Уур амьсгалын горим

Б.Т вшинт гсү ө

Монгол орны газар нутаг гадаад далай тэнгисээс ихээхэн алслагдсан, Евразийн эх газрын т вд тал б рээсээ нд р уул ө ү ө өнуруугаар х рээлэгдсэн, далайн т вшнээс дунджаар километр ү үхагас ил нд р рг гдс н зэргээс шалтгаалан эх газрын эрс тэс, үү ө ө ө ө өхатуу шир н уур амьсгалтай.үү

Монгол орны уур амьсгалын гол онцлог бол жилийн д рв н ө өулирлын ялгаа ихтэй, энэ чанараараа агаарын темпертурын хэлбэлзэл нд р, хур тунадас бага, уур амьсгалд рг р гийн болон ө ө ө ө ө

ндрийн б сл рийн ялгаа тодорхой илэрдэг явдал юм. Монголд ө ү үүбогино (VI сараас VIII сарын дунд х ртэл ргэлжлэх), хуурай зун, ү үихээхэн х йтэн, урт (XI сараас IV сар х ртэл ргэлжлэх) в лтэй, ү ү ү ө өхавар намрын улирлын ргэлжлэх хугацаа жилээс жилд рг н ү ө өх рээнд хэлбэлздэг онцлогтой.ү

Агаарын дулаан, х йтэнү

влийн улирлын дундаж температур -150…-300С (60…220F), Өзуны улирлынх нь 100…26.70С (500…800F) байна. Жилийн дундаж агаарын температур Алтай, Хангай, Хэнтий, Х всг лийн уулархаг нутгаар –40С-аас х йтэн, ний дотор ө ө ү үүуулс хоорондын хотгор, томоохон голын х ндийг р –6 - –ө өө80С х йтэн, ц л рх г хээрийн б сэнд 20С-ээс дулаан, ү ө ө ө ү

мн д говьд 60С-аас дулаан байна (ө ө Зураг 1). Агаарын жилийн дундаж температурын 00С-ын шугам нь Монгол орны ц л рх г хээрийн, /говийн/ б сийн хойд хилээр ө ө ө үдунджаар хойд рг ргийн 460-ийн дагуу байна. Агаарын ө өжилийн дундаж температур –20С-аас х йтэн нутагт м нх ү өцэвдэгт х рс тархсан байдаг.ө

Жилийн хамгийн х йтэн 1 д гээр сарын дундаж температур Алтай, Хангай, ү үХ всг л, Хэнтийн уулс хоорондын х ндийд -30…-340C, нд р уулс, ө ө ө ө өтэдгээрийн хоорондох х ндийг р -25…-300С, талархаг нутагтаа ө өө-20…-250С, говь ц лийн б сээр -15…-200С мн д говиор –150С-аас –120С ө ү ө өх йтэн байдаг (ү Зураг 2). 1940- д оноос хойш хийсэн цаг уурын өөхэмжилтийн мэдээгээр агаарын нэмлэх й бага температур -55.30С /ү ү1976 оны 12 дугаар сард Увс аймгийн З нговь суманд/ х рч байсан бол үү үнийслэл Улаанбаатарт -49.00С х рч /1954 оны XII сард/ байжээ.. Жилийн үх йтэн улирлын температурын горимд инверсийн н л их. Тэгш тал ү ө өөхээр газарт газрын гадаргаас дээшлэх тутам агаарын дундаж температур буурдаг з й тогтолтой бол зарим газар температур ндр с ү ө өө өөнэмэгдэхийг инверсийн зэгдэл гэдэг. Томоохон голуудын х ндийд ү өбайрладаг аэрологийн станцуудын мэдээгээр жилийн х йтэн улиралд үбараг д р б р шахам 600-1000 м орчим зузаантай 6-170С-ийн эрчимтэй ө ө үгазар орчмын температурын инверс тогтоно. нээс болж голын х ндий, Үү өхотгор газарт 100 м нд рс х тутам агаарын температур 0.8-0.90С-аар, ө ө өуулын хажуу, тал газарт 0.60С-аар дулаарна.

Жилийн хамгийн дулаан 7 дугаар сарын дундаж агаарын температур Алтай, Хангай, Х всг л, Хэнтэйн уулсаар 150С-аас сэр н, ний дотор нд р уулын ян ө ө үү үү ө өсарьдагаар 100С-аас сэр н, Их нууруудын хотгор болоод Алтай, Хангай, Хэнтэйн үүуулсын завсар нутаг, Орхон Сэлэнгийн болон Халх голын саваар 15…200С, Дорнодын талын мн д хэсэг, говь ц лийн б сэнд 20…250С, ний дотор мн д ө ө ө ү үү ө өговь, Дорноговийн хотгороор 250С-аас дулаан байна (Зураг 3). нэмлэх й их Ү үхалуун нь 28.5…44.00С х рнэ /энэх 440С нь Дархан уул аймгийн Хонгор сууринд ү үү1999 оны 7 дугаар саын 24-нд тэмдэглэгдсэн байна/

Жилийн дулаан улиралд агаарын температурын ндр ш буурах ердийн ө өө өөхувиарлалт тогтоно. р р хэлбэл 100 м гс х д температур 0.5-0.60С-аар Өө өө ө ө өбуурна. Уулархаг нутагт хаврын с лчийн цочир х йтрэл хожуу /6 дугаар сарын үү үдундуур/ дуусч, намрын эхний цочир х йтрэл эрт /8 дугаар сарын с лчийн арав ү үүхоногт/ эхлэх тул х йтрэлг й еийн ргэлжлэх хугацаа 70 хоногоос ц н, бусад ү ү ү ү өөнутагтаа 90-130 хоног байна.

Ургамлын дулаан хангамжийн днээс хоногийн дундаж агаарын температур 100С-аас үүих байх хугацаа болон энэ хугацаанд хуримтлах дулааны нийлбэр ихээхэн ач холбогдолтой. Хоногийн дундаж агаарын температур 100С-аас дээш байх хугацаа манай орны нд р уулын б сэнд буюу далайн т вшнээс 2000 м ба нээс дээш ө ө ү ү үү

рг гдс н нутагт 90 хоног буюу нээс ц н, ойт хээрийн б сэд 90-110 хоног, ө ө ө үү өө үхээрийн б сэнд 110-130 хоног, ц л рх г хээрийн б сэд 130-150 хоног, ц лийн б сэд ү ө ө ө ү ө ү150 хоногоос дээш байна.

Хур тунадасМонгол оронд хур тунадас ер нхийд бага ордог, ө өө

Хангайн нуруу, Х всг л, Хэнтэйн уулсаар 300-400 ө өмм, Монгол Алтайн болон ойт хээрийн б сэнд ү250-300 мм, хээрийн б сэнд 150-250 мм, говь үц лийн б сэнд 150-50 мм орчим хур тунадас ө үунана. Хур тунадас хойноос урагш, з нээс баруун үүтийшлэх тутам буурах авч т ний хуваарилалтанд үүгазрын хотгор г дгэрийн н л их /Зураг 4/ү ө өө

Click to edit Master text stylesSecond level

Third levelFourth level

Fifth level

Монгол оронд ордог хур тунадасны хэмжээ х рсний өууршиц /ууршуулах чадвар буюу ууршуулах хэрэгцээ ч гэж ярьдаг/-аас олон дахин бага,

р р хэлбэл нийтдээ чийг дутмаг. Ууршцийн өө өөхэмжээ нд р уулын б сл рт 500 мм-ээс бага, ө ө ү үүойт хээрийн б сэнд 550-700 мм, хээрийн б сэнд ү ү650-750 мм, ц л рх г хээр, ц лийн б сэнд ө ө ө ө ү800-1000 мм байдаг.

Хур тунадасны 85% орчим нь жилийн дулаан улиралд /IV-IX сард/ нээс з вх н 7,8 дугаар сард үү ө ө50-60% нь орно /Зураг 5а/

Click to edit Master text stylesSecond level

Third levelFourth level

Fifth level

Хэдийгээр хур тунадас бага боловч т ний нэгж хугацаанд орох үүэрчим их. Д ч д оноос хойш хийсэн цаг уурын хэмжилтээр нэг ө өөхоногт орсон хамгийн их хур тунадас Даланзадгадад 138 мм /1956 оны 8 дугаар сарын 5-нд/, Сайншандад 121 мм /1976 оны 7 дугаар сарын 11/ х рч байсан ба 1 цаг х рэхг й шахам хугацаанд 40-65 мм ү ү үхур буух тохиолдол хаана ч тохиолдож мэднэ. Монгол оронд нутгийн хойд уулархаг хэсгээр 60-70 д р, Хангай, Хэнтэйн ө өнурууны захын бэсрэг уулс, уулс хоорондын х ндий, Дорнодын өталаар 40-60 хоног, говьд 30 орчим д р бороотой байх боловч ө өжилийн хур тунадасны ихэнх нь ц х н хэдэн борооноос өө өб рэлддэг онцлогтой. р р хэлбэл Монгол оронд хур ү Өө өөтунадасны нийт хэмжээ бага боловч хур тунадасны эрчим ихтэй, аль ч нутагт хоногт 50 мм-ээс их бороо ажиглагддах боломжтой.

Жилийн х йтэн улиралд /XI-III сард/ говь ц лийн б сэд 10 мм ү ө үорчим, уулархаг орон нутаг, Увс нуурын хотгорт 20-30 мм, бусад нутагт 10-20 мм цас орох б г д /Зураг 5б/ө өө

Монгол Алтай, Хангай, Хэнтий, Х всг лийн уулсаар ө ө

150 хоногоос дээш, хээрийн болон ойт хээрийн б сэд 100-150 хоног, Их нууруудын хотгор, Дорнод үМонголын тал, хээрийн б сэд 50-100 хоног, говь үц лийн б сэд 50 хоногоос ц н хоног цасан ө ү өөб рх л тогтоно. Цасан б рх лийн зузаан их биш ү үү ү үүуулархаг нутагт дунджаар 5 см, хамгийн зузаан цасны дундаж 30 см-ээс их, хээрийн б сэд үдунджаар 2-5 см, хамгийн их цасны дундаж зузаан 15-20 см байна. Говийн б сэд цас тогтохг й ү үжил элбэг.

Нарны гийг лэл үүМонгол оронд лшил бага, цэлмэг дрийн тоо их, үү ө

жилдээ 230-260 хоног байх тул жилдээ 2600-3300 цаг нар гийг лнэ.үү

Салхи шуургаМонголын тал хээр, говь ц лийн б с салхи ихтэй. Жилийн ө ү

дундаж салхины хурд энэ б с нутагт 4-6 м/с. Алтай, Хангай, үХ всг л, Хэнтэйн уулархаг нутгийн уулс хоорондын ө өх ндийд 1-2 м/с, бусад нутгаар 2-3м/с орчим байдаг. Тус өорны 250 хот суурин орчимд хийсэн цаг уурын хэмжилтийн мэдээгээр нутгийн д р вний нэг орчимд нь жилийн ө өдундаж салхины хурд 4.0 м/с-ээс их. Ихэнхдээ баруун, баруун хойд, хойд з гийн салхи зонхилох боловч газрын үхотгор г дгэрийн н л г р орон нутгийн ялангуяа уул-ү ө өө өөх ндийн салхи элбэг тохиолдоно.ө

Монгол орны нутгийн 41.3%-ийг эзлэх говь-ц лийн б сэнд сул ө үшороо элбэг, салхи ихтэй тул шороон шуурга олонтоо тохиолдоно. Энэ б с нутагт жилдээ 30-100 д р, Монгол ү ө өэлсний мн д захад жилдээ 120 д р шороо хийснэ /ө ө ө ө Зураг 6/.

Шороон шуургатай дрийн тооны 61% нь хаврын өгурван сард, 7% нь зуны улиралд, хоёрдогч их утга нь намар, хоёрдогч бага утга нь влийн улиралд өтохиолдоно. Гэхдээ энэ нь нутаг дэвсгэрээр ялгаатай, Увс нуурын хотгорт в л огт шороо ө өхийсдэгг й атал Арцын в р хоолойд влийн ү ө ө өгурван сард нийт шороон шуургатай дрийн өтооны гуравны нэг ногдоно. Шороон шуурганы 80% нь дрийн гэрэлтэй цагт тохиолдоно. Олон өжилийн ажиглалтаар Монголын говь ц лийн өб сэнд жилдээ 300-600 цаг шороо хийсдэг ажээ. үМонголын шороон шуурга бол з н Азийн “шар үүтоос”-ны нэг гол эх свэр юм.үү

 Хамгийн халуун: ­Баянхонгор аймгийн Эхийн гол /+44,8 хэм/ Хамгийн хүйтэн: ­Увс аймгийн Зүүн говь /­56,6 хэм/ Хамгийн их тунадас:  ­ Богд хан уул // Хамгийн бага тунадас: ­Баянхонгор аймгийн Эхийн гол //Хамгийн их шороон шуурга: ­Дорноговь аймгийн Замын­ҮүдХамгийн их цасан шуурга: ­Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан

Монгол улсад хамгийн хамгийн