Tạp chí Bất Hối số 4

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

1/33

C h : M Tho i Ph

B n quyn 2011 - Lp hc Vui v

lophoc vuive.com tinh tuyn S 4

Bt hi Lan truyn tinh hoa

N g u y

t S a n -

R a n g

y

1 5 / 0 9 / 2 0 1 1

T p ch lch s-vn ha-m thc-du lch Vit Nam

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

2/33lophocvuive.com b t hi

Bin tp: Bt Hi Mc ng - Trnh by: Khc Huy - Ngun bi: Thanh Nguyn, KhcHuy tng hp t lophocvuive.com - Phu trch bn c: Minh Qun - Xut file: MinhQun, Minh V. Bn quyn 2011 - lophocvuive.com. Bn mun tham gia thc hintp ch? Hy lin lc vi chng ti qua Email: [email protected] [email protected].

N i dung chnh Lch s hnh thnh Si Gn

...trang 03Danh nhn Si Gn xa

...trang 07Ci ging Si Gn

...trang 15Phong cch Si Gn

... trang 18V ci tn Si Gn

... trang 19ng Catinat...

... trang 21L gii a danh Si Gn

... trang 24

Nh th c B... trang 26

Thnh ng Hnh Thng Ty... trang 28

Gic Lm c t ... trang 30

C ph Si Gn xa... trang 32

H tiu Si Gn... trang 34

Cho c ch C ... trang 36Con ma nh h Ha

... trang 38 vui c thng

... trang 40Li cm t - Hp th

... trang 41

" M Tho bng mt ng cyNc sng Bo nh dn my vi thuyn "

(Xun Diu)

M Tho, mnh t hn 330 nm tui ny chng kin bitbao thng trm lch s. Khng ru phong c knh, khng nonhit n o, M Tho mang ci th mng ca mt thnh phnh yn bnh r bng xung dng sng Bo nh.

Ni t y khng ch ghi du bc chn khai hoang ca ngcha ngi Vit m cn c c du n ca nhng on ngiHoa t nn vong quc. Dng ging Hoa H hay Lc Hng ul nhng con ngi cn c chu kh, chng ph lng t cu mang. V ri, ni Hoa ha vo mu Vit bit baocon ngi u t c sinh ra, sng ht mnh, chin u htmnh v l cng bng, v ci p.

M Tho hm nay vn p nhng dng nh ang b mt dnnhng gi tr c xa vn c. Ch s rng lp con chu sau nys chng cn ai nh n mt M Tho i ph vi nhng conng ging l me bay, nhng ngi nh hn su d vng,nhng cn gi r ro gia m cy dng vun vt trong vnhoa Lc Hng

Tp ch Bt Hi s 4 l s ghp li ca nhiu on k c xaxm, gi nh mt M Tho i Ph quyn r m kiu hnhgia ng bng Nam B. ng thi cng l li tri n i vini nhau rn ca ngi sng lp tp ch. Hi vng rng, sau khic xong tp ch, bn c s v vi M Tho, i trn cungng c v thm bit n nhng con ngi san rng, lpph.

Thay mt Ban bin tpPhan Khc Huy

L i ng

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

3/33

T h k 17-18, M Tho i ph l mt trong nhng trung tm kinh t sm ut bc nht Nam B- cc th tch c ni vy. Hnh thnh vo khong nm 1679, M

Tho i ph chim tr n mt phn thn M Chnhthucdinh Trn nh (nay thuc phng 2, 3, 8 cathnh ph M Tho, nmcp sng Tin).T u th k17 hoc sm hn, cui thk 16, MTho c lu dn ngi Vit vo khn hoang v tin hnh sn xut nng nghip.

Vo vng t mi, ngi i khai hoang gp nhngthun lirt cbn nh : kh huiuha, khng c bo lt, mt t bng phngvi sng r chchng cht mang li tmc, nc ti, ph sa mu m v thun tin cho vic giao luTuy nhin, tr ong bui u, cdn gp khng t tr ngi nh : r ng rm hoanghim,c th y ryThnhng, bng sc lao ngqu cm, bn b, sng to tr ong vic khai thc ti nguyn t nhin (t, nc) n na sau thk 17, vicmmang rung t, trng ta hoa lica c dn ngi Vit M Tho v c bn i dn vo nnh.

n nm 1679, t v ngi MTho tipnhn m bc mtnhm ngi Hoa do Dng Ngnch dnu, v chngivng triu Mn Thanh nn ditr sang nc ta. M Tho, sngi Hoa ny chyu sng nh vo ngh bun bn, v qua quan hhn nhn vi ngi Vit, ch sau vi thh, h nhpthn han ton vo dn tc Vit Nam, m du ncn st li nhn bit ch l danh xng Minh Hng (tc l con chu nh Minh)m thi.

Khi cng ng dn tc Vit Minh Hng chungsc ng lng ra sc pht tr in M Tho. Cho nkhong cui th k17, M Tho tr thnh mttrong ba tr ung tm thng mi ln nht ton Nam b hi (hai tr ung tm kia lC Lao Ph _ Bin Ha v HTin), vi ch ph ln M Tho, c nh ngi ctchm, nh cao cha rng, ghe thuyn cc ngsng binnu ng c, lm thnh mt chni hi, r t phn hoa, huyn no (Gia nh thnh thng ch - Tr nh Hoi c). S sung thnh ca ch M Tho ni lnnn sn xut nng nghip v kinh t hng ha a phng c nhng bc phttr in ng k. Nng sn, nht l la go v cau,khng ch dng cho nhu cu ca c dn MTho,m cn d ra vi s lng ln, tr thnh hng ha

c bun bn trn th trng c nc. Do , M Tho,

s hnh thnh bui u l yu t ph ch, v cng lnn mng quyt nh cho s nghip pht trin v sau caM Tho.

C th ni, lc by gi, lng x ca ngi Vit M Thocng bc dn vo ch n nh. l cc lng iu Ha,Ph Hi, M Chnh, Bnh To, M Ha, o Ngn, ThnhTr. Do ch M Tho ni ln nh mt trung tm kinh t- thng mi sm ut, do c ch hnh chnh c s llng x c n np, qui c, cho nn nm 1781, chaNGuyn cho di l s dinh Trn nh t ging Kin nh(Tn Hip) v thn M Chnh - ch M Tho (tc khu vcCh C thuc phng 2, phng 8 ngy nay). Bt u ty, M Tho tr thnh mt trung tm hnh chnh thts, v i n ch hon thin n, nm 1792, chaNguyn cho xy dng thnh M Tho. Thnh ny do

tm chuyn lch s

03 lophocvuive.com b t hi

Vi nt v M Tho xa

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

4/33

Theo phng on, M Tho mi nm lt trong khungcc con ng Rch Gm (pha nam), L i Hnh

(pha bc), L Li (pha ng) v Nam K Khi Ngha(pha ty). Cc ca thnh, phng on ti cc a imsau :

- Ca Bc : ng t L i Hnh Hng Vng.- Ca Nam : ng ba Rch Gm Hng Vng.- Ca ng : ng t L Li Th Khoa Hun.- Ca Ty : ng ba Nam K Khi Ngha Th KhoaHun.

T r n Vn Hc v kiu theo phng php haphng Ty, c tham kho kiu thnh Vauban caPhp. Thnh MThoc dng hnh vung, chu vi998tm (khong 2400m), c mhai ci ca pha tv pha hu, ni ca c xy cu bc ngang ho, ho rng 8 tm (khong 19m), su 1 tm(khong 2m),bn ma nc ngt c nhiu tm c, di cu cca cng nh lu thng vi sng ln, ngoi hoc p ly t,c cnh gc li ra hng v nh hnhhoa mai, chn ly mt tin 30 tm(khong 60m) thn sng ln. Trong n c nhng kho go, kho thuc n, tr i qun v sng ln, tch tr y ,

nghim chnh (Gia nh thnh thng ch). n cui th k 18, M Tho c ph ch bun bnno nhit, v khi xy dng xong ngi thnh kin c, c qun i thng trc v sng ln bo v, th a phng MTho tr thnh mt thnh ph ng ngha ca n.

Do yu cu pht trin thnh ph, nm 1826, vua MinhMng cho di l s ca trn nh Tng (trnny

c thnh lp nm 1808 di thi vua Gia Long) thn M Chnh sang hai thn iu Ha v Bnh To v pha hu ngn sng Bo nh (nay thuc ccphng 1,4,7), hnh thnh nn MTho mi.ThnhM Tho mic L Vn Duyt trc tipch huykhong 11 ngn nhn cng thi cng, xy dng. Thnh ny vn c p bng t, chu vi 320 tr ng (khong 2000m), cao 9 thc 5 tc (khong 4,3m)m 4 ca, ho r ng 8 tr ng (khong 3m), su 6thc 5 tc (khong2,9m) (theo i Nam nht thngch).

l s mi, ngoi vic xy dng thnh tnh, chnh quyn phong kin cn tin hnh xy dng hng lotcc cng tr nh khc nhm phc vcho yu cu kinht, vn ha, gio dc, tn gio, tn ngng ca aphng, xng ng viv trtrung tm ca ton tnh nh Tng, nh ct ch, xy dng ca quan thu thu (1835), trng hc (1826), n X Tc (1833)

th thn X Tc (thn t nc), n Tin Nng(1832) th Thn Nng, miu Thnh Hong(1848)(Gia nh thnh thng ch). ng thi, lcby gi M Tho cng c nhiu c nhn btin car a xy dng mt s cha chin c kiu kintrc p, c o nh cha BuLm(1803) thn Ph Hi, cha Thin Phc (1803) thn M Ha, hi

qun Kim Bo (1819) (nay l cha ng phng 8), chaVnh Trng (1849) thn M Ha

Nh vy t nm 1826 tr i, M Tho bao gm M Tho cv mi, cng nhau pht trin. Gia M Tho c vmi, do cch nhau bi kinh Bo nh, nn lin lc vinhau bng ngang, v t hnh thnh nn mt xma chuyn nghip m s sch gi l giang trm iuHa (Gia nh thnh thng ch). c bit trc , nm1791, chnh quyn phong kin c xy cu Qu Tng bcngang kinh Bo nh nhng n nm 1801, do nc

sng chy xit, gy xoy l, nn cu b b (i Nam nhtthng ch).

im c o ca M Tho l c dng ln ng basng, thnh ph ven sng, c trng ca hu ht ccthnh ph - th min Nam. l ng ba sng do sngM Tho v kinh Bo nh giao dng vi nhau, to ra sthun li v mi mt v lm cht xc tc M Tho vnln mnh m. C th ni do nm v tr ng ba sng nnM Tho c sc quy t ghe thuyn, vt lc t cc aphng khc n y v t lan ta ra khp ni :ngc dng sng Tin theo hng ty ln Cai Ly, CiB, Sa c ..v..v.. Hoc xa hn na l Campuchia, hayxui dng v pha ng n Ch Go, G Cng, ri raca Tiu theo ng bin ngoc ln Gia nh hay ra tnPh Xun n Hu, cn nu nh theo con kinh Bo nhth vn n c Vng G (Tn An ngy nay) ri i tipn Gia nh.

V mt khi ni n M Tho th phi ni n Cn Rngnm trn sng Tin pha trc mt thnh ph. Cn nybt u ni ln t nm 1788, c dng nh con rng nm,nn vua Gia Long mi t tn l Long Chu, cn dn gianth quen gi l Cn Rng.

Lc theo Nguyn Phc Nghip

tm chuyn lch s


Vi nt v M Tho xa

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

5/33

tm chuyn lch s

lophocvuive.com b t hi 05

Long Mn Tng binh Dng Ngn cD ng Ngn ch ( ?-1688), nguyn l tng binh canh Minh thnh Long Mn, Qung Ty, TrungQuc. Nm 1679, ng sang thn phc cha Nguynv tr thnh ngi c cng trong vic pht trin vngt M Tho thuc Tin Giang, Vit Nam.

Sang Vit Nam

Sch i Nam thc lc Tin bin chp: K Mi(1679), ma xun thng ging, tng c nh Minh lLong Mn tng binh Dng Ngn ch v ph tngHong Tin cng Cao Li Lim tng binh Trn

Thng Xuyn v ph tng Trn An Bnh, em hn3000 qun v hn 50 chin thuyn n cc ca binT Dung (Thun An) v Nng, t trn l b thn(b ti mt nc, trn ra nc ngoi) nh Minh,khng chu lm ti t nh Thanh, nn n xin lmti t.

Cha Nguyn Phc Tn ng thun ri sai nhm TrnThng Xuyn n vng Kmpp Srkatrey (BinHa) v nhm Dng Ngn ch n vng Peam

Mesar (M Tho).

Sch chp tip: Binh thuyn ca Ngn ch vHong Tin vo ca Soi Rp n ng M Tho;binh thuyn ca Thng Xuyn v An Bnh th voca Cn Gi, n ng Bn Ln (Bin Ho)...

Thit lp M Tho i Ph

Nhm Dng Ngn ch n M Tho cho dng nhca, hp ngi Kinh, ngi Di, kt thnh lng xm.Sau dng 9 trng bit np l Quy Ang, Duy Ho,Cnh Dng, Thin M, Gian Tho, Hong Lp, TamLch, B Cnh, Tn Thch; cho dn lp p khai khnrung t cy cy li lp thnh trang tri, man, nu,nhn dn u theo ngh nghip ca mnh lm n np thu.

Phong tc ca nh Tng-M Tho cng ging Gia

nh, nhng vt lc c hn, cho nn cng ham vui vthch chi nhiu hn. Phc sc xa x cng hn., phn nui tm, dt vi cng hn, m nh nng cy cycng hn...

Trong bi th Nam B thi cn i, tc giNguyn Th Hu k:

Thng 5 nm 1679, Vn Trinh dn c binh bin vthuyn b ca Dng Ngn ch n ng vng MTho. Dng Ngn ch cho xy dng nh ca, qui tngi Vit, ngi Th (ngi Khmer) kt thnh thnxm. n i Nguyn Phc Chu lp ra ph tr phabc ch, l thuc vo dinh Phin Trn. i NguynPhc Thun ci t lm o Trng n c mt vincai c hoc cai i v mt th k lm vic, sau nymi lp dinh trn... Pha nam l s l ch ph ln MTho, mi ngi ct chm ph, nh cao, nha th rng,thuyn b sng bin ra vo, bum thuyn trng nhmc ci, tht l ni hi ln phn hoa huyn no.

Nhng ti liu trn cho thy, trong khi Trn ThngXuyn ch ch trng m mang thng mi v tiu cngngh vng C lao Ph, th Dng Ngn ch nvng M Tho, tuy vn ch trng n thng mi nhngvn cho lp ra nhng trang tri, pht trin ngh rungry v cng cng c vi dn Vit, dn bn a (ngiKhmer).

B ni phn

Nm Mu Thn (1688), tc 9 nm sau k t khi DngNgn ch sang t Vit, ng b ph tng Hong Tingit cht ca bin M Tho.

Lc theo Wikipedia

Tuy gi l i ph nhng M Tho lc by gi cchng hn trm cn ph va hng nm dc theo hai

con ng (nay l ng Nguyn An Ninh v ngNguyn Hunh c) ng mt xung vm M Tho (rttic on vm rch ny b lp nm 1935-1936).Ti i ph c ch M Tho (ch C) ng ra vm CuK, c t thi Dng Ngn ch. (Theo TrngNgc Tng)

Ch C M Tho - Thi Php thuc

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

6/33

tm chuyn lch s

lophocvuive.com b t hi

Si Gn - M Tho: Con ng st xa nhtN gay sau khi xm chim xong Vit Nam, ngiPhp nhanh chng hoch nh xy dng tuyn

ng st i cc tnh ng bng sng Cu Longnhm khai thc vng t giu c ny. banu ca h l xy dng tuyn ng st n VnhLong, sau ni tip ti Phnom Penh, Campu-chia. Tuy nhin sau nhng cuc tranh lun ko div hiu qu kinh t v s cn thit xy dng tuynng st, ngi Php quyt nh, trc mtch xy dng ng st t Si Gn ti M Tho con ng st u tin ca ng Dng.

Xe la i ph

u nm 1881, chuyn tu thu u tin chnguyn vt liu t Php sang xy dng tuynng cp cng Si Gn. Vo gia nm, cngtrng hnh thnh vi 11.000 lao ng c huyng. So vi cng trng lm ng b cng thigian ny, cng trng ng st Si Gn MTho l cng trng c t chc quy m hn, tin

hnh rt khn trng, v c mt nhiu s quancng binh ti ch cng nhiu k s t Php sang.

a tu ho vt qua cc con sng ln v lcny cha xy dng c cu, bin php k thutc k s Tvn, gim c S Giao thng cngchnh Nam K lc xut l dng ph. Chicph khng l my hi nc ch c 10 toa xe(tng t nh ph m Php lm a tuvt sng Gianh sau ny), c lp t ng

ray v mt thit b ni ng ray trn mt tvi ray ph.

Chiu rng ng st kh 1 mt, l kh angc s dng rng ri thi by gi trong ngnhng st Anh, Php.

Ngi Php d tnh tuyn ng st ny l mtphn ca tuyn Si Gn - Cn Th ( sau sni tuyn i tip qua Phnom Penh, Campuchia).Nh vy ngay t u ngi Php c nim rrng v xy dng tuyn ng st ni th trungtm l Si Gn vi cc th khc ng bngsng Cu Long hnh thnh nn vng kinh ttrng im pha Nam, v trn din rng l ni ktcc vng kinh t ca cc nc thuc a vi nhau.

N hng nm tip sau, cc tuyn ng st c xydng l: Si Gn - H Ni, Si Gn - Li Thiu - ThDu Mt - Lc Ninh v Si Gn - G Vp - Hc Mn.

Rng hn, Si Gn M Tho l tuyn u tin ca khoch hnh thnh h thng ng st ni vo h ngst quc t, d nh nh sau: Si Gn - M Tho - CnTh - Bc Liu - C Mau ; tuyn Cn Th - Chu c -Phnom Penh - Bat om boong - Bangkok - Min in -n v cc nc Trung ng (tuyn ny c snng quc t) ; tuyn Bangkok - M Lai v tuynBangkok-Nakhon (Thi Lan) - Vientiane. c bit tuyncui cng ny s qua Udon ca Thi Lan l ni rt nhiungi Vit sinh sng.

Tuyn ny c li cho pht trin kinh t ca Vit Nam,c bit l ng bng sng Cu Long, ng thi giquan h thn hu vi Lo v Campuchia (h s cng thot ra bin Cn Th v Si Gn). Th nhngdo chin tranh nn cc tuyn lin vn quc t ny

khng c xy dng.

Xe la but!

Theo nh s hc Nguyn nh u, cng ty Eiffel trctip thi cng, sau bn nm, tuyn ng st Si Gn M Tho di 70 km hon thnh sau khi tiu tn 11,6triu franc. ng u cho bit, kh khn khi lm tuynng ny khng thuc v n b t ai nh by gi,v lc nh nc c ch t cng, t t rt rrng. Theo ng u, kh nht l do nhng yu t thuctm linh. Tuyn ng chy qua g bi, bi tha ma, dns ng long mch, nh cm quyn mt nhiu thi gian gii thch cho dn thng.

im khi u xut pht t ga Si Gn (ti v tr nay l06

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

7/33

tm chuyn lch s


Si Gn - M Tho: Con ng st xa nhtc ng vin 23.9) tuyn i theo cc ng : CngQunh - Phm Vit Chnh Hng Vng Hng

Bng Kinh Dng Vng Ng ba An Lc -Quc l 1 (i bn tri v st QL1 theo hng SiGn Cn Th). n khu vc Bnh in (BnhChnh) tuyn tch xa QL1 v vt sng Ch m v tr cch cu Bnh in ng b v pha hlu khong 300 m, sau tuyn li cp st bn triQL1 cho n khu vc Bn Lc thuc tnh Long An.Sau khi vt sng Vm C ng, tuyn ct quaQL1, sang bn phi v tip tc i cp st QL1 chon th x Tn An, vt sng Vm C Ty bngcu ng st Tn An, ct qua QL1 v bn tri vtip tc i cp st QL1, ct qua ng ba TrungLng, chy dc theo tnh l 62 v kt thc ti gaM Tho nm su trong thnh ph, st cnh ch.

Tng cng c 15 ga c xy dng trn tuyngm: Si Gn, An ng, Ph Lm, An Lc, Bnh

in, Bnh Chnh, G en, Bn Lc, Bnh An, TnAn, Tn Hng, Tn Hip, Lng Ph, TrungLng, M Tho. Nh vy bnh qun 4,7 km c mtga, c ly ngn gia cc ga th hin tnh cht vnti khch ngoi ca tuyn ng st ny. V trga M Tho c ngi Php la chn to nn umi giao thng st - thu - b.

Chuyn tu u tin

Ngy 20.7.1885 chuyn tu u tin xut pht tga Si Gn, vt sng Vm C ng bng ph ti

Bn Lc, n ga cui cng ti trung tm thnh phM Tho nh du s ra i ca ngnh ng stVit Nam. Nh s hc Nguyn nh u cho bit,trong chuyn tu khai trng, ngi Php dngu my mang tn Vaico, tc l Vm C (nhngkhi phin ra ting Php b vit sai). Mi ngy cbn cp chy trn tuyn ng ny, chuyn utin xut pht t M Tho lc 1g30 sng, n SiGn 5g sng. Si Gn, chuyn Si Gn MTho cng s xut pht trng gi. Chuyn th 2 lc9 gi sng, chuyn th ba lc 1 gi chiu vchuyn 6 gi ti. V phi vt ph, mi chuynchy mt ba ting ri.

n thng 5.1886 cu trn tuyn ng st SiGn M Tho hon thnh cho php tu chy

mt mch ti M Tho, thi gian chy rt xung cn 2ting ri. S li thu c t tuyn ng st ny tnh

n nm 1896 l 3,22 triu franc, n nm 1912 l hn4 triu franc.

L do, theo ng Nguyn nh u, l trc y, tuynny rt li, nhng thp k 50 ca th k 20, xe hi phttrin cng vi h thng ng b Si Gn - M Thoc u t gn nh xa l nn ngi ta chuyn sang ing b. C nhng ngy ton on tu ch c vi chcngi, l qu nn nh nc b tuyn ng ny i.Sau 73 nm tn ti, nm 1958, tuyn ng st ny b chnh quyn Si Gn c cho ngng chy tu.

Hin nay ton b tuyn ng st Si Gn M Tho b tho d, ngay c ga Si Gn cng b di ra HoHng. Trn i l Hng Vng thnh thong cn l ravi on ng ray c cha b tho d. Nn ng stdc Quc l 1 t thnh ph H Ch Minh n M Thonhng ch cho vic m rng QL1 hoc b nhngkhu dn c, khu cng nghip dc tuyn ln chim. Cucng dc tuyn b tho d hon ton, ti v tr cc culn nh cu Bnh in, cu Bn Lc, cu Tn An ch cn cc m hai bn b sng, cc tr cu b ph b nhng ch cho giao thng thu. Ga cui tuyn nmngay trong thnh ph M Tho, va gn ch va gnsng to nn s lin hon giao thng b - thy - st. Trn bng st, tn inh river ca ngi Php dng nmxa cp in cho cng xe la v khu nh ga. Naykhu vc ca ng ray ny l qun cm Cy Me, 60Nam K Khi Ngha, thnh ph M Tho. Sau 125 nm,

ch cn mt nh ga duy nht tn G en (x Long Hip,Bn Lc, Long An) st Quc l 1A v ang nm trongk hoch gii to.

Vnh Ho Hong Tuyn

G a M Tho xa - nay l qun nhc Jazz - nh:Ngc Vinh.

07

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

8/33

C h i nt h u y n

ca QunTy Sntrong trnRG - XM -Hnh vminh ha.

V kh

cu qunTy Sn.Ngun :Internet.

tm chuyn lch s

Rch Gm - Xoi Mt mXut x hai a danh Rch Gm - Xoi Mt

Cch nay hn 10 nm, theo li ch dn ca mt anh bn Hi Vn ngh Tin Giang, ti phng xe mt mch n xBnh c - cch TP. M Tho khong 7 km, tm nh c TrcQuan . "Ra ng hi tr", ti tm ngay mt cu b 12- 13 tui, ang trn ng tan hc v nh hi thm vc cu b dn n nh c Trc. Ha ra nh ca c nmst con ng dn vo tri rn ng Tm.

... Tip ti, bn bn tr di lm nhn mt ri l mt c gi

ru tc bc ph, da d hng ho, i mt hy cn rt tinhanh, mc d c nm nay tm mi lm tui, vt xa tui "c lai hy". Bn m tr c snh, ti v c - mt tr, mtgi ni chuyn v ti lch s, xem ra tm c lm!

Lng Bnh c ca c Trc nm ven rch Xoi Mt, y la danh t Tin Giang c lin quan n chin cng oanhlit ca v anh hng "o vi c o" Nguyn Hu nn c b ra nhiu cng sc nghin cu, tm hiu chin thngny v vit xong mt lun vn khoa hc dy c trm trang

v chin thng Rch Gm - Xoi Mt vi ta "Ha h ditxm lng". Trong lc tr chuyn, thy ti c thc mc mi adanh Xoi Mt, c Trc ci kh kh cho bit:

- "L bi v xa kia vng ny c mt rng xoi. V l xoirng, th tri nh, ht to, cm t, mun n c, sau khi gtv, phi a vo ming mt. Ri ln hi b con gi l XoiMt, cng c ngi ku l Xoi Ht. Xoi Mt thng ch tn rch, Xoi Ht l tn ch, bi v y c ch Xoi Ht x Thnh Ph k bn x Bnh c".

Thy ti c v bn tn bn nghi, c Trc li tut ti i lun ravn, ch vo mt cy xoi c th tn rng, nhnh cao, angtr bng lc c, ni:

- "! Cy Xoi Mt ! N c t khi no, qua cng hng bit

na, khi ln ln thy n ri. Ti lc no c tri, quanhn ch ln n th cho bit v. Quanh y cn mt haicy ..."

Nhn cy xoi mt lng ti cht dng ln mt nim xcng kh t! Phi chng y l chng tch cn st li camt thi khai hoang m t ca ng cha ta vo nhngth k trc, ca mt chin cng ho hng i vo lchs dn tc?

...Vo thng mi mt m lch, mc d nc l rt,nhng nc sng Tin theo chu k hng nm, vn cndng cao chy vo ng rung lan trn m b con gi lnc rong. Cc con mng trong vn nh c Trc cng

y p nc. Nhn nc ngp l b, c Trc si nihn ln:

- "Vng ng bng sng Cu Long ca mnh l lm ch! i u cng ton gp sng rch, kinh mng. By ginc cn ngp ra st ng ci nh vy, th cch nay,trn 200 nm, thi trn thy chin Rch Gm - Xoi Mtxy ra, t ai chc hn l thp lm, c vng ng bngvo ma nc ni l mt bin nc mnh mng. Do ,theo qua, thi , c l ng Nguyn Hu dn hm iTy Sn t Si Gn bng qua b nc Thp Mi mtin n ng M Tho lp trn a phc kch RchGm v Xoi Mt, tiu dit qun Xim. V ch c theo conng ny, ngha qun Ty Sn mi hnh qun thn tcnh vy".

Ti bit, y cng l kin ca c trong Hi ngh khoahc v chin thng Rch Gm - Xoi Mt, c t chcti Tin Giang hi nm 1985. Nu tr nh khng la ti th

kin ca c Trc c PGS-TS s hc NguynPhan Quang, thay mt Hi ng khoa hc, trong bn tngkt Hi ngh cho rng y l mt kin mi m, to bo,bi v t trc n nay, gii nghin cu u cho rngngha qun Ty Sn tin vo Tin Giang - M Tho ch bng mt con ng hnh qun duy nht l t bin voca Tiu ri ngc dng sng Tin n t bn doanh ti


8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

9/33

tm chuyn lch s

R ch Gm - Xoi Mt...


M Tho.

Do khng c th gi, ti nh phi t gi c Trc, m tronglng cn luyn tic v cu chuyn cha n hi kt thc vic gi vui v, tt bng, c kin thc su rng v tng trikinh nghim.

ng v Rch Gm, nh cy cu ng Tm di 500 mnn mt thi gian i ngang. Rch Gm l qu ngoica ti. Sut thi nin thiu, ti c a gin didng nc c ngu ph sa ca con rch th mng ny vc ru ng bi nhng bi ht ru em ca ngoi ti vonhng bui tra h vng lng:

... u ! Rch Gm - Xoi Mt tm tm, / X xung chtna, ti vm M Tho / Bn gie m u sng ngi, /RchGm - Xoi Mt mun i oai linh!

Rch Gm, trong th tch c, gi l Sm Giang, l mt conrch di mi my cy s, ln l, un khc qua cc lngKim Sn, Vnh Kim, M Long, Thuc Nhiu hin ha v tr

ph. Rch Gm cch rch Xoi Mt by cy s, cch TP MTho v hng Ty khong mi bn cy s.

m cui nm, tri chm lnh, gi chng tng cn thiv lm l v sa kh ri xo xc, v nh th hng thmca hoa v sa ta nh nh, man mc. Ma ny, v saang ra hoa v kt tri, bo hiu tt sp n. V sa l loicy c sn ca cc a phng thuc khu vc Rch Gm.Ni khc cng c trng loi cy n tri ny, nhng nkhng ngon bng v nng sut khng cao. Nh ngoi tinm st b Rch Gm. Ti ko gh b ra hng hin ngi,nghe sng v nh m. Trong hng da nc v nhng dybn gie ra b rch, trong bng ti dy c, kh lung linh lple nhng nh sng xanh bic ca om m. Ngoi ti nmnay gi lm, nhng tr nh vn cn minh mn. B ngingay ngch ca bm bm nhai tru v k chuyn i xa:

-"Ngy xa, ngy xa, mit Rch Gm ca mnh u csm ut nh ngy hm nay. Thu , khi ng b mnh ny khn t, lp in, th ch thy ton l rng rm, cy cimt mng, cn d th nhiu khng sao k, nht l cp.Ting rng ca cp vang dy c mt vng, nn ng b ttn ch ny l rch Cp Gm, ri v sau, ku bng RchGm cho d nh. Nhng, hi nm ng ngoi by c quaPh Tc bn Bn Tre, nghe ngi ta k tch khc. Theomy c bn, thu xa, ti vng mnh y, bn b ny

sng Tin v Ph Tc bn b kia, tri t ti tm, mt mBng mt m n, tri ma nh trt nc, sm chp ng. Ting gm tht t bn b ny vang sang b bn kiari sau di li, nh i p nhau. n sng ra, trquanh my tnh, phong cnh sng sa, ti tt. Nh vdn chng lm n ngy cng khm kh. ghi li chuy

c, ng b t tn cho con rch mit mnh l rch nGm, sau gi tt l Rch Gm, cn con rch b din thuc c lao Ph Tc l rch B Ht".

Vm Rch Gm rng khong vi chc mt. Nh ngoi tngay u vm, thuc lng Kim Sn. Ti c ch RGm sung tc, bn y nng sn, nht l tri cy vo thngip tt: cam, qut, bi, chui, sap, v sa by bn hTheo th tch c, lng Kim Sn c lp vo khong thXVIII, tc thuc loi sm Nam b. nh lng th v hin L Cng Gim c cng khai lp lng, ni ting lthing. Dn lng Kim Sn king c tn Gim, m gi trthnh Gim, th hin s tn knh, bit n ca ngi sau i vi v Tin hin c cng lao khi dng xm in th.

Nhng huyn thoi v chin thng Rch Gm - Xoi M

mit ny, ai cng u nm lng t nht mt cu chuy

mang tnh huyn thoi v chin thng Rch Gm - XMt. Ti rch B Ho ni vi Rch Gm, ngi dn cncho nhau nghe nhng cu chuyn m v hoang nv nhng bng ma ni ting l tai, chp chn xut hin vnhng m ti tri khng trng sao. Hu ht cc c gi khng nh vi ti rng, l hn ma bng qu ca bgic Xim cn vt vng ci trn, mc d s vic ra cch nay trn 200 nm. Cng tng t, nh th, cuchuyn v nhng bng ma gic Xim cng c truytng trong nhn dn vng rch Xoi Mt. Thm ch,y cn c c mt a danh xc thc cu chuyn , ngha Xim - m c Trc k cho ti nghe. Th tht, ti vchng tin chuyn ma qu, nhng khi nghe k nhng cchuyn trn, ti cng phi rng mnh. R rng, l nhncu chuyn mang tnh kinh d, huyn hoc, nhng b covn tin l c tht, th hin tm vc ln lao ca chin thRch Gm - Xoi Mt v tm lng trng th ca ngi sau i vi mt chin cng vang di ca tin nhn ngtrn qu hng mnh.

Nhiu c gi Kim Sn vn cn lu gi trong k c nhcu chuyn k ca ng b v nhng chic nghe l b ch a i (p Hi), u cn Ph Tc (Bn Tre).v.v... c cn ni rng, thu nh i chn tru, gp mt ct gging nh ct bum, c bn nghch ph ly rm t chai d v nh b mt trn bnh nn thn, phi cng ki

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

10/33

Khu di tch RG - XM c khnh thnh vo ngy 20/01/2005nhn k nim 200 nm chin thng Rch Gm Xoi Mt, vtng din tch hn 02ha gm 3 khu vc: nh trng by s nm ngay di chn tng i, nh trng by s 2 nm cnb sng v mt nh c Nam B.

tm chuyn lch s

R ch Gm - Xoi Mt...


ai d v nh b mt trn bnh nn thn, phi cng king huh mi tai qua nn khi. Phi chng l du tch ca cc

chin thuyn Xim b ngha qun Ty Sn nh mtrn sng nc Tin Giang?.

Nhng, trong khi du tch chin thuyn Xim cn m nht,th cc hin vt ca qun lnh Xim, nh sng thn cng,gm ao, m, chn, tch.v.v... c pht hin kh nhiu.Cc hin vt ny ang c lu tr, bo qun Bo tngTin Giang. Anh L i Sim, Gim c Bo tng TinGiang, bo vi ti rng, chnh ng Ba Ba Kim Sn lngi m vt cc hin vt y ngay u vm RchGm. Vi chy v Kim Sn, ti c ngoi cho hay, ng BaBa mt cch nay my nm. ng Ba lm ngh ng ycha truyn con ni, quen thuc lung lch ca con rch nhlng bn tay, bit kh nhiu chuyn k dn gian v chinthng Rch Gm - Xoi Mt. Th l, thm mt c gi amhiu chuyn xa tch c qu vng. V trong lng ti chtlo lng, nu nhng cu chuyn thuc v d s khng csu tm cn thn th chc chn n s b mai mt theo thigian, v gii tr s bit g v chin cng oanh lit ca cha

ng ta, ngoi nhng dng chnh s kh khan, ngn gn?

Cch ngc vm Rch Gm khong mt cy s p Tyx Kim Sn, hin nay vn cn du vt hn ngang sngTin. C l, y l mt trong nhng cn hn sng ngnng rt ca chin thuyn ch. ng bn b t ngnsng Tin, ngm nhn mt dy trng giang mnh mng,vng lng di bng hong hn nhp nha, bt gic, tinh n cu ca dao m ti nghe ngoi ru t thu nh: Chtre bn so cho dy, / Ngn ngang sng M c ngy gpnhau.

C phi xut x ca cu ca dao l t nhng dy hnsng trong chin trn Rch Gm - Xoi Mt nm 1785? Cl nhng nghi vn s cn tn ng, nhng n cho ta mt nim, mt hnh nh v s nhit thnh tham gia cuc chinu bo v phn t pha Nam T quc ca nhn dn TinGiang, gp phn to nn chin thng vang di: "Ngnngang sng M c ngy gp nhau" chnh l nh th. Thmch n gii cng ng ngha cng ngha qun Ty Sn gitgic: Gi M Tho my tm mt phng, / Gic n nhchng vng hu ao.

Ph n M Tho rt t ho v cu ca dao . Vng! Con givng go trng, nc trong, mit vn ti tt, ai mkhng xinh, khng p, khng trng nn n. K c a danh

M Tho xut x t ting Khmer cng c ngha l "C gp". Th nhng nhng c gi bn b sng Tin khnkm phn dng cm khi gic n xm lng. B ngoi ti kthu khai hoang m t, y th d v gic cp, ph ncng phi c ngh v h thn. "V Ba Ging", ghi trong quyn sch vit v Nam b xa nht l Gia

thnh thng ch, ni ting khp ni. y l nhng th vc chiu ca trn nh Tng - M Tho - Tin Giang, c l n nay b tht truyn.

Cc c gi mit Rch Gm - Xoi Mt cn c v snhng cu chuyn ni v nhn dn Tin Giang gip ngha qun Ty Sn lng thc, du da, du m u ngha qun lm b la, nh ha cng thiu chy ton bthuyn chin ch. V da kh c v hnh mt ngi ktth gn ch ng qun ca ch ch ng ngha qunln c thuyn, phi lo i ph, bn ht tn n, k c vbo v b mt trn a mai phc v hng o Nguyn Hi thc a, t , v anh hng dn tc c quyt nh tquan trng l thit lp trn a phc kch Rch GmXoi Mt, v.v... to nn chin cng chi li, sng ngi ngthu. Trong k c ca dn gian vn cn lu gi v mt ca c th u vm Rch Gm, v xem l ni pht thiu ca ngha qun rch Xoi Mt v cn Thi Sn bil hm thuyn Xim lt vo trn a mai phc ti

cng, v Chi Mong c ngha qun dng ln bn brch Xoi Mt Nguyn Hu quan st v ch huy chitrn, m hin nay, ti y cn a danh Chi Gc x Bn c. Vng! Tt c nhng cu chuyn y, d huyn thoi ha nhng phn nh c nhng k nikhng th phai nha ca ngi dn i vi chin thnRch Gm - Xoi Mt v nh qun s kit xut NguyHu.

... m cui nm, tri se lnh, gi chng thi v tnchp lm dy bn ven sng lay ng xo xc vi hng ss nh m lung linh, huyn du. Ta lng trn lan can cRch Gm, ti trng ra dng sng Tin rng mnh mngnhp nh sng v, nh thy trc mt mnh hin ra khucnh honh trng ca chin trn nm xa: hng trm chithuyn Ty Sn dng mnh bp ton b hm thuyXim trong ting reo h dy t, trong bin la ngt trtrn sng nc Tin Giang...

Nguyn Phc Nghip

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

11/33

v n ha - phong tc - ngn ng

V i nt vn ha ca ngT a th ln du tr v M Tho trm nm trc tm hiu vi nt vn ha ca ngi Hoa din ra trong cng ngVit. H ha mnh trong cng ng Vit Nam mt cch thn thin v cng c ngi Vit chng ta tipn ci m rng lng. ( (*) Ta bi do LHVV t li. )

H t Tiu

Ngi Hoa ty theo bang, mibang u c mt hnh thc vnha ngh thut tuy thun nhtTrung Hoa, nhng v sc thi rtkhc nhau ging nh ngn ng

ca h vy. Cho nn ngi Qung ng c ht qung, khng bitiu h qung m sau ny cilng phng theo c ngkhng, ngi H cng vy. Ringngi Tiu hay Tiu Chu hayTriu Chu Nam K nhiu tnhnh Bc Liu, Sc Trng, ChLnthng hay lp gnh htTiu. Ngi Hoa M Tho n

ngy va ng tc l ngy cngng hay l cng Quan Cng, minm c n hai l l ngy 13 thngging v thng 9 m lch, thngmi gnh ht Tiu v ht chongi Hoa ln ngi Vit xem.

Gnh ht Tiu ny kh ng vtrang b trn vn cho cuc lu dint o kp, ban nhc, sn khu,o c, trang phcy . nM Tho h dng sn khu trccha ng Phng 8 by gi,ngi cha ng c nht y trn300 nm. Sn khu rt cao v rtng ngi xem v min ph.Tungtch ly trong cc truyn Tu nhVit Nam mnh cng c din, nhChung V im, Mnh L Qun,

ch Thanh chinh ng, Tit NhnQu chinh Tynhng cc vtung ko di l th gn trn btruyn. V vy v din bt u t 6gi chiu n 6 gi sng hm sau.Khn gi mun n xem chngno cng c, i bng v nh

< Ht Tiu- nh minhha.

Mt gnhSn ngMi V Ch Ln. >

n cm hoc bun ng v ng mt gic tr li coi tip. Nhc Tiu, nhcQungnh hng rt nhiu cho cc tung H Qung sau ny minNam.

Sn ng mi v

Ngay khi n y, ngi Hoa du nhp nhiu hnh thc sinh hot vnha nh ma ln, sn ng mi v Sn ng mi v vn l mt t chcbn thuc c truyn, tp hp mt nhm nm mi ngi thng l cngtrong mt gia nh. H lu ng c tnh cch nh giang h mi v. qung co cho thuc, h thng phi ma v, nh kim, trnh din nicng m h gi l xnh tT Sn ng l v h ton l ngi gc tnhSn ng, mt vng rng ni nguyn sinh, nn cn c nhiu cy dctho bo ch thuc ni ting. Th tr v vi mt on Sn ng miv biu din nh th no ti M Tho vo ma xun nm t Hi (1935).

on Sn ng mi v vi danh hiu Sn ng Lm V ng t Bcliu n ch M Tho mi v: ma kim, nh quyn, xnh t, ni cng,lm tr o thut qung co cho vic bn thuc do h bo ch. Thucca h gm loi, dng th cho cc th bnh: au lng, nhcmi, tc ngc, ho m, ho tn, au bng snh hi th t, trc chn, t cy,

ng xe, b ngi ta nh.vi th thuc ru, thuc dn, thuc caon hn tn, ngoi ra h cn chuyn nh rng.

Gia mt phin ch sng M Tho, khi ting trng, ting chp cha, tingphng la va vang ln l mt s ng ngi vy quanh on mi vthnh mt vng trn. Khn gi gm nhng b ni tr i ch, nhng cuthanh nin c hc qua t nhiu v thut, nhng ng lo thng b au

lophocvuive.com 11b t hi

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

12/33

C hun b biu din - nh minh ha.

r a gia sn nhanh nhn, duyn dng ngng mt nhn v pha trc, i mtrng ngi, vng tay bi t. Mt trng pho tay vang di dnh cho c gi. Vt

mt ci i kim c tung ln cao v ri xung ng vo c gi, mi nginn th, nhng trong chp mt chui kim nm gn trong tay c gi. Lctn th nhanh nh chp nhong, lc th th vng nh thnh ng, phng thbn hu ch ng bn t trn di phn minh, trc sau vng chc. Cngvi ting trng ching chm dt, c gi tr v t th ng tn tuyt vivi hai ngn kim a cao. Khch xem mn nhn reo h vang di. C gici cho vi n ci cn ngy th bn ln. Trng on tr ra sn vi tnhiu hnh din: - T l len. B coon coi qua mn bo dzin ba nay cachng ti, con nhiu ci hay hn la. Trong khi ch li coi la, chai thucru sn ng ca bn lng bu ch hay tng cu Trc tay trc chn, blnh b thng, t cy lng xetrong ung ngoi tha.Hay lm hay dzlm. B con coi ly ng ta ni ti y lin cm mt khc cy kh ln nhmnh vo cm tay mt ci, a ln cho b con coi thy au sng v.ng ta lai ly chai thuc ru thuc ln vt thng xoa xoa mt cht lytay chi sch a cm tay lnnh thng. Mi ngi v tay tn thng

C nh vy, sau mt mn biu din l mt mn bn thuc, hay nh rng chon khi mi khn gi nh cng n vic lm nh, ra v ht b li on miv Sn ng, b li on ngi lu lc giang h n y mi v bn thuckhng bit v kinh t hay ngh thut. Ch bit, sau nhng cuc biu din vv, gian nan m tin bn thuc khng c bao nhiu, c on ngi bunngu nghin nhn v phng Bc xa l xa lc, cn ni y th tng lai mtm Cn ring tc gi, n by gi vn cn vng vn i mt ca ngicon gi Hoa ma kim trong on Sn ng mi v ti ch M Tho nmxa, t hi by githm xm ny ra sao v u m ngm ngi tic nuii mt y v cng. Theo Mc Nhn - namkyluctinh.org


V i nt vn ha ca nglng, nhc mi nhng ng nhtvn l tr con hc tr m mn theo

di m qun c ting trng trng.Trong sn khu l thin v bt cd ny, pha tn cng c 6 ci thngcy kh to, chc cng nng lm cnvng vt nhng dy chc chngcht. C l trong l thuc men,o c, kim kh, v phc ngha ltt c ti sn ca h. Ai ny nnnng ch i on biu din, trongkhi ng trng on, vn vphc en, tht lng i ti i lui nh gi s i m ca khch n c th bt u. Nhng thnh vincn li gm gm hai thanh nin lclng cng mc v phc nhngmu xanh lam v mt c gi 17,18 tui v phc en, chch khnnhiu, tht lng xanh, giy vi mugch nhng ci ng ni l c rt

p, ci p ca ngi con gi tuidy th, ci p giang h kimkhch trong np v phong, ci phuyn o trong i mt u huynthm thm

- T l len.(nh trng ln) vintrng on va ra lnh xong ltrng, phng la, chp chani lntng chptng tngx, cc cc

cc . . . tng. . . tngxphngphngxTha qui ng quib, tha lng bu, tha b con cbc, tha anh ch em cng cc connt nht l lenhm nay lnchng ti ln ly, trc l bo dzinmua dzuit l lensau na bnthuc cao ln hn tnt l lenTng tngx, phng phngxL m lu cho mn bo dzin balay, mt c gi s ma bi Mai hoakim cho b coon c bc coi chi.T l len.

Va chm dt ting phng lal cgi vi cp song kim t trong nhy


8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

13/33

m i bt u ni danh khp ni v chuyn ca nhc ti t.

ng Nguyn Tri Lc (1887-1957) rt gii v n c v chuyn v ht bi.Tri li, ng Nguyn Tri Khng li rt gii v tt c cc loi nhc kh,nhng c bit iu luyn nht l thi so v ng thi ng cn l songi ca mt gnh ci lng mang tn ng N Ban.

V dng h Trn th c c Trn Quang Dim (Nm Dim). Con ca cNm Dim l c ba Trn Ngc Din (1884-1994) rt ni ting vi cy ntranh v n t b. C ba Din rt snh hu ht cc ging ca, iu ht vcng l ngi sng lp ra gnh ci lng ng N Ban, mt gnh htm tt c din vin ton l ph n. Vo nm 1927, nhm tuyn truyn thc c lp ca dn tc cho ngi dn v gy qu ti chnh cho hotng ca t chc Vit Nam Thanh Nin Cch Mng ng Ch Hi titnh M Tho, em ca c ba Din l ng Trn Vn Triu (By Triu) rt niting vi dy n T Lan.

Hai dng h Nguyn v Trn kt thng gia vi nhau. Con gi ca cNguyn Tr Tc kt hn vi con trai ca c Trn Quang Dim l cuTrn Vn Triu v i trai ti gi sc ny sinh ra hai nhc s ni tingthi ng i l gio s tin s m nhc Trn Vn Kh v danh hi TrnVn Trch. Nh vy, cc ng Nguyn Tri Lc, Nguyn Tri Khng l cu,

cn c ba Din l c ca nhc s Trn Vn Kh v danh hi Trn VnTrch.

Trn cn bn ca ban ca nhc ti t, th l dn d tr thnh mt loi hnhkch ngh c ra i c dn chng gi l ca ra b, ngha l vaca li va lm iu b cho ph hp vi li ca. Nhng tht ra trn thc t, l ci lng cho d b mn ny cha xut hin vi danh t ci lng.

Ban ca ra b u tin c ra i vo nm 1917 ti M Tho. Ban ca rab ny do ng T Triu (Nguyn Tng Triu) lm ch v tp hp cnhiu danh ca, danh cm ng thi nh T Triu chi n km, Chn

Din ci lng ngy xa - nh minh ha

b t hi

Rp ht thy Nm T (1969) - nh: Lance & Cromwell

lophocvuive.com 13

M Tho,ci ni ca b mn ci lng

Hai ting "Ci lng" c ngha l"Sa i cho tt hn". T xa Vit Nam khng c li din tungno khc hn l ht Cho hay htTung ( Bc Phn) v ht bi (Trung v Nam Phn). n 1917,

khi ci lng ra i, ngi mnhnhn thy iu ht ny c th tntin hn iu ht bi, nn cho lmt vic ci thin iu ht xa chott hn. V l y ngi mnh dnghai ting "Ci lng" t tncho iu ht mi m ny.

Ban ca ra b u tin

Vo khong thp nin 10 ca thk 20, ti M Tho thuc Tin Giang xut pht ra phong tro ca nhcti t ngy cng tr nn thnh hnhm tiu biu nht l t lng VnhKim. Ti ni ny, c hai dng hNguyn v Trn ni ting v canhc ti t. Dng h Nguyn btu t c Nguyn Tri Tc t nm1858 n nnm 1913 l vi strng l cy so v cy ntam.n i con ca c Tc l ngNguyn Tri Lc v ng Nguyn TriKhng th dng h ny mi bt


8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

14/33lophocvuive.com b t hi 14

Q un chi n bu, By V chin c, Hai Nhiu chi n tranh,Mi L thi tiu v c Ba c ca.Bi rut ca Ban T Triu l bi Ti On Bi Kim gho NguytNga. Vi bi ny, c Ba c vaca va biu din iu b ca banhn vt l Bi ng, Bi Kim vNguyt Nga khin khn gi thi tn thng rt nhit lit v vi mtli din tu mi m, sinh ng vhp dn.

Nhn thy ban ca ra b c mingi a thch, ng Trn Chnh

Chiu (Gilbert Chiu), l mt inch kim nh t sn c tinh thnyu nc, dn tc v cng l chnhn ca Minh Tn khch sn nm gn ga xe la M Tho (nay l khuvc cng vin Th Khoa Hun,thnh ph M Tho) lin mi ban TTriu n khch sn ca mnh biudin. Tt c nhng bui biu dinca ban ny u c nhngngi n xem hoan nghnh vangdi. Tip , ban T Triu cmi ti rp chiu bng Casino mitun hai ti l ti th t v ti thby. Thi , ngi n v ca ngitrn b vn c t trn sn khu.

Ting lnh n xa, ban T Triu c mi ln Si Gn trnh din khch sn Cu Long Giang v c ng o dn chng hoan nghnh.Th l k t , nhng a phng khc Nam B cng ua nhau lp

ra ban ca ra b.

n nm 1919, ti M Tho li xut hin thm mt gnh ht mi l gnhht Thy Nm T, do ng Chu Vn T lm bu gnh. y l mt gnhht c t chc v sp xp tng i c c quy m v bi bn nht thiby gi. Son gi ca gnh ht ny l ng Trng Duy.

Rp thy Nm T - rp ht ci lng u tin.

Chu Vn T cn gi l thy Nm T hay Pierre T, ngi x Vnh Kim,huyn Chu Thnh, tnh Tin Giang. Vn sinh ra vng t c truynthng m nhc, nn ng rt say m ngh thut ci lng.

Khong nm 1917, ng xut tin mua li gnh Xic v Ca ra b An NamTr ca Andr thun do ng ny kinh doanh ngh thut b thua l vthnh lp gnh ht thy nm T. ng tuyn thm o kp mi, thuho s v tranh phong cnh lm phng (Fond), phng theo li trang trca cc rp ht Ty Si Gn v mua sm y phc p cho o kp.

ng thi, ng cn mi Trng Duy Ton - mt nh nho yu nc, tnghot ng trong phong tro Duy Tn -son tung. ng cng xy dngmt rp ht vo u nm 1918 gn ch M Tho gnh biu din. yl rp ht ci lng u tin nc ta. Trc kia cc gnh ht thngbiu din nh, miu hoc che dng tm thi, ht xong dp b. Rpthy Nm T c sn khu rng v cao; b tr h thng rng rc theoi phng mu; hai bn sn khu c treo nhiu lp cnh g; c h thngnh sng theo s iu khin hng m ca thy tung. Rp c hai tng,gh chia theo th hng, c bit trn lu cnh hai bn sn khu cchia thnh tng l dnh cho khch quan trng.

Mi ti trc khi khai din, ng bi ra tit mc tableau vivant nhm gipkhn gi nhn mt ton th din vin ca gnh s din trong m ht.

C rp ht c nh, khang trang v hin i; li c tim lc ti chnh hnghu, trnh qun l cht ch, thu ht c nhiu din vin gii (TmCi, Su Nhiu, Tm Danh, Phng H, Nm Chu...), tung tch c sc;nn gnh ht ca ng l mt trong nhng gnh ci lng ni ting nhtlc by gi. Rp thy Nm T hin nay vn cn nhng b hoang.

ng n ban - Gnh ht ci lng ton ph n duy nht

Nm 1927 Nhng hi vin Hi Vit Nam Cch mng Thanh nin x VnhKim m ch cht l Trn Vn Ho, Trn Ngc Vin v Nguyn Th Dnh(c v m rut ca GSTS m nhc Trn Vn Kh) sng lp ci lng

ng N Ban. Sau gn 6 thng luyn tp khn trng, vo khong gianm 1928, ln u tin gnh ht on N Ban ra mt khn gi v ''Git

Ngh s Phng H nm 30 tui

M Tho , ci ni ca b mn ci lnv n ha - phong tc - ngn ng

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

15/33b t hi

m u chung tnh'' (ni dung l cuchuyn tnh ca hai nhn vt: V ng S v Bch Thu H), ti cuBa Lung, x Vnh Kim, c nhndn hoan nghnh nhit lit.

Gnh ht khng c kp nam (dovy gnh mang tn l ng NBan), qui t con em tui t 17 n20 c nhit tnh ca nhng gia nhnng dn, in ch trong lng VnhKim v cc lng ln cn ng Ho

(tc Bnh Ho ng thu y) RchGm, Kim Sn, Long Hng. Ccdin vin sng nh nhng n sinhni tr, c thi kho biu cc mnhc: hc ch, hc n cng, hc vthut dng trong nhng lptung cn phi nh v.

Khi i lu din, cnh chic ghe conchuyn ch thy n, thy v,cng

tt c din vin chung trong mtchic ghe chi to cha c mymi ngi. Ngoi tr lc biudin, tt c din vin u phi mco di tm (v c Ba Vin trc kial gio vin dy n cho trng oTm, nn thch cho din vin mco di tm). Tch tung khng latrong lch s Trung Quc m lytrong s Vit, nh Hai B Trng,Trn Quc Ton, Rch Gm - XoiMt,... trong s c v din chlc l ''Git mu chung tnh'' cason gi Nguyn Tri Khng.

Nhn thy tnh cch quc s cagnh, nn gii cm quyn thc dn Nam k ra lnh cho ''ng NBan'' phi gii tn vo nm 1929.

Tuy ch tn ti trong mt thi gianngn; nhng gnh ng N Ban lnim t ho ca n gii Tin Giangtrong cng cuc vn ng giiphng dn tc v gp thm s adng ca sn khu ci lng trongnhng nm 20 ca th k va qua.

lophocvuive.com 15

Nm Ph - ngh s ti hoa bc nht

L Th Ph l Ngh s li lc, ngi ngthi hm m ti nng ca b gi b l NmPh, qu lng iu Ha, tnh M Tho nay lthnh ph M Tho, tnh Tin Giang, con k s cu cng L Tn Cng. ng t tncon theo cu ch Cng Thnh Danh Toi,Ph Ch Nam Nhi, Bia Truyn Tc trong c cc danh ti sn khu l ByNam (L Th Nam), Chn Bia v MiTruyn u l ngh s sn khu ni ting

v b mn ci lng v kch ngh.Mi ln 10 tui, Nm Ph i theo ting gi ca sn khu mt cch amm vi s ng tnh ca m. Do theo ngh ht qu sm, nn b khngc hc hnh, ch bit k mi tn mnh. Khng bit ch, nhng b li ctr nh khng ai snh kp. Mi ln tp v din, ngi ta c cho b nghe,ch nghe qua mt ln, b nh. Nm 1917, mi 11 tui b ln snkhu vi gnh ht Nam ng Ban, do ng Hai Cu, ng Hai Qun sng lpra. Sau b lp gia nh vi ngh Hai Gii. Hai ngi chuyn ng ccvai chnh. Cp o kp Nm Ph - Hai Gii ni danh ti sc vn ton. Theo

chng v gnh Nam ng Ban do cha chng sng lp, nhng ch c vinm th chng qua i. Nm Ph phi mt mnh i tip con ng snghip. Khong nm 1924-1925 b ht cho gnh Phc Cng ca ngNguyn Ngc Cng ri bc thm bc na vi ng Bu Cng! Ty danh ting b cng vang dy v ti din xut c o ca b qua nhiuvai din chim c cm quan ngh thut ca nhiu th h khn gikhp cc tnh Nam K trong cc v: Phng Nghi nh, X n Bng QuPhi(X n Bng Qu Phi), Lan v ip (Lan v ip), L Ngc Nng(Tr hoa n), Th Anh (T Tng), iu Thuyn (L B h iuThuyn), Tu Hoa (Tu Hoa vng n), Mng Hoa (Mng Hoanng)...

Khi biu din nc ngoi (Php, Thi Lan...) tn tui b c tnthng nhit lit trn nhiu bo ch. T gii ph bnh sn khu n khngi ai cng thn phc ti din xut y ngh thut ca b. Nm Ph tng lmt trong nhng ngh s u tin c Vua Bo i tng Huy chng KimTin. Trong cc chuyn lu din ti nc ngoi (nh Php, Lo, Thi Lan,Campuchia), b cng nhn c nhiu huy chng. Tuy nhin, c lvi b, khng g vinh d bng cc "gii thng" do khn gi mn m dnh

tng cho b.

Ngy 2-6-1954, b t ngt t trn khi din trn sn khu, hng dng47 tui li s thng tic ca nhiu gii khn gi yu ngh thut.

LHVV tng hp t cc tc gi Trn Vn Kh, Trn Quang Hi,Nguyn Phc Nghip, Bi Thy o Nguyn, L Minh Quc .

M Tho , ci ni ca b mn ci lnv n ha - phong tc - ngn ng

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

16/33



N h Bch cng t M Tho

Bch Cng T M ThoB ch cng t (tn tht L Cng Phc, cn c tnTy l George Phc) cng vi Hc cng t (tcTrn Trinh Huy - cng t Bc Liu) hp thnh b i

n chi phng ng nht Lc tnh nam k quami thi i. Vo thi vng son (khong thp nin1920 v 1930), khi Trn Trinh Huy ni ln vi bitdanh cng t Bc Liu, th L Cng Phc cngnh m khng km vi bit danh ng hong nchi. B i ny li giai thoi bt h t tinlm uc tm tin v t tin nu ch.

Trong khi Hc cng t cn duy tr c cuc sngphong lu cho ti khi cht v tui gi (nm 1973), ch n i cc con ng mi b khnh kit, ngho kh,th nhng am m t tng lm cho Bchcng t sm trng tay khi cn kh tr v cht trongngho kh, bnh tt (nm 1950), khi cht khng ct chn.

i du hc nhy m

L Cng Phc l con trai th t ca c ph L

Cng Sng, ngi lng iu Ha, tnh M Thotrong Nam k lc tnh, nay thuc phng 3, thnhph M Tho, tnh Tin Giang.

Theo cc s liu cn lu li, L Cng Sng l ngigc min Trung, c th Qung Nam hoc Bnh nh,c triu nh nh Nguyn b nhim lm quntrng qun Chu Thnh (tnh M Tho) vo u thpnin 1880. Sau c chuyn v lm qun trngqun Ch Go (cng thuc tnh M Tho) v ct nhnh c ti y. Ban u, khi mi vo M Tho lmquan, c ph Sng cha phi l ngi giu c.

ng c nhiu v, trong c b o Th Linh lngi Ch C, thnh ph M Tho, c quc tchPhp, hai ngi c 1 a con chung l L CngPhc, tc George Phc. B Linh bt ng b bnhlao, l bnh nan y lc bt gi, v cht khi cn rt tr, li cho cha con ng Sng mt gia ti ln vn lca hi mn khi ly chng. Vi th lc ca mnh,cng l ngi c mu lm n, chng bao lu cph Sng tr nn giu c nht nh vng G Cng M Tho, rung t c bay thng cnh.

Lc y, l ngi c th lc v giu c trong vng, c ph Sng c c lm i din cho tnh M

Tho i d hi ch bn Php nm 1909, l vinh d rt lnthi y m khng phi ai c tin hay c quyn cng c th loc. Chuyn i hi ch du lch y l duyn c cph gi a con qu t L Cng Phc sang Php du hcsau my nm.

Do sm xa gia nh, li sn tin bc gia nh cung phng viu kin, L Cng Phc sm hc i thi n chi giachn Paris trng l, cn hc hnh ch cho c l. Sau nhiunm hc tp, cu T Phc v nc m khng tc bng cp g, ngoi bng cp n chi v nhy m.

Sau khi n rc rnh rang a con i hc bn Php v, cph Sng khi bit con mnh khng hc hnh nn tr trng g, gin ti mc bt pht cu qu t gnh h phc v choth xy khi ng ct ngi nh mi thnh ph M Tho.

D rt bt bnh, nhng cng do bit li ca mnh, cu TPhc chu lm cu li ph h my thng tri cho n khict xong ngi nh, nh m ng c ph Sng ngui gin.Nhng ng c ph Sng li qua i sm vo cui thp nin1920, cu T Phc hng gia ti khi cn qu tr v bcvo s nghip n chi.

Gnh Phc Cng v Gnh Hunh K

Vn l ngi rt m ci lng, trong thi gian PhpGeorge Phc tng hc v ngnh sn khu. V nc,George Phc cng ng Nguyn Ngc Cng lp gnh htPhc Cng (tn ghp ca hai ngi). Gnh gt quy tc rt nhiu o kp ni ting thi by gi nh Nm Ph,Tm Danh, Tm Mo... Nhng ch mt nm sau GeorgePhc tch ra v lp gnh Hunh K vi s tham gia caPhng H, Ba Vn, Nm Ph, Tm Du, Nm Thin, Ba Thu,Ba ng, Chn Mm, Nm Kit, Hai S, Hai N, T B, THlnne... Theo nhiu ti liu ghi li th y l gnh ci lngc quy m ln vng lc tnh Nam k. V c o ni tingnht By Phng H chnh l v ca Bch cng t.

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

17/33



T rong thi gian , George Phc cho xy dng rpht cng vi tn Hunh K, bn cnh ngi nh cang ti M Tho lm ni gnh ht biu din thngxuyn. n khi George Phc st nghip th c nginh v rp ht u bn li cho ng L Ngc Chiu,mt ngi giu c vng Ch Go v rp ht sau c i tn thnh rp L Ngc. Khong nm 1963,ng Chiu bn li rp ht cho ngi khc v i tnthnh rp Vin Trng, n thp nin 1980 li ci tn thnh rp M Tho. Rp ht hin vn cn trnng inh B Lnh, thnh ph M Tho. Cn ngi nhsau nm 1975 c s dng lm tr s UBNDphng 3, hin nay l tr s Phng Vn ha Thngtin v Th thao M Tho.

Bch Cng t tiu tn rt nhiu tin v s nghipci lng. Thi nhng gnh ht khc u i bngghe cho th Bch Cng t li sm mt lc ti 3 chicghe c gn my dng ch o kp i lu din vc trang b nh l du thuyn. Theo m t th chici u ch Bch Cng t v Phng H, c lu, phatrc c ct c v treo c vng, biu tng ca gnhHunh K. o kp th i trn chic ghe th hai, cngn thnh nhiu phng, nhiu ca s, c bp n,ch v sinh... Chic th ba th ch thy n, nhnvin phc v v c mt i bng. Mi khi gnh ht iti u, Bch Cng t cho o kp ln b ng xphng v bt tay x giao vi chnh quyn s ti. Sau th ht bn on ca, c vng c ko ln v BchCng t ly sng lc ra a ln tri n lin my pht.Sau , trong lc o kp lo chun b cho m din thi bng thi u giao hu vi i bng ca aphng, vi mc ch thu ht khn gi ti i xem ht.V cho d thng hay thua, i bn cng c chiu

i v mi xem ht. Nh lu din bng ghe nn thi d nhng vng ch qu xa xi nh Vnh Kim, BaDa, Ci Thia... u c gnh ht ti.

V tung n khch nht ca gnh Hunh K l Gitmu chung tnh, do Nm Thin ng vai V ng Sv Phng H vai Bch Thu H.

Khng ch li du n trong lng ngi dn min sngnc, gnh Hunh K ca Bch Cng t cn thu ht ckhn gi Si Gn. Trong hi k Ni tri trong nh n mu,

ngh s By Nhiu vit: "n 3 gi chiu th v cc hngca gnh Hunh K u ht. Nhiu ngi tht vng n buti mua cho c v m mai". n nm 1930, do nhhng cuc khng hong kinh t th gii, i sng ngi dnht sc kh khn, nhiu gnh ci lng buc phi gii tn,trong c gnh Hunh K. Khong 5 nm sau, Bch cng tcho ti lp li nhng khng gy c ting vang. V vy ngcho gii th, chm dt s nghip theo ci lng.

Nhng nm cui i

Lc cn hng thnh, Bch cng t tng tuyn b ng skhng bao gi nh v ngi khc. Nu c st nghip th ngs li xe hi ra Vng Tu v chy thng xung bin kt licuc i. Nhiu ngi cho rng gi l "n chi" nhng thc raBch Cng t cng ch lo cho gnh ht. Mc d vy ng cngvi Cng t Bc Liu li kh nhiu giai thoi. V trong gion , nhng ngi nh Bch Cng t, nh thy Nm T(ngi nhp cng linh kin t Php v t chc lp rp v kinhdoanh my ht a thi ) c cng trong vic pht trin cilng Nam b. Vng Hng Sn, trong hi k 50 nm mht ca mnh cng vit: "Ti c nhiu cm tnh ring i vCu T".

Sau khi chia tay vi Phng H, Bch cng t ngy cng lnsu vo nghin ngp. Ti sn ln lt bn ht, ngi ta thyng lang thang vn ng Thng (nay l Tao n, thnhph H Ch Minh). Mc cho cn nghin v i kht hnh h,ng khng h nga tay xin x hay nh v ai. Sau ng c

mt ngi thn mang v chm sc. l ng Nguyn NgcPhi, mt in ch t ch go, con trai mt ngi bn thnca ng L Cng Sng, b ca Bch cng t. Cui nm 1949,Nguyn Ngc Phi a Bch cng t v v chm sc ti gianh ng th trn Ch Go. Nhng v hu qu ca nghinngp, Bch cng t mt u nm 1950.

Theo ng Trng Ngc Tng th sau khi thnh danh, nngh s Phng H nh li nhng ngi tng l n nhn trcy nh thy tung, o din, b b tin ra xy m m chonhiu ngi. Trong c vic ci tng m c ph L CngSng v 2 ngi con ca b vi Bch Cng t a v SiGn. Ring m Bch Cng t th vn cn ti Ch Go.

LHVV tng hp t Wikipedia v bi ca tc gi ThinThanh.

M Bch cng t p ThnhKhit, x An

Thnh Thy,huyn Ch Go.

Bch Cng T M Tho

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

18/33

a l - du lch

N gay t khi bt u cng cuc xmlc nc ta, thc dn Php tnhn vic m trng, nhm o tonhng nhn vin phc v cho vicchim ng ca Php. Nhng phin khi Php lm ch c ton bNam K, vic thit lp mt mngli trng hc mi c tin hnhmt cch chnh thc v bi bn.Trong bi cnh lch s , ngy17.03.1879 trng Collge My Tho,trng Trung hc u tin VitNam c chnh thc thnh lp.

Khi u t mt trng Tiu hc(cole Primaire) gi l trng tnh(cole de province), dy ti lpNht (tc lp 5 by gi), trng xybng l, ct gn khu Nh Vic lng iu Ha, nay l khu Trung tmThng mi M Tho, ng L Li.Nm sau trng tiu hc M Tho din ni hin nay m trc kia l nhca v quan triu T c tn l Ng

Phc Hi, gn ta b chnh.Trng c thnh lp trn khu trng 25.000 mt vung c baoquanh bi 4 ng: Hng ng lcng chnh quay ra ng s 9, saui tn l Rue D'Aries, by gi lng L Li; Hng Ty quay rang Filippini, nay l ng HngVng; Hng Bc quay ra lng s 3, sau i tn l Colomb-ert, ri Marchal Ptain, Albert Buis-siere nay l Ng Quyn; HngNam quay ra ng s 20, ri saui tn Rue de Landes, ngy 7 thng4 nm 1954 i tn l i l L iHnh ti nay.

Lc mi thnh lp, trng Collge MyTho c xy dng kh s si, ngoivn phng v mt phng th nghim,

trng ch c dy lu mt tng, dnglm phng hc tng trt v phngng cho hc sinh tng lu. Nm1918 trng c xy thm hai dylu na pha Bc v Nam hpvi dy lu trc to thnh mtngi trng hnh ch U v t t vsau trng c xy dng thmnhng dy phng hc mi khangtrang hn v c s vt cht dn nnh.

c vo hc Collge My Tho,ngi hc phi tham d mt k thituyn rt gt gao. Hc sinh Collge MyTho c cp hc bng trong sut qutrnh hc tp v bt buc phi ni tr.Ban u, Collge My Tho dy cc lpthuc bc tiu hc v mt lp nm thnht thuc bc trung hc, n nm1924, trng t chc c cclp bc trung hc v c t chc thi cp bng Thnh chung cho hcsinh. V l trng trung hc duy nht Nam K thi by gi nn Collge MyTho thu ht ng o hc sinh lc tnhNam K theo hc. n nm 1917,trng m mt chi nhnh Cn Thvi tn gi Collge Can Tho. Hc sinh

hc xong lp b tc tiu hc (CoursComplmentaire) Collge Can Thos c chuyn sang hc CollgeMy Tho cho n ht nm th t. Min nhng nm 1924-1926, khi m cc lp thuc bc Cao ng tiuhc, Collge Can Tho tch ring ra,khng cn l chi nhnh na.

T hc t lch s khch quan cho thyrng, v c bn, thc dn Php t c mc ch v o to nhnlc khi cc trng hc do h lp nn,trong c Collge My Tho, d lin

tc cho ra l nhng tr thc Tyhc, phc v hu hiu cho gungmy cai tr thc dn. Nhng cngkhng th ph nhn rng bn cnh, t nn gio dc thc dn mPhp p t trn t nc ta nysinh nhng tc ng hon ton tri livi s mong i ca h. Vn yunc, cm th gic, li c trang bkin thc khoa hc v tip cn ttng mi tin b, cc th h hcsinh Collge My Tho nhng nm uth k XX rt hng hi tham gia phongtro yu nc nhng khi c c hi.

a Phng ch tnh M Tho nm1937 vit: Ngy nay trng trung hcl mt trong nhng c s mt m,xanh um, rng ri nht ca thuc a.

C nhng bn hoa p mt y sn,nhng hng cy rm bng che mttrng, khp ch, chng nh nnggay gt ca mt tri. l mt trongnhng rt t c s hc ng thotkhi c tnh c truyn ca ni ny.

Trng Nguyn nh Chiu nay vncn, dy phng hc u tin hngmt v pha ch M Tho, cng vi 2dy lu di xy thm sau t lu spb p b nhng ch cho mtcng trnh trng hc mi. Ri ch cn nhng tic thng, hoi nim?

LHVV tng hp

T rng Nguyn nh Chiu M Tho

Khun vin trng xa

Hai dy lu di

khun vin trng hm nay


8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

19/33b t hi

S au khi hu tr, ng b Huyn v y ct am tu hnhnn nhn dn trong vng quen gi l cha ng Huyn. Sau, ng b mi i s Hu ng v tr tr cha v dy chngha cho con. Sau khi ng b Huyn qua i, i s Hu ng ngy m chm lo cng qu. Thy c o hnhca nh s, Pht t bn phng v rt ng: ngi gpcng, ngi gp ca xy dng thnh cha "i T" vonm 1849, ly nin hiu l "Vnh Trng".

Cha Vnh Trng l mt di tch kin trc ngh thut ngvo hng th ba i vi mi kiu cha ca t Nam phn.Cha c xy dng pha ha nt kin trc c u ln .Trc cha c hai cng Tam quan c xy dng vonm 1933 theo kiu c lu ca Trung quc. Ca ng nyc cn bng s c gi tr in hnh long, ln, quy,phng, canh, mc, ng, tiu... Tt c u th hin s sngng vui ti. Cha c xy dng theo dng ch Qucca Hn t, gm 04 gian ni tip nhau: tin ng, chnhin, nh t, nh hu lm bng xi mng v g qu, nn ccao 1m, chung quanh xy tng vng chc. Chnh inc xy dng theo li kin trc dung hp u vi nhnghng ct thanh mnh vm cong. Trn nc cha c nm minh cao, tng trng cho Ng hnh theo quan nimphng ng.

B tng c nht cha l b Tam Tn: Di , Quan m,Th Ch bng ng, ring tng Quan m b tht lc nn c lm li bng g. c bit, y c b tng ThpBt La Hn ci trn mnh cc con th l nhng tc phm

chm khc g c o m mt s ngh nhn Nam b tc kh t m vo nhng nm 1909-1910.

Cha Vnh Trng cn l ni ving cnh ca du khchphng xa, nht l nhng phi on nc ngoi mt khin Tin Giang. (Theo tiengiang.gov.vn)

C ng cha. Ngun: Internet

B n trong cha. Ngun: Internet

C ha Vnh Trng c lp vo nm 1849, Hathng Hu ng, tr tr cha u tin t hiucha l "Vnh Trng" vi ng : "Vnh cu i snh / Trng tn t thin a", qua thi gian ngidn quen gi l "Vnh Trng".

Cha nm ven tnh l 22, trn a phn p M An, xM Phong, TP M Tho, tnh Tin Giang. Khinguyn cha ch l mt ci am l ca ng b HuynBi Cng t lm quan di triu vua Minh Mng(1820-1840).

V nh Trng c t

lophocvuive.com 19

a l - du lch

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

20/33

N gn ng Nam b c s phn nh kh rch ri: Cng l ch h thngthot nc trong thnh ph, ging c to ra t vic o hoc khoannhm mc ch ht nc t tng cha nc di t...v rt nhiu dng

khc nh ao, h, a, mng, n, trp, bng, lung, lng... Song cngc trng hp ngoi l, nh cng Hu l li con rch ln v ging ncM Tho l mt ci h rng, cho nn n tr thnh a danh c nht vnh.

Ging nc M Tho nguyn thy l ho thnh nh Tng c onm 1826. on ho thnh ny xa thuc lng Bnh To, tng ThunTr, huyn Kin Hng, ph Kin An. Lc chim nh Tng, phngngha qun tn cng, pha ty thnh nh Tng, chnh quyn thc dn ci to ho thnh ny thnh kinh, t tn l kinh Nicolais. Khong

nm 1883, chnh quyn thc dn bc hai cy cu st kiu Eiffel: Cupha trong (nay l u ging nc, trn ng p Bc) tn l cu Nico-lais bc qua ng a ht s 6 / Route local N06. Cu th hai on giakhng lt vn ch dnh ring cho xe la, gi l cu Ho / cu Ho thnh,nay u ng L Thng Kit.

c bit gn vm kinh, khong ng L th Hng Gm hin nay cmt cy cu nh ca b con lng Bnh To, gi l cu trn nc. Citn ny ch c lp ngi tui c lai hy mi bit.

Nguyn pha ty vm kinh Nicolais c nh Bnh To, trc sn nh cmt cy da c knh. Khong nm 1902 v nhu cu khai thc thuc a,chnh quyn thc dn Php ly khonh t st vm kinh Nicolais vsng Tin lp mt sa cha xng. Pha trong ly t nh lp mt phde / fourrire, tc kho cha ri v chung nht ch i lc. Sau nh ng ch nh thuc Nguyn Vn Tri gi ngi nh tm ch gi v

v thnh tt c hng n, bi v, scphong em v nh, th trn lu. n

nm 1916, dn lng Bnh To tm cmt khonh t u ng VngLn, nay thuc u cu Rch Miu,dng li ngi nh nh trc.

My mi nm trc y ti nn phde cn mt cy da ln. Nguyn tc caph de l khi thu nhn c mt mn ri rt hoc bt c con ch chylc th phi gi gn nui dng cn thnri thng bo cho ngi n chuc.Nhng bn qun l thng tm cch thtiu c v em ch ra trn nc lmtht. Hng m nghe ting ch tru trnnn nh Bnh To, a im linh thingca lng nn dn em lng on hn nngi cy cu y l cu trn nc.

Kinh Nicolas theo thi gian b bn lp

cn dn. Hai bn b c lau rm rp. n nm 1927, k s ngi Php Par -tilny lp n ci to kinh Nicolasthnh h cha nc. K hoch ny chialm hai giai on: Giai on mt, hnkn hai u kinh, ph cu Nicolais. Giaion hai, thu 300 nhn cng vng HcMn, B im, G Cng no vt vdng xe ra ch t lp cc ch trngtrong thnh ph. K hoch d nh

trong 7 thng s hon tt. Tuy nhin,thi im ny cc phong tro u tranhca cng nhn lao ng ang ckhi xng. Ti ch M Tho n ra nhiucuc biu tnh. Do bn i ph vi tnhhnh trn v khng c nhn cng lmvic nn cng trnh ny n nm 1933mi hon thnh. Theo ng Phm VnXuyn, p Bnh Tr, x Bnh Ph,huyn Cai Ly, vo nm 1932, ng ctham gia cc cuc biu tnh M Tho vb bt pht lm xu mt tun. Lc yging nc o gn xong. Nhm lmxu ca ng thc hin cng vic y xechuyn t di ni khc v tu sa bging hon chnh.

a l - du lch


V ng quanh ging nc M Tho

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

21/33

a l - du lch

21 lophocvuive.com

G ing nc sng sm

b t hi

V ng quanh ging nc M Tho G ing chia thnh hai : ging nh nm st sng Tin, hnh vung mi cnhkhong 150 mt. Ging ln pha trong hnh ch nht, di 800 mt, rng150 mt. u ging nc, st b rch Bo nh c ch Thnh Tr. Ngich c lp nm 1954. Ti y xa c bn qua lng Thnh Tr, tc gil bn Thnh Tr. y cng l khu vc dn c sinh sng lu i, thiPhp thuc c nh my p du da, l heo Quyn Nam K phong tcnhn vt din ca ca Nguyn Lin Phong xut bn nm 1909 ghi L heo,l gch tro tn gi bay m t trn bo nm Gip Thn 1904.

Bn b ty ging nc c mt khu m, gi l t Thnh ty. Trong khu nyc nhiu ngi m lnh Ty cht trn, ng thi cng c s Vit gian cchn bn cnh quan thy, c xy kiu. Trong c ngi m ngch l ngi m trung t Bourdais, tn ch huy xm lc tn cng thnh

nh Tng, b n thn cng git cht ngy 12-4-1861 ti Trung Lng.Sau khi chim thnh nh Tng, thc dn Php ci tng a xcBourdais vo chn gia thnh tn vinh. Khi chnh trang th, p il Bourdais (nay l i l Hng Vng), ngy 24-6-1899, xc Bourdais lic ci tng a ra t Thnh ty. Ngoi ra ghi cng cho tn trung tcht trn, chnh quyn Thc dn cn t tn cho l chnh M Tho l il Bourdais. Khong nm 1920, h xy dng cui i l Bourdais mti chin s, k nim nhng thanh nin cht trn trong th chin 1914-1918. i chin s ny b ph khong nm 1956 cng lc vi vic i tn

i l Bourdais thnh i l Hng Vng. Tn cu i chin s vn cnngi nhc n.

Sau nm 1980, do yu cu pht trin thnh ph M Tho, m m tthnh Ty b gii ta. Lc by gi ngi ta pht hin nhiu ngi m trngrng, khng c quan ti, th ra bn thc dn xy nhng ci m gi bntay sai t trng hoa, mc nim chng t lng trung thnh.

Ging nc M Tho hin thi c ci to, khng cn rng nh trc.Tuy nhin a danh ny cng tr thnh biu tng vn ha khi mingi nhc n M Tho.

Vit nhn hi tho 330 nm ngy thnh lp M Tho i phNguyn Ngc Phan

Tng i u ging

Hoa B cp vng

ng ven ging nc

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

22/33

t inh hoa m thc


V sa L Rn

V nh Kim thuc tnh Tin Giang, cch TP HCM khonghn 80Km. Cuc sng ngi dn tuy khng cn kh ccnhng vn ha v cch sng vn cn m cht thn quxa. V mt bui sng p tri, khi bnh minh thp sngc khu vn cy tri th khng th khng i thm th 1 lnphong cnh ch qu, ngm hot ng nng thn vo 1ngy mi, v khng qun thng thc cc mn n minqu, c sn ca tng vng min: mt ci bnh gi thmlng vi my con tp con con gin rm, mt t h tiu ththeo m bo ngy, mt ly ch bnh lt ngt ngo mtlnh cho 1 ngy mi sng khoi v khng th khngthng thc c sn ring ca vng t ny: V Sa LRn.

Tn gi

Khi thng thc hng v ngt ngo ca dng sa trngc tit ra t bu tri cng trn chin mng, khng ai khngthc mc v ci tn gi ca loi tri cy ny L Rn,Chuyn xung quanh ci tn gi ca loi tri cy ny cngc nhiu gi thuyt, Theo ti liu ca Hi Lm vn huynChu Thnh (Tin Giang), ngi to ra ging v sa nyl ng L Vn K, mt nng dn trong vng. Nm 1932,ng K gieo ht ging cnh mt l rn p Thnh Ha, xLong Hng. Cy ln nhanh v cho tri tht ngt. Sau ng nhn ging cho nhiu ngi khc trng pht trinrng ra cc x Vnh Kim, Song Thun, Kim Sn... V xutthn cnh l rn nn b con quen ming gi v sa LRn t .

Cn theo ng Trng Hng Sn - mt lo nng 77 tui (p Vnh Bnh, x Vnh Kim), ngi ang lu gi kh nhiut liu v v sa L Rn: Ngi u tin c ging v sany l ng Ng Ngc Quang, thng gi ng huyn Tr,mt a ch giu c vng ny nhng nm 1920. Trongmt ln nh c tic, ng pht hin nhng tri v sa c vngt thanh trong s bao nhiu ca ngon vt l do khchmi t cc ni em ti. ng gi ly ht a my anh tin gieo trng. Nhng t in gieo trng sao mkhng thy cy mc, duy ch c anh th rn tn H Vn Lgieo l cy mc. N ln nhanh v cho tri sum strongtrong vn nh anh ( p Thnh Ha, x Long

V sa L Rn,mt trong nhngc sn ca tnhM Tho xa nay ltnh Tin Giang.

cnh ci l rn cung cp dao, mc, xng, ra, cuc, phngcho nng dn trong vng.

Trong mt ln m gi, sui gia ca anh l rn l ngch Thu

- tn tht l Nguyn Vn Thu, x Vnh Kim k bn - qchi. Thy cy v sa tri sai on, n th th ngon ngt, m , chng ln bn th thy sang trng v cimu m gbng long, hnh dng trn ln rt bt mt, ng Thu thch qxin ging em v trng. Khong 4-5 nm sau, dn trong vbt u bit ti ging v sa ngon ngt ny v r nhau tn nh ng Thu xin ging. ng Thu chit cy ra phn phcho mi ngi. H ai hi: ng ly ging u m ngon vy?, ng Thu u ci ch tay qua hng nh ng L: di ng l rn. Khi xch cy ging tong teng em v nhtrn ng i gp ai hi: V sa u vy?, nhng ngxin c ging cng tr li: di ng l rn. C trukhu nhau vy rit thnh quen, ci tn v sa L Rn chdanh t .

Thng thc

V sa vn em cng dng mng, / Em dnh bao (nhiutri tng anh?. C l chnh v s hp dn ngay t ci t

m v sa ni chung v v sa L Rn ni ring cnhiu ngi tm n, v cch thng thc loi tri cy ncng mang cht thi v. n v sa va c n bng mt, bng tay, n bng mi, bng li..

Cch n dn d nht l n ngay .. vn. Vo nhng butra h nng nng, tro ln cy v sa tm hi tri chn, vvo trn va bp u tay cho mm tri, rt ci, rut tri dcho phn nc trng c nh dng sa mt lm. Li rutrng trong, mm du, thanh ngt. Tht mm lu li hnc bit. Tht thch th khi ngi ta gia chn ba thn cthng thc hng v ca tri v sa, hng gi mt nni, m nghim nh li thi b th cn m bu sa m. Kcn, khng phi cn ch no cng c m phi cn phngc pha vi cung. l cch n dn d, cn khi khch, ngi ta thng vt nm tri v sa, dng munmc n dn hoc x tri thnh su ming, ln dao vntch phn v (vn gi phn rut) trn a, dng na ghn tng ming.

Ngoi ra cn c cch n cu k khc l: gt b v, thi nht trn nm xung (b ht v ci) cho vo my xay sinh tthm ng hoc sa, cacao, cho vo khun t lnhn nh sa chua, hoc trn vi bo, s cho ta mt ly sint c bit.

Theo Du Lch Bi

22

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

23/33

H tu M Tho - 50 nm danh hni nc si, do ln doxung my lt. Xc ln xcxung, cho vo t, cho t mhnh phi, trn nh cho u, richo ln mt no tht, tm,sn. . . Mc mt v nc losi bc khi, ri u vo ngpy t h tiu ... Nhn theong tc, thc khch phi balt nut nc ming dncn thm mun trn tc.

T h tiu M Tho b hn htiu Tiu, nn va c phmva c lng. n mt t l va khng cn n thm g na.Sau khi n h tiu, gii khtbng tr nng, tr hoc cph th ming v kht.Dc ng Trng Trc nvn bng Lc Hng, ngcqua cu Quy vo Ch C, nino c h tiu M Tho thkhch ra vo nm np,khng c gh ngi. Mi ni,mi tim ch thm bt gia gimkhc nhau ty theo ngn nghgia truyn. S khc nhau ch lmt chn, mt mi v ngin kh phn bit.

H tiu M Tho vi tn gi nnay trn 50 nm lm nndanh hiu. Nay h tiu M Thotr thnh thng hiu lm chongi M Tho hnh din.Cilm cho h tiu M Tho trthnh danh ting l nc lo vh tiu kh. Chnh iu lmcho h tiu M Tho khc h tiuTiu v gi y tr thnh mt

mn n dn tc, m ngi MTho cng hin cho m thcVit Nam .

Trn Vn Chi

T n h tiu M Tho xut hin vou thp nin 60, khi u t ccxe, cc qun h tiu bn ng, bn xe vi cc tn nghe rc Tunh l : Phnh K, Vnh K, HngK, Nam Sn, Diu K, Quang K,Oai K, Gia K, Tuyn K. . . trirng t M Tho n G Cng votn cc qun Ch Go, Ci B, CaiLy. . .

Ch nhn cc tim h tiu M Tho

lc ny hu ht l ngi Vit gcHoa, nhng ch l sn xut bnhh tiu li l ngi Vit chnh gc.Bnh h tiu M Tho l loi bnhkh, c ch t go thm aphng nh go Nng Hng,go Nanh Chn, go Nng t v cl dng go Nng Thm Ch o(go ngon s mt). Hin nay c haitrung tm sn xut bnh h tiukh ni ting (loi h tiu M Tho):Mt th trn M Tho v mt GCng, sn xut hu ht h tiu khM Tho cung cp cho c nc.

Si h tiu M Tho do vy c mithm ca go, trng nc si thmm nhng khng b, nhai nghedai dai, nn gi l h tiu dai, n

khng c mi chua. Sau khi trng,cho vo t, trn vi t m hnh phi,nhn si h tiu trong bng, n cbn trong thy bt thm. Si htiu M Tho khng b nh h tiuTiu, lm nn hng v ring choci tn h tiu M Tho; v nc locng gp phn lm cho danh tingh tiu M Tho vang lng, nu kongi n phi ghin. Nc lo

y nu bng tht ng nguyn cht,c bit l c thm tm kh, khmc nng v c ci trng, c ci.

n ht t h tiu, hp cn ht nc

lo, nu cha thy , thc khch cth ku thm mt chn nc lo nav lun c ch chiu lng, khng ch g.

Cc mn ph gia gp phn lm nndanh hiu h tiu M Tho l gi sng,chanh, t, h, nc tng (sau nycn c thm rau cn). n h tiu dai MTho vi gi sng, cht h ct khc, nnming chanh, thm cht nc tngv nh cn tri t him th mi ti ch,mi gi l bit n h tiu M Tho.Htiu M Tho nu vi tht heo bm, c

im con tm th, lt x i, c ngii thm lng heo, sn heo vtrng ct na. H tiu M Tho nh vyqu khng thy hi hm g ca ngiTu c, m rc l h tiu Vit Nam.

Gh M Tho, phi tm n my qun htiu trn ng Trng Trc, dc bsng th mi ng l h tiu M Thochnh gc.

Ku mt t h tiu M Tho, ngi nhnngi ch tr ti, thao tc thnh thom thy . Ngt mt nhm h tiukh, ch mt ln khng thm khng bt,nht su vo ci vt cn tre, trng vo

t inh hoa m thc


8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

24/33

p hng vn chuyn gia

Bo tn nhng du n xaL i Sim, Nh th,Thc s khoa hc lchs, hin l gim cbo tng tnh TinGiang.

Qu Qun: QungTr, sng v lmvic ti M Tho hn30 nm

K hc Huy: Cho bc, bc sng M Tho baonhiu nm?

Ths L i Sim: Ti sng M Tho t thng 4 nm1981, n thng 9 ny (thng 9 nm 2011) ng 30nm 5 thng, chim hn mt na thi gian ti vang sng. V thng 12 ny ti trn 58 tui.

Khc Huy:Bc tham gia nghin cu nhng vn no M Tho?

Ths L i Sim: Ti dng... nghin cu x bn,lnh vc no bt cht thy thch th nho v. Vnha th nhiu th qu, ng vo th g cng l vnha. Ti tt nghip chuyn ngnh kho c hc, bov thc s khoa hc lch s, lm vic ngnh vnha, li thch vn chng th ph (l nh th),thnh ra thch th, nghin cu hm b ln.

Khc Huy: Theo bc, vai tr ca ngi Hoa M

Tho c nh hng nh th no i vi lch s vvn ha vng ny?

Ths L i Sim: Vng M Tho t nhng th k uCng nguyn thuc vng quc Ph Nam, do mtthuc quc l Khmer ni ln nh chim, vngquc Ph Nam sp , ngi Khmer chim gi,nhng do l vng thp, b ngp nc, ngi Khmer thnh hoang vu. T u th k XVII, ngi Vitt vng Ng Qung (vng min Trung t QungBnh tr vo) khn hoang. Nh th, cuc khnhoang vng M Tho l do ngi Vit. n nm1679, Dng Ngn ch mt tng chng nhThanh nhm khi phc nh Minh Trung quc bnh Thanh n p, bit khng tr ni, em thnnhn v binh lnh sang Vit Nam t nn, c nh

thn nhn v binh lnh sang Vit Nam t nn, c nhNguyn cho vo vng M Tho sinh sng. H n vngM Tho khong hn 1.500 ngi, do c tu thuyn,

thun v bun bn, ngi Hoa vng ny lp thnh mtch ln bun bn vi cc a phng trong vng vbun bn vi thng li nc ngoi nh Campuchia,Trung Quc, Phi-lp-pin, Thi Lan Ch M Tho cgi l M Tho i ph hay Ph ln M Tho. Tuynhin, vic bun bn v sau cng c ngi Vit thamgia mnh m, to cho M Tho thnh mt ni sm utnht vng chu th. Nm 1785, trn Rch Gm XoiMt n ra (M Tho c qun ca Ty Sn chn lmtng hnh dinh ch huy trn phc kch chin lcnhm kt thc cuc khng chin chng Xim La canhn dn Nam B). y l trn thy chin ln nht cax ng Trong, tiu dit gn 5 vn qun Xim. M Thocng thnh bi chin trng. Ch M Tho b chy gnht. Ngi Hoa hong s, hn mt na ko nhau v SiGn lm n, M Tho v th m mt v tr trung tm. Sngi Hoa cn li t dn, vo u th k XX c b sungthm mt s ngi Hoa, thnh lp c 5 Ban, c tr sl cc cha ng ca ngi Hoa ti cc phng ca M

Tho.

Do tho ngh kinh doanh, bun bn vi nhiu nctrong khu vc, ngi Hoa c nhng ng gp to lntrong vic pht trin th, pht trin ngnh ngh nhmphc v cho vic trao i hng ha, c bit l ccngnh ngh th cng. Ngi Hoa em ti M Tho mtmn n to ra thng hiu, l H tiu M Tho. Ssm ut ca M Tho t th k XVII n th k XIX khngth khng ni n vai tr ca ngi Hoa. H l nhngbc thy trong kinh doanh hng ha.

Con ngi ta tin b nh hng ha (sn phm khoa hccng l hng ha), nh trao i hng ha m cuc sngtt hn, vn ha pht trin hn, giao thng rng rihn, tnh cht m trong vn ha c rng hn, tinb nhanh hn. M Tho c c v tr c bit ca vngchu th sng Cu Long trong nhiu th k, mt phnnh th hnh thnh v pht trin sm, m s hnhthnh th y c s ng gp to ln ca ngi Hoa.

Khc Huy: Theo bc, di tch no M Tho l tiu biu nht cho qu trnh hnh thnh v pht trin ni y?

Ths L i Sim: Ni di tch tiu biu nht ca M Tho lrt kh. Cng nh ni sn phm no l tiu biu nht


8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

25/33

(sau ny l rp Tin Giang) l rp ci lng u tin caVit Nam gn nh b khng. n M Tho khng thydu vt ca ga xe la u c. Ga ny nay cn nh iuhnh gn tng Th Khoa Hun, nh ga trc tng.

Khc Huy: M Tho ni chung v Bo tng ni ring cbc i no qung b cho M Tho bng cc gi tr lch s vn ha cha?

Ths L i Sim: Ni chung, ngy xa cc c M Tho tqung b cho mnh bng thng hiu H tiu M Thom nghe tn ai cng bit, thng hiu y ti tn ncngoi. Ngy nay ti thy M Tho cha c sn phm nocho thin h bit. Cn Bo Tng Tin Giang l bo tngca tnh ng trn a bn M Tho, ch c th gii thiunhng g M Tho c. M Tho xa tht ng n. Nay l th loi hai nhng xem ra chm pht trin, theo ngnng dn gian l khng sung. Cc di tch lch s vnha do Ban qun l di tch tnh Tin Giang trc thuc Svn ha, Th thao v Du lch qun l nn Bo tng

khng xa vo. V pha Hi Khoa hc lch s tnh TinGiang, m ti l thnh vin, nm 2009 c t chc cuchi tho kh honh trng nhn k nim 330 th MTho, cng l mt cch qung b. Tuy nhin, qung b hnh nh M Tho th phi bng nhiu cchkhc na.

Khc Huy:Cui cng, bc c nhn xt g v mi quantm ca gii tr i vi vn ha lch s a phng?

Ths L i Sim: Gii tr thi nay (thi hi nhp kinh tquc t) dng nh ang quan tm nhiu n vic lm,thu nhp, m t quan tm n gn gi bn sc vn ha,bn sc a phng, cng l iu d hiu, bi ai cngthi nhau lm giu. Kt qu thi vo i hc mn s l cu tr li. Nhng ti tin n mt lc no , khi bmt mt qu nhiu, con ngi mi tnh ng, h s nngniu di sn ca cha ng.

Khc Huy: Cm n bc dnh thi gian cho LHVV.

Khc Huy thc hin

p hng vn chuyn gia

Bo tn nhng du n xaca Tin Giang? Tht kh tr li. Nhng nu xttng kha cnh th c th c nhng di tch tiubiu. Theo ti. V s c mt ca ngi Hoa thCha ng Phng 8 (gn Ch C) l di tch caM Tho i Ph cn li. V vn ha Vit th cnh iu Ha (lng iu Ha l lng trung tmca M Tho, c rt nhiu ngi ni ting sinhtrng ti y nh ha s Nguyn Sng, ngh s Phng H), cha Bu Lm hnh thnh t uth k 19, trng Nguyn nh Chiu ngitrng trung hc u tin do chnh quyn thcdn xy dng (nm 1879 - Nm ny do trngNguyn nh Chiu cng b, theo ti cn xemli). Cn du n thi k xy dng CNXH ti xinnhng cho th h tr nghin cu.

Khc Huy:Vic bo tn cc di tch theo bc c thc hin hiu qu cha?

Ths L i Sim: Bo tn cc di tch lch s vn

ha l vn khoa hc. Chng ta lm cmt s vic khng lm mt i di tch. Mt s ditch c tu b kh nh cha Vnh Trng, chaBu Lm, nh iu Ha. Nhng, ngc lichng ta cng lm mt i mt s di tch quantrng, nh xy dng trung tm thng mi MTho (b con gi l siu th M Tho) lm mt NhVic lng iu Ha tc Tr s UBND Tp MTho c trn ng L li (nh vic u tin caM Tho), nh xy dng siu th sch ThnhNgha lm mt nh ht ca Bch Cng T (rpM Tho xa), nhng di tch y c th khai thc dulch c v l nim t ho ca c dn M Thoy, b mt. Cn mt s di tch khc na cngb mt. Tic qu!

Khc Huy:Bc thy nui tic iu g nht trong qu trnh bo tn v nghin cu cc vn M Tho.

Ths L i Sim: M Tho l qu hng ca cilng, l ni c ga cui ca ng xe la utin ng Dng, nhng rp Thy Nm T


8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

26/33

Selina: Unpaper c th k mt cht v "duyn n" camnh vi LHVV khng?

Unpaper: Thng em h mnh gii thiu mnh vo thi.Hi mnh vi n hay gi nhau my ci link v Si Gnxa, n thy mnh thch lch s nn gii thiu mnh trangny. Mnh c thy hay qu mi quyt tm tm cho raadmin, sau th hn hnh quen c nhiu anh ch v

cc bn trong ban qun tr.

Vitkon_xauxi:Ti sao em li yu Hu n th?

Unpaper: Hu n rt l, rt ring, rt c bit. C 1 cuth v Hu l "Con sng dng dng con sng khngchy - Sng chy vo lng nn Hu rt su". Cu nyem thy p dng cho Hu v c ngi Hu (v con giHu). Nhiu ngi ni "ngi ta ch ti Hu mt ln rikhng quay li" v i vi nhiu ngi, "Hu ch c g!".Nhng Hu n hay ch l mnh phi tm ti n ch nkhng tm ti mnh.

Ngi ta hay ni Hu mng Hu m. Trong khi x hithay i nhiu, nht l H Ni v Si Gn, th Hu vnvy, vn rt Hu, vn D tha x Hu by ch.. vncn ni Ng bn b sng Hng. C ngi ni emnu khng c Hu th khng c Trnh Cng Sn. NgiHu ln ln bn sng Hng, ni Ng, vi nhng chiui caf ngi nghe nhc Trnh, vi nhng chiu bun mlng ngi cng ngh s, cng su lng. Hu ngita khng thy s bon chen m ch thy s nh nhng,th th, tn hng nhng ci p ca cuc sng.

Vitkon_xauxi: Em thch iu g Hu nht?

Unpaper: Em cng ni mt s iu trn. Em thchs b n ca Hu, cng tm hiu th cng thy mnhkhng bit g v Hu. Hu c nhiu ch nh n th nhh Nguyn Tt, h H, n th L Vn Duyt L GiaTrang, n th c Thnh Trn... Em thch ni chuynvi ngi Hu v h rt su sc, lun lm cho em phi

suy ngh, Nhiu ngi em tip xc Hu rt c vnha, lch s, t c hng nc ti ch gi xe, ti c ngivn phng Vit Nam airlines, ti b hu du ng TrnHng o (em ti ving n thnh, b mi em vonh ung tr, hi chuyn). Nhng ng c Hu thbit rt nhiu, kin thc rt rng, nh t in sng vy.Em cm thy Hu nh 1 ci x cn st li t qu kh,ni nhng gi tr truyn thng ca dn tc cn hi t liKhi ngi H Ni khng cn du khng thanh lch cngngi Trng An, ngi Si Gn th dn t x hi t thHu vn cn ci g rt c .

Vitkon_xauxi:Vy con gi Hu c l mc tiu em ly lm v trong tng lai?

Unpaper: H va ri v Hu th c cc bn Hu dni chi nn em c 1 n tng rt tt v Hu v con giHu. Con gi Hu c v rt su sc so vi la tui cah, v n rt n np gia gio. Ngi ta ni ti Hu nh,ai lm g th mi ngi xung quanh s bit ht, nn aicng c gi ci danh d, danh gi cho bn thn (nht lcon gi Hu). Con gi Hu by gi thc s cng khngcn nh con gi Hu truyn thng, v x hi i th con

p hng vn thnh vin

b t hi lophocvuive.com 26

Unpaper - Thch Hu, thMt pht phng vn vui:

Ba Phi:Mi bn gii thiu mt cht v bn thn.Unpaper: Mnh l L Tun, hin x ngi, cao 1m77, nng xx k v khng c nh... gim cn.

Ba Phi: Trn ngi bn, bn t tin nht b phn no?Unpaper: T tin? Chc l ci bng / bao t mnh, th c nhiu mn ngon, mnngoi va h m t khi... b au bng.

Ba Phi:Theo bn, ci g ca bn l b nht?Unpaper: Chc l tnh hay hoi c ca mnh.

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

27/33

n gi cng phi i theo thi. Nhng con gi Hu bygi vn cn rt du dng, rt con gi Vit Nam, nichuyn li rt khn ngoan, su sc Nhng m em lm

thch lm bn thi, cn v th chuyn duyn n thi.

Mr Unu:Em k vng g vo LHVV ?

Unpaper: Em mun LHVV xut bn ra tp ch giy mithng. Em mun c mi thng l hc sinh li ko i muatp ch LHVV nh l ko i mua 2! hay Sinh Vin g g. Em mun LHVV pht trin thnh 1 t chc chnhthc, c s h tr ca nh nc c th lan truynvn ha lch s VN ti nhiu ni hn

Mr Unu:Em c th cho vi nhn xt ngn gn v Lch s Vit Nam?

Unpaper: Lch s Vit Nam tri qua 4000 nm dngnc v gi nc li cho th h sau nhiu bi hcng gi, mt s c phn au thng Nhng lch s

th ai cng phi nn bit bit trn trng xng muca nhng ngi i trc, v khng phm li nhngbi hc au thng trong lch s mt ln na

Mr Unu:Ngy xa em c kh khn g khi hc s khng?

Unpaper: Haha ngy xa em hc S hc thuc lng tr bi thi , ch cng chng yu thch g mn y...

Mr Unu:Em thy s Vit c hp dn khng?Em thchgiai on no ca s Vit nht?

Unpaper: Rt hp dn l ng khc, nht l nhng cuchuyn m t ngi bit ti nh chuyn u trongcung cm hi L Chi Vin, hay thi k chnh tr phc tpca Trnh Nguyn phn tranh, hay lc giao thi vi sxm nhp ca phng Ty gia thi nh NguynNhng cu chuyn, tch nh nh s tch cha Chm,

chuyn tnh vua Duy Tn, thi k Tn Tht Thuyt Nguyn vn Tng lp vua ph vua t chc chngPhp, cng rt th v

Em ngh mi triu i c ci hay ring: triu L dngnc, di , triu Trn hng thnh, triu Hu L 10 nm

khng chin, triu Quang Trung thng nht t nc, vngay c triu Nguyn cng rt hay...

Mr Unu:Theo em nguyn nhn do u m gii tr quay lng li vi cc ngnh x hi ni chung v s hc ni ring?

Unpaper: Em ngh cch ging dy lch s trong trnghc cn hi nhm chn. Cch truyn t lch s casch gio khoa khng to cho ngi hc c s t hol ngi Vit Nam, t ho ng cha mnh ngy xa tng vit nn nhng trang lch s nh vy. Ngy xa LLi nm mt nm gai c 10 nm mi thng c gicMinh, nhng cch dy lch s khng nhn mnh vo ci10 nm di ng ng , ci khong thi gian bng 1/6cuc i con ngi Thay vo chng trnh linhn mnh L Li git cht bao nhiu gic Minh, vongy thng nm no, gic Minh cht th thm ra saoCa ngi chin thng khng phi l mt iu sai, nhnghy k thm nhiu cu chuyn (k, chng t ch khngphi ni sung) th h sau bit cha ng gian kh

ra sao mi chin thng c gic Thm na l nglng cng nh c hi lm vic tt cho sinh vin theoui nhng ngnh y khng nhiu, nn nhiu nginh chn ngnh khc. Mt khi t ngi theo ngnh xhi / lch s, kh nng c nhng sng kin tu duy thayi cch dy / truyn t s rt t, m khng phi ai munthay i cng c cn nhng ngi c tm huyt lnlm ra nhng thay i

Mr Unu:Em c m c vo Quc Hi, nu c m thnh hin thc, em s lm g ?

D nh th c nhiu d nh, nh nhng vn x hiv kinh t, nhng mt trong nhng iu em p nht lxa b k th vng min. Nu xa b c k th vngmin th s on kt c ngi Vit Nam hn. V nuai ng khi ni Vit Nam mnh m on kt th khngthua ai c th lc y VN s rt pht trin

Mr Unu:Rt cm n em tham gia v m hng chomc Phng vn thnh vin.

LHVV thc hin. Mi bn xem chi tit hn ti:http://tinyurl.com/3wyo7xw

p hng vn thnh vin

b t hi lophocvuive.com 27

Unpaper - Thch Hu, th

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

28/33lophocvuive.com 28

T hp nc

Hai thp nc u ng Clmenceau, by gi lng 30.4 gn cu bc c, mt bng st trn 120nm, mt bng b tng ct st cng gn 80 nm,trc kia c tc dng dng p sut t nhin anc cung cp cho c thnh ph, by gi khng cns dng na, nhng cng l mt di sn kin trcng gn gi.

Quang cnh rt tm thng vi ngi v tnh,nhng nu l mt c dn M Tho c dp ln cu Bcvo li 3, 4 gi khuya nht l vo ma thu, nhn con

trng l lng trn nn tri m mng lung sngkhi, treo chnh chch trn tm cao ca hai thpnc. Khch tha nhn vi ci lnh lnh se da nhnln, tri trng ha quyn trong ngn gi nh ca ditrng giang gia m khuya tnh vng, th sut ikhng bao gi qun c cnh nn th ny.

Tho no khi ha bnh tr li ti c gp mt ngiPhp ln tui tng lm vic M Tho nay tr lithm chn c. Ti hi ng khi v Php, ci g lm chong nh M Tho nht. ng bo:

- Chng phi nh m thi, i vi ti cn l mt mitnh hoi hng. l hai ci thp nc. (Nonseulement un souvenir, mais plutt un sentimentnostalgique: les deux chteaux deau).

Thp nc kiu ny Phan Thit vn cn v ca phng xem l biu tng ca thnh ph. Thintruyn cha kp ro mc th mt chuyn khng vuicho s phn ca thp nc M Tho. l ngy 10thng 1 nm 2010, ngy co chung ca thp ncM Tho, n b ph hy sau 100 nm hin din nimnh t ny.

C u Quay

Cu Quay M Tho nguyn thy l mt cng trinh Eiffel.(Kin trc s, tc gi thp Eiffel v hu ht cc cng trnhkin trc bng st thp Php cng nh Vit Namtrong c cu xe la Bn Lc, Tn An, cu Hm Rng Thanh Ha v cu Quay nguyn thy ca M Tho.)Cu Quay M Tho l mt cng trnh c o khngnhng Vit Nam m c th gii cng khng my chicc li kin trc ny.

Cy cu ny xy ct trc th k XX hon ton bng stc c im l nhp gia c 2 on ri nhau, khi h

xung l xe c v ngi ta qua li. Khi cn l hai onca nhp gia c tch ra v ct ln cao nh nc nh c cao cho tu b qua li.

Cng nn bit qua trc khi c b-tng ct st, thp,ngoi gch cc cng trinh u c thc hin bngst thp. Cng ty Eiffel l bc thy trong th gii v cngtrnh ny. Xin nu ra nhng m hnh cu bng st thptrn th gii cch nay vi th k thy M Tho ta cngc c mt cng trnh c o nh vy.

Cu Quay M Tho theo li m ln cao nh trnh by,l ra khng gi l cu quay m gi l cu m (pontouvert). Cn h thng cu Tower bridge, Cu Thp quasng Thames Lun n c c im l nng nhp giac nng ln cao ng b do hai thp hai bn, khi tub qua li thuc loi cu nng (pont levant). Mt loi cust na l hai nhp gia nm cn i trn mi tr hai bn,khi tu qua, hai nhp c vn chuyn xy ngang domt trc gia. Loi cu ny mi chnh l cu quay (ponttournant). Vn cn mt loi cu na gi l cu tu (pontde bateaux) khng phi cu cho tu u, m vn l mtchic cu bc sang sng, nhng nhp gia thay v nmtrn ct cu, tri li nm trn hai chic tu, mi bn mtchic th cho ct cu 2 nhp cu, khi c tu qua li, haichic tu ny n my ch theo 2 nhp gia tch khi cum, nhng ch cho giao thng, xong tr li v tr c choxe c qua li.

Cy cu Quay sp vo nm 1938, c xy ct ngay sau bngb tng ct st v n nm 1985 c ph i vxy ct li cng bng b tng ct st, d vy vn cnmang tn Cu Quay khin cho nhng ngi ln tuichnh nh n cy cu Quay ngy xa.

Cha Cao i

c huyn xa - tch c

b t hi

Mt vng M Tho

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

29/33lophocvuive.com 29

o Cao i M Tho c nhiu Thnh Tht v chiara hai phi, mt phi th Thin Nhn nh cha Caoi ng L Thng Kit, v mt phi Chn l thTri Tim, nh cha Cao i p M An, x MPhong. Ngi cha ny l ngi cha Cao i c nht M Tho do ng c ph Ca sng lp.

Nh th

Trc khi ngi Php n, M Tho c nhngngi theo o Thin Cha ri. C nhiu di tchchng t o Thin Cha c mt t lu vng BaGing, Nh Qu, trn 300 nm tnh n nay.

Sau khi ngi Php n nhng nh th u tin c Th Ng (Xun ng, Ch Go), Bnh To(Phng 6 ) nhng M Tho th cha c. Mi nnam 1866, 67 mi c mt ngi nh th bng cy lptranh ct gn ch M Tho hin gi, sau di imy lt cui cng v xy ct ti ng Bourdais(Hng Vng) nhng khng phi v tr hin ti mbn kia ng l nh th Thnh Tm.

Nm 1904, bo nm Thn tn ph nh th ny nnsau c xy ct li bn kia l Bourdais trn mtbng hin nay, vi qui m ln v t tr thnh NhTh Chnh ta ca h o M Tho.

Cha ng

Nhng ngi cha ng ngi Hoa M Tho tnh theo thigian gm c:

1.- Ngi cha ng cui ng Nguyn Hunh c thucp M An (M Phong) xy ct trong thi Dng Ngn

ch, y l ngi cha ng c nht M Tho, dnh chongi Phc Kin v ngi Triu Chu.

Bn cnh ngi cha ng ny cn c ngi cha B, gi lcha B Kim Hoa xy ct sau ny cng ca ngi Hoa.Nhng ngi i l ngi cha B ny thng l ph n v

theo tn ngng, h n l cha ny vi mc ch cu t.

2.- Ngi cha ng ng inh B Lnh thuc Phng 3dnh cho ngi Hi Nam.

3.- Ngi cha ng ng Trng Trc Phng 1 dnhcho ngi Qung ng.

4.- Ngi cha ng ng p Bc Phng 5 dnh chongi H. Ngi cha ny ch mi xy ct vo nm 1969m thi.

5.- Cn mt ngi cha m t ai bit v n l mt ngi changho li trong Hc n p 5 x o Thnh, nhngn li l mt ngi cha c. Mt huyn thoi, xin ni ch lmt huyn thoi thi, l vo nm 1968, B52 b bom Hc n gy mt h to hn ci a, nh ca cy ci santhnh bnh a. Ngi cha ng ny ch cch ni bom nvi trm mt, sn, nc, vch cha u c th mtng ng vn cn ng yn. n nay ngi dn trongx xy dng li kh khang trang.

V ci tn M Tho

Sch s cng nh cc nh vit s ng i cng ninhiu v a danh M Tho. Dng nh tt c cng cngmt nim l M Tho bt ngun t phng ng gc Khme nh M Sor bin th thnh M v Tho qua ngi Vit,c ngha l x c ngi con gi da trng, p. T M,

vn d t ch Hn l p, nhng t Tho khng c trongch Hn nn c li vit khc nhau qua ch Nm, c haili vit, ch vng nc thm hay c thm.

Theo tc gi Mc Nhn TVC

c huyn xa - tch c

b t hi

Mt vng M Tho

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

30/33

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

31/33

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

32/33

8/4/2019 Tp ch Bt Hi s 4

33/33

C h : M Tho i Ph

B t H i

v i n h n g

n i d u n g

h p d n, m

i l , b c

h t p c

h t r n m n g

V n h

a - l c h

s - d u

l c h - m

t h c

V i t N a

m

Documents

Tạp chí Bất Hối số 4