstavljaju ključne političke uslove za članstvo u EU i ugrađeni su u sve dosadašnje ugovore o EU zaključno sa Lisabonskim.3

Na sednici u Kopenhagenu (Jun, 1993) Savet Evrope je odlučio da zemlje bivšeg Istočnog bloka mogu postati punopravni članovi EU samo uz ispunjenje određenih uslova za članstvo, odnosno političkih i ekonomskih kriterijuma i preuzimanje pravnih standarda.Politički uslovi svakako uključuju poštovanje prava i zaštitu manjina (Varga, 2009:9). Ispunjavanje ovih uslova prati Komi-sija, koja obaveštava EU odnosno Savet Evrope, u formi izveštaja, o napretku

1 Lisabonski ugovor u članu 2.jasno kaže: “Unija se zasniva na vrednostima poštovanja ljudskog dostojan-stva, slobode, demokratije, jednakosti, vladavine prava i poštovanja ljudskih prava, uključujući i prava pripadnika nacionalnih manjina. Ove vrednosti su zajedničke državama članicama u društvu u kojem pre-ovlađuju pluralizam, nediskriminacija, tolerancija, pravda, solidarnost i ravnopravnost žena i muškaraca”.

2 Evropski savet je u Kopenhagenu 1993. utvrdio pravne, ekonomske i političke kriterijume za zemlje koje žele da pristupe EU. Pored ovih kriterijuma, država koja pristupa treba da usvoji i sprovede “pravne tekovine EU“ (poznate kao Aquis communautaire) koje su podeljene u 35 poglavlja. Srbija, kao i ostale države koje nastojeda postanu članice Unije, u pregovorima o članstvu u Evropskoj Uniji ima zadatak da se usaglasi sa pravnim, ekonomskim i društvenim sistemom putem reformi, ne samo zakonodavstva, već i celokupnog društvenog sistema.

3 To su: stabilnost institucija koje garantuju demokratiju, vladavinu prava, poštovanje ljudskih prava i zaštita manjina; postojanje funkcionalne tržišne privrede, kao i sposobnost da se nosi sa pritiskom kon-kurencije i tržišnih kretanja u okviru EU i sposobnost da se preuzmu obaveze koje proizilaze iz članstva, uključujući prihvatanje ciljeva političke, ekonomske i monetarne unije kao i izgradnja administrativnih kapaciteta neophodnoih za prihvatanje i sprovođenje pravnih tekovina EU.

FORUM • Policy Paper • 2/2017 11

država kandidata za članstvo. Na ovaj način Komisija je postala organ odgovo-ran za ocenu zakonskih okvira i politike država kandidata prema nacionalnim manjinama. Na osnovu izveštaja Komisije političku procenu napretka države kandidata vrše i najviši politički organi EU, Savet i Evropski Parlament.

U međuvremenu Kopenhaški kriterijumi za države kandidate su uklju-čenii u “acquis communautaire”, to jest u Sporazum o stabilizicaji i pridruži-vanju, kao pravna tekovina EU. Iako uključivanje zaštite prava nacionalnih manjina među uslove za učlanjenje u EU predstavlja značajan napredak, me-đutim postoje i značajni nedostaci: dok se od država kandidata zahteva po-štovanje prava manjina, istovremeno sama EU nije definisala sopstvene stan-darde zaštite prava nacionalnih manjina, niti poštovanje ovih prava nadzire u odnosu na države članice EU. U periodu od početka primene kopenhaških kriterijuma do danas, ostvaren je značajan napredak u izgradnji standarda i mehanizama monitoringa. Na primer, počev od učlanjenja Rumunije i Bu-garske u EU, za nove kandidate za članstvo zahtevaju se standardi u pogledu zaštite manjina koji su, u značajnoj meri, konkretizovani. EU se sve više i sve neposrednije oslanja na ocenu i standarde Savetodavnog komiteta Okvir-ne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina (Okvirna konvencija) Saveta Evrope (Korhecz, 2015: 33-34).

Pregovarački okvir za pristupne pregovore Srbije sa EU je sveobuhvatni dokument usvojen na bazi konsenzusa svih članica EU i predstavlja sastavni deo pozicije EU za pregovore sa Srbijom. U političkom smislu je obavezujući i važeći do kraja pristupnih pregovora odnosno potpisivanja Ugovora o pristu-panju. Ugovor je, u formalno-pravnom smislu, akt zakonodavnog karaktera koji utvrđuje na normativnoj bazi prava i obaveze za srpsku stranu u obliku obavezujućih načela i principa na kojima se ceo pregovarački proces mora od-vijati (Nacionalne manjine, 2017: 15, 16).

Srbija je, 2014 godine, ušla u novu fazu predpristupnih pregovora sa EU, a jedno od ključnih pitanja u toj fazi je ostvraivanje ljudskih i manjinskih pra-va.4 Na kraju 2015 godine, Srbija je otvorila prva pregovaračka poglavlja (i to: poglavlje 35, koje se tiče normalizacije odnosa Beograd-Priština. i poglavlje 32 koje se tiče finansijske kontrole), a 19. jula 2016 godine otvorena su druga dva najvažnija poglavlja (23 i 24) koja se tiču osnovnih prava, vladavine prava, demokratije,bezbednosti, pitanja prava i položaja nacionalnih i drugih manjina.

U pogledu osnovnih prava, koja su deo poglavlja 23, gde spadaju i pra-va manjina, zakonodavstvo Srbije i njegova primena treba da se u potpunosti usklade sa Poveljom o osnovnim pravima EU, koja je postala sastavni deo prav-nih tekovina EU (Nacionalne manjine, 2017: 17). Podatak da je do juna 2017.

4 Zapravo, Srbija i EU su, 21 januara 2014. godine, na prvoj Međuvladinoj konferenciji, usvajanjem politič-kih pozicija dve strane i Pregovaračkog okvira za pristupne pregovore, formalno pravno započele proces pregovora radi pristupanja Srbije EU.


godine otvoreno deset poglavlja a da je zatvoreno jedno (o nauci i istraživanju) ukazuje na relativni napredak u procesu pregovaranja.

U osnovnim crtama zakonodavni i instutucionalni okvir Srbije za zaštitu manjinskih prava je u skladu sa međunarodnim standardima posebno Okvir-nom konvencijom o nacionalnim manjinama, ali je potrebno obezbediti njego-vu doslednu primenu u svim delovima Srbije. To pak, po preporuci Evropske Komsije zahteva sveobuhvatni pristup integraciji nacionalnih manjina odno-sno poptunu primenu Namenskog akcionog plana za ostvarivanje prava nacio-nalne manjina koji je usvojen marta 2016 godine kao sasatavni deo AP PG 23. Naime, “skrining” izveštaj EU u vezi poglavlja 23 iz 2014.godine je utvrdio šta bi trebalo Srbija da ispuni u odnosu na zaštitu nacionalnih manjina (Evropska komisija: Izveštaj o skriningu za Srbiju, Poglavlje 23 Pravosuđe i osnovna prava, EU MD 45/14, 15.05.2014, na www.seio.gov.rs.). U okviru procesa pridruživa-nja i pripreme za otvaranje poglavlja 23 Srbija je marta 2016. godine, ispunila obavezu donošenja Akcionog plana (http://www.mduls.gov.rs/doc) koji je pak nalagao primenu Strategije Vlade Srbije za inkluziju Roma. Međutim, još uvek nije usvojen akcioni plan za primenu ove strategije.

Usvajanjem AP PG 23 sama Vlada Republike Srbije je protumačila kao po-stavljanje “strateškog opredeljenja unapređenja institucionalnog i zakonodav-nog okvira u oblasti osnovnih ljudskih i manjinskih prava i sloboda” (Izveštaj 1- 2, 2016:3).

Pregovarači okvir predstavlja političko – strateški okvir EU za prijem dr-žave kandidata u članstvo i nastaje postizanjem saglasnosti država – članica EU iz koga se izvode akcioni planovi za pojedina pregovaračka poglavlja. Za Srbiju to predstavlja zbir pitanja na koje valja naći odgovore u pravcu preuzimanja evropskih pravnih tekovina tamo gde one nisu već ugrađene u institucionalni i zakonodavni okvir Srbije. Međutim, time se ne iscrpljuje sva materija položaja, prava i sloboda nacionalnih manjina. AP PG 23 je zbir pitanja koja izražavaju interese i “primedbe” država - članica EU, naročito onih koje imaju svoje nacionalne manjine u Republici Srbiji. S obzirom da je to tako, i da Srbija nema razvojnu strategiju , pa ni strategiju manjinske politike, prethodni stav Vlade Republike Srbije može se razumeti kao stav da će rad na AP PG 23 usmeriti Srbiju ka razradi sopstvene Nacionalne strategije integracije nacionalnih manjina u Republici Srbiji (u daljem tekstu: Strategija) i da će se iz nje razviti i namenski Akcioni plan čime se potvrđuje “značaj pitanje nacionalnih manjina u Srbiji kao jednog od jednog od najinteresan-tnijih, ali i najsloženijih tema u pregovorima Srbije sa EU” kao i ”da se po-treba za namenskim Akcionim planom pojavila zbog potrebe da se poboljša implementacija dobrog zakonskog okvira za ostvarivanje prava nacionalnih manjina, te je taj akcioni plan donet u okviru opšteg AP PG 23. Akcioni plan je nastao kao kompromisni dokument sa predstavnicima NSNM, gde je cilj bio uvažiti mišljenja svih nacionalnih saveta uprkos njihovim brojnim


razlikama5. Akcioni plan predvideo je niz aktivnosti iz ovih oblasti za koje se već duže vreme videlo da su potrebne, ali je njihovo sprovođenje bilo polo-vično ili čak zanemarivano”(Miščević, Okrugli sto, 2017).

Uobičajeno je da država ima sopstevnu strategiju za pregovore o članstvu za EU i da ta strategija polazi od nacionalne strategije razvoja kao i posebnih stra-tegija za područja koja se pregovarju sa EU. To posebno važi za Republiku Srbi-ju za koji je izgradnja demokratske, efektivne i efikasne integrativne manjinske politike sastavni deo ukupne demokratizacije, podizanja nivoa sopstvene sta-bilnosti, bezbednosti i ukupnog razvoja. To je složen i dug proces unutar koga je naročito važna promena stečenih navika i shvatanja. Preporučuje se da se u ovaj proces uđe sa razrađenom strategijom integracije. Otuda je i Forum za etničke odnose svoje napore skoncentrisao od 2014. godine na ukazivanje na ovu potrebu i izradu modela Strategije.6

Strategija bi trebalo da podstakne političke i društvene aktere, pre svega predstavnike nacionalnih manjina i drugih manjinskih zajednica i njihove pri-padnike (na primer, migranti i migrantske zajednice, marginalizovane grupe) s jedne, i srpske većine s druge strane, da uspostave svojevrsni društveni ugovor u kojem bi Republika Srbija preuzela najveću odgovornost da promoviše novi

5 U stvarnosti, Ministarstvo pravde osnovalo je radnu grupu za izradu nacrta posebnog Akcionog plana za ostvarivanje prava nacionalnih manjina koja ima više članova, među kojima je 11 predstavnika nacionalnih saveta zajedno sa predstavnicima državnih institucija i civilnog društva. Radna grupa je izradila Akcioni plan u martu 2016. Međutim, konsultacije unutar radne grupe nisu se odvijale bez problema. Između ostalog: predstavnici albanske manjine nisu bili od početka uključeni u proces; predstavnici Bošnjačkog nacionalnog vijeća istupili su iz akcione radne grupe u novembru 2015; radna grupa je imala tehničke i logističke probleme; članovi radne grupe su dovodili u pitanje stručnost ključnog eksperta; kratki rokovi za konsultacije unutar radne grupe. Kao posledica toga, izrađeni Akcioni plan nije rezultat konsenzusa između nacionalnih manjina i predstavnika državnih organa. Zbog toga su nacionalne manjine i stručna javnost nezadovoljni predlogom Akcionog plana za ostvarivanje prava nacionalnih manjina.

6 U prethodne tri godine, Forum za etničke odnose je, kroz različite projektne aktivnosti održao veliki broj konsultacija/sastanaka na temu manjinske politike i integracije sa svim relevantnim akterima širom Srbije, uključujući: predstavnike nacionalnih saveta nacionalnih manjina, političke stranke, predstavnike Narodne skupštine i Vlade Republike Srbije i stručnjake za pitanja manjinske politike. Opšti zaključak koji se može izvesti na osnovu obavljanih razgovora je da Srbija nema koherentnu i sveobuhvatnu ma-njinsku politiku i nacionalnu strategiju kojom bi se jasno definisali osnovni principi manjinske politike i poboljšali odnosi između pripadnika nacionalnih manjina i većinske zajednice. Stoga su stručnjaci Foru-ma za etničke odnose izradili Platformu za strategiju nacionalnih manjina u Republici Srbiji, kao polaznu osnovu za unapređenje manjinske politike i procesa integracije (u daljem tekstu: Platforma). Platforma je nastala kao rezultat ekspertize Foruma i analize rezultata istraživanja na terenu koje je trajalo preko tri godine, uz podršku ambasade Velike Britanije u Beogradu, ambasade Holandije u Beogradu, Kancelarije Visokog komesara OEBS za pitanja nacionalnih manjina i Misije OEBS u Srbiji.

Ciljevi Platforme su sledeći: stvaranje socijalnog, političkog i kulturnog okruženja u kojem integrativna manjinska politika obuhvata prava i odgovornosti pripadnika nacionalnih manjina, državnih organa, pr-venstveno Narodne skupštine i Vlade Republike Srbije, političkih stranaka i čitavog društva; određivanje ostvarivih ciljeva u odnosu na potrebe i mogućnosti Srbije, vodeći računa i o pravnim tekovinama EU, pravilima i preporukama Saveta Evrope i OEBS-a, i uvažavajući manjinske politike susednih zemalja „matičnih država”; aktivan doprinos izradi Akcionog plana Republike Srbije za Poglavlje 23 u prego-vorima o članstvu u EU, odnosno delom ovog akcionog plana koji se odnosi na nacionalne manjine; konkretne preporuke za izgradnju integrativne manjinske politike.


pristup u kome su nacionalne manjine – njihovi pripadnici i kolektivitet - su-bjekti sa posebnim garantovanim pravima i slobodama, kao i sa odgovornosti-ma (Platforma, 2016:11,13).

Za sada, vlasti Srbije nemaju razumevanje za potrebu za strateškim plani-ranjem i ako su se sve vlade Srbije, u vreme Slobodana Miloševića, i od 2000 godine do danas, izjašnjavale i započele reforme, odnosno socijalnu tranziciju (privatizacija, promene zakodonavnog i institucionalnog okvira reforme, pre-govaranje o budućim odnosima sa Kosovom, o članstvu u EU, itd). I ako ima oko dve stotine raznih parcijalnih, sektorskih “strategija” vlasti i javnost Srbije nemaju jasnu viziju niti okvirnu – opštu strategiju iz koje bi se izveli srednjo-ročni i dugorčni razvojni planovi, koji bi otvorili perspektivu napretka i održi-vog razvoja. Takva strategija (“New Deal Serbia”) bi označila suštinski preokret u privrednom i društvenom razvoju Srbije, jer osnažuje i ubrzava njene korake ka EU, još više otvara vrata procesima evropeizacije Srbije, a sa njom i čitavog zapadnobalkanskog prostora. U tom smislu, “New Deal Serbia” je ulaznica Sr-bije za njeno punopravno članstvo u EU i garancija da će, na najbolji mogući način, osigurati kontinuitet svog demokratskog kursa razvoja započetog po-četkom 21. veka. A upravo sadašnje vreme, vreme traženja izlaska iz krize EU i nastojanja da se definiše “New Deal Europe” je prava prilika da Srbija nado-knadi decenijsko kašnjenje.

Za sada, činjenica je da takvog nastojanja nema i da je Vlada Republike Srbije usvajanje AP PG 23 shvatila kao “postavljanje starteškog opredeljenja” i izradila Akcioni plan koji je definisan kao “srednjoročni starteški documenat” jer sadrži strateške ciljeve, postavljene u skladu sa preporukama Savetodavnog komiteta Okvirne konvencije Saveta Evrope, a čija realizacija je neophodna za otklanjanje uočenih nedostataka u sprorvođenju prava i sloboda nacionalnih manjina” (Izveštaj 1- 2, 2016:3). Iz ove formulacije jasno sledi da je osnovna slabost pristupa Vlade Republike Srbije ta, što ne polazi od saznanja o potre-bama nacionalnih manjina i njihovih pripadnika kao i od uvida o dostignu-ćima i potrebama za unapređenje manjinske politike kao i institucionalnog i zakonadavnog okvira ove. Ova slabost može proizvesti sledeće probleme: kad se primenom Akcionog plana zadovolje zahtevi država–članica EU koje imaju nacionalne manjine u Srbiji, ta rešenja će stvoriti neujdnačenost u odnosu na druge nacionalne manjine koje su ili autohtone ili čije “matične države” nisu članice EU (na primer, Albanija, Makedonija, Crna Gora i Turska), što može uticati na promenu strateških opredeljenja Srbije bez ostvarivanja konzensusa o toj promeni u politički aktvnoj većini. To može da vodi do produžavanja perioda pregovaranja, te i da odloži uspostavljanje efektivnog sistema manjin-ske politike. Međunarodni i regionalni aspekti pitanja nacionalnih manjina od posebnog su značaja za poboljšanje integracije u društvo. Regulisanje pitanja položaja nacionalnih manjina je izuzetno važno za bezbednost i stabilnost na Balkanu. Međunarodni i regionalni uticaji mogu imati pozitivne i negativne


efekte na proces integracije i zato je za Republiku Srbiju naročito važno da identifikuje te uticaje. Stabilni manjinsko-većinski odnosi, koji su značajni za društvenu koheziju, imaju veliki uticaj i na pregovore o pristupanju Srbije EU, kao i na odnose sa susednim državama. Iako ne postoji jedinstven pristup Evropske unije prema nacionalnim manjinama, ova oblast se tretira i ističe kao veoma značajna u procesu pregovora sa EU, u okviru poglavlja 23 pregovarač-kog okvira za Srbiju..

Od otvaranja pregovora o pristupanju u julu 2016. godine, i nakon pred-stavljanja godišnjeg izveštaja za Srbiju u novembru 2016. godine, Evropska ko-misija je za Svet Evrope izradila dva polugodišnja pregleda trenutnog stanja (‘Non paper’, 2017: 1). Iz ovog “Non paper”– a proizlazi da stvarnog napretka nije bilo u oblastima poglavlja 23 i 24 te i u zaštiti prava nacionalnih manjina. Zato se u ‘Non paper’ –u posebno naglašava da “kako Srbija bude napredo-vala pažnja će se potepeno premeštati na delotvornost procesa reforme zako-nodavstva u pravcu institucija zaduženih za sprovođenje vladavine prava kao i uslovima u kojima one postupaju. To se odnosi i na potrebu da se “znatno unapredi zakonodavstvo u oblasti zaštite manjina”. Pri tome se konstatuje da su “pripremljene izmene i dopune Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina kako bi se obezbedila odgovarajuća zastupljenost lica koja pripadju nacionalnim manjinama u javnoj upravi i da se urede aspekti službene upo-trebe jezika i pisma nacionalnih manjina”. I ako je održana javna rasprava o predlogu zakona kaže se “ovde bi bilo od koristi da se više uključe predstavnici civilnog društva”. Takođe, ističe se da formirana radna grupa za izradu nacrta izmena i dopuna Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina i ukazu-je se da bi “izmenama trebalo da bude impelementirana odluka Ustavnog suda iz 2014.godine, kojom su odredbe Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina proglašene neustavnim, kao i da se obezbedi usaglašenost sa nacio-nalnim zakonodavstvom u oblasti medija, kulture i obrazovanja” (‘Non paper’, 2017: 1). S obzirom da bi primena odluka Ustavnog suda Srbije značila dalje sužavanje manjinske samouprave, jasno je da je ovo “nemoguća misija” U toj situciji zahtevani “sveobuhvatan process” i obavljanje “značajnih zakondavnih i institucionalnih promena u oblasti zaštite nacionalnih manjina” bi Srbiju uda-ljilo od preuzimanja “evropskih pravnih tekovina” i približilo obnovi etničkih tenzija. Dakle, ovaj posao je nemoguće izvesti na poželjan način bez jasne vizije i razrađene strategije.

Inače, po pitanju ocene napreka u ostvarivanju Akcionog plana postoji na-čelna saglasnost između predstavnika Srbije koji ocenjuju da je Akcioni plan u velikoj meri ostvaren odnosno da je u svim segmentima plan je potpuno reali-zovano 67 % aktivnosti, a 17% je delimično realizovano (Miščević, Okrugli sto, 2017) i zvaničnika i anlitičara iz EU koji se slažu da je ogromna većina mera ili započeta ili odrađena ali dodaju da “postoji manjkavost u kvalitetu realizacije” (Bekman, 2017).


S pravom se ističe da zadatak Akcionog plana nije bio da se kreira manjinska politika Republike Srbije, već da se odgovori na preporuke koje je dostavila EU (Miščević, 2017). Međutim, to nije dovoljno da se prevlada trenutna situacija – nedovoljnog napredka. Iz ove situacije je potrebno i moguće da se izađe i to tako što bi se, paralelno sa radom na ostvarivanju AP PG 23 i Akcionog plana, pristupilo izradi i usvjanju Strategije. Rad na izradi i usvajanju Strategije može se ugraditi i u Akcioni plan a mnogi podaci ukazuju da takav pristup ne bi naišao na protivljenje kod država – članica EU. Već sada predstavnici pojedinih drža-va – članica ohrabruju Srbiju da u pregovorima polazi od onoga što je dobro u praksi Srbije. Na primer, očekivanja Bugarske kao jedne od država – članica je da Srbija svoj dobar ustavni i pravni okvir za ostvarivanje prava nacionalnih manjina implementira u potpunosti, a da će ostvarivanju tog cilja doprineti pre-govori između EU i Republike Srbije. Ističe se da ohrabruje dostignuti napredak u zaštiti prava nacionalnih manjina, jer ta prava garantuju očuvanje nacional-nog identiteta građana Republike Srbije koji su ujedno i pripadnici određenih nacionalnih manjina, ali je potrebno ostvariti dodatni napredak u tom pogledu. Pri tome, odgovornost da Srbija napreduje u pogledu ostvarivanja prava naci-onalnih manjina ne nosi samo Republika Srbija, već i zemlje članice EU, ali i nevladin sektor i nacionalni saveti (Kruleva, Okrugli sto, 2017).

U ostvarivanju Akcionog plana suočavamo se sa još jednim ozbiljnim pro-blemom. Naime, Akcioni plan monitoring nad njegovom realizacijom pove-rava Savetu Republike Srbije za nacionalne manjine i to u cilju “ostvarivanja kako pune inkluzivnosti nacionalnih manjina u procesu monitoringa, tako i pune koordinacije rada državnih organa i obezbeđivanja najvišeg nivoa podrš-ke za sporovođenjne planiranih aktivnosti“ (Izveštaj 1- 2, 2016:4). Međutim, Savet Republike Srbije za nacionalne manjine koji je radno telo Vlade Repu-blike Srbije kojim rukovodi predsednik vlade a čine ga predstavnici nadležnih državnih organa i predsednici svih NSNM je od svog osnivanja do 2012 godine održao samo jednu sednicu a od 2012 do 2017 godine, sasatao se svega tri puta ali ne pod predsedavanjem predsednika vlade a trebalo bi da se sastaje najma-nje četiri puta godišnje. Ovi podaci jasno ukazuju da ne funkcioniše Akcionim planom utvrđen mehanizam a postavlja se i pitanje postojanja političke volje da se zaštita prava nacionalnih manjina uredi u skladu sa AP PG 23 odnosno da se Srbija priključi EU. U međuvremenu, Kancelarija za ljudska i manjinska prava, koja pruža stručnu i administrativnu podršku Savetu Republike Srbi-je za nacionalne manjine u praćenju realizacie Akcionog plana, je izradila tri izveštaja o sprovođenju Akcionog plana, koja su, najverovatnije, i dostavljena Savetu za nacionalne manjine i Koordinaciji nacionalnih saveta nacionalnih manjina, kao i Savetu za sprovođnje AP PG 23. S obzirom da Kancelarija za ljudska i manjinska prava ne uspeva da ostvari punu saradnju sa svim NSNM kao i relevantnim oragnizacija civilnog društva potrebno je što pre naći odgo-varajuće rešenje.


Zbog toga je neophodno uraditi analizu Akcionog plana i Platforme i na osnovu utvrđenih razlika uskladiti rešenja na osnovu stvarnog stanja u pogle-du prava nacionalnih manjina u Srbiji i predvideti izvodljive mere za unap-ređenje. Sa druge strane, neophodno je dalje unapređivati Platformu koja će poslužiti kao osnova za izradu budućeg Akcionog plana.

Posebna pažnja će biti posvećena sledećim problemima:Prvo, potrebno je objediniti važeće zakone, propise i nadležnosti iz oblasti

zaštite prava nacionalnih manjina u jedinstvenu strategiju integracije. Takođe je potrebno izvršiti reviziju i unaprediti Akcioni plan radi ubrzanja evropskih integracija Srbije.

Drugo, potrebno je da Vlada Republike Srbije donese sveobuhvatnu naci-onalnu politiku ili strategiju integracije nacionalnih manjina na osnovu po-stojećeg ili unapređenog zakonskog okvira, koja će ići u susret potrebama za stvaranjem funkcionalnog društva. Strategijom integracije treba da jasno defi-niše mere i korake koji će omogućiti kreiranje inkluzivne politike za sve, uklju-čujući nacionalne manjine. Zapravo, u Republici Srbiji su domaćim propisima i međunarodnim instrumentima garantovana brojna prava nacionalnih manji-na i njihovih pripadnika. Uspostavljen je pravni okvir koji podržava ostvariva-nje individualnih i kolektivnih prava pripadnika nacionalnih manjina, koji je u znatnoj meri usklađen sa pravnim tekovinama EU, a po tome se manjinska politika Republike Srbije često ističe kao jedan od dobrih primera u Evropi (Platforma, 2016:14). S obzirom na činjenicu da postoje i osporavanja ovog dostignuća (o čemu svedoči i mišljenje Ustavnog suda Srbije o neustavnosti pojedinih odluka Zakona o NSNM) u ostvarivanju sadašnjeg Akcionog plana ili, još bolje, u mogućem unapređenju Akcionog plana, valjalo bi obezbediti da se uvažava pravilo garantovanja stečenih prava odnosno da se ne snižava nivo dostigunitih prava, a to znači da se ne ugrožavaju rešenja inspirisana manjin-skom samoupravom odnosno priznavanjem kolektivnih prava nacionalnih manjina u Mađraskoj, koja su uneta u zakonodvastvo Republike Srbije, pre pristupanja EU. Važno je i da se ima u vidu i da su brojna rešenja u zakondav-stvima Srbije i Hrvatske, koja je članica EU, ista ili slična (Nacionalne manjine, 2017: 12, 13).

Potrebu za pojačanim oprezom naglašava i postojanje uočljivog raskoraka između normativnog i stvarnog odnosno činjenica da su u delovanju brojnih institucija Republike Srbije, pre svega pod uticajem političkih stranaka i poje-dinih interesnih grupa, prisutne mere koje su usmerene prema ili već proizvo-de političko fragmentisanje pojedinih nacionalnih manjina (najčešće Albana-ca, Bošnjaka, Hrvata i Vlaha) iz užih političkih interesa (Nacionalne manjine, 2017: 13). Zbog toga i zbog činjenice da je postojeći sistem manjinske zaštite uspostavljen pre petnaest godina i da je praksa donela mnoge nove izazove i rešenja, potrebno je pristupiti unapređenju ukupnog ustavnog i zakonodavnog okvira manjinske politike a ne samo zakona koje je uključio Akcioni plan. To je


put koji Srbiju vodi ka efektivnoj integrativnoj manjinskoj politici (Platforma, 2016:14). Unapređenje postojećeg pravnog okvira trebalo bi poći od toga “da je interkulturalizam prirodno stanje stvari u Srbiji jer u njoj decenijama una-zad postoji uspešan suživot različitih nacionalnih manjina, verskih i etničkih grupa. Takođe, trebalo bi da se radi na primeni međudržavnih sporazuma koji garantuju poboljšanje položaja i povećanje prava određenih nacionalnih ma-njina” (Popov, Okrugli sto, 2017).

Treće, neophodno je da se sačini svojevrsna mapa problema u manjinskoj politici Srbije kao da se jasno utvrde tačke po kojima postoje razlike i nespo-razumi kako bi se omogućilo unapređenje odnosa većine i manjina u Srbiji. Među tim pitanjima svakako spada i pitanje NSNM.

Važno je da se u toku predstojećih zakondavnih aktivnosti sačuva institucija NSNM koja je, po duhu zakona, organ manjinske samouprave. NSNM je izu-zetno važna institucija integrativne manjinske politike, koja obezbeđuje ostvari-vanje slobode i prava nacionalne manjine na osnivanje organa i tela manjinske samouprave. Ova preporuka je izuzetno važna jer je političkom odlukom sadrža-nim i u Ustavu Republike Srbije i zakonima o NSNM prvobitini koncept manjin-ska smaouprave koji je sadržan u Zakonu o slobodama i pravima nacionalnih manjina svedena na pitanja jezika, obrazovanja i kulture (Platforma, 2016:20).

Zbog svega ranije navednog, koncept Zakona o NSNM čija je priprema u toku valjalo bi prilagoditi potrebama i realnim mogućnostima nacionalnih ma-njina, kako onih koje su brojne i koncentrisane na jednom području, koje su veoma dobro organizovane, sa razvijenim i uticajnim manjinskim strankama, sa odličnom stranačkom infrastrukturom i zastupljene u organima vlasti na svim nivoima, i koje su u stanju da sa lakoćom koriste složen i komplikovan instrumentarijum zakona, tako i onih nacionalnih manjina koje, zbog razjedi-njenosti, teritorijalne disperzije, nedostatka kapaciteta, odsustva finansijske ili tehničke podrške koriste veoma mali, skoro neznatan deo mogućnosti koje im zakon pruža. U tom smislu, u slučaju nekih NSNM, nadležnosti date Zakonom o NSNM su znatno iznad kapaciteta NSNM da ih korsiti. Takođe, valja imati u vidu da neki NSNM postoje već deset godina jer su osnovani odmah nakon stu-panja na snagu Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, a neki su formalno osnovani pre deset godina, a počeli su da funkcionišu pre dve godine, a neki su i osnovani i konstituisani tek pre dve godine. Razlika u iskustvu izme-đu NSNM koji su već uhodani (naprimer, mađarski, rumunski, slovački, rusin-ski, bunjevački savet) i onih koji su tek skoro počeli neku značajniju aktivnost (aškalijski, egipatski), utiče i na njihove rezultate i učinke (Evaluacija, 2012: 10).

Izuzetno je važno da se zakonom jasno odredi da NSNM nisu organi jav-ne vlasti, iako vrše veoma značajna javna ovlašćenja. Važeći zakoni nisu jasno opredelili kojoj vrsti pravnog lica pripada NSNM. Sasvim je izvesno da se na NSNM ne primenjuju odredbe Zakona o državnoj upravi ili Zakona o javnim službama, jer savet nije ni državni organ, a ni ustanova. Sa druge strane, svi


NSNM su ustanovljeni da bi vršili javna ovlašćenja i samim tim finansiraju se najvećim delom iz republičkog, pokrajinskog i budžeta jedinica lokalne samo-uprave. Sa aspekta Zakona o budžetskom sistemu, NSNM su “korisnici javnih sredstava” jer javna budžetska sredstva sačinjavaju više od 50% njihovih pri-hoda. Iako nisu deo konsolidovanog računa trezora, na njih se primenjuju sva pravila budžetskog poslovanja i budžetskog računovodstva i revizije. Štaviše, njihovo poslovanje podleže i reviziji od strane Državne revizorske institucije. Kao indirektni budžetski korisnici i pravna lica koja ostvaruju prihode u izno-su većem od 50% iz javnih budžeta sva tri nivoa vlasti, NSNM su u obavezi da poštuju Zakon o javnim nabavkama kao naručioci dobara i usluga od privat-nog sektora. Sa druge strane na NSNM se ne primenjuju odredbe zakona koji uređuju funkcionisanje državne uprave i zaposlenih u državnoj upravi ili jav-nim službama, zato što, kao što je rečeno, NSNM nisu državni organ niti javna služba. Na radno pravni status zaposlenih u administrativnoj i tehničkoj službi NSNM se primenjuje Zakon o radu, kao na zaposlene kod svih drugih posloda-vaca, a ne Zakon o državnim službenicima (Evaluacija, 2012: 18). Zbog toga bi trebalo zakonom jasno odrediti statuts NSNM kao organizacije civilnog druš-tva od posebnog javnog interesa (Janjić, Stručno – politička konsultacija, 2017).

Važan preduslov za sprovođenja Akcionog plana je saradnja vlasti sa NSNM, civilnim društvom i nevladinim organizacijama. NSNM su u brojnim aktivno-stima prepoznati kao nositelji ili ko-nositelji aktivnosti koje se tiču Pregova-račkog poglavlja 23, dok je potpuno prenebegnuta odluka nacionalnih saveta da vrše neku vrstu kontrole i nadzora aktivnosti koje se sprovode. To pitanje je ostalo otvoreno tokom cele 2016 godine i tek se sada nazire pomak u tom smi-slu. Na primer, Hrvatska nacionalna manjina je dobro integrisana u društvo, pre svega zbog činjenice da nema jezičke barijere i jezičke distance zbog slič-nosti srpskog i hrvatskog jezika. Međutim, uključivanje hrvatske zajednice u proces donošenja odluka ostaje na minimalnom nivou (Sarić Lukendić,Okrugli sto, 2017). Iako je uloga NSNM je nesporno izuzetno važna za proces prime-ne Akcionog plana, trebalo bi u ovaj process uključiti šriri krug pripadnika nacionalnih manjina kao i većine, pre svega preko civilnog društva. Zapravo, postoji niz organizacija koje se, godinama, bave problematikom vezanom za sva pitanja koja se tiču nacionalne manjine i trebalo bi i tim organzacijama dati mogućnost da učestvuju u razgovorima sa državom, pre svega kada je u pitanju sprovođenje aktivnosti iz Akcionog plana za pregovaračko poglavlje 23, kao i Akcionog plana za unapređenje položaja nacionalnih manjina. Ako se stvari nastave odvijati ovim tokom, Rumunija će sigurno reagovati zbog lošeg opho-đenja Repubike Srbije prema pitanjima vezanim za vlašku nacionalnu manjinu, što nikom nije u interesu (Balašević, Okrugli sto, 2017).

Kada je reč o pregovaračkom poglavlju 23 i Akcionom planu, određeni NSNM imaju sopstvene agende i drugačije viđenje od ostalih nacionalnih sa-veta i Vlade Republike Srbije o sadržaju i načinu ispunjava zadatke iz AP PG 23


i Akcionog plana. Brine to što zbog nepostizanja dogovora pojeidni nacionalni saveti otvoreno bojkotuju saradnju sa Kancelarijom za ljudska i manjinska pra-va, u izveštavanju o ostvarivanju Akionog plana (Janjić, Okrugli sto, 2017). To činjenica je, kako tvrdi Bačić, odgovor na to što su ”vlasti zahtevale da predlozi moraju biti uniformi i podržani od strane svih NSNM. Čim bi se neki NSNM pobunio oko neke tačke, ta tačka bi bila skinuta sa dnevnog reda bez da se raspravlja o pokrenutom problemu. Ovakav pristup koji ne uvažava razlike iz-među nacionalnih manjina nije dobar” a vlasti, pre svega Kancelarija za ljudska i manjinska prava, su se okrenule saradnji sa koordinacijom NSNM koja je je jedno krajnje neformalno telo čije nadležnost i način rada ničim nisu uređene zato bi bilo mnogo bolje da se komunikacija vlasti sa nacionalnim savetima odigrava direktno što ne isključuje i koordinaciju (Bačić,Okrugli sto, 2017).

Četvrto, nužno je da se posebna pažnja posveti demokratskoj participaciji i zastupljenosti nacionalnih manjina u javnom životu, u javnom sektoru i dr-žavnoj upravi i lokalnoj samoupravi.

Za Srbiju kao i za sve države, koje u svojoj nedavnoj prošlosti beleže etničke i ratne sukobe, poput onih na prostorima bivše Jugoslavije, ispunjavanje ovog uslova je nužnost. Istovremeno, ostvarivanje ovog uslova je izuzetno otežano. Dok politička participacija podstiče proces demokratizacije dotle isključenost iz političkog, ili u još gorem slučaju iz društvenog života podstiče sukobe. Rizik je na primer povećan u slučaju nacionalnih manjina poput albanske gde je etnona-cionalistička mobilizacija snažna. Mada i kod Bošnjaka, Mađara, Hrvata, poseb-no u njihovom odnosu prema Srbima, etnonacionalna mobilizacija kada popri-mi dominantne karateristike etnonacionalizma lako može biti “transformisana” u domen međuetničkih sukoba. Ukoliko se ovakvi sukobi ne razreše unutar jed-nog državnog okvira lako se, uz asistenciju “matične države”, mogu pretvoriti u međudržavne sukobe, koji pak mogu biti i regionalni sukobi, jer su pripadnici nacionalnih zajednica disperizrani po čitavom regionu Zapadnog Balkana (Po-litička participacija, 2016:16, 18, 19). Zbog toga je razmatranje adekvatne zastu-pljenosti nacionalnih manjina jedan od najvećih izazova za implementaciju Ak-cionog plana je.. Poseban značaj za unapređenje položaja nacionalnih manjina ima učešće u javnom i političkom životu koje je već do sada omogućilo jačanje manjinske (posebno albanske, bošnjačke, mađarske i romske) političke i inte-lektualne elite i uticalo da ona u saradnji sa državom izgradi brojne nacionalne organizacije, pre svega političke stranke, obrazovne i kulturne institucije. Zapra-vo s napredovanjem procesa demokratizacije i političkog pluralizma u Republici Srbiji, nacionalne manjine su, preko svojih nacionalnih političkih stranaka, po-čele efikasnije da ostvaruju svoje učešće u kulturnom, socijalnom, ekonomskom životu i javnim poslovima (Politička participacija, 2016:13).

Političke stranke imaju važnu ulogu u procesu integracije jer svojim politič-kim delovanjem imaju veliki uticaj na stvaranje interkulturalnog društva pro-movisanjem različitosti i tolerancije. Sa početkom tranzicije ka višepartijskom


parlamentarnom sistemu početkom devedesetih nastale su brojne političke stranke, kako one multietničke tako i one monoetničke. U slučaju Republi-ke Srbije, političke partije su najčešće monoetničke, predstavljaju primarno ili interese većine ili interese manjine. Trenutno, u Republici Srbiji je registro-vano 108 stranaka od kojih su 63 stranke nacionalnih manjina, što čini 60% ukupnog broja registrovanih političkih partija. Brojna su mišljenja da su upra-vo „manjinske“ političke partije jedini pravi, autentični predstavnici interesa nacionalnih manjina, te bi njima trebalo zakonom ili na drugi način priznati eksluzivno pravo predstavljanja nacionalnih manjina. Ali i činjenica je da su brojni pripadnici nacionalnih manjina članovi multietničkih stranaka kao i da većina birača glasa za ove stranke govori da nije moguće verifikovati eksluzivni status monoetničkim strankama.

Na političku participaciju kao i na političku predstavljenost nacionalnih ma-njina neposredan i važan uticaj ima izborni sistem, koji određuje pravila igre tokom izborne utakmice (ko učestvuje u raspodeli mandatata, način biranja kandidata i raspodelu mandata, pravila predizbornih i postizbornih koalicija). Izborni sisitem može biti uređen po većinskom i proporcionalnom modelu, za-vino od toga da li se glasa za kandidata (ličnost) ili za izbornu listu političke stranke, odnosno koalicije stranaka. Veličina izborne jedinice i izborni prag di-rektno utiču na to koji će izborni akteri ući u trku za osvajanje mandata i pod kojim uslovima. Dizajn izbornog sisitema može uticati pozitivno i negativno na stranački sistem, zavisno od toga u kojoj meri doprinosi stabilnosti partijskog sistema. U izbornom procesu i u političkom odlučivanju uvedene su izvesne korekcije većinskog principa, odnosno uvedeni su elementi proporcionalnosti i pozitivne afirmacije nacionlnih manjina, kao što je prirodni census za stranke nacionalnih manjina. Ova promena izbornog zakona na nivou Republike, fa-vorizovala je brojnije i dobro politički organizovane nacionalne manjine, poput Mađara, Bošnjaka, Albanaca, što su izbori januara 2007. godine i potvrdili. Pri-rodni izborni prag za sve manje brojne nacionalne manjine ostaje nedostižan zbog njihove malobrojnosti ili za Rome zbog njihove slabe političke organizova-nosti. Zbog toga postoji potreba da se izbornim zakonodavstvom omogući i da malobrojne nacionalne manjine imaju predstavnike u Narodnoj skupštini Re-publike Srbije, kao i u Skupštini AP Vojvodine. Ovakav izborni sistem pogoduje manjim političkim strankama, ali i fragmentisanju političkog života odnosno stranačkog prostora i biračkog tela. Izborni i partijski sistem Republike Srbije omogućava nacionalnim manjinama da svoje interese zastupaju preko manjin-skih političkih partija, čija je uloga od velikog značaja, kako za same pripadnike nacionalnih manjina i njihov status, tako i za celokupnu političku scenu Srbije. Zakon o izboru narodnih poslanika Republike Srbije definiše političke partije nacionalnih manjina u članu 81. - „političke stranke nacionalnih manjina su sve one stranke čiji je osnovni cilj predstavljanje i zastupanje interesa nacionalne manjine i zaštita i poboljšanje prava pripadnika nacionalnih manjina, u skladu


s međunarodno pravnim standardima.“ Prema istom članu Republička izborna komisija odlučuje o tome da li nosilac izborne liste ima položaj političke stranke nacionalne manjine (Zakon o izboru narodnih poslanika, Službeni glasnik RS, br. 35/2000, 57/2003 - odluka USRS, 72/2003 - dr. zakon, 75/2003 - ispr. dr. za-kona, 18/2004, 101/2005 - dr. zakon, 85/2005 - dr. zakon, 28/2011 - odluka US, 36/2011 i 104/2009 – druki zakoni).

U praksi su ispoljeni i brojni problemi, na primer, primena „prirodnog pra-ga“ samo za izbore za Narodnu skupštinu Republike Srbije, a ne i za druge nivoe vlasti je u korist brojnijih nacionalnih manjina (mađarske, bošnjačke i albanske), ali ne i drugih nacionalnih manjina. Ovaj princip je i u funkciji odr-žavanja političkih, grupnih i pojedinčanih monopola nad predstavljanjem na-cionalne manjine, ali ne i demokratizacije odnosa unutar zajednice čime se ove stavljaju u svojevrsni „geto“. To , pored drugih činilaca, osnažuje trend etničke fragmentacije društva te i politike u Republici Srbiji.

Trenutno se zastupljenost u javnom sektoru i javnim preduzećima ocenje-njuje kao najslabija tačka u procesu integracije nacionalnih manjina. Problem je pre svega nepostojanje načina na koji bi se utvrdila zastupljenost pripadnika nacionalnih manjina u javnom sektoru i javnim preduzećima, koja je vidljivo manja u odnosu na ono što bi bilo očekivano u odnosu na brojnost određenih nacionalnih manjina. Ministarstvo za državnu upravu i lokalnu samoupravu je sprovelo istraživanje o političkoj participaciji nacionalnih manjina, uočilo probleme i dostavilo predloge rešenja Vladi Republike Srbije, te se očekuje dalji rad i angažovanje na implementiranju tih rešenja (Bošnjak Ivan, Stručno – po-litička konsultacija, 2017).

Iako prаvni оkvir omogućava оdgоvаrајuću zаstuplјеnоst pripаdnikа naci-onalnih manjina u оrgаnimа vlаsti, u stvarnosti ostvarena zastupljenost još nije zadоvоlјаvајuća, posebno u izvršnoj vlasti, upravi, prvaosuđu, policiji i vojsci kao i u vođenju javnih ustanova i preduzeća7 (Politička participacija, 2016:19, 20, 21).

Uverenje da postoji otežan pristup zaposlenju u državnim institucijama, jav-nim službama i javnim preduzećima prisutno je kod gotovo svih predstavnika manjinskih zajednica, ali percepcija da je problem izražen više nego kod ostalih izražena je kod predstavnika Albanaca i Bošnjaka koji su, kao primer, naveli Ministarstvo unutrašnjih poslova i Bezbedonosno informativnu agenciju. Pred-stavnici većine nacionalnih manjina izražavaju nezadovoljstvo brojem zaposle-nih u javnim službama i navode da je daleko od proporcionalne zastupljenosti

7 Na primer, Bošnjaci su u izrazito malom broju zastupljeni u vojsci i policiji: na primer, u Područnoj po-licijskoj upravi u Novom Pazaru, Bošnjaci čine samo jednu četvrtinu policijskih službenika (Izveštaj koji se podnosi na osnovu Člana 25, paragraf Okvirne konvencije zazaštitu nacionalnih manjina: 2007); Boš-njaci su neadekvatno zastupljeni i u republičkim organima, poput Vrhovnog suda, republičkog javnog tužilaštva, u ispostavama republičkog ministarstva finansija, republičkih inspekcija, javnih preduzeća i drugih ustanova (Izveštaj koji se podnosi na osnovu člana 25, paragraf Okvirne konvencije za zaštitu naci-onalnih manjina: 2007).


prisutnost pripadnika nacionalnih manjina na „sigurnim radnim mestima pod okriljem države“, što znatno utiče na slabu ekonomsku moć pripadnika mađar-ske zajednice (Stanje manjinske politike, 2011: 10).

Politička odluka Vlade Republike Srbije od 2012 godine da odgovori na bojkot albanskog stanovništva popisu stanovištva organizovanom 2011 godine bila je nedovoljno promišljena i imala je za posledicu ukidanje nekih pravosud-nih i državnih institucija u opštinama Preševo i Bujanovac što je pak uticalo i na smanjenje zaposlenih Albanaca u ovim ustanovama. U tom pravcu je i odluka iz 2014 godine da se smanji broj članova nacionalnog saveta albanske nacionalne manjine. To je omogućilo i promenu sastava kao i politike ovog na-cionalnog saveta. U ovome procesu su marginalizovani oni albanski predstav-nici koji su inače osvojili najveći broj glasova na loklaninm izborima u Preševu i Bujanovcu i koji su nastojali da sarađauju sa institucijama Srbije. Prednost su u nacionalnom savetu dobili zagovornici nepriznavanja institucija Republike Srbije i zagovaranja saradnje, pre svega sa političkim predstavnicima Albanca Zapadnog Balkana (Janjić, Stručno – politička konsultacija, 2017).

Bojkot popisa stanovništva Srbije iz 2011 godine od strane albanskog sta-novništva ne bi trebalo da utiče na primenu afirmativnih mera prema pri-padnicima albanske nacionalne manjine. Opštinske vlasti i skupštine opština nemaju nikakvu kontrolu nad lokalnim sudovima i policijom, što nacionalne manjine koje žive na teritorijama određenih opština dovodi u situaciju da ne-maju priliku da utiču na izbor predstavnika izvršne i sudske vlasti u njihovim jedinicama lokalne samouprave. Albanci su slabo zastupljeni u javnim predu-zećima i u javnim institucijama, a ništa se ne čini kako bi se to pitanje rešilo (Islami, Okrugli sto, 2017).

Koordinaciono telo Vlade Republike Srbije za opštine Preševo, Bujanovac i Medveđa trenutno najviše igra ulogu koordinacije odnosa između Beograda i te tri opštine ali nema vidljivije rezultate. Mada je dosta toga urađeno, potrebno je preispitati osnove postojanja ovog vladinog tela, koje je nastalo kao “ad hoc krizni instrument” imajući u vidu da predstavnici tri navedene opštine izkazu-ju konstantno nezadovoljstvo ostvarenim napretkom. (Janjić, Stručno – politička konsultacija, 2017, Bošnjak Ivan, Stručno – politička konsultacija, 2017).

II DEO:ANALIZA AKCIONOG PLANA SA PRIKAZOM

AKTIVNOSTI ČIJI SU NOSIOCI NACIONALNI SAVETI NACIONALNIH

MANJINA

Eva Vukašinović

27

Postojeći institucionalni i pravni okvir za ostvarivanje prava nacionalnih manjina u Republici Srbiji može se oceniti kao zadovoljavajući ali je primena propisa u praksi iz različitih razloga neujednačena i selektivna. Akcioni plan za ostvarivanje prava nacionalnih manjina (u daljem tekstu: Akcioni plan) ima za cilj da utvrdi mere, aktivnosti i sredstva, koja će obezbediti punu primenu propisa. Trebalo je da Nacionalni saveti budu ključni partner u izradi Akcio-nog plana i garancija transparentnosti celog procesa.

AP PG 23 predviđa izradu Akcionog plana. Osnovni okvir za izradu Akcio-nog plana predstavljaju Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina (Za-kon o potvrđivanju okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina (“Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, br. 6/98), Evropska povelja o regionalnim ili manjinskim jezicima (Zakon o ratifikaciji Evropske povelje o regionalnim ili ma-njinskim jezicima (“Službeni list SCG – Međunarodni ugovori”, br. 18/2005) kao i Izveštaj ekspertske misije Evropske komisije za nacionalne manjine.

Akcioni plan se sastoji od jedanaest poglavlja, i to:I Lični statusni položaj; II Zabrana diskriminacije; III Oblast kulture i medija; IV Sloboda veroispovesti; V Upotreba jezika i pisma; VI Obrazovanje; VII Demokratska participacija; VIII Odgovarajuća zastupljenost pripadnika nacionalnih manjina u

javnom sektoru i javnim preduzećima;IX Nacionalni saveti nacionalnih manjina; X Ekonomski položaj pripadnika manjinskih zajednica; XI Međunarodna saradnja.

Svako poglavlje sadrži normativni okvir, opis trenutnog stanja, strateški cilj, opšti rezultat koji proizilazi iz realizacije celine aktivnosti datog poglavlja. Op-šti rezultat prate indikatori uticaja kao i izvori verifikacije.

U nastavku ovog teksta će biti prikazano svako od poglavlja Akcionog plana.


I LIČNI STATUSNI POLOŽAJ

PRAVNI OKVIR

Ustav Republike Srbije (“Službeni list SRJ”, br. 11/2002, “Službeni list SCG”, br. 1/2003 – Ustavna povelja i “Službeni glasnik RS”, br. 72/2009 - dr. zakon i 97/2013 - odluka US); Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina(“Službeni list SRJ”, br. 11/2002, “Službeni list SCG”, br. 1/2003 – Ustavna povelja i “Službeni glasnik RS”, br. 72/2009 - dr. zakon i 97/2013 - odluka Ustavnog suda Srbije); Zakon o zaštiti podataka o ličnosti (“Službeni glasnik RS”, br. 97/2008, 104/2009 - dr. zakon, 68/2012 - odluka Ustavnog suda Srbije i 107/2012); Zakon o državljan-stvu Republike Srbije (“Službeni glasnik RS”, br. 135/2004 i 90/2007); Zakon o prebivalištu i boravištu građana (“Službeni glasnik RS”, br. 87/2011); Zakon o lič-noj karti („Službeni glasnik RS“, br. 62/06 i 36/11); Zakon o matičnim knjigama („Službeni glasnik RS“, br. 20/09 i 145/14); Porodični zakon (“Službeni glasnik RS”, br. 18/2005, 72/2011 - dr. zakon i 6/2015); Zakon o popisu stanovništva, do-maćinstava i stanova 2011. godine (“Službeni glasnik RS”, br. 104/2009 i 24/2011) i Zakon o zvaničnoj statistici („Službeni glasnik RS“, broj 104/09).

KOMENTAR PRAVNOG OKVIRA

Jedan od nedostataka Akcionog plana je to što pre prvog poglavlja nedosta-je inače potrebno poglavlje kojim bi se uredio opšti pravni položaj nacionalnih manjina u (budućem) Ustavnom okviru. U postupku usaglašavanja pravnog sistema koji predstoji u postupku pridruživanja EU od predstavnika vlasti Re-publike Srbije najavljuje se donošenje novog ustava Republike Srbije. Imajući to u vidu Akcioni plan bi trebalo da predvidi utvrđivanje okvirnih smernica za uređivanje opšteg pravnog okvira za zaštitu nacionalnih manjina.

Inače, sadašnja ustavna rešenja nisu odgovarajuće i nisu usaglašena sa, pre Ustava Republike Srbije donetim Zakonom o pravima i slobodama nacional-nih manjina, čije je važenje potvrdio Ustav, koji je, takođe, preuzeo, desetine normi iz ovog zakona što je samo uvećalo konfuziju ustavno – pravnog okvira.

U prvom članu Ustava Republike Srbije propisano je da je Republika Srbija “država srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, načelima građanske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima. U bu-dućem pravnom okviru trebalo bi na drugačijim osnovama definisati ovo pitanje, odnosno opredeliti se za građanski ili nacionalni princip u definisanju države.


Pored napred navedenog, trebalo bi razraditi i odredbu Ustava kojom je pro-pisano da se dostignuti nivo ljudskih i manjinskih prava ne može smanjivati. Nije naime jasno da li je ocena o tome da dostignuti nivo ljudskih i manjinskih prava dovoljan zasnovana na tome da su ta prava garantovana propisima ili se radilo o tome da su prava propisana i „konzumirana“ u praksi. Takođe, nije jasno da li se dostignuti nivo prava odnosi i na finansijski aspect prava . Ovo je posebno značajano za prava iz oblasti obaveštavanja na manjinskim jezicima.

Koncept zaštite prava nacionalnih manjina bi trebalo preispitati. Pitanje je da li je potrebno materiju zaštite prava nacionalnih manjina (izuzev proce-snih pravila koja su sadržana u posebnim zakonima) kodifikovati u jednom jedinstvenom zakonu koji bi imao snagu ustavnog zakona i samim tim imaju veću pravnu snagu u odnosu na opšte propise (kojima se delimično uređuje i oblast prava nacionalnih manjina), a sve u cilju prevazilaženja neusaglašenosti pravnih propisa. Podrazumeva se da je za donošenje ustavnog zakona potreb-no menjati Ustav Republike Srbije jer se u ovom mometu ustavni zakon može doneti samo za sprovođenje promene Ustava.

Potrebno je da se razradi odredba u stavu 4 člana 21 Ustava Republike Sr-bije kojom je propisano da se ne smatraju diskriminacijom posebne mere koje Republika Srbija može uvesti radi postizanja pune ravnopravnosti lica ili grupe lica koja su suštinski u nejednakom položaju sa ostalim građanima (odredba o tzv. afirmativnim merama). Primena posebnih mera zbog principa slobodnog izražavanja nacionalne pripadnosti u praksi nailazi na ozbiljne teškoće. Usta-vom je propisano da je izražavanje nacionalne pripadnosti slobodno. To znači da je izražavanje nacionalne pripadnosti uvek promenjivo, neotuđivo i lično pravo pojedinca koje se ne može ograničiti aktom niže snage od Ustava. Re-šenja koja se predlažu radi prevazilaženja problema „zloupotrebe prava“ radi ostvarivanja prava na mere afirmativne akcije ne mogu preduprediti negativne pojave u primeni ovih mera. Upis nacionalne pripadnosti u matične knjige ili u kadrovske evidencije ne može značiti nepromenjivost odnosno nemoguć-nost izmene tog podatka u javnim evidencijama. Posebno je osetljivo pitanje određivanja nacionalne pripadnosti maloletnih lica i upis tog podatka u javne evidencije u slučaju nepostojanja konsenzusa roditelja. U sistemu apsolutne slobode izražavanja nacionalne pripadnosti postavlja se pitanje da li su zlou-potrebe prava uopšte moguće, kako se mogu odrediti, u kom postupku i koji organ bi bio nadležan da ceni postojanje ili nepostojanje zloupotrebe prava. Pored toga, Ustavom garantovana sloboda izražavanja nacionalne pripadnosti značii mogućnost postojanja dvostruke pa čak i višestrukih nacionalnih iden-titeta (na primer, deca rođena od roditelja koji su različite nacionalne pripad-nosti) koja u postojećem zakonskom okviru ne mogu ostvariti prava koja su garantovana pripradnicima nacionalnih manjina (na primer, pravo na obrazo-vanje na maternjem jeziku) bez „odabira“ odnosno određivanja jedne nacio-nalne pripadnosti.


Nacrt zakona o izmenama i dopunama Zakona o zaštiti prava i sloboda na-cionalnih manjina koji je bio na javnoj raspravi u periodu od 8. do 28. decem-bra 2016. godine, po našem mišljenju nije odgovorio ni na jedan problem koji je nastao u dosadašnjoj primeni zakona (određenje pojma “nacionalna ma-njina”, da se jasno definiše sadržaj izraza „dovoljna reprezentativna brojnost“, razrade afirmativne mere, pojasni sadržaj i načine garantovanja “dostignutog nivoa prava”). Nedostatak ovog poglavlja je i utome što nije uredio pravo na lično ime pripadnika nacionalnih manjina (uređeno u poglavlju 5 – Upotreba jezika i pisama). Ovo pravo je bilo potrebno obuhvatiti ovim poglavljem gde je uređen lični položaj pripradnika nacionalnih manjina. Pravo na lično ime je, naime, lično (individualno) pravo, a ne kolektivno jer se ne ostvaruje u zajed-nici sa drugim ljudima i nije u nikakvoj vezi sa službenom upotrebom jezika i pisama nacionalnih manjina. Trenutno predstavlja najveći problem u praksi upravo činjenica da je to lično pravo uređeno Zakonom o službenoj upotrebi jezika i pisama, pa matičari (pogrešno) vezuju pravo na upis ličnog imena pri-padnika nacionalne manjine za jezike koji su u službenoj upotrebi na teritoriji jedinica lokalnih samouprava i odbijaju takav zahtev u slučaju da jezik te ma-njine nije u službenoj upotrebi u toj jedinici lokalne samouprave. Donošenje Akcionog plana je bila prilika da se navedeni normativni propusti isprave i ure-de na način da se obezbedi ovo lično pravo pripadnicima nacionalnih manjina na teritoriji cele Republike Srbije.

STRATEŠKI CILJ POGLAVLJA 1

1. Sprovođenje personalnog principa u primeni pravnih pravila o položa-ju nacionalnih manjina, kao i sprovođenje principa autonomnog odre-đivanja identiteta pripadnika nacionalnih manjina.

2. Unapređivanje mehanizama popisivanja pripadnika nacionalnih ma-njinai zaštita podataka o ličnosti pripadnika nacionalnih manjina

OPŠTI REZULTAT

1. Slobodno izražavanje nacionalnog identiteta na dobrovoljnoj bazi se poštuje.

2. Sprovodi se politika neutralnosti u identitetskim pitanjima manjinskih zajednica.

3. Podaci o broju pripadnika nacionalnih manjina dostupni su nadlež-nim organima radi praćenja i analize stepena ostvarivanja manjinskih prava, uz zaštitu ovih podataka kao naročito osetljivih podataka prema propisima o zaštiti podataka o ličnosti.


PREDVIĐENE AKTIVNOSTI GDE SU NOSIOCI/PARTNERI NSNM

1. Izmene i dopune Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina radi uređenja prava na upis podatka o nacionalnoj pripadnosti pripad-nika nacionalnih manjina u javne isprave, službene evidencije i zbirke ličnih podataka, u skladu sa ustavnim principom slobodnog izražava-nja nacionalne pripadnosti.Partneri - NSNMRok za realizaciju – usvajanje izmena i dopuna zakona je II kvartal 2016. godine

2. Dopune Zakona o matičnim knjigama radi uređenja načina upisa po-datka o nacionalnoj pripadnosti u matičnu knjigu rođenihPartneri – NSNMRok za realizaciju – usvajanje izmena i dopuna zakona je IV kvartal 2016. godine

KOMENTAR

Planirane aktivnostini su realizovane u predviđenom periodu. Po našim informacijama, iako su predstavnici NSNM bili uključeni u proces izrade iz-mena i dopuna Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina, njihovi predlozi u velikom broju slučajeva nisu uvaženi. Poseban problem predstavlja nedovoljna usklađenost nastupa NSNM. U cilju ostvarivanje zajedničkog na-stupa po pitanjima od zajedničkog interesea za nacionalne manjine potrebno je da Koordinacija NSNM postane zakonska kategorija i da se stvori mogućnost zajedničkog nastupa u pitanjima oko kojih je postignut konsenzus.


II ZABRANA DISKRIMINACIJE

PRAVNI OKVIR

Ustav Republike Srbije; Zakon o ratifikaciji Evropske konvencije za zaštiti ljud-skih prava i osnovnih sloboda („Službeni list SCG - Međunarodni ugovori“, br. 9/03, 5/05 i 7/05 - ispr. i „Službeni glasnik RS - Međunarodni ugovori“, br. 12/10 i 10/15); Zakon o ratifikaciji Međunarodnog pakta o građanskim i političkim pra-vima („Službeni list SFRJ“, broj 7/71); Zakon o zabrani diskriminacije („Službeni glasnik RS“, br. 22/09); Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina; Kri-vični zakonik (“Službeni glasnik RS”, br. 85/2005, 88/2005 - ispr., 107/2005 - ispr., 72/2009, 111/2009, 121/2012, 104/2013, 108/2014 i 94/2016) ; Strategija prevenci-je i zaštite od diskriminacije (“Službeni glasnik RS”, br. 60/2013).

Napomena: u Akcionom planu nisu navedeni posebni propisi kojima je ta-kođe uređena zabrana diskriminacije u odnosu na posebnu oblast (obrazova-nje, zapošljavanje i radni odnosi, crkve i verske zajednice, pravosuđe, kultura i mediji itd). Krivičnim zakonikom Republike Srbije propisano je više krivičnih dela u vezi sa zabranom diskriminacije, kao što su povreda slobode izražavanja nacionalne ili etničke pripadnosti, ispovedanja vere i vršenja verskih obreda, promocija i pozivanje na mržnju, nasilje prema licu ili grupi lica na osnovu nekog njihovog ličnog svojstva, rasna i druga diskriminacija i drugo.


1. Obezbediti ostvarivanje prava i sloboda pripadnika nacionalnih manji-na pod jednakim uslovima na celoj teritoriji Republike Srbije.

2. Razvijanje tolerancije i sprečavanje diskriminacije.

OPŠTI REZULTAT

1. Očuvan dostignut nivo ljudskih i manjinskih prava i obezbeđeno ostva-rivanje prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina pod jednakim uslovima na celoj teritoriji Republike Srbije.

2. Preduzete aktivne mere usmerene ka prevenciji diskriminacije u svim relevantnim sferama društvenog života.

3. Puno postupanje po preporukama Zaštitnika građana, Pokrajinskog ombudsmana i Poverenika za zaštitu ravnopravnosti.



1. Podizanje svesti među širom javnosti, pripadnicima nacionalnih ma-njina, funkcionerima i zaposlenima u organima javne vlasti na svim nivoima o postojanju nacionalnih manjina u zemlji, njihovim pravima kao i pravima na afirmativne mere gde su one neophodne (partneri)Rok: kontinuirano

2. Pokretanje postupka zaštite od govora mržnje (nosioci)Rok: kontinuirano

3. Sprovođenje obuka usmerenih ka jačanju svesti svih relevantnih akte-ra krivičnopravnog sistema o značaju procesuiranja zločina iz mržnje (partneri)Rok: kontinuirano

4. Jačanje svesti građana o uzrocima i posledicama zločina iz mržnje i nul-toj toleranciji prema takvim delima (partneri)Rok: kontinuirano

KOMENTAR

Pitanje aktivne legitimacije NSNM u postupcima zaštite od govora mr-žnje je vrlo široko postavljeno Akcionim planom. Naime, članom 41 Zakona o zabrani diskriminacije je propisano da svako ko je povređen diskriminator-skim postupanjem ima pravo da podnese tužbu sudu. Članom 46 istog zako-na je propisano da tužbu u postupku za zaštitu od diskriminacije može pod-neti poverenik i organizacija koja se bavi zaštitom ljudskih prava, odnosno prava određene grupe lica. NSNM nisu organizacije koje se „bave“ zaštitom prava već tela manjinske samouprave Ako se diskriminatorsko postupanje odnosi isključivo na određeno lice, tužioci iz stava 1. ovog člana mogu pod-neti tužbu samo uz pristanak (saglasnost, punomoćje) u pisanom obliku lica čija su prava ugrožena.

Zakonom o javnom informisanju i medijima pitanje aktivne legitimacije je uređeno na sličan način. Članom 102 pomenutog zakona je propisano da pravo na podnošenje tužbe ima lice koje je lično povređeno objavljivanjem informacije, odnosno zapisa. Pravo na podnošenje tužbe ima i pravno lice čija delatnost ima za cilj zaštitu ljudskih prava u slučaju povrede zabrane govora mržnje i prava i interesa maloletnika. Ako se informacija, odnosno zapis od-nosi na određeno lice, pravno lice može podneti tužbu samo uz pristanak lica na koje se informacija odnosi. Članom 10 stav 1 tačke 12 i 13 Zakona o naci-onalnim savetima nacionalnih manjina je propisano da nacionalni savet naci-onalne manjine pokreće postupak pred Zaštitnikom građana, pokrajinskim i


lokalnim ombudsmanom i drugim nadležnim organima, kada proceni da je došlo do povrede ustavom i zakonom garantovanih prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina i da taj postupak pokreće u ime pripadnika nacionalne manjine, uz prethodno pribavljeno pismeno ovlašćenje.

Postavlja se pitanje da li je NSNM aktivno legitimisan u sudskim postup-cima i pod kojim uslovima se aktivnost iz Akcionog plana odnosi samo na pokretanje postupaka pred nezavisnim organima.


III OBLAST KULTURE I MEDIJA

PRAVNI OKVIR

Ustav Republike Srbije; Zakon o ratifikaciji Evropske povelje o regio-nalnim ili manjinskim jezicima; Zakon o potvrđivanju Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina; Zakon o potvrđivanju Konvencije o zaštiti i unapređenju raznolikosti kulturnih izraza (“Službeni glasnik RS – Među-narodni ugovori”, br. 42/2009); Zakon o potvrđivanju Konvencije o očuva-nju nematerijalnog kulturnog nasleđa (,,Službeni glasnik RS- Međunarodni ugovori“, broj 1/10); Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina; Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina („Službeni glasnik RS“, br. 72/09, 20/14 – US i 55/14); Zakon o kulturi (“Službeni glasnik RS”, br. 72/2009, 13/2016 i 30/2016 - ispr.); Zakon o kulturnim dobrima („Službeni glasnik RS“, br. 71/94, 52/11 - dr. zakon i 99/11- dr. zakon); Zakon o biblio-tečko - informacionoj delatnosti (,,Službeni glasnik RS’’, broj 52/11); Zakon o staroj i retkoj bibliotečkoj građi (Službeni glasnik RS’’, broj 52/11); Zakon o kinematografiji („Službeni glasnik RS“, br. 99/11, 2/12 - ispr. i 46/14 – Ustav-ni sud Srbije); Zakon o obaveznom primerku publikacija (“Službeni glasnik RS”, br. 52/2011 i 13/2016); Zakon o izdavanju publikacija(“Službeni glasnik RS”, br. 37/91, 53/93, 67/93, 48/94, 135/2004 i 101/2005 - dr. zakon); Zakon o javnom informisanju i medijima (“Službeni glasnik RS”, br. 83/2014, 58/2015 i 12/2016 – autentično tumačenje); Zakon o elektronskim medijima (“Služ-beni glasnik RS”, br. 83/2014 i 6/2016 - dr. zakon); Zakon o javnim medijskim servisima (“Službeni glasnik RS”, br. 83/2014, 103/2015 i 108/2016); Zakon o oglašavanju (“Službeni glasnik RS”, br. 6/2016); Zakon o elektronskim komunikacijama (“Službeni glasnik RS”, br. 44/2010, 60/2013 - odluka US i 62/2014); Zakon o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja (“Službeni glasnik RS”, br. 120/2004, 54/2007, 104/2009 i 36/2010), i Zakon o lokalnoj samoupravi (“Službeni glasnik RS”, br. 129/2007, 83/2014 - dr. zakon i 101/2016 - dr. zakon).


1. Unapređivanje stanja u medijima i razvoj medijskih sadržaja od značaja za pripadnike manjinskih zajednica kroz obezbeđivanje kvalitativnog, kvantitativnog, geografski dostupnog i uz obavezu države, finansijski održivog informisanja na jezicima nacionalnih manjina.


2. Razvoj kulture manjinskih zajednica i međukulturnog dijaloga. 3. U odnosu na postojeće stanje, obezbediti kontinuitet finansiranja medija

na jezicima nacionalnih manjina na teritoriji APV u skladu sa zakonom i podići nivo finansiranja medija na jezicima nacionalnih manjina u ostalom delu RS, u cilju smanjenja razlika u odnosu na postojeći nivo finansiranja.

OPŠTI REZULTAT

1. Uspostavljen održiv sistem informisanja na jezicima nacionalnih ma-njina koji kvalitativno, kvantitativno, i geografski odgovara potrebama pripadnika nacionalnih manjina. Posebna pažnja posvećena nacional-nim manjinama u medijima s nacionalnom pokrivenošću.

2. Obezbeđena zaštita kulturnih dobara i elemenata nematerijalnog kul-turnog nasleđa koji su od posebnog značaja za nacionalnu manjinu. Unapređena kultura međusobnog poštovanja i razumevanja, suzbijanja predrasuda i segregacije, posebno u međuetničkim sredinama i u od-nosu između mladih.

Izvor verifikacije - Izveštaji NSNM o kvantitetu medijskih sadržaja na jezi-cima nacionalnih manjina u medijima.


1. Obezbeđivanje primene čl. 6. i 9. Okvirne konvencije za zaštitu nacio-nalnih manjina i člana 11. Evropske povelje o regionalnim ili manjin-skim jezicima kroz identifikovanje adekvatnog modela među različitim modalitetima, poput:−− Unapređivanje projektnog sufinansiranja posebno u vezi sa ulogom

nacionalnih saveta nacionalnih manjina.−− Programsko finansiranje medija čiji su osnivači/izdavači nacionalni

saveti nacionalnih manjina−− izuzimanje medija u vlasništvu nacionalnih saveta nacionalnih ma-

njina iz procesa privatizacije. −− povećanje količine sadržaja na jezicima nacionalnih manjina na jav-

nim radio televizijskim servisima (RTS/RTV) kroz proglašavanje emitovanja takvog sadržaja ispunjavanjem javnog interesa.

−− povezivanje privatizacije medija sa uslovnim licenciranjem od strane-REM-a sa obavezom emitovanja određene količine programa na jezi-cima nacionalnih manjina. Istovremeno analizirati uticaj efekata pri-vatizacije i digitalizacije na medije koje emituju sadržaje na jezicima


nacionalnih manjina, a u konsultaciji sa nacionalnim manjinama, u cilju osiguravanja finansijske održivosti medija na jezicima nacional-nih manjina, kroz inkluzivan proces sa predstavnicima nacionalnih manjina, kako bi se obezbedilo očuvanje postojećeg nivoa ostvareno-sti prava na informisanje na jezicima nacionalnih manjina.

Nosilac aktivnosti: NSNM2. Obezbeđivanje učešća saveta nacionalnih manjina u radu saveta regu-

latornog tela za elektronske medije zasnovano na jasnim kriterijumima za izbor. Pružanje podrške organizacijama nacionalnih manjina za pri-premu projektne dokumentacije za učešće na konkursima za sufinansi-ranje medijskih sadržaja na jezicima nacionalnih manjinaNosilac aktivnosti. NSNM

3. Podsticanje nabavke knjiga na jezicima nacionalnih manjina iz oblasti savremenog stvaralaštva Nosilac aktivnosti: NSNM

4. Stručno usavršavanje novinara i drugih medijskih profesionalaca u ci-lju unapređenja medijskog izveštavanja o manjinskim pitanjima i pod-sticanja uravnoteženog i objektivnog izveštavanjaNosilac aktivnosti: NSNM.

KOMENTAR

Upitna je konstatacija iz Akcionog plana (kada je reč o trenutnom preseku stanja a ne o planiranim izmenama i dopunama Zakona o nacionalnim saveti-ma nacionalnih manjina) prema kojoj nacionalni savet može biti samo posred-no osnivač medija: „U skladu sa novim medijskim zakonima, kada su u pitanju mediji čiji su osnivači nacionalni saveti nacionalnih manjina, predviđeno je da nacionalni saveti mogu biti posredno (preko ustanova, fondacija i privrednih društava koja osnivaju) osnivači medija.“

Članom 79 Ustava RS, između ostalog, pripadnicima nacionalnih manjina garantovano je pravo na osnivanje sopstvenih sredstava javnog obaveštavanja, u skladu sa zakonom.

Članom 16, stav 1 tačka 3 Zakona o javnom informisanju i medijima propisano je da Republika Srbija ostvaruje javni interes u oblasti javnog informisanja omogu-ćavanjem nacionalnim savetima nacionalnih manjina da osnivaju ustanove i pri-vredna društva radi ostvarivanja prava na javno informisanje na jeziku nacionalne manjine, odnosno fondacije radi ostvarivanja opštekorisnog cilja unapređenja jav-nog informisanja na jeziku nacionalne manjine, u skladu sa zakonom.

Članom 143 stav 6 propisano je da se finansiranje medija čiji su osnivači nacionalni saveti nacionalnih manjina, uređuje posebnim zakonom kojim se reguliše položaj nacionalnih saveta nacionalnih manjina.


Članom 19 Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina propisano je da nacionalni savet može, na način utvrđen zakonom, samostalno ili zajedno sa drugim pravnim licem, osnivati ustanove i privredna društva za obavljanje novinsko–izdavačke i radio-televizijske delatnosti, štampanja i reprodukcije snimljenih medija i vršiti prava i obaveze osnivača.

Pored napred navedenog, u obrazloženju Odluke Ustavnog suda RS (broj IUz 882/2010 od 16. januara 2014. godine, objavljena u “Službeni glasniku RS”, br. 20/2014 od 21.februara 2014. godine), kojom je utvrđeno da određene odredbe Zakona o nacionalnim savetima nacionalnih manjina nisu u saglasnosti sa Usta-vom, potvrđuje se da NSNM mogu i neposredno biti osnivači medija:

„Po oceni Ustavnog suda, nemogućnost države da osniva posebne elek-tronske medije na jezicima nacionalnih manjina ni na koji način ne ugrožava Ustavom zagarantovana prava nacionalnih manjina, jer deo prava na očuva-nje posebnosti iz Ustava obuhvata i pravo na osnivanje sopstvenih sredstava javnog informisanja (član 79. stav 1. Ustava). Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina uređuje pitanje finansiranja, osnivanja i rada, delatnosti nacionalnih saveta koji se finansiraju i iz budžeta Republike Srbije, budžeta autonomne pokrajine i u određenim slučajevima i iz budžeta jedinica lokalne samouprave. Prema tome, pravo nacionalnog saveta da osnuje sopstvenu radio ili televizijsku stanicu na jeziku nacionalne manjine i zakonska obaveza države da finansira rad nacionalnog saveta i delatnost nacionalnog saveta, pa i osni-vanje radio televizijske stanice, čini održivim rešenje da pored javnog servisa kroz koji država direktno garantuje ostvarivanje Ustavom zajamčenih prava pripadnicima nacionalnih manjina, postoji i ovaj drugi način – osnivanje radio i televizijskih stanica čiji je osnivač nacionalni savet nacionalnih manjina, koji se u skladu sa Zakonom o nacionalnim savetima nacionalnih manjina delom finansira iz javnih prihoda, pa to obezbeđuje i poštovanje načela nemešanja javne vlasti u medijsku sferu i zaštitu prava i sloboda pripadnika nacionalnih manjina u oblast javnog informisanja.“

Drugo je pitanje da mediji čiji su osnivači neposredno NSNM, prema po-stojećem zakonskom okviru, nemogu učestvovati na konkursima koji su raspi-sani radi sufinansiranja projekata u oblasti javnog informisanja, imajući u vidu odredbu člana 21 Zakona o javnom informisanju i medijima kojim je propisa-no da pravo učešća na konkursu nemaju izdavači koji se finansiraju iz javnih prihoda, te je zato jedino održivo rešenje u praksi posredno osnivanje medija (na primer, osnivanjem fondacije koja bi bila osnivač tog medija).

Smatramo da je potrebno preispitati uticaj privatizacije manjinskih medi-ja u skladu sa Rezolucijom CM/Res CMN (2015), koju je Komitet ministara usvojio 1. jula 2015. godine na 1232. sastanku zamenika ministara o primeni Okvirne konvencije za zaštitu nacionalnih manjina u Srbiji kojom je pre-poručeno da se obezbede dovoljna i stabilna sredstva da bi se garantovala održivost medija na manjinskim jezicima i preispitati uticaj privatizacije i


uvođenja digitalnog televizijskog programa na manjinske medije, uz konsul-tovanje sa svim nacionalnim manjinama.

Problemi koji su se javili u praksi u oblasti kulture nisu u dovoljnoj meri obređeni u Akcionom planu. Istovremeno, kultura je oblast u kojoj NSNM ima najviše ovlašćenja, ali ujedno i oblast u kojoj ona nisu u potpunosti iskoriše-ćena. Ozbiljni problemi postoje u utvrđivanju nepokretnih kulturnih dobara i nematerijalnog kulturnog nasleđa između ostalog i zbog nedovoljne podrške i edukacije članova NSNM8. Pored napred navedenog, postoje problemi zbog nedovoljne transparentnosti postupaka konkursa za (su) finansiranje projekata u oblasti kulture nacionalnih manjina.

8 NSNM utvrđuje koja su pokretna i nepokretna kulturna dobra od posebnog značaja za nacionalnu manji-nu, pokreće postupak pred nadležnim organom ili ustanovom za utvrđivanje statusa zakonom zaštićenih pokretnihinepokretnih kulturnih dobara od značaja za nacionalnu manjinu, predlaže preduzimanje mera zaštite, sanacijeirekonstrukcije kulturnih dobara, daje mišljenja i predloge u postupku izrade prostornih i urbanističkih planova u jedinici lokalne samouprave u kojoj se nalaze kulturna dobra, predlaže obustavlja-nje izvršenja prostornih i urbanističkih planova ako smatra da se time ugrožavaju kulturna dobra


IV SLOBODA VEROISPOVESTI

PRAVNI OKVIR

Ustav Republike Srbije; Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina; Zakon o crkvama i verskim zajednicama („Službeni glasnik RS“, broj 36/06).


Poštovanje slobode veroispovesti u kontekstu osnivanja i registracije ver-skih organizacija, a na temelju principa neutralnosti države, odnosno odvoje-nosti države od verskih zajednica.

OPŠTI REZULTAT

1. Sloboda veroispovesti se garantuje u zakonodavstvu i ostvaruje tokom osnivanja i registracije verskih organizacija, a na temelju principa odvo-jenosti države od verskih zajednica. Preporučljivo je da se rešenje koje olakšava pristup nacionalnih manjina verskim obredima na jezicima / govoru nacionalnih manjina pronađe kroz dijalog verskih zajednica.


U ovom poglavlju nema takvih aktivnosti.


V UPOTREBA JEZIKA I PISMA

PRAVNI OKVIR

Ustav Republike Srbije; Zakon o službenoj upotrebi jezika i pisa-ma (“Službeni glasnikRS”, br. 45/91, 53/93, 67/93, 48/94, 101/2005 - dr. zakoni 30/2010; Zakon o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina; Zakon o nacionalnim savetima nacionalnih manjina.

Propisi koji u pojedinim članovima uređuju službenu upotrebu jezika i pisama: Zakon o utvrđivanju nadležnosti Autonomne Pokrajine Vojvodine (“Službeni glasnik RS”, br. 99/2009 i 67/2012 - odluka Ustavnog suda Srbije); Zakon o lokalnoj samoupravi (“Službeni glasnik RS”, br. 129/2007, 83/2014 - dr. zakon i 101/2016 - dr. zakon); Zakon o matičnim knjigama (“Službeni gla-snik RS”, br. 20/2009 i 145/2014); Porodični zakon (“Službeni glasnik RS”, br. 18/2005, 72/2011 - dr. zakon i 6/2015); Zakon o ličnoj karti (“Službeni glasnik RS”, br. 62/2006 i 36/2011); Zakon o putnim ispravama (“Službeni glasnik RS”, br. 90/2007, 116/2008, 104/2009, 76/2010 i 62/2014); Zakon o opštem uprav-nom postupku (“Službeni glasnik RS”, br. 18/2016) - u primeni od 08/06/2016, 01/06/2017); Zakon o parničnom postupku (“Službeni glasnik RS”, br. 72/2011, 49/2013 - odluka Ustavnog suda Srbije, 74/2013 - odluka Ustavnog suda Sr-bije, i 55/2014); Zakon o vanparničnom postupku (“Službeni glasnik RS”, br. 25/82 i 48/88 i “Služebni glasnik RS”, br. 46/95 - dr. zakon, 18/2005 - dr. zakon, 85/2012, 45/2013 - dr. zakon, 55/2014, 6/2015 i 106/2015 - dr. zakon); Zakonik o krivičnom postupku (“Službeni glasnik RS”, br. 72/2011, 101/2011, 121/2012, 32/2013, 45/2013 i 55/2014); Zakon o prekršajima (“Službeni glasnik RS”, br. 65/2013, 13/2016 i 98/2016 - odluka Ustavnog suda Srbije); Zakon o javnom beležništvu (“Službeni glasnik RS”, br. 31/2011, 85/2012, 19/2013, 55/2014 - dr. zakon, 93/2014 - dr. zakon, 121/2014, 6/2015 i 106/2015); Zakon o izbo-ru narodnih poslanika (“Službeni glasnik RS”, br. 35/2000, 57/2003 - odluka Ustavnog suda Srbije, 72/2003 - dr. zakon, 75/2003 - ispr. dr. zakona, 18/2004, 101/2005 - dr. zakon, 85/2005 - dr. zakon, 28/2011 - odluka Ustavnog suda Srbije, 36/2011 i 104/2009 - dr. zakon); Zakon o lokalnim izborima (“Službeni glasnik RS”, br. 129/2007, 34/2010 - odluka US i 54/2011); Zakon o pečatu dr-žavnih i drugih organa (“Sl. glasnik RS”, br. 101/2007);Zakon o Ustavnom sudu (“Službeni glasnik RS”, br. 109/2007, 99/2011, 18/2013 - odluka US, 103/2015 i 40/2015 - dr. zakon).



Puno poštovanje prava na upotrebu maternjeg jezika/ govora i pisma naci-onalnih manjina uz fleksibilnu primenu uvođenja manjinskih jezika / govora u službenu upotrebu u skladu sa potvrđenim međunarodnim sporazumima i obezbeđivanje sredstva za finansiranje iz budžeta.

OPŠTI REZULTAT

1. Obezbeđeno ostvarivanje prava na Slobodan izbor i korišćenje ličnog imena pripadnika nacionalnih manjina i upisivanje u javne isprave, službene evidencije i zbirke ličnih podataka prema jeziku i pravopisu pripadnika nacionalne manjine.

2. Nastavljena praksa fleksibilnog uvođenja jezika i pisma nacionalnih manjina u službenu upotrebu.

3. Obezbeđena sredstva za ostvarivanje prava na službenu upotrebu jezi-ka i pisama.


1. Izmene i dopune Zakona o zaštiti prava i sloboda nacionalnih manjina odnosno Zakona o službenoj upotrebi jezika i pisama u cilju da se u po-jedinim naseljenim mestima na teritoriji jedinica lokalne samouprave u kojima nije u službenoj upotrebi jezik određene nacionalne manjine omogući i spisivanje topografskih oznaka i ostalih oznaka na jeziku / govoru nacionalne manjine ako procenat pripadnika te nacionalne ma-njine u ukupnom broju stanovnika na teritoriji pojedinog naseljenog mesta dostiže 15% prema rezultatima poslednjeg popisa stanovništva.Partneri: NSNMRok za realizaciju ove aktivnosti je prvi kvartal 2017.godine.

2. Obezbeđivanje funkcije prevođenja u jedinicama lokalne samouprave za jezike nacionalnih manjina koji su u slu

Documents

Manjinska politika – Podsticanje integracije u Srbijufer.org.rs/wp-content/uploads/2018/01/Forum-2-2017-SRP... · 2018. 1. 18. · Manjinska politika – Podsticanje integracije