Temel Bilgi Teknolojileri Unite03

8/4/2019 Temel Bilgi Teknolojileri Unite03

1/16

41

BLACK320 C

Anahtar Kavramlar Yazlm letim Sistemi Program Yorumlayc Programlama Dili Arayz Derleyici Bro Yazlmlar Paket Program Masast Yaynclk

Uygulama Program Kullanc Dostu

41

Bilgisayar Yazlm 3


2/16

GiriEskiler bir lisan bir insan derlerdi. Bilgisayarlarn yaygnlamaya balad d- nemlerde, bu szden ilham alarak, her bilgisayar dili bir insan demeye balan- mt. Ancak bugn ounuz bu deyii duymamtr. Hatta halk dilinde bilgisayar dili eklinde sylenen programlama dili terimini bile duymam olanlarnz vardr. Gnmzn bilgisayar kullanclarnn bir ou, bir tek programlama dili bilmeden, her gn saatlerce bilgisayar kullanyor. Oysa 1980li yllarda byle bir gelecein hayal edilmesi bile olanakszd.

Bugn programlama dillerine hi ihtiya duymadan bilgisayar kullanabiliyor olmamz, bilgisayar yazlm alanndaki gelimeler sayesinde gerekleti. Bu nitede, bir nceki nitede tandmz bilgisayar donanmndan yararlanabilme- miz iin zorunlu olan bilgisayar yazlmn ele alacaz.

Bilgisayar yazlmn tarihsel geliim perspektifi iinde izlemekte yarar vardr.nk yazlm alanndaki gelimeler, daha nce kullanclarn stlendii eitli

grevlerin, kademeli olarak bilgisayara aktarlmas sayesinde gereklemitir.Bilgisayar sadece programlar ileyebilen bir cihazdr. Biz program yazmad-

mzda da ayn durum geerlidir. Ancak bu durumda biz, bakalar tarafndan yazlm programlardan yararlanyoruz demektir.

Bu niteyi tamamladmzda aadaki yeterliklere sahip olacaz:1. Bilgisayar yazlmn tanmlayarak ilevlerini sralayabileceiz.2. Birletirici diller, programlama dilleri, derleyiciler, yorumlayclar terimlerini

tanmlayabileceiz.3. Paket program terimini tanmlayarak, farkl paket program kategorilerini bir-

birinden ayrdedebileceiz.4. letim sistemi terimini tanmlayabileceiz.

Bilgisayar Yazlm42

AMALARIMIZ


3/16

YAZILIM KAVRAMI

Bilgisayar yazlmn tanmlayarak ilevlerini sralayabileceiz.

Bir nceki nitede bilgisayarlarn eitli donanm birimlerini tandk. Bilgisayarnnasl ilediini de genel hatlaryla grdk. Tahmin edebileceiniz gibi, eer bilgi-sayarn ne yapmas gerektii kullanclar tarafndan belirlenmezse, bilgisayar do-nanmnn herhangi bir ilemi gerekletirmesi mmkn deildir. ekil 2.2de gr-dmz ana bellek rnei ekil 3.1de tekrarlanmtr. rnekte de grld gi-bi, bilgisayara her admda ne yapaca kullanc tarafndan tarif edilmi olmaldr.

Yani kullanc bilgisayara uygun ve geerli komutlar vermi olmaldr. Bilgisayarabelirli bir ii gerekletirmesi iin verilen komutlar toplamna program (ya da

bilgisayar program ) denir. Her bilgisayarda ok eitli bilgisayar programlar

kullanlr. Genel olarak btn bilgisayar programlarnn tamam yazlm olarak ad-landrlr. Yani bir bilgisayar sistemi iki temel bileenden meydana gelir: Donanm ve yazlm.

Donanm, gzle grebildiimiz, elle tutabildiimiz maddi cihazlara verdiimizgenel isimdir. Yazlm ise sz konusu cihazlarn ileyebilmesi iin gereken vemaddi olmayan komutlara verilen genel isimdir.

Nasl basit bir motosiklet ile dev bir TIR aslnda ayn temel prensiplerle alr-sa, basit bir oyun bilgisayar ile hava tahminlerinde kullanlan sper bilgisayarlarda ayn temel prensiplerle alr. Bir bilgisayarn oyun oynamak gibi basit biramala almas ile uzay aratrmalarnn karmak ilemlerini yapmak amacylaalmas arasnda da prensip olarak hibir fark yoktur. Her durumda bilgisayarnilemcisi, ana bellekte depolanm olan komutlar okur, bu komutlar uyarnca, yi-ne ana bellekte yer alan veriler zerinde istenen ilemleri yapar ve sonular yineana bellee yazar. Gereken durumlarda yine ana bellekteki komutlar uyarncaevre birimleri ile iletiim salar, ana bellekteki baz verilerin ekrana ya da yaz-cya ulamasn salar, klavyeden ya da baka cihazlardan gelen verileri ana bel-lee yazar. Byle bakldnda, ekil 3.1deki rnek, bilgisayarlarn almas ko-nusunda yeterli bir rnektir.

Yazlm Kavram 43

Belirli bir iigerekletirmesi iinbilgisayara verilenkomutlarn toplamnabilgisayar program denir.

Bir bilgisayar sisteminimeydana getiren iki temelbileenin biri donanm,dieri yazlmdr.

Donanm bilgisayarsisteminin maddi unsurlar,yazlm ise maddi olmayanunsurlardr.

1A M A

ekil 3.1

rnek bir ana bellek.

12 23 5 adresindeki veri ile 8 adresindeki veriyi topla, sonucu 8 adresine yaz. zleyen komut

7 adresinde.

4 355 1667 8 adresindeki veriyi 4 adresindeki veri ile karlatr. Eer 4 adresindeki veri byk ise

dur. Aksi halde 9 adresindeki komuta ge.8 219 8 adresindeki veriden 2 adresindeki veriyi kar. Sonucu 8 adresine yaz. zleyen komut

7 adresinde.10


4/16

ekil 3.1de, ilemci, ana bellekteki komutlara gre yine ana bellekteki verileri ilemek- teydi. Acaba sz konusu komutlar ana bellee nasl yerlemi olabilir?

Baz zel durumlarda, bilgisayar olarak kabul edebileceimiz baz cihazlarnana belleklerine, sz konusu komutlar daha retim aamasnda yerletirilmitir vebir daha da deimez. rnein otomatik amar makinelerinin, bir tr bilgisayarsaylabilecek bileenleri vardr ve ilenebilecek btn komutlar bu bileenlerinbelleine, makine imal edilirken kaydedilmitir. Makinenin dmelerini belirli

ynlerde ve belirli miktarlarda evirerek ya da belirli dmelere basarak, kullan-clar, bellekteki verileri deitirmi olurlar. Ama bellekteki komutlar hibir biim-de deimez.

Ancak genel olarak bilgisayar bal altnda ele aldmz sistemlerde durumfarkldr. Bu tr sistemler kapatld anda, ana belleklerindeki btn bilgiler kay-bolur. Dolaysyla bilgisayarn almasnn ardndan, ilenecek komutlarn bilgisa-

yarn ana belleine tanmas gerekir. Bu ii de ilemci yapar. Yani komutlarnbilgisayarn ana belleine yerletirilmesi ii iin de bilgisayardan yararlanlr. Bil-gisayar bu ii yaparken, elbette, kullancnn istek ve taleplerine uygun olarakdavranr.

Normal artlarda, bir kiisel bilgisayar aldktan sonra, ksa bir hazrlanma d-neminin ardndan, kullancdan komut bekler hale gelir. Kullanc rnein klavye-nin bir tuuna basarsa, bilgisayar kullancnn gerekletirdii ilemi alglar. Fare-nin hareket ettirilmesi ya da CD srcsne bir CD taklmas gibi ilemleri de bil-gisayar fark eder. Bilgisayarn herhangi bir ii yapabilmesi iin mutlaka bir prog-ramn almasnn gerektiini grmtk. O halde klavyenin tulandn, fareninhareket ettirildiini, CD srcsne bir CDnin takldn alglayabilmesi iin de

bilgisayarda bir programn almas gereklidir. Baka bir deyile, farenin hareketettirildiini ya da tklandn alglayan, bir programdr. Eer uygun bir program

yoksa ya da almyorsa, bilgisayar farenin hareket ettirildiini de alglayamaz.Kullanma hazr bekleyen bilgisayarn hibir i yapmadn zannedebiliriz.

Oysa bu durumda da, evre birimlerini durmakszn kontrol eden programlar a-lmaktadr. Kullanc herhangi bir uyarda bulunduunda, sz konusu program-lardan uygun olan, uyarnn gerektirdii ii yapar. Eer fare imleci ekrann ilgisizbir alanna getirilip tklanrsa, bu uyarya kar tepki gsterilmemesi gerekir. Prog-ram da tepki gstermez. Baz durumlarda kullancnn yapt i, bilgisayarn yar-dmc belleinde saklanm olan bir programn ana bellee yklenmesini gerekti-rir. Bylelikle, kullanc giri-k birimleri yardmyla, bilgisayarn bir programana bellee ykleyip altrmasn salam olur.

Bilgisayarn alnda kendiliinden alan ve bilgisayar komut bekler duru-ma hazrlayan programlar btnne iletim sistemi ad verilir. letim sistemleri-ni bu nitenin son kesiminde daha iyi tanyacaz. Ancak iletim sistemi ile dierprogramlar arasnda prensip olarak hibir fark olmadn burada belirtmi olalm.Bilgisayar her durumda, sadece ana bellee yklenmi olan komutlar iler ve bukomutlarn kendisinden bekledii ilemleri gerekletirir.

Sz konusu ilem iki saynn birbiriyle arplmas gibi basit bir ilem olsa bile,bilgisayar bu ilemi ok sayda admda ancak gerekletirir. Bilgisayarn basite

yapabildii iler bir veriyi bir yerden bir yere tamak, iki deeri toplamak ve iki veriyi birbiri ile kyaslamaktan ibarettir. Dier btn ilemler bu basit ilem adm-larna indirgenerek gerekletirilir. Dolaysyla her komutta birok ilem admnn

gerekletirilmesi gerekir. Kullanc iin basit grnen tek ilem, rnein klavye-

Yazlm Kavram44

DNELM


5/16

de bir harf tuuna basldnda ilgili harfin ekranda grnmesi, bilgisayar iin ye-terince karmak bir ilemdir. Bilgisayar yine de bu ii baaryla, neredeyse hi ha-ta yapmadan ve her istendiinde gerekletirir, nk ilem admlarn ok hzl

yapabilme ve sklmadan tekrarlayabilme yetenei vardr.

BLGSAYAR PROGRAMLAMA

Birletirici diller, programlama dilleri, derleyiciler, yorumlayclar terimlerini tanmlayabileceiz.

Bilgisayarn herhangi bir ilemi gerekletirebilmesi iin, uygun yazlmn alt-rlmas gerekir. lk bilgisayarlarn bugn anladmz anlamda yazlmlar yoktu.Komutlar ilemciye dardan ve dorudan veriliyordu. Bu durumda her komutun,her gerektiinde yeniden yazlmas gerekiyordu. Komutlarn bellekte saklanmas

fikri, bu yzden, devrimci bir fikir oldu. Bylelikle programclar, bir defa yazdk-lar komutu defalarca kullanabilmeye baladlar.

Birletirici DillerBilgisayar sadece 0 ve 1lerden oluan bir alfabeye sahiptir. Alfabelerinin bu ka-dar snrl olmas bilgisayarlar asndan bir skntya yol amaz. nk, rneinsekiz karakteri birarada okumak artyla, istenen her harf iin ayr birer sembol di-zisi oluturulabilir. rnein 01010000 A harfine, 01010001 B harfine kar gelebi-lir. Bylelikle bilgisayar da bizim alfabemizdeki btn sembolleri kullanabilir.

lk dnemlerde programclar bilgisayarn alfabesini bilmek zorundaydlar. Ko-mutlarn bilgisayarn anlayaca biimde yazyorlard. Ancak bu hem ok zamanalc, hem ok skc bir iti. stelik ok insani bir sre olmad iin ska veoka hata yaplmasna yol ayordu. Bilgisayar bu biimde kullanmay ren-mek iin ok uzun sreli uzmanlk eitimi gerekiyordu. Sonunda uzmanlar birprogram gelitirdiler. Sz konusu program, bizim sembollerimizle yazlm olankomutlar bilgisayarn anlayaca dile tercme ediyordu. Daha sonra farkl bilgisa-

yar donanmlar iin benzer ii yapacak programlar gelitirildi. Bu tr programla-ra Birletirici Diller ad verilir.

Birletirici diller sayesinde bilgisayar kullanmak, eskisine kyasla olaanstkolaylat. nk artk programlarmz kendi sembollerimizle yazyorduk. Bilgisa-

yarn birletirici diline ait program altryor ve yazdmz program bilgisayarndiline tercme etmesini salyorduk. Bu noktada iki noktaya iaret etmekte fayda

var:

Birincisi, birletirici diller kullanlmaya baladktan sonra da bilgisayarlar sade-ce kendi dillerini, yani makine dilini bilir ler. Bilgisayarlarn yeteneklerinde birart ya da ileyi prensiplerinde bir deiiklik ortaya km deildir. Sadece eski-den kullanclarn grevi olan baz iler bilgisayara devredilmitir.

kincisi, birletirici diller bugn hl kullanlyor olsalar da, pek az uzman d-nda kimse onlar kullanmaz ve kullanmay da bilmez. nk daha ncesine k-

yasla ciddi bir adm olsa da, birletirici dillerin renilmesi zor, kullanm ok s-kcdr. Birletirici dillerde bilgisayarn her ilem adm iin ayr bir komut yazlma-s gerekir.

rnein bir toplama ilemi1. belirli bir bellek adresinden verinin alnmas,2. bir baka adresten baka bir verinin alnmas,

Bilgisayar Programlama 45

Aslnda ilk bilgisayarlarnklavyeleri de yoktu.Dolaysyla komutlarklavyeden yazarak daverilmiyordu. Filerinsoketlere takp karlmasgibi karmak ve olaanstuzmanlk gerektiren ilemlergerekiyordu.

Her basama 0 ya da 1ler-den olumak kaydyla, birbasamakl iki sayyazlabilir: 0 ve 1. kibasamakl ise drt sayyazlabilir: 00, 01, 10 ve 11.Denerseniz, her basama 0ya da 1lerden olumakkaydyla, sekiz basamakl256 farkl sayyazlabileceini gre-bilirsiniz. Dolaysylabelleindeki 0 ve 1lerisekizer sekizerblokladnda, bilgisayar,256 farkl karakter alglaya-bilir. Bu da bizimalfabemizdeki byk vekk harfleri, rakamlar,noktalama iaretlerini ve

eitli zel sembollerigstermek iin yeterlidir.

2A M A


6/16

3. iki verinin toplanmas ve4. sonucun bir bellek adresine yazlmas

gibi drt adm gerektiriyorsa, her adm iin ayr bir komut yazlmaldr. rneinbir saynn bir baka sayya blnmesi sz konusu olduunda ok daha fazla i-lem adm gerekir. stelik birletirici dillerde kullanc, verilerin ve ilem sonula-rnn bellein hangi adresine yazld gibi ayrntlar da bilmek zorundadr.

Kendi bildiimiz sembollerle yazlm programlar bilgisayarn bildii sembollere dn- tren programlar yazlabildiini grdk. Biz program yazarken rnein TOPLA A, Bkomutu yazsak ve bir bilgisayar program bu komutu birletirici dillerin anlayaca yuka-rdaki drt komuta tercme etse daha iyi olmaz m?

Programlama DilleriBilgisayar program yazmn daha da kolaylatrmak amacyla, kurallarnn kulla-nclar tarafndan hatrlanmas daha kolay olan terimlerden oluan bilgisayar dille-ri gelitirildi. Sz konusu dillerde, yukarda rneini verdiimiz drt admn herbiri iin bir komut yazmak yerine, kullanc bir tek komut yazyordu. Ayrca bilgi-sayar A, B gibi deikenlerin deerlerinin bellein hangi hcresinde saklandnkendisi takip ediyordu. Kullanc rnein

A = B + C yazyor, bilgisayar B verisi ile C verisini toplamak iin gereken drt adm gerek-letirip, sonucu bellein belirli bir hcresine yazyordu. leride bir baka komutiin A deeri gerektiinde, Ann deerinin nerede saklandn kendisi bildiiiin, kullancnn bellein haritasn srekli olarak aklnda tutmas gibi zor bir ih-tiya ortadan kalkyordu.

Ancak bu aamada da baka bir problemle yz yze gelindi. Kullancnn yan-llkla A = B + C yerine A B + C yazmas da mmknd. Bu tr hatalar, kulla-ncnn yanllkla, istemedii bir tua basmas ve bunu farketmemesi yzndenolabilecei gibi, baz durumlarda kulland dilin zelliklerini bilmemesi yzn-den de ortaya kabilir.

Programlama dilleri iki genel kategoriye ayrlabilir: Yorumlayclar ve derleyiciler.

Yorumlayclar genellikle yle alr: Komut yorumlayc ad verilen bir bil-gisayar programna gnderilir. Her bilgisayar dilinin yorumlaycs farkldr. Yo-rumlayc komutun, kullanlan dilin szdizim kurallarna uygun olup olmadndenetler. Eer uygunsa komutu birletirici dile evirir, ilenmek zere yollar veprogramn izleyen komutuna geip ayn ilemi tekrarlar. Aksi halde program i-lemeyi keser ve kullancya, komutun hatal olduuna dair bir uyar mesaj yollar.

Buna karlk derleyiciler bir programdaki btn komutlar okur, hi birinialtrmadan nce her birini szdizim kurallarna gre denetler. Eer programnbtn komutlar bilgisayar dilinin szdizim kurallarna uygunsa, program birle-tirici dile tercme eder ve altrlmak zere yollar. Aksi halde hatal komutlaraiaret eden bir mesaj hazrlar ve kullancya iletir.

Bu noktada akldan karlmamas gereken konu, yorumlayc ya da derleyicidediimiz eylerin kendilerinin de birer bilgisayar program olduudur. altrl-dklar zaman bilgisayarn ana belleine yerleirler ve bizim yazdmz programnkomutlarn birer veri olarak kabul edip ilerler. Uygun bulurlarsa sz konusu ko-

mutlar bilgisayarn anlayaca dile tercme edip bellee yazarlar. Bellee bir tr

Bilgisayar Programlama46

Yorumlayclar vederleyiciler, kendi bilgisayardilleri ile yazlm olanprogramlar bilgisayarnanlayaca dile tercmeeden bilgisayarprogramlardr.

DNELM


7/16

veri olarak yazlm olan bu deerler, daha sonra bilgisayar tarafndan birer ko-mut olarak deerlendirilip ilenirler.

Her programlama dilinin derleyicisi farkldr. Derleyici, yabanc dil bilen birtercman olarak grlebilir. Bildii yabanc dilde verilen mesajlar, bilgisayarnanlayaca dile tercme etmekle ykmldr. Ancak bu ii yapmadan nce, ken-disine ulatrlan mesajlarn, kendi bildii yabanc dilin kurallarna uygun olup ol-madn aratrr. Eer uygunsa tercme iini gerekletirir. Aksi halde hangi ko-mutlar tercme edemeyeceini raporlar.

Neden farkl programlama dillerine ihtiya duyulmu olabilir?

Bilgisayar kullanclarnn bilgisayar kullanmaktaki amalar birbirinden ok farkldr. rnein birinaatn statik hesaplarn bilgisayar yardmyla yapmak durumunda olan bir mhendis karmak he- saplama ilemlerine ihtiya duyarken, bir iletmenin bordrolarn bilgisayarda hazrlayacak duru-

munda olan bir muhasebecinin ihtiyalar ok farkldr. Muhasebecinin problemleri, alanlarn ad, soyad gibi metinlerin bordrolarn zerinde dzgn ve yerli yerinde bulunmas gibi problemlerdir. Farkl ihtiyalar iin farkl diller uzmanlamtr.

Zamanla bilgisayar donanmnn gelimesi, renkli ve hassas ekranlarn ortayakmas, renkli sayfa yazclarn yaygnlamas gibi sebeplerle, bilgisayardan iste-nenler de eitlendi ve karmaklat. Dolaysyla bilgisayar programlarndan bek-lenenler de paralel bir biimde eitlendi. Programlama dilleri de bu ihtiyalaracevap verecek biimde evrimletiler.

Bundan sadece 20 yl kadar nce, neredeyse btn bilgisayar kullanclar ay-n zamanda birer programc idiler. Her biri en az birka programlama dili biliyor-du. Oysa gnmzde programlama dili kullanmak zorunda olan bilgisayar kulla-nclar son derece snrldr.

Programlama dili bilme ihtiyac nasl azalm olabilir?

Programlama dillerinin kullanm hzla azald, nk belirli ileri yapmak iin hazr programlar gelitirildi. Kullanclar sz konusu programlar satn aldlar ve kendi verileri ile altrarak kendi ihtiyalarn karlamaya baladlar. Ancak sz konusu hazr programlar gelitirmek iin programlama dillerinin kullanldn unutmayalm. Bugn kullandmz btn hazr programlar srekli olarak gelitirilmektedir ve bu gelitirme srecinde yine programlama dilleri kullanlmaktadr. Yani programlama dillerini bilmesi gerekenler vardr. Ancak bunlar artk son derece dar ve uzmanlam bir kesim- dir. Onlarn bilgi ve becerileri sayesinde, dier bilgisayar kullanclarnn programlama dillerini bilme ihtiyac ortadan kalkmtr.

PAKET PROGRAMLAR

Paket program terimini tanmlayarak, farkl paket program kategorilerini birbirinden ayrdedebileceiz.

Paket program terimini, herhangi bir ama iin hazrlanm bilgisayar program-larn adlandrmak iin kullanacaz. Paket programlarn yaygnlamasn basit birrnekle anlamaya alalm.

Her iletme bilgisayardan farkl bir biimde yararlanabilir. Ancak bilgisayar sa-

hibi olan hemen her iletme, personel bordrolarnn hazrlanmas iini bilgisayarla

Paket Programlar 47

SIRA SZDE

SIRA SZDE

3A M A

Paket program, her hangi birama iin hazrlanm vebilgisayar konusundauzmanlk gerekmedenkullanlabilecek olanbilgisayar programdr.


8/16

yapmay tercih eder. nk bordro hazrlamak skc bir itir, ilgili personelin okzamann alr. Bordrolarn bilgisayarla hazrlanmas ise kolaydr ve nemli maliyettasarruflar salar. letmeler birbirlerinden ne kadar farkl olurlarsa olsunlar, bord-ro hazrlama sreleri birbirine ok benzer. Dolaysyla genel bir bordro hazrla-ma program hazrlanrsa, her iletmenin kendi bordro programn yazmasna ih-tiya kalmaz.

Bu gerekliin ksa srede farkna varld iin, bir ok bilgisayar programc-s, genel amal bordro program hazrlayp pazarladlar. letmelerin bordro ha-zrlama sreleri birbirini andrsa da, tamamen ayn deildi. rnein fazla mesaicretlerine ne gibi bir katsay uygulanaca iletmeden iletmeye deiebiliyordu.Hazr bordro programlarnda bu tr farkllklar birer deiken olarak tanmland.Bylelikle ayn program birbirinden ok farkl iletmelerde uygulanabilir oldu.

Hazr bordro programlarnn gelitirilmesi programcl ve iletmelerde bilgisayarlama

srelerini nasl etkilemi olabilir?

Hazr bordro programlar olmasayd, iletmelerin bordro hazrlamak iin bir bilgisayar edinmeleri yeterli olmayacakt. Ya bir programc da istihdam etmeleri gerekiyordu, ya da bir programcya program yazdrmak zorundaydlar. Sz konusu dnemde bilgisayar uzmanlarnn cretleri ok yksekti ve birok iletme iin bilgisayarc istihdam etmek kolay deildi. te yandan bir programcya program yazd-rldnda da, eitli deiikliklere ihtiya duyulduunda bu deiikliklerin gerekletirilmesi kolay ol-muyordu. Dolaysyla her iki seenek de riskli grnyordu ve bu yzden birok iletme bilgisayaredinmekte acele etmedi. Ancak hazr programlarn yaygnlamasyla birlikte, iletmeler hzla bilgisayaredinmeye baladlar. Buna karlk, bir tek program yzlerce iletmenin problemini zebildii iin, programclk talebi hzla dmeye balad.

Paket program kullanmnda da, bilgisayarn ileyi prensiplerinde bir deiik-lik olmaz. Program bilgisayarn yardmc belleinde saklanr. htiya duyduu za-man kullanc, klavye ya da fare yardmyla program uyarr. Bu uyarnn ardndanprogram ana bellee yklenir ve almaya balar. Yardmc bellein ilgili adres-lerinden gerekli verileri alr. Gerekiyorsa kullancdan baka veriler ister ve klav-

yeden girilen deerleri alr ve iler. Sonular ana bellee yazar. lemci, yineprogramdaki komutlar uyarnca, sonular, istenen biimde yazcya yollar vebordrolar yazcdan alnr.

Paket program hazrlama sreci elbette sadece bordro hazrlama iiyle snrlkalmad. Aslnda gelitirilen ilk paket programlar da bordro hazrlama gibi fonk-siyonlarla ilgili deildi. nk balangta bilgisayarlar ok pahalyd ve bordrohazrlamak gibi basit ilemler iin kullanlmalar ekonomik deildi. Ama byk in-aatlarn hesaplar ya da byk inaat projelerinin ynetimi gibi amalar iin bil-gisayardan yararlanmak maliyet tasarrufu salayabiliyordu. Dolaysyla nceliklebu tr zel problemler iin paket programlar hazrland. Bilgisayarlar kk ilet-melerin satn alabilecei kadar ucuzlaynca, sz konusu iletmelerin problemleri-ni zecek paket programlar da ok gemeden piyasaya kt.

Gnmzde ok farkl zelliklere sahip binlerce paket program gelitirilmi ve pazarlanmaktadr. Hemen her bilgisayar kullancs birka paket program yo-un olarak kullanmaktadr. Bilgisayar kullanclarnn byk ounluu, sadecepaket programlardan yararlanmaktadr. Kendi ihtiyac iin zel olarak program

yazan ya da yazdranlarn toplam kullanclar iindeki oran, ihmal edilebilecek

kadar dktr.

Paket Programlar48

SIRA SZDE


9/16

Herhangi bir ama iin gelitirilmi olan bir paket program, piyasaya srldk-ten sonra, eitli sebeplerle deiikliklere urar. rnein programn kullanm s-rasnda baz komutlarnn hatal olduu anlalr ve bu hatalar giderilir. Ya da yi-ne kullanm srasnda kullanclarn yeni ihtiyalar ortaya kar ve programa bu

yeni ihtiyalar karlayacak eklentiler yaplr. Donanm alanndaki gelimelerdendaha iyi yararlanacak ekilde de programn gelitirilmesi gerekebilir.

Diyelim ki bir bilgisayar firmas, iletmelerin maliyet muhasebesini destekle-mek amacyla MM adyla bir program gelitirdi ve piyasaya srd. Genellikleprogramn ilk biimi MM 0.1 gibi bir isimle pazarlanr. Programn adndaki 0.1 ,programn srm n gsterir. Program piyasada pazarlanr ve kullanlrken,program pazarlayan yazlm firmas, bir yandan da onu gelitirmeyi srdrr. Ay-n program ufak tefek deiikliklerle piyasaya srerken, bu defa MM 0.2 gibi birisim kullanr. MMin yanndaki ifade 0.3, 0.4 gibi deimeye devam edebilir.

Eer programda kkl birtakm deiiklikler olmu, daha nce olmayan baz

zellikler eklenmi, daha nce kullanlamayan baz donanm birimleri kullanlabi-lir olmusa, genellikle srm deiiklii MM 1.0 gibi bir ifadeyle gsterilir. Bun-dan sonra yaplacak kk eklentilerde MM 1.1, MM 1.2 gibi isimler kullanlr.

Ayn programn zerinde baka bir kkl deiiklik gerekletirilirse, bu defa ye-ni srm MM 2.0 gibi bir isimle piyasaya srlr. Srmlerin bu ekilde adland-rlmas bir kural olmasa da, bilgisayar yazlm alannda bir tr gelenektir.

Paket programlar eitli biimlerde snflandrlabilir. Belirli bir probleme yada uzmanlk alanna ynelik paket programlar iin uygulama yazlmlar teri-mini kullanacaz. Yukarda rnek olarak verdiimiz bordro programlar ya daproje ynetimi programlar birer uygulama yazlmdr. Benzer biimde hekimleriin, eczaclar iin, stok ynetimi iin, muhasebe ileri iin ok eitli programlargelitirilmitir. zel mhendislik uygulamalarnn hemen her biri iin de eitliprogramlar vardr. zellikle son yllarda eitim amacyla kullanlabilecek, belirlikonularn renimine katk salayan programlar da hzla yaygnlamaktadr. An-siklopedilere, szlklere, atlaslara her geen gn yenileri eklenmektedir. Btnbu programlar, yukardaki tanm erevesinde, birer uygulama yazlm olarakdeerlendirilebilir.

Gnmzde byk gazete ve dergilerin hepsi, kitaplarn ok byk blmbilgisayar yardmyla dizilip baskya hazrlanmaktadr. Bu amala masast ya-

ynclk programlar kullanlr. Bilgisayarla grafik izimi gerekletirmek, foto-raf ya da film karelerini ilemek amacyla gelitirilmi, genellikle profesyonelamala kullanlan programlar da vardr. eitli uygulamalarn gelitirilmesi iinkullanlan bu tr programlar da uygulama yazlmlar kategorisinde ele alacaz.

kinci bir paket program kategorisi ise, kiisel verimlilii artrc programlardr.Sz konusu programlara bro yazlmlar ad da verilir. Bu kitabn izleyen ni-telerinde bir blmn ayrntl olarak inceleyeceimiz kelime ilemciler, ilemtablolar, sunum programlar, veri taban ynetim sistemleri gibi yazlmlar bu ka-tegoriye girerler. Sz konusu programlar, hemen herkesin eitli gndelik ihtiya-larn karlamay amalar. Gnmzde bilgisayar kullanmnn en youn olduualan, bu kategorideki programlarn kullanmdr.

Paket Programlar 49

Belirli bir probleminzmnde ya da belirli biruzmanlk alannndesteklenmesindekullanlabilecek paketprogramlara uygulamayazlmlar diyeceiz.

Farkl uzmanlk alanlarndanher kullancnn gndelikihtiyalarn karlamayaynelik, kiisel verimliliiartrc paket programlarabro yazlmlar adnvereceiz.


10/16

Gndelik hayatnz planlamanz iin de bilgisayardan yararlanabilirsiniz. eitli ajanda programlar yardmyla, bilgisayarn sizi belirli gn ya da saatlerde uyarmasn salayabi-lir, ksa notlarnz alabilir, dostlarnzn adres ve telefonlarn kaydedebilir ya da benzerbir ok fonksiyonu gerekletirebilirsiniz. Ajandalar hangi paket program kategorisinegirerler?

Ajandalar her uzmanlk alanndaki bilgisayar kullanclarnn gndelik ihtiyalarn karlamaya y- nelik olduklar iin, bir tr bro yazlm saylabilirler.

LETM SSTEMLER

letim sistemi terimini tanmlayabileceiz.

lk bilgisayarlarn ana bellekleri son derece kkt. Hangi verinin bellein han-gi adresinde saklandn bilmek, yani bellei ynetmek, kullancnn greviydi.Derleyiciler gelitirildiinde ise artk, kullancnn sadece eitli deikenlerin ad-larn bilmesi yetiyordu. Hangi deikenin hangi bellek adresinde yerlemi oldu-unu bilgisayar biliyordu. Ana bellein ynetimi, bir anlamda, bilgisayarn greviolmutu.

Ana bellein ynetiminin kullancdan bilgisayara gemesi, tahmin edilebilece-inden daha nemli bir gelimedir. Bilgisayar bir ok ilem yapar ve hemen herilemin sonucunda bir deer elde eder. Bu deerin ileride baka ilemler iin ge-rekli olup olmayacan bilemez. Onu ana bellekte bir yerlerde saklamak zorun-

dadr. Eer sz konusu deer ileride kullanlacak olursa, saklad adresi hatrla- yp, veriye erimesi ve ilemesi gerekir. te yandan bellek kktr, her eyinbelki bir gn lazm olur dncesiyle saklanmas da mmkn deildir. Dolay-syla bilgisayarlarn ilk alarnda bellein ynetimi bal bana bir beceri gerek-tiriyordu. Ana bellein ynetiminin bilgisayara aktarlmasyla, bu beceri ihtiyacortadan kalkt.

Kk bir kyde yaadnz varsayn. Kyde yaayan herkesi ve hangi hane-de yaadklarn bilmek zor deildir. Ama ky byyp kocaman bir kasaba olun-ca, herkesin yerini bilmek mmkn olmaz. Ya da kyde herkes durmakszn yerdeitirecek olursa da herkesin yerini takip etmek zorlar. Bilgisayarn ana belle-i bydke ve yapt ilemler karmaklatka, bellein ynetimi gleir. G-

nmzn bilgisayarlarnda bellein ynetiminin kullanc tarafndan stlenilmesiolanakszdr.Bilgisayarn ynetilmesi gereken tek kayna ana bellek de deildir. Yardmc

bellein ynetiminde de nemli problemler vardr. rnein bilgisayarla bir metin yazdnz varsayalm. Bir sre yazdktan sonra metni saklamaya karar verirseniz,metnin o andaki hali yardmc bellekte bir blgeye kaydedilir. Ama bilgisayar yaz-dnz metnin bir mektup mu, bir makale mi, bir kitap m olduunu anlayamaz.Dolaysyla bu metin bir sayfa m, birka sayfa m, yoksa yzlerce sayfa m ola-cak, bilemez. Bu yzden de metnin yardmc bellekte ne kadar yer kaplayacanhesaplayamaz. Metin iin yardmc bellekte rnein 20 Kbyte yer ayrldn var-sayalm. Metin tamamlandnda eer 12 Kbyte yer tutuyorsa, bellekte 8 Kbyte yerbo kalr. Eer 25 Kbyte yer tutuyorsa ayrlan blge metni saklamaya yetmez.

letim Sistemleri50

SIRA SZDE

4A M A


11/16

Daha kts de olabilir. rnein metni bir gn yazdnz ve 12 Kbyte yer tut-tu. Sonra gnlerce metne dokunmadnz. Bilgisayar da kalan 8 Kbytelk blmebaka dosyalar yerletirdi. Gnler sonra metni yeniden atnz ve baz eklemeler

yaptnz. Dolaysyla da metnin yardmc bellekte saklanmas iin gereken alanbyd. Ama geride kalan bellek alan bu bykl kaydetmek iin yeterli deolmad iin ileminiz tamamlanamaz.

Yardmc bellek birimlerinde gereksiz yere boluklar kalmas istenmez. nksz konusu birimler maliyet kaynadr. Geni blgeleri bo kalan bir yardmc bel-lek, verimsiz yatrm anlamna gelir. Bilgisayar, dosyalar yardmc bellekte saklar-ken, olabildii kadaryla bellein etkin kullanmn salamaya alr. Eer bir dos-

ya, kendisi iin ayrlan yere smayacak olursa, dosyann fazlal yardmc belle-in baka bir blgesine yazlr. lem yle gerekleir: Bilgisayar bir stada giren veka kii olduklarn bilmedii bir kalabal yerletirmeye alan bir memur gibi,nce bir tahminde bulunur ve gelenleri bir tribne ynlendirir. Eer tribn dolar

ama geride bakalar kalrsa, onlar bambaka bir tribne yerletirir. lk tribn bl-gesine son yerletirdii kiiye de, kendisinden sonra gelen arkadalarnn yerleti-rildii tribnn adresini verir. Bylelikle maa bir arada gelen kalabalk, bir aradaoturamam olur. Ama ma knda hepsi yine birbirlerini bulabilirler.

Grld gibi, bilgisayarn yardmc belleinin ynetiminde de nemli prob-lemler vardr. Bu problemlerin zm de bilgisayar tarafndan stlenilmitir. Birdaha hatrlamamzda yarar var: Bilgisayar donanm kendi bana herhangi birproblemi zemez. Her problemi zmek iin mutlaka uygun bir yazlm gerekir.Demek ki ana bellein ya da yardmc bellein ynetimi konusundaki problemle-ri zmek iin de bilgisayarn uygun programlara ihtiyac vardr. Bu programlarher kullancnn kendisinin yazmadn da biliyoruz. O halde btn bunlar hazrprogramlardr.

Bilgisayarlarn ilk giri-k birimleri son derece basit birimlerdi. Zamanla szkonusu birimler olaanst eitlendi ve karmaklat. Bir nokta vurulu yazc,bugnk renkli lazer yazclar ile kyaslandnda son derece basit bir cihazdr.Oysa ayn nokta vurulu yazc, ilk giri-k birimlerine kyasla son derece kar-maktr ve ynetilmesi zordur.

Ama daha nemlisi, bilgisayara nasl bir yazcnn balanaca, sz konusu ya-zcnn nasl ynetilecei gibi faktrler nceden bilinemez. Birok kullanc ncebir bilgisayar edinir. Ancak aylar sonra bir de yazc edinmeye karar verebilirler.Daha ileride yazclarn deitirmeyi dnebilirler. Yazclarn her biri de farklfirmalar tarafndan gelitirilmi, farkl cihazlardr. Bilgisayardan yazcya giden ve-rilerin, yazc tarafndan anlalacak biimde dzenlenmesi gerekir. Dier bir de-

yile, bilgisayarn yazcnn dilinden anlamas gerekir, ama farkl firmalarn retti-i yazclarn dilleri de farkldr. Bu da karmak ilemler gerektiren bir ynetimproblemidir.

stelik bilgisayara bal tek evre birimi yazc da deildir. Her evre birimiiin benzer problemler vardr. Btn bu evre birimleri de birer bilgisayar kayna-dr ve ynetilmeleri gerekir. Her birinin ynetimi iin de uygun programlarn

yazlmas gerekir.Bu kesimin bandan beri szn ettiimiz trden problemlerin tm iin uy-

gun hazr programlar olmas da yetmez. Kullanc piyasadan farkl amalar iin yzlerce program semek zorunda kalsa, bilgisayar kullanm yine de ok zorolurdu. stelik bir tek bilgisayar sisteminde, benzer amalar iin birbirine uyum-

lu olmayan programlarn almas da skntya yol aabilirdi. Bu yzden, bilgisa-

letim Sistemleri 51


12/16

yarn kaynaklarnn ynetimini gerekletiren ok sayda program bir arada paket-lenerek pazarlanr. Bu pakete de iletim sistemi ad verilir.

letim sistemleri, balangta btnyle donanma baml idiler. Yani bir bil-gisayar reticisi kendi bilgisayar iin uygun iletim sistemini de gelitiriyor ve bil-gisayarla birlikte pazarlyordu. Bugn de byk bilgisayar sistemleri iin ayn du-rum geerlidir. Bylelikle, bir kurulu bilgisayar edinirken, btn bilgisayar siste-mini edinmi olur.

Kiisel bilgisayarlar iin durum bir lde farkldr. ok nemli pazar paynasahip olan Macintosh bilgisayarlar, ancak kendilerine uygun olan zel iletim sis-temleriyle birlikte pazarlanrlar. Piyasadaki dier iletim sistemleri Macintosh bil-gisayarlarnda genellikle almaz. Buna karlk dier kiisel bilgisayarlar iin ge-litirilmi farkl iletim sistemleri vardr. Gnmzde sz konusu iletim sistemle-ri iinde en yaygn olan ve bir anlamda standart olarak kabul edileni, bu kitaptada inceleyeceimiz, Microsoft rn Windows iletim sistemidir. Gnmzde bir

ok bilgisayar, zerinde Windows iletim sistemi kurulmu olarak pazarlanr. Windows iletim sistemi piyasaya kt yllardan bu yana ok ciddi deiim-

ler geirmitir. Windowsun da ok eitli srmleri vardr. Bu kitapta incelenecekolan Windows, 2000 yl yaklarken gelitirildii iin Windows 2000 ad verilensrmdr.

Gnmzn bilgisayarlarndan biri aldnda, ncelikli olarak iletim sistemibellee yklenir. letim sistemi yklendikten sonra, btn evre birimlerini d-zenli olarak kontrol eder. evre birimlerinden gelecek herhangi bir talebe grede, ihtiya duyulan program yardmc bellekte arar bulur ve ana bellee tar. r-nein farenin ekrandaki belirli bir programn semboln iaret ettii anda tklan-masyla, iletim sistemi, sz konusu programn talep edildiini anlar ve onu anabellee ykler.

Baz durumlarda programlar bellee smayacak kadar byk olabilir. Bu du-rumda iletim sistemi programn uygun blmn ana bellee tar. Eer kulla-nm srasnda, ana bellee tanmam olan komutlara ihtiya duyulursa, sz ko-nusu komutlar, daha nce ana bellee tanm olan komutlarn yerine tanr.Kullancnn gereksinimleri tamamlanp program kullanc tarafndan kapananakadar bu ilem byle srer.

letim sisteminin roln bir rnekle anlamaya alalm. Yeni kurulan bir i-letmede, maliyet muhasebesini gerekletirmek amacyla MM 1.2 yazlmnn kul-lanlmasna karar verilsin. Bu amala da bir kiisel bilgisayar ve bir yazc edinil-sin. letim sistemi, byk ihtimalle, satn alnan bilgisayarn disklerinde kurulmu

ve alr durumda olacaktr. Dolaysyla bilgisayar muhasebe servisindeki yerindekurulup aldnda, bilgisayarn salt okunur belleindeki komutlar yardmyla i-letim sisteminin gerekli blmleri ana bellee tanacaktr.

letim sisteminin sz konusu blmleri, baka eitli denetim ilerinin yansra, yardmc bellek birimleri ve yazc gibi evre birimlerini denetleyecek, szkonusu birimlerin arasnda bir iletiim sknts olup olmadn aratracaktr. B-tn bu iler, iletim sisteminin paralar olan zel programlar araclyla yapla-caktr. letim sistemi denetim ilemlerini tamamladktan sonra, bilgisayar kullan-cnn komutlarn bekler halde tutacaktr.

MM 1.2 programnn kullanlabilmesi iin, ncelikle programn bilgisayara ku-rulmas gerekir. Bu amala MM 1.2 yazlmnn bir CDde edinildiini varsayalm.Sz konusu CDnin, bilgisayarn CD srcsne taklmas gerekir. Gnmzde ya-

zlm firmalar, kurulum amacyla kullanlan CDleri, kendiliklerinden alacak bi-

letim Sistemleri52


13/16

imde hazrlarlar. te yandan CD yerletirilir yerletirilmez, iletim sistemi CD s-rcye yeni bir CD yerletirildiini alglar. Yeni yerletirilen CDden gelen mesajuyarnca, CDdeki kurulum programnn ana bellee tanmasn ve ilemcinin buprogram ilemeye balamasn salar. Program almaya balar balamaz ekranaeitli mesajlar tar. Kullanc bu mesajlara tepki vermek zorundadr. Sz konusutepkiler, genellikle, fareyi uygun seeneklerin zerine getirip tklamaktan ibarettir.

letim sisteminin fareyi kontrol eden blm srekli aktiftir ve ana bellektealmaktadr. Kullanc fareyi masasnn zerinde hareket ettirdike, fare imlecide, bu parogramn yardmyla ekranda hareket eder. letim sistemi farenin nere-de olduunu ve nerede tklandn ilemciye iletir. Dolaysyla ilemci, altr-makta olduu kurulum programnda hangi seeneklerin seilmi olduunu prog-rama iletir. Bylelikle de programn izleyen komutlarna geilir. Kullanc btngereklilikleri yerine getirmise, MM 1.2 yazlm baaryla kurulmu olur. Genel-likle baaryla gerekletirilen her kurulumun ardndan, bilgisayar ekrannda ku-

rulan yazlma ait bir sembol oluturulur.Kullanc artk, ne zaman isterse MM 1.2 yazlmn altrabilir.MM 1.2 yaz-

lmna ait sembol bilgisayar kapanp aldnda, yine ekranda grnecektir. Kul-lancnn bilgisayar kapatp bir sre sonra yeniden atn varsayalm. Alta i-letim sistemi yine ayn denetim ilemlerini yapacak ve ilemleri tamamladndahazr bekler duruma geecektir. Kullanc fareyi hareket ettirerek, fare imleciniMM 1.2 yazlmn temsil eden semboln zerine getirip tkladnda, iletim sis-temi, MM 1.2 yazlmnn ana bellee yklenmesi gerektiini ilemciye bildirecek-tir. MM 1.2 yazlmnn diskin hangi adresinden balayarak hangi blgesine kay-dedildiini de iletim sistemi bilmektedir. Bu bilgilerden yararlanarak ilemci ya-zlm bulur ve ana bellee tar. Sonra da yazlmn ilk komutundan balayarakkomutlar srayla gerekletirir.

Grld gibi iletim sistemi her an devrededir ve srekli almaktadr. G-nmzn iletim sistemleri son derece kullanc dostu programlardr. renil-meleri ve kullanlmalar son derece kolaydr. Kullanc neredeyse hibir komut ez-berlemek zorunda deildir. Btn ilerini seenekler iinden kendisine uygunolan seerek gerekletirir. Bu sayede, bilgisayarlarn bana oturan ocuklar bi-le, ksa sre iinde, kendi gereksinimlerini karlayacak ekilde bilgisayar kullan-may renebilirler. Ancak yine bu yzden, bilgisayar kullanmn, bilgisayar ba-na oturmadan renmek son derece zordur. nk kullancnn karlabileceiolas btn durumlarn bilgisayar banda oturmayan bir kullancya gsterilmesiolanakszdr.

Bilgisayar sistemi donanm ve yazlm bir araya geldiinde ancak tamamlanr.Teorik olarak, herhangi bir yazlm olmayan bir bilgisayardan yararlanmak mm-kndr. Eer donanmn btn zelliklerini biliyorsanz, gereksinim duyduunuzher trl program kendiniz gelitirerek bilgisayardan yararlanabilirsiniz. Ancakpratikte bu mmkn deildir. Onbinlerce kiinin onlarca ylda gelitirdii hazrprogramlarn sizin iin gerekletirdii ileri yapacak programlar retmek olacaki deildir. Dolaysyla bilgisayardan yararlanabilmek iin, en akllca yol, sz ko-nusu hazr programlarn kullanmn renmektir. Bu kitapta, en yaygn olarakkullanlan iletim sistemi ile, yine en yaygn olarak kullanlan, kiisel verimliliiartrc yazlmlar tantlacaktr. Baz konular size zor grnebilir. Ancak bu durum,eer bilgisayar bana oturup biraz deneme yapma olana bulursanz ortadankalkar. Zor olan bilgisayar kullanmak deil, bilgisayar kullanmadan onu kullan-

may renmektir.

letim Sistemleri 53


14/16

zet54

zetBilgisayar yazlmn tanmlayarak ilevlerini sra-

layabileceiz. Bir bilgisayar sistemi iki temel bileenden meyda-

na gelir: Donanm ve yazlm. Donanm bilgisayarsisteminin elle tutulan, gzle grlen maddi unsur-lar, yazlm ise maddi olmayan unsurlardr. Birbaka deyile yazlm, bilgisayar donanmnn e-itli ileri gerekletirmek iin uymak zorunda ol-duu komutlarn tamamna verilen genel isimdir.

Bilgisayarn ilemcisi ancak ana bellekte yer alankomutlar ileyerek kendisinden beklenen grevle-ri yerine getirebilir.

Birletirici diller, programlama dilleri, derleyiciler, yorumlayclar terimlerini tanmlayabileceiz.

Bilgisayar sadece kendi diliyle ilem yapabilir. Bil-gisayarn bildii makine dili, bizim kendi dilimiz-den ok farkldr.

Birletirici diller, bilgisayar programclarnn hayat-n kolaylatrmak amacyla gelitirilmi zel bilgisa-

yar programlardr. Birletirici dillerin renilmesi ve kullanlmas da

byk lde uzmanlk gerektirir. Yorumlayc vederleyiciler, kullanc asndan renilmesi daha

kolay olan ve btn bilgisayar sistemlerinde geer-li olan terimlerle program yazmn salarlar. Tpkbirletirici dillerde olduu gibi, yorumlayc ya daderleyiciler de birer bilgisayar progamdr. Kullan-cnn yazd programn bilgisayarn diline tercmeedilmesini salarlar.

Kullanclar farkl ihtiyalarnn her biri iin daha uy-gun olan eitli programlama dilleri gelitirilmitir.

Paket program terimini tanmlayarak, farkl paket

program kategorilerini birbirinden ayrdedebileceiz. Kullancnn programlama bilmeden kendi ihtiya-larn karlayabilmesini salamak amacyla paketprogramlar gelitirilmitir. Paket programlar, uz-man programclar tarafndan, eitli ihtiyalar kar-lamak zere hazrlanm programlardr.

ok eitli paket programlar gelitirilmitir ve pa-zarlanmaktadr. Belirli bir problemin zmnde

ya da belirli uzmanlk alannn desteklenmesindekullanlan ok eitli paket program vardr. Bunla-ra uygulama program ad verilebilir.

Farkl uzmanlk alanlarnda da olsalar, bilgisayar-dan yararlanarak kendi gndelik ihtiyalarn kar-lamay amalayan kullanclarn ihtiyalarna yne-lik olarak hazrlanan programlar, bu kitabn temelkonusudur. Bu tr programlara bro yazlm adn

vereceiz.

letim sistemi terimini tanmlayabileceiz.

Bilgisayarn en temel yazlm iletim sistemidir. -letim sistemi eitli grevleri stlenmi olan oksayda kk programdan oluur.

Her bilgisayar aldnda nce iletim sistemi yk-lenir. letim sisteminin uygun bileenleri, srasylabilgisayar donanmnn bileenlerini denetler. Budenetleme baaryla tamamlanrsa bilgisayar kulla-nma hazr hale gelir. Bu durumda bilgisayarda i-letim sistemi almakta ve kullancnn her hangibir uyarda bulunup bulunmadn her an kontroletmektedir.

letim sisteminin temel grevi bilgisayar kaynakla-rnn ynetimidir. Ana bellek, yardmc bellek gibitemel bilgisayar kaynaklarnn yansra her trlevre birimi de, iletim sistemi tarafndan ynetilenbilgisayar kaynaklardr.

1A M A

3

A M A

2A M A

4A M A


15/16

Kendimizi Snayalm55

Kendimizi Snayalm1. Yazlm nedir?

a. Ana bellekte yer alan her trl deerb. Yazcdan alnan raporc. Klavyeden girilen verilerd. Bilgisayar programlare. lemci

2. lemcinin ileyecei komutlar ana bellee nasl yerleir?

a. lemci tarafndan yerletirilir.b. Bilgisayarn imalat srasnda yerletirilir.c. Komutlarn ana bellekteki yerlerini kullanc

belirler.d. Komutlarn ana bellekteki yerleri yazlm tarafndan

belirlenir.e. Komutlarn ana bellekteki yerleri fare yardmyla

belirlenir.

3. Aadakilerden hangisi bir yazlmdr?a. Bilgib. Yazcc. Derleyicid. lemcie. Klavye

4. Derleyici nedir?a. Bir tr yazlmb. letim sisteminin bir bileenic. Ana bellek dzenleyicisid. lemcinin dzenleyicisie. Bilgisayarn denetim birimi

5. Aadakilerden hangisi programcnn yazd programmakine diline evirir?

a. letim sistemib. Birletirici dilc. lemcid. Kullance. Donanm

6. Programlama dili bilme ihtiyacnn azalmasnn nedeniaadakilerden hangisidir?

a. lemcilerin gelimesib. Paket programlarn yaygnlamasc. letim sistemlerinin gelimesid. Yeni evre birimlerinin ortaya kmase. Pogramlama dili renmenin zor olmas

7. Hazr bordro programlar ne tr bir programdr?a. Derleyici yazlmb. Yorumlayc yazlmc. Bro yazlmd. letim sistemie. Uygulama yazlm

8. letim sistemi nedir?a. Bir tr donanmb. Bir tr uygulama programc. Bir tr yazlmd. Bir tr derleyicie. Bir tr bro yazlm

9. Aadakilerden hangisi iletim sisteminin grev-lerinden biridir?

a. Gerekli komutlar ilemciye ulatrmakb. Programlar bilgisayar diline tercme etmekc. Programlama hatalarn ayklamakd. Uygulama programlarn altrmake. evre birimlerini denetlemek

10.Bilgisayar kaynaklarn yneten birim aadakilerdenhangisidir?

a. Ana bellekb. Bro yazlmc. Derleyicid. letim sistemie. lemci


16/16

Yant Anahtar56

Yant Anahtar1. d Cevabnz doru deilse ltfen Yazlm Kavram

konusunu tekrar okuyun.2. a Cevabnz doru deilse ltfen Yazlm

Kavram konusunu tekrar okuyun.3. c Cevabnz doru deilse ltfen Yazlm Kavram ve

Bilgisayar Programlama konular tekrar okuyun.4. a Cevabnz doru deilse ltfen Bilgisayar

Programlama konusunu tekrar okuyun.5. b Cevabnz doru deilse ltfen Bilgisayar

Programlama konusunu tekrar okuyun.6. b Cevabnz doru deilse ltfen Paket Programlar

konusunu tekrar okuyun.7. e Cevabnz doru deilse ltfen Paket Programlar

konusunu tekrar okuyun.8. c Cevabnz doru deilse ltfen Paket Programlar

konusunu tekrar okuyun.9. e Cevabnz doru deilse ltfen Paket Programlar

konusunu tekrar okuyun.10. d Cevabnz doru deilse ltfen Paket

Programlar konusunu tekrar okuyun.

Documents

Temel Bilgi Teknolojileri Unite03