I Liliana Ramasaço

UNIVERSITETI I MJEKËSISË TIRANË

FAKULTETI I SHKENCAVE MJEKËSORE TEKNIKE

SEROEPIDEMIOLOGJIA E HIV/AIDS NË

SHQIPËRI

(2005-2011)

Punoi: Udhëheqës shkencor:

Liliana RAMASAÇO Prof.ASc.Pellumb PIPERO

II Liliana Ramasaço

Përmbajtja

Shkurtime të përdorura në tekst ............................................................................................... III

Parathënie ................................................................................................................................. III

1. Hyrje .................................................................................................................................... VI

2. Qëllimi dhe objektivat e studimit ........................................................................................... 1

3. Materili dhe metodika e studimit ........................................................................................... 2

4. Rezultatet dhe diskutimi ........................................................................................................ 4

5. Përfundime ........................................................................................................................... 15

6. Rekomandime ...................................................................................................................... 17

7. Referencat ............................................................................................................................ 19

III Liliana Ramasaço

Shkurtime të përdorura në tekst

OBSH -- Organizata Botërore e Shëndetësisë

WHO -- World Health Organization

MSh -- Ministria e Shendetësisë

ASHR -- Autoriteti Shëndetësor Rajonal

DSHP -- Drejtoria e Shëndetit Publik

ISHP -- Instituti i Shëndetit Publik

VCT -- Qendra e Këshillimit dhe Testimit Vullnetar

FDA -- Food and Drug Administration

CDC -- Center for Disease Control

CDC -- Qëndra e Kontrollit të Sëmundjeve

SIV -- Simian Immunodeficiency Virus

HTLV-1 -- Human T lymphotropic

HIV -- Human Immunodeficiency Virus

HIV -- Virusi i Imunodefiçiences Humane

AIDS -- Sindroma e Imunodefiçencës së Fituar

AIDS -- Acquired Immune Deficiency Syndrome

CRF -- circulating recombinant forms

LGP -- Limfadenopatia e gjeneralizuar persistente

ARC -- Aids-Related Complex

PPC -- pneumonia nga Pneumocystis carini

CMV -- citomegalovirusi

SK -- Sarcoma e Kaposit

IV Liliana Ramasaço

ADC -- AIDS dementia complex

MSM -- Meshkujt që kryejnë seks me meshkuj

IST -- Infeksionet Seksualisht të Transmetueshme

SST -- Sëmundjet Seksualisht të Transmetueshme

FDA -- Administrata për Ushqim dhe Barna

PDI -- Përdoruesit e drogave të injektuara

QSUT -- Qendra Spitalore Universitare Tiranë

V Liliana Ramasaço

......................................................................................................................................................

Parathënie

INFEKSIONI HIV NË SHQIPËRI

Shqipëria konsiderohet një vend me prevalence të ulët të infeksionit HIV. Që prej fillimit të

viteve 90, kur Shqipëria doli nga dekadat e izolimit të detyruar, të dhëna të shumta tregojnë se

sjelljet e rrezikshme në lidhje me HIV po rriten në mënyrë të vazhdueshme veçanërisht tek të

rinjtë dhe popullatat e mëdha lëvizëse.

Kjo përbën një arsye për të menduar se ekziston një rrezik potencial për përhapjen e infeksionit

HIV veçanërisht në përdoruesit e drogave të injektueshme (PDI) që shkëmbejnë shiringat dhe

pajisjet e tjera të injektimit me përdoruesit e tjerë dhe tek personat që kryejnë seks të pambrojtur

me partnerë të shumtë seksualë.

Rasti i parë me infeksionin HIV në Shqipëri u diagnostikua në 29 Maj 1993 përmes një kontrolli

rutinë për infeksionin HIV të bankës së gjakut.

Që nga ajo kohë deri në dhjetor 2012, janë zbuluar 555 raste me HIV/AIDS përmes programeve

të testimit laboratorik dhe ndjekjeve klinike pasive.

Pas vitit 2000 numri i rasteve ka ardhur duke u rritur.19% e totalit të rasteve kanë humbur jetën

për shkaqe që lidhen me AIDS.

Në vendin tonë 222 persona trajtohen me terapi antiretrovirale.

Bazuar në numrin e personave të diagnostikuar me HIV/AIDS, Shqipëria mund të konsiderohet

një vend me prevalence të ulët të HIV/AIDS-it, por vihet re një tendencë në rritje vitet e fundit.

Transmetimi seksual vazhdon të dominojë mënyrat e transmetimit të infeksionit HIV.

Një tjetër karakteristikë për Shqipërinë është se numri më i madh i rasteve HIV/AIDS e ka

marrë infeksionin jashtë vendit.

VI Liliana Ramasaço

Futja në përdorim e teknikave laboratorike përfshirë edhe ato më modernet për vënien e

diagnozës, ka bërë që të njhet situata seroepidemiologjike e HIV/AIDS-it në Shqipëri dhe të

merren masa për parandalimin e infeksionit.

1. Hyrje

1.1. Të dhënat historike mbi etiologjinë e infeksionit HIV

Historia e infeksionit HIV ka mundësi të ketë filluar vite më parë në të ashtuquajturin djepi i

Afrikës Ekuatoriale ku në këtë kohë infeksioni dhe sëmundja që pason ka qënë e tipit sporadik.

HIV si i afërt me shumë specie të tjera të retroviruseve të kafshëve ka pësuar një sërë

mutacionesh gjenomike për tu bërë patogjen për njeriun.

Mendohet që virusi të jetë transportuar nga Afrika Qëndrore Ekuatoriale në Europë dhe në

Amerikë me pushtimet e këtyre vendeve në shek e XX, në sajë të rritjes së shkëmbimeve

etniko-kulturore dhe ekonomiko-tregtare.

Studimet e mëvonshme retrospektive mbi kampionë të serumeve të konservuara për qëllime të

ndryshme kanë treguar praninë e antitrupave specifik ndaj infeksionit HIV. Nga këto serume

ai i një marinari Norvegjez dhe i shokëve të tij të afërt, të gjithë të vdekur me një simtomologji

atipike në gjysmën e viteve 70, do të rezultonte ta kishin marrë infeksionin në një port Afrikan

në vitin 1966. Antikorpet anti HIV janë përcaktuar edhe në katër subjekte të mbërritur në

Europë nga Afrika në fund të viteve 60, në një djalë me ngjyrë të vdekur në USA në1968 dhe

me mundësi të marrjes së infeksionit nga aktiviteti homoseksual.

Nga studime serologjike në subjektet Afrikane ka qënë e mundur të përcaktohet shfaqja e

virusit në njerëz në vitet 1955-1960. Në këtë kohë prevalenca e seropozitivitetit në Zaire

mendohet të ishte rreth 1%. Inokulimi i HIV në Shimpanze nuk provokon në këto kafshë

zhvillimin e patologjisë. Në Shimpanze është e mundur të izolohet një lloj virusi shumë i afërt

gjenetikisht me virusin HIV që takohet në Afrikë, virusi SIV (the simian immunodeficiency

virus, i zbuluar te majmuni i gjelbër i cili ndodhet në Afrikën Perëndimore).

Tani përgjithësisht pranohet që HIV e ka prejardhjen nga SIV (Simian Immunodeficiency

Virus) sepse ka disa shtame të SIV shumë të ngjashëm me HIV-1 dhe HIV-2 dy tipet e

HIV.(43,44)

Në Qershor 1981, Qëndra e Kontrollit të Sëmundjeve (CDC) në SHBA informoi zyrtarisht

botën shkencore për shfaqjen e pesë rasteve të pneumonisë nga Pneumocistis carinni në pesë

të rinj homoseksual që nuk paraqisnin asnjë shkak të njohur deri atëherë të imunodeficiencës.

VII Liliana Ramasaço

Pothuajse njëkohësisht në meshkuj homoseksualë nga New Yorku kishte një incidence të rritur

të së njëjtës patologji të shoqëruara me raste të Sarkoma Kaposi. Nëse goditi në fillim vetëm

subjektet homoseksualë, shpejt do të rezultonte evident që të prekeshin edhe grupe të tjera të

popullatës midis të cilëve do të shfaqeshin shpejt toksikoindipedentët endovenoz, hemofilikët,

subjektet që kishin marrë transfuzione, fëmijë të prekur nga sëmundja dhe hipotezohej që mund

të ishte si shkak një antigjen viral i transmetueshëm me rrugën e gjakut, gjatë raporteve seksuale

dhe rrugës vertikale nga nëna tek fëmija.

Në vitin1983, Luc Montagnier nga Instituti Paster publikon përshkrimin e parë të virusit të

AIDS-it.

Në Maj 1984, Robert Gallo në SHBA përshkruan izolimin e virusit të AIDS-it nga një pacient

i prekur nga AIDS dhe tregon që ky virus ishte mjaft i ngjashëm me HTLV-1 (Human T

lymphotropic).

1.2. Përkufizime

Ç’është HIV?

HIV është Virusi i Imunodefiçiences Humane, shkaktar i AIDS-it.

H uman (njerëzor)

I mmunodeficiency (i pamjaftueshmërisë ose dobësimit të sistemit mbrojtës)

V irus (virus)

Ç’është AIDS?

AIDS është Sindroma e Imunodefiçencës së Fituar.

A cquired (i fituar)

I mmune (që i përket sistemit imun)

D eficiency (pamjaftueshmeri)

S yndrome (tërësia e simptomave dhe shenjave)

VIII Liliana Ramasaço

1.3. HIV - ndërtimi, cikli jetësor

Figura 1.1. Particelat e HIV-it duke infektuar qelizën humane T. (Credit: NIAID/NIH)

IX Liliana Ramasaço

1.3.1 Struktura e HIV-it

Figura 1.2 Struktura e HIV-it

http://www.niaid.nih.gov/topics/hivaids/understanding/biology/Pages/structure.aspx

HIV, Human Immunodeficiency Virus, shkaktar i Sindromes së Imunodefiçencës së Fituar

(AIDS) bën pjesë në familjen Retroviridae, gjinia Lentivirus.

HIV-i ka diametër rreth 1/10000mm. HIV-i është i përbërë nga dy kopje fijesh-njëshe ARN

brenda një kapsidi konikal që përfshin proteinën virale p24, tipike për lentiviruset (Figure2).

Ky është i rrethuar nga plazma membranore me origjinë nga qeliza bujtëse. Fija njëshe e ARN

është e lidhur ngushtësisht me proteinat e kapsidës, p7 dhe enzimat që janë të domosdoshme

për zhvillimin e virionit të tilla si transkriptaza reverse dhe integraza. Nukleocapsidi (p7 dhe

p6)shoqëron ARN genomike dhe mbron ARN nga digjestioni prej nucleazave. Matriksi është

i përbërë nga shoqërimi i proteinës virale p17 që rrethon kapsidin, duke siguruar integritetin e

particelës virale. Gjithashtu në particelën virale ndodhen Vif, Vpr, Nef, p7 dhe proteaza virale

(Figura 2). Mbështjella formohet kur kapsidi budon nga proteinat e bujtësit duke marrë pjesë

të membranës së qelizës bujtëse me vete. Mbështjella përfshin glukoproteinat gp120 dhe

gp41.(37,39)

X Liliana Ramasaço

1.3.2 Genoma e HIV-it

Figura 1.3 Diagrama e gjenomes së HIV-it

HIV ka disa gene kryesore që kodojnë për proteinat strukturale që janë gjetur tek të gjithë

retroviruset, dhe disa gene jostruktural ("aksesor") që janë unik për HIV -in. Geni gag jep

infrastrukturën fizike bazë të virusit, dhe geni pol jep mekanizmin bazë nëpërmjet të cilit

retroviruset riprodhohen ndërkohë të tjerët ndihmojnë HIV-in të futet në qelizën bujtëse dhe të

riprodhohet. Të gjithë këto gene përveç tev gjenden tek të gjitha tipat e HIV-it.(39)

• gag (Grup- Antigen specifik): kodon për p24, capsidin viral; p6 and p7, proteinat e

nukleokapsidit; p17, matriks proteinën.

• pol: Kodon për enzimat, më të rëndësishmet e të cilave janë transkriptaza reverse,

integraza, dhe proteaza të cilat shpërbëjnë proteinat e derivuara nga gag dhe pol në

proteina funksionale.

• env (for"envelope"): Kodon për prekursorët e gp120 dhe gp41, proteina të mbështjellës

virale të cilat ngjiten dhe fuzionohen me qelizën target.

• tat, rev, nef, vif, vpr, vpu: Secili prej këtyre geneve kodon për proteinat me të njëjtin

emër; si Tat, Rev, Nef, Vif, Vpr, Vpu.

• tev: Ky gen është i pranishëm vetëm në disa izolate të HIV-1. Ky është fuzion i pjesëve

të geneve tat, env, dhe rev, dhe kodon për proteinën me të njëjtën veti të Tat, por pak

ose aspak të vetive të Rev.(37)

Proteinat funksionale

p24, p6, p7, p17

Këto proteina kodohen nga geni gag dhe japin elementet struktural të virusit: p24 ndërton

kapsidin viral, p6 dhe p7 japin nukleokapsidin, dhe p17 jep matriksin mbrojtës. Kur testi

Western blot është përdorur për të përcaktuar infeksionin HIV, p24 është një nga tre proteinat

kryesore të testuara, si dhe gp120/gp160 dhe gp41.

XI Liliana Ramasaço

Transkriptaza Reverse

Karakteristikë për të gjithë retroviruset, kjo enzimë transkripton ARN virale në fijen –dyshe të

ADN.

Integraza

Kjo enzime integron ADN e prodhuar nga transkriptaza reverse në genomën e bujtësit.

Proteaza

Eshtë enzimë që pret proteinat në segmente. Genet gag dhe pol të HIV-it nuk prodhojnë

proteinat e tyre në formën e tyre përfundimtare por në proteina me kombinim të madh; proteaza

specifike e përdorur nga HIV i ndan këto në pjesë ndarëse funksionale. Ilaçet inhibitor të

proteazës bllokojnë gp120.

Të ndodhur në sipërfaqe të mbështjellës virale, glukoproteinat gp120 lidhen tek receptorët CD4

të qelizës target që ka receptor të tillë,veçanërisht qelizat T-ndihmëse.

1.3.3 Cikli jetësor

Kontakti midis virionit dhe qelizës target është dukuria e parë e nevojshme për infektimin e

qelizës. Receptori kryesor për HIV është limfociti T me molekulën CD4. Për njohjen e qelizës

target shërbejnë glukoproteinat sipërfaqësore gp 120 që lidhen me receptorët CD4, kjo

shkakton ekspozimin dhe aktivizimin e proteinës transmembranore gp41 që vepron mbi

membranën e qelizës duke shkrirë mbështjelljen virale me membranën citoplazmike.

HIV konsiderohet si një virus mjaft i ndjeshëm. Ai inaktivizohet komplet në temperaturën 50-

60°C për 30’ dhe mjaft shpejt nga hipokloriti i kaliumit 0,5% dhe alkooli 70 %. Në ambjent të

thatë e humb aktivitetin për pak orë.

XII Liliana Ramasaço

Fig 1.4 - Cikli jetësor i HIV –it

XIII Liliana Ramasaço

1.4 Tipet e HIV-it:

Sot njihen dy tipe të HIV- it: HIV-1 dhe HIV-2.

1.4.1 Ndryshimi midis HIV-1 dhe HIV-2

Cili është ndryshimi midis HIV-1 dhe HIV-2?

Organizimi gjenetik për të dy tipet e HIV është i ngjashëm, me përjashtim të faktit që gjeni vpu

tek HIV-1 është zevendësuar me gjenin vpx tek HIV-2. Ky ndryshim reflektohet në faktin që

antitrupat ndaj gp 120 të HIV-1 shpesh nuk janë në gjendje të lidhen me gp120 të HIV-2. Në

bazë të ndryshimit të antigenit env janë izoluar mjaft nëntipe të ndryshëm të virusit.

HIV-1 dhe HIV-2, të dy tipet transmetohen nëpërmjet kontaktit seksual, nëpërmjet gjakut dhe

nga nëna tek fëmija, dhe ata shkaktojnë AIDS-in e padallueshëm klinikisht. Megjithëse dihet

që HIV-2 është lehtësisht më pak i transmetueshëm dhe periudha midis infeksionit fillestar dhe

sëmundjes është më e gjatë në rastin e HIV-2. Të dy tipet, HIV-1 dhe HIV-2 bëjnë që trupi të

prodhojë antitrupa brënda 3-6 muajsh.

Në mbarë botën mbizotërues është HIV-1 dhe zakonisht kur njerëzit i referohen HIV-it pa

specifikuar tipin e virusit, ata i janë referuar HIV-1. Tipi HIV-2 (janë identifikuar 5 nëntipa (A-

E)), relativisht i panjohur, është përqëndruar kryesisht në Afrikën Perëndimore.(32,38)

1.4.2 Si klasifikohet HIV-1?

Figura 1.5 Kjo diagramë ilustron nivelet e ndryshme të klasifikimit të HIV. Çdo tip është

ndarë në grupe dhe çdo grup është ndarë në nëntipe dhe CRF (“circulating recombinant

forms”)

Shtamet e HIV-1 mund ti klasifikojmë në tre grupe: grupi i madh M, grupi O dhe grupi N.

Grupi O shfaqet i kufizuar në Afrikën Prendimoro-Qendrore dhe grupi N është gjetur në 1998

në Kamerun (është mjaft i rrallë). Më shumë se 90% e infeksioneve të HIV-1 i përkasin grupit

M( të HIV-1).

XIV Liliana Ramasaço

Në grupin M përfshihen nëntë nëntipet e HIV-1, që janë A, B, C, D, F, G, H, J dhe K.

Ndonjëherë, dy viruse të nëntipeve të ndryshëm mund të takohen në qelizën e personit të

infektuar dhe bashkojnë materialin e tyre gjenetik duke krijuar një virus të ri hibrid (proces i

ngjashëm me riprodhimin seksual, që ndonjëherë quhet “viral sex”). Shumica e këtyre

shtameve të reja nuk mbijetojnë gjatë, por ato që infektojnë më shumë se një person janë njohur

si “circulating recombinant forms” ose CRFs. Për shembull, CRF A/B është përzierje e

nëntipave A dhe B. Klasifikimi i shtameve të HIV-it në nëntipe dhe CRFs është një çështje

komplekse dhe përcaktimet janë subjekt i ndryshimeve të zbulimeve të reja Shumë shkencëtar

flasin rreth nëntipave A1, A2, A3, F1 and F2 në vend të A and F, të tjerë shikojnë formimin e

nën - nëntipeve.

1.4.3 Ku janë gjetur nëntipet e ndryshëm dhe CRF?

Nëntipet e HIV-1 dhe CRF kanë shpërndarje të pabarabartë në botë, më të përhapurit janë

nëntipet B dhe C.

Nëntipi C ka shtrirje të gjerë në Afrikën Jug-Jindore, Indi dhe Nepal. Ka shkaktuar epidemitë

më të rënda të HIV në botë dhe është përgjegjës për rreth gjysmën e të gjithë infeksionit.

Historikisht nëntipi B ka qenë nëntipi më i zakonshëm i CRF në Evropë, Amerikë, Japoni dhe

Australi. Nëntipe të tjerë janë duke u bërë më shumë të pranishëm tani në Evropë dhe përbëjnë

25% të infeksioneve të reja me HIV-1. Nëntipi A dhe CRF A/G mbizotërojnë në Afrikën

Perëndimore dhe Qëndrore, nëntipi A është gjithashtu shkaktari kryesor i epidemisë në Rusi.

Nëntipi D është përgjithësisht i kufizuar në Afrikën Lindore dhe Qëndrore; A/E është dominues

në Azinë Jug-Lindore, por me prejardhje nga Afrika Qëndrore; Nëntipi F është gjetur në

Afrikën Qëndrore, Amerikën Jugore dhe Evropën Lindore. Nëntipet G dhe A/G janë vëzhguar

në Afrikën Perëndimore dhe Lindore dhe në Evropën Qëndrore.

Nëntipi H është gjetur vetëm në Afrikën Qëndrore; nëntipi J është gjetur vetëm në Amerikën

Qëndrore; nëntipi K është gjetur vetëm në Republikën Demokratike të Kongos dhe Kamerunit.

HIV është virusi më i ndryshueshëm, i cili ndryshon mjaft lehtë. Kjo do të thotë që ka shumë

shtame të HIV edhe në trupin e një personi të vetëm të infektuar.(32)

1.5 Patogjeneza

Efekti patogjen nga HIV është të shkaktojë imunodefiçencën tek personi i infektuar që çon në

uljen dhe aktivitetin funksional të limfocideve CD4 (T helper).

Limfocidet CD4 janë qelizat kryesore target për virusin (të afta për të prodhuar tipe të ndryshme

citokinash) që ndahen në dy nën popullata: T helper tipi 1 (Th1) që aktivizojnë përgjigjen

XV Liliana Ramasaço

imunitare qelizore dhe T helper tipi 2 (Th2) që aktivizojnë prodhimin e antitrupave. Kërkimet

në këtë fushë kanë treguar që infeksioni nga HIV favorizohet nga përgjigja Th1.

Në kulturat limfocitare interleukina 2 (faktori kryesor i rritjes së limfociteve T) jep proliferim,

kompletim të retrotraskriptimit dhe prodhimin e virioneve mutante (11,12).

Në dëmtimin e qelizave nga HIV rol të rëndësishëm luan lidhja midis receptorëve sipërfaqësor

qelizor CD4 dhe glukoproteinës së cipës mbështjellëse virale që çon në shkrirjen e membranes

qelizore dhe futjen e virusit në të. Ky kompleks virus - qelizë bën që rreth tij të bashkohen edhe

qeliza të tjera CD4+ jo të infektuara. Një qelizë e vetme HIV+ bashkon deri në 500 limfocide

normale CD4+ dhe që i gjithë bashkimi shkon shpejt drejt vdekjes. Qelizat e infektuara (dhe

ato jo të infektuara që lidhin gp 120) mund të shkrihen nga antitrupat anti-gp120 dhe

komplementi.

Por CD4 nuk është i vetmi receptor për HIV-in. Gama e tipeve qelizor të ndjeshme nga HIV

është shumë më e gjërë ku përveç limfociteve T helper dhe makrofageve,prek edhe qelizat

hemopoetike CD34+ të linjës mioleocitare, qelizat e sistemit nervor qëndror dhe epitelin

intestinal që kanë të pranishëm receptorin galaktozil-ceramide. HIV infekton edhe qelizat

epiteliale CD4 në vaginë dhe gjendrat mamare (13,14).

Virusi pasi ka infektuar këto qeliza shenjë arrin në limfonodula ku replikohet në mënyrë mjaft

aktive. Shfaqja e antikorpeve anti HIV(serokonversioni) fillon nga java e dytë deri në gjashtë

muaj (mesatarisht tre muaj) pas ekspozimit me infeksionin. Periudha nga momenti i infeksionit

deri në shfaqjen e antikorpeve quhet “periudhë dritare”. Në këtë fazë personi është potencialisht

infektues për të tjerët. Në këtë periudhë viremia është e lartë dhe antigeni i parë që mund të

zbulohet në këtë kohë vetëm me metoda virologjike direkte është p24(19).

1.5.1 Faza seropozitive asimptomatike

Pas fazes fillestare fillon një periudhë “latence klinike” pa simptoma që mund të zgjasë nga

disa muaj në disa vite. Kjo faze latence klinike nuk korrespondon me latencën biologjike sepse

replikimi viral vazhdon në organet limfatike gjatë gjithë zgjatjes së infeksionit. Gjatë kësaj

periudhe në subjektin e infektuar konstatohet një rënje e lehtë dhe e vazhdueshme e numrit të

limfociteve CD4 e shoqëruar me një rritje progresive të përgjigjes nga sistemi imunitar

(antikorpet janë në nivele të larta). Koha mesatare nga infeksioni në zhvillimin e sëmundjes

AIDS është rreth 10 vjet.(20) Infeksioni simptomatik dhe AIDS si rezultat i shtimit të fuqisë

replikuese(rritja e ngarkesës virale) dhe uljes së numrit të limfocideve CD4 deri në kufijtë kritik

(<400-500/mm3), fillojnë të shfaqen shenjat e para klinike të sëmundjes që manifestohen me

infeksionet oportuniste.

Stadi i parë i fillimit të sëmundjes është Limfadenopatia e gjeneralizuar persistente (LGP).

Në pjesën më të madhe të pacientëve që paraqesin shenja klinike, Limfadenopatia e

gjeneralizuar është më e shpeshta. Limfadenopatia është përcaktuar si rritje e volumit të

limfonodulave.

XVI Liliana Ramasaço

1.5.2 Aids-Related Complex (ARC)

Me predominimin e imunodepresionit pacienti fillon e paraqet shenja e simptoma dhe kalimin

në ARC (AIDS minor ose pre AIDS). Kjo faze zgjat disa muaj deri më shumë se 2 vjet për tu

shfaqur AIDS.

Flitet për ARC kur individi ka një nga shenjat e mëposhtme:

• Temperaturë rreth 38◦C ose më shumë, të herëpashershme ose të vazhdueshme që zgjat

më shumë se një muaj dhe e palidhur me patologji të tjera.

• Diare kronike, më shumë se 30 ditë

• Rënie e peshës trupore mbi 10%.

Mund të shoqërohet edhe me infeksione “oportuniste minore” si kandidozë orale, herpes zoster,

kandidozë ano-rektale, vaginale. Kuadri laboratorik paraqet anemi leukopeni, neutropeni,

trombocitopeni, rritje të gamaglobulinave serike (IgG & Ig A) dhe ulje të limfocideve CD4.

1.5.3 Sindromi i imunodefiçiencës së fituar – AIDS

Kur individi zhvillon një nga infeksionet oportuniste ose neoplazi tregon për AIDS. Infeksionet

oportuniste shkaktohen nga mikroorganizma që gjenden në ambjent e normalisht jo patogjen

në individët me imunitet të padëmtuar, por të aftë të japin manifestime patologjike dhe të rënda

në kushtet e një imuniteti të dëmtuar. Midis këtyre infeksioneve më shpesh haset pneumonia

nga Pneumocystis carini (PPC); Toxoplasmosa cerebrale që është infeksion i SNQ, Candidoza

ezofagiale që shoqërohet me candidozën orale e faringiale.

Nga infeksionet virale më i rëndësishmi është CMV (citomegalovirusi) që manifestohet me

retinite, colite, colangite.

Nga infeksionet parazitare, cryptosporidium intestinale e isospora belli janë më të shpeshtat.

Të tjera infeksione janë tuberkolozi pulmonar e extra pulmonar si dhe infeksione nga

mykobaktere atipike.

Në shoqërimin e tumoreve me AIDS më e shpeshta është Sarcoma e Kaposit (SK)

Të tjera neoplazi janë: limfoma e Burkit, limfoma imunoblastike, limfoma primitive e SNQ,

carcinoma invazive e cerviksit uterin.

HIV është një virus neurotrop që mund të invadojë sistemin nervor dhe që manifestohet me

dëmtime të SNQ dhe atij periferik. Një manifestim i shpeshtë në dekursin e infeksionit HIV

është AIDS dementia complex (ADC), një encefalopati subakute me prekje të substancës së

bardhë nga ana e HIV (21,22,23).

XVII Liliana Ramasaço

1.5.4 Mbijetesa nga diagnoza AIDS

Mbijetesa e individëve nga momenti i diagnozës AIDS është vlerësuar nga studime të

ndryshme që kanë treguar kohën mesatare nga 12 dhe më shumë se 30 muaj. Zgjatja e

mbijetesës nga momenti i diagnozës AIDS influencohet nga disa faktorë të ndryshëm si:

Patologjia e shfaqjes së AIDS-it, mosha e pacientit në momentin e diagnozës dhe vitet e

diagnozës së AIDS-it.

Në individët me moshë nën 30 vjeç mbijetesa është më e lartë. Me futjen e terapisë

antiretrovirale dhe profilaksisë për infeksionet oportuniste është zgjatur koha e kalimit në AIDS

dhe mbijetesa e pacientëve.

1.6 Transmetimi i HIV-it

Njihen tre rrugë të transmetimit, ku secila prej tyre ka tre nën rrugët e saj:

1- Transmetimi seksual:

Me anë të:

➢ Seks vaginal.

➢ Seks anal

➢ Seks oral, të pambrojtur me persona të infektuar me HIV.

Virusi kalon nga sperma apo sekrecionet vaginale në gjakun e partnerit (limfocitet e tij) nga

dëmtimet e vogla të mukozës së këtyre organeve. Mundësia e marrjes nga burri tek gruaja është

më e madhe pasi likidi spermatik është në sasi më të madhe e kështu përmban më tepër viruse

por kjo mundësi ekziston për të dy sekset.

2- Transmetimi nëpërmjet gjakut dhe produkteve të tij:

➢ Marrja e gjakut të pakontrolluar.

➢ Transplant indesh apo organesh.

➢ Shkëmbimi i shiringave tek përdoruesit e drogave intravenoze dhe manipulimi me

instrumente shpuese të kontaminuara përfshirë këtu edhe instrumentet mjeksor të

pasterilizuar (janë burim për transmetimin e infeksionit).

3-Transmetimi nga nëna e infektuar tek fëmija:

➢ Gjatë shtatëzanisë

➢ Gjatë lindjes

➢ Gjatë ushqyerjes me gji

Ky rrezik transmetimi ka qenë shumë i lartë (15-35%) por fillimi i shpejtë i mjekimit me

antiretrovirale, lindjet me operacion dhe mos ushqyerja me gji e kanë zvogëluar këtë

mundësi në më pak se 5 %.

XVIII Liliana Ramasaço

1.6.1 Ku gjendet HIV ?

Virusi HIV gjendet:

➢ Në gjak,

➢ Spermë,

➢ Sekrecionet vaginale të personave me HIV,

➢ Në qumështin e nënës me HIV.

Figura 1.6 HIV në gjak

1.7 VULNERABILITETI NDAJ HIV/AIDS I GRUPEVE TË CAKTUARA TË

POPULLATËS

1.7.1 Popullata e lëvizshme

Shqipëria konsiderohet si vendi me nivelin më të lartë në rajon të lëvizjes së popullatës si

brenda ashtu dhe jashtë vendit. Emigrantët ilegal shqiptar, të cilët shpesh janë sezonalë,

preferojnë të mos u drejtohen strukturave shëndetësore pasi shumë prej tyre i druhen dëbimit

ose veprimeve të tjera ligjore nëse zbulohet statusi i tyre.

Lëvizshmëria e popullatës nuk përbën në vetvete një faktor rreziku ndaj HIV/AIDS; janë

situatat me të cilat ndeshen dhe sjelljet e rrezikshme në të cilat këta njerëz përfshihen gjatë

lëvizjes apo migrimit, që rrisin vulnerabilitetin dhe rrezikun ndaj HIV/AIDS. Rreth 70% e

rasteve të raportuara me infeksion HIV në Shqipëri rezultojnë të jenë infektuar jashtë shtetit.

Shumica janë meshkuj të rinj të grup moshës 20-40 vjeç që kanë punuar e jetuar për disa kohë

në shtete si Greqia apo Italia (31).

XIX Liliana Ramasaço

1.7.2 Përdoruesit e drogave të injektuara

Fenomeni i përdorimit të drogave është rritur dukshëm në Shqipëri gjatë viteve të tranzicionit.

Sot vlerësohet se në shkallë vendi janë rreth 30,000 përdorues droge.

Fenomeni i shkëmbimit të shiringave haset shpesh në pothuajse 2/3 e PDI. Dezinfektimi nuk

njihet dhe përdoruesit nuk e perceptojnë si një rrezik shkëmbimin e shiringave. Përdoruesit e

drogave paraqesin nivel të lartë të sjelljeve të rrezikshme, të tilla si marrëdhënie seksuale me

shumë partnerë dhe një nivel të ulët të përdorimit të prezervativit (sipas RAR) (30).

1.7.3 Punonjëset komerciale të seksit

Pas viteve 90 në vendin tonë ndodhën një serë ndryshimesh që sollën si pasojë edhe

praktikimin e punës së seksit. Nuk ka studime që të bëjnë të mundur vlerësimin e numrit të

punonjëseve komerciale të seksit në vend por të dhënat e nxjerra nga studimi RAR flasin për

një nivel të ulët të njohurive mbi infeksionin HIV/AIDS dhe të përdorimit të kondomit midis

puntoreve të seksit. Një fakt i tillë është alarmues nëse marrim parasysh numrin e madh të

partnerëve seksual që ato kanë.(31)

1.7.4. Meshkujt që kryejnë seks me meshkuj (MSM)

Sjelljet e rrezikshme të këtij grupi reflektohen në numrin e rasteve me HIV/AIDS, ku një

përqindje e madhe e meshkujve të infektuar me HIV janë homo ose biseksualë. Të dhënat e

pakta që ekzistojnë flasin për një nivel të ulët të përdorimit të kondomit midis MSM.(31)

1.7.5. Popullata Rome

Niveli i ulët i njohurive dhe i perceptimit të rrezikut ndaj HIV/AIDS është i shpeshtë në

popullatën Rome. Kjo lidhet me përqindjen e lartë të braktisjes së shkollës nga fëmijët dhe të

rinjtë Romë. Niveli i ulët i sjelljeve seksuale të sigurta lidhet me mungesën e njohurive dhe

të informacionit. Gjithashtu niveli i ulët social-ekonomik i tyre mund të ndikojë mbi sjelljet e

rrezikshme. Sipas studimit të RAR, pothuajse gjysma e atyre që kanë patur marrdhënie

seksuale në të kaluarën e kanë bërë atë në shkëmbim të parave, drogës ose ndereve të tjera.

Rreth ¼ e përdoruesve romë të drogës kanë patur marrëdhënie seksuale nën efektin e drogës,

çka rrit sjelljet e rrezikshme në këtë grup të popullatës (31).

XX Liliana Ramasaço

1.8 FAKTORËT QË NDIKOJNË NË PËRHAPJEN E INFEKSIONIT

1.8.1 Faktorët social

Ndryshimet demografike të shpejta, lëvizjet e lira të popullates midis zonave rurale dhe urbane,

shtimi i udhëtimeve brënda e jashtë vendit, emigracioni ndërshtetëror, kanë bërë të mundur

ndryshimin e stilit të jetës dhe zhvillimin e stilit të jetës me “rrisk”.

Gjithashtu edhe rritja e numrit të divorceve, zhvillimi i të drejtave dhe lirive të grave edhe në

fushën seksuale vazhdojnë të kenë ndikimin e tyre dhe të rrisin faktorët e rriskut.

1.8.2 Faktorët e sjelljes

Sjelljet seksuale në të ashtuquajturin “revolucion seksual” në vitet 60 në vendet perendimore

kanë çuar në një rritje të frekuencës së raporteve seksuale si të atyre heteroseksuale dhe

homoseksuale me partner të shumtë, të rastësishëm dhe të përbashkët.

❖ Mospërdorimi i rregullt i prezervativit, është një faktor i rëndësishëm për marrjen e

infeksionit, ndaj kërkohet përdorimi i vazhdueshëm i tij si masë parandaluese.

❖ Fillimi i raporteve seksuale të herëshme në moshat e reja, duke kryer seks edhe të

pambrojtur bën që mundësia e marrjes së infeksionit të jetë edhe më e madhe.

❖ Gjendja martesore, çiftet e ndara dhe ata që bashkëjetojnë paraqesin një rrisk më të

madh se sa ato të martuara.

❖ Prostitucioni përbën një faktor mjaft të lartë rrisku dhe ka si bazë lëvizjen e femrave

dhe emigracionin mashkullor nga vendet në zhvillim.

❖ Marrdhënja seksuale e pambrojtur është një faktor i lartë rrisku dhe vihet re që

transmetimi i infeksionit burrë-grua është më i lartë në krahasim me transmetimin e

infeksionit grua-burrë.

❖ Infeksionet e tjera seksualisht të transmetueshme ndikojnë në mundësinë e marrjes së

infeksionit.

❖ Përdorimi i alkoolit është një tjetër faktor sjelljeje me rrisk.

❖ Përdorimi i substancave narkotike sidomos i atyre me injektim dhe përdorimi i

shiringave të kontaminuara.

XXI Liliana Ramasaço

1.9 PARANDALIMI

1.9.1 Këshillimi dhe Testimi

Këshillimi dhe testimi vullnetar dhe konfidencial

Transmetimi i HIV-it mund të reduktohet duke promovuar ndryshime në sjellje dhe duke

ofruar mbështetje psiko-sociale për personat që jetojnë me HIV/AIDS. Studimet e ndryshme

kanë treguar se programet e VCT (Këshillimi dhe Testimi Vullnetar) janë efektive në

promovimin e ndryshimit të sjeljeve, cost-effective dhe praktikisht janë një nga strategjitë më

efektive për parandalmin e infeksionit HIV në vendet me resorse të limituara.

Këshillimi dhe testimi për HIV/AIDS luan dy role kryesore në parandalimin dhe kontrollin e

HIV/AIDS:

1- Parandalimin nëpërmjet ndryshimit të sjelljeve

2- Kujdesin nëpërmjet mbështetjes psiko-sociale për të ndihmuar pacientët të planifikojnë

të ardhmen e tyre. Personat që marrin një përgjigje të një rezultati negative për HIV

kanë shansin të ndryshojnë sjellje për të mbajtur negative statusin e tyre lidhur me HIV-

in dhe ata të cilët janë HIV positive mund të mbrojnë veten ndaj riinfeksionit dhe

infeksioneve oportunistike mund të marrin ndihmë mjekësore për simptomat e hershme

dhe mund të mbrojnë njerëzit e tjerë për të mos i infektuar.

Në vendin tonë, qendrat e VCT janë përqëndruar në:

- 12 prefektura pranë Drejtorive të Shëndetit Publik (DSHP) ku ofrohet këshillim dhe

testim vullnetar dhe konfidencial mbi HIV/AIDS dhe Infeksionet e tjera seksualisht të

transmetueshme (IST),

- Qendra Ambulatore si pjesë e Shërbimit Infektiv në Qendrën Spitalore Universitare

(QSUT).

1.9.2 HIV/AIDS - edhe problem social

Infeksioni HIV/AIDS është një problem jo vetëm mjekësor por edhe social shumë i lidhur me

mënyrat e sjelljes dhe ndryshimi i këtyre sjelljeve që konsiderohen si sjellje me “rrisk”

parandalon përhapjen dhe transmetimin e tij.

Edhe kur të jetë mjekimi specifik dhe vaksina, masat e parandalimit mbeten mjeti kryesor i

luftës kundër këtij infeksioni.

Parandalimit të HIV/AIDS mund të jetë efektiv vetëm me një angazhim të plotë politik dhe

komunitar për të bërë të mundur ndryshimin dhe zvogëlimin e sjelljeve të rrezikshme për HIV-

in.

XXII Liliana Ramasaço

Edukimi shëndetësor publik dhe shkollor duhet të theksojë faktin se të paturit e shumë

partnerëve seksual dhe veçanërisht në të njëjtën kohë, si dhe shkëmbimi i pajisjeve për

injektimin e drogave rrisin rrezikun për infeksionin HIV. Gjithashtu nxënësit dhe studentët

duhet të marrin njohuritë e nevojshme për të shmangur ose zvogëluar sjelljet e rrezikshme.

Programet për të rinjtë e moshës shkollore duhet të zhvillohen në atë mënyrë që të adresojnë

nevojat dhe nivelin e zhvillimit të nxënësve dhe studentëve si dhe të atyre që nuk e ndjekin

shkollën. Gjithashtu duhet të adresohen edhe nevojat specifike të minoriteteve, personave me

gjuhë të parë të ndryshme, si dhe atyre me dëmtime të shikimit dhe dëgjimit.

E vetmja mënyrë e sigurtë për të parandaluar infektimin nëpërmjet seksit është abstenimi i plotë

nga marrëdhënjet seksuale ose angazhimi në një marrëdhënie seksuale monogame me një

person që dihet që është jo i infektuar. Në situata të tjera prezervativi duhet të përdoret në

mënyrë korrekte dhe zvogëlon rrezikun e transmetimit seksual të HIV-it.

Gjithashtu zgjerimi i shërbimeve për trajtimet e përdoruesve të drogave mund të zvogëlojë

transmetimin e virusit. Programe të tilla si ato që instruktojnë përdoruesit e shiringave mbi

metodat e dekontaminimit dhe programet e shkëmbimit të shiringave janë vlerësuar si efektive.

E domosdoshme është edhe ngritja e qendrave për këshillim dhe testim konfidencial dhe

anonim për HIV-in, si dhe referimi mjekësor duhet të ofrohen në rutinë në klinika të

Sëmundjeve Seksualisht të Transmetueshme (SST), klinika për trajtimin e tuberkulozit apo

klinika të trajtimit me preparate antivirale, në klinika që ofrojnë kujdes prenatal ose shërbime

të planifikimit familjar, në institucione që ofrojnë shërbime për meshkujt homoseksualë dhe në

komunitetet ku seroprevalenca e HIV-it është e lartë. Personat seksualisht aktiv duhet të

këshillohen për të kërkuar trajtim të menjëhershëm për SST në rast nevoje.

Të gjitha gratë shtatzëna duhet të këshillohen rreth HIV-it qysh gjatë fazës së hershme të barrës

si dhe të inkurajohen për tu testuar për infeksionin HIV si pjesë rutinë e kujdesit të nënës dhe

fëmijës. Ato që zbulohen të jenë positive për HIV duhet të vlerësohen për mundësinë e dhënies

së terapisë me zidovudinë (ZDV) për të parandaluar transmetimin e HIV-it in utero gjatë

lindjes.

Në SHBA, Administrata për Ushqim dhe Barna (FDA) ka përcaktuar rregullat për

parandalimin e kontaminimit me HIV të plazmës dhe gjakut. Të gjtha njësitë e gjakut të

dhuruara duhet të testohen për antitrupat HIV; vetëm ato njësi që rezultojnë negative mund të

përdoren. Personat, që janë angazhuar në sjellje që i vënë ata në rrezik të shtuar për HIV-in,

nuk duhet të dhurojnë gjak, plazëm, organe për transplantim, inde ose qeliza (përfshi spermën

për inseminim artificial). Institucionet që mbledhin gjak, plazëm ose organe duhet t’i venë në

dijeni dhuruesit e mundshëm dhe ato ekzistues mbi këto rekomandime dhe rregulla.

Vetëm produktet e faktorëve të koagulimit që janë kontrolluar dhe trajtuar me metoda për

inaktivizimin e HIV-it duhet të përdoren.

Përdorimi dhe asgjesimi i ageve ose instrumentave të tjerë të mprehtë duhet bërë me kujdes.

XXIII Liliana Ramasaço

Punonjësit e kujdesit shëndetësor duhet të veshin doreza latexi, mbrojtëse për sytë si dhe

pajisje të tjera mbrojtëse personale për të shmangur kontaktin me gjakun ose likidet e tjera me

përmbajtje të dukshme gjaku.

Çdo rënie e gjakut të pacientit mbi lëkurën e personelit duhet të lahet menjëherë me ujë dhe

sapun.

OBSH rekomandon imunizimin e fëmijëve me vaksinat EPI, ata që janë simptomatik nuk duhet

të marrin vaksinën BCG. Në SHBA, BCG dhe vaksina orale e poliomielitit nuk janë të

rekomanduara për fëmijët HIV pozitiv, pavarësisht nga simptomat; vaksinat e gjalla të Fruth-

Rubeolës-Parotitit janë të rekomanduara për të gjithë fëmijët e infektuar.

1.10 HIV/AIDS NË BOTË, RAJON DHE SHQIPËRI

1.10.1 Statistika globale:

1

Epidemia Globale e AIDS, 2012

Gjithesej 34.2 million [31.8 – 35.9 million]

Adult 30.7 million [28.6 – 32.2 million]

Gra 15.7 million [15.7 – 17.8 million]

Fëmijë nën15 vjeç 3.4 million [3.1 –3.9 million]

Gjithësej 2.5 million [2.2 –2.8 million]

Adult 2.2 million [2.0 – 2.4 million]

Fëmijë nën15 vjeç 330 000 [280 000 –380 000]

Gjithësej 1.7 million [1.6 –1.9 million]

Adult 1.5 million [1.3 –1.7 million]

Fëmijë nën 15 vjeç 230 000 [200 000 –270 000]

Numri i njerëzve që

jetojnë me HIV

Raste të reja

Vdekje të lidhura me

AIDS

Tabela 1.1 Epidemia Globale e AIDS, 2012

XXIV Liliana Ramasaço

2December 2012

Vlerësimi Global për adultët dhe fëmijët, 2012

• Njerëz që jetojnë me HIV 34.2 million [31.8 – 35.9 million]

• Raste të reja 2.5 million [ 2.2 –2.8 million]

• Vdekje nga AIDS 1.7 million [1.6 –1.9 million]

Tabela 1.2 Vlerësimi Global për adultët dhe fëmijët, 2012

3December 2012

Gjithësej 1.7 million

[1.6 –1.8million]

0.8 [0.7 – 0.9]

2.5 million[2.2.2-2.8 million]

34.2 million [31.8 – 35.9 million]

Adult & child

deaths due to AIDS

Adult prevalence

(15‒49) [%]

Adults & children

newly infected with HIV

Adults & children

living with HIV

The ranges around the estimates in this table define the boundaries within

which the actual numbers lie, based on the best available information.

Statistika dhe veçori rajonale, 2012

Amerika e Veriut

Europa Lindore dhe Azia

Qëndrore

Amerika Latine

Azia Jugore dhe Jug-Lindore

Afrika Sub-Sahariane

Oqeania

Europa Qëndrore dhe

Prendimore

Karaibet

Azia Lindore

Afrika e Veriut dhe Lindja e

Mesme

20.000[16.000 – 27. 000]

90 000[74000 – 110 000]

57 000[35000 – 86 000]

270 000[140 000 –600.000]

1.2 million[1.2– 1.3 million]

170 000[140 000 –220 000]

1.0 [0.8 – 0.13]

0.4 [0.3– 0.5]

0.3 [0.2 – 0.4]

4.8 [4.9 – 5.1]

58 000[21.000 –130.000]

86.000[52 000 –140 000]

300 000[220 000 – 340 000]

1.7 million[1.6 –1.9million]

1300[1000 –1800]

93 000[83000– 10 000]

10. 000[8.2 00 – 12.000]

60000[42 000 –83.000]

25 000[17 000 –25 000]

0.3[<0.2 – 0.3]

1.0 [0.8 – 1.1]

<0.1 0.1-0.1]

0.2 0.1– 0..2

2900[ 2200 –3800]

30 000[21 000 –40.000]

13.000[87000 –16.000]

85 000[44.000 –170.000]

39 000[29 000 –60.000]

23, 5million[22.2 – 24.7 million]

1.4 million[1.1 –2.0 million]

1.5 million [1.3 – 1.8 million]

1.4million [1.1 –1.7 million]

4.2 million[3.1 – 4.7 million]

53 00047.000 – 60 000]

860 000[780 000 – 940 000]

230 000[200 000 – 250 000]

830 000[590 000 – 12 million]

330 000[250 000 –450 000]

0.6 [0.5 –1.0

0.2 [0.2 – 0.2]

Tabela 1.3 Statistika dhe veçori rajonale, 2012

XXV Liliana Ramasaço

4December 2012

Totali: 34.2 milion (31.8 – 35.9 milion)

Europa Qëndrore& Perëndomore

860 000[780 000 – 960 000]

Lindja e Mesme& Afrika e Veriut

330 000[250 000 –450 000]Afrika Sub-Sahariane

23.5 million[22.2 – 24.7 million]

Europa Lindore dheAzia Qëndrore

1.5 million [1.3 – 1.8 million]

Azia Jugore & Jug-Lindore

4.2 million[3.1 – 4.7 million]

Oqeania

53 00047.000 – 60 000]

Amerika Veriut

1.4 million[1.1 –2.0million]

Amerika Latine

1.4 million[1.1 –1.7 million]

Azia Lindore

830 000[590 000 – 1.2 million]

Karaibet

230 000[200 000 – 250 000]

Adult dhe fëmijë që jetojnë me HIV

Figura 1.7 Adult dhe fëmijë që jetojnë me HIV

5December 2012

Raste të reja me HIV, 2011

QëndroreEuropadhe Perëndimore

30 000[21. 000 –40.000]

Afrika Veriut & Lindja e Mesme

39 000[29 000 –60 000]

Afrika Sub-Sahariane

1.7 million[1.6 –1.9 million]

EuropaLindore& Azia

Qëndrore

170 000 210 000 –220.000]

Azia Jugore &Jug-Lindore

300 000[220 000 – 340 000]Oqeania

2900[2200 –3800]

Amerika Veriut

58 000[21.000 – 130 000]

Amerika Latine

86000[52 000 –140 000]

Azia Lindore

89.000[44.000 –170.000]

Karaibet

13.00097000 –16000]

Totali: 2.5 milion (2.2 –2.8 milion)

Figura 1.8 Raste të reja me HIV, 2011

XXVI Liliana Ramasaço

6December 2012

Vdekje nga AIDS, 2011

EuropaQëndrore& Perëndimore

9 300[8300– 10000]

Afrika Veriore& Lindja e Mesme

25 000[17 000 – 25 000]

Afrika Sub-Sahariane

1.2 million[1.1 – 1.3 million]

Europa Lindore& Azia Qëndrore

90 000 [74 000 – 110 000]

Azia Jugore &JugLindore

270 000140 000 –600000]

Oqeania

1300[1000 –1800]

Amerika Veriut

20 000[16000 –27000]

Amerika Latine

57 000[35000 –86000]

Azia Lindore

60 000[42 000 –83000]

Caraibet

10 000[8200 – 12 000]

Total:1.7 milion (1.6 –1.9 milion)

Figura 1.9 Vdekje nga AIDS, 2011

7December 2012

Europa Qëndrore& Perëndimore

1400[<1000 – 1800]

Afrika Veriut& Lindja e Mesme

15 000[7600 – 24 000]

Afrika Sub-Sahariane

1.8 million[1.0 – 2.5 million]

Azia Qëndrore&Europa

Lindore

20 000 [12 000 – 28 000]

Azia Jug-Lindore & Lindore

140 000[91 000 – 200 000]Oqeania

1500[<1000 – 2600]

Amerika Veriut100[4000 – 5800 ]

Amerika Latine

31 000[22 000 – 40 000]

Azia Lindore

16 000[11 000 – 23 000]

Caraibet

11 000[7400 – 16 000]

Fëmijë (<15 vjeç) që jetojnë me HIV, 2011

Total: 2.1 milion (1.2 – 2.9 milion)

Figura 1.10 Fëmijë (<15 vjeç) që jetojnë me HIV, 2011

XXVII Liliana Ramasaço

8December 2012

Europa Qëndrore& Perëndimore

<200[<200]

Afrika Veriut & Lindja e Mesme

3100[2100 – 4500]

Afrika Sub-Sahariane

300 000[250 000 –350 000]

Azia Qëndrore& Europa Lindore

1700 [1400 – 2200]

Azia Lindore JugLindore

21 000[14 000 – 27 000]

Oqeania

<500[<200 – <500]

Amerika Veriut

<100[<200]

Amerika Latine

2000[<1000 –3900]

Azia Lindore

2000[<1000 – 4100]

Caraibet

1100[<1000 –1400]

Raste të reja tek fëmijët (<15vjeç),

2011

Totali: 330 000 (280 000 –380 000)

Figura 1.11 Raste të reja tek fëmijët (<15vjeç), 2011

10December 2012

Mbi 7000 raste të reja në ditë ,2011

• Më shumë se 97% i përkasin vendeve me të ardhura të

ulta dhe të mesme.

• Rreth 900 janë fëmijë nën 15 vjeç.

• Rreth 6000 janë adultë mbi 15 vjeç,

Prej të cilëve:

— Pothuajse 47% janë femra

— Pothuajse 41% i përkasin moshës 15–24vjeç

Tabela 1.4 Mbi 7000 raste të reja në ditë ,2011

XXVIII Liliana Ramasaço

11December 2012

• Fëmijë që jetojnë me HIV 3.4 milion [3.1 –3.9 milion]

• Infeksione të reja 330 000 [240 000 – 610 000]

• Vdekje nga AIDS 230 000 [150 000 – 410 000]

Fëmijë (<15vjeç)

Tabela 1.5 Fëmijë (<15vjeç)

1.10.2 Shifrat rajonale

Në rajonin e Ballkanit Perëndimor (Shqipëri, Bosnjë dhe Hercegovinë, Territori i Kosovës,

Maqedonia, Serbia dhe Mali i Zi) ka një prevalencë rajonale në më pak se 0,1%.

Vendet e Ballkanit Perëndimor përballen me problemin e motivimit të njerëzve për t’u testuar

për HIV, për shkak të shqetësimeve që lidhen me çështje të konfidencialitetit si dhe të stigmas

dhe diskriminimit që lidhet me HIV/AIDS-in.

1.10.3 Shifrat në Shqipëri (sipas ISHP, Programi Kombëtar i HIV/AIDS-dhjetor 2012)

❖ Rasti i parë me infeksionin HIV në Shqipëri u diagnostikua në 29 Maj 1993.

❖ Deri në fund të Dhjetorit 2012, në Shqipëri janë raportuar 555 raste me HIV/AIDS.

❖ 28 raste janë diagnostikuar me HIV në moshë fëminore.

❖ 19% e numrit të përgjithshëm të rasteve e kanë humbur jetën nga shkaqe të lidhura me

AIDS.

❖ 222 persona trajtohen me terapi ARV; prej tyre 207 janë adult dhe 15 janë fëmijë.

❖ 70% e të infektuarve me HIV janë meshkuj.

XXIX Liliana Ramasaço

❖ 70 raste të reja të infeksionit HIV në periudhën Janar-Nëntor 2012; 51 prej të cilëve janë

meshkuj dhe 19 janë femra.

❖ Grup-mosha më e prekur është 25-45 vjeç (63% e rasteve).

❖ Në vendin tone predominon rruga seksuale e transmetimit të infeksionit në mbi 90% të

rasteve.

❖ Vlerësimet tregojnë që numri i personave me HIV mund të jetë më i madh pasi numri i

personave të testuar për HIV është akoma i ulët.

❖ Gjatë vitit 2012 ka patur rreth 2137 këshillime dhe testime vullnetare për HIV.

❖ Prevalenca e infeksionit HIV në vendin tonë është më pak se 0.1%

1 Liliana Ramasaço

2. Qëllimi dhe objektivat e studimit

Qëllimi i këtij punimi është:

1- Të tregojë disa veçori të infeksionit HIV/AIDS në Shqipëri.

2- Të tregojë rolin Këshillimit dhe Testimit Vullnetar (VCT) për HIV/AIDS në

parandalimin dhe transmetimin e HIV/AIDS/IST.

2 Liliana Ramasaço

3. Materiali dhe metodika e studimit

3.1 Materiali i studimit

Punimi përfshin të dhënat e grumbulluara pranë:

- Programit Kombëtar të HIV/AIDS-it në ISHP, (Laboratori i Referencës) .

- Qendrës së Këshilimit dhe Testimit Vullnetar (VCT) në Drejtorinë e Shëndetit Publik

(Tiranë).

Janë marrë në studim këto grupe popullatash:

1- Popullata e shëndoshë, testuar për HIV në DSHP apo ISHP .

2- Persona me sjellje rrisku për marrjen e infeksionit HIV, që janë paraqitur për tu testuar si

vullnetarë pranë VCT-se (Qendra e Këshillimit dhe Testimit Vullnetar), për të marrë sherbimin

e keshillimit dhe testimit gjatë periudhës 2008 - 2012.

3- Persona të rekomanduar nga klinikat.

Janë ekzaminuar serumet, të marrë nga individë të tillë si: emigrantë, klientë të rekomanduar

nga mjeku i familjes (ose specialistë), grupe rrisku (psh: përdorues droge etj), vullnetarë dhe

persona që këto ekzaminime i bëjnë për efekt dokumentacioni.

3.2 Metodika e studimit

Metodat dhe teknikat që janë përdorur për zbulimin e antitrupave ndaj HIV në serum:

a- Metodat diagnostike direkte dhe indirekte.

b- Teknika imunoenzimatike ELISA (test depistues).

c- Teknika imunoenzimatike në banda Western Blot (test konfirmues).

e- Metoda matematikore e përpunimit statistikor të rezultateve.

3 Liliana Ramasaço

3.3 Analiza statistikore

Të gjitha të dhënat u koduan dhe u hodhën në kompjuter, nga ku ato u bënë gati për analizën

statistikore.

Të dhënat janë analizuar me anë të paketës statistikore SPSS 16.0.

4 Liliana Ramasaço

4. Rezultatet dhe diskutimi

Ky studim përmbledh:

- Ekzaminimet e kryera pranë ISHP (Laboratori i Referencës; 2005-2011)

- Ekzaminimet e kryera pranë Qendrës së Këshillimit dhe Testimit Vullnetar në DSHP,

Tiranë (Laboratori i VCT).

4.1 Seroepidemiologjia e HIV/AIDS në Shqipëri (2005-2011)

Më poshtë paraqiten të dhënat e rezultateve të punës përsa i përket seroepidemiologjise se

HIV/AIDS në Shqipëri:

Të dhënat për vitin 2005-2011 jepen në sfondin e të dhënave kumulative.

Numri total i rasteve me HIV shkon në 555 (deri në nëntor 2012). Tabela dhe grafiku paraqesin

pikërisht të dhënat në vite të rasteve me HIV përgjatë periudhës 2005-2012.

Vihet re qartë prania e një trendi vijueshmërisht rritës të rasteve HIV(+) pozitiv në ecurinë e

viteve.

4.1.1 Shpërndarja e rasteve HIV pozitiv në vite (2005-nëntor2012)

Tabela 4.1 Shpërndarja e rasteve HIV pozitiv (2005 - nëntor 2012)

Vitet ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11 ‘12

HIV+ 31 32 44 49 61 48 72 70

Grafiku 4.1 Shpërndarja e rasteve HIV pozitiv (2005 - nëntor 2012)

31 32

4449

61

48

72 70

0

20

40

60

80

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012

Shpërndarja e rasteve HIV pozitiv(2005-2012)

Raste

5 Liliana Ramasaço

Në përgjithësi vihet re një trend rritës. Nga viti në vit shihet shtimi i numrit të rasteve të reja

me HIV. Viti 2011 shënon një numër relativisht të madh, me 72 raste të reja.

4.1.2 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS (2005-2011)

Tabela 4.2 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS (2005-2011)

Vitet ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11

HIV+ 31 32 44 49 61 48 72

AIDS 9 7 18 20 32 25 40

Grafiku 4.2 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS (2005-2011)

6 Liliana Ramasaço

Siç shihet edhe nga grafiku viti 2011 shënon edhe numrin më të madh të rasteve me AIDS,

pra 72 raste HIV pozitiv dhe 40 raste në fazën AIDS. Kjo tregon që personat e infektuar

me HIV në përgjithësi paraqiten për kontroll mjeksor në një fazë të avancuar të

sëmundjes.

4.1.3 Shpërndarja e rasteve HIV pozitivë sipas gjinisë (2005-nëntor 2012)

Tabela 4.3 Shpërndarja e rasteve HIV pozitivë sipas gjinisë (2005-nëntor 2011) në %

Viti Meshkuj Femra

2005-2012 70% 30%

Grafiku 4.3 Shpërndarja e rasteve HIV pozitivë sipas gjinisë (2005-nëntor 2011), në %

Gjatë viteve 2005-2011 dominon infeksioni HIV tek meshkujt. 70% e personave të infektuar

me HIV janë meshkuj dhe 30% janë femra. Programet e Informim, edukim, komunikimit mbi

HIV/IST duhet të adresohen në drejtim të ndryshimit të sjelljeve lidhur me HIV/AIDS/IST tek

të rinjtë duke targetuar të rinjtë meshkuj të cilët lidhur edhe me kulturën dhe sterotipet gjinore

janë më të ekspozuar ndaj HIV/AIDS.

7 Liliana Ramasaço

4.1.4 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS sipas grup-moshave

Tabela 4.4 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS sipas grup-moshave

Grafiku 4.4 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS sipas grup-moshave

Nga grafiku duket qartë se grup-mosha më e prekur nga infeksioni HIV është grup-

mosha 25-49 vjeç pra mosha seksualisht aktive gjë që lidhet edhe me faktin që rruga

kryesore e transmetimit të HIV-it në vendin tonë është rruga seksuale.

Vitet <1vj

1-

4vj

5-

9vj

10-

14vj

15-

19vj

20-

24vj

25-

29vj

30-

34vj

35-

39vj

40-

44vj

45-

49vj

50-

54vj

55-

59vj

60-

64vj 65+

2005 1 1 1 3 2 1 6 7 5 1 1 1

2006 1 2 2 1 1 6 9 3 4 1 1 1

2007 4 2 1 6 7 9 6 4 1 1 2 2

2008 1 5 3 9 9 12 4 3 1 2

2009 2 7 9 8 9 5 5 6 2 3 1

2010 2 3 3 6 10 3 6 2 3 4 2

2011 2 1 1 2 12 9 12 9 8 7 1 3 1

Totali 2 14 5 2 7 29 55 71 88 64 44 22 13 14 11

8 Liliana Ramasaço

4.1.5 Shpërndarja e rasteve sipas rrugës së transmetimit

Tabela 4.5 Shpërndarja e rasteve sipas rrugës së transmetimit

Vitet Seksuale Gjakut P.droge Vertikale Pa percakt

2005-2011 94% 1,80% 0,50% 3,40% 0,30%

Grafiku 4.5 Shpërndarja e rasteve sipas rrugës së transmetimit

Siç shihet edhe nga grafiku 94% të rasteve janë infektuar nëpërmjet marrëdhënjeve seksuale të

pa mbrojtura pra rruga seksuale vazhdon të mbetet rruga kryesore e infektimit. 3,40% në këtë

periudhë kohore i përkasin transmetimit vertikal nga nëna e infektuar tek fëmija. 1,80% i

përket transmetimit nëpërmjet gjakut.

9 Liliana Ramasaço

4.1.6 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS sipas rretheve deri në vitin 2011

Grafiku 4. 6 Shpërndarja e rasteve HIV/AIDS sipas rretheve deri në vitin 2011

Siç vihet re nga figura Tirana, Metropoli i Shqipërisë ka numrin më të madh të rasteve me

HIV/AIDS.

10 Liliana Ramasaço

4.2 VCT risi në parandalimin e përhapjes së HIV/AIDS/IST

❖ Qendra e VCT pranë DSHP (Tiranë) për periudhën 2008-20012:

4.2.1 Këshillimi dhe Testimi sipas viteve (2008-2012)

Më poshtë po paraqesim edhe situatën e këtyre testimeve dhe këshillimeve në vite.

Grafiku 4.7 Persona të ardhur për t’u testuar sipas viteve (2008-2012)

Siç shihet edhe nga grafiku viti 2012 shënon edhe numrin më të madh të këshillimeve dhe

testimeve. Në vitet e para vërehet një tendence rritjeje e numrit të individeve që janë paraqitur

pranë VCT, por vërehet një rënje në vitet 2010 dhe 2011 për të shënuar edhe numrin më të

madh të të testuarve në vitin 2012.

4.1.2 Shpërndarja e numrit të të testuarve sipas gjinisë

Grafiku 4.8 Shpërndarja e rasteve sipas gjinisë

0

100

200

300

400

500

600

2008 2009 2010 2011 2012

316349

228

98

600

650

700

750

800

850

900

Meshkuj Femra

733

858

11 Liliana Ramasaço

Pra numrin më të madh të personave që janë testuar për HIV e përbëjnë femrat me 54% të

totalit të përgjithshëm. Kjo tregon që femrat janë edhe më të interesuara se sa meshkujt lidhur

me probleme të shëndetit dhe kërkojnë më shumë informacion dhe akses në shërbime.

4.1.3 Shpërndarja e numrit të të testuarve sipas grup-moshave

Grafiku 4.9 Shpërndarja e rasteve të ardhur në QKTV sipas grup-moshave:

Nga grafiku duket qartë që grup-mosha 25-50 vjeç që është edhe grup-moshë seksualisht

aktive, ka ardhur për t’u testuar e këshilluar më shumë për HIV. Kjo gjë tregon se programet

IEK(informim, edukim, komunikimit) po luajnë rol pozitiv në ndërgjegjësimin e popullatës

lidhur me këshillimin dhe testimin për HIV/AIDS/IST.

4.1.4 Shpërndarja e numrit të të testuarve sipas nivelit arsimor

Grafiku 4.10 Shpërndarja e rasteve të ardhur për t’u këshilluar dhe testuar sipas

nivelit arsimor.

Personat që kanë ardhur për t’u testuar dhe këshilluar janë kryesisht me arsim të mesëm 49%,

të ndjekuar nga ata me arsim të lartë 30%. Personat me arsim 8 vjeçar vijnë më pak për t’u

0

100

200

300

400

500

600

700

800

< 15 15 - 19 20 - 24 25 - 50 > 50

23

209

430

747

182

0

100

200

300

400

500

600

700

800

I larte I mesem 8-vjecar

480

781

330

12 Liliana Ramasaço

testuar dhe këshilluar lidhur me HIV. Pra niveli i arsimimit ndikon edhe në nivelin e nevojave

dhe aksesit ndaj shërbimeve shëndetësore.

4.1.5 Shpërndarja e rasteve të ardhur për t’u këshilluar dhe testuar sipas statusit

martesor

Grafiku 4.11 Shpërndarja e rasteve sipas statusit martesor

Siç shihet edhe nga grafiku personat e pamartuar janë më të interesuar për të ardhur pranë

Qendrës së Këshillimit dhe Testimit për HIV, gjë që mund të lidhet edhe me sjelljet e tyre si

dhe me ekspozimin e tyre ndaj HIV-it. Por edhe personat e martuar janë të interesuar lidhur me

statusin e tyre HIV, me masën 34%.

4.1.6 Shpërndarja e rasteve sipas vendit ku personi mendon se është infektuar

Grafiku 4.12 Shpërndarja e rasteve sipas vendit ku personi mendon se është infektuar

Siç shihet nga grafiku 74% e personave që kanë ardhur për t’u testuar për HIV/AIDS/IST

mendojnë se janë infektuar brenda vendit si pasojë e kryerjes së sjelljeve me risk dhe

0100200300400500600700800 604

22

210

755

0

200

400

600

800

1000

1200

Brenda vendit Jashte vendit

1184

407

13 Liliana Ramasaço

ekspozimit ndaj HIV/AIDS/IST kundrejt 26% të të tjerëve që mendojnë se mund të jenë

infektuar jashtë vendit.

4.1.7 Shpërndarja e rasteve sipas rrugëve që personat mendojnë se mund të jenë

infektuar:

Grafiku 4.13 Shpërndarja e rasteve sipas rrugëve që personat mendojnë se mund të jenë

infektuar

Nga intervistimi i personave që janë paraqitur për Këshillim dhe Testim, rezulton se 91% e

tyre dyshojnë se mund të jenë infektuar duke kryer marrëdhënje seksuale të pambrojtura, 34

dyshojnë se mund të jenë infektuar si rezultat i praktikave të pasigurta gjatë përdorimit të

drogave.

4.1.8 Këshillime dhe testime për HIV

Grafiku 4.14 Shpërndarja e rasteve sipas këshillimit dhe testimit për HIV

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Marrdh.Seksuale

Rruge te tjera Perd. Droge

1455

10234

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Keshillim Testim

1280

1591

14 Liliana Ramasaço

Pranë QKTV janë këshilluar rreth 80% e personave të ardhur për t’u testuar për HIV dhe 100%

e tyre kanë marrë shërbimin e testimit laboratorik.

4.1.9 Shpërndarja e rasteve sipas rezultatit të statusit HIV

Grafiku 4.15 Shpërndarja e rasteve sipas rezultatit të statusit HIV

Nga ekzaminimi laboratorik u zbuluan dy raste (të konfirmuara dhe në laboratorin e

references ISHP) me infeksionin HIV ose (0.13%) e gjithë rasteve të ekzaminuar (Nr=1591(2)).

Personat me sjellje rrisku për HIV/AIDS janë paraqitur pranë qendrës së KT vullnetarisht, në

menyrë konfidenciale ose anonime, kanë kërkuar ose iu është rekomanduar testimi për HIV

duke u nisur nga faktoret e rriskut që kanë patur. Pikërisht nga ky kontigjent personash të

egzaminuar janë dy individët e rezultuar pozitiv. Sipas të dhënave anamnestike të faktorit të

rriskut disa prej tyre janë ritestuar në një kohë të mëvonshme. Të gjithë individëve që janë

paraqitur si vullnetarë pranë VCT-se iu është ofruar këshillimi i rregullt para dhe pas testimit.

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

Pozitiv Negativ

2

1589

15 Liliana Ramasaço

5. Përfundime

• Gjatë periudhës 2005-2012 në Shqipëri numri total i rasteve me HIV(+) pozitiv është

407 (deri në nëntor 2012).

• Vihet re qartë prania e një trendi vijueshmërisht rritës të rasteve HIV(+) pozitiv në

ecurinë e viteve.

• Viti 2011 shënon edhe numrin më të madh të rasteve me AIDS, pra 72 raste të reja HIV

pozitiv dhe 40 raste në fazën AIDS. Kjo tregon që personat e infektuar me HIV në

përgjithësi paraqiten për kontroll mjeksor në një fazë të avancuar të sëmundjes.

• Gjatë viteve 2005-2012 dominon infeksioni HIV tek meshkujt. 70% e personave të

infektuar me HIV janë meshkuj dhe 30% janë femra.

• Grup-mosha më e prekur nga infeksioni HIV është grup-mosha 25-49 vjeç pra mosha

seksualisht aktive gjë që lidhet edhe me faktin që rruga kryesore e transmetimit të HIV-

it në vendin tonë është rruga seksuale.

• 94% të rasteve janë infektuar nëpërmjet marrëdhënjeve seksuale të pa mbrojtura pra

rruga seksuale vazhdon të mbetet rruga kryesore e infektimit.

• Në vendin tonë tashmë ekzistojnë grupe të popullatës me sjellje të lartë rrisku për

marrjen e HIV-it siç janë: përdoruesit e drogave intravenoze, meshkujt që kryejnë seks

me meshkujt, punonjëset e seksit, popullata rome.

• Gjatë periudhës 2008 - 2012(VCT Tiranë) janë paraqitur pranë QKTVK 1591 individë,

ku u është ofruar sherbimi i këshillimit dhe testimit, konkretisht u realizuan 1591

testime dhe këshillime të kryera, 1280.

• 0,13 % rezultuan HIV pozitivë (konfirmimi në ISHP, Laboratori i Referencës).

• Numri i femrave të testuara dhe këshilluara për HIV(54%) është më i lartë se ai i

meshkujve.

16 Liliana Ramasaço

• Personat që kanë ardhur për t’u testuar dhe këshilluar janë kryesisht të arsimuar (me

arsim të mesëm ose me arsim të lartë). Pra niveli i arsimimit ndikon edhe në nivelin e

nevojave dhe aksesit ndaj shërbimeve shëndetësore.

• Personat e pamartuar janë më të interesuar për të ardhur pranë Qendrës së Këshillimit

dhe Testimit për HIV, gjë që mund të lidhet edhe me sjelljet e tyre si dhe me ekspozimin

e tyre ndaj HIV-it.

• Qendra e Këshillimit dhe Testimit Vullnetar (pranë DSHP) funksionon duke u bazuar

në protokolle dhe standarde.

6. Rekomandime

17 Liliana Ramasaço

Duke parë ecurinë e infeksionit HIV në vendin tonë dhe me qëllim ruajtjen e prevalencës së

ulët dhe të mbajtjes nën kontoll të situates, rekomandojmë:

• Të sensibilizohet në mënyrë të vazhdueshme popullata në përgjithësi nëpërmjet

formave të ndryshme të Informim, Edukim, Komunikimit lidhur me problemet e

ndryshme të HIV/AIDS-it.

• Nxitja e testimit dhe këshillimit vullnetar për infeksionin nga HIV/AIDS/IST.

• Përmirësimi i sistemit të survejances, si dhe promovimi i vazhdueshëm i Qendrave të

Këshillimit dhe Testimit Vullnetar (VCT) në mënyrë të veçantë te grupet vulnerabël të

popullatës (IDU, RP, MSM , SWetj).

• Të rritet niveli i edukimit tek disa grupe të popullatës me sjellje të lartë rrisku,

veçanërisht në lidhje me HIV/AIDS-in dhe IST.

• Komunikimi për ndryshim sjelljeje sidomos tek të rinjtë dhe personat me sjellje të lartë

risku ndaj HIV/AIDS dhe IST.

• Të nxitet testimi vullnetar për HIV/AIDS-in te grupet me sjellje rrisku të lartë ndaj

infeksionit HIV.

• Të bëhen përpjekje për të minimizuar stigmën dhe heshtjen që ekziston ndaj individëve

me HIV/AIDS.

• Të minimizohen format e ndryshme të diskriminimit ndaj personave që jetojnë me

HIV/AIDS nëpërmjet sensibilizimit dhe ndergjegjësimit të popullatës së përgjithshme

po ashtu edhe të punonjësve të kujdesit shëndetësor.

• Për të evituar transmetimin vertikal nga nëna e infektuar tek fëmija, rekomandojmë

hartim politikash dhe strategji parandaluese.

• Të realizohen ndërhyrje parandaluese dhe të komunikohet mbi ndryshimin e sjelljeve

para moshës seksualisht aktive.

18 Liliana Ramasaço

7. Referencat

1. BARRE-SINOUSSI F.:HIV as the cause of AIDS, Lancet, 348: 31-34 1996

19 Liliana Ramasaço

2. Gayner R.:Cellular transcription factor involved in the regulation of VHI-1 gene

expression,AIDS, 6:347-363, 1992.

3. BOUR S.,GELEZIUNAS R.,WAINBERG M.A.: The humanimmunodeficiency virus type 1

(HIV-1) CD4 receptor and its central role in promotion of HIV-1infection,

Microbiol.Rev.,59:63-93,1995.

4. D’SOUZA M.P. ,HARDEN V.A.: Chemokines and HIV-1 second receptors, Nature

Med.,2:1293-1300,1996.

5. WEISS R.A.: HIV receptors and thepathogenesis of AIDS, Science, 272:1885-1886,1996.

6. TROND D.: HIV accessory proteins: leading roles for the supporting cast, Cell,82:189-

192,1995.

7. BURNES D.P. DESROSIERS R.C.: Envelope secuence variation, neutralizing antibodies, and

primate lentivirus persistence, Curr.Top.Microbial. Immunol.,188:185-219,1994.

8. CONALDI P.G.,DOLEI A.et al.: ProductiveHIV-1 infection of human venous endothelial cells

requires cell proliferation and is stimulated by combined treatment withinterleukin-1B plus

tumor necrosis factor-α, J.Med.Virol.,47:355-363,1995.

9. BLOOM B,R.: A perspective on AIDS vaccines, Science, 272:1888-1890,1996. 10-LEVY

J.A.,:

10. Pathogenesis of human immunodeficiency virus infection, Microbial. Rev.57;183-289,1993.

11. CLERICI M.,SHEARER G.M.: The Th1-Th2hypothesis of HIV infection: new insight,

immunol. Today, 15;575-578,1995.

12. POLI G.,FAUCIA.S.: The role of cytokines in the pathogenesis of HIV disease, in Aggarwal

B.B.,Puri R.K.: Human cytokines: their role in health and in human disease, Blackwell, Oxford

,421-499,1995.

13. UNUTMAZ D.,LITMAN D.R., Expression pattern of HIV-1 coreceptors on T

cells:implications for viral transmission and lymphocyte homing, Proc.Nati.Acad.Sci.,

94:1615-1618,1997.

14. TONIOLO.A.,SERRA C.,CONALDI P.G. et al.: Productive HIV-1 infection of normal human

mamary epithelial cells, AIDS,9:859-866,1995.

15. KINLOCH-DE LOES S.,DE SAUSSURE P.,et al.: Symptomatic primary infection due to

human immunodeficiency virus type 1:reviw of 31 cases,Clin.Infect. Dis.17;59-65,1993.

20 Liliana Ramasaço

16. COOPER D.A.,et al.: Acute AIDS retrovirus infection. Definition of clinical illness associated

with sieroconversion.Lancet,1 :537-540,1985.

17. DAAR E.S.,MODGIL T .,MEYER R.D.et.al Transient high levels of viremia in patients with

primary human immunodeficiency virus type 1 infection ,N. Engl.J. Med.,324;961-964,1991.

18. BEN-GALIM P.,SHAKED Y.,VONSOVER A.,et al: Immediateimmunosuppression caused

by acute HIV-1infection:a fulminant multisystemic disease 2 days post infection.1996.

19. CLARC S.J.,SAAG MS.,DECKER W.D.et al.: High tyters of cytopathic virus in plasma of

patiens with symptomatic primary HIV-1 infection, N.ENGL.J.MED.,1991.

20. PANTALEO.G.,GRAZOISI C.,FAUCI A.S.: The immunopathogenesis of human

immunodeficiency virus infection, N. Engl.J,Med., 328;327-336,1993.

21. CDC; Revision of theCDC surveillance case definition for acquired immunodeficiency

syndrome, MMWR, 36(Suppl.IS):IS,1987.

22. CDC: 1993revised classificationsystem for HIV infection and expanded surveillance case

definition for AIDS among adolescent and adults.1993

23. DIANZANI F.IPPOLITO G.,MORONI M.: Il libro italiano dell’AIDS,Mc Grow-Hill,Milano

1994.

24. WHO; AIDS-images of the epidemic;1998.

25. UNAIDS-WHO; Report on the global HIV/AIDS epidemic;2005

26. UNAIDS; Report on the global HIV/AIDS epidemic. December2004.

27. UNAIDS-IOM; Migration and HIV/AIDS;1998.

28. MONTANJE L.; AIDS-Si të mbrohemi prej tij; 1996.

29. JANOSSY G.,AUTRAN B.; Immunodeficiency in HIV infection and AIDS.1992.

30. WORLD HEALTH ORGANIZATION –GLOBAL PROGRAMME ON AIDS; Counselling

for HIV/AIDS: a key to caring.WHO/GPA/TCO/HCS/95. Geneva ,1995.

31. OMS; Linne guida per il counseling in material di infezione da HIV,Istituto Superiore di

Sanita.Roma,1994.

21 Liliana Ramasaço

32. CDC; Publicy funded HIV counselling and testing, MMWR,1990.

33. WORLD HEALTH ORGANIZATION; Global programe on AIDS (WHO/GPA) Counselling

in HIV infection and disease. Genova 1998.

34. WHO; Global program on AIDS;Statement from the consultation on testing and counselling

for HIV infection,Genova, 1993.

35. WHO; Global program on AIDS;Source book for HIV/AIDS counseling training. Genova,

1995.

36. Ligji: Për parandalimin e përhapjes së infeksionit HIV/AIDS në Republikën e Shqipërisë.

Nr.8689, datë16.11.2000.

37. HIRCH S.M and CURRAIN J,:Human immunodeficiency Virus. In Virology; Edited by BN

Fields. DM Knipe et al.Reven press, LTD.

38. CUNNINGHAMA.,DWYER DE.,and DOWTON DN,:Viral markes in HIV infection and

AIDS.1993.

39. REHLE TM.,MATTKE P.,LIOMB GN.et al,: Evaluation of a quantitative double ELISA

strategy for confirmation and differentiation of HIV infection.1997.

40. WORLD HEALTH ORGANIZATION: Acquired immunodeficiency syndrome (AIDS).

Proposed WHO criteria for interpreting results from western blot assays for HIV-1, HIV-2, and

HTLV-1/HTLV-2.Wky Epidemiol Rev1990.

41. DOVEY R.TLANE H.C.:Laboratory methods in the diagnosis and prognosis of infection with

HIV-1.Rev. infect.Dis.,1990.

42. HIRSCH MS.,Curran JW,: Human Immunodeficiency Viruses. InVirology.Vol 2 BN Fields,

DM Kripe, Howely PM et al,eds. Philadelphia:Lippincott-Raven Publisher.1996.

43. HEYWAR WL.,CURRAN JW.: Rapid screening tests for HIV infection JAMA 1998;260;542.

44. PELCZAR JR.:Assays and application of the immune response. In Microbiology, New

York.1986;741-763.

45. WAGES J.M.JR.,HAMDALLOH M.,CALABRO M.A.et al.:Clinicalperformance of a

polymerase chain reaction testing algorithm for diagnosis of HIV-1 infection in peripheral

blood mononuchlear cells.J.Med. Virol.,33;58-63,1991.

22 Liliana Ramasaço

46. NEDELMAN J.,HEAGERTY P.,LAWRENCE C,: Quantitative PCR witth internal controis.

Comput Appl Biosci 1992 ; 8:65-70.

47. AN SF.,GROVES M.,GIOMETTO B.,et al. Detection and localization of HIV-1DNA and

RNA in fixed adult AIDS brain by polymerase chain reaction/ in situ hybridization

technique.1999.

48. BRUN-VEZIN F.,DAMONT J.,Measure de la charge virale dans le suivi des patients atteints

par le HIV. Methodes et indications,Ministere du Travail et des Affaires Sociales.

Paris 1996.

49. SCHWARTZ J.S.,DANS P.E.,KINOSIAN B.P.; Human immunodeficiency virus test

evaluation, performance and use.JAMA,1998.

50. STECKLBERG J.M.COCKERILL F.R.: Serologic testing for human immunodeficiency virus

antibodies. 1998.

51. COUROUCE AM,: Sensitivity of screening kits for anti-HIV antibodies. 1999 update.

Retrovirus Working Group of the French Society for Blod Transfusion. Transfus Clin

Biol.1999.

52. MSH, ISHP Strategjia Kombëtare për Parandalimin dhe Kontrollin e Përhapjes së HIV/AIDS

në Shqipëri (2004-2010). Dhjetor 2003.

53. UNICEF Vlerësim dhe Përgjigje e Shpejtë mbi HIV/AIDS midis të Rinjëve Përdorues të

Drogës në Rrethin e Tiranës. Janar, 2002.

54. Bio BSS, 2005

55. Bio-BSS, 2008

Webliografia:

1. www.madsci.org/posts/archives/jun99/930401929.vi.r.html.

What is the difference between SIV & HIV?

2. http://www.sfaf.org/aids101/hiv_1-2.html

The two Types of HIV.

3. http://www.health.state.mn.us/divs/idepc/newsletters/den/mayos/hiv/html

Testing for HIV-1 /HIV-2 in Minnesota

23 Liliana Ramasaço

4. http://www.cdc.gov/hiv/pubs/facts/hiv2.htm

Human Immunodeficiency Virus Type-2

5. http://intl-jvi.asm.org/cgi/content/abstract/73/3/2343

Human Immunodeficiency Virus Type 2

6. www:avert.org/virus.htm-12k

HIV structure and life cycle

7. http://avert.org/hivtypes.htm

Types of HIV

8. http://en.wikipedia.org/wiki/HIV_structure_and_genome

HIV, structure and genome

9. www.genome.gov.page.cfm?pageID-10002096

HIV,genome

10. http://globalhealth.org/view_top.php3?id=227

11. http://www.youthclubs .org.uk

This British network supports and develops high-quality work and educational

opportunities for all young people.

12. www.aidsorigins.com

Origine of HIV

13. www.avert.org/origins.htm

Origine of HIV

14. http://www.unfpa.org/hiv/prevention/hivprev5b.htm

15. http://www.unfpa.org/hiv/prevention/factsheet2.htm

16. http://www.unfpa.org/hiv/prevention/hivprev5a.htm