Geografske odrednice područja

Veoma važan segment u arheološkim istraživanju mezolita Turske imaju i

geografske odrednice samog područja. Područje koje se često naziva Mala Azije

(Azija minor) ili Anadolija(poreklo od gtrčke reči Anatoli-izlazak sunca)

ograničavaju crno, mramorno, sredozemno i egejsko more s jedne strane

planinski masivi Taurusa i Pontijskih planina s druge strane. Površina ove oblasti

je dosta velika i iznosi 407.700 km2. Danas ova oblast pripada Turskoj,

odnosno, pojam Mala Azija podrazumeva deo turske koji se nalazi na azijskom

kontinentu (Anadolija). Ovo veliko područje odlikuje različitost reljefa, rudnih

bogatstavai klimatskih faktora koji su uticali na razvoj ljudske populacije na

ovom području.

Oblast i inače predstavlja prirodni most između kontinenata, pa su se preko nje

često mešali uticaji različitih civilizacija, počevši od najranijih vremena. (THE

History Str1). Sve ovo je uticalo na razvoj ljudskih zajednica na tom području. U

primorskom delu, razvijale su se zajednice koje su koristile maritimne izvore

hrane, dok su mnogobrojne pećine u planinskim predelima pružale zaštitu

lovačko-sakupljačkim plemenima, koje su koristile lokalne resurse.

Istorija istraživanja

Istorija arheoloških istraživanja ovog područja počinje u 19. veku, kada počinju

istraživanja motivisina biblijskom i arheologiijom klasičnog sveta. Ova

iskopavanja su vodili inostrani arheolozi. Posebno poglavlje predstavlja

takozvana Homerova arheologija, u okviru koje je Šliman između 1870 i 1890.

godine vršio iskopavanja na brdu Hisarlik(Troja). Iako se u rad uključuju i

domaći arheolozi, ozbiljnijih istraživanja preistorije i kamenog doba nije bilo sve

do perioda iza Drugog svetskog rata, odnosno do kraja pedesetih i početka

šezdesetih godina dvadesetog veka. Do tih istraživanja se smatralo da je

područje Male Azije naseljeno u period 3.500-3.000 pne. Kasnija istraživanja na

mnogobrojnim lokalitetima su opovrgla ovu prepostavku, odnosno, granica je

pomerena do samog osvita ljudske civilizacije.

Epipaleolitska nalazišta

Ova nalazišta se nalaze na više lokacija u Anadoliji. Samim pogledom na mesta

gde se nalaze, možemo ih svrstati u nekoliko grupa. Prvu grupu čine lokaliteti u

blizini grada Antalije, takozvana Antalija grupa i nju čine Öküzini; Karain;

Beldibi; Belbaşı. Drugu grupu, čine pojedinačna nalazišta, rasuta na prostoru

Anadolije- Baradiz; Pınarbaşı; Macun Çay; Tekeköy i treća grupa Agačli

(Ağaçlı) koju čine: Ağaçlı; Gümüşdere; Domalı; Ibonun Rampası.

Sl. 1 Mezolitska nalazišta u Turskoj: 1. Öküzini; 2. Karain; 3. Beldibi; 4. Belbaşı;5. Baradiz; 6. Pınarbaşı; 7. Macun Çay; 8. Tekeköy;9. Ağaçlı; 10. Gümüşdere; 11. Domalı; 12. Ibonun Rampası. (The Prehistory of Asia Minor, Bleda S. During, Cambridge university press 2011. str.33)

U daljem toku ovog rada, upoznaćemo se sa nalazištima koja reprezentuju svaku grupu, pošto bi širi opis svakog nalazišta, zahtevao znatno veći obim nego što sam obim ovog rada dopušta.

Öküzini

Ova pećina, se nalazi na oko 31.km severozapadno od Antalije, na 502.m

nadmorske visine, veličine je 23,30m. Ona je verovatno najpoznatije i

najvažnije nalazište iz ovog doba na području Turske. Istraživanja njenih slojeva

traju do današnjih dana. Ogroman je značaj ovog nalazišta i zbog toga što su u

njenoj stratigrafiji prvi put otkopani nalazi iz epipaleolitskog perioda na teritoriji

Anadolije. ( KNJIGA M.KARTAL str 49).

Proučavanja mikrolita koji su pronadjeni, su dovela do klasifikacije naselja u 4

različite faze.

Faza I koja se datuje u period 17.000-16.500 godina p.n.e. je najstarija. U ovoj

fazi nastao je veliki broj mikrolita koji su uglavnom negeometrijskog oblika.

Važni nalazi iz ovog perioda su crna i obojena sečiva, tačkaste mikrogravure i

izduženi, nejednakostrani trouglovi.

Faza II je dala nalaze koji u slični onima iz predhodne faze. Dosta je

negeometrijskih mikrolita, ali raste i broj geometrijskih. Najveći broj nalaza iz

ovog sloja je datovan u period 15.500-14.200 godina p.n.e. Nadjene su oštrice,

glačane i sa mikrotačkama. Oni, suštinski negeometrijski mikroliti su pronadjeni

u ovom sloju. Jedna od važnih karakteristika ove faze je pojava trapezastih

oblika, jednakokrakih trouglova i mikroliti sa oblikom polumeseca.

Faza III se datuje 13.200-12.000 godina p.n.e. U ovom period raste broj

geometrijskih mikrolita. Dominiraju polumesečasti oblici. Pojavljuju se

jednakostranični trouglovi, trapezi u različitim oblicima. Koriste se i nove

tehnike izrade. Kamenje za brušenje, koje nije bilo često u upotrebi u

lovačko-sakupljačkim zajednicama, pronađeno je u različitim veličinama i

oblicima u ovom sloju. Ovaj materijal dokazuje da su stanovnici pećine imali

proizvodnju hrane. Od umetničkih nalaza, na svetlost dana su izašle gravure

različitih oblika na kamenčićima i kostima, koje su takođe pronađene u ovom

nivou u velikom broju.

Faza IV u pećini, već daje mešane nalaze iz mezolita i neolita. Ovu konfuziju su

izazvali grobovi koji su pronađeni u mezolitskom sloju, a koji sadrže fragmente

keramike i keramiku, koja se datuje u kasni i rani neolit, kao i u halkolit.

Pronađene kamene perle su karakteristične za mezolit, a i za kasnije periode. U

ovom mezolitskom sloju, dominiraju geometrijski oblici, koji su datovani u

period 10.000-7.900 godina p.n.e. Pronađeni grobovi su datovani u period

između 11.200(stariji) i 5.000 godina p.n.e. (noviji). U gornjim slojevima su

pronađeni artefakti iz Rimskog perioda što znači da je pećina dugo bila

nastanjena kroz dugi vremenski period. Kartal str 50

Belbasi

Lokalitet se nalazi oko 24km. jugoistočno od Antalije i 7-8 km severno,

severoistočno od sela Beldibi u Mediteranskom regionu. Ovo je stenovito

sklonište, nastalo je u krečnjačkim stenama. Nadmorska visina je oko 300m.

Prve odlomke kamenih predmeta su pronašli stanovnici obližnjeg sela. Prva

prava istraživanja radio je Enver Bostanci 1959.godine. Istraživanja su brzo

obustavljena zato što je rukovodilac zaključio da je tlo ispod isuviše tvrdo i da

nema više kamenog alata ispod.

Uradjena stratigrafija je dala sledeće rezultate: U stratum I je pronađen

organski materijal. Gornji sloj sadrži nalaze iz Rimskog, Grčkog i neolitskog

perioda. Moguće je da su mešanje izazvali meštani prilikom pretrage pećine.

Boja poda u ovom sloju je crna. Sratum II karakterišu različita boja poda, kao i

odsustvo keramike. Pod je mekan. Ovaj stratum je datovan u period

epipaleolitika. Stratum III u ovom stratumu je boja tla braon i smatra se da

starost ovog stratuma korenspodira sa stratumom II.(TAY PROJECT DATABASE)

Od pokretnih nalaza pronađeni su odlomci kamena, koštane alatke, verovatno

korišćene za obradu kože. Večina kamenih alatki karakteristična je za period

Mezolita/Epipaleolita. Pronađeni su još mali vrhovi strela, sečiva i još sitnih

alatki. Interesantno je das u pronađeni fragmenti nagorelih ljudskih kostiju,

zajedno sa kostima životinja. nema velike razlike između predmeta koji su

pronađeni u stratumu II. Pronađeni su strugači, piramidalni oblici, i više vrsta

malih alata. Postoji i nekoliko primeraka geometrisjkih mikrolita. U izradi alata,

koriščeni sui kosti i rogovi planisnkih koza, jelena i divljih svinja. Prisustvo

nagorelih ljudskih kostiju može da sugeriše i pojavu kanibalizma. U stratumu III

nalazimo na orudja, izradjena sa znatno više pažnje, datovana u period Gornjeg

paleolita. Ona su najpreprezentativniji nalazi u pečini Belbasi.

Baladiz

Ovo nalazište se je locirano u pokrajini Isparta, između mesta Gümüsgün i

Igdecik. Nalazi se na malom brdu gde se sreću dve ravnice. Nadmorska visina je

890 metara. Istraživanja H.R. Cohena i Oguz Erola su pokazala da se površina

brda sastoji od peščanog materijala. To ukazuje da je ranije blizu bila obala

jezera. Erol takođe daje procenu das u ljudske aktivnosti u ovoj oblasti otpočele

krajem poslednjeg ledenog doba. U Epipaleolitu, ovo je bilo odlično područje za

lov.

Prva istraživanja lokacije obavio je Herbert Louis, 1937. godine. Mikorolite i

ostale kamene alate, koji su tada pronađeni, proučavao je Kurt Bittel, koji je

nalaze datovao u period epipaleolita i početak neolita iako je nedostajalo još

kvalitetnijih nalaza za precizniju analizu. Kasnijim istraživanjima je pronađeno

još mikrolitskih alata, a u jednoj sondi je pronađena boginja zemlje. Sukcesivno

je pronađeno bogato nalazište mikrolita, a iznenadjujuće je da je pronađeno i

nekoliko komada keramike. Slični mešani nalazi su pronađeni i u rovu koji je

otvoren između brda i planine Kiran. Mikrolitske alatke koje su pronađene na

nalazištu na ovom brdu, nažalost nisu opisane u potpunosti( TAY PROJECT

DATABASE). Ono što se zna, je da su pronađene alatke za graviranje, trouglovi,

druge geometrijske alatke. Karakteristično je da prave mikrolitske tačke ili

geometrijski mikroliti karakteristični za epipaleolit nisu pronađene u ranim

istraživanjima, za sada se ovo nalazište vodi kao epipaleolitsko.

Pınarbaşı

Nalazište je locirano u centralnoj Anadoliji, blizu plitkog jezera. Slojevi u kojima

su pronađeni nalazi su datovani u 9. milenijum p.n.e. Pronađeni su u oblasti A,

blizu plitkog jezera. Tu nalazimo dokaze o bavljenju ribolovom, hvatanju ptica, i

prvenstveno o lovu na velike životinje, kao što su divlji bikovi, divlji konji,

planinski jeleni. Vrlo je verovatno das u lovci koristili činjenicu, da su tu životinje

dolazile da piju vodu,( The Prehistory of Asia Minor, Bleda S. During, Cambridge university press

2011.STR 43 )

Pronađeno je sedam ljudskih ostataka, muškaraca, žena i dece. Pojedini nalazi

ljudskih ostataka su pronađeni kompletni in a primarnom mestu sahrane, dok

pojedini nisu. Pronađena sui krivolinijska ulegnuća u tlu, koja se ponavljaju, u

jednom slučaju sedam puta, a u jednom slučaju nalaz je obojen oker bojom.

Sudeći prema ostacima, građevina je bila napravljena od trske i pruća,

premazanih blatom. Postoje nalazi sitnog kamenog alata, ognjišta, posuda za

vodu. Odlomci stena u skoro 80% slučajeva sadrže obsidijen, uključujući tu i

mnoge mikrolite koji imaju oblik nejednakostraničnog trougla. Mikroliti iz

ranijeg perioda nalaze se u Zoni B, koja se datuje u Keramički neolit. I dalje je

primarni materijal obsidijen. Ostaci faune govore da je ribolov egzistirao

paralelno sa lovom. Poslednja radiokarbonska datovanja tog sloja smeštaju ovaj

sloj uperiod Holocena, oko 12.000 godina p.n. Prema Bairdu, postoje više veza

između Pinarbašija i ostalih nalazišta na prostoru Antalije. Postoju dosta

sličnosti između alata izrađenih u nalazištima Pınarbaşı i Öküzini. To nam daje

sugestiju das u postojale određene kulturne veze između pojedinih grupa i

zajednica tog perioda.

Agaçli

Ovo nalazište je locirano na obali Mramornog mora, na oko 30km.

severozapadno od Istanbula i 14km severoistočno od Kemerburgaza, na

peščanim brežuljcima između mesta Çiftealan i Agaçli. Prema imenu ovog

drugog, nalazište je dobilo ime, kao i cela grupa nalazišta na obali Mramornog

mora. Veličina nalazišta je približno 1,5 x 1 km. (TAY PROJEKT) Rastresitost

terena (pesak) predstavlja problem, jer se peskovita sredina brzo menja, pa je

teško utvrditi prvobitni izgled lokaliteta.

Prva iskopavanja u ovom reonu su započela 1973. godine. Posle E.

Fondakowsky, istraživanje je obavljao M.Korfmann (Istanbul German

Archaeology Institute).

Na ovom lokalitetu pronađeno je više kremenih čvorića, kao i nekoliko alatki.

Većina pronađenih alatki je slična sa nalazima na ostalim priobalnim

lokalitetima i asocira na Krimski Epipaleolitik. Kod istraživanja ovih priobalnih

lokaliteta, jasno je da su stanovnici koristili maritimne resurse za svoj opstanak.

Nije moguće utvrditi da li su ova nalazišta bila stalna staništa ili su tu ljudi

boravili sezonski.( The Prehistory of Asia Minor, Bleda S. During, Cambridge university press 2011.str 40)