Penologija Radni Materijal 1. Parcijala

7/23/2019 Penologija Radni Materijal 1. Parcijala

http://slidepdf.com/reader/full/penologija-radni-materijal-1-parcijala 1/23

Radni materijal

Univerzitet u SarajevuFakultet za kriminalistiku, kriminologiju i sigurnosne studije

Nastavni materijal iz predmetaPENOLOGIJA - prema udžbeniku „Penologija“.

(!!"#. prof. dr. sc. Rajka Mlađenović-Kupčević

I O pojmu i predmetu penologije

Kao zasebna nauka, penologija se počinje razvijati tek u prvim

decenijama XX vijeka, postajući samostalna disciplina koja se

naučno bavi krivičnim sankcijama, njihovom primjenom i

djejstvom.

• Uporedo s pojavom kazne li$enja slobode i njenom a%rma&ijom ukrivi'nopravnim sistemima )*) vijeka, rastao je i nau'ni interes za

pitanje njenog izvr$avanja.

• +va problematika se po'ela razvijati i njegovati u okrilju jedne zasebnepenolo$ke dis&ipline penitersijarne nauke ili nauke o zatvorima,koja je, može se re-i, dominirala kroz 'itav )*) vijek. *dejapenitensijarne nauke, dakle, nikla je u istoriji sa razvitkom kazne li$enjaslobode. rijeme njenog stvaranja pada u posljednju 'etvrtinu )***vijeka.

• Prva upotreba termina /0penologija00, a time i poku$aja jasnijegdi1eren&iranja od penitensijarne nauke datira od polovine )*) vijeka. 2ajpojam, izgleda, prvi je upotrijebio njema'ki pravni teoreti'ar Franz 3iber"456. godine, za ozna'avanje /0nauke koja predstavlja nau'no bavljenjekaznama, nji7ovom primjenom i nji7ovim djejstvom00.

• U nau'noj literaturi danas je, uglavnom, usvojeno mi$ljenje dapenologija u svojoj osnovi nastavlja problematiku penitensijarne nauke,modi%kuju-i njenu tradi&ionalnu orijenta&iju i metode u prav&u jednog

daleko $ireg, smjelijeg, 7umanijeg i na nau'nim kriterijima zasnovanogprograma reso&ijaliza&ije osu8eni7 li&a.



Radni materijal

• S pojavom i razvojem kriminologije i krivi'nog prava posljednji7de&enija )*) vijeka, s naglaskom na individualnom prestupniku i s%lozo%jom dru$tvenog oporavljanja delikventa, po'inje, u stvari, iintenziviniji prodor ovi7 ideja u penologiju.

• Uti&aj ovi7 kriminolo$ki7 ideja na pro$irenje nau'nog podru'japenologije komplikovao je uveliko pitanje odre8ivanja pojma i, naro'ito,njenog mjesta u sistemu kriminolo$ki7 dis&iplina. 9a toj osnovi do$la sudo istražaja dva divergentna s7vatanja penologije :

jedno koje tretira penologiju kao granu kriminologije, kriminalne

politike, ili kriminalistike, tj. kao nesamostalnu naučnu disciplinu i drugo, koje pokušava da je konstituiše kao zasenu, autonomnu nauku

koje se u proučavanju svog predmeta koristi saznanjima ovi! drugi!

nauka.

• ;utonomni razvoj penologije, me8utim, javlja se kasnije, u prvoj polovini)) vijeka, naro'ito u evropskim zemljama.

• Sama rije' „penologija“ je složeni&a od latinske rije'i poena (kazna# i gr'kerije'i logos (nauka#.

• Penologija je teoretska i praktična nauka o primjeni i efkasnosti

krivičnih sankcija, koja, koristeći se saznanjima i naučnim

dostignućima drugih nauka, prvenstveno kriminologije,

sociologije, psihologije, psihijatrije, andragogije, pedagogije i

statistike, proučava i usavršava organizaciju, sredstva i metodeizvršavanja krivičnih sankcija, s ciljem što uspješnije

resocijaliziacije delinkvenata i suzbijanja delikventne aktivnosti

uopšte.

!volucija oblika društvene reakcije protiv kriminaliteta"

1 Period privatne reak!ije na kriminalitet

o

U periodu privatne reak&ije na kriminalitet susre-u se dva osnovna tipakrivi&e na koje se adekvatno nadovezuju tri oblika reak&ije, od koji7 ni jedna nije jasno predstavljala kažnjavanje u dana$njem smislu :

Progonstvo iz zajedni&e< +sveta, naro'ito krvna osveta< *zmirenje sredstvom naknade pri'injene $tete, tzv. kompozi&ioni sistem.

o Progonstvo iz zajednice. Prvi tip krivi&e obu7vatao je tzv. plemenskezlo'ine u koje spadaju izdaja, 'arobnja$tvo, svetogr8e i trovanjeplemenskog starje$ine. +vi zlo'ini su se rijetko doga8ali u jednostavnim



Radni materijal

7omogenim ljudskim grupama, ali ako su bili ipak izvr$eni, primjenjivanesu smrtne kazne ili progonstvo iz zajedni&e, dakle sredstva uklanjanjazlo'in&a iz grupe.

o Privatna osveta "krvna osveta# =rugi tip krivi&e sastojao se u

nepravdi koje se nanosila privatnim li&ima pojedin&ima, koji nisu spadaliu istu porodi&u (gens, klan, pleme#. +na je obu7vatala ubistva, tjelesneozljede i kra8e. *zvr$enje ovi7 zlo'ina povla'ilo je za sobom privatnu krvnuosvetu, u kojoj u'estvuju zava8ene porodi&e. U prvoj 1azi osveta je bilainstinktivna i nesrazmjerna. Porodi&a povrije8enog naime, nanosila je zloizvr$io&u i njegovoj porodi&i saglasno svojim s7vatanjima ekvivalentnosti.+snovne karakteristike ove neograni'ene osvete jesu daklenesrazmjernost, kolektivnost, grubost. Pored toga osveta je u ovoj 1aziimala sakralni karakter, jer li&e koje zanemari svoje pravo i dužnost osvetevrije8a božanske zakone i postaje predmet prezira ostali7 'lanova

zajedni&e. >e8utim osveta je kao instinktivna reak&ija u ovom prvomperiodu, u svom daljem razvoju promijenila oblik u osvetu koja se vr$ila poizvjesnim utvr8enim pravilima, koje sada daje država ne pri7vataju-iprvobitni oblik neregulisanja neograni'ene osvete. +vaj savr$eni oblikosvete, tj. oblik pravno regulisane osvete, poznajemo kao sistem taliona.+na je podvrgnuta pravilima objektivne srazmjernosti i to uglavnom u1ormalnom smislu, tako da se sada isti'e za7tjev da zlo bude po 1ormi

jednako zlu naneseno povrije8enom (ius talionis#. 9apokon institut osvete je i dalje evoluirao jer se kasniji period odlikuje predvi8anjem obaveze dase zainteresovani, zava8eni pojedin&i i nji7ove porodi&e, pret7odno moraju

obratiti državnoj vlasti koja utvr8uje pravo na osvetu. +vaj oblik osvetedobija zna'aj sudskog taliona.

o zmirenje naknadom #kompozicioni sistem$. ?rvna osveta nijeodgovarala interesima zajedni&e u uslovima kada, uslijed razvoja trgovine iprivrede, dru$tveni odnosi postaju složeniji i raznovrsniji. Pro$irivanjemdru$tvene zajedni&e i nji7ovom težnjom za stalnim nastanjivanjem, uve-im naseobinama one postepeno gube plemenski karakter, a time ikrvna osveta gubi zna'aj kao jedini oblik reak&ije na krivi'na djela. @avlja senovi oblik izmirenja posredstvom ekvivalentne naknade tzv. sistemkompozi&ije. ?ompozi&ioni sistem se sastojao u tome $to je porodi&a

izvr$io&a krivi'nog djela pla-ala srazmjernu obi'ajem ili ugovoromodre8enu naknadu porodi&i povrije8enog. +d svi7 oblika dru$tvenogreagovanja protiv kriminaliteta koji su se javili u ovom periodu ovaj se obliknajvi$e razvio i sa'uvao. Ata vi$e, u nastojanju da se ukine krvna osveta,država 1avorizuje kompozi&iju za sva krivi'na djela koja ne ulaze u njenu

jurisdik&iju.

$ Period dr%avne javne reak!ije na kriminalitet



Radni materijal

o @a'anjem državne vlasti država postepeno preuzima u svoje ruke sve1unk&ije borbe protiv kriminaliteta, $to time postaje zvani'na državna1unk&ija krivi'nog pravosu8a. +vaj period obu7vata veoma dugovremensko razdoblje : od 1ormiranja države i državne vlasti do dana$nji7dana.

o ?ao op$te i zajedni'ke osobine ovog perioda u odnosu na period privatnereak&ije mogu se navesti sljede-a obilježja kazne kao oblika reagovanja nakrivi'na djela u tom periodu :

kazna je individualna i zasniva se na li'noj odgovornosti, u pogledu vr$io&a reak&ije, kazna je kolektivna, iako je neposredno vr$epredstavni&i države, traži se srazmjernost izme8u kazne i težine krivi'nog djela, kazna je objektivna, jer je sada izri'u nepristrasni organi,

od nesvjesne reak&ije, kazna se pretvara u &iljnu, svjesnu dru$tvenureak&iju.

o Upravo s obzirom na &iljeve koje je kazna imala, kao i na osnovu oni7 kojesu najtipi'nije za pojedni&e etape, period državne reak&ije na kriminalitetmože se podijeliti na B perioda:

period ispa$tanja i zastra$ivanja, 7umanitarni period, period individualiza&ije.

1 Period ispa&tanja i zastra&ivanja

o Funk&ija krivi'nog pravosu8a ovdje se ne s7vata kao dru$tvena 1unk&ijadržavne vlasti, nego kao dio vlasti koju su državi delegirala božanstva. Upo'etnoj 1azi perioda državne vlasti u njegovoj 1azi božanske pravde,smatralo se da je jedini &ilj kazne ispa$tanje izvr$io&a krivi'nog djelazasnovanog na religioznoj ideji taliona, kao i srazmjernost koja nagonuosvete daje mjeru i &ilj.

o =ržava je zabranila privatnu osvetu, ali sada tu osvetu vr$i vladar prekosvoji7 organa.2o je religiozna ili t e o l o $ k a kon&ep&ija krivi'nogpravosu8a, a sastoji se u obezbje8enju ispa$tanja izvr$io&a koji je kriv $to

je nanio uvredu božanstvu.

o 9e$to kasnije u 1azi razvijanja 1eudalne vlasti, osnovnoj ideji ispa$tanjapridružena je jo$ ideja zastra$ivanja okoline, kako se ne bi usu8ivali navr$enje krivi'ni7 djela. ?azne se propisuju i izvr$avaju da bi izazvale stra7 ida bi svojom svirepo$-u služile kao opomena. Pro$irenje &iljeva kazniidejom zastra$ivanja ukazuje da se u ovom periodu, pored teolo$ke, javlja idruga kon&ep&ija krivi'nog pravosu8a. +na je vi$e politi'ka, jer ne ide



Radni materijal

isklju'ivo za religioznim &iljevima. +na ima za &ilj da za$titi javni red i mir,potvr8uju-i u isto vrijeme vlast suverena u ime koga se ona ubudu-e vr$i.

o +va epo7a, koja traje sve do posljednje 'etvrtine )*** vijeka, razvila je'etiri osnovne metode kažnjavanja :

smrtnu kaznu, metode %zi'ke torture, metode dru$tvene degrada&ije, metode progonstva i deporta&ije.

$ 'umanitarni period

o Cumanitarne ideje do 1ran&uske revolu&ije. 2ako se jo$ "5"D godine usvojoj 'uvenoj Utopiji, 2omas >or deklari$e kao odlu'an protivnik smrtnekazne, zalažu-i se za uvo8enje kazni li$enja slobode umjesto surovi7tjelesni7 kazni, uz isti&anje ideje popravljanja delikvenata putem rada i7umanog postupanja.

o Cumanitarni pokret )*** vijeka i nastanak klasi'ne $kole krivi'nog prava.+va kon&ep&ija krivi'nog pravosu8a, proizi$la iz klasi'ne doktorinekrivi'nog prava, u su$tini je pravna kon&ep&ija. 2u vi$e nije u pitanju borbaprotiv kriminaliteta na na'in da se kriva& stavi van zakona, ve- naprotiv,njegovo pot'injavanje zakonu koji pravno odre8uje i krivi'no djelo i kaznu.

( Period individualiza!ije

o +vaj period po'inje nakon uvi8anja osnovni7 nedostataka 7umanitarnogperioda, a naro'ito nastankom novi7 $kola u krivi'nom pravu kon&em )*)vijeka.

o Eakonska individualiza&ija, so&iolo$ki i istorijski posmatrano, s7vatljiva jereak&ija protiv arbitrarnog krivi'nog pravosu8a. +na je, kao takva, ubrzou$la u moderne krivi'ne zakone.

o "dividualizacija kazne u svjetlu doktrine "talijanskog pozitivizma.Pozitivisti'ka $kola u krivi'nom pravu predstavlja se sedamdeseti7 godina)*) vijeka najprije sa 3ombrozom, kasnije Ferrijem i aro1alom, a zna'ila ježestoku reak&iju italijanski7 kriminalista protiv klasi'nog krivi'nog prava,legalizma, apstraktnog dedu&iranja, meta%zi'kog postulata slobodne volje imoralne odgovornosti, te %lozo%je retributivne kazne. =okazav$ki biolo$ki iso&iolo$ki determinizam ljudskog pona$anja, pozitivisti dovode u pitanjeprin&ip moralne odgovornosti nastoje-i da klasi'ne pravne kriterijenadomjeste kriminolo$kim kriterijima o opasnosti delikvenata. >oderni

pojam individualiza&ije koji su pri7vatile sve $kole i koji je postao ugaonimkamenom savremenog krivi'nog prava u osnovi proizilazi iz Ferijevi7 djela,



Radni materijal

po$to je on prvi ukazao na to da treba lije'iti žlo'in&e, a ne kažnjavativr$enje krivi'ni7 djela.Pod uti&ajem ovi7 ideja, 1ran&usko pravo "445 godine uvodi mjerurelega&ije kao eliminatornu zastra$uju-u i obligatnu sank&iju za re&idiviste,koja je u zakonu nazvana kaznom, ali po svom karakteru je bila mjera

bezbjednosti jer je izvr$avala poslije izdržane kazne. 2o je ujedno bio prvipoku$aj zakonodavstva da se odvojeno tretira kategorija re&idivista. *stotako, ve- "44G godine *talijanski krivi'ni zakonik uvodi mjere bezbjednostiza abnormalne delikvente.

o "dividualizacija kazne u doktrini sociološke i neoklasične škole. Po'etkom)) vijeka u nau&i krivi'nog prava razvila se o$tra polemika izme8upristali&a klasi'ne, tradi&ionalne kon&ep&ije i pristali&a pozitivalisti'kogprav&a. *z sukoba dvaju ekstremni7 prava&a stvorilo se novo, srednjeeklekti'ko u'enje. Ea razliku od pojma temibiliteta pozitivisti'ke $kole koji

je sadržavao isklju'ivo biolo$ku komponentu, opasno stanje u smisluso&iolo$ke $kole zna'i so&iobiolo$ki pojam, jer determinizam so&iolo$ke$kole polazi s pozi&ije uslovljenosti delikta endogenim dispozi&ijama. Eakrivi'no zakonodavstvo ovog perioda karakteristi'no je pomjeranje teži$tas krivi'nog djela na kriv&a, dakle subjektivni momenat postaje pretežnijipod uti&ajem pozitivista i so&iolo$ke $kole. 9a liniji sprovo8enja ovogna'ela zaveden je sistem ublažavanja kazni, ustanova uslovne osude iuslovnog otpusta, a kao posljedi&a pri7vatanja nove kategorije /0 opasnogstanja00 dopunjava se represivni me7anizam mjerama bezbjednosti ivaspitnim mjerama za maloljetnike.

o #avremeni pogledi na individualizaciju krivični! sankcija u dotrini $okreta

društvene odrane. 9ove ideje u krivi'nopravnoj nau&i i pro&es postupnenau'ne orijenta&ije ka u'inio&u zapo'et je jo$ od 3ombroza i razvijen odFerija, aro1ala, 3ista, Camela i Prinsa, dobile su svoju potpunu a%rma&iju unovom periodu tek sa pojavom nove doktrine u krivi'nom pravu, pokreta9ove dru$tvene odbrane, koji ne samo da odba&uje zastarjela s7vatanjainderterminista ve- predstavlja korek&iju u'enja deterministapozitivisti'ko7 i so&iolo$kog smjera. =ru$tvena obrana pledira u prav&uodba&ivanja vladaju-eg dualiteta sank&ija, dakle dualiteta krivi'ni7sank&ija kazni i mjera bezbjednosti, te preporu'uje njegovu zamjenu

jedinstvenim sistemom krivi'i7 sank&ija.

Sugeriraju tzv. so&ijalnu i individualnu terapiju.

Savremenoj kriminalnoj politi&i dru$tvena odbrana postavlja &ilja :preven&iju i terapiju.



Radni materijal

III )azvoj s*vatanja o pravnom i dru&tvenom osnovukazne i o !ilju kazne

1 +eorije o dru&tvenom i pravnom osnovu kazne

• + pravnom osnovu kazne, postoje brojna i razli'ita mi$ljenja koja sezasnivaju na razli'itim %lozo1skim s7vatanjima pojedini7 pisa&a. *pak se uliteraturi naj'e$-e susre-e isti&anje 'etiri osnovne teorije :

"# *dealisti'ke i meta%zi'ke teorije# 2eorija dru$tvenog ugovoraB# Pravne teorije6# So&iolo$ke teorije

• "dealističke i meta%zičke teorije. Prema ovim teorijama, su$tina dru$tvenereak&ije, koja ostaje obrana dru$tva, prekrivena je velom moralni7kategorija. +snov i opravdanje kazne ove teorije traže u za*tjevuapsolutne pravde, kao misaone kategorije. Prema ovim teorijamapravde ili idealisti'kim (neki i7 nazivaju spiritualisti'kim#, koje polaze odmeta%zi'ke, spekulativne /0ideje pravde00, pravo na kaznu se opravdavanužno$-u da se uspostavi apsolutna pravda koja je naru$ena krivi'nimdjelom. Poznatije idealisti'ke i meta%zi'ke teorije su:

a# teorija božanske pravdeb# teorija moralne pravde&# teorija zakonske pravde

• &eorija društvenog ugovora. 2eorija dru$tvenog ugovora (&ontra&t so&ial#pravni osnov kazne traži u dru$tvenom ugovoru koji si ljudi zaklju'iliprilikom obrazovanja dru$tvene zajedni&e, priznaju-i joj pravo kažnjavanja.

+vu teoriju su zastupali Cobs, ro&ijus, Hekaria, Fi7te, ali je njen najvažnijipredstavnik 1ran&uski en&iklopedista Ian Iak Ruso.

• $ravne ' normativne( teorije. Ea predstavnike pravne teorije, koja polazi od1ormalisti'kog s7vatanja, pravni osnov kazne je državno pravo naposlu$nost koje je zasnovano na normama i koje se izvr$avanjem krivi'nogdjela pretvara u pravo na kaznu +va teorija je naro'ito zastupljena unjema'koj pravnoj nau&i, a njen najistaknutiji predstavnik bio je ?arlHinding. Po mi$ljenu ovog autora, pravo zapovijedanja impli&ira u sebipravo kažnjavanja.



Radni materijal

• #ociološke teorije . So&iolo$ke teorije, kao teorije novijeg krivi'nog prava,nalaze opravdanje i osnov prava na kaznu u dru$tvenoj 1unk&iji krivi'nogprava tj. one državnu 1unk&iju krivi'nog pravosu8a obja$njavaju ne toliko1ormalnom stranom pozitivnog prava, ve- dru$tvenom 1unk&ijom prava.

$ +eorije o !ilju kazne

• U postoje-oj pravnoj književnosti obi'no se mi$ljenja o &iljevima kaznedijele na B osnovne grupe :

" # ;psolutne teorije # Relativne ( utilatiristi'e# teorijeB # >je$ovite (eklekti'ke# teorije

• ;psolutne teorije. Prema apsolutnim teorijama, koje su pravno i %lozo1ski unajposrednijoj vezi sa idealisti'kim teorijama o osnovu kazne, &ilj kazne jeodmazda sa stanovi$ta onog kažnjava i ispa$tanja sa stanovi$ta onog ko jekažnjen. Ratio kazne je sama 'injeni&a izvr$enja krivi'nog djela, a ne neki&iljevi budu-nosti, $to je izraženo 1ormulom : punitur )uia peccatum est

kažnjava se zato $to se zgrije$ilo, a ne zato da se ne bi grije$ilo.

• Relativne (utalitaristi'ke# teorije. Pojavile su se kao reak&ija na apsolutneteorije. Ea razliku od apsolutni7 teorija, koje su, kako je ve- izloženo, državi

stavljale u dužnost ne za$titu nje same i njeni7 gra8ana, ve- za$titu jednezami$ljene, idealne, meta%zi'ke pravde, ne vode-i ra'una o budu-nostikriv&a (njegovom popravljanju i lije'enju#, relativne teorije potpunoodba&uju odmazdu i kazni pripisuju razne &iljeve spre'avanja kriminaliteta.Ratio kazne, po ovim teorijama leži u preven&iji, $to je izraženo novom1ormulom : punitur ne peccetur (kažnjava se da se ne bi grije$ilo#.Relativne teorije se dijele na:

teorije generalne preven&ije, teorije individualne (spe&ijalne# preven&ije,

Spojne relativne teorije koje su nastale kao izraz kompromisa na planurelativni7 teorija o &iljevima kazni.

( je&ovite "eklektike# teorije

• >je$avina teorija o &ilju kazne koja spaja ideju apsolutni7 i ideju relativni7teorija.

I. Pojava i razvoj kazni li&enja slo/ode

• 3i$enje slobode kao kriminalna kazna, odnosno kao redovno sredstvopravne za$tite od izvr$ila&a krivi'ni7 dijela, javlja se tek s prvim



Radni materijal

kodi%ka&ijama, kon&em )*** i tokom )*) vijeka. 9jema'ki pravnik iz )**vijeka Jarpzov navodi da je za vrijeme svoje sudske karijere izrekao vi$e oddeset 7iljada smrtni7 presuda.

• 3i$enje slobode kao oblik i sredstvo pravne za$tite od delikvenata u svom

istorijskom razvoju pojavilo se i održalo u dva osnovna vida:

kao preventivna mjera i kao kazna, dakle, kao pravni instrumenat krivi'ne represije

prema izvr$io&ima krivi'ni7 dijela.

• Prvi oblik se javio mnogo ranije, ima dugu istoriju, dok je drugi oblikustanova novijeg datuma i produkt je 7umanitarni7 ideja 1ran&uskerevolu&ije.

1 O/li!i i pravna priroda li&avanja slo/ode do 0.III vijeka

• U rimskom pravu li$avanje slobode ne predstavlja kriminalnu kaznu, a nekiobli&i zatvaranja razvili su se naro'ito u doba Jarstva. ?azneni sistem se utom periodu u izvjesnoj mjeri preobrazio. 2jelesne kazne, koje su dotledominirale u sistemu, sada se zamjenjuju razli'itim vidovima li$enjaslobode. 2o su obli&i deporta&ije na odre8ena ostrva ili obli&i relega&ije iz

jedne provin&ije u drugu. Spominje se i tzv. doživotna robija uz prinudni radna javnim državnim poslovima ( opera pulica #.

• Hrojni istorijski dokumenti potvr8uju da ni u starom 1ran&uskom,njema'kom i italijanskom pravu zatvor nije bio kazna, bar ne kazna op$tegprava, kao i da zatvori u pravom smislu rije'i nisu bili namijenjeniosu8enim li&ima.

• Po svemu sude-i, starovjekovni pojam zatvora prelazi i u srednji vijek. Ugotovo svim pravnim sistemima do kraja srednjeg vijeka, pojam zatvora sepodudara s pojmom zatvora u starom pravu. * tu zatvor služi zaograni'enje slobode 'ovjeka u toku krivi'nog postupka ili za &iljeve držanjaneta'nog dužnika, ili, pak, spre'avanja li&a da padnu u kriminal.

• "stra*ni zatvor. *stražni zatvor je predstavljao jednu vrstu sudskog zatvora,a odre8ivan je radi toga da se osigura provo8enje izvi8ajni7 i istražni7radnji, dakle, &ilj ovoga zatvora je bio pro&esnopravne prirode i služio je'uvanju izvr$io&a krivi'nog djela odnosno optuženog, do kona'ne presude.

• $olicijski zatvor ' pro%laktična mjera (. U poli&ijske zatvore zatvarani su svioni koji nisu mogli da dokažu 'ime se izdržavaju, bilo da su zate'eni daprose i da u skitnji provode vrijeme, bilo da su pod sumnjom da živenemoralnim ili sablažnjivim životom.



Radni materijal

• $ersonalni zatvor. +vaj oblik zatvaranja predstavljao je jednu supsidijarnumjeru, zamjenu za neispla-eni dug, globu ili nov'anu kaznu.

$ aktori nastanka i razvoja kazne li&enja slo/ode

•

?ao zna'ajan elemenat za pojavu kazne li$enja slobode u sistemurepresije predstavlja preokret i 7umanisti'ka orijenta&ija u oblasti krivi'nogprava.

• =alji razlog i 1aktor pojave i a%rma&ije kazni li$enja slobode u krivi'nomzakonodavstvu )*** i )*) vijeka predstavljaju promjene u sistemu i skalidru$tveni7 vrijednosti do koji7 dovodi gra8anski poredak.

• Pored navedeni7 1aktora, postoje i neki dru$tvenopoliti'ki i ekonomski1aktori koji su doprinijeli pojavi i, naro'ito, u'vr$-enju kazni li$enja u

modi%kovanom represivnom aparatu.

( )azvoj kazni li&enja slo/ode u krivinom zakonodavstvu i mjesto usistemu krivini* sank!ija

• Po'ev od nji7ovog zavo8enja u 1ran&uskom krivi'nom zakonu ( Jode Penal"KG"#, a po ugledu na 1ran&usko zakonodavstvo i u zakonodavstvima svi7evropski7 i mnogi7 vanevropski7 zemalja, kazne li$enja slobode sepredvi8aju za najve-i broj krivi'ni7 dijela i predstavljaju kaznenu mjeru snaj$irom primjenom. U svim zakonodavstvima svijeta ona se tretira kaonaje%kasnija mjera kaznene politike, kojom se može ostvariti ne samoza$tita dru$tva od kriminaliteta ve- i popravljanje delikvenata i nji7ovoosposobljavanje za dru$tveni život. Usl*jed toga ovim kaznama pripada g la v n o m j e s t o u sistemu kazni savremeni7 država, tako da je danas&jelokupno savremeno dru$tvo u znaku vladavine ovi7 kazni.

• P r v i p e r i o d. +biluje velikim mno$tvom razni7 kazni li$enja slobode(zato'enje, robija, relega&ija, deporta&ija, strogi zatvor, obi'ni zatvor#.Pluralitet ovi7 kazni može se objasniti 'injeni&om da je krivi'nopravnanauka )*) vijeka postavila popravku i lije'enje, pored zastra$enja iodmazde, kao &iljeve koje ova kazna treba da ispuni.

= r u g i p e r i o d. ?rivi'nopravna nauka )) vijeka postavila je noveuslove ovoj kazni kao sredstvu za postizanje &iljeva dru$tvenog ponavljanjai dru$tvene re7abilita&ije i delinkvenata, dakle, u prav&u razvijanja &iljevaspe&ijalne preven&ije putem preodgoja delinkvenata.Pojavila se ve-krajem )*) vijeka tenden&ija stvaranja u n i t e t a k a z n e l i $ e nj a sl o b o d e, koja bi se sastojala u jedinstvenom oduzimanju slobode, saistim režimom izdržavanja u osnovi, ali razli'itog trajanja.

Izvr&enje kazni li&enja slo/ode

2 3lasini penitensijarni sistem



Radni materijal

Sistem zajedni'kog zatvora

Sistem -elijskog zatvora

Sistem progresivnog zatvora

?lasi%ka&ioni (ženevski# sistem

• #istem zajedničkog zatvora + asociacioni sistem. +vo je prvobitni i najstarijina'in izvr$enja kazne li$enja slobode i on se proteže sve do pokreta zare1ormu zatvora krajem )*** i po'etkom )*) vijeka. Pod sistemomzajedni'kog zatvaranja podrazumijeva se na'in izdržavanja kazne li$enjaslobode kad se svi osu8eni&i zatvaraju u zajedni'ke prostorije, u kojimažive zajedno i bez ikakvi7 klasi%ka&ioni7 kriterija u toku trajanja svojekazne. +vim zatvaranjem postizala se jedino svr7a stroge izola&ije.

• #istem ćelijskog zatvora + izolacioni sistem. U pravnom smislu, on je prvipravno regulisani sistem izvr$enja kazne li$enja slobode, $to zna'i da setek kon&em )*** vijeka razvija i uop$tava jedan pravni kaznenopopravnisistem. Lelijski sistem ili sistem izola&ije koji se naziva i %ladel%jski ipensilvanijski, po zemljama u kojima se javio, zna'i da osu8eni&i &ijelukaznu li$enja slobode izdržavaju odvojeno u -elijama, 'ime je bilaizbjegnuta najve-a mana zajedni'kog zatvora: kriminalna zaraza. *dejnikorjeni -elijskog sistema nalaze se u s7vatanjima religijske sekte ?vekeraprema kojima je mogu-e preobraziti najokorjelijeg zlo'in&a u moralnog

pomo-u strogo osamljenog života, uz naporni rad i pod utje&ajemreligijskog i moralnog vaspitanja.

• arijante -elijskog zatvora:

LelijskiMpensilvanijski sistem

Sistem $utnjeMoburnski sistem

•

#istem progresivnog zatvora - mješoviti sistem. +snovna kon&ep&ijasistema progresivnog izdržavanja kazne sastoji se u tome da osu8eniktreba da napreduje za vrijeme izdržavanja kazne, tj. da izvr$enje kaznemora predvi8ati izvjestan razvoj, progres. 2aj razvoj treba, s jedne strane,osu8enika da prilagodi za koristan život u slobodi, ali isto tako da seizvr$enjem kazne ostvare i njeni drugi &iljevi , odnosno da u njemu buduzastupljeni svi elementi kazne.

• Progresivni sistem se zasnivao na sljede-im prin&ipima:



Radni materijal

prvo, da nagra8ivanje i sve privilegije, uklju'uju-i i uslovnootpu$tanje, zavise od rada i dobrog vladanja zatvorenika<

drugo, individualni utje&aj na zatvorenike u prav&u moralnogpreodgoja<

tre-e, postepeno približavanje slobodi, tj. u svakom

uzastopnom stepenu dis&ipline osu8enik se podvrgava svemanjim ograni'enjima, da bi u posljednjem stepenu stekaorežim poluslobode<

'etvrto, nadzor nakon uslovnog otpu$tanja na slobodu ineizbježan opoziv uslovnog otpusta za slu'aj novog krivi'nogdjela.

• rste:

a# $rogresivni 'engleski( sistem uveden je "45B. godine u Nngleskoj, i tosamo za duže kazne, nakon ukidanja deporta&ije i zamjene deporta&ijerobijom ( penal servitude#. +su8eni&i na kaznu robije po ovom sistemuprolaze tri stadija: stadij -elijskog zatvora, stadij zajedni'kog zatvora istadij uslovnog otpusta.

b# "rski progresivni sistem u literaturi ga se tretira kao zasebnu varijantuprogresivnog sistema i to njegovu savr$eniju 1ormu, uveden je u *rskoj"456. godine i umjesto tri, predvi8a 6 stadija izdržavanja kazne li$enjaslobode. +d 'istog progresivnog sistema irski sistem sistem odstupautoliko $to poslije zajedni'kog zatvora, a prije uslovnog otpusta, osu8enikmora provesti izvjesno vrijeme u spe&ijalnom zavodu.

&# odovni ili Makonokijev sistem pojavio se prvi put u engleskimkolonijama u ;ustraliji, gdje je izvr$avana kazna deporta&ije. U okviru ovogsistema kazna osu8enika je bila podijeljena u tri perioda: prvi jepodrazumijevao rad pod o$trom i strogom dis&iplinom. U okviru drugog1ormirane su grupe od D K ljudi koje su imale zajedni'ki 1ond bodova, kojise 1ormira od svakodnevne zarade bodova i iz kojeg se odbijalo za 7ranu ikazne svakog pojedin&a. U posljednjoj individualiziranoj 1azi grupe surazbijane, a svaki bi osu8enik dobivao kolibu i ba$tu.

d# Klasi%kacioni*enevski sistem prvi put je zaveden kao eksperiment ukaznenom zavodu u Ienevi polovinom )*) vijeka. Hio je primjenjen vi$ekao jedna vrsta eksperimenta u nekoliko kazneni7 zavoda u kojima jekazna li$enja slobode izdržavana po prin&ipima progresivnog zatvora.Podrazumijevao je metod klasi%&iranja osu8enika prema odre8enimkriterijima (starost, spol, dužina kazne i sl.# u okviru druge 1aze izvr$enjakazne li$enja slobode.



Radni materijal

Nastavni materijal "drugi dio# iz predmeta PENOLOGIJA -prema udžbeniku „Uvod u penologiju i izvr$no krivi'no pravo

Hosne i Cer&egovine“. (!"!#. Sijer'i-Ooli-, C., ranj, .

I )A4.OJ I4.)5NOG 3)I.I6NOG P)A.A 7 8O9NI I 'E):EGO.INI

• +d zakona o vrstama kazni "G65. godine, preko promjena krivi'nog zakonodavstvau biv$oj SFR@ ("G6K., "G5"., "G5G., "GD., "GKD i "GG!#, te re1ormama krivi'nogzakonodavstva u HiC, po'ev$i od "GG4. do danas, sistem sank&ija je mijenjan i“usavr$avan kako u pogledu vrste sank&ija (pluralisti'ki kon&ept# tako i odnosu nasamu kaznu zatvora.

•

Eakon o vrstama kazni iz "G65. godine predvi8ao je samo jednu sank&iju i to kaznuu " oblikaMvrsta. e- sljede-a re1orma "G5". godine najavljuje zna'ajnijepromjene u ovom podru'ju, pa je broj kazni sa " smanjen na K vrsta kazni, a"G5G. godine na svega nji7 5. ?ona'nu uni%ka&iju kazne zatvora i uspostavljanjenovog sistema sank&ija dao je ?rivi'ni zakon SFR@ iz "GKD. godine koji je predvi8ao6 vrste kazni i to: smrtnu kaznu, kaznu zatvora, nov'anu kaznu i kaznu zakon%kska&ije imovine. Re1orma "GG!. godine ukinuta je kazna kon%kska&ijeimovine.

• U HiC je "GG4. godine ukinuta smrtna kazna, kao posljedi&a uskla8ivanjazankonodavstva HiC sa N?3@P i njenim protokolima.

• Umjesto smrtne kazne uvedena je kazna dugotrajnog zatvora, a re1orma !!B.godine donosi promjene u pogledu sistema nov'ane kazne i po prvi put uvo8enjaspe&i%'ne alternativne sank&ije rad za op-e dobro na slobodi.

• >jere sigurnosti su re1ormom "G6K. godine po prvi put uvr$tene u krivi'nozakonodavstvo na na$im prostorima. 2o je bila mjera upu-ivanja u zdravstvenuustanovu neura'unljivi7, odnosno osoba sa smanjenom ura'unljivosti. Re1ormama"G5"., "G5G. i "GD. godine nji7ov broj je pove-an na osam.

• Sli'an pro&es “ razvoja “ imale su i odgojne mjere za maloljetnike, a od nji7 6koliko i7 je bilo u krivi'nom zakonu iz "G6K. godine do nji7 "! u krivi'nom zakonu

SFR@ iz "GKD. godine, kada je uvedena i kazna maloljetni'kog zatvora.

• 7slovna osuda i sudska opomena, kao mjere upozorenja, a uz novanu kaznunajzna'ajnije alternativne sank&ije, u krivi'no pravo SFR@ unose se obimnomre1ormom "GKD. godine. +d tada pa do danas ove alternativne sank&ije, saizuzetkom sudske opomene, postoje u krivi'nom zakonodavstvu i vremenom supretrpjele odre8ene promjene.

• Uslovni otpust je u krivi'no zakonodavstvo HiC prvi put uveden "44K. godine9aredbom broj DBKKKM*** o upravljanju kaznioni&om u Eeni&i i izvr$enju kazne uistoj. 9aredbu je donijela zemaljska vlada za HiC. 2ada je u Paragra1u "4. 9aredbebilo navedeno da osu8eni&i nakon izdržane Q, a najmanje " godinu kazne mogubiti uslovno pu$teni, ako su do tada dospjeli u *** stadij izvr$enja kazne i ako susvojim pona$anjem ispunili nadu za pobolj$anjem.



Radni materijal

• =olaskom ;ustroUgarske na podru'je biv$e @ugoslavije u sistem sank&ija uvodi seprogresivni irski zatvorski sistem, a njegova prva primjena bila je 3epoglavi. Prvakaznioni&a na podru'ju HiC, prilago8ena novouvedenom progresivnom sistemubila je kaznioni&a u Eeni&i, sagra8ena "444. godine.

• ?asnijim izmjenama "G"D. godine uslovni otpust je pro$iren i na osobe koje suosu8ene na doživotnu robiju. Ustanovljenjem ?raljevine @ugoslavije "GG. godineovaj institut promijenjen je s obzirom na dužinu izdržane kazne, pa su osu8eni&ikoji se prvi put javljaju kao izvr$io&i krivi'ni7 djela svoje pravo uslovnog pu$tanjasti&ali tek kada odsluže kazne, a povratni&i nakon izdržane MB kazne. Promjenesu se ogledale i u postavljanju dodatni7 obaveza uslovno pu$tenom osu8eniku, ato su: obaveza naknade $tete o$te-enom u skladu povrede i materijalnimmogu-nostima osu8enika, zatim zabrana osu8eni&ima, koji su u'inili krivi'no djelopod utje&ajem alko7ola da izvjesno vrijeme posje-uju kr'me, i tre-a inova&ija jesteuvo8enje mogu-nosti izri&anja uslovnog otpusta i osu8eniku kojem je izre'enamjera sigurnosti.

II I4.O)I I4.)5NOG 3)I.I6NOG P)O:E9NOG P)A.A 8O9NE I 'E):EGO.INE

1 7nutra&ni izvori

". Eakon Hosne i Cer&egovine o izvr$enju krivi'ni7 sank&ija, pritvora i drugi7 mjera “Službeni glasnik HiC “ , broj "M"!

. Eakon o osnivanju Eavoda za izvr$enje krivi'ni7 sank&ija, pritvora i drugi7 mjeraHiC (“ Službeni glasnik HiC “ , broj 6M!4#.

B. Eakon o izvr$enju krivi'ni7 i prekr$ajni7 sank&ija H=HiC “ Službene novine H=HiC “ ,broj 4M!!, "M!".

6. Eakon o izvr$enju krivi'ni7 sank&ija FHiC “ Službene novine FHiC “ , br. 66MG4,64MGG.

5. Eakon o izvr$enju krivi'ni7 sank&ija RS “ Službeni glasnik RS “ broj "M"!.

D. ?antonalni zakon o izvr$enju krivi'ni7 sank&ija.

K. Sporazum o smje$taju i naknadi tro$kova za izvr$enje mjera sigurnosti izre'eni7 ukrivi'nom postupku i u drugom postupku u kojem se izri'e mjera lije'enja. (Službeni

glasnik HiC, br. 4GM!G#.• Primarni izvori izvr$nog krivi'nog prava su i podzakonski akti. 9avest -emo

samo neke:

Pre'i$-eni tekst Pravilnika o ku-nom redu u ustanovama za izdržavanje krivi'nesank&ije, mjere pritvora i drugi7 mjera,

Pravilnik o odje-i i obu-i, is7rani, dis&iplinskom postupku, uslovima i na'inuizdržavanja dis&iplinske kazne upu-ivanja u sami&u i mjere usamljenja pritvorenika izatvorenika u zavodima za izvr$enje krivi'ni7 sank&ija, pritvora i drugi7 mjera HiC,

Pre'i$-eni tekst Pravilnika o pogodnostima i godi$njem odmoru zatvorenika kojiizdržavaju kaznu zatvora u zavodu za izvr$enje krivi'ni7 sank&ija i drugi7 mjera HiC i dr.



Radni materijal

$ e;unarodni izvori

• ažniji me8unarodni izvori izvr$nog krivi'nog prava u HiC su:

?onven&ija U9 protiv mu'enja i drugi7 svirepi7, ne7umani7 ili ponižavaju-i7 kazni ilipostupaka iz "G46. godine, kojom je osnovan ?omitet protiv mu'enja,

Nvropska konven&ija za za$titu od mu'enja i ne7umanog ili ponižavaju-eg postupanjaili kažnjavanja iz "G4K., kojom je osnovan Nvropski komitet za spre'avanje mu'enjane7umanog ili ponižavaju-eg postupanja ili kažnjavanja,

Nvropska zatvorska pravila iz !!D. godine, te

Standardna minimalna pravila U9 o nezatvorskim mjerama iz "GG!. godine (2okijskapravila#.

III 9I9+E 3)I.I6NI' 9AN3:IJA 7 8I'

1 7op<e

Sistem krivi'ni7 sank&ija u HiC 'ine:

". 3azne: nov'ana kazna, kazna zatvora, kazna dugotrajnog zatvora.

. jere sigurnosti= obavezno psi7ijatrijsko lije'enje, obavezno lije'enje odovisnosti, zabrana vr$enja poziva, djelatnosti ili dužnosti, oduzimanje predmeta,zabrana upravljanja prevoznim sredstvom.

B. Alternativne sank!ije= nov'ana kazna, uslovna osuda, sudska opomena i rad zaop-e dobro na slobodi.

I. I4.)5ENJE 3A4NE 4A+.O)A 7 8O9NI I 'E):EGO.INI

1 .rste i tipovi kazneno-popravni* zavoda

• Prema stepenu obezje8enja, stepenu ograni'enja slobode kretanja osu8eni7osoba, kao i primjenjenim mjerama postupanja prema tim osobama, ustanove zaizvr$enje krivi'ni7 sank&ija podijeljene su na ustanove otvorenog, poluotvorenog izatvorenog tipa.

• U sjedi$tu i van sjedi$ta zavoda mogu postojati posebna odjeljenja za izvr$enje

kazne zatvora za li&a mu$kog ili ženskog spola, posebna odjeljenja za izvr$enjekazne maloljetni'kog zatvora.• +djeljenja sa posebnim režimom i odjeljenja sa maksimalnim obezbje8enjem i

intenzivnim programom postupanja, kao zatvorena odjeljenja, ogu se 1ormiratisamo u ustanovama zatvorenog tipa.

• >jera pritvora, po pravilu, izvr$ava se u posebnom odjeljenju kaznenopopravnogzavoda, tzv. pritvorskoj jedini&i.

• Eatvorski sistem u HiC je organizovan u entitetima i obu7ata "B kaznenopopravni7 zavoda. Sedam kaznenopopravni7 zavoda je u FHiC, a $est kaznenopopravni7 zavoda u RS.

Izvr&enje kazne zatvora prema 4akonu 8i' o izvr&enju krivini* sank!ija,pritvora i drugi* mjera

$ Poetak izvr&enja kazne zatvora, upu<ivanje i opserva!ija zatvorenika



Radni materijal

• Po'etak izvr$enja kazne sastoji se od nekoliko 1aza. Prvi korak nakonpravomo-nosti sudske odluke je upu-ivanje osu8enika u kaznenopopravni zavodod strane nadležnog organa.

• =ruga 1aza podrazumijeva prijem, tre-a klasi%ka&ija i 'etvrta 1aza je 1aza kon'anogsmje$taja osu8enika u -eliju u kojoj -e izdržavati kaznu. Pro&es u kojem se odvijaju

ove posljednje tri 1aze naziva se pro&es opserva&ije zatvorenika, u kojemzatvorenik provede jedan kra-i period period opserva&ije. +ve 1aze odvijaju se uposebnom odjeljenju koje se zove prijemno odjeljenje.

• Pro&es opserva&ije se odvija kroz opserva&ioni postupak, koji se sastoji od nizaradnji koje obavlja poseban tim stru'njaka: psi7olog, so&ijalni radnik, andragog,doktor i sl.

• 9akon obavljeni7 pro&jena od strane stru'nog tima, za svakog osu8enika sa'injavase individualni plan tretmana, koji podrazumijeva:

• internu klasi%ka&ijsku grupu, vaspitni kolektiv, te vaspita'a<• psi7olo$ki pro%l osu8enog li&a<• rad osu8eni7 li&a<• obrazovanje i stru'no osbosobljavanje<• slobodne aktivnosti<• oblik i intenzitet vaspitanog rada<• stepen rizika i potreba<• posebneMspe&i%'ne potrebe< i• mjere postepenalne pomo-i i za$tite.• 9akon klasi%&iranja zatvorenika u odgovaraju-u klasi%ka&ionu grupu, kona'no se

vr$i i njegov smje$taj u odre8enu -eliju.

( Pravo zatvorenika na komunika!iju

• +vo pravo podrazumijeva pravo na komunika&iju sa vlastima i podno$enje pritužbi,

te komunika&iju sa vanjskim svijetom.• Prema E*?Su HiC zatvoreni&i svoje pravo na komunika&iju ostvaruju putem

pisama, tele1onski7 komunika&ija, prijema po$iljki i prijema posjeta.

2 Pogodnosti zatvorenika

• @edno od prava koje zatvoreni&i sti'u u toku izdržavanja kazne je pravo napogodnosti.

• 2ako se za dobro pona$anje i zalaganje na radu zatvoreni&ima mogu odobravatipogodnosti. Pogodnosti odobrava upravnik zavoda ili osoba koju upravnik ovlasti.

• *mamo dvije grupe pogodnosti i to:

(a# pogodnosti koje se mogu koristiti u krugu zavoda

• U tom smislu govorimo o pro$irenom pravu na prijem posjeta u pogledu broja ikruga osoba koji ga posje-uju, prijem posjeta u prostorijama zavoda bez nadzorazatvorskog osoblja pogodniji smje$taj.

(b# pogodnosti koje se mogu koristiti van kruga zavoda:

• slobodno kretanje van kruga zavoda u trajanju do 6 sata nakon svaki7 izdržani7sedam dana kazne zatvora ('etiri puta u mjese&u koje u prin&ipu treba koristitineradnim danom# <

• slobodan izlaz u grad u trajanju do pet sati jednom u mjese&u<



Radni materijal

• dopust do $est dana u toku jedne godine izdržavanja kazne zatvora (nakon svaki7dva mjese&a provedeni7 na izdržavanju kazne zatvora osu8enom se može odobritido jedan dan dopusta#<

• dopust do sedam dana u toku jedne godine izdržavanja kazne zatvora u slu'ajute$ke bolesti ili smrti 'lana porodi&e, elementarni7 nepogoda ili te$ki7 so&ijalni7

slu'ajeva<• slobodno kretanje van kruga zavoda do dva dana u toku jedne godine za vjerske

praznike<• za državni praznik slobodno kretanje van kruga zavoda do jedan dan u toku jedne

godine<• godi$nji odmor u krugu porodi&e.

• +p-i uslov za kori$tenje pogodnosti van zavoda je dužina boravka u zavodu.9aprimjer, za zatvorenike koji su osu8eni na kaznu zatvora do pet godina to je jedna 'etvrtina izre'ene kazne.

• Spomenute pogodnosti van zavoda se mogu odobriti sa ili bez nadzora.

• Pored mjera nadzora zatvoreniku koji koristi vanzavodske pogodnosti upravnikzavoda može odrediti i odre8ene mjere za/rane:

". zabrana napu$tanja boravi$ta ili prebivali$ta,

. zabrana putovanja,

B. zabrana posje-ivanja odre8eni7 mjesta ili podru'ja.

6. zabrana boravka u blizini odre8eni7 objekata ili institu&ija,

5. zabrana sastajanja s odre8enim li&ima i dr.

> Premje&taj zatvorenika

• @o$ jedno pravo koje zatvorenik sti'e tek nakon ispunjenja odre8eni7 uslova jepravo na premje$taj u drugi zavod. =o premje$taja može do-i na tri na'ina:

". po molbi zatvorenika,

. po prijedlogu upravnika zavoda i

B. po samostalnoj in&ijativi i odlu&i ministra pravde.

• Pravo na traženje premje$taja ima zatvorenik koji je izdržao jednu polovinu kaznezatvora i koristi godi$nji odmor u krugu porodi&e.

? @is!iplinsko ka%njavanje zatvorenika

Pored odre8eni7 prava, osu8eni&i imaju i odre8ene dužnosti koje su im nametnutepropisom. 9eispunjenje spomenuti7 obaveza za sobom povla'i odgovornostosu8enika i tu dolazimo na podru'je dis&iplinske odgovornosti osu8eni7 osoba.

Prema E*?Su HiC, dis&iplinski prestupi su pona$anja zatvorenika i pritvorenika kojasu suprotna u zakonu, ku-nom redu i nare8enjima službeni7 li&a zavoda.

rste dis&iplinski7 prekr$aja su:



Radni materijal

". Fizi'ki napad, sva8a ili vrije8anje drugi7<

. *zrada, kori$tenje, uno$eje, 'uvanje, primanje ili krijum'arenje u zavod ma kakvi7predmeta ili materija koje su bilo izri'ito zabranjene ku-nim redom ili se mogu koristiti usljede-e svr7e:

a# za prijetnju ili napad druge,

b# za pomo- pri bijegu,

&# kao opojno sredstvo.

B. Hjekstvo ili nedolazak u zavod po proteku dozvoljenog vremena otpusta van zavodai dr.

Ea dis&iplinske prekr$aje mogu se izre-i sljede-e dis&iplinske mjere:

". ukor,

. opomena,

B. ukidanje pogodnosti i to na odre8eno vrijeme, u zavisnosti od ozbiljnosti prekr$aja,ali ne može biti na duži od mjese& dana,

6. zabrana raspolaganja nov'anim sredstvima,

5. upu-ivanje u sami&u do deset dana.

Pored dis&iplinski7 mjera, a u &ilju o'uvanja reda i dis&ipline u zavodu, E*?S HiCpredvi8a jo$ jednu mjeru koju ne nazivamo dis&iplinskom mjerom, ali ima takavkarakter. Rije' je o tzv. administrativnoj mjeri usamljenja. 9aime, ova mjeramože se izre-i pritvoreniku ili zatvoreniku koji zbog svoji7 postupakapredstavljaozbiljnu opasnost za sistem izvr$enja mjere pritvora i kazne zatvora.

>jera usamljenja u neprekidnom trajanju može trajati najduže B! dana. Uposebnim slu'ajevima ova mjera može biti produžena po odobrenju ministrapravde. 9ijedno produženje ove mjere odoobreno od ministra pravde ne može bitiduža od B! dana.

7slovni otpust

• U krivi'nom zakonodavstvu su poznata dva modela uslovnog otpusta, sobzirom na vrstu tijela koje odlu'uje o uslovnom pu$tanju osu8enika. Prvi je

administrativni ili upravni, a drugi predstavlja sudski model u kojem je uslovniotpust u nadležnosti suda.

• Uslovni otpust predstavlja mjeru kojom se vr$i individualiza&ija kazne iostvaruje reso&ijaliza&ija osu8enog uz njegovo li'no i aktivno u'e$-e.

• +dluku o uslovnom pu$tanju osu8enika donosi ?omisija za uslovni otpust.?omisija ima pet 'lanova, od koji7 je jedan predsjednik. ?omisija se sastoji od jednog predstavnika Suda HiC i >inistarstva pravde HiC, te tri nezavisna 'lanaiz relativne stru'ne oblasti.

• +vdje posebno treba spomenuti spe&i%'no pravo upravnika kaznenopopravnog zavoda da osu8enika koji ispoljava primjereno pona$anje, zalaže sena radu i aktivno u'estvuje u pro&esu prevaspitavanja , a izdržao je najmanje

6M5 kazne zatvora, može uslovno pustiti na slobodu do tri mjese&a prije istekakazne.



Radni materijal

+va odredba o uslovnom otpustu se ne primjenjuje na osobe kojima je nov'anakazna zamijenjena kaznom zatvora.

B Prekid i prestanak izdr%avanja kazne zatvora

• Razlozi za prekid izdržavanja kazne zatvora su isti kao i razlozi za odgodu po'etka

izvr$enja kazne zatvora.• =o prestanka izvr&enja kazne zatvora -e do-i uvijek kada nastupi smrt

osu8enika.

+stali na'ini su:

". nakon proteka vremena na koje je kazna izre'ena,

. uslovnim pu$tanjem zatvorenika na slobodu,

B. otpust na osnovu Eakona o amnestiji,

6. otpust po osnovu odluke o pomilovanju.

. I4.)5ENJE JE)A 8E48JE@NO9+I 7 8O9NI I 'E):EGO.INI

• U okviru op$te svr7e kažnjavanja, svr7a mjera bezbjednosti je otklanjanje stanja iliuslova koji mogu uti&ati da delikvent ponovo u'ini krivi'no djelo.

1 O/avezno psi*ijatrijsko lijeenje

• >jera bezbjednosti obavezno psi7ijatrijsko lije'enje izri'e se u'inio&u krivi'nog

djela koji je krivi'no djelo u'inio u stanju bitno smanjene ura'unljivosti, ako postojiopasnost da bi uzro&i takvog stanja mogli i ubudu-e djelovati na u'inio&a da u'ininovo krivi'no djelo. +va mjera bezbjednosti može se, pod zakonskim uslovima,izvr$iti uz izdržavanje kazne zatvora, uz rad za op$te dobro na slobodi ili uzuslovnu osudu.

$ O/avezno lijeenje od ovisnosti

• >jera bezbjednosti i obaveznog lije'enja od ovisnosti može se izre-i u'inio&u koji je krivi'no djelo u'inio pod odlu'uju-im djelovanjem ovisnosti od alko7ola iliopojni7 droga, ako postoji opasnost da -e zbog te ovisnosti i ubudu-e 'initikrivi'na djela. *zri'e se uz kaznu zatvora, rad za op$te dobro na slobodi ili uslovnu

osudu i izvr$ava se istovremeno sa sank&ijom uz koju je izre'ena.

( 4a/rana vr&enja poziva, djelatnosti ili du%nosti

• Svr7a mjere bezbjednosti zabrane vr$enja poziva, djelatnosti ili dužnosti ogleda seu otklanjanju uslova koji mogu poti&ajno djelovati da u'inila&, koji je zloupotrijebiosvoj poziv, djelatnost ili dužnost izvr$enja krivi'nog djela, u'ini novo krivi'no djelou vezi sa svojim pozivom, djelatno$-u ili dužno$-u vezano za imovinu koja mu jepovjerena ili kojoj ima pristup.

2 Oduzimanje predmeta

• Ea razliku od pret7odno spomenuti7 mjera bezbjednosti koje su li'ne prirode,oduzimanje predmeta predstavlja mjeru bezbjednosti stvarne prirode. Prema



Radni materijal

krivi'nim zakonima, oduzimaju se predmeti koji su bili upotrijebljeni za izvr$enjekrivi'nog djela,zatim predmeti koji su bili namijenjeni za izvr$enje krivi'nog djela ipredmeti koji su nastali za izvr$enje krivi'nog djela.

> 4a/rana upravljanja prijevoznim sredstvom

• +vom mjerom bezbjednosti nastoje se otkloniti uslovi koji vi mogli uti&ati nau'inio&a da u'ini novo krivi'no djelo protiv bezbjednosti javnog saobra-aja.

• Prema krivi'nim zakonima, ova mjera bezbjednoti izri'e se u odre8enom trajanjukoje ne može biti kra-e od tri mjese&a ni duže od pet godina. Po'etak trajanjaizre'ene mjere ra'una se od pravosnažnosti sudske odluke, s tim da se vrijemeizvr$enja kazne zatvora ura'unava u vrijeme trajanja mjere.

.I AL+E)NA+I.NE 9AN3:IJE

=a bi se iz sistema krivi'nopravni7 sank&ija u Hosni i Cer&egovini izdvojile one kojeimaju karakter alternativni7, uzet -emo u obzir op-i kriterij i to kriterij isklju'ivo

zamjene kazne zatvora. Ena'i, rije' je o onim sank&ijama koje su alternative samokazni zatvora.

Prema ovom kriteriju u krivi'nom zakonodavstvu u HiC, imamo sljede-e oblikealternativni7 sank&ija:

". 9ov'anu kaznu,

. Rad za op-e dobro na slobodi,

B. Uslovna osuda i uslovna osuda sa za$titnim nadzorom,

6. Sudska opomena.

1 Novana kazna

Prema ?E HiC nov'ana kazna se izri'e kao glavna ili kao sporedna kazna, odnosnopostoji mogu-nost kumula&ije nov'ane kazne sa kaznom zatvora, odnosnouslovnom osudom.

Prednosti nov'ane kazne u odnosu na kaznu zatvora su:

". 9ov'ana kazna je 7umanija i ne izaziva depriva&iju osu8enika,

. U'inila& se ne izlaže negativnom utje&aju zatvorski7 ustanova,

B. 9e stigmatizira ga kao kriminal&a,

6. 9e dovodi ga u situa&iju da izgubi radno mjesto,

5. 9e odvaja ga od porodi&e,

D. 9ov'ana kazna spre'ava stvaranje osje-anja odba'enosti i 1ormiranjeneprijateljski7 stavova prema dru$tvu.

S druge strane, nov'ana kazna ima i svoji7 nedostataka.

". U prvom redu ne može se izre-i za teža krivi'na djela,

. 2e$ko je naplativa, te se stoga poseže za supsidijarnim zatvorom.



Radni materijal

B. Poseban problem je $to nov'ana imovinski ne poga8a jednako sve delinkvente.

+no po 'emu se pojedine države razlikuju kada je u pitanju nov'ana kazna jesuupravo sistemi propisivanja i izri&anja ove alternativne sank&ije. eneralnogovorimo o nekoliko takvi7 sistema i to: sistem Cksni* iznosa, kao najstarijem idanas rijetko zastupljenom obliku, prema kojem se nov'ana kazna izri'e u okviruzakonom odre8enog minimalnog, odnosno maksimalnog iznosa, zatim sistemdnevni* iznosa "dani D novana kazna# ili skandinavski sistem, gdje sekazna izri'e na dnevne nov'ane iznose, a visina njenog, odnosno ukupnog iznosanov'ane kazne determinirana je ukupnim imovinskim stanjem u'inio&a.

2re-i sistem je tzv. Propor!ionalni sistem po kojem se nov'ana kazna odmjeravatako $to se u konkretnom slu'aju, u okviru zakonskog minimuma i maksimumavisine te kazne, visina kazne 1ormira se kao propor&ionalna vrijednost imovinskekoristi ste'ene krivi'nim djelom ili vrijednosti nastale $tete tim djelom.

Sistem prosje'ni7 li'ni7 do7odaka je jo$ jedan od mogu-i7 sistema propisivanja i

izri&anja nov'ane kazne , visina nov'ane kazne odre8uje prema prosje'nom li'nomdo7otku u'inio&a, odnosno prosje'nom li'nom do7otku u državi. =anas senaj'e$-e primjenjuje tzv. mje&oviti sistem propisivanja i izri!anja novanekazne +no $to je zajedni'ko za svaku kombina&iju ovog sistema jeste to da je jedan od pret7odno navedeni7 sistema osnovni, a drugi je dopunski i primjenjujese kao izuzetak.

HiC spada u grupu država koje primjenjuju mje$oviti sistem i to sistem dnevni7iznosa kao glavni a za lak$a krivi'na djela i u slu'aju kada je nov'ana kaznasporedna, uz jo$ neke izuzetke, sistem %ksni7 iznosa.

Ena'ajna promjena u vezi sa nov'anom kaznom je uvo8enje novog instituta pod

nazivom zamjene kazne zatvora nov'anom kaznom na za7tjev osu8enog.

*zre'ena kazna zatvora do jedne godine može se, na za7tjev osu8enog, zamijenitinov'anom kaznom koja se pla-a u jednokratnom iznosu u roku do B! dana. ?aznazatvora zamjenjuje se nov'anom kaznom tako $to se svaki dan izre'ene kaznezatvora izjedna'ava s jednim dnevnim iznosom nov'ane kazne ili sa "!! ?>, akose nov'ana kazna utvr8uje u odre8enom iznosu.

$ )ad za op<e do/ro na slo/odi

Ebog svoje primjenljivosti i e%kasnosti posebno zna'ajna alternativna sank&ija jerad za op-e dobro na slobodi. U krivi'no zakonodavstvo HiC uvedena je tekre1ormom !!B. godine.

Rad za op-e dobro na slobodi može se izre-i optuženom samo uz njegov pristanaku dva slu'aja, kada su ispunjeni odre8eni uslovi, i to:

". ako je optuženom izre'ena kazna zatvora do jedne godine,

. u slu'aju supsidijarnog zatvora (ako se neizvr$ena nov'ana kazna zamijeni kaznomzatvora#.

Pored navedeni7 je potrebno da se ispune i sljede-i uslovi:

da je optuženi pristao na izri&anje ove sank&ije, tj. zamjene kazne zatvora,



Radni materijal

da o zamjeni kazne sud odlu'uje istovremeno prilikom njenog izri&anja,

da nije neop7odno izvr$enje kazne zatvora radi ostvarivanja svr7e kažnjavanja,

a istovremeno uslovna osuda ne bi bila dovoljna za ostvarivanje op-e svr7e krivi'ni7sank&ija.

Rad za op-e dobro na slobodi može se izre-i u trajanju od "! do G! dana. rijemetrajanja sank&ije mora biti srazmjerno izre'enoj kazni zatvora.

( 7slovna osuda

Uslovna osuda ima za &ilj da upozori tako $to -e zaprijetiti odre8enom kaznomu'inio&u krivi'nog djela da, u odre8enom roku provjeravanja kojeg sud odredi urasponu od jedne do pet godina, vi$e ne u'ini krivi'no djelo, odnosno ispuniodre8enu obavezu, jer u suprotnom -e uslovna osuda biti opozvana i utvr8enakazna -e biti izvr$ena, $to zna'i da -e biti kažnjen za to krivi'no djelo, ali i za djeloza koje mu je izre'ena uslovna osuda.

Uslovna osuda je zamjena za kaznu. >e8utim ona nije nikako uslovnoodlaganje izvr&enja izreene kazne, jer se njome kazna samo utvr8uje, a neizri'e se, stoga je njena samostalnost nesporna.

Pored uslovne osude, sud u'inio&u može izre-i i odre8ene obaveze koje on moraizvr$iti u okviru vremena provjeravanja. 2e obaveze mogu biti:

da vrati imovinsku korist pribavljenu krivi'nim djelom, da nadoknadi $tetu koju je prouzrokovao krivi'nim djelom, ispunjuje druge obaveze predvi8ene krivi'nim zakonodavstvom HiC.

2 7slovna osuda sa za&titnim nadzorom

+na je namijenjena onim osobama 'ije li'ne sklonoti i navike, kao i porodi'ne i

so&ijalne prilike u kojima žive, mogu poti&ajno djelovati na ponovno u'injenjekrivi'nog djela i zbog 'ega se ne može o'ekivati da -e samo upozorenje uzprijetnju kaznom biti dovoljno da sprije'i povrat i osigura nji7ovu dru$tvenureintegra&iju i kojima je radi ostvarivanja tog &ilja potrebno pružiti posebnu pomo-i za$titu.

U skladu sa navedenim &iljevima i svr7om mjera za$titnog nadzora ponu8en je nizrazli'iti7 vrsta za$titnog nadzora. +ve mjere omogu-avaju, ili bolje re-i obavezuju,osu8enog da:

". se lije'i u odgovaraju-oj ustanovi,

. se uzdržava od upotrebe alko7olnog pi-a i opojni7 droga,

B. posje-uje odre8ena psi7ijatrijska, psi7olo$ka i druga savjetovali$ta i postupa ponji7ovim savjetima,

6. se osposobljava za odre8eno zanimanje,

5. pri7vati odre8eno zaposlenje koje odgovara nji7ovoj stru'noj spremi isposobnostima,

D. sa pla-om i drugim pri7odima ili imovinom raspolaže na primjeran na'in i u skladusa bra'nim i porodi'nim obavezama.

Poslove izvr$enja mjere za&titnog nadzora vr&i organ so!ijalne za&tite premaprebivali$tu, odnosno boravi$tu po'inio&a krivi'nog djela.



Radni materijal

> 9udska opomena

Sudska opomena je samostalna krivi'na sank&ija koja se izri'e u'inio&ima lak$i7krivi'ni7 djela i koja nema represivni, ve- karakter prijekora opomene u'inio&ukrivi'nog djela da ubudu-e ne 'ini krivi'na djela jer -e za to biti kažnjen.

.II 9I9+E ELE3+)ON93OG NA@4O)A

• Primjena sistema elektronskog nadzora u FHiC predvi8ena je u tri oblika i to:

". nadzor osu8ene osobe kojoj se izri'e kazna ku-nog zatvora sa elektronskimnadzorom,

. nadzor osoba kojima je izre'ena mjera uslovnog otpusta,

B. nadzor osu8enika za vrijeme kori$tenja vanzavodski7 pogodnosti.

?azna ku-nog zatvora sa elektronskim nadzorom može se izre-i osobama koje suosu8ene na kaznu zatvora do jedne godine, ali samo uz nji7ov pristanak, a svr7asank&ioniranja može se ostvariti i bez upu-ivanja u kaznenopopravni zavod. 9emože se izre-i osu8enim za krivi'na djela protiv braka, porodi&e i mladeži, a kojižive sa o$te-enim.

Documents

Penologija Radni Materijal 1. Parcijala