Temel Bilgi Teknolojileri Unite01

8/4/2019 Temel Bilgi Teknolojileri Unite01

1/32

TC. ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 1418 AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 763

TEMEL BLG TEKNOLOJLER

Yazarlar Prof.Dr. Ali GNE (nite 2, 3) Yard.Do.Dr. Murat ATAZ (nite 6, 9) Yard.Do.Dr. Cengiz Hakan AYDIN (nite 5, 7) Yard.Do.Dr. Hasan ALIKAN (nite 4, 8) Yard.Do.Dr. Aye HEPKUL (nite 13, 14)

Yard.Do.Dr. Hakan ENEL (nite 11, 12) r.Gr. Cemalettin TAI (nite 1, 10)

Editrler Yard.Do.Dr. Cengiz Hakan AYDIN (nite 1-4) Prof.Dr. Yaar HOCAN (nite 5-9) Prof.Dr. Ali Ekrem ZKUL (nite 10-14)

ANADOLU NVERSTES


2/32

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.

lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt

veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.Copyright 2002 by Anadolu University

All rights reservedNo part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted

in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, withoutpermission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRMGenel Koordinatr

Prof.Dr. Levend Kl

Genel Koordinatr YardmcsYard.Do.Dr. Mjgan Bozkaya

retim TasarmcsAra.Gr. Esra Turhan

Grafik Tasarm YnetmenleriProf. T. Fikret Uar

r.Gr. Cemalettin Yldz

Televizyon Programlar YneticisiProf.Dr. Dursun Gkda

Dil ve Yazm DanmanlarYard.Do.Dr. Hlya Pilanc

Okt. Gnl Yksel Okt. Necip Hatipolu

lme Deerlendirme Sorumlusur.Gr. H. Reha Akgn

Kitap Koordinasyon BirimiYard.Do.Dr. Feyyaz Bodur

Uzm. Nermin zgr

Kapak DzeniProf. T. Fikret Uar

DizgiAkretim Fakltesi Dizgi Ekibi

Temel Bilgi Teknolojileri

ISBN975-06-0156-4

3. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 205.000 adet baslmtr.ESKEHR, Haziran 2004


3/32

indekilerSunu ........................................................................................................... ixKullanm Klavuzu ...................................................................................... x

Bilgi Teknolojileri ...................................................................1Giri ............................................................................................................. 2TEMEL KAVRAMLAR .................................................................................. 3BLG LEM SREC .................................................................................. 8Kaydetme .................................................................................................... 9Snama ......................................................................................................... 10Snflandrma ............................................................................................... 10zetleme ..................................................................................................... 10Sralama ....................................................................................................... 11Hesaplama .................................................................................................. 11oaltma ..................................................................................................... 12Saklama ....................................................................................................... 12Erime .......................................................................................................... 12letme .......................................................................................................... 13BLG TOPLUMUNDA YAAMAK ............................................................. 14zet ............................................................................................................. 18Kendimizi Snayalm ................................................................................... 19

Yant Anahtar ............................................................................................. 20

Bilgisayar Organizasyonu ..................................................... 21Giri ............................................................................................................. 22BLGSAYARI TANIYALIM ......................................................................... 23lemci ve Ana Bellek ................................................................................ 24Bilgisayarn leyii ..................................................................................... 25

Veri Yollar ................................................................................................. 27Kiisel Bilgisayarlar ..................................................................................... 27GR-IKI BRMLER .............................................................................. 28Klavye ......................................................................................................... 28

Yazc ........................................................................................................... 29Ekran ........................................................................................................... 30Fare ............................................................................................................. 31

YARDIMCI BELLEK BRMLER ................................................................. 32Sabit Diskler ............................................................................................... 33Disketler ...................................................................................................... 33CDler .......................................................................................................... 34DVDler ....................................................................................................... 35DER EVRE BRMLER ......................................................................... 35Tarayclar ................................................................................................... 35Ses Aralar ................................................................................................. 36Saysal Kameralar ....................................................................................... 36Televizyon Kart ......................................................................................... 36Modemler .................................................................................................... 37zet ............................................................................................................. 38Kendimizi Snayalm ................................................................................... 39

Yant Anahtar ............................................................................................. 40

indekiler iii

NTE 1

NTE 2


4/32

Bilgisayar Yazlm ................................................................. 41Giri ............................................................................................................. 42

YAZILIM KAVRAMI .................................................................................... 43BLGSAYAR PROGRAMLAMA .................................................................. 45Birletirici Diller .......................................................................................... 45Programlama Dilleri ................................................................................... 46Paket Programlar ........................................................................................ 47LETM SSTEMLER ................................................................................. 50zet ............................................................................................................. 54Kendimizi Snayalm ................................................................................... 55

Yant Anahtar ............................................................................................. 56

letim Sistemi ....................................................................... 57Giri ............................................................................................................. 58LETM SSTEM ........................................................................................ 59LETM SSTEM TRLER ........................................................................ 60Gerek Zamanl letim Sistemleri ............................................................. 60Tek Kullanc - Tek Grev ......................................................................... 60Tek Kullanc - oklu Grev ..................................................................... 60oklu Kullanc ........................................................................................... 61LETM SSTEMNN TEMEL LEVLER .................................................. 61Bellek ve Saklama Ynetimi ...................................................................... 61Kullanc Arayz ....................................................................................... 62Src, Dosya ve Klasrler ....................................................................... 62LETM SSTEMN KULLANMA ............................................................... 63

Masast ..................................................................................................... 63Balat Dmesi ve Balat Mens ............................................................ 67 Ara ubuklar ........................................................................................... 67Grev ubuu Dmeleri ......................................................................... 68Durum Alan ............................................................................................... 68Pencereler ................................................................................................... 68Kenarlklar ...................................................................................................69Balk ubuu ............................................................................................ 69Men ubuu ............................................................................................ 69

Ara ubuu .............................................................................................. 69Denetim Mens Kutusu ........................................................................... 69Kapat Dmesi .......................................................................................... 69Kaydrma ubuklar ................................................................................... 69Pencereler Arasnda Gezinmek ................................................................. 70Gezgin ......................................................................................................... 70Programlar altrmak, Belgeleri Amak ve zelliklerinincelemek ................................................................................................... 71

Yeni Klasrler Yaratmak ............................................................................ 72Klasr, Dosya ve Ksayollar Tamak veya Kopyalamak ........................ 72Klasr ve Dosya Gruplarn Tamak veya Kopyalamak ......................... 72Klasr, Dosya ve Ksayollar Silmek ......................................................... 73

Yeni Program Eklemek ve Kaldrmak ...................................................... 74 Yazdrmak ................................................................................................... 74

Yaz Tiplerini Yklemek ve Kullanmak ................................................... 75

indekileriv

NTE 3

NTE 4


5/32

zet ............................................................................................................. 77Kendimizi Snayalm ................................................................................... 78

Yant Anahtar ............................................................................................. 79

Bro Yazlmlarnda Ortak eler ..................................... 81Giri ............................................................................................................. 82

YAZILIM AMAK VE KAPATMAK ............................................................ 83ORTAK ELER ........................................................................................ 84Menler ....................................................................................................... 84

Ara ubuklar ........................................................................................... 92Ksa Yollar .................................................................................................. 95Uygulamalar ................................................................................................ 96

YARDIM ALMAK ........................................................................................ 100zet ............................................................................................................. 104

Kendimizi Snayalm ................................................................................... 105 Yant Anahtar ............................................................................................. 106

Kelime lemciler ................................................................... 107Giri ............................................................................................................. 108KELME LEMCLER TANIYALIM ............................................................ 109Kelime lemcilere likin Temel Kavramlar ............................................. 110KELME LEMCLERN GENEL ZELLKLER .......................................... 111KELME LEMCLER KULLANMAK ..........................................................115Belge Yaratmak ve Dzenlemek ............................................................... 119zet ............................................................................................................. 126Kendimizi Snayalm ................................................................................... 127

Yant Anahtar ............................................................................................. 128

lem Tablolar ....................................................................... 129Giri ............................................................................................................. 130LEM TABLOSUNU TANIYALIM .............................................................. 131lem Tablolarnn Genel zellikleri ......................................................... 132lem Tablosuna likin Temel Kavramlar ................................................ 135LEM TABLOLARINI KULLANMAK .......................................................... 139

Veri Girmek ve Biimlendirmek ................................................................ 142Hesaplamak ................................................................................................ 147Grafik Oluturmak ...................................................................................... 153


Yant Anahtar ............................................................................................. 158

Sunum Programlar .............................................................. 159Giri ............................................................................................................. 160GRSEL OKURYAZARLIK ......................................................................... 161Sunum Programlar ..................................................................................... 161SUNUM PROGRAMINI KULLANMAK ....................................................... 162Surum Programn Balatmak .................................................................... 162Sunu Penceresi ........................................................................................... 163

Grnmleri Deitirmek .......................................................................... 163Sunu Yaratmak ........................................................................................... 165

indekiler v

NTE 5

NTE 6

NTE 7

NTE 8


6/32

Balk ve Metin Eklemek ........................................................................... 165Slaytlar Yeniden Dzenlemek .................................................................. 167Slaytlara Yeni Nesneler, Etkiler ve zellikler Eklemek ........................... 170zet ............................................................................................................. 177Kendimizi Snayalm ................................................................................... 178

Yant Anahtar ............................................................................................. 179

Resim ve izim Programlar ................................................ 181Giri .............................................................................................................. 182BLGSAYARDA ZM VE RESM ............................................................. 183Bilgisayarda Yaratlan izim ya da Resim (Grsel) Trleri ..................... 184BLGSAYARDA BAST ZM YARATMA VE RESM DZENLEME ....... 186Paint Program Menleri ............................................................................ 187Paint Program Dmeleri .......................................................................... 189

Dier Paint Penceresi leri ..................................................................... 190ekil Yaratmak ............................................................................................ 191Fotoraf Dzenlemek ................................................................................. 192zet ............................................................................................................. 193Kendimizi Snayalm ................................................................................... 194

Yant Anahtar ............................................................................................. 195

Veri Tabanlar ........................................................................ 197Giri ............................................................................................................. 198TEMEL KAVRAMLAR .................................................................................. 199Tablolar, Kaytlar ve Alanlar ...................................................................... 199

Veri Tabanlarnn zellikleri ..................................................................... 202 VER TABANI YNETM SSTEMLERNN GENEL ZELLKLER ........... 203Gvenlik ve Tamlk .................................................................................... 204likilendirme ve ndeksleme .................................................................... 204Sorgulama ................................................................................................... 205Raporlama ................................................................................................... 207

VER TABANLARINI KULLANMA .............................................................. 207Tablo Oluturmak ...................................................................................... 207Tabloya Veri Girii ..................................................................................... 211Sorgular ....................................................................................................... 211Raporlama ................................................................................................... 213zet ............................................................................................................. 214Kendimizi Snayalm ................................................................................... 215

Yant Anahtar ............................................................................................. 216

Bilgisayar Alar ..................................................................... 217Giri ............................................................................................................. 218TEMEL KAVRAMLAR VE TANIMLAR.......................................................... 219BLGSAYAR ALARINA NEDEN HTYA DUYULUR? .......................... 220BLGSAYAR AI ELER ....................................................................... 222Fiziksel A letim Ortamlar ve Yntemleri .............................................. 223

A Arayz Donanm .................................................................................. 225 A letim Sistemi ....................................................................................... 226

A TRLER ................................................................................................227Corafi Dalma Gre Bilgisayar Alar ................................................... 228

indekilervi

NTE 9

NTE 10

NTE 11


7/32

Yerel Alan Alar (YAA) .................................................................... 228Geni Alan Alar (GAA) ................................................................... 229

A Topolojisine Gre Alar ....................................................................... 230 Veri Yolu Topolojisi ........................................................................... 231Halka Topolojisi ..................................................................................232

Yldz Topolojisi ..................................................................................232 Aa Topolojisi ................................................................................... 234rg Topolojisi .................................................................................. 234

BLGSAYAR ALARINDA HIZ ................................................................. 235zet ............................................................................................................. 237Kendimizi Snayalm ................................................................................... 238

Yant Anahtar ............................................................................................. 239

nternetin Altyaps ............................................................... 241Giri ............................................................................................................. 242NTERNET ZERNDEK BLGSAYARLAR ARASINDAK LETM:TEMEL KAVRAMLAR .................................................................................. 243

A Protokolleri ........................................................................................... 244IP: nternet Protokol ........................................................................ 244TCP Protokol .................................................................................... 246

IP Numaralar ve Bilgisayar simleri ......................................................... 246 Alan Adlar ......................................................................................... 247nternet Nasl alr? ......................................................................... 248

NTERNETE NASIL BALANABLRM? ................................................... 249evirmeli Balant ...................................................................................... 249Kiralk Hatlar zerinden Balant ............................................................. 250NTERNET SUNUCULARI .......................................................................... 250

WWW Sunucular ...................................................................................... 250Hiper Metin Dosyalar ....................................................................... 252Deiken erikli Web Sayfalar ........................................................ 253

FTP Sunucular ........................................................................................... 255Proxy Sunucular ....................................................................................... 256Gvenlik Sunucular (Ate Duvar) ........................................................... 257E-Posta Sunucular ..................................................................................... 258

E-Posta Sunucu Yazlmlar ............................................................... 258E-Posta Kullanc Arayz ................................................................. 259Bir E-Postann Yolculuu ................................................................. 259E-Posta Gvenlii .............................................................................. 260


Yant Anahtar ............................................................................................. 263

nternetin Kullanm .............................................................. 265Giri ............................................................................................................. 266TEMEL KAVRAMLARI ................................................................................. 267nternet ........................................................................................................ 267Kresel A Balantlar (World Wide Web - WWW) ............................... 269nternet Explorer ........................................................................................ 271

Dosya Transfer Protokol (ftp) ................................................................. 272Telnet .......................................................................................................... 274

indekiler vii

NTE 12

NTE 13


8/32

ARAMA MOTORLARI NTERNETTE BLGYE ERM ............................ 275 Arama Motorlarnda Doru Bilgiye Ulamak ............................................ 276nternette Yanl Bilgi Sorunu .................................................................. 277NTERNET KULLANARAK LETM KURMAK ....................................... 280Elektronik Posta (e-posta, e-mail) ............................................................. 280nternetin Sohbet Amal Kullanm ......................................................... 284Haber Gruplar ........................................................................................... 285E-liste ........................................................................................................... 285Datm Listesi .............................................................................................285Tartma Listesi ............................................................................................285zet ............................................................................................................. 287Kendimizi Snayalm ................................................................................... 288

Yant Anahtar ............................................................................................. 289

Bilgisayarla Problem zme Yollar ................................... 291Giri ............................................................................................................. 292PROBLEM KAVRAMI .................................................................................. 293

ALGORTMALAR VE AKI EMALARI ...................................................... 294 Algoritmalar ................................................................................................ 295 Ak emalar .............................................................................................. 296SSTEM ANALZ VE TASARIMI .................................................................299letme Birimleri ve Ynetim Fonksiyonlar ............................................. 299letmelerde Bilgi ve Bilgi Sistemleri ........................................................ 300

Kayt leme Sistemleri - KS (Transaction Processing Systems) ..... 300 Ynetim Bilgi Sistemleri - YBS (Management InformationSystems) .............................................................................................. 301Karar Destek Sistemleri - KDS (Decision Support Systems) ........... 301

BLG SSTEMLER ANALZ VE TASARIMI .............................................. 302n Aratrma Aamas ................................................................................ 303Sistem Analizi Aamas ............................................................................... 303

Kontrol Listeleri .................................................................................. 303 Yukardan Aaya (top down) Analiz Yntemi .............................. 304Girdi kt Analizi Yntemi ............................................................... 305Karar Tablolar .................................................................................... 305Sistem Ak emalar .......................................................................... 306

Veri Ak emalar ............................................................................. 308Sistem Tasarm Aamas ............................................................................ 308Sistem Gelitirme Aamas ......................................................................... 309Gelitirilen Sistemin Uygulamaya Alnmas .............................................. 309Sistemin Bakm ve Gncellenmesi ........................................................... 309Sistem Analizini letme inde Kullananlar ............................................. 310zet ............................................................................................................. 311Kendimizi Snayalm ................................................................................... 312

Yant Anahtar ............................................................................................. 313

Bavurabileceiniz ve Yararlanlan Kaynaklar ............... 314Szlk ................................................................................. 315Dizin ................................................................................... 318

indekilerviii

NTE 14


9/32

SunuDeerli renciler,

inde yaadmz dnem, ynlarn tarlalardan fabrikalara tanmasna, tarmtoplumlarnn yerini sanayi toplumlarnn almasna yol aan Sanayi Devrimi dne-miyle byk benzerlikler gsteriyor. Getiimiz yzyln son eyreiyle birlikte,insanlk tarihinde Tarm ve Sanayi Devrimlerinden sonraki nc byk dn-m yaamaya baladmz syleyebiliriz. Bilgi toplumu, bilgi ekonomisi, e-d-nm gibi terimler bu srete giderek daha sk dile getirilmeye balad. Henztamamlanmam olan bu dnm, toplumlarmz ve her birimizi deimeye zor-luyor. Eski anlaylarmz sarslyor, gvendiimiz varsaymlarmz birbiri ardnakyor. Sancl bir dnemde yayoruz. Ancak her birimizin hayatn zorlatran

dnm, bir yandan da, her birimize yepyeni frsatlar salyor.Bilgi Devriminin toplumlarmz hangi limana gtrecei, hatta bir limana g-trp gtrmeyecei bile belli deil. Bu konularda youn tartmalar sryor. An-cak Bilgi Devriminin gereklerine uymayan toplumsal yaplarn zlmekte, i ha-

yatnn, sosyal ilikilerin, hayatmza yn veren anlaylarmzn kkl biimde de-imekte olduu kesin. Bugn sadece kurumlarn ve kurulularn deil, bireylerinde, kendilerini gerekletirebilmeleri, potansiyellerini aa karabilmeleri iinbilgi ileme becerilerine ihtiyalar var. Bu ihtiya nmzdeki dnemde sreklibyyecek.

20. Yzyln ortalarnda, bilgi ileme konusunda dev bir adm atld ve ilk bil-gisayarlar ortaya kt. Bilgisayarlar sadece 30 yl sonra evlere girmeye balad.ok gemeden, en az ilk iki adm kadar gsterili bir nc adm daha atld venternet gerekletirildi. Bu sre iinde bilgisayar, kurumsal ve bireysel, her tr-l bilgi ileme srecinde, herkesin kolaylkla yararlanabilecei kadar esneklik ka-zand. Elinizdeki kitabn amac sizleri bilgisayarlarn renkli ve heyecanl dnyas-nn kapsndan ieri tamak. Bunu yksekretim yaantnzn ilk ylnda yapyo-ruz. Bylece, bu kitapla edineceiniz bak as ve becerilerin, eitiminizin bun-dan sonraki dnemlerinde daha sonra da tm yaamnzda size yararl olacak birbalang olmasn istiyoruz.

Bilgisayarlar, zellikle 20. Yzyln son on ylnda, her bakmdan ok bykgelime gsterdi. Bu sre iinde uzman olmayanlarn da bilgisayardan yararlana-bilmesi giderek kolaylat. Dolaysyla bilgisayarn banda oturan bir renci, uy-gun rehberlerin yardmyla, gerekli becerileri kolaylkla kazanabilir. Ancak nn-

de bir bilgisayar olmayan, daha nce bilgisayarlarn bana oturma ans bulama-m olan renciler iin bu sre, ayn lde kolay deildir. Bu kitap hazrlanr-ken, rencilerin nemli bir blmnn bir bilgisayara erime olanann olama-

yacan varsaydk. Bu dersten baarl olmanz iin kitapta grdklerinizi eer birbilgisayar banda uygulama ans bulursanz, hem ok daha kolay renebildii-nizi, hem rendiklerinizin daha kalc olduunu grecek, hem de hayatnzdakibambaka ilerin de ok daha kolaylatna, hayatnzn zenginletiine ve renk-lendiine tank olacaksnz.

Baar dileklerimizle.

Editrler Kurulu

Sunu ix


10/32

Kullanm Klavuzux

endi kendine renme ilkelerine gre

hazrlanm olan bu kitabn ilevlerini renmek iin hazrlanan Kullanm Klavuzu, konular anla- manzda ve snavlara hazrlanmanzda sizlere

yarar salayacaktr.

K

Yana kma:Metin iinde vur-gulanmas gere-ken baz tanmve aklamalarsayfa yan bo-luklarnda yine-lenmektedir.

Anahtar Kavramlar:al-rken sizlere yol gsterme-leri amacyla nitede skakullanlan temel kavramlarnite banda sralanmak-tadr.

Giri:Her nitenin ba-nda o nitede ilene-cek konular ksaca tan-tan aklamalar yer al-maktadr. O niteye ili-kin bir gr kazan-manza yardmc olur.

Ama:Ama-larmz bl-mnde sra-

lanan yeterliklerin ni-te iindeki ilgili yerini

gsterir.

XA M A

Amala r mz :niteyi altk-tan sonra kazan-

lacak olan bilgi, beceri vetutumlar nite bandasralanmaktadr.

D i k k a t :Hatrlatmak,

baz noktalara dikka-tinizi ekmek, farkl birniteye, kaynaa ya danite iindeki baka birkonu balna yn-lendirmek iin gerekliuyarlar ierir.


11/32

Kullanm Klavuzu xi

Yant Anahtar:nitelerin so-nunda Kendimizi Snayalmblmlerindeki sorularn ya-ntlar ve ilgili olduklar konubalklar nite sonlarndabulunmaktadr.

Sra Sizde:lenen ko-nularn kavrayp kav-

ramadnz kendi kendinizelmenize yardmc olmak iinmetin iinde yer verilen sorularya da uygulamalardr.

Dnelim:Anlatlan ko-nuya ilikin dnmenizi,

dncelerinizi belirli bir konuyayounlatrmanz salamak ama-cyla sorulan sorular ya da yap-manz beklenen davranlardr.

Kendimizi Snayalm:Her nite sonun-da ilenen konularla ilgili oktansemeli sorular yer alr. Snavlardakarlaabileceiniz trdeki bu soru-lar, ilenen konular renip renme-diinizi kendi kendinize lmenizeyardmc olur.


12/32


13/32

1

BLACK320 C

Anahtar Kavramlar Bilgi Bilgi Toplumu Fikir Avc-Toplayc Toplum Malumat Tarm Toplumu Enformasyon Sanayi Toplumu Bilgi Teknolojisi Veri Bilgi lem

1

Bilgi Teknolojileri 1


14/32

GiriBilgi toplumu, bilgi a, bilgi teknolojileri gibi kavramlar son yllarda daha fazla duyar ve kullanr olduk. Birok dnr, insanlk tarihinin en byk dnmlerinden birini yaamakta olduumuzu iddia ediyor. inde yaadmz dnm kavramak ve gelecee hazrlanmak iin ihtiya duyacamz en nemli kavramn ise bilgi olduu ne srlyor. Bu kitap da size, gelecee hazrlanmanzda yardmc olmak amacyla gelitirildi.

Bilgi Teknolojisi baln tayan bu ilk nitede, amza adn veren bilgi teriminin eitli anlamlarndan yola karak, bilgiyi nasl ilediimizi zetleyece- iz. Bilgiyi ilemekte kullandmz teknolojilerin olaanst bir hzla gelimesi- nin hayatmz neden ve nasl deitirdiini de ksaca inceleyeceiz.

Bu niteyi tamamladmzda aadaki yeterliklere sahip olacaz:

1. Verilen rneklerden bilgi teknolojisi olarak adlandrlabilecek olanlar saptayabileceiz.

2. Verilen rnek durumlarda izlenen bilgi ilem sreci admlarn ve bilgi ilem srecinde bilgisayar kullanmann salad stnlkleri sralayabileceiz.

3. Verilen zellik ve olgularn tarm, sanayi ve bilgi toplumlarndan hangisine ait olduunu belirleyebileceiz.

Bilgi Teknolojileri2

AMALARIMIZ


15/32

TEMEL KAVRAMLAR

Verilen rneklerden bilgi teknolojisi olarak adlandrlabilecek olanlar saptayabileceiz.

Gndelik dilde bilmek fiilini bir ok farkl anlamda kullanrz. rnein yzmeyi ya da bisiklete binmeyi biliriz. Matematik bilmeyebiliriz, ama matematii ok iyibilen arkadalarmz olmutur. Matematii sevmesek ve bilmesek bile, arpma i-lemini biliriz. Yani iki sayy birbiriyle arpabilir, sonucu hataszca hesaplayabili-riz. Trke biliriz. Bu, bir cmledeki bir kelimenin zarf m yoksa sfat m olduu-nu da bildiimiz manasna gelmez. Her ne kadar btn bunlar renmi olsakda, bugn artk unutmu olabiliriz. Trke biliyor olsak da, te yandan, bykebir Trke szlkteki her kelimenin anlamn bildiimizi iddia edemeyiz. Ayrcarahatlkla kullandmz, anlamn bildiimizi dndmz bir ok kelimeninanlam sorulsa, doru bir biimde tanmlayamayabiliriz. rnein bilgi kelimesi.

Anlamn biliriz. Ama bir szlkteki gibi tanmlayabilmemiz zordur.Geri dnp yukardaki paragrafa bir daha bakacak olursanz, bilmek fiilinin bir

ok defa kullanldn greceksiniz. Bilmek fiilinin ya da bilgi kelimesinin geti-i her yerde tamamen ayn anlamda kullanlmadn da kolaylkla farkedebilirsi-niz. Bugn Trkede bilgi kelimesiyle karladmz eitli anlamlar iin, bir okdilde bir ok kelime kullanlr. Aslnda Trkede de, baz durumlarda, bilgi keli-mesinin yerine kullanlabilecek kelimeler vardr.

rnein demokrasinin nasl bir ey olduunu, zarf ya da sfatlarn Trkedehangi ilevleri stlendiini, nmzdeki yllarda hangi mesleklerin gzde meslek-ler olacan biliyorsak, bu konular hakknda fikrimiz var demektir.

Trkede, bir eyin nasl yaplacann bilgisini renmek, sindirmek anla-mnda ilmini kapmak ya da ilmini yapmak gibi deyimler kullanrz. O hal-de bisiklete binmek, yzmek, dibini tutturmadan stla yapabilmek ya daTrke konumak, olsa olsa ilimden saylr. Matematik ya da dilbilgisi gibi, bukonularda da, zamanla kazanlm, kolaylkla bakalarna aktarlamayacak,hatta genellikle dile bile getirilmesi mmkn olmayan becerilerden sz ediyo-ruz demektir.

te yandan, Trkiyede kii bana den milli gelir, ilkretim andaki n-fus, liseden mezuniyet not ortalamamz, boyumuzun santimetre cinsinden uzun-luu, hep birer malumattr . Son yllarda ngilizce information kelimesi enformas-

yon olarak Trkeletirilmitir. Enformasyon, tam da malumatn karldr.Demek ki fikir, ilim, malumat gibi farkl kelimelerle karlanabilecek kavram-

larn hepsine, gndelik dilde, bilgi diyoruz. Ancak bu kitapta, Bilgi Teknolojileridersi boyunca, aksi belirtilmedike, bilgi derken, sadece malumat ya da enfor-masyonu kastedeceiz.

Buraya kadar bilginin bir zelliini belirlemi olduk. Bilgi bir eyin ya da birolayn belirli bir zelliini tanmlar.

Yukardaki rneklerde malumat anlamndaki bilgilerin hepsi niceliklere dair-dir, yani saylarla ifade edilmektedir. Malumat anlamndaki bilgilerin ou nicel-dir. Ama hepsi deil. rnein gzlerinizin rengi ya da en ok hangi meyvay sev-diiniz de birer malumattr ama nicel deildir.

Temel Kavramlar 3

Bilgi, bir eyin ya da olaynbelirli bir zelliini tanmlar.

1A M A


16/32

Caz mzii konusundaki bilgisine ok gvendiiniz, kendisi de profesyonel olarak mzik yapan bir arkadanzn size telefon ettiini varsayalm. Arkadanz heyecanla bir sanat-nn yeni kan bir albmnden sz etmekte olsun. Yeni albm sanatnn eski albm-leri ile kyaslarken, albmdeki baz paralar hararetle tavsiye etsin. Baz paralarn kla-sik olacan, yllarca dillerden dmeyeceini ne srsn. Arkadanzn caz mzii hak-kndaki bilgisi ne tr bir bilgidir? Yeni bir albm ktn bilmesi ne tr bir bilgidir? Sizsanatnn adn sorduunuzda verdii cevap ne tr bir bilgidir? Yeni albmn adn sor-duunuzda verdii cevap ne tr bir bilgidir? Yeni albmdeki baz paralar dierlerine tercih etmesi ne tr bir bilginin sonucudur? Hangi paralarn klasik olacan tahmin et- mesini salayan ne tr bir bilgidir?

Arkadanzn caz mzii konusundaki bilgisi, yukardaki tanmlara bavuracak olursak, bir trilimdir. Bu bilgiyi kolaylkla size ya da bakasna aktaramaz. Yllar sren kararl bir abayla kaza-

nlmtr. Yeni bir albm ktn bilmesi ise bir malumattr, herhangi bir haber kaynandan edini- lebilir ve bakalaryla da kolaylkla paylalabilir. Doru ya da yanl olabilir. Sanatnn ve albm- nn adlar da birer malumattr. Yeni albmdeki baz paralar tercih etmesi bir tr fikirdir. Caz m- zii bilgisi bu tr fikirlerin salkl bir biimde retilebilmesi iin yardmc olabilir ama zorunlu da deildir. yi bir kula olan sade bir dinleyici de, kolaylkla baz paralar dierlerine tercih edebilir. Benzer biimde, albmdeki hangi paralarn klasik olaca konusunda yaplan tahmin de bir fikirdir.

Sk sk, gnmzde bilginin neminin artmakta olduunun sylendiini duyarsnz. Bilginin nemi gerekten de artmaktadr. Ama, unutmamak gerekir ki,bilgi her zaman nemliydi. nk bilgi, karar vermek iin gereklidir. Verdiimizher karar eitli bilgilere sahip olmay gerektirir. Daha iyi bilgiye sahip olanlar da-

ha doru, daha gvenilir kararlar verebilirler ve dolaysyla daha baarl olurlar.Dolaysyla bilgiyi tarif ederken kullanlabilecek en nemli lt, onun karar ver-me srecindeki roldr.

Hibir bilgiye ihtiyacnz olmadan verebileceiniz bir karar olabilir mi?

Biz gndelik hayatmzda, nemli ya da nemsiz eitli kararlar veririz. rne-in hafta sonu sinemaya gidip gitmeyeceimize, akam yemeinde ne yiyeceimi-ze, bugn evden karken ne giyeceimize karar veririz. Seim gn sandk ba-nda oyumuzu kime vereceimiz, kukusuz daha seyrek karlatmz, ama di-erlerinden ok daha nemli bir karar problemidir. Genellikle hayatmzda bir de-

fa karlatmz e seimi de bir karar problemidir.Dikkat ederseniz, aslnda btn kararlarn, seenekler iinden bir tanesini se-mek olduunu grebilirsiniz. Demek ki karar verebilmek iin, nce eitli see-neklerimizin olmas gerekir. O halde, en azndan, seeneklerimizin neler olduu-nu bilmemiz gerekir. Bu yzden, her karar bilgi gerektirir. Bilgi ihtiyac olmayanhibir karar yoktur.

Elbette baz kararlar verirken, dierlerinden ok daha fazla bilgiye ihtiya duyarz. te yandan baz durumlarda bilgi gerekmediini de dnebiliriz. rneinsabah evden ktktan sonra, gitmek istediimiz yere hangi yoldan ve hangi ara-la gideceimize karar verirken bilgiye ihtiya duymadmz dnebiliriz. Amabu kadar basit bir kararda bile bir ok bilgi ileriz. Hangi dolmuun ya da otob-sn hangi yolu izleyerek nereye gideceini biliriz ve kararmz bu bilgiye baldr.

Temel Kavramlar4

Bilginin nemi bir yargdabulunmak, bir karar vermekiin gerekli olmasndankaynaklanr.

DNELM

SIRA SZDE


17/32

Her sabah yeniden btn eski kararlarmz gzden geirmek ve btn eskibilgilerimizi tazelemek zorunda kalmayabiliriz. Byle yapmakla, baz eski karar-larmzn bugn de geerli olduuna karar vermiiz demektir. Bu karar verirkende, kararmz ilgilendiren her eyin dnk gibi kaldn biliriz ya da en azndan

varsayarz.Daha doru karar vermek ile bilgi arasnda nasl bir iliki olabilir? Bu sorunun

cevabn bir rnekle inceleyelim.Bulunduunuz ehirdeki drt sinema salonunda klasik filmler haftas dzen-

lenmi olsun. Salonlarn her birinde bu gece gsterilecek olan filmler aadakitabloda verilmitir. Bu frsat karmamak, bu gece filmlerin hi deilse birini sey-retmek istiyor olabilirsiniz. Hangi sinemaya gideceinize karar verebilmek iinsinema salonlarnn her birinde hangi filmlerin oynad bilgisine ihtiyacnz var-dr. Elia Kazann ynettii ve James Deanin oynad Cennetin Dousu hakkn-da pek ok ey duymu ama daha nce seyredememi olabilirsiniz. Ama eer sa-

dece Gne ve Galaksi sinema salonlar hakknda haber alabiliyorsanz, Yurtta Kane ile Rzgar Gibi Geti filmleri arasnda tercih yapmak zorunda kalrsnz.

Ancak bu basit rnekte bile, sadece sinema salonlarnda hangi filmlerin oyna-d bilgisi yeterli deildir. rnein her filmin seanslarnn hangi saatlerde bala-dn da bilmeniz gerekir. Aksi halde, siz sinema salonuna ulatnzda, filminoktan balam olduunu renebilirsiniz. Bu durumda, sadece seyretmeyi okistediiniz bir filmi seyredememi olmakla kalmazsnz. Bir baka filme yetimekiin vaktiniz kalmam da olabilir ve geceniz ziyan olur.

Bir adm daha atalm. Setiiniz sinema salonunda, setiiniz seansta yer olupolmad bilgisi de nemlidir. Doru saatte ulatnz halde, yer olmamas yzn-den sinemaya giremeyebilirsiniz.

Demek ki, daha doru karar vermek, ancak bilgiye ulamakla mmkn olur.Bu aamada biraz daha derine inelim. Diyelim ki yukardaki tabloda verilen

btn bilgilere sahipsiniz ve Cennetin Dousu nu seyretmeyi tercih ettiniz. Ancakfilm hi de beklentilerinize uygun kmad ve seyrettikten sonra piman oldunuz.Eer Ik sinema salonunda hangi filmin oynuyor olduunu bilmeseydiniz, Rz- gar Gibi Geti filmini seyredecek ve daha mutlu olacaktnz. Buna dayanarak, bil-ginin her zaman en iyi kararlar vermeye yardmc olmad sylenebilir.

Ancak bu yanltc bir akl yrtme olur. Eksik bilgiyle Rzgar Gibi Geti yi ter-cih etmi olabilirsiniz. Film sizi ok tatmin etmi olsun. Bir an iin, evinize dner-ken, Ik sinema salonunun afilerini grdnz ve Cennetin Dousu nu kar-dnz fark ettiinizi dnn. Cennetin Dousunu seyretmediinize gre, onunsizin beklentilerinize cevap vermeyeceini de bilemezsiniz. Dolaysyla Rzgar Gibi Geti filminden duyduunuz tatmin birden kaybolur. Diyebiliriz ki eksiksizbilgi bizim doru karar vermemizi salar. Ama doru kararlarn her zaman istedi-

imiz sonular vermesini bekleyemeyiz.

Temel Kavramlar 5

Sinema Salonu Film Seanslar Gne Yurtta Kane 18:30 21:30Galaksi Rzgar Gibi Geti 18:15 21:30Ik Cennetin Dousu 18:00 21:00Gkkua Kazablanka 18:15 21:15


18/32

nsanlar tarih boyunca her zaman kararlar vermek zorunda kaldlar. Dolaysy-la da her zaman bilgiye ihtiyalar oldu. Bu yzden bilgi, btn insanlk tarihi bo-

yunca nemliydi. Ama bilginin neminin birok nedenle giderek artmakta oldu-u da dorudur.

Birincisi, bizim sahip olduumuz seenekler, dedelerimizin sahip olduu see-neklerden ok daha fazladr. rnein bundan 40 yl nce byk ehirlerde bilesadece bir ka sinema salonu vard. Bu salonlarda oynayan filmler de ok eitlideildi. stelik herkesin, her aklna estiinde, ehrin uzak bir semtindeki sinema-

ya gitmesi de mmkn deildi. Ulam bugnk ile kyaslanamayacak kadar g-t. Seeneklerin says ok eitli nedenlerle artt. Seeneklerin artnn en nem-li nedenlerinden biri retim teknolojisindeki gelimelerdir. 20. yzyln bandaFord, imalat bandn kefedip, seri halde ucuz otomobiller retmeye baladnda,Mteri istedii rengi tercih edebilir, siyah olmak artyla demiti. Fordun m-terilerinin sadece renk konusunda deil, otomobilin baka zellikleri konusunda

da seim haklar, dolaysyla karar problemleri yoktu. Bugn birok rn hemseri halde retmek, hem de mteriye farkl seenekler sunmak mmkn halegelmitir. Hemen her konuda daha az sayda seenekle kar karya olan dedele-rimiz, daha az bilgiyle yetinebiliyorlard.

kincisi, dedelerimiz kk birer evrenin iinde yayorlard. Uzaklardaki in-sanlarn nasl yaadklarn, neler yaptklarn bilmiyorlard. Bugn dnyann uzak

yerlerinde yaayan bakalarnn yaama tarzlarndan ve tercihlerinden haberdarolabiliyoruz. Ayn seeneklere sahip olduu halde bizim hi aklmza gelmeyentercihlerde bulunan insanlar, seenekleri deerlendirirken bavurduumuz lt-lerin deimesine yol aarlar. Dedelerimiz, hepsi birbirine benzeyen, birbirini tak-lit eden hayatlar yayorlard. Biz ise bakalarna benzememenin moda olduu birdnyada yayoruz. Byle bir dnyada, ayn tercihleri bambaka kriterlerle deer-lendirebilmek iin de bilgiye ihtiyacmz var.

Ve nc olarak, eskiden, byk miktarda bilgiyi deerlendirmeyi gerektirendurumlarda, bize yardmc olacak aralar olmad iin, seeneklerin bir ounubatan elemek zorundaydk. Bugn ise ok byk miktarlardaki bilgilere kolay-lkla ulaabilir ve onlar kullanabiliriz. Bir akam birden bire, uzun zamandr ken-dilerinden haber alamadnz, uzak bir ehirde yaayan akrabalarmz aramak,onlarla telefonla konumak, seslerini duymak ihtiyacn hissettiinizi varsayalm.Eskiden byle bir ihtiya aklnza bile gelemezdi. Bugn gelebilir. Akrabalarmzntelefonlar deimi olsun ve telefondaki mekanik ses, bu numarann artk kulla-nlmadn bildirsin. Ne yapabilirsiniz? Ksa bir sre ncesine kadar, her ilin ay-r birer telefon rehberi olurdu ve her telefonun yannda bu rehberlerden birer ta-ne bulunurdu. Bugn bu rehberler hl kullanlyor olsayd bile, uzak bir ehir-de yaayan akrabalarnzn telefon numarasn bulmak iin size yardmc olamaz-lard. Buna karlk, eer nternet balantnz varsa, sadece adn ve soyadn bil-diiniz abonelerin telefon numaralarna ulamak zor deildir. nternet balantnz

yoksa, Telekom iletmesi size aradnz numaray salayabilir. Numaray bulma-nza yardmc olan grevli de, bu bilgiye, nndeki bilgisayar yardmyla eri-mektedir. Demek ki gnmzde bilginin neminin artmasnn nedenlerinden bi-ri, eskisi ile kyaslanmayacak kadar byk miktardaki bilgileri ileyebilecek ara-larmzn olmasdr.

Temel Kavramlar6


19/32

Radyo, televizyon gibi cihazlar, bilgiye erimemizi kolaylatrr. Sz konusu cihazlar olmasayd bugn her birimizin mzik tercihleri nasl olurdu? Hangi tr mzii dinliyorolurduk? Hangi sanatlar tercih ediyor olurduk? Bugnk tercihlerimiz zerinde tekno-lojinin etkisi nelerdir?

Bilgi ileme yeteneimizin gelimesi bilginin neminin artmasna neden yolaar? Eer elimizin altnda yeterli aralar olmasayd, bugn zebildiimiz bir okkarar problemini zemeyecektik. Bu durumda da sezgilerimizle ya da varsaym-larla karar vermek zorunda kalacaktk, bilgi, elde edilebilecek bile olsa, ileneme-

yecei iin talep edilmeyecekti. Bugn ise bilgiyi ilemek iin ok daha geniolanaklara sahibiz. Dolaysyla eskiden talep etmediimiz bilgileri talep edebiliriz

ve ediyoruz. Bu yzden bilginin nemi artmtr.Bilgiyi ilemekte kullandmz aralar iki ana grupta toplanabilir:

1. Maddi cihazlar2. Kavramsal aralarBilgi ilemekte kullandmz maddi cihazlar, telefon, radyo, televizyon, bilgi-

sayar gibi cihazlardr. Daha nce szn ettiimiz telefon rehberleri de aslndabilgi ilemekte bavurulan, daha geleneksel cihazlar olarak grlebilir.

te yandan dil, alfabe gibi maddi olmayan eylere sahip olmasaydk, btnbu cihazlar hibir ie yaramayacaklard. Benzer ekilde eer karekk alma ile-minin ne olduunu bilmiyorsak, elimizdeki hesap makinesinde karekk tuununbulunmasnn bize bir faydas yoktur. Demek ki A saysnn karekknn, ken-disiyle arpldnda A edeceini bilmek , en az aracn bu ii yapabilmesi kadarnemlidir.

Bilgi ilemekte kullanlan maddi cihazlar ile kavramsal aralarn tamamna bil-gi teknolojileri diyeceiz. ok uzun sredir kullanlan, kullanm hakknda herbirimizin kendiliinden bilgi sahibi olduu dil, alfabe gibi kavramsal aralar, el-bette, bu kitabn konular arasna girmiyor. Ama bilgi teknolojileri teriminin, kul-lanmna aina olduumuz bir ok unsuru da ierdiini, aklmzdan karmamamzgerekir.

te yandan, uzun yllardr kullandmz radyo, telefon, televizyon gibi cihaz-lar, belki de farkna varmsnzdr, son yllarda ok yeni boyutlar kazand. Eski-den ancak haber bltenlerini bekleyerek eriebildiiniz haberlere, artk televizyo-nunuzun teletekst inden, istediiniz anda ulaabilirsiniz. Televizyonda rnein birfutbol man kendi setiiniz kameralardan seyretmek, yayn devam ederken birnceki pozisyonu sadece kendi televizyonunuzda ar ekimde izledikten sonrakaldnz yerden devam etmek artk mmkn. Bu tr uygulamalar ticari olarak

yaygnlamasalar bile, baarl denemeler gerekletirildi. Telefonlar, zellikle demobil telefonlar, eskiden hayal bile edilemeyecek ilevleri yerine getirebiliyorlar.

Yakndan bildiimiz ve belirli amalar iin kullanmna alk olduumuz cihazla-rn yepyeni ilevler kazanabilmeleri, byk lde, bilgisayar teknolojisindekiolaanst gelime sayesindedir.

Bu kitapta, bu yzden, zellikle bilgisayarlar konu edilmitir. te yandan,bilgisayar dediimiz cihaz da, 50 yl biraz aan tarihi boyunca devrimci deiim-ler geirdi. Bugn masanzn zerine yerletirebileceiniz basit bir kiisel bilgi-sayarla, eer uygun balantlar salamsanz, bir yandan radyo ve televizyon

yaynlarn alabilir, bir yandan mzik dinleyebilir, film seyredebilir, hatta ktala-

raras telefon konumalar yapabilir, mobil telefonlara mesaj yollayabilir, te

Temel Kavramlar 7

DNELM

Bilgi teknolojisi, bilgiilemekte kullanlan maddicihazlar ile kavramsalaralarn tamamdr.


20/32

yandan kendi kiisel ilerinizi gerekletirebilir, oyun oynayabilir ve nternetzerinden hi karlamadnz kiilerle dostluklar kurabilir, rnein mzik par-alar dei toku edebilir, dnyann belli bal bilim adamlarnn aratrmalarnaannda eriebilirsiniz.

Demek ki bilgisayar, kendi bana, neredeyse btn bilgi ilem ihtiyacn kar-layabilecek olanaklar salayabilir. Bir artla. Onu kullanmak iin gereken kav-ramsal aralara da sahipseniz.

Kocast Ky muhtar Hasan ehirde grp beendii nternet Kafelere zenmitir.Bal olduu ile kaymakamnn yardmyla nternet balants olan iki bilgisayar ky kah- vesinin bir kesine yerletirmitir. Ancak gnler gemesine, kylleri zendirmeye almasna ramen kimse bilgisayarlar kullanmamaktadr. Artk dayanamayan Hasan Yeter yahu! Anlamadm gitti! Ayanza amzn bilgi teknolojisini getirdik. Kimse kullanmyor.Ne haliniz varsa, grn! diye kahvedeki genlere kzarak bilgisayarlar geri gnderir.

Sizce Muhtar Hasan gerekten bilgi teknolojisini kyne getirmi midir?

Muhtar Hasann kyn kahvesine getirdii ey, bilgi teknolojilerinin maddi cihazlardr. Eer kylle-rine bilgisayardan yararlanmak iin gereken kavramsal aralar da sunabilmi olsayd, gerek anlamda bilgi teknolojilerini kyne getirmi olacakt.

BLG LEM SREC

Verilen rnek durumlarda izlenen bilgi ilem sreci admlarn ve bilgi ilem srecinde bilgisayar kullanmann salad stnlkleri sralayabileceiz.

Bilgi ilem sreci, herhangi bir atlyeyi ok andrr. Atlyelerde hammaddeler e-itli tezgahlarda ilenir ve maml elde edilir. Bilgi ilem srecinin maml bilgi-dir. Srete ilenen malzemeye ise veri denir. Nasl bir atlyede kullanlan vida-lar ya da somunlar bir baka atlyenin mamlleri ise, bilgi ilem srecinde kulla-nlan verilerin bir blm de baka bilgi ilem srelerinde retilmi olan bilgilerolabilir.

Bir atlyede torna, planya, makas gibi eitli tezgahlar yer alr. Malzeme butezgahlarda kesilir, bklr, delinir, baka paralarla birletirilir. Btn bu ilem-lerin hangi srada ve nasl yaplaca, elde edilmek istenen mamln sahip olma-s istenen zelliklerine baldr. Bilgi ilem srecinde de, tpk atlyede olduu

gibi, eitli ilem admlar vardr. Bu ilem admlarn genellikle on balk altndatoplarz:

1. Kaydetme,2. snama,3. sralama,4. snflandrma,5. zetleme,6. eriim,7. hesaplama,8. saklama,9. oaltma ve

10. iletme.

Bilgi lem Sreci8

SIRA SZDE

2A M A

Bilgi,bilgi ilem srecininsonunda elde edilenmamldr.

Veri, bilgi ilem srecindeilenen malzemedir.


21/32

Btn bilgiler, veriler zerinde bu ilemlerin gerekli olanlarnn gereken sra-da uygulanmasyla elde edilir. zleyen kesimlerde, veriler zerinde yaplan ilem-leri rnekleyerek tartacaz.

Kaydetmernek olarak niversiteye yerletirme snavnda aldnz puan, her biriniz iin birbilgidir. Bu bilginin retilmesine, snavdan ok nce, bavuru formlar yardmyladerlenen verilerle balanr. Bavuru formunda kimlik bilgileriniz, adres bilgileriniz

ve dier gerekli veriler yer alr. Biz kimlik bilgisi desek de, szn ettiimiz s-

re iin onlar birer veridir. Okullarnzdan aldnz ya da adreslerinize gnderilenoptik formlara sz konusu verileri kodladnz zaman, kaydetme ilemi gerek-lemi olur. Bir baka kaydetme ilemini de, snavda tercih ettiiniz cevap see-neklerini cevap ktlarna kodlarken gerekletirirsiniz.

Kaydetme ilemi, gnmzde bilgi teknolojisinin en nemli darboazlarndanbiridir. Bir veri bilgisayara kaydedildikten sonra onun zerinde dier ilemleri yap-mak, genellikle ok kolaydr. rnein nfus saym verileri bilgisayar ortamna ak-tarldktan sonra, verilerin zerinde istenen her trl analizi kolaylkla ve ksa sreiinde gerekletirebiliriz. Ancak milyonlarca kii hakkndaki verilerin bilgisayaraaktarlmas zaman alc ve zor bir itir. Eer optik formlar olmasayd, her birinizincevap ktlarndaki her kodlamann, zel grevliler tarafndan bilgisayara girilme-si gerekecekti. Gnmzde, baz zel durumlar iin kullanl veri giri aralar ge-litirilmitir. rnein bir spermarket kasasndaki barkod okuyucular birer veri gi-ri aracdr ve satn aldnz mal annda spermarketin bilgisayarna kaydederler.

Pop mzii ok sevdiinizi varsayalm. Geni bir kaset koleksiyonunuz var. Yeni kan ka-setleri birka defa dinledikten sonra, her paraya bir not verme alkanlnz olsun. Ver-diiniz notlar ileride hatrlayabilmek iin yapmanz gereken nedir?

Eer dinlediiniz paralara not verme alkanlnz varsa, ileride bu notlara eriebilmek iin onlar kaydetmeniz gerekir. rnein bu ama iin ayrlm bir deftere her albm iin bir sayfa ayrabilir, al-bmdeki paralarn adlarn ve paralara verdiiniz notlar bu sayfaya yazabilirsiniz. Eer bilgisaya-rnz varsa, ileride greceiniz ilem tablosu ya da veri taban gibi programlar da benzer bir ama

iin kullanabilirsiniz. Her durumda yapacanz ilk i, verdiiniz notlar kaydetme ilemidir.

Bilgi lem Sreci 9

Bilgi ilem srecinin ilem admlar.Verilerin bilgi haline dnmesi iin,ekildeki ilem admlarnn bir kandan gemesi

yeterli olabilir.

ekil 1.1

SIRA SZDE


22/32

SnamaOptik formlar doldurduktan sonra, yaplabilecek kk bir hatann banza

dert aabileceini bildiiniz iin, kodlamalarnz snarsnz. Ancak bavuruformlarnn ya da snav cevap ktlarnn zerinde yaplan tek snama sizin yaptnz snama deildir. Optik formlar optik okuyucular tarafndan okunur-ken de eitli biimlerde snanrlar. rnein ayn soruda iki seenek birdeniaretlemiseniz, optik okuyucular bu hatay fark eder ve cevabnz geersizsaylr.

Bilgisayarlar verilerin doruluunu snamak iin eitli yntemler izler. rne-in spermarket kasasndaki barkod okuyucu, eer paketin zerindeki kod kr-t iin ya da baka bir nedenle yanl bir kod okumusa, sistem kk bir alarm

verir. Kukusuz bu alarm, geerli olmayan bir kod okunduunda ortaya kar. r-nein barkodlarn basamakl olduunu varsayalm ve sizin aldnz maln ko-du da 123 olsun. Barkod okuyucu yanllkla 122 okumusa ve 122 geerli bir kodise, bilgisayar bu hatay farkedemez. Bu durumda 122 hangi malzemenin koduy-sa, faturanza o malzemenin deeri eklenir. Ama eer 128 okumusa ve 128 kod-lu bir malzeme yoksa, bilgisayar kasiyeri uyaracaktr.

Snflandrmaniversiteye yerletirme snavnda sizin aldnz puan sadece sizin iin deil, ka-zandnz faklteler ya da Devlet statistik Enstits gibi kurumlar iin de birerbilgidir. SYM snav sonularn eitli yerlere gndermek durumundadr. Dolay-syla aldnz puanlarn rnein fakltelere, mezun olduunuz okullara, mezunolduunuz okulun bulunduu illere gre snflandrlmas gerekir. Sonuta her

yl, niversiteye yerletirme snavndan hemen sonra, rnein Aydn ilinin baar

dzeyi ile Elaz ilinin baar dzeyinin karlatrldn duyarsnz. Bu karla-trmann yaplabilmesi iin, her birinizin ald puanlarn il baznda snflandrlmolmas gerekir.

Snflandrma, veriler bilgisayara girildikten sonra, kolayca gerekletirilebilecekbir itir. rnein spermarkette satn aldnz mallar, KDV oranlarna gre snf-landrlabilir ve her KDV kategorisi iin deyeceiniz vergi ayrca hesaplanabilir.

Pop mzik deerlendirme defterinizdeki verileri ne ekilde snflandrma ihtiyac duyabi-lirsiniz? Verilerin defter sayfalarnda yer almas, snflandrmada ne gibi glklere yolaar?

Yllar boyunca edindiiniz her kasetteki pop mzik paralarna not verdikten sonra, tam puan verdiiniz paralarn listesini bir arada grmek isteyebilirsiniz. Bu bir snflandrma ilemi gerektirir.Verileriniz defter sayfalarna yazlm olduu durumda, btn sayfalar teker teker tarayarak, tam puan verdiiniz paralarn adlarn ayr bir sayfaya geirmeniz gerekir. Oysa ayn ii bilgisayarortamnda yapyor olsaydnz, ileride greceiniz gibi, bu ilemi tek komutla gerekletirmeniz mmknd.

zetlemeSYM sonularnn il baznda snflandrlmas, bir yandan da bir tr zetleme dir.ldeki btn rencilerin teker teker baarsn deil, ildeki okullardan mezunolan rencilerin hepsinin il iin zetlenmi halini gsterirler.

Bilgi lem Sreci10

SIRA SZDE


23/32

zetleme, ihtiyaca gre, eitli biimlerde gerekletirilebilir. rnein satn al-nan ve kasadan geen her mal, spermarketin stoklarnn azalmasna yol aar. S-permarket bu stoklar yenilemek zorundadr, aksi halde mteriler talep ettiklerimallar raflarda bulamayabilirler. Bilgisayar deterjan reyonundaki eksilmeleri be-lirli aralklarla toplar ve depodan raflara tanacak deterjan miktar hakknda raporhazrlar. Bylelikle mterilerin teker teker yaptklar ilemler, belirli aralklarlatoplanr. Raporda her deterjan markas iin tek deer yer alr. Bilgisayar, bu ekil-de, ayr ayr gerekleen ok sayda ilemi tek satr halinde zetlemi olur.

SralamaSnavdan hemen sonra SYM, btn fakltelere, faklteyi kazanan rencilerinlistelerini yollar. Bu listeler kaytlar srasnda kullanlacaktr. Kayt srasnda kark-lklarn olmamas iin, listelerin soyadna gre sralanmas nda yarar vardr. te

yandan siz de snav sonularn yaynlayan gazete eklerinde, puannz ancak, lis-

teler numara srasna gre sraland iin bulabilirsiniz. Eer listeler sral olmasay-d, yzbinlerce bilgi arasndan size ait olan bulmanz neredeyse olanaksz olurdu.

Byk miktarlardaki verileri ya da bilgileri sralamak bizim iin kolay olma-sa da, bilgisayar iin hibir glk yoktur. Gnmzde kolaylkla eriilebilirolan bir kiisel bilgisayarda bile, milyonlarca renciye ait kaytlar rnein so-

yadna ya da numaraya gre sralamak, birka saniyeden daha ksa sre iindegerekletirilebilir.

Pop mzik defterinizdeki binlerce paray verdiiniz notlara gre sralayabilseniz ho ol- maz m? Byle bir ilemi gerekletirmek iin neler yapmanz gerekir?

HesaplamaHer birinizin adresine yollanan puanlar, eitli kategorilere ayrlm ok sayda so-ruya verdiiniz cevaplarn kann doru, kann yanl olduunun saylmasngerektirir. Yanl cevaplarnz yznden kaybettiiniz puanlar doru cevaplardanaldnz puandan karlr. Daha sonra sizinle birlikte snava girmi olan yzbin-lerce gencin ald ham puanlar zerinde de eitli ilemler yaplarak, standart pu-anlarnz hesaplanr .

Hesaplama ilemleri de bilgisayarlar iin son derece kolaydr. Ancak bu kolay-lk, sadece bizim de yapabileceimiz hesaplar iin geerlidir. Nasl yaplacanbilmediimiz iin yapamadmz hesaplar yapamazlar. Sadece bizim belki de

yzlerce ylda ancak yapabileceimiz hesaplar bilgisayarlar da birka saniye iin-de ve hatasz olarak yaparlar. Baz durumlarda hesaplama iinin kendisi kolay ol-makla birlikte, ok sayda ilem yapmak yznden problem kar. rnein sper-markette bilgisayar, kasalardaki barkod okuyucularndan gelen kodlar yardmyla,stok bilgilerini her defasnda bir eksiltir. Yaplan i sadece bir kartma ilemidir.

Ama her gn binlerce defa yaplmas gerekir. te yandan bilgisayar, bir kasada yaplan btn alveriin parasal deerlerini toplar. Yine yaplan i basit bir topla-ma ilemidir. Ancak bu ilemi bilgisayar yardm olmadan yapmaya kalktmzdamterilerin kasa nnde bekleme sreleri uzar. Bu ise spermarketin mterikaybna yol aaca iin istenmeyen bir durumdur. Baz durumlarda ise ilenecekolan veri ok olmasa bile, yaplacak ilemler ok karmaktr. Bu durumda bilgi-sayar problemi zecek biimde programlamak, problemi zmekten ok dahakolay olabilir.

Bilgi lem Sreci 11

DNELM


24/32

Pop mzik defterinizde her paraya verdiiniz notlardan yola karak, sizce en iyi kasetin hangisi olduunu renmek istediinizi varsayalm. Bu amala her kasetteki btn paralara verdiiniz notlarn ortalamasn alarak, kasetin notu olarak kullanmaya karar vermiseniz, yapmanz gereken ilemler nelerdir?

oaltmaniversiteye yerletirme snavna giren btn rencilerin puanlar, renci iinayr, kazand faklte iin ayr, bilgilerin gnderilecei dier kurumlar iin ayrolmak zere oaltlrlar . Sonular ayrca basna sunulmak, nternet zerinden

yaynlanmak gibi amalar iin de oaltlr.oaltma, grld gibi, sadece bilgisayar ortamnda olmak zorunda deil-

dir. Spermarketin bilgisayar, bir yandan mteri iin kasa fii retir. Kasa fiinimterinin okuyup anlayabilecei ve saklayabilecei bir biimde retmesi gerek-

lidir. te yandan spermarket alanlar iin, reyonlardaki raflara yerletirilecekolan mallarn miktarn ieren raporlar hazrlar. Bu raporlar da mteriye kasa fiihazrlarken kullanlan ayn veriler yardmyla hazrlanr. Yani bir anlamda oalt-ma yaplmtr. Ancak bu defa rapor, grevlilerin anlayabilecei biime sahiptir.te yandan spermarketin bilgisayar, ana deponun bilgisayarna, depodan eki-len mallarn listesini yollar. Bylelikle ana depodan depoya yollanacak mal talebibildirilmi olur. Bu bilgi de ayn verilerden retilmi, yani oaltlmtr. Ancak bubilginin insanlarn da anlayabilecei bir biime getirilmesi gerekli deildir. Bilgi-sayarlar kendi aralarnda kendi dilleriyle anlaabilirler.

Saklamaniversiteye giri snavnn sonular, hukuki nedenlerle saklanmak zorundadr.

Ancak saklama ilemi SYMnin hukuki amalarla yapt iten ibaret deildir. Pu-an bilgilerini nternet zerinden rencilerin ulaabilecei biimde bilgisayarlara

yerletirilmesi de bir saklama ilemidir. Aslnda bavuru formlar ile elde edilen veriler de daha nce SYMnin bilgisayarlarnda saklanmtr.

Saklama, bilgi ilemin en temel ilem admlarndan biridir. Bilgisayar sistemle-rinde verilerin ve bilgilerin saklanmas iin ok eitli teknolojiler gelitirilmitir.leride bu teknolojileri ve hangisinin hangi durumlarda avantajl olduunu ayrcagreceksiniz.

ErimeSYM size puanlarnz iletmesi gerektiinde, saklad adres verilerinize eriir.Puanlarnzn hesaplanmas, eitli istatistiklerin tretilmesi ve benzeri amalar-la, sk sk, saklanm olan verilerin eitli blmlerine erime ihtiyac ortaya -kar. Snava giren renciler de, snav sonular yaynland anda nternete gi-rerek ya da basnda yaynlanan eklerde kendi numaralarn bularak, puan bilgi-lerine eriirler.

Pop mzik deerlendirmelerinizi bir defterde tuttuunuz durumda saklama ve erime i-lemleri nasl gerekleir? Eer ayn verileri bir bilgisayarda tutuyor olsaydnz saklama veerime ilemleri nasl deiecekti?

Bilgi lem Sreci12

DNELM

DNELM


25/32

letme Verilere ve bilgilere nasl eriilecei, aktr ki, saklama iinin nasl ve nerede ya-

pldna baldr. SYMnin saklad cevap ktlarna erimek iin raflardakidosyalarn arasnda arama yapmak gerekir. Buna karlk bilgisayar ortamndasaklanan verilere ancak bilgisayar yardmyla eriilebilir.

Son olarak, SYM rettii bilgileri size, kazandnz fakltelere, basna ve di-er ilgili kurumlara iletir.

letim ii iin de ok farkl teknolojiler kullanlabilir. rnein spermarkettebarkod okuyucudan bilgisayara ya da bilgisayardan kasaya veriler ve bilgiler, ve-ri hatlar araclyla iletilir. Kasada hazrlanan fatura bilgileri ise mteriye kasa fi-i araclyla iletilir.

Sizin pop mzik konusunda geni bir ariviniz olduunu bilen bir arkadanzn sizi ara-dn varsayalm. Arkadanz bir parann hangi kasette yer aldn ve sizin ona hanginotu verdiinizi renmek istiyor olsun. Verileriniz defterde ise ne yaparsnz? Bilgisa- yarda ise ne yaparsnz?

Eer pop mzik deerlendirmelerinizi bir defterde tutuyorsanz, sz edilen paray bul-mak kolay olmayabilir, ok zaman alabilir. Bilgisayarda ise verilere erimek ok kolay- latrlmtr. Ancak her iki durumda da bilginin arkadanza iletilmesinde telefondan yararlanabilirsiniz.

SYMnin sizin bavuru formlarnz ve snav cevap ktlarnz almasn-dan her renci iin bir snav puan retmesine kadar geen sre iinde, el-bette, yukarda rnek olarak verdiklerimizden ok daha fazla bilgi ilem iigerekir. rnein snav salonlarna soru kitapklarnn ve cevap ktlarnnulatrlmas, her salonda yeterli sayda grevlinin bulunmas, kitapklarn

ve cevap ktlarnn SYMye kaypsz ve dzenli olarak dnmesi gibi ile-rin gerekletirilebilmesi iin gereken youn bilgi ilem ihtiyacna hi dein-medik. Ama bilgi ilem srecindeki her ilem admnn bir rneini grmolduk.

Dikkat etmemiz gereken iki nokta var.Birincisi, her ne kadar SYMnin yapt ilerde btn ilem admlar yo-

un olarak gerekse de, her zaman byle olmayabilir. Her bilgi ilem srecin-de btn ilem admlar zorunlu deildir. Baz durumlarda verilerin kaydedil-mesi, sralanmas, snflandrlmas ve iletilmesi yeterli olabilir. Bir baka du-

rumda kaydedilen veri zerinde hesaplama yaplmas ve bilginin gerekli kii- ye ulatrlmasndan baka ilem gerekmeyebilir. nemli olan, bilgi ilem s-recinin sonunda, istenen bilginin elde edilebilmesidir. Bu noktada artk bilgi-

yi daha net olarak tanmlayabiliriz. Bilgi bir karar vermekte anlam tayan, ka-rar vericiye gerektii zamanda ve gereken biimde ulatrlan ve doru olan,ilenmi veridir.

Bilgi lem Sreci 13

SIRA SZDE

Bilgi, bir karar vermekteanlam tayan, kararvericiye gerektii zamandave gereken biimdeulatrlan ve doru olan,ilenmi veridir.


26/32

Pop mzik deerlendirmelerinizi kaydederken, her kasetin hangi tarihte piyasaya srl- m olduunu da kaydettiinizi varsayalm. Getiimiz yllar arasnda pop mzik asn-dan en verimli olann, yani yeni kan kasetlere verdiiniz puanlarn en yksek olduu yln hangisi olduunu merak ederseniz ne gibi ilemler yapmanz gerekir? Bu sretehangi bilgi ilem admlarna bavurulur?

Her yl piyasaya birok kaset ktna gre, yln deerlendirilmesi iin bir gstergeye ihtiya duyarz. Bir yl boyunca piyasaya srlen paralara verdiimiz notlarn ortalamasnn, sz konusu yln gs- tergesi olduunu varsayalm. Bu durumda, defterimizdeki btn paralar yllara gre snflandr-mamz, her yl iin bir ortalama deer hesaplamamz ve sonra da sonular ortalamalara gre srala-mamz gerekir. Btn bu ilemleri yapmak iin daha nce verileri kaydetmi olmamz da zorunludur. Bu srete dier ilem admlarna ihtiya duymayz.

kincisi, bir bilgi ilem srecinde her ilem admnda farkl teknolojiler kullan-labilir. SYM rneinde kayt ilemi elle yaplmaktadr. letme ileminde de birok farkl teknoloji paralel olarak kullanlmaktadr. Bir yandan posta, bir yandan

yazl basn, bir yandan telefon ve te yandan bilgisayar, sonularn rencilereiletilmesinde kullanlmaktadr. Her bilgi ilem srecinde, eitli nedenlerle, eitliteknolojilerin bir kompozisyonu kullanlabilir.

Bilgi ilem srecinde bilgisayarlar, durumda byk avantaj salarlar. Birin-ci olarak, eer niversiteye yerletirme snav rneinde grld gibi ok mik-tarda veri ilenecekse, bilgisayarlarn yardm olmadan sonu almak olanaksz de-necek kadar gtr. kinci olarak, eer ok ksa sre iinde sonuca ulamak ge-rekiyorsa, yine bilgisayarlarn zorunlu olduunu syleyebiliriz. Son olarak da, yi-ne SYMnin ham puanlardan standart puanlar hesaplamasnda olduu gibi, ok

youn ve karmak ilem gereken durumlarda da, ancak bilgisayarlardan yararla-narak sonu alnabilir.

BLG TOPLUMUNDA YAAMAK

Verilen zellik ve olgularn tarm, sanayi ve bilgi toplumlarndan hangisine ait olduunu belirleyebileceiz.

Henz bilgisayarlara sahip olmadmz devirlerde de karar vermek zorunda kal- yorduk. Vermek zorunda olduumuz kararlar iin bilgiye ihtiyacmz vard ve bu

bilgileri yine verilerden retiyorduk. Verilerden bilgi retmek iin, yine yukardasraladmz ilem admlarna bavurmak zorundaydk. Sz konusu ilem admla-rnda, kt, kalem, kollu hesap makinesi gibi eitli cihazlardan yararlanabiliyor-duk. Demek ki bilgisayarlardan nce de bir tr bilgi teknolojimiz vard.

Ancak SYM ve spermarket rneklerinden de grld gibi, bilgisayar, bil-gi ileme kapasitemizi olaanst boyutlarda deitirmi ve gelitirmitir. Eer bil-gisayarlar olmasayd, niversiteye yerletirme snav byklnde snavlar rgt-leyemez, byk lekli spermarketler kuramazdk. Benzer ekilde Trkiyede

Akretim uygulamas da gerekletirilemezdi. Aslnda bugn yokluuna katla-namayacamz, bilgisayarlarla ilikisi olduunu da dnmediimiz bir ok ey,20. Yzyln ikinci yarsnda bilgi teknolojilerinde meydana gelen devrim sayesin-de mmkn oldu. Bugn artk dnyann byk blm bilgi toplumu nda yayor.

Bilgi Toplumunda Yaamak14

SIRA SZDE

3A M A


27/32

Bilgi toplumu derken neyi kastettiimizi daha iyi anlamak iin, tarihin derin-liklerine uzanmak gerekir. nsanlar uzun sre avc-toplayc olarak yaadlar.Kk kabileler halinde, evrelerindeki yabani hayvanlar avlayarak ve yabanibitkileri toplayarak yaanan binlerce yldan sonra, bundan yaklak on bin ylnce, Mezopotamyada, ve ardndan ksa aralklarla dnyann eitli yerlerindetarm kefedildi. Birka yz yl iinde yeryznde yaayan insan topluluklarnnbyk blm tarm yapmaya baladlar. Artk avclk yapmalar gerekmiyordu,nk ihtiyalar olan besinleri kendi yetitirdikleri hayvanlardan ve bitkilerdensalyorlard.

Bugn dnyann eitli yerlerinde avc-toplayc olarak yaayan eitli ilkeltopluluklar vardr. Antropologlarn yapt gzlemlere gre, genellikle zannedildi-inin aksine, tarm toplumunda insanlar, avc-toplayclardan daha az almazlar.

Ama daha ngrlebilir, gvenilir bir hayatlar vardr. Dolaysyla tarm yapan ka-bilelerin nfusu, daha nce mmkn olmayacak kadar artt. Artan nfus kylerin

bymesine yol at. Byyen kylerde iblm balad ve toplumsal rgtlen-me kkl bir deiime urad. Yaklak on bin yl sren tarm toplumunda, nfu-sun byk blm tarmla urayordu. Ekonominin temeli tarmd. Dolaysylaen kymetli faktr toprakt.

Bu sre iinde el sanatlar ar ar geliti. nsanlar hayvanlarn gcn kullan-may rendiler. Zamanla rzgr ve akarsularn enerjisinden yararlanmaya bala-dlar. Ancak rzgr ve akarsularn enerjisi insanlarn kontrolnde deildi. Rzgresmezse ya da yaz aylarnda akarsularn suyu azaldnda, yaplabilecek bir ey

yoktu. Buhar makinesinin gelitirilmesiyle insanlar ilk defa, kendilerinin kontroledebilecei byk lekli bir gce sahip oldular. Yaklak iki yzyl nce ngilte-rede byk lekli fabrikalar ortaya kmaya balad. Ksa sre iinde sanayi k-ta Avrupasnda ve Kuzey Amerikada yayld. Tarm devriminden sonra ikinci b-

yk devrim, sanayi devrimi gereklemi oluyordu. ehirler daha nce hayal edi-lemeyecek kadar bydler. Nfusun nemli bir blm sanayi iisi haline gel-di. Snai retim ekonominin temeli oldu, tarmn pay ve nemi azald. Dolaysy-la topran nemi azald ve yerini enerji ald.

Bilgi Toplumunda Yaamak 15

Tablo 1.1: Farkl toplumlar ve genel zellikleri.

Avc-toplayc Tarm Sanayi Bilgi

Enerji kayna nsangc nsan ve Kmr, petrol Elektrik vehayvan gc gibi fosil yaktlar nkleer enerji

Zenginliin Kiisel yetenek Toprak Enerji kaynaklar Bilgi ve kiiselkayna ve sanayi yetenek

Sembol nsan iftlik Fabrika Bilgisayar

ounluun Avclk, Tarm Fabrika iilii Sembol ilemeyapt i toplayclk

lenen nesne Tabiat Toprak Malzeme Sembol

Zaman Tabiatn yllk Tabiatn yllk Dorusal saat Kiisel biyolojik dzenlemesi ritmi ritmi zaman ritm

Toplumsal Kabile mparatorluk Ulus-devlet Uluslararasrgtlenme geirgenlik


28/32


29/32

kartnn numarasn bilgisayardan girerek deyebilir, birka dakika sonra bilgisayarna ulaan dosyay yazcsndan dkebilir ve istedii dergiye sahip olabilir. Bil-gisayarnn banda faturalarn deyebilmek, banka hesaplarn kontrol edebil-mek son derece kolaydr. nsanlar hi karlamadklar ama ayn ilgi alanlarnasahip olduklar bakalaryla, bilgisayar araclyla bilgi alveriinde bulunmakta

ve derin dostluklar kurmaktadr. Btn bunlar, eski alkanlklarmzn ve anlay-larmzn artk geerliliklerini kaybettii, yepyeni bir dnyada yaamakta olduu-muzun iaretleridir.

Gnmzde pek ok evde video kasetleri, CDler, DVDler, bilgisayar disket-leri ve benzeri ortamlara rastlamak mmkndr. Artk bize sunulan ilenmi sem-bolleri, sunulduu anda tketmek zorunda deiliz. Kendi istediimiz, bizim iinuygun olan zamanda tketebiliriz. Ancak asl nemli olan, artk her birimizin bi-rer sembol reticisi de olabilmemizdir. Evimizdeki bir kiisel bilgisayar yardmy-la yazdmz yazlar, kaydettiimiz ya da ilediimiz sesleri ve grntleri nter-

net ortamndan btn dnyaya yaynlayabiliriz.Bilgi devrimi de, tpk tarm ve sanayi devrimleri gibi, sadece yaptmz ileri

deil, dnyaya bakmz, anlaylarmz, alkanlklarmz deitirdi. Ancak yinetpk tarm ve sanayi devrimleri gibi, bilgi devrimi de, uzun bir sreye yaylan birsretir ve henz tamamlanm olduunu syleyemeyiz. Dnyann hemen her ye-rinde, eski anlaylar ve alkanlklar varlklarn srdrmekte ve eitli gerilimlere

yol amaktadr. Sz konusu gerilimlerin zlmesi, yeni anlaylara uygun top-lumsal rgtlenmelerin gerekletirilmesi zaman alacaktr.

Byk bilgisayar merkezleri, SYM gibi organizasyonlar iin elbette gereklidir ve gerekli olmay da srdreceklerdir. Ancak sz konusu merkezlerin bilgi ilem-deki paylar ok kktr. Bilgi ilemin byk blm, kiisel bilgisayarlarda ya-plan ilemlerdir. Bilgi toplumunun balang tarihi olarak, genellikle, ABDde hiz-met sektrnde alan nfusun sanayide alan nfusu ilk defa getii 1957 ylgsterilir. Ama bilgi devriminin hayatlarmz ve dnyaya bak tarzmz devrimcibir biimde deitirmesi, aslnda bilgi ilemin demokratiklemesi, kiisel bilgisa-

yarlarn yaylmas sayesinde gereklemitir.Bilgisayar, her ne kadar, eskiden beri bir biimde gerekletiriyor olduumuz

bilgi ilem admlarn baka trl gerekletirmekten baka bir ey yapmasa da,demek ki, hayatmzn kkl bir biimde deimesine yol amtr. Bu deiim he-nz balang aamasnda olduu halde, dnyann hemen her yerinde kendisini

youn olarak hissettirmektedir. nmzdeki yllarda deiimin temposunun art-mas ve giderek daha youn olarak hissedilmesi srpriz olmayacaktr. Dolaysylabilgi toplumunun uyumlu bir yesi olabilmek iin, bilgisayarlarlarn potansiyelin-den olabildiince yararlanabilmek gereklidir.

Zenginlik kaynann sahip olunan toprakla lld toplum hangisidir?

Tarm toplumunda zenginlik kayna sahip olunan toprakt. Aileler ve imparatorluklar, ne kadar geni ve verimli topraklara sahip iseler, o kadar varlkl oluyorlard.

Bilgi Toplumunda Yaamak 17

Bilgi toplumu ok eitlialardan sanayitoplumundan farkldr.Ancak belki de en belirginfarkllk, bilgi toplumundayaayan bireylerin aktif birersembol reticisiolabilmeleridir. Bilgitoplumunda yaayanlarnnemli bir blm,geimlerini sembol ileyerekkazanrlar.

SIRA SZDE


30/32

zetVerilen rneklerden bilgi teknolojisi olarak adlan-

drlabilecek olanlar saptayabileceiz. Bilgi kavram fikir, ilim ya da malumat anlamlarnda

kullanlabilmektedir.- Fikir, bir konuya i likin bir gre sahip

olmaktr.- lim, bir iin yaplmasna, bir aracn kullanmna

ilikin yeterliklere sahip olmaktr.- Malumat, (enformasyon) herhangi bir konuya

ilikin bilgi ilem sreci sonunda ortaya kanrndr.

Bu kitap boyunca bilgi terimi, malumat karlolarak kullanlacaktr. Bu anlamdaki bilgi, bir eyin

ya da olayn belirli bir zelliini tanmlar. Bilgi, doru karar vermemize yardmc olduu iin

nemlidir. Ancak bu bilginin eksiksiz olmas gere-kir. Ayrca, doru kararlarn her zaman istediimizsonular vermesini bekleyemeyiz.

Seeneklerin artm olmas, ayn tercihleri farkl kri-terlerle deerlendirebilme ve eskisi ile kyaslanma-

yacak kadar byk miktarl bilgileri ileyebilecekaralarmzn olmas bilginin eskiye oranla daha danem kazanmasnn balca nedenleridir.

Bilgiyi ilemekte kullandmz aralara bilgi tekno-

lojileri adn veriyoruz. Bilgi teknolojileri, maddicihazlar ve kavramsal aralar olmak zere iki anagrupta toplanabilmektedir.

Verilen rnek durumlarda izlenen bilgi ilem sre-

ci admlarn ve bilgi ilem srecinde bilgisayar kullanmann salad stnlkleri sralayabileceiz.

Bilgi ileme srecindeki ilem admlar (1) kaydet-me, (2) snama, (3) sralama, (4) snflandrma, (5)zetleme, (6) eriim, (7) hesaplama, (8) saklama,(9) oaltma ve (10) iletmedir.

Her bilgi ilem srecinde btn ilem admlar zo-runlu deildir. Baz srelerde bu admlardan yal-nzca birka yer alabilir.

Bir bilgi ilem srecindeki ilem admlarnda farklteknolojiler kullanlabilir.

Bilgi ilem srecinde bilgisayar kullanmak- ok miktarda verinin kolay ilenmesini salar.- ok ksa srede verileri kolaylkla iler.- ok youn ve karmak ilemleri kolayca

gerekletirir.

Verilen zellik ve olgularn tarm, sanayi ve bilgi toplumlarndan hangisine ait olduunu belirleyebileceiz.

nsanlk tarihi (1) avc-toplayc, (2) tarm, (3) sanayi ve (4) bilgi toplumu olarak drt farkl aamadaincelenebilir.

Bu aamalar, enerji kayna, zenginliin kayna,ounluun yapt i, ilenen nesne, zaman d-zenlemesi ve toplumsal rgtlenme alarndan fark-l zellikler gstermektedir.

Bilgi toplumunda zenginliin kayna bilgi ve kii-sel yetenektir. ounluk sembol ileyerek geiminitemin edecektir. Bilgi toplumunu en iyi temsil edensembol kiisel bilgisayardr.

zet18

1

A M A

2

A M A

3A M A


31/32

Kendimizi Snayalm1. Bir aratrma, babalarnn mesleini ya da ilgili bir mes-lei kendine meslek olarak seenlerin orannn eskiyegre ok dtn ortaya koymaktadr. Bu aratrma so-nucu, bilginin nem kazanmas nedenlerinden hangisi ileilikilendirilebilir?

a. Seeneklerin artm olmasb. Ayn tercihlerin farkl kriterlerle deerlendirilebilmesid. Bilgiye kolay eriilebilmesic. Byk miktarl bilgileri ileyebilecek aralarn

olmase. Meslek alanlarnn artmas

2. Aadakilerden hangisi gnmzde bilginin nemi-nin artmasnn sebeplerinden biridir?

a. Tarmn gerilemesib. Enerji kaynaklarnn deimesic. Bilgi ilem teknolojilerinin gelimesid. Bro ilerinin nem kazanmase. Bo zamanmzn artmas

3. Bilgi ilem srecinin hammaddesi nedir?a. Fikirb. Bilgic. Malumat

d. Verie. lim

4. Pop mzik deerlendirme defterindeki veriler yardmyla, bestecilerin baarlar deerlendirilmek isten-mektedir. Bu amac gerekletirebilmek iin deftere herpara hakknda en az hangi verilerin kaydedilmesi gerekir?

a. Para ad, beste tarihi, besteci adb. Para ad, besteci ad, verilen notc. Besteci ad, beste tarihi, verilen not,d. Para ad, verilen note. Para ad, besteci ad

5. Pop mzik deerlendirme defterindeki veriler yardmyla, bestecilerin baarlar deerlendirilmek isten-mektedir. Bu amac gerekletirebilmek iin aadakiilemlerden hangisi zorunludur?

a. Snamab. oaltmac. letmed. Hesaplamae. zetleme

6. Bilgisayarl bir bilgi ilem srecinde aadaki ilemle-rin hangisinin bilgisayar kullanlmadan gerekletirilmesibir soruna yol amaz ?

a. Kaydetmeb. Saklamac. letmed. Hesaplamae. Snflandrma

7. Bir spermarkette bilgisayar kullanmn zorunlu klanneden aadakilerden hangisidir?

a. Spermarkette ok karmak matematiksel ilem-lerin gereklemesi

b. Spermarkette yaplan ilemlerin insanlar tarafn-

dan yaplamamasc. Bilgisayarlarn spermarketlerde kullanlmasnn

moda olmasd. lemlerin insanlarn altndan kalkamayaca ka-

dar ok olmase. Bilgisayarn tekrarl ilemleri sklmadan ve hatasz

yapabilmesi

8. Toplumsal dnm aamalar aadakilerden hangi-sinde tam ve doru srada verilmitir?

a. Avc Toplayc - Sanayi - Bilgib. Avc Toplayc - Tarm - Bilgic. Tarm - Avc Toplayc - Sanayi - Bilgid. Avc Toplayc - Tarm - Sanayi - Bilgie. Avc Toplayc - Tarm - Bilgi - Sanayi

9. Bilgi toplumu ile ilgili aadaki ifadelerden hangisidorudur?

a. ounluk geimini sembol ileyerek kazanr.b. Temel enerji kayna fosil yaktlardr.c. Toplumsal aamann sembol byk bilgisayar

merkezleridir.d. Zenginlik kayna topraktr.

e. Zaman tabiatn ritmine gre dzenlenir.

10. Fabrika hangi toplumsal gelime aamasnnsemboldr?

a. Sanayi toplumub. Tarm toplumuc. Avc Toplayc aamasd. Bilgi toplumue. ada toplum

Kendimizi Snayalm19


32/32

Yant Anahtar1. a Cevabnz doru deilse ltfen Temel Kavramlar

konusunu tekrar okuyun.2. c Cevabnz doru deilse ltfen Temel Kavramlar

konusunu tekrar okuyun.3. d Cevabnz doru deilse ltfen Temel Kavramlar

konusunu tekrar okuyun.4. c Cevabnz doru deilse ltfen Bilgi lem Sreci

konusunu tekrar okuyun.5. d Cevabnz doru deilse ltfen Bilgi lem Sreci

konusunu tekrar okuyun.6. c Cevabnz doru deilse ltfen Bilgi lem Sreci

konusunu tekrar okuyun.7. e Cevabnz doru deilse ltfen Bilgi lem Sreci

konusunu tekrar okuyun.8. d Cevabnz doru deilse ltfen Bilgi Toplumunda

Yaamak konusunu tekrar okuyun.9. a Cevabnz doru deilse ltfen Bilgi Toplumunda

Yaamak konusunu tekrar okuyun.10. a Cevabnz doru deilse ltfen Bilgi Toplumunda

Yaamak konusunu tekrar okuyun.

Yant Anahtar20

Documents

Temel Bilgi Teknolojileri Unite01