TÜRKİYE EKONOMİSİ KIRILGAN MI?

www.hakanozyildiz.com 1

TÜRKİYE EKONOMİSİ KIRILGAN MI?

R. Hakan Ö[email protected]

mailto:[email protected]


Rüzgar hangi yönden esiyor?

• Yelkenli veya uçak seferlerinde.• Yolculukta rüzgar çok önemlidir.

– Pruva rüzgarı (baş taraftan esen rüzgar) yolculuğu zorlaştırır.

– Pupa rüzgar (arkadan esen rüzgar) kolaylaştırır. «Pupa yelken gitmek»

• FED Mayıs 2013 kararına kadar pupa yelken gidiyorduk. Şimdi rüzgar pruvadan esmeye başladı.


İyi günlerde yapısal sorunları çözmedik• Ekonomide;

– Tasarruf yetersizliği,– Kayıtdışılık,– Vergi sistemi,– «Nereden buldun?»– Kurumsallaşma yetersizlikleri

• Siyasette;– Güçler ayrılığının kurumsallaşmaması,– Siyasetin finansmanı,– Siyasi partiler ve seçim sistemi, – Ve diğerleri…


Örneğin büyümenin çok dalgalı; % -6 ile % 10 aralığında hareket ettiğine, ortalamasının % 4’ün biraz üstünde olduğuna dikkat etmedik.


Büyüme iç tüketime bağlı olduğunu: Gelir artmadan tüketimin artmayacağını

hatırlamadık


Az gelirle çok tüketince tasarrufların milli gelire oranı (%) düştü


Dış kaynağa bağımlılığımız çoğaldı

• İçeride tasarruf olmayınca dışarıdan ithal ediyoruz.

• Yabancıların biriktirdiği paraya yüksek faiz vererek ülkeye getiriyoruz.


Dışarıdan gelen sıcak paraya bağımlı büyüdük.

1996 2000 2001 2007 2012 2013SICAK PARA STOKU 32.403 63.536 40.381 157.684 267.251 285.967Portföy Yatırımları 16.273 35.862 24.710 120.629 178.996 167.715 Hisse senedi 3.085 7.404 5.635 64.201 70.616 52.334 Borç Senedi 13.188 28.458 19.075 56.428 108.380 115.381Kısa Vadeli Ticari Krediler 6.611 7.863 5.677 21.084 26.390 32.324Diğer Kısa Vadeli Krediler 4.940 14.051 6.002 8.959 34.376 49.039Bankalar YP Mevduatlar 4.579 5.760 3.992 7.012 27.489 36.889


Yetersiz tasarruf birikimi nedeniyle büyümek için dış kaynağa ihtiyaç var


DIŞ KIRILGANLIKLAR

• Cari Açık / GSYH• Uluslararası Döviz Rezervleri / Ülkenin Kısa Vadeli

Dış Borcu• Uluslararası Döviz Rezervleri / GSYH• Toplam Dış Borç / GSYH• Toplam Dış Borç / Toplam Yıllık İhracat• Reel Kurun (REER) Aşırı Değerlenmesi (Yerli

paranın yabacı para karşısında gereğinden fazla değer kazanması)


FİNANSAL KIRILGANLIKLAR

• Kredi / Mevduat Oranı• Yıllık Kredi Büyümesi• Toplam Krediler / GSYH• Finansal Sektörün Yabancı Bankalara

Borcu / GSYH



Kredilerdeki artış mevduattakinden hızlı.

Mevduat Kredi Konut Bireysel (Kredi Kartı Hariç)

Kredi

Kartları

KOBİ Ticari &

KurumsalAra.02 39,9% 13,5% 0,1% 0,6% 1,2% 0,0% 11,6%Ara.03 34,5% 14,7% 0,2% 1,3% 1,5% 0,0% 11,9%Ara.04 35,4% 18,2% 0,5% 2,3% 2,5% 1,5% 11,9%Ara.05 40,1% 24,6% 2,0% 4,6% 2,7% 2,6% 14,8%Ara.06 42,1% 29,6% 3,1% 6,3% 2,9% 3,2% 17,2%Ara.07 43,3% 34,0% 3,8% 8,0% 3,2% 3,9% 18,9%Ara.08 48,8% 39,0% 4,1% 8,8% 3,6% 4,1% 22,6%Ara.09 55,4% 41,8% 4,7% 9,7% 3,8% 3,9% 24,4%Ara.10 58,7% 48,7% 5,5% 11,7% 4,1% 4,9% 28,0%Ara.11 56,3% 53,4% 5,7% 13,0% 4,5% 5,8% 30,2%Ara.12 57,7% 56,9% 6,1% 13,7% 5,4% 6,2% 31,6%Ara.13 64,7% 67,9% 7,0% 15,8% 5,9% 8,1% 38,0%

Bankacılık Sektörünün Penetrasyonu(%GSYH)


Doğal olarak gelir düzeyi düşük olanlar daha çok borçlanıyor. Borç gelecekteki gelirleri harcamaktır. Eğer ileride gelirler

artmazsa borç geri ödeme sorunu çıkar.

Aylık Gelir

TL 0-1,000 TL 1,001-2,000

TL 2,001-3,000

TL 3,001-5,000

TL 5,001+ Sınıflanamayan

2008 22% 21% 11% 10% 19% 17%2009 23% 25% 14% 12% 19% 7%2010 23% 25% 16% 12% 17% 7%2011 27% 23% 16% 11% 15% 8%2012 25% 21% 17% 12% 15% 10%1Q13 21% 22% 20% 13% 15% 9%2Q13 21% 21% 20% 13% 18% 8%3Q13 22% 23% 19% 13% 15% 8%

Yeni Bireysel Kredilerin Gelir Dilimlerine Göre Dağılımı


Reel sektör şirketlerinin borçlarının % 90’ı döviz oldu


2002 yılında - 6,5 milyar $ olan açık2013 sonunda - 174 milyar $’a ulaştı


MALİ KIRILGANLIKLAR

•Bütçe Açığı / GSYH•Kamu Açığı / GSYH•Toplam Kamu Borcu / GSYH•Vadesi 12 Ay İçinde Dolan İç Borç / GSYH

•Kamu Dış Borcu / GSYH


Faiz ödemeleri azaldıkça bütçeden yapılan sosyal transferler (tarımsal destekleme, yaşlılık parası, evde hasta bakımı vb.)

çoğaldı. Gelir dağılımı olumlu etkilendi. Ama bütçenin harcama esnekliği azaldı. Büyüme düşünce gelirlerde azalacak, ancak

esnek olmayan harcamalar aynı kalacak. Bütçe açığı ve borçlanma artacak.


TÜRKİYE’DE BORÇ YAPISI DEĞİŞTİ

Milyar TL 2002 2007 2008 2009 2012 2013Toplam Hazine Borç Stoku 242,7 333,5 380,3 441,5 532,2 585,7 İç Borç Stoku 149,9 255,3 274,8 330,0 386,5 403,0 Dış Borç Stoku 92,8 78,2 105,5 111,5 145,7 182,7KİT Borçları 27,6 50,0 69,0 68,7 46,2 39,1 İç Borçları 15,8 45,0 62,6 60,1 41,4 33,8 Dış Borçları 11,8 5,0 6,4 8,6 4,8 5,3Belediyelerin Banka Borçları (Eyl 2013) 1,3 5,4 7,6 5,5 7,4 9,4TOPLAM KAMU 271,6 388,9 456,9 515,7 585,8 634,2Özel sektör Dış Borçları (Milyar $) (Eyl 2013) 43.041 161.016 188.737 172.409 227.641 255280Finansal Kuruluşlar Hariç dış borçlar $ 37.612 101.966 128.601 122.190 147.252 162.138 Özel sektör Dış Borçları (Finansal Kuruluşlar Hariç) 56,8 133,4 167,1 190,0 265,2 308,2 Reel Sektörün Bankalardan Aldığı Ticari Krediler 29,5 144,2 178,1 201,5 523,0 637,5Özel Sektör Toplam Kredi Borcu (Bankalar hariç) 86,3 277,6 345,2 391,5 788,2 945,7Hanehalkının Borçları 6,6 95,5 118,0 130,9 271,8 331,3 Tüketici 2,3 67,7 83,2 93,3 194,3 247,6 Kredi Kartı 4,3 27,8 34,8 37,6 77,5 83,7TOPLAM ÖZEL SEKÖR (HANEHALKI VE REEL SEKTÖR) 92,9 373,1 463,2 522,4 1.060,0 1.277,0

TOPLAM 364,5 762,0 920,1 1.038,1 1.645,8 1.911,2


Reel olarak borç azalmadı

% GSYH 2002 2007 2008 2009 2012 2013Toplam Hazine Borç Stoku 71,3 39,6 40,0 46,3 37,6 37,3 İç Borç Stoku 44,0 30,3 28,9 34,6 27,3 25,7 Dış Borç Stoku 27,3 9,3 11,1 11,7 10,3 11,6KİT Borçları 8,1 5,9 7,3 7,2 3,3 2,5 İç Borçları 4,6 5,3 6,6 6,3 2,9 2,2 Dış Borçları 3,5 0,6 0,7 0,9 0,3 0,3Belediyelerin Banka Borçları 0,4 0,6 0,8 0,6 0,5 0,6TOPLAM HAZİNE VE KİT 79,8 46,1 48,1 54,1 41,4 40,4 Özel sektör Dış Borçları (Finansal Kuruluşlar Hariç) 16,7 15,8 17,6 19,9 18,7 19,6 Reel Sektörün Bankalardan Aldığı Ticari Krediler 8,7 17,1 18,7 21,2 36,9 40,6Özel Sektör Toplam Kredi Borcu (Bankalar hariç) 25,3 32,9 36,3 41,1 55,7 60,2Hanehalkının Borçları 1,9 11,3 12,4 13,7 19,2 21,1 Tüketici 0,7 8,0 8,8 9,8 13,7 15,8 Kredi Kartı 1,3 3,3 3,7 3,9 5,5 5,3TOPLAM ÖZEL SEKÖR (HANEHALKI VE REEL SEKTÖR) 27,3 44,2 48,7 54,8 74,9 81,3

TOPLAM 107,0 90,4 96,8 109,0 116,2 121,7


Kamunun borcu azaldı, hanehalkının ve şirketlerin borcu çok hızlı yükseldi.

Toplam içinde Pay (%) 2002 2007 2008 2009 2012 2013Toplam Hazine Borç Stoku 66,6 43,8 41,3 42,5 32,3 30,6TOPLAM HAZİNE VE KİT 74,5 51,0 49,7 49,7 35,6 33,2 Özel sektör Dış Borçları (Finansal Kuruluşlar Hariç) 15,6 17,5 18,2 18,3 16,1 16,1 Reel Sektörün Bankalardan Aldığı Ticari Krediler 8,1 18,9 19,4 19,4 31,8 33,4Özel Sektör Toplam Kredi Borcu (Bankalar hariç) 23,7 36,4 37,5 37,7 47,9 49,5Hanehalkının Borçları 1,8 12,5 12,8 12,6 16,5 17,3 Tüketici 0,6 8,9 9,0 9,0 11,8 13,0 Kredi Kartı 1,2 3,6 3,8 3,6 4,7 4,4TOPLAM ÖZEL SEKÖR (HANEHALKI VE REEL SEKTÖR) 25,5 49,0 50,3 50,3 64,4 66,8


Yukarıdakilerin ışığında resme bakınca; Kamu mali dengeleri de bozulursa işimiz çok zorlaşır


Bir risk algılama göstergesi olarak Kredi Temerrüt Swapları (CDS) karşılaştırması


Kırılganlıkları azaltmak için ne yapmalı?İşe dört temel büyüme elementiyle başlamak lazım

• İşgücüne katılımda büyüme• İşgücünün kalitesi • Sermaye derinliğinin artması (sermayenin

çoğalması)• Toplam faktör verimliliğinin büyümesi


İş gücüne katılımda en düşük oran bizde


Kırılganlığı azaltmak için bir örnek: Kadın istihdamı

• Nüfusun yarısı (% 49,8’i) kadın,• «İşgücüne katılımda kadınların oranı erkeklerin oranının üçte

biridir». 15 yaş üzerindeki kadınların sadece % 25,9’u çalışıyor. • İşgücüne dahil olmayan kadınların % 52,8’i 3 ve daha fazla çocuk

doğurmuş.• Beş kişilik ailede kadınlar evde oturuyor, sadece baba çalışıyor.• 25,5 milyon çalışanın yaklaşık 7 milyonu asgari ücretin üstünde gelir

elde ediyor.• Bu durumda kim, nasıl tasarruf edecek?• Tasarruf artmazsa dışa bağımlılık artacak. • Oradan gelen döviz azalırsa; NE OLACAK?• SON SORU İŞSİZLİK ÇOĞALIRSA SONUÇLARI NE OLUR?


Aynı durum kadın işgücü içinde geçerli


Uzun vade !

• Siyasetçiler için zor bir seçenek. Seçimler beş yılda bir yapılıyor. Ama yapısal politikaları uygulamak, meyvelerini toplamak uzun vadeli bir iş.

• Önemli olan niyet etmek. Kısa vadeli siyasi çıkarları bir kenara bırakıp, uzun vadeli ülke gerçeklerine göre seçenek üretmek ve halka anlatmak gerek.

• Bir örnek: Karınca hacca gitmeye karar vermiş. Yolda rastlayanlar sormuşlar «Nereye?». «Mekke’ye» deyince, «Bu kadar uzun yola ömrün yeter mi?» demişler. Cevabı çok basit olmuş: «En azından bu yolda ölürüm»

Documents

TÜRKİYE EKONOMİSİ KIRILGAN MI?